ความฝันสามารถสะท้อนพฤติกรรมของมนุษย์ได้!?

ที่มา : http://realmetro.com/dreams-in-psychology/

มนุษยชาติพยายามไขปริศนาความลับแห่งความฝัน แม้จะยังไม่มีคำตอบที่แน่ชัด แต่ได้มีทฤษฎีเกิดขึ้นมากมาย ทั้งการศึกษา Oneirology  ซึ่งก็คือการเชื่อมโยงความฝันกับหลักวิทยาศาสตร์ และการศึกษาแบบโหราศาสตร์ ได้ตีความความฝันซึ่งเชื่อว่าสามารถทำนายอนาคตได้ แต่นักจิตวิทยาคิดว่าความฝันนั้นเป็นสิ่งสะท้อนสภาพปัจจุบันของเราได้อย่างถูกต้อง และจิตใต้สำนึกของเราพยายามบอกบางสิ่งที่สำคัญผ่านทางความฝันนั่นเอง

และนี่คือตัวอย่างของความฝันที่บ่งบอกถึงสภาพปัจจุบันภายใต้จิตสำนึกของเรา

ความฝันคืออะไรในมุมมองทางจิตวิทยา?

ในทางจิตวิทยา ความฝัน (Dreams) คือชุดของภาพ ความคิด อารมณ์ และความรู้สึกที่เกิดขึ้นในจิตใจของเราในขณะที่เรานอนหลับ โดยเฉพาะในช่วง การนอนหลับแบบ REM (Rapid Eye Movement) ซึ่งเป็นช่วงที่สมองมีการทำงานคล้ายกับการตื่นตัวมากที่สุด แม้ว่าร่างกายจะผ่อนคลายอย่างเต็มที่ก็ตาม

นักจิตวิทยาหลายคนมองว่าความฝันไม่ได้เป็นเพียงแค่กิจกรรมที่สุ่มหรือไร้ความหมายของสมอง แต่เป็นหน้าต่างที่สะท้อนถึง:

• จิตใต้สำนึก (Unconscious Mind): ความคิด ความปรารถนา ความกังวล หรือความขัดแย้งที่ถูกเก็บกดไว้

• การประมวลผลข้อมูล: สมองกำลังจัดการและจัดเก็บข้อมูล ความทรงจำ และประสบการณ์ที่ได้รับมาในระหว่างวัน

• การแก้ไขปัญหา: ความฝันอาจเป็นกระบวนการที่สมองพยายามหาทางออกให้กับปัญหาหรือความท้าทายที่เราเผชิญอยู่

• การแสดงออกทางอารมณ์: เป็นช่องทางที่อารมณ์ที่รุนแรงหรือซับซ้อนได้ถูกปลดปล่อยหรือประมวลผล

ทฤษฎีทางจิตวิทยาที่สำคัญเกี่ยวกับความฝัน

มีหลายทฤษฎีที่พยายามอธิบายความฝันในเชิงจิตวิทยา ได้แก่:

1. ทฤษฎีจิตวิเคราะห์ (Psychoanalytic Theory) โดย ซิกมุนด์ ฟรอยด์ (Sigmund Freud)

ฟรอยด์เป็นผู้บุกเบิกการศึกษาความฝันอย่างจริงจัง และถือว่าความฝันเป็น "หนทางหลวงสู่จิตไร้สำนึก" (The Royal Road to the Unconscious) เขาเชื่อว่าความฝันมีหน้าที่สำคัญ 2 ประการ:

• การเติมเต็มความปรารถนา (Wish Fulfillment): ความฝันเป็นวิธีที่จิตใต้สำนึกของเราพยายามเติมเต็มความปรารถนา ความต้องการ หรือแรงขับเคลื่อนที่ถูกเก็บกดไว้ ซึ่งมักเป็นสิ่งที่เราไม่สามารถแสดงออกในชีวิตจริงได้ หรือเป็นสิ่งที่สังคมไม่ยอมรับ

• การปกป้องการนอนหลับ: ความฝันช่วยปลดปล่อยความตึงเครียดหรือความขัดแย้งในจิตใต้สำนึก เพื่อไม่ให้เรารบกวนการนอนหลับ

ฟรอยด์ยังได้แยกความฝันออกเป็นสองส่วน:

• เนื้อหาปรากฏ (Manifest Content): คือสิ่งที่เราระลึกได้และจดจำได้จากความฝัน เมื่อเราตื่นขึ้นมา (เช่น เราฝันเห็นงูไล่กัด)

• เนื้อหาแฝง (Latent Content): คือความหมายที่ซ่อนอยู่จริงเบื้องหลังเนื้อหาปรากฏ ซึ่งเป็นความปรารถนาที่แท้จริงที่จิตใต้สำนึกพยายามสื่อสาร (เช่น งูอาจเป็นสัญลักษณ์ของความกลัวบางอย่าง หรือความปรารถนาที่จะหนีจากสถานการณ์ที่ไม่พึงพอใจ)
  ฟรอยด์เชื่อว่าสมองจะใช้ "กระบวนการการฝัน" (Dream-Work) เพื่อบิดเบือนหรืออำพรางเนื้อหาแฝงให้กลายเป็นเนื้อหาปรากฏ เพื่อป้องกันไม่ให้ความปรารถนาที่ถูกเก็บกดทำให้เรารู้สึกกังวลมากเกินไป

2. ทฤษฎีจิตวิทยาเชิงวิเคราะห์ (Analytical Psychology) โดย คาร์ล จุง (Carl Jung)

