อารมณ์วัยทีน สิ่งหนึ่งที่ผู้ใหญ่ควรเข้าใจ

ความต่างกันระหว่างวัย มักจะเป็นปัญหาใหญ่สำหรับวัยรุ่น กับวัยผู้ใหญ่ เพราะมักจะสื่อสารกันคนละเรื่อง ราวกับมากันคนละโลก ผู้ใหญ่หลายคนมักจะไม่เข้าใจ และแสดงออกในทางตรงกันข้ามกับความรู้สึกกันเอง แม้เรา ผู้ใหญ่หลายคนต่างผ่านการเป็นวันรุ่นกันแล้วทั้งนั้น แต่เมื่อนึกย้อนไปกลับก็ยังมีความสงสัยกันทั้งนั้น เพื่อให้ผู้ปกครองและ พ่อ แม่หลายท่านทำความเข้าใจกับสิ่งมีชีวิตที่เรียกว่า "วัยรุ่น" มากขึ้น ผมขอแนะแนำ บทความนี้เพื่อให้ผู้ใหญ่อย่างเราได้ฉุกคิดกันครับ

..........................................................................................................................................................

อารมณ์วัยทีน

พญ.พรรณพิมล หล่อตระกูล

เรื่องอารมณ์วัยทีนดูจะเป็นหัวข้อยอดนิยมที่ผู้ใหญ่อยากจะเข้าใจว่าเป็น อย่างไรกันแน่ โดยเฉพาะบรรดาพ่อแม่ที่มีลูกวัยทีนทั้งหลาย แถมหลายบ้านที่คุณแม่วัยทองเจอกับคุณลูกวัยทีน ทำเอาคุณพ่อแทบจะต้องงัดทุกกลยุทธมาแก้ปัญหาอารมณ์ทั้งคุณลูกและคุณแม่ เรื่องการเปลี่ยนแปลงทางอารมณ์ของวัยทีนพบได้ในเด็กวัยนี้แทบทุกคน บางคนอาจเปลี่ยนแปลงน้อยมากจนแทบไม่รู้สึกว่าเปลี่ยนแปลง ในขณะที่บางคนเปลี่ยนแปลงมากจนเข้าขั้นแปรปรวน การเปลี่ยนแปลงทางอารมณ์มีที่มาจากหลายประการ

จากการเปลี่ยนแปลงด้านร่างกาย การเปลี่ยนแปลงลักษณะทางร่างกายทำให้เด็กรู้สึกกังวลใจ ไม่มั่นใจ บางคนไม่พอใจกับร่างกายของตน เปรียบเทียบการเปลี่ยนแปลงของตนเองกับเพื่อน ทำให้มีลักษณะอารมณ์กังวล ไม่สบายใจ หงุดหงิด

จากการเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมน เนื่องจากการเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนเพศที่นำไปสู่การเปลี่ยนแปลงของร่างกาย ที่แสดงลักษณะทางเพศ มีผลต่อการเปลี่ยนแปลงทางอารมณ์ ที่อาจจะทำให้ระดับอารมณ์เปลี่ยนแปลงง่าย อ่อนไหวมากขึ้นโดยเฉพาะในเด็กผู้หญิง ด้วยการเปลี่ยนแปลงภายในอาจทำให้เกิดความหงุดหงิด อารมณ์เสียง่าย

จากการเปลี่ยนแปลงทางสังคม กับบทบาทที่ต่างไปจากเดิม ระหว่างความเป็นเด็กกับความเป็นผู้ใหญ่ อยากทำตัวแบบเด็กๆแต่รู้สึกว่าตนเองโตขึ้น แต่จะทำอย่างที่ผู้ใหญ่ทำตนเองก็ไม่สามารถจะทำได้ การคบเพื่อนก็ต่างไปจากเดิม ความสัมพันธ์กับเพื่อนต่างเพศไม่เหมือนอย่างที่เคย เปลี่ยนระบบการศึกษาเป็นการศึกษาในระดับมัธยมศึกษา ซึ่งต้องมีการปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลง และส่งผลต่อสภาพอารมณ์ของเด็กได้

ลักษณะการเปลี่ยนแปลงทางอารมณ์ที่เกิดขึ้นส่งผลต่อการปรับตัวและการสร้าง สัมพันธภาพกับคนรอบข้าง รวมทั้งมีผลต่อความรู้สึกของตนเอง ลักษณะอารมณ์ที่พบมีหลายรูปแบบ เช่น

