นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส

อภิธานปฺปทีปิกา

พุทฺธปฺปณาโม

๑. 

ตถาคโต โย กรุณากโร กโร, 

ปยาต’โมสชฺช สุขปฺปทํ ปทํ;

อกา ปรตฺถํ กลิสมฺภวํ ภวํ, 

นมามิ เกวลทุกฺกรํ กรํฯ 

ธมฺมปฺปณาโม

๒. 

อปูชยุํ ยํ มุนิกุญฺชรา ชรา-, 

รุชาทิมุตฺตา ยหิมุตฺตเร ตเร; 

ฐิตา ติวฏฺฏมฺพุนิธึ นรานรา, 

ตรึสุ ตํ ธมฺมมฆปฺปหํ ปหํฯ

สงฺฆปฺปณาโม

๓. 

คตํ มุนินฺโท’รสสูนุตํ นุตํ, 

สุปุญฺญเขตฺตํ ภุวเนสุ ตํ สุตํ; 

คณมฺปิ ปาณีกตสํวรํ วรํ, 

สทา คุโณเฆน นิรนฺตร’นฺตรํฯ 

ปฏิญฺญา

๔. 

นามลิงฺเคสุ โกสลฺล-, มตฺถนิจฺฉยการณํ; 

ยโต มหพฺพลํ พุทฺธ-, วจเน ปาฏวตฺถินํฯ 

๕. 

นามลิงฺคานฺยโต พุทฺธ-, ภาสิตสฺสา’รหานฺยหํ; 

ทสฺสยนฺโต ปกาเสสฺส-, มภิธานปฺปทีปิกํฯ 

ปริภาสา

๖. 

ภิยฺโย รูปนฺตรา สาห-, จริเยน จ กตฺถจิฯ 

กฺวจา’ หจฺจวิธาเนน, เญยฺยํ ถีปุนฺนปุํสกํฯ 

๗. 

อภินฺนลิงฺคานํ เยว, ทฺวนฺโท จ ลิงฺควาจกา; 

คาถาปาทนฺตมชฺฌฏฺฐา, ปุพฺพํ ยนฺตฺยปเร ปรํฯ 

๘. 

ปุมิตฺถิยํ ปทํ ทฺวีสุ, สพฺพลิงฺเค จ ติสฺวิติฯ 

อภิธานนฺตรารมฺเภ, เญยฺยํ ตฺว’นฺต มถาทิ จฯ 

๙.

ภิยฺโย ปโยคมาคมฺม, โสคเต อาคเม กฺวจิฯ 

นิฆณฺฑุยุตฺติญฺจานีย-, นามลิงฺคํ กถียตีติฯ 

๑. สคฺคกณฺฑ 

๑.๑. พุทฺธาทิวคฺค

๑. 

พุทฺโธ ทสพโล สตฺถา, สพฺพญฺญู ทฺวิปทุตฺตโม; 

มุนินฺโท ภควา นาโถ, จกฺขุม’งฺคีรโส มุนิฯ 

๒. 

โลกนาโถ’ นธิวโร, มเหสิ จ วินายโก; 

สมนฺตจกฺขุ สุคโต, ภูริปญฺโญ จ มารชิฯ 

๓. 

นรสีโห นรวโร, ธมฺมราชา มหามุนิ; 

เทวเทโว โลกครุ, ธมฺมสฺสามี ตถาคโตฯ 

๔. 

สยมฺภู สมฺมาสมฺพุทฺโธ, วรปญฺโญ จ นายโก; 

ชิโน สกฺโก ตุ สิทฺธตฺโถ, สุทฺโธทนิ จ โคตโมฯ 

๕. 

สกฺยสีโห ตถา สกฺย-, มุนิ จาทิจฺจพนฺธุ จ; 

๖. 

โมกฺโข นิโรโธ นิพฺพานํ, ทีโป ตณฺหกฺขโย ปรํ; 

ตาณํ เลณมรูปญฺจ, สนฺตํ สจฺจมนาลยํฯ 

๗. 

อสงฺขตํ สิวมมตํ สุทุทฺทสํ, 

ปรายณํ สรณมนีติกํ ตถา; 

อนาสวํ ธุวมนิทสฺสนา’ กตา-, 

ปโลกิตํ นิปุณมนนฺต มกฺขรํฯ

๘. 

ทุกฺขกฺขโย พฺยาพชฺฌญฺจ, วิวฏฺฏํ เขม เกวลํฯ 

อปวคฺโค วิราโค จ, ปณีต มจฺจุตํ ปทํฯ 

๙.

โยคกฺเขโม ปารมปิ, มุตฺติสนฺติวิสุทฺธิโย; 

วิมุตฺยสงฺขตธาตุ-, สุทฺธิ นิพฺพุติโย สิยุํฯ 

อิติ พุทฺธาทิวคฺโค

๑.๒. สคฺคาทิวคฺค

๑๐. 

ขีณาสโว ตฺว’เสกฺโข จ, วีตราโค ตถา’ รหา; 

เทวโลโก ทิโว สคฺโค, ติทิโว ติทสาลโยฯ 

๑๑. 

ติทสา ตฺว’มรา เทวา, วิพุธา จ สุธาสิโน; 

สุรา มรู ทิโวกา จา-, มตปา สคฺควาสิโนฯ 

๑๒. 

นิชฺชรา’นิมิสา ทิพฺพา, อปุเม เทวตานิ จ ฯ 

๑๓. 

สิทฺโธ ภูโต จ คนฺธพฺโพ, คุยฺหโก ยกฺขรกฺขสา; 

กุมฺภณฺโฑ จ ปิสาจา’ที, นิทฺทิฏฺฐา เทวโยนิโยฯ

๑๔. 

ปุพฺพเทวา สุรริปู, อสุรา ทานวา ปุเม; 

ตพฺพิเสสา ปหาราโท, สมฺพโร พลิอาทโยฯ 

๑๕. 

ปิตามโห ปิตา พฺรหฺมา, โลเกโส กมลาสโน; 

ตถา หิรญฺญคพฺโภ จ, สุรเชฏโฐ ปชาปติฯ 

๑๖. 

วาสุเทโว หริ กณฺโห, เกสโว จกฺกปาณฺยถ; 

มหิสฺสโร สิโว สูลี, อิสฺสโร ปสุปตฺยปิฯ 

๑๗. 

หโร วุตฺโต กุมาโร ตุ, ขนฺโธ สตฺติธโร ภเวฯ

๑๘. 

สกฺโก ปุรินฺทโท เทว-, ราชา วชิรปาณิ จ; 

สุชมฺปติ สหสฺสกฺโข, มหินฺโท วชิราวุโธฯ

๑๙.

วาสโว จ ทสสต-, นยโน ติทิวาธิภู; 

สุรนาโถ จ วชิร-, หตฺโถ จ ภูตปตฺยปิฯ 

๒๐. 

มฆวา โกสิโย อินฺโท, วตฺรภู ปากสาสโน; 

วิโฑโชถ สุชา ตสฺส, ภริยา ถปุรํ ภเวฯ 

๒๑. 

มสกฺกสารา วสฺโสก-, สารา เจวา’ มราวตี;

เวชยนฺโต ตุ ปาสาโท, สุธมฺมา ตุ สภา มตาฯ 

๒๒. 

ชยนฺโต รโถ ตสฺส, วุตฺโต มาตลิ สารถิ; 

เอราวโณ คโช ปณฺฑุ-, กมฺพโล ตุ สิลาสนํฯ 

๒๓. 

สุวีโรจฺจาทโย ปุตฺตา, นนฺทา โปกฺขรณี ภเว; 

นนฺทนํ มิสฺสกํ จิตฺต-, ลตา ผารุสกํ วนาฯ 

๒๔. 

อสนิ ทฺวีสุ กุลิสํ, วชิรํ ปุนฺนปุํสเก; 

อจฺฉราโยตฺถิยํ วุตฺตา, รมฺภา อลมฺพุสาทโย; 

เทวิตฺถิโยถ คนฺธพฺพา, ปญฺจสิโขติ อาทโยฯ 

๒๕. 

วิมาโน นิตฺถิยํ พฺยมฺหํ, ปียูสํ ตฺวมตํ สุธา; 

สิเนรุ เมรุ ติทิวา-, ธาโร เนรุ สุเมรุ จฯ 

๒๖. 

ยุคนฺธโร อีสธโร, กรวีโก สุทสฺสโน; 

เนมินฺธโร วินตโก, อสฺสกณฺโณ กุลาจลาฯ 

๒๗. 

มนฺทากินี ตถา’กาส-, คงฺคา สุรนทีปฺยถฯ 

๒๘. 

โกวิฬาโร ตถา ปาริจฺ-, ฉตฺตโก ปาริชาตโก; 

กปฺปรุกฺโข ตุ สนฺตานา-, ทโย เทวทฺทุมา สิยุํฯ

อิติ สคฺคาทิวคฺโค

๑.๓. ทิสาทิวคฺค

๒๙.

ปาจีปตีจฺยุ’ทีจิ’ตฺถี, ปุพฺพปจฺฉิมอุตฺตรา; 

ทิสาถ ทกฺขิณา’ปาจี, วิทิสา’นุทิสา ภเวฯ 

๓๐. 

เอราวโต ปุณฺฑรีโก, วามโน กุมุโท’ญฺชโน; 

ปุปฺผทนฺโต สพฺพภุมฺโม, สุปฺปตีโก ทิสาคชาฯ 

๓๑. 

ธตรฏฺโฐ จ คนฺธพฺพา-, ธิโป กุมฺภณฺฑสามิ ตุ;

วิรุฬฺหโก วิรูปกฺโข, ตุ นาคาธิปตีริโตฯ 

๓๒. 

ยกฺขาธิโป เวสฺสวโณ, กุเวโร นรวาหโน; 

อฬกาฬกมนฺทาสฺส, ปุรี ปหรณํ คทา;

จตุทฺทิสานมธิปา, ปุพฺพาทีนํ กมา อิเมฯ

๓๓. 

ชาตเวโท สิขี โชติ, ปาวโก ทหโน’นโล; 

หุตาวโห’จฺจิมา ธูม-, เกตฺว’คฺคิ คินิ ภานุมาฯ 

๓๔. 

เตโช ธูมสิโข วายุ-, สโข จ กณฺหวตฺตนี; 

เวสฺสานโร หุตาโสถ, สิขาชาล’จฺจิ จาปุเมฯ 

๓๕. 

วิปฺผุลิงฺคํ ผุลิงฺคญฺจ, ภสฺมา ตุ เสฏฺฐิ ฉาริกาฯ

๓๖. 

กุกฺกุโฬ ตุ’ณฺหภสฺมสฺมิ-, มงฺคาโร’ลาตมุมฺมุกํ ฯ 

สมิธา อิธุมํ เจ’โธ, อุปาทานํ ตถินฺธนํฯ 

๓๗. 

อโถ’ภาโส ปกาโส จา-, โลโก’ชฺโชตา’ตปา สมา; 

มาลุโต ปวโน วายุ, วาโต’นิลสมีรณา; 

คนฺธวาโห ตถา วาโย, สมีโร จ สทาคติฯ 

๓๘. 

วายุเภทา อิเม ฉุ’ทฺธงฺ-, คโม จาโธคโม ตถา;

กุจฺฉิฏฺโฐ จ โกฏฐาสโย, อสฺสาสงฺคานุสาริโนฯ

๓๙.

อโถ อปานํ ปสฺสาโส, อสฺสาโส อานมุจฺจเตฯ 

๔๐. 

เวโค ชโว รโย ขิปฺปํ, ตุ สีฆํ ตุริตํ ลหุ; 

อาสุ ตุณฺณ มรํ จาวิ-, ลมฺพิตํ ตุวฏํปิ จฯ 

๔๑. 

สตตํ นิจฺจมวิรตา, 

นารตสนฺตตมนวรตญฺจ ธุวํ; 

ภุสมติสโย จ ทฬฺหํ, 

ติพฺเพ’กนฺตา’ติมตฺตพาฬฺหานิ; 

ขิปฺปาที ปณฺฑเก ทพฺเพ, 

ทพฺพคา เตสุ เย ติสุฯ 

๔๒. 

อวิคฺคโห ตุ กาโม จ, มโนภู มทโน ภเว; 

อนฺตโก วสวตฺตี จ, ปาปิมา จ ปชาปติฯ 

๔๓. 

ปมตฺตพนฺธุ กณฺโห จ, มาโร นมุจิ ตสฺส ตุ; 

ตณฺหา’รตีรคา ธีตู, หตฺถี ตุ คิริเมขโลฯ 

๔๔. 

ยมราชา จ เวสายี, ยโม’สฺส นยนาวุธํ; 

เวปจิตฺติ ปุโลโม จ, กิมฺปุริโส ตุ กินฺนโรฯ 

๔๕. 

อนฺตลิกฺขํ ข’มาทิจฺจ-, ปโถ’พฺภํ คคน’มฺพรํ; 

เวหาโส จานิลปโถ, อากาโส นิตฺถิยํ นภํฯ 

๔๖. 

เทโว เวหายโส ตารา-, ปโถ สุรปโถ อฆํฯ

๔๗. 

เมโฆ วลาหโก เทโว, ปชฺชุนฺโน’มฺพุธโร ฆโน; 

ธาราธโร จ ชีมูโต, วาริวาโห ตถา’มฺพุโทฯ 

๔๘. 

อพฺภํ ตีสฺวถ วสฺสญฺจ, วสฺสนํ วุฏฺฐิ นาริยํ; 

สเตรตา’กฺขณา วิชฺชุ, วิชฺชุตา จาจิรปฺปภาฯ

๔๙.

เมฆนาเท ตุ ธนิตํ, คชฺชิตํ รสิตาทิ จ; 

อินฺทาวุธํ อินฺทธนุ, วาตกฺขิตฺตมฺพุ สีกโรฯ 

๕๐. 

อาสาโร ธารา สมฺปาโต, กรกา ตุ ฆโนปลํ;

ทุทฺทินํ เมฆจฺฉนฺนาเห, ปิธานํ ตฺวปธารณํฯ 

๕๑. 

ติโรธาน’นฺตรธานา-, ปิธานฉาทนานิ จ; 

อินฺทุ จนฺโท จ นกฺขตฺต-, ราชา โสโม นิสากโรฯ

๕๒. 

โอสธีโส หิมรํสิ, สสงฺโก จนฺทิมา สสี; 

สีตรํสิ นิสานาโถ, อุฬุราชา จ มา ปุเมฯ 

๕๓. 

กลา โสฬสโม ภาโค, พิมฺพํ ตุ มณฺฑลํ ภเว; 

อฑฺโฒ ตฺวทฺโธ อุปฑฺโฒ จ, วา ขณฺฑํ สกลํ ปุเมฯ 

๕๔. 

อทฺธํ วุตฺตํ สเม ภาเค, ปสาโท ตุ ปสนฺนตา; 

โกมุที จนฺทิกา ชุณฺหา, กนฺติ โสภา ชุติจฺฉวิฯ 

๕๕. 

กลงฺโก ลญฺฉนํ ลกฺขํ, องฺโก’ภิญฺญาณ ลกฺขณํ; 

จิหนํ จาปิ โสภา ตุ, ปรมา สุสมาถ จฯ 

๕๖. 

สีตํ คุเณ, คุณิลิงฺคา, สีต สิสิร สีตลา; 

หิมํ ตุหิน มุสฺสาโว, นีหาโร มหิกา ปฺยถฯ 

๕๗. 

นกฺขตฺตํ โชติ ภํ ตารา, อปุเม ตารโก’ฬุ จฯ

๕๘. 

อสฺสยุโช ภรณิตฺถี, สกตฺติกา โรหิณี ปิจ; 

มิคสิร มทฺทา จ ปุนพฺพสุ, ผุสฺโส จาสิเลส’ปิฯ 

๕๙.

มาฆา จ ผคฺคุนี เทฺว จ, หตฺถา จิตฺตา จ สฺวาติปิ; 

วิสาขา’ นุราธา เชฏฺฐา, มูลา’ สาฬฺหา ทุเว ตถาฯ

๖๐. 

สวโณ จ ธนิฏฺฐา จ, สตภิสโช ปุพฺพุ’ตฺตรภทฺทปทา; 

เรวตฺโปีติ กมโต, สตฺตาธิกวีสนกฺขตฺตาฯ

๖๑. 

โสพฺภานุ กถิโต ราหุ, สูราที ตุ นวคฺคหา; 

ราสิ เมสาทิโก ภทฺท, ปทา โปฏฺฐปทา สมาฯ

๖๒. 

อาทิจฺโจ สูริโย สูโร, สตรํสิ ทิวากโร; 

เวโรจโน ทินกโร, อุณฺหรํสิ ปภงฺกโรฯ 

๖๓. 

อํสุมาลี ทินปติ, ตปโน รวิ ภานุมา; 

รํสิมา ภากโร ภานุ, อกฺโก สหสฺสรํสิ จฯ 

๖๔. 

รํสิ อาภา ปภา ทิตฺติ, รุจิ ภา ชุติ ทีธิติ; 

มรีจิ ทฺวีสุ ภานฺวํ’สุ, มยูโข กิรโณ กโรฯ 

๖๕. 

ปริธิ ปริเวโส ถ, มรีจิ มิคตณฺหิกา; 

สูรสฺโสทยโต ปุพฺพุ’, ฏฺฐิตรํสิ สิยา’ รุโณฯ

๖๖. 

กาโล’ทฺธา สมโย เวลา, ตพฺพิเสสา ขณาทโย; 

ขโณ ทสจฺฉรากาโล, ขณา ทส ลโย ภเวฯ 

๖๗. 

ลยา ทส ขณลโย, มุหุตฺโต เต สิยา ทส;

ทส ขณมุหุตฺโต เต, ทิวโส ตุ อหํ ทินํฯ 

๖๘. 

ปภาตญฺจ วิภาตญฺจ, ปจฺจูโส กลฺล มปฺยถ; 

อภิโทโส ปโทโส ถ, สาโย สญฺฌา ทินจฺจโยฯ 

๖๙.

นิสา จ รชนี รตฺติ, ติยามา สงฺวรี ภเว; 

ชุณฺหา ตุ จนฺทิกายุตฺตา, ตมุสฺสนฺนา ติมิสิกาฯ 

๗๐. 

นิสีโถ มชฺฌิมา รตฺติ, อฑฺฒรตฺโต มหานิสา; 

อนฺธกาโร ตโม นิตฺถี, ติมิสํ ติมิรํ มตํฯ 

๗๑. 

จตุรงฺคตมํ เอวํ, กาฬปกฺขจตุทฺทสี; 

วนสณฺโฑ ฆโน เมฆ, ปฏลํ จา’ฑฺฒรตฺติ จฯ 

๗๒. 

อนฺธตมํ ฆนตเม, ปหาโร ยาม, สญฺญิโต; 

ปาฏิปโท ตุ ทุติยา, ตติยาที ติถี ทฺวิสุฯ

๗๓. 

ปนฺนรสี ปญฺจทสี, ปุณฺณมาสี ตุ ปุณฺณมา;

อมาวสี ปฺยมาวสี, ถิยํ ปนฺนรสี ปราฯ

๗๔. 

ฆฏิกา สฏฺฐฺยโหรตฺโต, ปกฺโข เต ทส ปญฺจ จ;

เต ตุ ปุพฺพาปรา สุกฺก-, กาฬา มาโส ตุ เต ทุเวฯ

๗๕. 

