Dlaczego czcimy relikwie?

Post date: Aug 14, 2014 4:13:09 PM

- Jarosław Charkiewicz (za: cerkiew.pl) - Podstawą chrześcijańskiego kultu świętych relikwii jest dogmat o Wcieleniu. Wielki współczesny święty Cerkwi Serbskiej św. Justyn Popowicz pisze: „Tajemnica świętych relikwii znajduje się w centrum nowotestamentowej wszechtajemnicy – Wcielenia”. Przywołuje przy tym cytat z Listu ap. Pawła do Tymoteusza: Bo z całą oczywistością ujawnia się wielka tajemnica pobożności: Objawił się nam jako człowiek, Duch Go potwierdził, ukazał się aniołom, ogłoszony został narodom, świat w Niego wierzy, do nieba został wzięty w chwale (1 Tm 3, 16). Bóg przyjął ludzkie ciało, a dzięki temu zarówno ludzkiemu ciału, jak i całej materii nadany został boski sens. Słowami św. Ireneusza z Lyonu: „Bóg stał się człowiekiem, aby człowiek mógł stać się bogiem”. Relikwie świętych są zatem świadectwem i uzasadnieniem Wcielenia. Przyjmując na siebie ludzkie ciało w całej jego pełni, druga osoba Trójcy Świętej – Jezus Chrystusa, Syn Boży na zawsze potwierdził bowiem jego godność. Ciało ludzkie nie jest dla chrześcijanina przypadkowym okryciem duszy, ani też jego więzieniem, w którym została zamknięta. Boga można wychwalać nie tylko duchem, ale i ciałem: Niech więc ciała wasze chwalą Boga (1 Kor 6, 20). I tak apostołowie, a za nimi Święci Ojcowie mówią o przebóstwieniu nie tylko duszy człowieka, ale i ciała. Apostoł Paweł pisał: Czyż nie wiecie, że ciała wasze są świątynią Świętego Ducha, który w was przebywa? (1 Kor 6, 19). Dlatego też chrześcijanie wyznają wiarę w zmartwychwstanie ciał, podobnie jak swym ciałem zmartwychwstał Jezus Chrystus: Oglądajcie moje ręce i moje nogi, bo to Ja jestem! Dotykajcie Mnie i przekonajcie się, przecież duch nie ma ciała ani kości, a Ja mam – jak widzicie! (Łk 24, 39). Cerkiew prawosławna naucza, że ciało ludzkie jest świątynią Ducha Świętego i nie przestaje takim być również po śmierci. U świętych również ciało dostępuje łaski Ducha Świętego. Kult relikwii wywodzi się więc z przekonania, że uświęcające działanie łaski Bożej przemienia zarówno duszę, jak i ciało człowieka, zaś świadectwem przemiany ciała świętego jest blask, jakim promieniuje, będący odbiciem Boskiego światła, a jednocześnie dowodem na osiągnięcie zjednoczenia świętego z Bogiem.

Bóg zachowuje ciała wybranych przez siebie świętych nie tyko w celu ich wychwalenia, ale również po to, aby objawić przez nie cudowną moc. W relikwiach działa bowiem taka sama łaska Ducha Świętego, którą święci byli napełnieni za życia. Nie opuściła ona ich wraz z ziemską śmiercią. Apostoł Paweł takimi słowy prosi Boga, aby wszyscy chrześcijanie nie doświadczyli rozkładu aż do dnia Sądu Ostatecznego: A sam Bóg pokoju niech was w pełni uświęca. Niech wasz duch i dusza, i ciało bez najmniejszej skazy zostaną zachowane aż do powtórnego przyjścia Pana naszego Jezusa Chrystusa (1 Tes 5, 23).

Czcząc święte relikwie, tym samym czcimy świętego, do którego należą, jako że należące do niego uświęcone przez Boga ciało nie zanikło po śmierci. Analogicznie jest z kultem ikon, o czym nieco później.