อารมณ์เปลี่ยนแปลงง่าย โดยเฉพาะอารมณ์เสียง่าย บางครั้งคำพูดไม่กี่คำก็ทำให้ไม่พอใจ คุณพ่อคุณแม่ คนใกล้ชิดมักเจออารมณ์แปรปรวนแบบนี้ เพราะเด็กพยายามควบคุมอารมณ์ตนเองกับคนอื่น และแสดงอารมณ์กับคนใกล้ชิดแทน

อารมณ์อ่อนไหวง่าย เป็นลักษณะหนึ่งของอารมณ์ที่เปลี่ยนแปลงง่าย เด็กอ่อนไหวได้ง่าย ชอบอะไรที่แสดงออกทางอารมณ์ เช่น บทเพลง บทกวีที่เศร้า แสดงความผิดหวัง ร้องให้ง่ายขึ้น

อารมณ์รุนแรงขึ้น ตั้งแต่หงุดหงิดง่าย ฉุนเฉียว ก้าวร้าวมากขึ้นทั้งทางคำพูดและการแสดงออก ควบคุมอารมณ์ไม่ค่อยได้ โดยเฉพาะเวลาที่ถูกกระตุ้นทางอารมณ์ บางครั้งเรื่องที่กระตุ้นอารมณ์ไม่มาก แต่การโต้ตอบรุนแรงขึ้นกว่าเดิม มีลักษณะหุนหันพลันแล่น ทำอะไรโดยไม่คาดถึงผลที่ตามมาในทางลบ

อารมณ์เหงา ช่วงการเปลี่ยนแปลงทางอารมณ์เด็กจะสัมผัสกับอารมณ์เหงาๆ เหมือนตัวคนเดียว แปลกแยกจากคนรอบข้าง เป็นความรู้สึกเหมือนไม่มีใครเข้าใจตนเอง เหงาและอยากอยู่ตัวคนเดียว จึงมักเห็นเด็กเก็บตัวมากขึ้น ไม่สุงสิงไม่คุยกับใคร ไม่อยากให้ใครมายุ่ง แต่มักเป็นบางช่วงแล้วหายไป กลับเข้ามาหาครอบครัวและเพื่อน

อารมณ์วิตกกังวล ที่เกิดจากการปรับตัวตามวัยกับการเปลี่ยนแปลงด้านร่างกายและการเปลี่ยนแปลง ทางสังคม ถ้าเป็นเด็กปรับตัวยากมาก่อนวัยรุ่นจะมีปัญหาทางอารมณ์มากขึ้น หรือเป็นเด็กที่ขาดความมั่นใจในตนเองจะกังวลกับการเปลี่ยนแปลงมาก

อารมณ์เบื่อหน่าย บางช่วงจะมีอารมณ์เบื่อหน่ายสิ่งต่างๆ อาจรวมถึงเบื่อหน่ายไม่พอใจตนเอง ขาดแรงกระตุ้นในการดำเนินชีวิต ทำอะไรไม่จริงจัง รู้สึกว่าไม่ประสบความสำเร็จทำให้เบื่อหน่ายมากยิ่งขึ้น

อารมณ์สนุก ในขณะเดียวกันมีอารมณ์สนุกสนาน ร่าเริงมาก ชอบเรื่องสนุกสนานเพลิดเพลิน เปิดเพลงฟังเสียงดัง ชอบร้องเพลง เต้น จึงไม่แปลกใจที่เป็นลูกค้ารายใหญ่ของทุกค่ายเพลง

อารมณ์ที่เกิดขึ้นในเด็กแต่ละคนอาจไม่เหมือนกัน ถ้าการเปลี่ยนแปลงไม่มาก เด็กจะสามารถปรับตัวกับการเปลี่ยนแปลงตามวัย และรับผิดชอบตนเองได้ แต่เด็กบางคนมีการเปลี่ยนแปลงทางอารมณ์มาก ส่งผลกระทบกับคนรอบข้าง ปัญหาที่พบบ่อยเป็นความขัดแย้งกับเพื่อนวัยเดียวกัน ด้วยความไม่เข้าใจกัน รวมทั้งปัญหาอารมณ์ที่เกิดกับเพื่อนต่างเพศ แม้ปัญหาจะไม่ใหญ่โตในความรู้สึกของผู้ใหญ่ แต่สำหรับเด็กมักจะกระทบความรู้สึกทำให้เกิดความขัดแย้งภายใน ปัญหาอีกประการจะเกิดระหว่างตัวเด็กเองกับผู้ใหญ่ ซึ่งอาจจะเป็นคุณพ่อคุณแม่ ผู้ใหญ่ในบ้าน หรือคุณครู ความขัดแย้งมักมาจากความรู้สึกว่าผู้ใหญ่ไม่ให้การยอมรับ ยังมองเขาเป็นเด็ก บางครั้งปัญหาความขัดแย้งทางอารมณ์อาจจะรุนแรงจนถึงขนาดที่เด็กไม่สามารถ ปรับตัวกับชีวิตตามปกติ หรือบางคนรุนแรงด้วยความหุนหันพลันแล่น อาจทำร้ายตนเองได้