จิตฺโต เวสาข เชฏฺโฐ จา-, สาฬโห ทฺวีสุ จ สาวโณ;

โปฏฺฐปาทสฺสยุชา จ, มาสา ทฺวาทส กตฺติโกฯ

๗๖. 

มาคสิโร ตถา ผุสฺโส, กเมน มาคผคฺคุณา;

กตฺติกสฺสยุชา มาสา, ปจฺฉิมปุพฺพกตฺติกาฯ

๗๗. 

สาวโณ นิกฺขมณีโย, จิตฺตมาโส ตุ รมฺมโกฯ

๗๘. 

จตุโร จตุโร มาสา, กตฺติกกาฬปกฺขโต;

กมา เหมนฺต คิมฺหาน-, วสฺสานา อุตุโย ทฺวิสุฯ

๗๙.

เหมนฺโต สิริรมุตู, ฉ วา วสนฺโต จ คิมฺหวสฺสานา;

สรโทติ กมา มาสา, เทฺว เทฺว วุตฺตานนุสาเรนฯ

๘๐. 

อุณฺโห นิทาโฆ คิมฺโหถ, วสฺโส วสฺสาน ปาวุสา;

อุตูหิ ตีหิ วสฺสานา-, ทิเกหิ ทกฺขิณายนํฯ

๘๑. 

อุตฺตรายนมญฺเญหิ, ตีหิ วสฺโสยนทฺวยํ;

วสฺส สํวจฺฉรา นิตฺถี, สรโท หายโน สมาฯ

๘๒. 

กปฺปกฺขโย ตุ สํวฏฺโฏ, ยุคนฺตปลยา อปิ;

อลกฺขี กาลกณฺณิตฺถี, อถ ลกฺขี สิริตฺถิยํฯ

๘๓. 

ทนุ ทานวมาตาถ, เทวมาตา ปนาทิติฯ

๘๔. 

ปาปํ จ กิพฺพิสํ เวรา-, ฆํ ทุจฺจริต ทุกฺกฏํ;

อปุญฺญากุสลํ กณฺหํ, กลุสํ ทุริตาตุ จฯ

อิติ ทิสาทิวคฺโค

๑.๔. กุสลาทิวคฺค

๘๕. 

กุสลํ สุกตํ สุกฺกํ, ปุญฺญํ ธมฺมมนิตฺถิยํ;

สุจริตมโถ ทิฏฺฐ-, ธมฺมิกํ อิหโลกิกํฯ

๘๖. 

สนฺทิฏฺฐิกมโถ ปาร-, โลกิกํ สมฺปรายิกํ;

ตกฺกาลํ ตุ ตทาตฺวํ โจ-, ตฺตรกาโล ตุ อายติฯ

๘๗. 

หาโสตฺตมนตา ปีติ, วิตฺติ ตุฏฺฐิ จ นาริยํ;

อานนฺโท ปมุทาโมโท, สนฺโตโส นนฺทิ สมฺมโทฯ

๘๘. 

ปาโมชฺชํ จ ปโมโทถ, สุขํ สาตํ จ ผาสฺวถ;

ภทฺทํ เสยฺโย สุภํ เขมํ, กลฺยาณํ มงฺคลํ สิวํฯ

๘๙.

ทุกฺขํ จ กสิรํ กิจฺฉํ, นีโฆ จ พฺยสนํ อฆํ;

ทพฺเพ ตุ ปาปปุญฺญานิ, ตึสฺวากิจฺฉํ สุขาทิ จฯ

๙๐. 

ภาคฺยํ นิยติ ภาโค จ, ภาคเธยฺยํ วิธีริโต;

อโถ อุปฺปตฺติ นิพฺพตฺติ, ชาติ ชนนมุพฺภโวฯ

๙๑. 

นิมิตฺตํ การณํ ฐานํ, ปทํ พีชํ นิพนฺธนํ;

นิทานํ ปภโว เหตุ, สมฺภโว เสตุ ปจฺจโยฯ

๙๒. 

การณํ ยํ สมาสนฺนํ, ปทฏฺฐานนฺติ ตํ มตํ;

ชีโว ตุ ปุริโสตฺตาถ, ปธานํ ปกติตฺถยํฯ

๙๓. 

ปาโณ สรีรี ภูตํ วา, สตฺโต เทหี จ ปุคฺคโล;

ชีโว ปาณี ปชา ชนฺตุ, ชโน โลโก ตถาคโตฯ

๙๔. 

รูปํ สทฺโท คนฺธรสา, ผสฺโส ธมฺโม จ โคจรา;

อาลมฺพา วิสยา เต ฉา-, รมฺมณา ลมฺพณานิ จฯ

๙๕. 

สุกฺโก โคโร สิโตทาตา, ธวโล เสตปณฺฑรา;

โสโณ ตุ โลหิโต รตฺโต, ตมฺพมญฺเชฏฺฐโรหิตาฯ

๙๖. 

นีโล กณฺหาสิตา กาโฬ, เมจโก สามสามลา;

สิตปีเต ตุ ปณฺฑุตฺโต, อีสํปณฺฑุ ตุ ธูสโรฯ

๙๗. 

อรุโณ กิญฺจิรตฺโตถ, ปาฏโล เสตโลหิโต;

อโถ ปีโต หลิทฺยาโภ, ปลาโส หริโต หริฯ

๙๘. 

กฬาโร กปิโล นีล-, ปีเตถ โรจนปฺปเภ;

ปิงฺโค ปิสงฺโคปฺยถวา, กฬาราที ตุ ปิิงฺคเลฯ

๙๙.

กมฺมาโส สพโล จิตฺโต, สาโว ตุ กณฺหปีตเก;

วาจฺจลิงฺคา คุณิเนฺยเต, คุเณ สุกฺกาทโย ปุเมฯ

๑๐๐. 

นจฺจํ นฏฺฏํ จ นฏนํ, นตฺตนํ ลาสนํ ภเว;

นจฺจํ ตุ วาทิตํ คีต-, มิติ นาฏฺยมิทํ ตยํฯ

๑๐๑. 

นจฺจฏฺฐานํ สิยา รงฺโค-, ภินโย สูจฺยสูจนํ;

องฺคหาโรงฺควิกฺเขโป, นฏฺฏโก นฏโก นโฏฯ

๑๐๒. 

สิงฺคาโร กรุโณ วีร-, พฺภุตหสฺสภยานกา;

สนฺโต พีภจฺฉรุทฺทานิ, นว นาฏฺยรสา อิเมฯ

๑๐๓. 

โปสสฺส นาริยํ โปเส, อิตฺถิยา สงฺคมํ ปีติ;

ยา ปิหา เอส สิงฺคาโร, รติกีฬาทิการโณฯ

๑๐๔. 

อุตฺตมปฺปกติปฺปาโย, อิตฺถิปุริสเหตุโก;

โส สมฺโภโค วิโยโคติ, สิงฺคาโร ทุวิโธ มโตฯ

๑๐๕. 

ภาสิตํ ลปิตํ ภาสา, โวหาโร วจนํ วโจ;

อุตฺติ วาจา คิรา วาณี, ภารตี กถิตา วจีฯ

๑๐๖. 

เอกาขฺยาโต ปทจโย, สิยา วากฺยํ สการโกฯ 

อาเมฑิตนฺติ วิญฺเญยฺยํ, ทฺวตฺติกฺขตฺตุ มุทีรณํฯ 

๑๐๗. 

ภเย โกเธ ปสงฺสายํ, ตุริเต โกตูหเล’จฺฉเร; 

หาเส โสเก ปสาเท จ, กเร อาเมฑิตํ พุโธฯ 

๑๐๘. 

อิรุ นารี ยชุ สาม, มิติ เวทา ตโย สิยุํฯ 

เอเต เอว ตยี นารี, เวโท มนฺโต สุติตฺถิยํฯ 

๑๐๙.

อฏฺฐโก วามโก วาม, เทโว จงฺคีรโส ภคุ; 

โมทคฺคิ จ วาสิฏฺโฐ, ภารทฺวาโช จ กสฺสโป; 

เวสฺสามิตฺโตติ มนฺตานํ, กตฺตาโร อิสโย อิเมฯ

๑๑๐. 

กปฺโป พฺยากรณํ โชติ, สตฺถํ สิกฺขา นิรุตฺติ จ; 

ฉนฺโทวิจิติ เจตานิ, เวทงฺคานิ วทนฺติ ฉฯ 

๑๑๑. 

อิติหาโส ปุราวุตฺต, ปฺปพนฺโธ ภารตาทิโกฯ 

นามปฺปกาสกํ สตฺถํ, รุกฺขาทีนํ นิฆณฺฑุ โสฯ 

๑๑๒. 

วิตณฺฑสตฺถํ วิญฺเญยฺยํ, ยํ ตํ โลกาโตํ อิติฯ 

เกฏุภํ ตุ กฺริยากปฺป, วิกปฺโป กวินํ หิโตฯ 

๑๑๓. 

อาขฺยายิโกปลทฺธตฺถา, ปพนฺธกปฺปนา กถาฯ 

ทณฺฑนีตฺยตฺถสตฺถสฺมิ, วุตฺตนฺโต ตุ ปวตฺติ จฯ

๑๑๔. 

สญฺญา, ขฺยา, วฺหา สมญฺญา จา, ภิธานํ นาม มวฺหโย; 

นามเธยฺยา’ ธิวจนํ, ปฏิวากฺยํ ตุ อุตฺตรํฯ 

๑๑๕. 

ปญฺโห ตีสฺว นุโยโค จ, ปุจฺฉา ปฺยถ นิทสฺสนํ; 

อุโปคฺฆาโต จ ทิฏฺฐนฺโต, ตโถ’ทาหรณํ ภเวฯ

๑๑๖. 

สมา สงฺเขป สงฺหารา, สมาโส สงฺคโห ปฺยถ; 

สตํ ธารยสี ตฺยาทฺยพ-, ฺภกฺขานํ ตุจฺฉภาสนํฯ 

๑๑๗. 

โวหาโร ตุ วิวาโท ถ, สปนํ สปโถปิ จ; 

ยโส สิโลโก กิตฺติตฺถี, โฆสนา ตุ’จฺจสทฺทนํฯ 

๑๑๘. 

ปฏิโฆโส ปฏิรโว, โถ’ ปญฺญาโส วจีมุขํ; 

กตฺถนา จ สิลาฆา จ, วณฺณนา จ นุติตฺถุติฯ 

๑๑๙.

โถมนญฺจ ปสงฺสาถ, เกกา นาโท สิขณฺฑินํฯ 

คชานํ โกญฺจนาโทถ, มตา เหสา หยทฺธนิฯ

๑๒๐. 

ปริยาโย เววจนํ, สากจฺฉา ตุ จ สงฺกถา; 

อุปวาโท จุ’ปกฺโกสา, วณฺณวาทา’นุวาโท จ; 

ชนวาทา’ปวาทาปิ, ปริวาโท จ ตุลฺยตฺถาฯ 

๑๒๑. 

เขโป นินฺทา ตถา กุจฺฉา, ชิคุจฺฉา ครหา ภเว; 

นินฺทาปุพฺโพ อุปารมฺโภ, ปริภาสน มุจฺจเตฯ 

๑๒๒. 

อฏฺฐานริยโวหาร-, วเสน ยา ปวตฺติตา; 

อภิวากฺยํ สิยา วาจา, สา วีติกฺกมทีปนีฯ

๑๒๓. 

มุหุํภาสา นุลาโปถ, ปลาโป นตฺถิกา คิราฯ 

อาโทภาสน มาลาโป, วิลาโป ตุ ปริทฺทโวฯ 

๑๒๔. 

วิปฺปลาโป วิโรโธตฺติ, สนฺเทโสตฺติ ตุ วาจิกํ; 

สมฺภาสนํ ตุ สลฺลาโป, วิโรธรหิตํ มิถุฯ 

๑๒๕. 

ผรุสํ นิฏฺฐุรํ วากฺยํ, มนุญหทยงฺคมํฯ 

สงฺกุลํ ตุ กิลิฏฺฐญฺจ, ปุพฺพาปรวิโรธินีฯ

๑๒๖. 

สมุทายตฺถรหิตํ, อพทฺธมิติ กิตฺติตํฯ 

วิตถํ ตุ มุสา จาถ, ผรุสาที ติลิงฺคิกาฯ 

๑๒๗. 

สมฺมา พฺยยญฺจา วิตถํ, สจฺจํ ตจฺฉอ ยถาตถํ; 

ตพฺพนฺตา ตีสฺว ลีกํ ตฺว, สจฺจํ มิจฺฉา มุสา พฺยยํฯ 

๑๒๘. 

รโว นินาโท นินโท จ สทฺโท, 

นิคฺโฆส นาท ทฺธนโย จ ราโว; 

อาราว สงฺราว วิราว โฆสา, 

รวา สุติตฺถี สร นิสฺสนา จฯ 

๑๒๙.

วิสฺสฏฺฐ มญฺชุ วิญฺเญยฺยา, สวนียา วิสาริโน; 

พินฺทุ คมฺภีร นินฺนาที, ตฺเยว มฏฺฐงฺคิโก สโรฯ

๑๓๐. 

ติรจฺฉานคตานญฺหิ, รุตํ วสฺสิต มุจฺจเตฯ 

โกลาหโล กลหโล, คีตํ คานญฺจ คีติกาฯ 

๑๓๑. 

สรา สตฺต ตโย คามา, เจกวีสติ มุจฺฉนา; 

ตานา เจกูนปญฺญาส, อิจฺเจตํ สรมณฺฑลํฯ 

๑๓๒. 

อุสโภ เธวโต เจว, ฉชฺช คนฺธาร มชฺฌิมา; 

ปญฺจโม จ นิสาโทติ, สตฺเต’เต คทิตา สราฯ 

๑๓๓. 

นทนฺติ อุสภํ คาโว, ตุรคา เธวตํ ตถาฯ 

ฉชฺชํ มยูรา คนฺธาร, มชา โกญฺจา จ มชฺฌิมํฯ 

๑๓๔. 

ปญฺจมํ ปรปุฏฺฐาที, นิสาทมฺปิ จ วารณาฯ 

ฉชฺโช จ มชฺฌิโม คามา, ตโย สาธารโณติ จฯ

๑๓๕. 

สเรสุ เตสุ ปจฺเจเก, ติสฺโส ติสฺโส หิ มุจฺฉนา; 

สิยุํ ตเถว ตานานิ, สตฺต สตฺเตว ลพฺภเรฯ 

๑๓๖. 

ติสฺโส ทุเว จตสฺโส จ, จตสฺโส กมโต สเร; 

ติสฺโส ทุเว จตสฺโสติ, ทฺวาวีสติ สุตี สิยุํฯ 

๑๓๗. 

อุจฺจตเร รเว ตาโร, ถาพฺยตฺเต มธุเร กโลฯ 

คมฺภีเร ตุ รเว มนฺโท, ตาราที ตีสฺวโถ กเลฯ

กากลี สุขุเม วุตฺโต, กฺริยาทิสมตา ลโยฯ

๑๓๘. 

วีณา จ วลฺลกี สตฺต, ตนฺตี สา ปริวาทินีฯ 

โปกฺขโร โทณิ วีณาย, อุปวีโณ ตุ เวฐโกฯ 

๑๓๙.

อาตตญฺเจว วิตต, มาตตวิตตํ ฆนํ; 

สุสิรํ เจติ ตูริยํ, ปญฺจงฺคิก มุทีริตํฯ 

๑๔๐. 

อาตตํ นาม จมฺมาว, นทฺเธสุ เภริยาทิสุฯ 

ตเล’เกกยุตํ กุมฺภ, ถุณ ททฺทริกาทิกํฯ 

๑๔๑. 

วิตตํ โจ’ภยตลํ, ตูริยํ มุรชาทิกํฯ 

อาตตวิตตํ สพฺพ, วินทฺธํ ปณวาทิกํฯ 

๑๔๒. 

สุสิรํ วํสสงฺขาทิ, สมฺมตาลาทิกํ ฆนํฯ 

อาโตชฺชํ ตุ จ วาทิตฺตํ, วาทิตํ วชฺช มุจฺจเตฯ 

๑๔๓. 

เภรี (เภริ) ทุนฺทุภิ วุตฺโต ถ, มุทิงฺโค มุรโชสฺส ตุ; 

อาลิงฺค, งฺกฺโย, ทฺธกา เภทา, ติณโว ตุ จ ฑิณฺฑิโมฯ 

๑๔๔. 

อาลมฺพโร ตุ ปณโว, โกโณ วีณาทิวาทนํฯ 

ททฺทรี ปฏโห เภริ, ปฺปเภทา มทฺทลาทโยฯ 

๑๔๕. 

ชนปฺปิเย วิมทฺทุฏฺเฐ, คนฺเธ ปริมโล ภเวฯ 

โส ตฺวา โมโท ทูรคามี, วิสฺสนฺตา ตีสฺวิโต ปรํฯ

๑๔๖. 

อิฏฺฐคนฺโธ จ สุรภิ, สุคนฺโธ จ สุคนฺธิ จ; 

ปูติคนฺธิ ตุ ทุคฺคนฺโธ, ถ วิสฺสํ อามคนฺธิ ยํฯ

๑๔๗. 

กุงฺกุมญฺเจว ยวน, ปุปฺผญฺจ ตครํ ตถา; 

ตุรุกฺโขติ จตุชฺชาติ, คนฺธา เอเต ปกาสิตาฯ 

๑๔๘. 

กสาโว นิตฺถิยํ ติตฺโต, มธุโร ลวโณ อิเม; 

อมฺพิโล กฏุโก เจติ, ฉ รสา ตพฺพตี ติสุฯ 

๑๔๙.

สิยา ผสฺโส จ โผฏฺฐพฺโพ, วิสยี ตฺวกฺข มินฺทฺริยํ; 

นยนํ ตฺวกฺขิ เนตฺตญฺจ, โลจนํ จ’จฺฉิ จกฺขุ จฯ

๑๕๐. 

โสตํ สทฺทคฺคโห กณฺโณ, สวนํ สุติ นตฺถุ ตุ; 

นาสา จ นาสิกา ฆานํ, ชิวฺหาตุ รสนา ภเวฯ 

๑๕๑. 

สรีรํ วปุ คตฺตญฺจา, ตฺตภาโว โพนฺทิ วิคฺคโห; 

เทหํ วา ปุริเส กาโย, ถิยํ ตนุ กเฬวรํฯ 

อิติ กุสลาทิวคฺโค

๑.๕. จิตฺตาทิวคฺค

๑๕๒. 

จิตฺตํ เจโต มโน นิตฺถี, วิญฺญาณํ หทยํ ตถา; 

มานสํ ธี ตุ ปญฺญา จ, พุทฺธิ เมธา มติ มุติฯ 

๑๕๓. 

ภูรี มนฺตา จ ปญฺญาณํ, ญาณํ วิชฺชา จ โยนิ จ; 

ปฏิภานมโมโห ถ, ปญฺญาเภทา วิปสฺสนาฯ 

๑๕๔. 

สมฺมาทิฏฺฐิ ปภุติกา, วีมํสา ตุ วิจารณาฯ 

สมฺปชญฺญํ ตุ เนปกฺกํ, เวทยิตํ ตุ เวทนาฯ 

๑๕๕. 

ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโปปฺ-, ปโน’ หา’ ยุ ตุ ชีวิตํ; 

เอกคฺคตา ตุ สมโถ, อวิกฺเขโป สมาธิ จฯ

๑๕๖. 

อุสฺสาหา’ ตปฺป ปคฺคาหา, วายาโม จ ปรกฺกโม; 

ปธานํ วีริยํ เจหา, อุยฺยาโม จ ธิติตฺถิยํฯ 

๑๕๗. 

จตฺตาริ วีริยงฺคานิ, ตจสฺส จ นหารุโนฯ 

อวสิสฺสนมฏฺฐิสฺส, มํสโลหิตสุสฺสนํฯ

๑๕๘. 

อุสฺโสฬฺหี ตฺวธิมตฺเตหา, สติ ตฺวนุสฺสติตฺถิยํฯ 

ลชฺชา หิรี สมานา ถ, โอตฺตปฺปํ ปาปภีรุตาฯ 

๑๕๙.

มชฺฌตฺตตา ตุ’เปกฺขา จ, อทุกฺขมสุขา สิยา; 

จิตฺตาโภโค มนกฺกาโร, อธิโมกฺโข ตุ นิจฺฉโยฯ 

๑๖๐. 

ทยา’ นุกมฺปา การุญฺญํ, กรุณา จ อนุทฺทยา; 

ถิยํ เวรมณี เจว, วิรตฺยา’ รติ จาปฺยถฯ 

๑๖๑. 

ติติกฺขา ขนฺติ ขมนํ, ขมา เมตฺตา ตุ เมตฺยถ; 

ทสฺสนํ ทิฏฺฐิ ลทฺธิตฺถี, สิทฺธนฺโต สมโย ภเวฯ

๑๖๒. 

ตณฺหา จ ตสิณา เอชา, ชาลินี จ วิสตฺติกา; 

ฉนฺโท ชฏา นิกนฺตฺยา’สา, สิพฺพินี ภวเนตฺติ จฯ 

๑๖๓. 

อภิชฺฌา วนโถ วานํ, โลโภ ราโค จ อาลโย; 

ปิหา มโนรโถ อิจฺฉา, ภิลาโส กาม โทหฬา; 

อากงฺขา รุจิ วุตฺตา สา, ตฺวธิกา ลาลสา ทฺวิสุฯ 

๑๖๔. 

เวรํ วิโรโธ วิทฺเทโส, โทโส จ ปฏิฆญฺจ วา; 

โกธา’ ฆาตา โกป โรสา, พฺยาปาโท’ นภิรทฺธิ จฯ 

๑๖๕. 

พทฺธเวร มุปนาโห, สิยา โสโก ตุ โสจนํ; 

โรทิตํ กนฺทิตํ รุณฺณํ, ปริเทโว ปริทฺทโวฯ 

๑๖๖. 

ภีติตฺถิ ภยมุตฺตาโส, เภรวํ ตุ มหพฺภยํฯ

๑๖๗. 

เภรวํ ภีสนํ ภีมํ, ทารุณญฺจ ภยานกํ; 

โฆรํ ปฏิภยํ เภสฺมํ, ภยงฺกร มิเม ตีสุฯ 

๑๖๘. 

อิสฺสา อุสูยา มจฺเฉรํ, ตุ มจฺฉริยมจฺฉรํ; 

โมโห’วิชฺชา ตถา’ญาณํ, มาโน วิธา จ อุนฺนติฯ 

๑๖๙.

อุทฺธจฺจ มุทฺธฏํ จาถ, ตาโป กุกฺกุจฺจเมว จ;

ปจฺฉาตาโป นุตาโป จ, วิปฺปฏิสาโร ปกาสิโตฯ 

๑๗๐. 

มโนวิเลข สนฺเทหา, สงฺสโย จ กถํกถา; 

เทฺวฬฺหกํ วิจิกิจฺฉา จ, กงฺขา สงฺกา วิมตฺยปิฯ 

๑๗๑. 

คพฺโพ ภิมาโน’หํกาโร, จินฺตาตุ ฌาน มุจฺจเต; 

นิจฺฉโย นิณฺณโย วุตฺโต, ปฏิญฺญา ตุ ปฏิสฺสโวฯ 

๑๗๒. 

อวมานํ ติรกฺกาโร, ปริภโว ปฺย นาทโร; 

ปราภโว ปฺย วญฺญา ถ, อุมฺมาโท จิตฺตวิพฺภโมฯ 

๑๗๓. 

เปมํ สิเนโห เสฺนโห ถ, จิตฺตปีฬา วิสญฺญิตา; 

ปมาโท สติโวสฺสคฺโค, โกตูหลํ กุตูหลํฯ 

๑๗๔. 

วิลาโส ลลิตํ ลีลา, หาโว เหฬา จ วิพฺภโม; 

อิจฺจาทิกา สิยุํ นาริ, สิงฺคารภาวชา กิริยาฯ 

๑๗๕. 

หสนํ หสิตํ หาโส, มนฺโท โส มิหิตํ สิตํ; 

อฏฺฏหาโส มหาหาโส, โรมญฺโจ โลมหํสนํฯ

๑๗๖. 

ปริหาโส ทโว ขิฑฺฑา, เกฬิ กีฬา จ กีฬิตํ; 

นิทฺทา ตุ สุปินํ โสปฺปํ, มิทฺธญฺจ ปจลายิกาฯ 

๑๗๗. 

ถิยํ นิกติ กูฏญฺจ, ทมฺโภ สาฐฺยญฺจ เกตวํ; 

สภาโว ตุ นิสฺสคฺโค จ, สรูปํ ปกติตฺถิยํฯ 

๑๗๘. 

สีลญฺจ ลกฺขณํ ภาโว, อุสฺสโว ตุ ฉโณ มโห ฯ 

๑๗๙.

ธาเรนฺโต ชนฺตุ สเสฺนห-, มภิธานปฺปทีปิกํ; 

ขุทฺทกาทฺยตฺถชาตานิ, สมฺปสฺสติ ยถาสุขํฯ 

สคฺคกณฺโฑ นิฏฺฐิโตฯ

๒. ภูกณฺฑ 

๒.๑. ภูมิวคฺค 

๑๘๐. 

วคฺคา ภูมิ, ปุรี, มจฺจ, จตุพฺพณฺณ, วนาทิหิ; 

ปาตาเลน จ วุจฺจนฺเต, สงฺโค’ปงฺเคหิ’ธ’กฺกมาฯ 

๑๘๑. 

วสุนฺธรา ฉมา ภูมิ, ปถวี เมทนี มหี; 

อุพฺพี วสุมตี โค กุ, วสุธา ธรณี ธรา; 

ปุถวี ชคตี ภูรี, ภู จ ภูตธรา’ วนีฯ 

๑๘๒. 

ขารา ตุ มตฺติกา อูโส, อูสวา ตูสโร ติสุฯ 

ถลํ ถลีตฺถี ภูภาเค, ถทฺธลูขมฺหิ ชงฺคโลฯ 

๑๘๓. 

ปุพฺพวิเทโห จาปร, โคยานํ ชมฺพุทีโป จ; 

อุตฺตรกุรุ เจติ สิยุํ, จตฺตาโรเม มหาทีปาฯ 

๑๘๔. 

ปุมฺพหุตฺเต กุรู สกฺกา, โกสลา มคธา สิวี; 

กลิงฺคา’วนฺติ ปญฺจาลา, วชฺชี คนฺธาร เจตโยฯ 

๑๘๕. 

วงฺคา วิเทหา กมฺโพชา, มทฺทา ภคฺค’งฺค สีหฬา; 

กสฺมีรา กาสิ ปณฺฑวาที, สิยุํ ชนปทนฺตราฯ 

๑๘๖. 

โลโก จ ภุวนํ วุตฺตํ, เทโส ตุ วิสโย ปฺยถ; 

มิลกฺขเทโส ปจฺจนฺโต, มชฺฌเทโส ตุ มชฺฌิโมฯ 

๑๘๗. 

อนูโป สลิลปฺปาโย, กจฺฉอ ปุม นปุํสเก; 

สทฺทโล หริเต เทเส, ติเณนา, ภินเวน หิฯ

๑๘๘. 

นทฺโมฺพุชีวโน เทโส, วุฏฺฐินิปฺปชฺชสสฺสโก; 

โย นทีมาติโก เทว, มาติโก จ กเมน โสฯ

๑๘๙.

ตีสฺวนูปาทฺยโถ จนฺท-, สูราโท สสฺสตีริโตฯ 

รฏฐํ ตุ วิชิตญฺจาถ, ปุริเส เสตุ อาลิยํฯ

๑๙๐. 

อุปานฺตภู ปริสโร, โคฏฐํ ตุ โคกุลํ วโชฯ 

มคฺโค ปนฺโถ ปโถ อทฺธา, อญฺชสํ วฏุมํ ตถาฯ

๑๙๑. 

ปชฺโชยนญฺจ ปทวี, วตฺตนี ปทฺธติตฺถิยํฯ 

ตพฺเภทา ชงฺฆสกฏ-, มคฺคา เต จ มหทฺธนิฯ 

๑๙๒. 

เอกปทฺเยกปทิเก, กนฺตาโร ตุ จ ทุคฺคเมฯ 

๑๙๓. 

ปฏิมคฺโค ปฏิปโถ, อทฺธานํ ทีฆ มญฺชสํฯ 

สุปฺปโถ ตุ สุปนฺโถ จ, อุปฺปถํ ตฺวปถํ ภเวฯ 

๑๙๔. 

ฉตฺติสปรมาณูน, เมโก ณุ จ ฉตฺติส เตฯ 

ตชฺชารี ตาปิ ฉตฺติส, รถเรณุ ฉตฺติส เตฯ

๑๙๕. 

ลิกฺขาตา สตฺต อูกา ตา, ธญฺญมาโสติ สตฺต เตฯ 

สตฺต งฺคุล’ มมุ ทฺวิจฺฉ, วิทตฺถิ ตา ทุเว สิยุํฯ 

๑๙๖. 

รตนํ ตานิ สตฺเตว, ยฏฺฐิ ตา วีสตูสภํฯ 

คาวุต มุสภาสีติ, โยชนํ จตุคาวุตํฯ 

๑๙๗. 

ธนุปญฺจสตํ โกโส, กรีสํ จตุรมฺพณํฯ 

อพฺภนฺตรํ ตุ หตฺถาน, มฏฺฐวีส ปมาณโตฯ

ภูมิวคฺโค นิฏฺฐิโตฯ

๒.๒. ปุรวคฺค

๑๙๘. 

ปุรํ นคร มิตฺถี วา, ฐานียํ ปุฏเภทนํ; 

ถิยํ ตุ ราชธานี จ, ขนฺธาวาโร ภเว ถ จฯ 

๑๙๙.

สาขานคร มญฺญตฺร, ยํ ตํ มูลปุรา ปุรํฯ 

พาราณสี จ สาวตฺถิ, เวสาลี มิถิลา, ฬวีฯ 

๒๐๐. 

โกสมฺพุชฺเชนิโย ตกฺก-, สิลา จมฺปา จ สาคลํ; 

สุสุมารคิรํ ราช-, คหํ กปิลวตฺถุ จฯ 

๒๐๑. 

สาเกตมินฺทปตฺถญฺโจ-, กฺกฏฺฐา ปาฏลิปุตฺตกํ; 

เชตุตฺตรญฺจ สงฺกสฺสํ, กุสินาราทโย ปุรีฯ

๒๐๒. 

รจฺฉา จ วิสิขา วุตฺตา, รถิกา วีถิ จาปฺยถ; 

พฺยูโห รจฺฉา อนิพฺพิทฺธา, นิพฺพิทฺธา ตุ ปถทฺธิ จฯ 

๒๐๓. 

จตุกฺกํ จจฺจเร มคฺค, สนฺธิ สิงฺฆาฏกํ ภเว; 

ปากาโร วรโณ จาถ, อุทาโป อุปการิกาฯ 

๒๐๔. 

กุฏฺฏํ ตุ ภิตฺติ นารี ถ, โคปุรํ ทฺวารโกฏฐโก; 

เอสิกา อินฺทขีโล จ, อฏฺโฏ ตฺวฏฏาลโก ภเวฯ 

๒๐๕. 

โตรณํ ตุ พหิทฺวารํ, ปริขาตุ จ ทีฆิกา; 

มนฺทิรํ สทนาคารํ, นิกาโย นิลยาลโยฯ 

๒๐๖. 

อาวาโส ภวนํ เวสฺมํ, นิเกตนํ นิเวสนํ; 

ฆรํ คหญฺจาวสโถ, สรณญฺจ ปติสฺสโยฯ 

๒๐๗. 

โอกํ สาลา ขโย วาโส, ถิยํ กุฏิ วสตฺยปิ; 

เคหญฺจา, นิตฺถิ สทุมํ, เจติยา, โตนานิ ตุฯ 

๒๐๘. 

ปาสาโท เจว ยูโป ถ, มุณฺฑจฺฉโท จ หมฺมิยํ; 

ยูโปตุ คชกุมฺภมฺหิ, หตฺถินโข ปติฏฺฐิโตฯ

๒๐๙.

สุปณฺณวงฺกจฺฉทน, มฑฺฒโยโค สิยา ถ จฯ 

เอกกูฏยุโต มาโฬ, ปาสาโท จตุรสฺสโกฯ 

๒๑๐. 

สภายญฺจ สภา จาถ, มณฺฑปํ วา ชนาลโย; 

อโถ อาสนสาลายํ, ปฏิกฺกมน มีริตํฯ 

๒๑๑. 

ชินสฺส วาสภวน, มิตฺถี คนฺธกุฏิ ปฺยถฯ 

ถิยํ รสวตี ปาก, ฏฺฐานญฺเจว มหานสํฯ

๒๑๒. 

อาเวสนํ สิปฺปสาลา, โสณฺฑา ตุ ปานมนฺทิรํฯ 

วจฺจฏฺฐานํ วจฺจกุฏิ, มุนีนํ ฐาน มสฺสโมฯ

๒๑๓. 

ปณฺยวิกฺกโสาลา กุ, อาปโณ ปณฺยวีถิกา; 

อุโทสิโต ภณฺฑสาลา, จงฺกมนํ ตุ จงฺกโมฯ 

๒๑๔. 

ชนฺตาฆรํ ตฺวคฺคิสาลา, ปปา ปานียสาลิกา; 

คพฺโภ โอวรโก วาสา, คารํ ตุ สยนิคฺคหํฯ 

๒๑๕. 

อิตฺถาคารํ ตุ โอโรโธ, สุทฺธนฺโต’ นฺเตปุรมฺปิ จ; 

อสพฺพวิสยฏฐานํ, -รญญํ กจฺฉนฺตรํ มตํฯ 

๒๑๖. 

โสปาโณ วา’โรหณํ จ, นิสฺเสณี สา, ธิโรหิณี; 

วาตปานํ ควกฺโข จ, ชาลํ จ สีหปญฺชรํฯ 

๒๑๗. 

อาโลกสนฺธิ วุตฺโต ถ, ลงฺคี’ตฺถี ปลิโฆ ภเว; 

กปิสีโส, คฺคลตฺถมฺโภ, นิพฺพํ ตุ ฉทฺทโกฏิยํฯ 

๒๑๘. 

ฉทนํ ปฏลํ ฉทฺท, มชิรํ จจฺจโร, งฺคณํ; 

ปฆาโน ปฆนา, ลินฺโท, ปมุขํ ทฺวารพนฺธนํฯ 

๒๑๙.

ปิฏฺฐสงฺฆาฏกํ ทฺวาร, พาหา กูฏํ ตุ กณฺณิกา; 

ทฺวารํ จ ปฏิหาโร ถ, อุมฺมาโร เทหนี, ตฺถิยํฯ

๒๒๐. 

เอฬโก อินฺทขีโล ถ, ถมฺโภ ถูโณ ปุมิตฺถิยํ; 

ปาฏิกา, ฑฺเฒนฺทุปาสาเณ, คิญฺชกา ตุ จ อิฏฺฐกาฯ

๒๒๑. 

วลภิจฺฉาทิทารุมฺหิ, วงฺเก โคปานสี, ตฺถิยํฯ 

กโปตปาลิกายํ ตุ, วิฏงฺโก นิตฺถิยํ ภเวฯ 

๒๒๒. 

กุญฺจิกาวิวรํ ตาฬ, จฺฉิคฺคโล ปฺยถ กุญฺจิกา; 

ตาโฬ’วาปุรณํ จาถ, เวทิกา เวทิ กถฺยเตฯ 

๒๒๓. 

สงฺฆาโต ปกฺขปาโส จ, มนฺทิรงฺคา ตุลา อปิฯ 

ถิยํ สมฺมุชฺชนี เจว, สมฺมชฺชนี จ โสธนีฯ 

๒๒๔. 

สงฺกฏีรํ ตุ สงฺการ, ฏฺฐานํ สงฺการกูฏกํ; 

อโถ กจวโร, กฺลาโป, สงฺกาโร จ กสมฺพุปิฯ 

๒๒๕. 

ฆราทิภูมิ ตํ วตฺถุ, คาโม สงฺวสโถ ถ โสฯ 

ปากโฏ นิคโม โภค, มจฺจาทิภฺโย ธิ ตูทิโต ฯ 

๒๒๖. 

สีมา จ มริยาทา ถ, โฆโส โคปาลคามโกติฯ 

ปุรวคฺโค นิฏฺฐิโตฯ

๒.๓. นรวคฺค

๒๒๗. 

มนุสฺโส มานุโส มจฺโจ, มานโว มนุโช นโร; 

โปโส ปุมา จ ปุริโส, โปริโส ปฺยถ ปณฺฑิโตฯ 

๒๒๘. 

พุโธ วิทฺวา วิภาวี จ, สนฺโต สปฺปญฺญ โกวิทา; 

ธีมา สุธี กวิ พฺยตฺโต, วิจกฺขโณ วิสารโทฯ 

๒๒๙.

เมธาวี มติมา ปญฺโญ, วิญฺญู จ วิทูโร วิทู; 

ธีโร วิปสฺสี โทสญฺญู, พุทฺโธ จ ทพฺพ วิทฺทสุฯ 

๒๓๐. 

อิตฺถี สีมนฺตินี นารี, ถี วธู วนิตา, งฺคนา; 

ปมทา สุนฺทรี กนฺตา, รมณี ทยิตา, พลาฯ 

๒๓๑. 

มาตุคาโม จ มหิลา, ลลนา ภีรุ กามินี; 

กุมาริกา ตุ กญฺญา ถ, ยุวตี ตรุณี ภเวฯ 

๒๓๒. 

มเหสี สาภิเสกาญฺญา, โภคินี ราชนาริโย; 

ธวตฺถินี ตุ สงฺเกตํ, ยาติ ยา สา, ภิสาริกาฯ 

๒๓๓. 

คณิกา เวสิยา วณฺณ, ทาสี นครโสภินี; 

รูปูปชีวินี เวสี, กุลฏา ตุ จ พนฺธกีฯ 

๒๓๔. 

วราโรโห, ตฺตมา มตฺต, กาสินี วรวณฺณินี; 

ปติพฺพตา ตฺวปิ สตี, กุลิตฺถี กุลปาลิกาฯ 

๒๓๕. 