Oddając cześć relikwiom świętych, tym samym czcimy Stwórcę wszystkiego. Błogosławiony Hieronim ze Strydonu w jednym ze swych listów, w którym wystąpił przeciwko krytykującemu kult męczenników i ich relikwii Wigilancjuszowi, pisał: „Nie czcimy, nie wychwalamy, nie służymy stworzeniu bardziej niźli Stwórcy, czcimy relikwie męczenników, aby wychwalać Tego, za Kogo oni wycierpieli”. Słowa te są całkowicie zbieżne ze znaną myślą św. Bazylego Wielkiego, dotyczącą kultu ikon: „cześć oddawana obrazowi przechodzi na praobraz”.

Od strony dogmatycznej kult relikwii opiera się na ścisłym związku ducha z ciałem, który to związek nie ulega przerwaniu w momencie śmierci człowieka. Ładnie wyraził to o. Sergiusz Bułgakow, pisząc: „Śmierć ogranicza swą moc w odniesieniu do świętych, którzy nie całkowicie opuszczają duchowo swoje ciało, ale są obecni przez łaskę w relikwiach…”. Dla Boga święci nawet po śmierci pozostają żywi. Bóg nie jest przecież Bogiem umarłych, lecz żywych (por. Mk 12, 27).

We współczesnym chrześcijaństwie istnieją liczne formy kultu relikwii świętych, zasadniczo stanowiące kontynuację wcześniejszych zwyczajów.

Starożytnym zwyczajem jest np. otwieranie grobów z relikwiami świętych i ich przenoszenie na inne miejsce. Pierwszy znany przypadek przeniesienia relikwii świętych odnosi się do połowy IV w., gdy cesarz Konstancjusz – syn cesarza Konstantyna I Wielkiego nakazał przenieść do Świątyni Dwunastu Apostołów relikwie apostołów Tymoteusza (356 r.) oraz Andrzeja i Łukasza (357 r.). Jednak zwyczaj ten, zapewne z pokutującym jeszcze wśród chrześcijan starotestamentowym podejściem do ciał zmarłych, nie rozwijał się szybko. Cesarz Teodozy Wielki w 386 r. zakazał nawet tego typu praktyk. Wydobywanie relikwii i ich przenoszenie w inne miejsce (zwykle z położonych poza murami miast cmentarzy do ich centrów) stało się powszechnie przyjętą praktyką już w drugiej połowie V w., za czasów cesarza Leona Wielkiego. Było to jednak możliwe jedynie za zgodą miejscowego biskupa. Otwarcie relikwii i ich przeniesienie na inne miejsce, zwykle związane było z ustanowieniem w tym dniu święta ku czci świętego, którego relikwie były przenoszone. W Cerkwi prawosławnej do dziś istnieje praktyka wydobywania relikwii świętych, ale też zwyczaj organizowania uroczystych procesji wokół świątyni z umieszczonymi w relikwiarzu relikwiami w dniu pamięci tego świętego. Stanowi to swojego rodzaju kontynuację starożytnego obyczaju przynoszenia relikwii świętych do domów wiernych z wiarą i modlitwą o uzdrowienie domowników.

Oddawanie czci świętym relikwiom posiada nie tylko wymiar ściśle liturgiczny (jak np. poprzez okadzanie relikwiarzy), ale również personalny. W powstałym w XV w. na Rusi, a ostatecznie opracowanym w połowie XVI w. podręczniku życia rodzinnego o nazwie „Domostroj”, czytamy: „…W modlitwie wspominaj i kłaniaj się i na pomoc od Boga wzywaj ich (świętych), relikwie zaś świętych z wiarą całuj i kłaniaj się im”.

Zasadnicze powody kultu relikwii

Jaki jest powód, dla którego w chrześcijaństwie tak ogromne znaczenie przywiązywane jest do kultu relikwii świętych? Odpowiedź na to pytanie znajdujemy m.in.u prof. Iwana Popowa, który w oparciu o naukę Świętych Ojców definiuje trzy zasadnicze przyczyny, dla których ustanowiony został kult świętych relikwii:

1. Święte relikwie są nośnikami łaski Bożej, która spoczywa w ciałach świętych również po ich śmierci. Święci, jeszcze za życia byli napełnieni Świętym Duchem. Bóg był obecny w ciałach świętych, które stały się – jak pisze św. Jan z Damaszku – „uduchowionymi świątyniami Bożymi, uduchowionymi mieszkaniami Bożymi”. Również po śmierci łaska Świętego Ducha przebywa zarówno w ich duszach, jak i ciałach. Przebóstwieniu ulegają bowiem i dusze i ciała świętych, które – jak pisze metropolita Hilarion (Ałfiejew) „jednocząc się z Bogiem, stają się przesiąknięte Jego obecnością, energią i łaską”.