จุง อดีตลูกศิษย์ของฟรอยด์ มีมุมมองที่แตกต่างออกไป เขาเชื่อว่าความฝันไม่ได้เป็นเพียงการเติมเต็มความปรารถนาส่วนบุคคล แต่ยังเชื่อมโยงกับ จิตไร้สำนึกรวม (Collective Unconscious) ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของจิตไร้สำนึกที่มนุษย์ทุกคนมีร่วมกัน และบรรจุไปด้วย อาร์คีไทป์ (Archetypes) หรือแม่แบบสากลของประสบการณ์และบุคลิกภาพ (เช่น วีรบุรุษ, แม่, เงา)

จุงเชื่อว่าหน้าที่หลักของความฝันคือ การชดเชย (Compensation) และ การทำให้เป็นตัวของตัวเองอย่างสมบูรณ์ (Individuation):

• การชดเชย: ความฝันช่วยสร้างสมดุลระหว่างจิตสำนึก (สิ่งที่เราตื่นรู้) และจิตไร้สำนึก หากจิตสำนึกของเรามีด้านใดด้านหนึ่งที่โดดเด่นเกินไปหรือมีการเก็บกดบางส่วนไว้ ความฝันจะชดเชยด้วยการนำเสนอสิ่งที่ตรงกันข้าม เพื่อให้เกิดความสมดุลทางจิตใจ

• การทำให้เป็นตัวของตัวเองอย่างสมบูรณ์: ความฝันเป็นเครื่องนำทางให้บุคคลเดินทางไปสู่การค้นพบและบูรณาการทุกส่วนของตนเองเข้าด้วยกัน เพื่อให้กลายเป็นบุคคลที่สมบูรณ์และมีความสมดุล

จุงเชื่อว่าสัญลักษณ์ในความฝันมี ความหมายเชิงสากล มากกว่าที่ฟรอยด์เชื่อ และไม่จำเป็นต้องถูกบิดเบือนหรืออำพราง

3. ทฤษฎีการกระตุ้น-สังเคราะห์ (Activation-Synthesis Theory) โดย จอห์น ฮอบสัน (John Allan Hobson) และ โรเบิร์ต แม็คคาร์ลีย์ (Robert McCarley)

ทฤษฎีนี้มีมุมมองที่เน้นกระบวนการทางประสาทวิทยามากกว่าจิตใต้สำนึก โดยเชื่อว่าความฝันเป็น ผลพลอยได้ (Byproduct) จากการทำงานของสมองในระหว่างการนอนหลับแบบ REM:

• การกระตุ้น (Activation): ในช่วง REM สมองส่วนก้านสมอง (Brainstem) จะผลิตกระแสไฟฟ้าแบบสุ่ม ซึ่งไปกระตุ้นสมองส่วนคอร์เทกซ์ (Cerebral Cortex) ซึ่งเป็นส่วนที่รับผิดชอบการคิด การรับรู้ และความจำ

• การสังเคราะห์ (Synthesis): สมองส่วนคอร์เทกซ์พยายาม "สังเคราะห์" หรือหาความหมายให้กับสัญญาณไฟฟ้าแบบสุ่มเหล่านั้น โดยดึงเอาความทรงจำ ประสบการณ์ อารมณ์ หรือความรู้สึกต่างๆ มาเชื่อมโยงกันเป็นเรื่องราวที่ดูเหมือนมีความหมาย แม้ว่าในความเป็นจริงแล้วอาจไม่มีความหมายที่ซับซ้อนซ่อนอยู่

ทฤษฎีนี้ไม่ได้ปฏิเสธว่าความฝันอาจสะท้อนถึงความกังวลหรืออารมณ์ของเรา แต่เชื่อว่าความหมายที่เกิดขึ้นนั้นเป็นผลจากการพยายามทำความเข้าใจสัญญาณสุ่ม ไม่ใช่การสื่อสารจากจิตไร้สำนึกที่มีเจตนา

บทบาทและความสำคัญของความฝันในจิตวิทยาปัจจุบัน

แม้ทฤษฎีจะแตกต่างกัน แต่ความฝันยังคงมีบทบาทสำคัญในการศึกษาทางจิตวิทยา:

• การประมวลผลอารมณ์: ความฝันช่วยให้สมองประมวลผลและจัดการกับอารมณ์ที่รุนแรงหรือเหตุการณ์ที่กระทบกระเทือนจิตใจในระหว่างวัน

• การเรียนรู้และความจำ: การนอนหลับแบบ REM และความฝันมีส่วนช่วยในการรวมความทรงจำ (Memory Consolidation) และการเรียนรู้ทักษะต่างๆ

• การแก้ปัญหาอย่างสร้างสรรค์: บางครั้งความฝันอาจนำไปสู่การแก้ไขปัญหาหรือเกิดความคิดสร้างสรรค์ใหม่ๆ ที่ไม่สามารถทำได้ในขณะตื่น

• การสะท้อนสภาพจิตใจ: เนื้อหาของความฝันอาจเป็นตัวบ่งชี้ถึงสภาพจิตใจ อารมณ์ หรือความเครียดที่บุคคลกำลังเผชิญอยู่ ซึ่งเป็นข้อมูลที่มีค่าในการบำบัดทางจิตวิทยา

โดยสรุปแล้ว จิตวิทยาอธิบายความฝันว่าเป็นมากกว่าแค่การจินตนาการยามหลับ แต่เป็นปรากฏการณ์ที่มีความหมายและมีบทบาทสำคัญต่อกระบวนการทางจิตใจ การจัดการอารมณ์ และความเป็นอยู่ที่ดีของเราครับ