วิธวา ปติสุญฺญา ถ, ปติมฺพรา สโมฺพรา; 

วิชาตา ตุ ปสูตา จ, ชาตาปจฺจา ปสูติกาฯ 

๒๓๖. 

ทูตี สญฺจาริกา ทาสี, ตุ เจฏี กุฏธาริกา; 

วารุณี, กฺขณิกา ตุลฺยา, ขตฺติยานี ตุ ขตฺติยาฯ 

๒๓๗. 

ทาโร ชายา กลตฺตํ จ, ฆรณี ภริยา ปิยา, 

ปชาปตี จ ทุติยา, สา ปาทปริจาริกาฯ 

๒๓๘. 

สขี ตฺวา’ลี วโสฺสา ถ, ชารี เจวา’ติจารินี; 

ปุเม ตู’ตุ รโช ปุปฺผํ, อุตุนี ตุ รชสฺสลาฯ 

๒๓๙.

ปุปฺผวตี ครุคพฺภา, ปนฺนสตฺตา จ คพฺภินี; 

คพฺภาสโย ชลาพุปิ, กลลํ ปุนฺนปุํสเกฯ 

๒๔๐. 

ธโว ตุ สามิโก ภตฺตา, กนฺโต ปติ วโร ปิโย; 

อโถ ปปติ ชาโร ถา, ปจฺจํ ปุตฺโต’ตฺรโช สุโตฯ 

๒๔๑. 

ตนุโช ตนโย สูนุ, ปุตฺตาที ธีตริ’ตฺถิยํ; 

นาริยํ ทุหิตา ธีตา, สชาโต ตฺโว’รโส สุโตฯ

๒๔๒. 

ชายาปตี ชนิปตี, ชโมฺปตี ตุ ทมฺปตี; 

อถ วสฺสวโร วุตฺโต, ปณฺฑโก จ นปุํสกํฯ 

๒๔๓. 

พนฺธโว พนฺธุ สชโน, สโคตฺโต ญาติ ญาตโก; 

สาโลหิโต สปิณฺโฑ จ, ตาโต ตุ ชนโก ปิตาฯ 

๒๔๔. 

อมฺม, มฺพา ชนนี มาตา, ชเนตฺติ ชนิกา ภเว; 

อุปมาตา ตุ ธาติ’ตฺถี, สาโล ชายาย ภาติโกฯ 

๒๔๕. 

นนนฺทา สามิภคินี, มาตามหี ตุ อยฺยิกา; 

มาตุโล มาตุภาตา,สฺส, มาตุลานี ปชาปติฯ 

๒๔๖. 

ชายาปตีนํ ชนนี, สสฺสุ วุตฺตาถ ตปฺปิตา; 

สสุโร ภาคิเนยฺโย ตุ, ปุตฺโต ภคินิยา ภเวฯ 

๒๔๗. 

นตฺตา วุตฺโต ปปุตฺโต ถ, สามิภาตา ตุ เทวโร; 

ธีตุปติ ตุ ชามาตา, อยฺยโก ตุ ปิตามโหฯ 

๒๔๘. มาตุจฺฉา มาตุภคินี, ปิตุจฺฉา ภคินี ปิตุ; 

ปปิตามโห ปยฺยโก, สุณฺหา ตุ สุณิสา หุสาฯ 

๒๔๙.

โสทริโย สคพฺโภ จ, โสทโร สหโช ปฺยถ; 

มาตาปิตู เต ปิตโร, ปุตฺตา ตุ ปุตฺตธีตโรฯ 

๒๕๐. 

สสุรา สสฺสุสสุรา, ภาตุภคินี ภาตโร; 

พาลตฺตํ พาลตา พาลฺยํ, โยพฺพญฺญํ ตุ จ โยพฺพนํฯ 

๒๕๑. 

สุกฺกา ตุ ปลิตํ เกสา, ทโย ถ ชรตา ชรา; 

ปุถุโก ปิลฺลโก ฉาโป, กุมาโร พาล โปตกาฯ 

๒๕๒. 

อถุ’ ตฺตานสยุ’ตฺตาน, เสยฺยกา ถนโปปิ จ; 

๒๕๓. 

ตรุโณ จ วยฏฺโฐ จ, ทหโร จ ยุวา สุสุ; 

มาณโวทารโกจาถ, สุกุมาโร สุเขธิโตฯ

๒๕๔. 

มหลฺลโก จ วุทฺโธ จ, เถโร ชิณฺโณ จ ชิณฺณโก; 

อคฺคโช ปุพฺพโช เชฏฺโฐ, กนิโย กนิฏโฐ นุโชฯ

๒๕๕. 

วลิตฺตโจ ตุ วลิโน; ตีสุ’ตฺตานสยาทโย; 

๒๕๖. 

สีโส’ตฺตมงฺคานิ สิโร, มุทฺธา จ มตฺถโก ภเว; 

เกโส ตุ กุนฺตโล วาโล, ตฺตมงฺครุห มุทฺธชาฯ 

๒๕๗. 

ธมฺมิลฺโล สงฺยตา เกสา, กากปกฺโข สิขณฺฑโก; 

ปาโส หตฺโถ เกสจเย; ตาปสานํ ตหึ ชฏาฯ 

๒๕๘. 

ถิยํ เวณี ปเวณี จ; อโถ จูฬา สิขา สิยา; 

สีมนฺโต ตุ มโต นาริ, เกสมชฺฌมฺหิ ปทฺธติฯ 

๒๕๙.

โลมํ ตนุรุหํ โรมํ, ปมฺหํ ปขุม มกฺขิคํ; 

มสฺสุ วุตฺตํ ปุมมุเข, ภู ตฺวิตฺถี ภมุโก ภมุฯ 

๒๖๐. 

พปฺโป เนตฺตชล’สฺสูนิ, เนตฺตตารา กนีนิกา; 

วทนํ ตุ มุขํ ตุณฺฑอ, วตฺตํ ลปน มานนํฯ 

๒๖๑. 

ทฺวิโช ลปนโช ทนฺโต, ทสโน รทโน รโท; 

ทาฐา ตุ ทนฺตเภทสฺมิ, อปางฺโค ตฺวกฺขิโกฏิสุฯ 

๒๖๒. 

ทนฺตาวรณ โมฏฺโฐ จา, ปฺยธโร ทสนจฺฉโท; 

คณฺโฑ กโปโล หนฺวิตฺถี, จุพุกํ ตฺว’ ธรา อโธฯ

๒๖๓. 

คโล จ กณฺโฐ คีวา จ, กนฺธรา จ สิโรธรา; 

กมฺพุคีวา ตุ ยา คีวา, สุวณฺณาลิงฺคสนฺนิภา; 

องฺกิตา ตีหิ เลขาหิ, กมฺพุคีวา ถวา มตาฯ 

๒๖๔. 

อํโส นิตฺถี ภุชสิโร, ขนฺโธ ตสฺสนฺธิ ชตฺตุ ตํ; 

พาหุมูลํ ตุ กจฺโฉ, โธ, ตฺว’สฺส ปสฺส มนิตฺถิยํฯ 

๒๖๕. 

พาหุ ภุชาทฺวีสุ พาหา, หตฺโถ ตุ กร ปาณโย; 

มณิพนฺโธ ปโกฏฺฐนฺโต, กปฺปโร ตุ กโปณฺยถฯ

๒๖๖. 

มณิพนฺธ กนิฏฺฐานํ, ปาณิสฺส กรโภ,นฺตรํ; 

กรสาขา, งฺคุลี ตา ตุ, ปญฺจ,งฺคุฏฺโฐ จ ตชฺชนี; 

มชฺฌิมา นามิกา จาปิ, กนิฏฺฐา’ติ กมา สิยุํฯ

๒๖๗. 

ปเทโส ตาลโคกณฺณา, วิทตฺถิ,ตฺถี กมา ตเต; 

ตชฺชนฺยาทิยุเต’งฺคุฏฺเฐ, ปสโต ปาณิ กุญฺจิโตฯ

๒๖๘. 

รตนํ กุกฺกุ หตฺโถ ถ, ปุเม กรปุโฏ,ญฺชลิ; 

กรโช ตุ นโข นิตฺถี, ขฏโก มุฏฺฐิ จ ทฺวีสุฯ

๒๖๙.

พฺยาโม สหกรา พาหุ, เทฺว ปสฺสทฺวโวิตฺถตา; 

อุทฺธนฺตต ภุชโปส, ปฺปมาเณ โปริสํ ติสุฯ 

๒๗๐. 

อุโร จ หทยํ จาถ, ถโน กุจ ปโยธรา; 

จูจุกํ ตุ ถนคฺคสฺมิ, ปิฏฐอ ตุ ปิฏฐิ นาริยํฯ

๒๗๑. 

มชฺโฌ’นิตฺถี วิลคฺโค จ, มชฺฌิมํ กุจฺฉิ ตุ ทฺวิสุ; 

คหณีตฺถฺยุทรํ คพฺโภ, โกฏฺโฐนฺโต กุจฺฉิสมฺภเวฯ

๒๗๒. 

ชฆนํ ตุ นิตมฺโพ จ, โสณี จ กฏิ นาริยํ; 

องฺคชาตํ รหสฺสงฺคํ, วตฺถคุยฺหํ จ เมหนํฯ 

๒๗๓. 

นิมิตฺตํ จ วรงฺคํ จ, พีชํ จ ผลเมว จ; 

ลิงฺคํ อณฺฑํ ตุ โกโส จ, โยนิ ตฺวิตฺถีปุเมภคํฯ

๒๗๔. 

อสุจิ สมฺภโว สุกฺกํ, ปายุ ตุ ปุริเส คุทํ; 

วา ปุเม คูถ กรีส, วจฺจานิ จ มลํ ฉกํฯ 

๒๗๕. 

อุจฺจาโร มีฬฺห มุกฺกาโร, ปสฺสาโว มุตฺต มุจฺจเต; 

ปูติมุตฺตํ จ โคมุตฺเต, สฺสาทีนํ ฉกณํ มเลฯ 

๒๗๖. 

ทฺวีสฺวโธ นาภิยา วตฺถิ, อุจฺฉงฺค’งฺกา ตุ’โภ ปุเม;

อูรุ สตฺถิ ปุเม อูรุ, ปพฺพํ ตุ ชาณุ ชณฺณุ จฯ 

๒๗๗. 

โคปฺผโก ปาทคณฺฐิปิ, ปุเม ตุ ปณฺหิ ปาสณิ; 

ปาทคฺคํ ปปโท ปาโท, ตุ ปโท จรณํ จ วาฯ 

๒๗๘. 

องฺคํตฺว’วยโว วุตฺโต, ผาสุลิกา ตุ ผาสุกา; 

ปณฺฑเก อฏฺฐิ ธาตฺวิตฺถี, คลนฺตฏฐิ ตุ อกฺขโกฯ

๒๗๙.

กปฺปโร ตุ กปาลํ วา, กณฺฑรา ตุ มหาสิรา; 

ปุเม นฺหารุ จิตฺถี สิรา, ธมนี ถ รสคฺคสาฯ 

๒๘๐. 

รสหรณฺยโถ มํส, มามิสํ ปิสิตํ ภเว; 

ติลิงฺคิกํ ตุ วลฺลูร, มุตฺตตฺตํ อถ โลหิตํฯ 

๒๘๑. 

รุธิรํ โสณิตํ รตฺตํ, ลาลา เขโฬ เอลา ภเว; 

ปุริเส มายุ ปิตฺตํ จ, เสมฺโห นิตฺถี สิเลสุโมฯ 

๒๘๒. 

วสา วิลีนเสฺนโห ถ, เมโท เจว วปา ภเว; 

อากปฺโป เวโส เนปจฺฉอ, มณฺฑนํ ตุ ปสาธนํฯ 

๒๘๓. 

วิภูสนํ จาภรณํ, อลงฺกาโร ปิลนฺธนํ; 

กิรีฏ มกุฏา’นิตฺถี, จูฬามณิ สิโรมณิฯ 

๒๘๔. 

สิโรเวฐน มุณฺหีสํ, กุณฺฑลํ กณฺณเวฐนํ; 

กณฺณิกา กณฺณปูโร จ, สิยา กณฺณวิภูสนํฯ 

๒๘๕. 

กณฺฐภูสา ตุ คีเวยฺยํ, หาโร มุตฺตาวลิ’ตฺถิยํ; 

นิยุโร วลโย นิตฺถี, กฏกํ ปริหารกํฯ 

๒๘๖. 

กงฺกณํ กรภูสา ถ, กิงฺกิณี ขุทฺทฆณฺฏิกา; 

องฺคุลีโก มงฺคุลฺยา, ภรณํ, สากฺขรํ ตุ ตํฯ 

๒๘๗. 

มุทฺทิกา’งฺคุลิมุทฺทา ถ, รสนา เมขลา ภเว; 

เกยูร มงฺคทญฺเจว, พาหุมูลวิภูสนํฯ 

๒๘๘. 

ปาทงฺคทํ ตุ มญฺชีโร, ปาทกฏก นูปุราฯ 

๒๘๙.

อลงฺการปฺปเภทา ตุ, มุขผุลฺลํ ตโถ’ณฺณตํ; 

อุคฺคตฺถนํ คิงฺคมก, มิจฺเจวมาทโย สิยุํฯ 

๒๙๐. 

เจล มจฺฉาทนํ วตฺถํ, วาโส วสน มํสุกํ; 

อมฺพรํ จ ปโฏ นิตฺถี, ทุสฺสํ โจโล จ สาฏโกฯ 

๒๙๑. 

โขมํ ทุกูลํ โกเสยฺยํ, ปตฺตุณฺณํ กมฺพโล จ วา; 

สาณํ โกฏมฺพุรํ ภงฺค-, นฺตฺยาทิ วตฺถนฺตรํ มตํฯ 

๒๙๒. 

นิวาสน นฺตรียานฺย, นฺตรมนฺตรวาสโก; 

ปาวาโร ตุ’ตฺตราสงฺโค, อุปสํพฺยาน มุตฺตรํฯ 

๒๙๓. 

อุตฺตรียมโถ วตฺถ-, มหตนฺติ มตํ นวํ ฯ 

นนฺตกํ กปฺปโฏ ชิณฺณ, วสนํ ตุ ปฏจฺจรํฯ 

๒๙๔. 

กญฺจุโก วารวาณํ วา, ถ วตฺถาวยเว ทสา; 

นาลิปฏฺโฏติ กถิโต, อุตฺตมงฺคมฺหิ กญฺจุโกฯ

๒๙๕. 

อายาโม ทีฆตา โรโห, ปริณาโห วิสาลตาฯ 

๒๙๖. 

อรหทฺธโช จ กาสาย, กาสาวานิ จ จีวรํ; 

มณฺฑลํ ตุ ตทงฺคานิ, วิวฏฺฏ กุสิอาทโยฯ

๒๙๗. 

ผล,ตฺตจ, กิมิ, โรมา-, นฺเยตา วตฺถสฺส โยนิโย; 

ผาลํ กปฺปาสิกํ ตีสุ, โขมาที ตุ ตจพฺภวาฯ 

๒๙๘. 

โกเสยฺยํ กิมิชํ โรม-, มยํ ตุ กมฺพลํ ภเว; 

สมานตฺถา ชวนิกา, สา ติโรกรณี ปฺยถฯ 

๒๙๙.

ปุนฺนปุํสก มุลฺโลจํ, วิตานํ ทฺวยมีริตํ; 

นหานํ จ สินาเน โถ, พฺพฏฺฏนุ’มฺมชฺชนํ สมํฯ

๓๐๐. 

วิเสสโก ตุ ติลโก, ตฺยูโภ นิตฺถี จ จิตฺตกํ; 

จนฺทโน นิตฺถิยํ คนฺธ, สาโร มลยโช ปฺยถฯ 

๓๐๑. 

โคสีสํ เตลปณฺณิกํ, ปุเม วา หริจนฺทนํ; 

ติลปณฺณี ตุ ปตฺตงฺค-, รญฺชนํ รตฺตจนฺทนํฯ 

๓๐๒. 

กาฬานุสารี กาฬิยํ, โลหํ ตฺวา’ครุ จา’คฬุ; 

กาฬาครุ ตุ กาเฬ’สฺมิ, ตุรุกฺโข ตุ จ ปิณฺฑโกฯ

๓๐๓. 

กตฺถูริกา มิคมโท, กุฏฐํ ตุ อชปาลกํ; 

ลวงฺคํ เทวกุสุมํ, กสฺมีรชํ ตุ กุงฺกุมํฯ

๓๐๔. 

โกฺขธูโป สชฺชุลโส, ตกฺโกลํ ตุ จ โกลกํ; 

โกสผล มโถ ชาติ, โกสํ ชาติผลํ ภเวฯ 

๓๐๕. 

ฆนสาโร สิตพฺโภ จ, กปฺปูรํ ปุนฺนปุํสเก; 

อลตฺตโก ยาวโก จ, ลาขา ชตุ นปุํสเกฯ 

๓๐๖. 

สิริวาโส ตุ สรล, ทฺทโว’ ญฺชนํ ตุ กชฺชลํ; 

วาสจุณฺณํ วาสโยโค, วณฺณกํ ตุ วิเลปนํฯ 

๓๐๗. 

คนฺธมาลฺยาทิสงฺขาโร, โย ตํ วาสน มุจฺจเต; 

มาลา มาลฺยํ ปุปฺผทาเม, ภาวิตํ วาสิตํ ติสุฯ 

๓๐๘. 

อุตฺตํโส เสขรา’ เวฬา, มุทฺธมาลฺเย วฏํสโก; 

เสยฺยา จ สยนํ เสนํ, ปลฺลงฺโก ตุ จ มญฺจโกฯ 

๓๐๙.

มญฺจาธาโร ปฏิปาโท, มญฺจงฺเค ตฺวฏนี ตฺถิยํฯ

๓๑๐. 

กุฬีรปาโท อาหจฺจ, ปาโท เจว มสารโก; 

จตฺตาโร พุนฺทิกาพทฺโธ, ติเม มญฺจนฺตรา สิยุํฯ 

๓๑๑. 

พิพฺโพหนํ โจ’ ปธานํ, ปีฐิกา ปีฐ มาสนํ; 

โกจฺฉํ ตุ ภทฺทปีเฐ ถา, สนฺที ปีฐนฺตเร มตาฯ 

๓๑๒. 

มหนฺโต โกชโว ทีฆ-, โลมโก โคนโก มโต;

อุณฺณามยํ ตฺวตฺถรณํ, จิตฺตกํ วานจิตฺตกํฯ 

๓๑๓. 

ฆนปุปฺผํ ปฏลิกา, เสตํ ตุ ปฏิกา ปฺยถ; 

ทฺวิทเสกทสานฺยุ’ ทฺท,โลมิ เอกนฺตโลมิโนฯ 

๓๑๔. 

ตเทว โสฬสิตฺถีนํ, นจฺจโยคฺคญฺหิ กุตฺตกํ; 

สีหพฺยคฺฆาทิรูเปหิ, จิตฺตํ วิกติกา ภเวฯ 

๓๑๕. 

กฏฺฏิสฺสํ โกเสยฺยํ รตน, ปริสิพฺพิต มตฺถรณํ กมา;

โกสิโกฏฺฏิสฺสมยํ, โกสิโสุตฺเตน ปกตํ จฯ

๓๑๖. 