Dla prawosławnego chrześcijanina relikwie to przede wszystkim skarbnica Ducha Świętego. Św. Jan Chryzostom pisze o tym tak: „Nie patrz na to, że przed tobą leży nagie ciało męczennika, pozbawione psychicznego działania, a patrz na to, że w nim jest obecna inna siła, wyższa od samej duszy, łaska Ducha Świętego, która swą cudotwórczością przekonuje wszystkich o prawdziwości zmartwychwstania”. Odchodząc do życia wiecznego święci pozostawili po sobie fragmenty swych ciał lub ich całości, które dzięki tej łasce są źródłem uzdrowień i cudów. Św. Jan z Damaszku pisze: „Jako zbawcze źródła zostawił nam Chrystus Pan szczątki świętych. Wypływają z nich wielorakie dobrodziejstwa, dobywa się wonność olejku. (…) Wobec tych szczątków pierzchają demony, cofają się epidemie, chorzy odzyskują zdrowie, niewidomi widzą, trędowaci zostają oczyszczeni, ustępują pokusy i strapienia, a <wszelki dar dobry zstępuje od Ojca światłości na tych, którzy proszą z wiarą niezachwianą> (por. Jk 1, 17)”.

2. Powód religijno−moralny. Święte relikwie są dla wiernego, który modli się przed nimi, żywym przypomnieniem osoby tego świętego. Pobudzają one modlącego się do naśladowania jego życia. Św. Jan Chryzostom mówi nawet, że święte relikwie silniej od pouczania i umoralniania pobudzają ludzi do pobożnego życia: „Gdy wspominamy, jaką cześć męczennicy mają u Króla wszystkich Boga, jakim blaskiem, jaką chwałą jaśnieją, to przypominają się nam nasze grzechy, cierpimy i skruszamy się tym bardziej, im bardziej uświadamiamy sobie nasze ubóstwo według ich bogactwa i dowiadujemy się jak daleko jesteśmy od nich”. Modląc się przy relikwiach wierni mają poczucie, że ten, którego doczesne szczątki spoczywają w relikwiarzu, modli się wraz z nimi. Sprawia to, że wierni lubią modlić się przed relikwiami, wierząc w szczególną moc takiej modlitwy i niezmienne orędownictwo świętego u Boga.

3. Powód liturgiczny. Relikwie świętych, które znajdują się w świątyniach (czy to tylko w prezbiterium i w antyminsie, czy też w innych miejscach), potęgują wśród wiernych poczucie łączności z niewidzialną Cerkwią niebiańską. Dzięki relikwiom Cerkiew ziemska, wojująca, niewidzialnie łączy się z Cerkwią niebiańską, triumfującą. Doskonale wyrażają to słowa z Liturgii Uprzednio Poświęconych Darów: „Teraz moce niebios z nami niewidzialnie służą, oto bowiem wchodzi Król chwały. Oto wnoszona jest spełniona ofiara tajemna”. Tak więc obecność świętych relikwii podczas nabożeństw symbolizuje udział w nim nie tylko żywych, modlących się tu i teraz, ale również tych, którzy już zmarli. Relikwie świętych są gwarantem ich obecności i udziału w naszych modlitwach i modlitewnego orędownictwa za nas, żyjących. Oto, dlaczego tak ważne dla pierwotnych chrześcijan było spotykanie się dla wspólnej modlitwy właśnie na grobach męczenników za wiarę. Dlatego też po dzień dzisiejszy w każdej prawosławnej świątyni muszą znajdować się relikwie świętych.

Fragmenty książki Jarosława Charkiewicza pt. "Kult relikwii świętych w Prawosławiu"

Źródło zdjęcia: naviny.by