การทำความเข้าใจอารมณ์ของวัยทีนเป็นสิ่งที่จะช่วยให้เรียนรู้ลักษณะของ อารมณ์ของแต่ละคน เรียนรู้สิ่งที่กระตุ้นอารมณ์ โดยเฉพาะอารมณ์ทางลบ รูปแบบการแสดงออกของอารมณ์ ผลที่ตามมา ผลกระทบที่เกิดขึ้นจากลักษณะอารมณ์ของตนเอง การเรียนรู้ร่วมกันของเด็กและผู้ใหญ่เป็นบทเรียนที่ดี ผู้ใหญ่เองควรสามารถจัดการกับอารมณ์ของตนเองได้ดี เป็นแบบอย่างที่ดีในการดูแลอารมณ์ให้กับเด็ก เป็นเพื่อนคู่คิดสำหรับเด็กที่จะทำความเข้าใจกับตัวเด็ก เด็กๆเองควรยอมรับว่าอารมณ์ตนเองมีการเปลี่ยนแปลง หากไม่สังเกตอารมณ์ตนเองให้ดี จะทำให้ปล่อยอารมณ์โดยไม่คาดถึงผลที่ตามมา

ผลกระทบทางอารมณ์ที่ทำให้เกิดผลทางลบกับตัวเราเอง ควรได้รับการติดตามเอาใจใส่จากตัวเราเอง ในการฝึกให้ทันกับอารมณ์ เบี่ยงเบนอารมณ์ตนเองให้ออกไปจากสิ่งที่กระตุ้นอารมณ์ทางลบ ระบายอารมณ์ทางลบด้วยวิธีที่สร้างสรรค์ เช่น การออกกำลังกาย ฟังเพลง อ่านหนังสือ มีกิจกรรมที่ชอบเป็นงานอดิเรก ที่สำคัญการปรับตัวกับเพื่อน กับครอบครัว จะทำให้รู้สึกว่ามีเพื่อนที่จะพูดคุย ปรับตัวกับการเปลี่ยนแปลงตามวัย

เมื่อเวลาผ่านไประยะหนึ่ง สิ่งที่เคยรู้สึกว่าขัดแย้งในใจจะผ่อนคลายลง ผ่านวัยทีนไปสู่วัยรุ่นที่เริ่มโตขึ้นจนเป็นผู้ใหญ่ที่มีความมั่นคงทาง อารมณ์

.........................................................................................................................................................

หลักการปฏิบัติง่ายๆ เข้าใจวัยรุ่น

1. วัยรุ่นต้องการเพื่อน มากกว่า พ่อแม่ จะยิ่งดีถ้ามีพ่อแม่เป็นเพื่อน

2. มนุษย์ทุกคนรักอิสระ วัยรุ่นก็รักอิสระ ถ้ายิ่งบังคับก็ยิ่งต่อต้าน ให้เหตุผล แล้วแสดงความปราถนาดี แล้วให้เค้าเลือกด้วยตัวเอง (แต่ทุกอย่างต้องอยู่ในสายตา แบบไม่ให้รู้ตัว)

3. เลี้ยงลูกได้แต่ตัว แต่เราดูแลหัวใจของเค้าได้ เป็นที่พึ่งเมื่อเค้ารู้สึกมีปัญหา อย่าเพิ่งตัดสินเค้า ให้เหตุผล และให้เค้ารู้สึกด้วยตัวเค้าเอง

4. เค้าโตพอจะเรียนรู้ความเป็นจริง สอนเค้าด้วยความจริง เหรียญมีสองด้านเสมอ สอนการใช้ชีวิตจริง

หลักง่ายๆ ในการเข้าใจลูกชายวัยรุ่น ทำให้เรากับลูกเป็นได้ทั้งเพื่อน และดวงใจของเราไปพร้อมๆกัน

อาจารย์พิเชษฐ์ ดีมาก

อาจารย์แนะแนว ม. 4