ทีโป ปทีโป ปชฺโชโต, ปุเม ตฺวาทาส ทปฺปณา; 

เคณฺฑุโก กณฺฑุโก ตาล, วณฺฏํ ตุ พีชนีตฺถิยํฯ 

๓๑๗. 

จงฺโกฏโก กรณฺโฑ จ, สมุคฺโค สมฺปุโฏ ภเว; 

คามธมฺโม อสทฺธมฺโม, พฺยวาโย เมถุนํ รติฯ 

๓๑๘. 

วิวาโห ปโมา ปาณิ, คฺคโห ปริณโย ปฺยถ; 

ติวคฺโค ธมฺม, กาม,ตฺถา, จตุวคฺโค สโมกฺขกาฯ 

๓๑๙.

ขุชฺโช จ คณฺฑุโล รสฺส, วามนา ตุ ลกุณฺฑโก; 

ปงฺคุโล ปีฐสปฺปี จ, ปงฺคุ ฉินฺนิริยาปโถฯ 

๓๒๐. 

ปกฺโข ขญฺโช ตุ โขณฺโฑ ถ, มูโค สุญฺญวโจ ภเว; 

กุณี หตฺถาทิวงฺโก จ, วลิโร ตุ จ เกกโรฯ 

๓๒๑. 

นิกฺเกสสีโส ขลฺลาโฏ, มุณฺโฑ ตุ ภณฺฑุ มุณฺฑิโก; 

กาโณ อกฺขีน เมเกน, สุญฺโญ อนฺโธ ทฺวเยน ถฯ 

๓๒๒. 

พธิโร สุติหีโน ถ, คิลาโน พฺยาธิตา’ตุรา; 

อุมฺมาทวติ อุมฺมตฺโต, ขุชฺชาที วาจฺจลิงฺคิกาฯ 

๓๒๓. 

อาตงฺโก อามโย พฺยาธิ, คโท โรโค รุชาปิ จ; 

เคลญฺญากลฺล มาพาโธ, โสโส ตุ จ ขโย สิยาฯ 

๓๒๔. 

ปีนโส นาสิกาโรโค, ฆาเน สิงฺฆานิกา สฺสโว;

เญยฺยํ ตฺว’รุ วโณ นิตฺถี, โผโฏ ตุ ปิฬกา ภเวฯ 

๓๒๕. 

ปุพฺโพ ปูโย ถ รตฺตาติ, สาโร ปกฺขนฺทิกา ปฺยถ; 

อปมาโร อปสฺมาโร, ปาทโผโฏ วิปาทิกาฯ 

๓๒๖. 

วุฑฺฒิโรโค ตุ วาตณฺฑอ, สีปทํ ภารปาทตา; 

กณฺฑู กณฺฑูติ กณฺฑูยา, ขชฺชุ กณฺฑูวนํ ปฺยถฯ 

๓๒๗. 

ปามํ วิตจฺฉิกา กจฺฉุ, โสโถ ตุ สโถู’ทิโต; 

ทุนฺนามกํ จ อริสํ, ฉทฺทิกา วมถู’ทิโตฯ 

๓๒๘. 

ทวถุ ปริตาโป ถ, ติลโก ติลกาฬโก; 

วิสูจิกา อิติ มหา, วิเรโก ถ ภคนฺทโล ฯ 

๓๒๙.

เมโห ชโร กาส สาสา, กุฏฐํ สูลามยนฺตรา; 

วุตฺโต เวชฺโช ภิสกฺโก จ, โรคหารี ติกิจฺฉโกฯ

๓๓๐. 

สลฺลเวชฺโช สลฺลกตฺโต, ติกิจฺฉา ตุ ปติกฺริยา; 

เภสชฺช มคโท เจว, เภสชํ โม’สธํ ปฺยถฯ 

๓๓๑. 

กุสลา นามยา โรคฺยํ, อถ กลฺโล นิรามโยติฯ

นรวคฺโค นิฏฺฐิโตฯ 

๒.๔. จตุพฺพณฺณวคฺค

๒.๔.๑. ขตฺติวคฺค

๓๓๒. 

กุลํ วํโส จ สนฺตานา, ภิชนา โคตฺต มนฺวโย; 

ถิยํ สนฺตตฺโ โถ วณฺณา, จตฺตาโร ขตฺติยาทโยฯ 

๓๓๓. 

กุลีโน สชฺชโน สาธุ, สภฺโย จายฺโย มหากุโล; 

ราชา ภูปติ ภูปาโล, ปตฺถิโว จ นราธิโปฯ 

๓๓๔. 

ภูนาโถ ชคติปาโล, ทิสมฺปติ ชนาธิโป; 

รฏฺฐาธิโป นรเทโว, ภูมิโป ภูภุโช ปฺยถฯ

๓๓๕. 

ราชญฺโญ ขตฺติโย ขตฺตํ, มุทฺธาภิสิตฺต พาหุชา; 

สพฺพภุมฺโม จกฺกวตฺตี, ภูโปญฺโญ มณฺฑลิสฺสโรฯ 

๓๓๖. 

ปุเม ลิจฺฉวิ วชฺชี จ, สกฺโย ตุ สากิโย ถ จ; 

ภทฺทกจฺจานา ราหุล, มาตา พิมฺพา ยโสธราฯ 

๓๓๗. 

โกฏีนํ เหฏฺฐิมนฺเตน, สตํ เยสํ นิธานคํ; 

กหาปณานํ ทิวส, วฬญฺโช วีสตมฺพณํฯ

๓๓๘. 

เต ขตฺติโมหาสาลา, สีติ โกฏิธนานิ ตุ; 

นิธานคานิ ทิวส, วฬญฺโช จ ทสมฺพณํฯ 

๓๓๙.

เยสํ ทฺวิชมหาสาลา, ตทุปฑฺเฒ นิธานเค; 

วฬญฺเช จ คหปติ, มหาสาลา ธเน สิยุํฯ

๓๔๐. 

มหามตฺโต ปธานํ จ, มติสชีโว มนฺตินี; 

สชีโว สจิวา, มจฺโจ, เสนานี ตุ จมูปติฯ 

๓๔๑. 

นฺยาสาทีนํ วิวาทานํ, อกฺขทสฺโส ปทฏฺฐริ; 

โทวาริโก ปตีหาโร, ทฺวารฏฺโฐ ทฺวารปาลโกฯ

๓๔๒. 

อนีกฏฺโฐติ ราชูนํ, องฺครกฺขคโณ มโต; 

กญฺจุกี โสวิทลฺโล จ, อนุชีวี ตุ เสวโกฯ 

๓๔๓. 

อชฺฌกฺโข ธิกโต เจว, เหรญฺญิโก ตุ นิกฺขิโก; 

สเทสานนฺตโร สตฺตุ, มิตฺโตราชา ตโต ปรํฯ 

๓๔๔. 

อมิตฺโต ริปุ เวรี จ, สปตฺตา ราติ สตฺว’ริ; (สตฺตุ+อริ) 

ปจฺจตฺถิโก ปริปนฺถี, ปฏิปกฺขา หิตาปโรฯ 

๓๔๕. 

ปจฺจามิตฺโต วิปกฺโข จ, ปจฺจนีก วิโรธิโน; 

วิทฺเทสี จ ทิโส ทิฏฺโฐ,ถา นุโรโธ นุวตฺตนํฯ

๓๔๖. 

มิตฺโต นิตฺถี วยโส จ, สหาโย สุหโท สขา; 

สมฺภตฺโต ทฬฺหมิตฺโต ถ, สนฺทิฏฺโฐ ทิฏฐมตฺตโกฯ

๓๔๗. 

จโร จ คุฬฺหปุริโส, ปถาวี ปถิโก’ทฺธคู; 

ทูโต ตุ สนฺเทสหโร, คณโก ตุ มุหุตฺติโกฯ 

๓๔๘. 

เลขโก ลิปิกาโร จ, วณฺโณ ตุ อกฺขโร ปฺยถ; 

เภโท ทณฺโฑ สาม ทานา, นฺยุปายา จตุโร อิเมฯ 

๓๔๙.

อุปชาโปตุ เภโท จ, ทณฺโฑ ตุ สาหสํ ทโม; 

๓๕๐. 

สามฺย มจฺโจ สขา โกโส, ทุคฺคํ จ วิชิตํ พลํ; 

รชฺชงฺคานีติ สตฺเตเต, สิยุํ ปกติโย ปิจฯ 

๓๕๑. 

ปภาวุ’สฺสาห, มนฺตานํ, วสา ติสฺโส หิ สตฺติโย; 

ปภาโว ทณฺฑโช เตโช, ปตาโป ตุ จ โกสโชฯ 

๓๕๒. 

มนฺโต จ มนฺตนํ โส ตุ, จตุกฺกณฺโณ ทฺวิโคจโร; 

ติโคจโร ตุ ฉกฺกณฺโณ, รหสฺสํ คุยฺห มุจฺจเตฯ 

๓๕๓. 

ตีสุ วิวิตฺต วิชน-, ฉนฺนา, รโห รโห พฺยยอ; 

วิสฺสาโส ตุ จ วิสฺสมฺโภ, ยุตฺตํ ตฺโว’ปายิกํ ติสุฯ 

๓๕๔. 

โอวาโท จานุสิฏฺฐิตฺถี, ปุมวชฺเชนุสาสนํ; 

อาณา จ สาสนํ เญยฺยํ, อุทฺทานํ ตุ จ พนฺธนํฯ

๓๕๕. 

อาคุ วุตฺตมปราโธ, กโร ตุ พลิมุจฺจเต;

ปุณฺณปตฺโต ตุฏฺฐิทาโย, อุปทา ตุ จ ปาภตํฯ

๓๕๖. 

ตโถ’ปายนมุกฺโกโจ, ปณฺณากาโร ปเหณกํ; 

สุงฺกํ ตฺวนิตฺถี คุมฺพาทิ-, เทยฺเยถา’โย ธนาคโมฯ 

๓๕๗. 

อาตปตฺตํ ตถา ฉตฺตํ, รญฺญํ ตุ เหมมาสนํ; 

สีหาสนํ อโถ วาฬ-, พีชนีตฺถี จ จามรํฯ 

๓๕๘. 

ขคฺโค จ ฉตฺต มุณฺหีสํ, ปาทุกา วาลพีชนี; 

อิเม กกุธภณฺฑานิ, ภวนฺติ ปญฺจ ราชุนํฯ 

๓๕๙.

ภทฺทกุมฺโภ ปุณฺณกุมฺโภ, ภิงฺกาโร ชลทายโก; (ภิงฺคาโร) 

หตฺถิ,สฺส,รถ,ปตฺตี ตุ, เสนา หิ จตุรงฺคินีฯ

๓๖๐. 

กุญฺชโร วารโณ หตฺถี, มาตงฺโค ทฺวิรโท คโช; 

นาโค ทฺวิโป อิโภ ทนฺตี, ยูถเชฏฺโฐ ตุ ยูถโปฯ

๓๖๑. 

กาฬาวกญฺจ คงฺเคยฺยา, ปณฺฑรํ ตมฺพา จ ปิงฺคโล คนฺโธ; (ตมฺพปิงฺคลํ คนฺธ-)

มงฺคล เหโม’โปสถ, ฉทฺทนฺตา คชกุลานิ เอตานิฯ 

๓๖๒. 

กลโภ เจว ภิงฺโกถ, ปภินฺโน มตฺตคชฺชิตา; (กฬโภ)

หตฺถิฆฏา ตุ คชตา, หตฺถีนี ตุ กเรณุกาฯ 

๓๖๓. 

กุมฺโภ หตฺถิสิโรปิณฺฑา, กณฺณมูลํ ตุ จูลิกา; (จูฬิกา)

อาสนํ ขนฺธเทสมฺหิ, ปุจฺฉมูลํ ตุ เมจโกฯ 

๓๖๔. 

อาลานมาฬฺหโก ถมฺโภ, นิตฺถี ตุ นิคโฬ’นฺทุโก; 

สงฺขลํ ตีสฺวโถ คณฺโฑ, กโฏ ทานํ ตุ โส มโทฯ 

๓๖๕. 

โสณฺโฑ ตุ ทฺวีสุ หตฺโถถ, กรคฺคํ โปกฺขรํ ภเว; 

มชฺฌมฺหิ พนฺธนํ กจฺฉา, กปฺปโน ตุ กุถาทโยฯ 

๓๖๖. 

โอปวยฺโห ราชวยฺโห, สชฺชิโต ตุ จ กปฺปิโต; 

โตมโร นิตฺถิยํ ปาเท, สิยา วิชฺฌนกณฺฏโกฯ 

๓๖๗. 

ตุตฺตํ ตุ กณฺณมูลมฺหิ, มตฺถกมฺหิ ตุ องฺกุโส; 

หตฺถาโรโห หตฺถิเมณฺโฑ, หตฺถิโป หตฺถิโคปโกฯ 

๓๖๘. 

คามณีโย ตุ มาตงฺค-, หยาทฺยาจริโย ภเว; 

หโย ตุรงฺโค ตุรโค, วาโห อสฺโส จ สินฺธโวฯ 

๓๖๙.

เภโท อสฺสตโร ตสฺสา-, ชานิโย ตุ กุลีนโก; 

สุขวาหี วินีโตถ, กิโสโร หยโปตโกฯ 

๓๗๐. 

โฆฏโก ตุ ขฬุงฺโกถ, ชวโน จ ชวาธิโก; 

มุขาธานํ ขลีโน วา, กสา ตฺวสฺสาภิตาฬินีฯ 

๓๗๑. 

กุสา ตุ นาสรชฺชุมฺหิ, วฬวา’สฺสา ขุโร สผํ;

ปุจฺฉมนิตฺถี นงฺคุฏฐํ, วาลหตฺโถ จ วาลธิฯ

๓๗๒. 

สนฺทโน จ รโถ ผุสฺส-, รโถ ตุ นรณาย โส;

จมฺมาวุโต จ เวยฺยคฺโฆ, เทปฺโป พฺยคฺฆสฺส ทีปิโนฯ 

๓๗๓. 

สิวิกา ยาปฺยานํ จา-, นิตฺถี ตุ สกโฏปฺยนํ;

จกฺกํ รถงฺคมาขฺยาตํ, ตสฺสนฺโต เนมิ นาริยํฯ 

๓๗๔. 

ตมฺมชฺเฌ ปิณฺฑิกา นาภิ, กุพฺพโร ตุ ยุคนฺธโร,

อกฺขคฺคกีเล อาณีตฺถี, วรุโถ รถคุตฺยถฯ 

๓๗๕. ธุโร มุเข รถสฺสงฺคา, ตฺวกฺโขปกฺขรอาทโย;

ยานญฺจ วาหนํ โยคฺคํ, สพฺพหตฺถฺยาทิวาหเนฯ 

๓๗๖. 

รถจารี ตุ สูโต จ, ปาชิตา เจว สารถี; (สารถิ)

รถาโรโห จ รถิโก, รถี โยโธ ตุ โย ภโฏฯ 

๓๗๗. 

ปทาติ ปตฺตี ตุ ปุเม, ปทโค ปทิโก มโต; 

สนฺนาโห กงฺกโฏ วมฺมํ, กวโจ วา อุรจฺฉโทฯ 

๓๗๘. 

ชาลิกาถ จ สนฺนทฺโธ, สชฺโช จ วมฺมิโก ภเว; 

อามุกฺโก ปฏิมุกฺโกถ, ปุเรจารี ปุเรจโรฯ 

๓๗๙.

ปุพฺพงฺคโม ปุเรคามี, มนฺทคามี ตุ มนฺถโร; 

ชวโน ตุริโต เวคี, เชตพฺพํ เชยฺยมุจฺจเตฯ 

๓๘๐. 

สูรวีรา ตุ วิกฺกนฺโต, สหาโยนุจโร สมา; 

สนฺนทฺธปฺปภุตี ตีสุ, ปาเถยฺยํ ตุ จ สมฺพลํฯ 

๓๘๑. 

วาหินี ธชินี เสนา, จมู จกฺกํ พลํ ตถา; 

อนีโก วาถ วินฺยาโส, พฺยูโห เสนาย กถฺยเตฯ 

๓๘๒. 

หตฺถี ทฺวาทสโปโส ติ-, ปุริโส ตุรโค, รโถ; 

จตุโปโสติ เอเตน, ลกฺขเณนาธมนฺตโตฯ 

๓๘๓. 

หตฺถานีกํ หยานีกํ, รถานีกํ ตโย ตโย;

คชาทโย สสตฺถา ตุ, ปตฺตานีกํ จตุชฺชนาฯ 

๓๘๔. 

สฏฺฐิวํสกลาเปสุ, ปจฺเจกํ สฏฐิทณฺฑิสุ; 

ธูลีกเตสุ เสนาย, ยนฺติยากฺโขภนีตฺถิยํฯ

๓๘๕. 

สมฺปตฺติ สมฺปทา ลกฺขี, สิรี วิปตฺติ อาปทา; 

อถา วุธญฺจ เหติ’ตฺถี, สตฺถํ ปหรณํ ภเวฯ 

๓๘๖. 

มุตฺตามุตฺตมมุตฺตญฺจ, ปาณิโต มุตฺตเมว จ; 

ยนฺตมุตฺตนฺติ สกลํ, อายุธํ ตํ จตุพฺพิธํฯ 

๓๘๗. 

มุตฺตามุตฺตญฺจ ยฏฺฐฺยาทิ, อมุตฺตํ ฉุริกาทิกํ;

ปาณิมุตฺตํ ตุ สตฺยาทิ, ยนฺตมุตฺตํ สราทิกํฯ

๓๘๘. 

อิสฺสาโส ธนุ โกทณฺฑํ, จาโปนิตฺถี สราสนํ; 

อโถ คุโณ ชิยา ชฺยาถ, สโร ปตฺติ จ สายโกฯ (ปตฺตี)

๓๘๙.

วาโณ กณฺฑมุสุ ทฺวีสุ, ขุรปฺโป เตชนา’สนํ;

ตูณีตฺถิยํ กลาโป จ, ตูโณ ตูณีร วาณธิฯ 

๓๙๐. 

ปกฺโข ตุ วาโช ทิทฺโธ ตุ, วิสปฺปิโต สโร ภเว;

ลกฺขํ เวชฺฌํ สรพฺยญฺจ, สราภฺยาโส ตุ’ปาสนํฯ (สรพฺยาโส)

๓๙๑. 

มณฺฑลคฺโค ตุ เนตฺติโส, อสิ ขคฺโค จ สายโก; (เนตฺตึโส)

โกสิตฺถี ตพฺพิธาเนโถ, ถรุ ขคฺคาทิมุฏฺฐิยํฯ

๓๙๒. 

เขฏกํ ผลกํ จมฺมํ, อิลฺลี ตุ กรปาลิกา; 

ฉุริกา สตฺยสิปุตฺตี, ลคุโฬ ตุ จ มุคฺคโรฯ 

๓๙๓. 

สลฺโลนิตฺถี สงฺกุ ปุเม, วาสี ตุ ตจฺฉนีตฺถิยํ; 

กุฐารี ตฺถีผรสุ โส, ฏงฺโก ปาสาณทารโณฯ (กุธารี)

๓๙๔. 

กณโย ภินฺทิวาโฬ จ, จกฺกํ กุนฺโต คทา ตถา; 

สตฺยา’ที สตฺถเภทาถ, โกโณ’สฺโส โกฏิ นาริยํฯ 

๓๙๕. 

นิยฺยานํ คมนํ ยาตฺรา, ปฏฺฐานญฺจ คโม คติ; 

จุณฺโณ ปํสุ รโช เจว, ธูลี’ตฺถี เรณุ จ ทฺวิสุฯ

๓๙๖. 

มาคโธ มธุโก วุตฺโต, วนฺที ตุ ถุติปาฐโก; 

เวตาฬิโก โพธกโร, จกฺกิโก ตุ จ ฆณฺฏิโกฯ 

๓๙๗. 

เกตุ ธโช ปฏากา จ, กทลี เกตนํ ปฺยถ; 

โย’หํกาโร’ญฺญมญฺญสฺส, สา’ หมหมิกา ภเวฯ 

๓๙๘. 

พลํ ถาโม สหํ สตฺติ, วิกฺกโม ตฺวติสูรตา;

รเณ ชิตสฺส ยํ ปานํ, ชยปานนฺติ ตํ มตํฯ 

๓๙๙.

สงฺคาโม สมฺปหาโร จา-, นิตฺถิยํ สมรํ รณํ; 

อาชิตฺถี อาหโว ยุทฺธํ, อาโยธนญฺจ สงฺยุคํฯ

๔๐๐. 

ภณฺฑนํ ตุ วิวาโท จ, วิคฺคโห กลห เมธคา; 

มุจฺฉา โมโหถ ปสยฺโห, พลกฺกาโร หโฐ ภเวฯ 

๔๐๑. 

อุปฺปาโท ภูตวิกติ, ยา สุภาสุภสูจิกา;

อีติ ตฺวิตฺถี อชญฺญญฺจ, อุปสคฺโค อุปทฺทโวฯ 

๔๐๒. 

นิพฺพุทฺธํ มลฺลยุทฺธมฺหิ, ชโย ตุ วิชโย ภเว;

ปราชโย รเณ ภงฺโค, ปลายนํ อปกฺกโมฯ 

๔๐๓. 

มารณํ หนนํ ฆาโต, นาสนญฺจ นิสูทนํ; 

หึสนํ สรณํ หึสา, วโธ สสนฆาตนํฯ

๔๐๔. 

มรณํ กาลกิริยา, ปลโย มจฺจุ อจฺจโย; 

นิธโน นิตฺถิยํ นาโส, กาโล’นฺโต จวนํ ภเวฯ 

๔๐๕. 

ตีสุ เปโต ปเรโต จ, มโตถ จิตโก จิโต; 

อาฬหนํ สุสานญฺจา-, นิตฺถิยํ กุณโป ฉโวฯ 

๔๐๖. 

กพนฺโธ นิตฺถิยํ เทโห, สิโรสุญฺโญ สหกฺริโย;

อถ สิวถิกา วุตฺตา, สุสานสฺมึ หิ อามเกฯ 

๔๐๗. 

วนฺทีตฺถิยํ กรมโร, ปาโณ ตฺว’สุ ปกาสิโต; 

การา ตุ พนฺธนาคารํ, การณา ตุ จ ยาตนาฯ 

อิติ ขตฺติยวคฺโคฯ

๒.๔.๒. พฺราหฺมณวคฺค

๔๐๘. 

พฺรหฺมพนฺธุ ทฺวิโช วิปฺโป, พฺรหฺมา โภวาที พฺราหฺมโณ; 

โสตฺติโย ฉนฺทโส โสถ, สิสฺส’ นฺเตวาสิโน ปุเมฯ 

๔๐๙.

พฺรหฺมจารี คหฏฺโฐ จ, วนปฺปตฺโถ จ ภิกฺขุติ; 

ภวนฺติ จตฺตาโร เอเต, อสฺสมา ปุนฺนปุํสเกฯ

๔๑๐. 

จรนฺตา สห สีลาที, สพฺรหฺมจาริโน มิถุ;

อุปชฺฌาโย อุปชฺฌาถา-, จริโย นิสฺสยทาทิโก ฯ 

๔๑๑. 

อุปนียาถวา ปุพฺพํ, เวทมชฺฌาปเย ทฺวิโช; 

โย สางฺคํ สรหสฺสญฺจา-, จริโย พฺราหฺมเณสุ โสฯ (สงฺคํ)

๔๑๒. 

ปารมฺปริย เมติหฺยํ, อุปเทโส ตเถ’ติหา; 

ยาโค ตุ กตุ ยญฺโญ ถ, เวทีตฺถี ภู ปริกฺขตาฯ 

๔๑๓. 

อสฺสเมโธ จ ปุริส-, เมโธ เจว นิรคฺคโฬ; 

สมฺมาปาโส วาชเปยฺย-, มิติ ยาคา มหา อิเมฯ 

๔๑๔. 

อิตฺวิโช ยาชโก จาถ, สภฺโย สามาชิโก ปฺยถ; (อิทิตฺวิโช)

ปริสา สภา สมชฺชา จ, ตถา สมิติ สํสโทฯ 

๔๑๕. 

จตสฺโส ปริสา ภิกฺขุ, ภิกฺขุนี จ อุปาสกา;

อุปาสิกาโยติ อิมา, ถวาฏฺฐ ปริสา สิยุํฯ

๔๑๖. 

ตาวตึส,ทฺวิช,กฺขตฺต, มาร,คฺคหปติสฺส จ; 

สมณานํ วสา จาตุ, มหาราชิกพฺรหฺมุนํฯ 

๔๑๗. 

คายตฺติปฺปมุขํ ฉนฺทํ, จตุวีส’กฺขรํ ตุ ยํ;

เวทานมาทิภูตํ สา, สาวิตฺตี ติปทํ สิยาฯ 

๔๑๘. 

หพฺยปาเก จรุ มโต, สุชา ตุ โหมทพฺพิยํ;

ปรมนฺนํ ตุ ปายาโส, หพฺยํ ตุ หวิ กถฺยเตฯ 

๔๑๙.

ยูโป ถูณายํ นิมฺมนฺตฺย-, ทารุมฺหิ ตฺว’รณี ทฺวิสุ;

คาหปฺปจฺจา’หวนีโย, ทกฺขิณคฺคิ ตโย’ คฺคโยฯ 

๔๒๐. 

จาโค วิสฺสชฺชนํ ทานํ, โวสฺสคฺโค จาปเทสนํ; (จ ปเทสนํ)

วิสฺสาณนํ วิตรณํ, วิหายิตา ปวชฺชนํฯ (วิหายิตปวชฺชนํ)

๔๒๑. 

ปญฺจ มหาปริจฺจาโค, วุตฺโต เสฏฺฐ, ธนสฺส จ;

วเสน ปุตฺตทารานํ, รชฺชสฺส’ งฺคานเมว จฯ

๔๒๒. 

อนฺนํ ปานํ ฆรํ วตฺถํ, ยานํ มาลา วิเลปนํ; 

คนฺโธ เสยฺยา ปทีเปยฺยํ, ทานวตฺถู สิยุํ ทสฯ 

๔๒๓. 

มตตฺถํ ตทเห ทานํ, ตีสฺเวตมุทฺธเทหิกํ;

ปิตุทานํ ตุ นิวาโป, สทฺธํ ตุ ตํว สาตฺถโตฯ 

๔๒๔. 

ปุเม อติถิ อาคนฺตุ, ปาหุนา เวสิกาปฺยถ; 

อญฺญตฺถ คนฺตุมิจฺฉนฺโต, คมิโกถคฺฆมคฺฆิยํฯ 

๔๒๕. 

ปชฺชํ ปาโททกาโทถ, สตฺตา’คนฺตฺวาทโย ติสุ;

อปจิตฺยจฺจนา ปูชา, ปหาโร พลิ มานนาฯ 

๔๒๖. 

นมสฺสา ตุ นมกฺกาโร, วนฺทนา จาภิวาทนํ; 

ปตฺถนา ปณิธานญฺจ, ปุริเส ปณิธีริโตฯ 

๔๒๗. 

อชฺเฌสนา ตุ สกฺการ-, ปุพฺพงฺคมนิโยชนํฯ 

๔๒๘. 

ปริเยสนานฺเวสนา, ปริเยฏฺฐิ คเวสนา; 

อุปาสนํ ตุ สุสฺสูสา, สา ปาริจริยา ภเวฯ

๔๒๙.

โมน มภาสนํ ตุณฺหี-, ภาโวถ ปฏิปาฏิ สา; 

อนุกฺกโม ปริยาโย, อนุปุพฺพฺยปุเม กโมฯ 

๔๓๐. 

ตโป จ สํยโม สีลํ, นิยโม ตุ วตญฺจ วา; 

วีติกฺกโม’ ชฺฌจาโรถ, วิเวโก ปุถุคตฺตตาฯ 

๔๓๑. 

ขุทฺทานุขุทฺทกํ อาภิ, สมาจาริกมุจฺจเต;

อาทิพฺรหฺมจริยํ ตุ, ตทญฺญํ สีลมีริตํฯ 

๔๓๒. 

โย ปาเปหิ อุปาวตฺโต, วาโส สทฺธึ คุเณหิ โส; 

อุปวาโสติ วิญฺเญยฺโย, สพฺพโภควิวชฺชิโตฯ 

๔๓๓. 

ตปสฺสี ภิกฺขุ สมโณ, ปพฺพชิโต ตโปธโน; 

วาจํยโม ตุ มุนิ จ, ตาปโส ตุ อิสีริโตฯ 

๔๓๔. 

เย สํยตินฺทฺริยคณา, ยตโย วสิโน จ เต;

สาริปุตฺโต’ปติสฺโส ตุ, ธมฺมเสนาปตีริโตฯ 

๔๓๕. 

โกลิโต โมคฺคลฺลาโนถ, อริโยธิคโต สิยา;

โสตาปนฺนาทิกา เสขา-, นริโย ตุ ปุถุชฺชโนฯ 

๔๓๖. 

อญฺญา ตุ อรหตฺตญฺจ, ถูโป ตุ เจติยํ ภเว; 

ธมฺมภณฺฑาคาริโก จ, อานนฺโท เทฺว สมาถ จฯ 

๔๓๗. 

วิสาขา มิคารมาตา, สุทตฺโต’ นาถปิณฺฑิโกฯ 

๔๓๘. 

ภิกฺขุปิ สามเณโร จ, สิกฺขมานา จ ภิกฺขุนี; 

สามเณรีติ กถิตา, ปญฺเจเต สหธมฺมิกาฯ 

๔๓๙.

ปตฺโต ติจีวรํ กาย-, พนฺธนํ วาสิ สูจิ จ; 

ปริสฺสาวนมิจฺเจเต, ปริกฺขารา’ฏฺฐ ภาสิตาฯ 

๔๔๐. 

สามเณโร จ สมณุทฺ-, เทโส จาถ ทิคมฺพโร; 

อเจฬโก นิคณฺโฐ จ, ชฏิโล ตุ ชฏาธโรฯ 

๔๔๑. 

กุฏีสกาทิกา จตุตฺ-, ตึสุ ทฺวาสฏฐิ ทิฏฐิโย; 

อิติ ฉนฺนวุติ เอเต, ปาสณฺฑา สมฺปกาสิตาฯ

๔๔๒. 

ปวิตฺโต ปยโต ปูโต, จมฺมํ ตุ อชินํ ปฺยถ; 

ทนฺตโปโณ ทนฺตกฏฐํ, วกฺกโล วา ติรีฏกํฯ

๔๔๓. 

ปตฺโต ปาติตฺถิยํ นิตฺถี, กมณฺฑลุ ตุ กุณฺฑิกา; 

อถาลมฺพณทณฺฑสฺมึ, กตฺตรยฏฐิ นาริยํฯ 

๔๔๔. 

ยํ เทหสาธนาเปกฺขํ, นิจฺจํ กมฺมมยํ ยโม;

อาคนฺตุสาธนํ กมฺมํ, อนิจฺจํ นิยโม ภเวฯ 

อิติ พฺราหฺมณวคฺโคฯ

๒.๔.๓ เวสฺสวคฺค

๔๔๕. 

เวสฺโส จ เวสิยาโนถ, ชีวนํ วุตฺติ ชีวิกา; 

อาชีโว วตฺตนํ จาถ, กสิกมฺมํ กสิตฺถิยํฯ 

๔๔๖. 

วาณิชฺชญฺจ วณิชฺชาถ, โครกฺขา ปสุปาลนํ; 

เวสฺสสฺส วุตฺติโย ติสฺโส, คหฏฺฐา’คาริกา คิหิฯ

๔๔๗. 

เขตฺตาชีโว กสฺสโกถ, เขตฺตํ เกทารมุจฺจเต; 

เลฑฺฑุ’ตฺโต มตฺติกาขณฺโฑ, ขณิตฺติ’ตฺถฺยวทารณํฯ 

๔๔๘. 

ทาตฺตํ ลวิตฺตมสิตํ, ปโตโท ตุตฺต ปาชนํ;

โยตฺตํ ตุ รชฺชุ รสฺมิตฺถี, ผาโล ตุ กสโก ภเวฯ 

๔๔๙.

นงฺคลญฺจ หลํ สีโร, อีสา นงฺคลทณฺฑโก; 

สมฺมา ตุ ยุคกีลสฺมึ, สีตา ตุ หลปทฺธติฯ

๔๕๐. 

มุคฺคาทิเก ปรณฺณญฺจ, ปุพฺพณฺณํ สาลิอาทิเก; 

สาลิ วีหิ จ กุทฺรูโส, โคธุโม วรโก ยโว; 

กงฺคูติ สตฺต ธญฺญานิ, นีวาราที ตุ ตพฺภิทาฯ 

๔๕๑. 

จณโก จ กฬาโย ถ, สิทฺธตฺโถ สาสโป ภเวฯ 

๔๕๒. 

อถ กงฺคุ ปิยงฺคุ’ตฺถี, อุมฺมา ตุ อตสี ภเว; 

กิฏฺฐญฺจ สสฺสํ ธญฺญญฺจ, วีหิ ถมฺพกรีริโตฯ 

๔๕๓. 

กณฺโฑ ตุ นาฬมถ โส, ปลาลํ นิตฺถิ นิปฺผโล;

ภุสํ กลิงฺคโร จาถ, ถุโส ธญฺญตฺตเจ ถ จฯ 

๔๕๔. 

เสตฏฺฏิกา สสฺสโรโค, กโณ ตุ กุณฺฑโก ภเว; 

ขโล จ ธญฺญกรณํ, ถมฺโพ คุมฺโพ ติณาทินํฯ

๔๕๕. 

อโยคฺโค มุสโล นิตฺถี, กุลฺโล สุปฺปมนิตฺถิยํ; 

อโถ’ทฺธนญฺจ จุลฺลิ’ตฺถี, กิลญฺโช ตุ กโฏ ภเวฯ 

๔๕๖. 

กุมฺภี’ตฺถี ปิฐโร กุณฺฑํ, ขโฬปฺยุ’กฺขลิ ถาลฺยุ’ขา; 

โกลมฺโพ จาถ มณิกํ, ภาณโก จ อรญฺชโรฯ 

๔๕๗. 

ฆโฏ ทฺวีสุ กุโฏ นิตฺถี, กุมฺโภ กลส,วารกา; 

กํโส ภุญฺชนปตฺโต ถา-, มตฺตํ ปตฺโต จ ภาชนํฯ 

๔๕๘. 

อณฺฑุปกํ จุมฺพฏกํ, สราโว ตุ จ มลฺลโก; 

ปุเม กฏจฺฉุ ทพฺพิ’ตฺถี, กุสูโล โกฏฺฐ มุจฺจเตฯ

๔๕๙.

สาโก อนิตฺถิยํ ฑาโก, สิงฺคีเวรํ ตุ อทฺทกํ; 

มโหสธํ ตุ ตํ สุกฺขํ, มริจํ ตุ จ โกลกํฯ 

๔๖๐. 

โสวีรํ กญฺชิยํ วุตฺตํ, อารนาฬํ ถุโสทกํ; 

ธญฺญมฺพิลํ พิฬงฺโคถ, ลวณํ โลณ มุจฺจเตฯ 

๔๖๑. 

สามุทฺทํ สินฺธโว นิตฺถี, กาฬโลณํ ตุ อุพฺภิทํ; 

พิฬกํ เจติ ปญฺเจเต, ปเภทา ลวณสฺส หิฯ 

๔๖๒. 

คุโฬ จ ผาณิตํ ขณฺโฑ, มจฺฉณฺฑี สกฺขรา อิติ; 

อิเม อุจฺฉุวิการาถ, คุฬสฺมิ วิสกณฺฏกํฯ 

๔๖๓. 

ลาชา สิยา’กฺขตํ จาถ, ธานา ภฏฺฐยเว ภเว; 

อพทฺธสตฺตุ มนฺโถ จ, ปูปา’ ปูปา ตุ ปิฏฺฐโกฯ 

๔๖๔. 

ภตฺตกาโร สูปกาโร, สูโท อาฬาริโก ตถา; 

โอทนิโก จ รสโก, สูโป ตุ พฺยญฺชนํ ภเวฯ 

๔๖๕. 

โอทโน วา กุรํ ภตฺตํ, ภิกฺขา จา’นฺน มถาสนํ; 

อาหาโร โภชนํ ฆาโส, ตรลํ ยาคุ นาริยํฯ 

๔๖๖. 

ขชฺชํ ตุ โภชฺช เลยฺยานิ, เปยฺยนฺติ จตุธา’สนํ;

นิสฺสาโว จ ตถา’จาโม, อาโลโป กพโฬ ภเวฯ 

๔๖๗. 

มณฺโฑ นิตฺถีรสคฺคสฺมิ, วิฆาโส ภุตฺตเสสเก;

วิฆาสาโท จ ทมโก, ปิปาสา ตุ จ ตสฺสนํฯ 

๔๖๘. 

ขุทฺทา ชิฆจฺฉา, มํสสฺส, ปฏิจฺฉาทนิยํ รโส; 

อุทฺเรโก เจว อุคฺคาโร, โสหิจฺจํ ติตฺติ ตปฺปนํฯ 

๔๖๙.

กามํ ตฺวิฏฐํ นิกามญฺจ, ปริยตฺตํ ยถิจฺฉิตํ; 

กยวิกฺกยิโก สตฺถ-, วาหา’ ปณิกวาณิชาฯ

๔๗๐. 

วิกฺกยิโก ตุ วิกฺเกตา, กยิโก ตุ จ กายิโก; 

อุตฺตมณฺโณ จ ธนิโก-, ธมณฺโณ ตุ อิณายิโกฯ

๔๗๑. 

อุทฺธาโร ตุ อิณํ วุตฺตํ, มูลํ ตุ ปาภตํ ภเว; 

สจฺจาปนํ สจฺจกาโร, วิกฺเกยฺยํ ปณิยฺยํ ติสุฯ 

๔๗๒. 

ปฏิทานํ ปริวตฺโต, นฺยาโส ตู’ปนิธีริโตฯ

๔๗๓. 

อฏฺฐารสนฺตา สงฺขฺเยยฺเย, สงฺขฺยา เอกาทโย ติสุ;

สงฺขฺยาเน ตุ จ สงฺขฺเยยฺเย, เอกตฺเต วีสตาทโย;

วคฺคเภเท พหุตฺเตปิ, ตา อานวุติ นาริยํฯ

๔๗๔. 

สตํ สหสฺสํ นิยุตํ, ลกฺขํ โกฏิ ปโกฏิโย;

โกฏิปโกฏิ นหุตํ, ตถา นินฺนหุตมฺปิ จฯ 

๔๗๕. 

อกฺโขภนีตฺถิยํ พินฺทุ, อพฺพุทญฺจ นิรพฺพุทํ;

อหหํ อพพํ เจวา-, ฏฏํ โสคนฺธิ กุปฺปลํฯ 

๔๗๖. 

กุมุทํ ปุณฺฑรีกญฺจ, ปทุมํ กถานมฺปิ จ; 

มหากถานา’สงฺขฺเยยฺยา, นิ’จฺเจตาสุ สตาทิ จฯ 

๔๗๗. 

โกฏฺยาทิกํ ทสคุณํ, สตลกฺขคุณํ กมา; 

จตุตฺโถ’ฑฺเฒน อฑฺฒุฑฺโฒ, ตติโยฑฺฒติโย ตถาฯ

๔๗๘. 

อฑฺฒเตยฺโย ทิยฑฺโฒ ตุ, ทิวฑฺโฒ ทุติโย ภเว;

ตุลา,ปตฺถ,งฺคุลิ,วสา, ติธา มานมโถ สิยาฯ 

๔๗๙.

จตฺตาโร วิหโย คุญฺชา, เทฺว คุญฺชา มาสโก ภเว;

เทฺว อกฺขา มาสกา ปญฺจ-, กฺขานํ ธรณมฏฺฐกํฯ

๔๘๐. 

สุวณฺโณ ปญฺจธรณํ, นิกฺขํ ตฺวนิตฺถิ ปญฺจ เต;

ปาโท ภาเค จตุตฺเถถ, ธรณานิ ปลํ ทสฯ 

๔๘๑. 

ตุลา ปลสตํ จาถ, ภาโร วีสติ ตา ตุลา;

อโถ กหาปโณ นิตฺถี, กถฺยเต กริสาปโณฯ 

๔๘๒. 

กุฑุโว ปสโต เอโก, ปตฺโถ เต จตุโร สิยุํ;

อาฬฺหโก จตุโร ปตฺถา, โทณํ วาจตุรา’ฬฺหกํฯ 

๔๘๓. 

มานิกา จตุโร โทณา, ขารีตฺถี จตุมานิกา;

ขาริโย วีส วาโหถ, สิยา กุมฺโภ ทสมฺพณํฯ 

๔๘๔. 

อาฬฺหโก นิตฺถิยํ ตุมฺโภ, ปตฺโถ ตุ นาฬิ นาริยํ; 

วาโห ตุ สกโฏ เจกา-, ทส โทณา ตุ อมฺพณํฯ 

๔๘๕. 

ปฏิวีโส จ โกฏฺฐาโส, อํโส ภาโค ธนํ ตุ โส; 

ทพฺพํ วิตฺตํ สาปเตยฺยํ, วสฺว’ตฺโถ วิภโว ภเวฯ

๔๘๖. 

โกโส หิรญฺญญฺจ กตา-, กตํ กญฺจน,รูปิยํ; 

กุปฺปํ ตทญฺญํ ตมฺพาทิ, รูปิยํ ทฺวยมาหตํฯ 

๔๘๗. 

สุวณฺณํ กนกํ ชาต-, รูปํ โสณฺณญฺจ กญฺจนํ; 

สตฺถุวณฺโณ หรี กมฺพุ, จารุ เหมญฺจ หาฏกํฯ 

๔๘๘. 

ตปนิยํ หิรญฺญํ ตพฺ-, เภทา จามีกรมฺปิ จ;

สาตกุมฺภํ ตถา ชมฺพุ-, นทํ สิงฺคี จ นาริยํฯ 

๔๘๙.

รูปิยํ รชตํ สชฺฌุ, รูปี สชฺฌํ อโถ วสุ; 

รตนญฺจ มณิ ทฺวีสุ, ปุปฺผราคาที ตพฺภิทาฯ 

๔๙๐. 

สุวณฺณํ รชตํ มุตฺตา, มณิ เวฬุริยานิ จ; 

วชิรญฺจ ปวาฬนฺติ, สตฺตา’หุ รตนานิ’เมฯ 

๔๙๑. 

โลหิตงฺโก จ ปทุม-, ราโค รตฺตมณิปฺยถ; 

วํสวณฺโณ เวฬุริยํ, ปวาฬอ วา จ วิทฺทุโมฯ 

๔๙๒. 

มสารคลฺลํ กพรมณิ, อถ มุตฺตา จ มุตฺติกํ; 

รีติตฺถี อารกูโฏ วา, อมลํ ตฺว’พฺภกํ ภเวฯ 

๔๙๓. 

โลโห นิตฺถี อโย กาฬา, โสญฺจ ปารโท รโส; 

กาฬติปุ ตุ สีสญฺจ, หริตาลํ ตุ ปีตนํฯ 

๔๙๔. 

จีนปิฏฺฐญฺจ สินฺทูรํ, อถ ตูโล ตถา ปิจุ; (จินปิฏฺฐํ)

ขุทฺทชํ ตุ มธุ ขุทฺทํ, มธุจฺฉิฏฐํ ตุ สิตฺถกํฯ

๔๙๕. 

โคปาโล โคปโคสงฺขฺยา, โคมา ตุ โคมิโกปฺยถ; 

อุสโภ พลีพทฺโธ จ, โคโณ โควสโภ วุโสฯ 

๔๙๖. 

วุทฺโธ ชรคฺคโว โสถ, ทมฺโม วจฺฉตโร สมา;

ธุรวาหี ตุ โธรยฺโห, โควินฺโทธิกโต ควํ ฯ 

๔๙๗. 

วโห จ ขนฺธเทโสถ, กกุโธ กกุ วุจฺจเต;

อโถ วิสาณํ สิงฺคญฺจ, รตฺตคาวี ตุ โรหิณีฯ 

๔๙๘. 

คาวี จ สิงฺคินี โค จ, วญฺฌา ตุ กถฺยเต วสา;

นวปฺปสูติกา เธนุ, วจฺฉกามา ตุ วจฺฉลาฯ 

๔๙๙.

คคฺครี มนฺถนีตฺถี เทฺว, สนฺทานํ ทามมุจฺจเต; 

โคมิฬฺโห โคมโยนิตฺถี, อโถ สปฺปิ ฆตํ ภเวฯ 

๕๐๐. นวุทฺธฏํ ตุ โนนีตํ, ทธิมณฺฑํ ตุ มตฺถุ จ;

ขีรํ ทุทฺธํ ปโย ถญฺญํ, ตกฺกํ ตุ มถิตํปฺยถฯ 

๕๐๑. 

ขีรํ ทธิ ฆตํ ตกฺกํ, โนนีตํ ปญฺจ โครสา; 

อุรพฺโภ เมณฺฑ เมสา จ, อุรโณ อวิ เอฬโกฯ 

๕๐๒. 

วสฺโส ตฺวโช ฉคลโก, โอฏฺโฐ ตุ กรโภ ภเว; 

คทฺรโภ ตุ ขโร วุตฺโต, อุรณี ตุ อชี อชาฯ

อิติ เวสฺสวคฺโคฯ

๒.๔.๔. สุทฺทวคฺค

๕๐๓. 

สุทฺโท’นฺตวณฺโณ วสโล, สงฺกิณฺณา มาคธาทโย;

มาคโธ สุทฺทขตฺตาโช, อุคฺโค สุทฺทาย ขตฺตโชฯ 

๕๐๔. 

ทฺวิชา ขตฺติยโช สูโต, การุ ตุ สิปฺปิโก ปุเม;

สงฺฆาโต ตุ สชาตีนํ, เตสํ เสณี ทฺวิสุจฺจเตฯ (เสณิ)

๕๐๕. 

ตจฺฉโก ตนฺตวาโย จ, รชโก จ นหาปิโต; 

ปญฺจโม จมฺมกาโรติ, การโว ปญฺจิเม สิยุํฯ 

๕๐๖. 

ตจฺฉโก วฑฺฒกี มโต, ปลคณฺโฑ ถปตฺยปิ; 

รถกาโรถ สุวณฺณ-, กาโร นาฬิธโม ภเวฯ 

๕๐๗. 

ตนฺตวาโย เปสกาโร, มาลากาโร ตุ มาลิโก; 

กุมฺภกาโร กุลาโลถ, ตุนฺนวาโย จ สูจิโกฯ 

๕๐๘. 

จมฺมกาโร รถกาโร, กปฺปโก ตุ นหาปิโต; 

รงฺคาชีโว จิตฺตกาโร, ปุกฺกุโส ปุปฺผฉฑฺฑโกฯ 

๕๐๙.

เวโน วิลีวกาโร จ, นฬกาโร สมา ตโย; 

จุนฺทกาโร ภมกาโร, กมฺมาโร โลหการโกฯ 

๕๑๐. 

นินฺเนชโก จ รชโก, เนตฺติโก อุทหารโก; 

วีณาวาที เวณิโกถ, อุสุกาโร’สุวฑฺฒกีฯ 

๕๑๑. 

เวณุธโม เวณวิโก, ปาณิวาโท ตุ ปาณิโฆ;

ปูปิโย ปูปปณิโย, โสณฺฑิโก มชฺชวิกฺกยีฯ

๕๑๒. 

มายา ตุ สมฺพรี มายา-, กาโร ตุ อินฺทชาลิโกฯ

๕๑๓. 

โอรพฺภิกา สูกริกา, มาควิกา เต จ สากุณิกา; 

หนฺตฺวา ชีวนฺเต’ฬก-, สูกรมิคปกฺขิโน กมโตฯ 

๕๑๔. 

วาคุริโก ชาลิโกถ, ภารวาโห ตุ ภาริโก; 

เวตนิโก ตุ ภตโก, กมฺมกโรถ กิงฺกโร; 

ทาโส จ เจฏโก เปสฺโส, ภจฺโจ จ ปริจาริโกฯ 

๕๑๕. 

อนฺโตชาโต ธนกฺกีโต, ทาสพฺโย’ปคโต สยํ; 

ทาสา กรมรานีโตจฺ-, เจวํ เต จตุธา สิยุํฯ 

๕๑๖. 

อทาโส ตุ ภุชิสฺโสถ, นีโจ ชมฺโม นิหีนโก; 

นิกฺโกสชฺโช อกิลาสุ, มนฺโท ตุ อลโสปฺยถฯ 

๕๑๗. 

สปาโก เจว จณฺฑาโล, มาตงฺโค สปโจ ภเว; 

ตพฺเภทา มิลกฺขชาตี, กิราตสวราทโยฯ 

๕๑๘. 

เนสาโท ลุทฺทโก พฺยาโธ, มิคโว ตุ มิคพฺยโธ; 

สารเมยฺโย จ สุนโข, สุโน โสโณ จ กุกฺกุโรฯ 

๕๑๙.

สฺวาโน สุวาโน สาฬูโร, สูโน สาโน จ สา ปุเม; 

อุมฺมตฺตาทิตมาปนฺโน, อฬกฺโกติ สุโน มโตฯ 

๕๒๐. 

สาพนฺธนํ ตุ คทฺทูโล, ทีปโก ตุ จ เจตโก; (เจฏโก)

พนฺธนํ คณฺฐิปาโส ถ, วาคุรา มิคพนฺธนีฯ (วากรา)

๕๒๑. 

ถิยํ กุเวณี กุมีนํ, อานโย ชาลมุจฺจเต; 

อาฆาตนํ วธฏฺฐานํ, สูนา ตุ อธิโกฏฏนํฯ

๕๒๒. 

ตกฺกโร โมสโก โจโร, เถเน’กาคาริโก สมา; 

เถยฺยญฺจ โจริกา โมโส, เวโม วายนทณฺฑโกฯ 

๕๒๓. 

สุตฺตํ ตนฺตุ ปุเม ตนฺตํ, โปตฺถํ เลปฺยาทิกมฺมนิ;

ปญฺจาลิกา โปตฺถลิกา, วตฺถทนฺตาทินิมฺมิตาฯ 

๕๒๔. 

อุคฺฆาฏนํ ฆฏียนฺตํ, กูปมฺพุพฺพาหนํ ภเว; 

มญฺชูสา เปฬา ปิฏโก, ตฺวิตฺถิยํ ปจฺฉิ เปฏโกฯ 

๕๒๕. 

พฺยาภงฺคี ตฺวิตฺถิยํ กาโช, สิกฺกา ตฺวตฺรา’วลมฺพนํ; 

อุปาหโน วา ปาทุ’ตฺถี, ตพฺเภทา ปาทุกาปฺยถฯ 

๕๒๖. 

วรตฺตา วทฺธิกา นทฺธี, ภสฺตา จมฺมปสิพฺพกํ; 

โสณฺณาทฺยาวตฺตนี มูสา-, ถ กูฏํ วา อโยฆโนฯ 

๕๒๗. 

กมฺมารภณฺฑา สณฺฑาโส, มุฏฺฐยา’ธิกรณีตฺถียํฯ 

ตพฺภสฺตา คคฺครี นารี, สตฺตํ ตุ ปิปฺผลํ ภเวฯ 

๕๒๘. 

สาโณ ตุ นิกโส วุตฺโต, อารา ตุ สูจิวิชฺฌนํ; 

ขโร จ กกโจนิตฺถี, สิปฺปํ กมฺมํ กลาทิกํฯ 

๕๒๙.

ปฏิมา ปฏิพิมฺพญฺจ, พิมฺโพ ปฏินิธีริโต; 

ตีสุ สโม ปฏิภาโค, สนฺนิกาโส สริกฺขโกฯ 

๕๓๐. 

สมาโน สทิโส ตุลฺโย, สงฺกาโส สนฺนิโภ นิโภ; 

โอปมฺมมุปมานํ จุ-, ปมา ภติ ตุ นาริยํฯ 

๕๓๑. 

นิพฺเพโส เวตนํ มูลฺยํ, ชูตํ ตฺวนิตฺถิ เกตวํ ; 

ธุตฺโต’กฺขธุตฺโต กิตโว, ชูตการ,กฺขเทวิโนฯ 

๕๓๒. 

ปาฏิโภโค ตุ ปฏิภู, อกฺโข ตุ ปาสโก ภเว; 

ปุเม วา’ฏฺฐปทํ สาริ-, ผลเกถ ปโณ,พฺภุโตฯ

๕๓๓. 

กิณฺณํ ตุ มทิราพีเช, มธุ มธฺวาสเว มตํ;

มทิรา วารุณี มชฺชํ, สุราสโว ตุ เมรยํฯ 

๕๓๔. 

สรโก จสโกนิตฺถี, อาปานํ ปานมณฺฑลํฯ 

๕๓๕. 

เย’ตฺร ภูริปฺปโยคตฺตา, โยคิเกกสฺมิมีริตา; 

ลิงฺคนฺตเรปิ เต เญยฺยา, ตทฺธมฺมตฺตา’ญฺญวุตฺติยนฺติฯ 

อิติ สุทฺทวคฺโคฯ

จตุพฺพณฺณวคฺโค นิฏฺฐิโตฯ

๒.๕. อรญฺญวคฺค 

๕๓๖. 

อรญฺญํ กานนํ ทาโย, คหนํ วิปินํ วนํ; 

อฏวี’ตฺถี มหารญฺญํ, ตฺวรญฺญานีตฺถิยํ ภเวฯ 

๕๓๗. 

นครา นาติทูรสฺมิ, สนฺเตหิ โยภิโรปิโต; 

ตรุสณฺโฑ ส อาราโม, ตโถปวนมุจฺจเตฯ

๕๓๘. 

สพฺพสาธารณา’รญฺญํ, รญฺญมุยฺยานมุจฺจเต;

เญยฺยํ ตเทว ปมท-, วนมนฺเตปุโรจิตํฯ 

๕๓๙.

ปนฺติ วีถฺยา’วลิ เสณิ, ปาฬิ เลขา ตุ ราชิ จ; 

ปาทโป วิฏปี รุกฺโข, อโค สาโล มหีรุโหฯ 

๕๔๐. 

ทุโม ตรุ กุโช สาขี, คจฺโฉ ตุ ขุทฺทปาทโป;

ผลนฺติ เย วินา ปุปฺผํ, เต วุจฺจนฺติ วนปฺปติฯ 

๕๔๑. 

ผลปากาวสาเน โย, มรตฺโยสธิ สา ภเว;

ตีสุ วญฺฌาผลา จาถ, ผลิโน ผลวา ผลีฯ 

๕๔๒. 

สมฺผุลฺลิโต ตุ วิกโจ, ผุลฺโล วิกสิโต ติสุ; 

สิโร’คฺคํ สิขโรนิตฺถี, สาขา ตุ กถิตา ลตาฯ 

๕๔๓. 

ทลํ ปลาสํ ฉทนํ, ปณฺณํ ปตฺตํ ฉโท ปฺยถ; 

ปลฺลโว วา กิสลยํ, นวุพฺภินฺเน ตุ องฺกุโรฯ

๕๔๔. 

มกุลํ วา กุฏุมโล, ขารโก ตุ จ ชาลกํ; (มกุฬํ)

กลิกา โกรโกนิตฺถี, วณฺฏํ ปุปฺผาทิพนฺธนํฯ 

๕๔๕. 

ปสโว กุสุมํ ปุปฺผํ, ปราโค ปุปฺผโช รโช;

มกรนฺโท มธุ มตํ, ถวโก ตุ จ โคจฺฉโกฯ 

๕๔๖. 

ผเล ตฺวา’เม สลาฏุ’ตฺโต, ผลํ ตุ ปกฺกมุจฺจเต; 

จมฺปก’มฺพาทิ กุสุม-, ผลนามํ นปุํสเกฯ 

๕๔๗. 

มลฺลิกาที ตุ กุสุเม, สลิงฺคา วีหโย ผเล;

ชมฺพู’ตฺถี ชมฺพวํ ชมฺพุ, วิฏโป วิฏภี’ตฺถิยํฯ 

๕๔๘. 

มูลมารพฺภ สาขนฺโต, ขนฺโธ ภาโค ตรุสฺสถ; 

โกฏโรนิตฺถิยํ รุกฺขจฺ-, ฉิทฺเท กฏฐํ ตุ ทารุ จฯ

๕๔๙.

พุนฺโท มูลญฺจ ปาโทถ, สงฺกุ’ตฺโต ขาณุนิตฺถิยํ; 

กรหาฏํ ตุ กนฺโทถ, กฬีโร มตฺถโก ภเวฯ 

๕๕๐. 

วลฺลรี มญฺชรี นารี, วลฺลี ตุ กถิตา ลตา; 

ถมฺโภ คุมฺโพ จ อกฺขนฺเธ, ลตา วิรู ปตานินีฯ 

๕๕๑. 

อสฺสตฺโถ โพธิ จ ทฺวีสุ, นิโคฺรโธ ตุ วโฏ ภเว; 

กพิฏฺโฐ จ กปิตฺโถ จ, ยญญงฺโค ตุ อุทุมฺพโรฯ (กพิตฺโถ)

๕๕๒. 

โกวิฬาโร ยุคปตฺโต, อุทฺทาโล วาตฆาตโก; 

ราชรุกฺโข กตมาลีนฺ-, ทีวโร พฺยาธิฆาตโกฯ 

๕๕๓. 

ทนฺตสโฐ จ ชมฺภีโร, วรโณ ตุ กเรริ จ; 

กึสุโก ปาฬิภทฺโทถ, วญฺชุโล ตุ จ เวตโสฯ 

๕๕๔. 

อมฺพาฏโก ปีตนโก, มธุโก ตุ มธุทฺทุโม; 

อโถ คุฬผโล ปีลุ, โสภญฺชโน จ สิคฺคุ จฯ 

๕๕๕. 

สตฺตปณฺณี ฉตฺตปณฺโณ, ตินิโส ตฺวติมุตฺตโก; 

กึสุโก ตุ ปลาโสถ, อริฏฺโฐ เผณิโล ภเวฯ (เผนิโล)

๕๕๖. 

มาลูร เพลุวา พิลฺโล, ปุนฺนาโค ตุ จ เกสโร; 

สาลโว ตุ จ โลทฺโทถ, ปิยาโล สนฺนกทฺทุ จฯ 

๕๕๗. 

ลิโกจโก ตถา’งฺโกโล, อถ คุคฺคุลุ โกสิโก; 

อมฺโพ จูโต สโห ตฺเวโส, สหกาโร สุคนฺธวาฯ 

๕๕๘. 

ปุณฺฑรีโก จ เสตมฺโพ, เสลุ ตุ พหุวารโก; 

เสปณฺณี กาสฺมิรี จาถ, โกลี จ พทรีตฺถิยํฯ 

๕๕๙.

โกลํ จานิตฺถี พทโร, ปิลกฺโข ปิปฺปลี’ตฺถิยํ; 

ปาฏลี กณฺหวณฺฏา จ, สาทุกณฺโฏ วิกงฺกโตฯ (กณฺหวนฺตา)

๕๖๐. 

ตินฺทุโก กาฬกฺขนฺโธ จ, ติมฺพรูสก ติมฺพรู; 

เอราวโต ตุ นารงฺโค, กุลโก กากตินฺทุโกฯ 

๕๖๑. 

กทมฺโพ ปิยโก นีโป, ภลฺลี ภลฺลาตโก ติสุ; 

ฌาวุโก ปิจุโล จาถ, ติลโก ขุรโก ภเวฯ 

๕๖๒. 

จิญฺจา จ ตินฺติณี จาถ, คทฺทภณฺโฑ กปีตโน; 

สาโล’สฺสกณฺโณ สชฺโชถ, อชฺชุโน กกุโธ ภเวฯ 

๕๖๓. 

นิจุโล มุจลินฺโท จ, นีโปถ ปิยโก ตถา; 

อสโน ปีตสาโลถ, โคลีโส ฌาฏโล ภเวฯ 

๕๖๔. 

ขีริกา ราชายตนํ, กุมฺภี กุมุทิกา ภเว; 

ยูโป ตุ กมุโก จาถ, ปฏฺฏิ ลาขาปสาทโนฯ

๕๖๕. 

อิงฺคุที ตาปสตรุ, ภุชปตฺโต ตุ อาภุชี; 

ปิจฺฉิลา สิมฺพลี ทฺวีสุ, โรจโน โกฏสิมฺพลีฯ 

๕๖๖. 

ปกิริโย ปูติโกถ, โรหี โรหิตโก ภเว; 

เอรณฺโฑ ตุ จ อามณฺโฑ, อถ สตฺตุผลา สมีฯ 

๕๖๗. 

นตฺตมาโล กรญฺโชถ, ขทิโร ทนฺตธาวโน; 

โสมวกฺโก ตุ กทโร, สลฺโล ตุ มทโน ภเวฯ 

๕๖๘. 

อถาปิ อินฺทสาโล จ, สลฺลกี ขารโก สิยา; 

เทวทารุ ภทฺททารุ, จมฺเปยฺโย ตุ จ จมฺปโกฯ 

๕๖๙.

ปนโส กณฺฏกิผโล, อภยา ตุ หรีตกี; 

อกฺโข วิภีตโก ตีสุ, อมตา’มลกี ติสุฯ 

๕๗๐. 

ลพุโช ลิกุโจ จาถ, กณิกาโร ทุมุปฺปโล; 

นิมฺโพ’ริฏฺโฐ ปุจิมนฺโท, กรโก ตุ จ ทาฬิโมฯ

๕๗๑. 

สรโล ปูติกฏฺฐญฺจ, กปิลา ตุ จ สึสปา; 

สามา ปิยงฺคุ กงฺคุปิ, สิรีโส ตุ จ ภณฺฑิโลฯ

๕๗๒. 

โสณโก ทีฆวณฺโฏ จ, วกุโล ตุ จ เกสโร; (ทีฆวนฺโต)

กาโกทุมฺพริกา เผคฺคุ, นาโค ตุ นาคมาลิกาฯ 

๕๗๓. 

อโสโก วญฺชุโล จาถ, ตกฺการี เวชยนฺติกา; 

ตาปิญฺโฉ จ ตมาโลถ, กุฏโช คิริมลฺลิกาฯ 

๕๗๔. 

อินฺทยโว ผเล ตสฺสาคฺ-, คิมนฺโถ กณิกา ภเว;

นิคุณฺฑิ’ตฺถี สินฺทุวาโร, ติณสูลํ ตุ มลฺลิกาฯ (นิคุณฺฐิตฺถี, ติณสุญฺญํ)

๕๗๕. 

เสผาลิกา นีลิกาถ, อปฺโผฏา วนมลฺลิกา; 

พนฺธุโก ชโสุมนํ, ภณฺฑิโก พนฺธุชีวโกฯ 

๕๗๖. 

สุมนา ชาติสุมนา, มาลตี ชาติ วสฺสิกี; 

ยูถิกา มาคธี จาถ, สตฺตลา นวมลฺลิกาฯ 

๕๗๗. 

วาสนฺตี,ตฺถี อติมุตฺโต, กรวีโร’สฺสมารโก; 

มาตุลุงฺโค พีชปูโร, อุมฺมตฺโต ตุ จ มาตุโลฯ 

๕๗๘. 

กรมนฺโท สุเสโน จ, กุนฺทํ ตุ มาฆฺยมุจฺจเต; 

เทวตาโส ตุ ชีมูโต-, ถา’มิลาโต มหาสหาฯ 

๕๗๙.

อโถ เสเรยฺยโก ทาสี, กึกิราโต กุรณฺฏโก; 

อชฺชุโก สิตปณฺณาโส, สมีรโณ ผณิชฺชโกฯ 

๕๘๐. 

ชปา ตุ ชยสุมนํ, กรีโร กกโจ ภเว; 

รุกฺขาทนี จ วนฺทากา, จิตฺตโก ตฺว’คฺคิสญฺญิโตฯ 

๕๘๑. 

อกฺโก วิกีรโณ ตสฺมึ, ตฺว’ ฬกฺโก เสตปุปฺผเก;

ปูติลตา คโฬจี จ, มุพฺพา มธุรสาปฺยถฯ 

๕๘๒. 

กปิกจฺฉุ ทุผสฺโสถ, มญฺชิฏฺฐา วิกสา ภเว; 

อมฺพฏฺฐา จ ตถา ปาฐา, กฏุกา กฏุโรหิณีฯ

๕๘๓. 

อปามคฺโค เสขริโก, ปิปฺปลี มาคธี มตา; 

โคกณฺฏโก จ สิงฺฆาโฏ, โกลวลฺลี’ภปิปฺปลีฯ (ปิปฺผลี)

๕๘๔. 

โคโลมี ตุ วจา จาถ, คิริกณฺยปราชิตา; 

สีหปุจฺฉี ปญฺหิปณฺณี, สาลปณฺณี ตุ จ’ตฺถิราฯ (จถิรา)

๕๘๕. 

นิทิทฺธิกา ตุ พฺยคฺฆี จ, อถ นีลี จ นีลินี; 

ชิญฺชุโก เจว คุญฺชาถ, สตมูลี สตาวรีฯ 

๕๘๖. 

มโหสธํ ตฺว’ติวิสา, พากุจี โสมวลฺลิกา; 

ทาพฺพี ทารุหลิทฺทาถ, พิฬงฺคํ จิตฺรตณฺฑุลาฯ 

๕๘๗. 

นุหี เจว มหานาโม, มุทฺทิกา ตุ มธุรสา; 

อถาปิ มธุกํ ยฏฺฐิ-, มธุกามธุยฏฐิกา ฯ

๕๘๘. 

วาติงฺคโณ จ ภณฺฑากี, วาตฺตากี พฺรหตีปฺยถ; 

นาคพลา เจว ฌสา, ลางฺคลี ตุ จ สารทีฯ 

๕๘๙. 

รมฺภา จ กทลี โมโจ, กปฺปาสี พทรา ภเว; 

นาคลตา ตุ ตมฺพูลี, อคฺคิชาลา ตุ ธาตกีฯ 

๕๙๐. 

ติวุตา ติปุฏา จาถ, สามา กาฬา จ กถฺยเต; 

อโถ สิงฺคี จ อุสโภ, เรณุกา กปิฬา ภเวฯ (กปิลา)

๕๙๑. 

หิริเวรญฺจ วาลญฺจ, รตฺตผลา ตุ พิมฺพิกา; 

เสเลยฺย’มสฺมปุปฺผญฺจ, เอลา ตุ พหุลา ภเวฯ 

๕๙๒. 

กุฏฺฐญฺจ พฺยาธิ กถิโต, วาเนยฺยํ ตุ กุฏนฺนฏํ; 

โอสธิ ชาติมตฺตมฺหิ, โอสธํ สพฺพ’มชาติยํฯ 

๕๙๓. 

มูลํ ปตฺตํ กฬีร’คฺคํ, กนฺทํ มิญฺชา ผลํ ตถา; 

ตโจ ปุปฺผญฺจ ฉตฺตนฺติ, สากํ ทสวิธํ มตํฯ 

๕๙๔. 

ปปุนฺนาโฏ เอฬคโล, ตณฺฑุเลยฺโย’ปฺปมาริโส; 

ชีวนฺติ ชีวนี จาถ, มธุรโก จ ชีวโกฯ 

๕๙๕. 

มหากนฺโท จ ลสุณํ, ปลณฺฑุ ตุ สุกนฺทโก; 

ปโฏโล ติตฺตโก จาถ, ภิงฺคราโช จ มกฺกโวฯ 

๕๙๖. 

ปุนนฺนวา โสถฆาตี, วิตุนฺนํ สุนิสณฺณกํ; (สุนิสนฺนกํ)

การเวลฺโล ตุ สุสวี, ตุมฺพฺยา’ลาพุ จ ลาพุ สาฯ 

๕๙๗. 

เอฬาลุกญฺจ กกฺการี, กุมฺภณฺโฑ ตุ จ วลฺลิโภ; 

อินฺทวารุณี วิสาลา, วตฺถุกํ วตฺถุเลยฺยโกฯ 

๕๙๘. 

มูลโกนิตฺถิยํ จุจฺจุ, ตมฺพโก จ กลมฺพโก; 

สากเภทา กาสมทฺท-, ฌชฺฌรี ผคฺควา’ทโยฯ 

๕๙๙.

สทฺทโล เจว ทุพฺพา จ, โคโลมี สา สิตา ภเว;

คุนฺทา จ ภทฺทมุตฺตญฺจ, รสาโล ตุ’จฺฉุ เวฬุ ตุฯ 

๖๐๐. 

ตจสาโร เวณุ วํโส, ปพฺพํ ตุ ผลุ คณฺฐิ โส; 

กีจกา เต สิยุํ เวณู, เย นทนฺตฺยา’นิลทฺธุตาฯ 

๖๐๑. 

นโฬ จ ธมโน โปฏ-, คโล ตุ กาสมิตฺถิ น; 

เตชโน ตุ สโร มูลํ, ตู’ สีรํ พีรณสฺส หิฯ 

๖๐๒. 

กุโส วรหิสํ ทพฺโพ, ภูติณกํ ตุ ภูติณํ; 

ฆาโส ตุ ยวโส จาถ, ปูโค ตุ กมุโก ภเวฯ 

๖๐๓. 

ตาโล วิเภทิกา จาถ, ขชฺชุรี สินฺทิ วุจฺจติฯ

๖๐๔. 

หินฺตาล, ตาล, ขชฺชูรี, นาลิเกรา ตเถว จ; 

ตาลี จ เกตกี นารี, ปูโค จ ติณปาทปาติฯ 

อิติ อรญฺญวคฺโคฯ

๒.๖. อรญฺญาทิวคฺค 

๒.๖.๑. เสลาทิ

๖๐๕. 

ปพฺพโต คิริ เสโล’ทฺทิ, นคา’จล,สิลุจฺจยา; 

สิขรี ภูธโรถพฺภ, ปาสาณา’สฺโม’ปโล สิลาฯ 

๖๐๖. 

คิชฺฌกูโฏ จ เวภาโร, เวปุลฺโล’สิคิลี นคา;

วิญฺโฌ ปณฺฑว วงฺกาที, ปุพฺพเสโล ตุ โจ’ทโย; 

มนฺทโร ปรเสโล’ตฺโถ, หิมวา ตุ หิมาจโลฯ 

๖๐๗. 

คนฺธมาทน เกลาส, จิตฺตกูฏ สุทสฺสนา; 

กาลกูโฏติกูฏา’สฺส, ปตฺโถ ตุ สานุ นิตฺถิยํฯ 

๖๐๘. 

กูโฏ วา สิขรํ สิงฺคํ, ปปาโต ตุ ตโฏ ภเว; 

นิตมฺโพ กฏโกนิตฺถี, นิชฺฌโร ปสโว’มฺพุโนฯ 

๖๐๙.

ทรี’ตฺถี กนฺทโร ทฺวีสุ, เลณํ ตุ คพฺภรํ คุหา; 

สิลาโปกฺขรณี โสณฺฑี, กุญฺชํ นิกุญฺชมิตฺถิ นฯ 

๖๑๐. 

อุทฺธ มธิจฺจกา เสลสฺ-, สาสนฺนา ภูมฺยุ ปจฺจกา;

ปาโท ตุ’ปนฺตเสโล ถ, ธาตุ’ตฺโต เคริกาทิโกฯ 

อิติ เสลาทิฯ

๒.๖.๒. สีหาทิ

๖๑๑. 

มิคินฺโท เกสรี สีโห, ตรจฺโฉ ตุ มิคาทโน; 

พฺยคฺโฆ ตุ ปุณฺฑรีโกถ, สทฺทูโล ทีปินี’ริโตฯ 

๖๑๒. 

อจฺโฉ อิกฺโก จ อิสฺโส ตุ, กาฬสีโห อิโสปฺยถ; 

โรหิโส โรหิโต จาถ, โคกณฺโณ คณิ กณฺฏกาฯ

๖๑๓. 

ขคฺค ขคฺควิสาณา ตุ, ปลาสาโท จ คณฺฑโก; 

พฺยคฺฆาทิเก วาฬมิโค, สาปโทถ ปฺลวงฺคโมฯ 

๖๑๔. 

มกฺกโฏ วานโร สาขา-, มิโค กปิ วลีมุโข; 

ปลวงฺโค, กณฺหตุณฺโฑ, โคนงฺคุโลติ โส มโตฯ 

๖๑๕. 

สิงฺคาโล ชมฺพุโก โกตฺถุ, เภรโว จ สิวาปฺยถฯ 

พิฬาโร พพฺพุ มญฺชาโร, โกโก ตุ จ วโก ภเวฯ 

๖๑๖. 

มหิโส จ ลุลาโยถ, ควโช ควโย สมา; (มหึโส)

สลฺโล ตุ สลฺลโก ถา’สฺส, โลมมฺหิ สลลํ สลํฯ 

๖๑๗. 

หริโณ มิคสารงฺคา, มโค อชินโยนิ จ; 

สูกโร ตุ วโรโหถ, เปลโก จ สโส ภเวฯ 

๖๑๘. 

เอเณยฺโย เอณิมิโค จ, ปมฺปฏโก ตุ ปมฺปโก; 

วาตมิโค ตุ จลนี, มูสิโก ตฺวา’ขุ อุนฺทุโรฯ 

๖๑๙.

จมโร ปสโท เจว, กุรุงฺโค มิคมาตุกา; 

รุรุ รงฺกุ จ นีโก จ, สรภาที มิคนฺตราฯ 

๖๒๐. 

ปิยโก จมูรุ กทลี-, มิคาที จมฺมโยนิโย; 

มิคา ตุ ปสโว สีหา-, ทโย สพฺพจตุปฺปทาฯ 

๖๒๑. 

ลูตา ตุ ลูติกา อุณฺณ-, นาภิ มกฺกฏโก สิยา; 

วิจฺฉิโก ตฺวา’ฬิ กถิโต, สรพู ฆรโคฬิกาฯ 

๖๒๒. 

โคธา กุณฺโฑปฺยโถ กณฺณ-, ชลูกา สตปทฺยถ; 

กลนฺทโก กาฬกาถ, นกุโล มงฺคุโส ภเวฯ 

๖๒๓. 

กกณฺฏโก จ สรโฏ, กีโฏ ตุ ปุฬโว กิมิ; 

ปาณโก จาปฺยโถ อุจฺจา-, ลิงฺโค โลมสปาณโกฯ 

๖๒๔. 

วิหงฺโค วิหโค ปกฺขี, วิหงฺคมขค’ณฺฑชา; 

สกุโณ จ สกุนฺโต วิ, ปตงฺโค สกุณี ทฺวิโชฯ 

๖๒๕. 

วกฺกงฺโค ปตฺตยาโน จ, ปตนฺโต นีฬโช ภเว; 

ตพฺเภทา วฏฺฏกา ชีวญฺ-, ชีโว จโกรติตฺติราฯ

๖๒๖. 

สาฬิกา กรวีโก จ, รวิหํโส กุกุตฺถโก; 

การณฺฑโว จ ปิลโว, โปกฺขรสาตกา’ทโยฯ 

๖๒๗. 

ปตตฺตํ เปขุณํ ปตฺตํ, ปกฺโข ปิญฺฉํ ฉโท ครุ; 

อณฺฑํ ตุ ปกฺขิพีเชถ, นีโฬนิตฺถี กุลาวกํฯ 

๖๒๘. 

สุปณฺณมาตา วินตา, มิถุนํ ถีปุมทฺวยํฯ 

ยุคํ ตุ ยุคลํ ทฺวนฺทํ, ยมกํ ยมลํ ยมํฯ (ยุคฬํ)

๖๒๙.

สมูโห คณสงฺฆาตา, สมุทาโย จ สญฺจโย; 

สนฺโทโห นิวโห โอโฆ, วิสโร นิกโร จโยฯ 

๖๓๐. 

กาโย ขนฺโธ สมุทโย, ฆฏา สมิติ สํหติ; 

ราสิ ปุญฺโช สมวาโย, ปูโค ชาตํ กทมฺพกํฯ 

๖๓๑. 

พฺยูโห วิตาน คุมฺพา จ, กลาโป ชาล มณฺฑลํ; 

สมานานํ คโณ วคฺโค, สงฺโฆ สตฺโถ ตุ ชนฺตุนํฯ 

๖๓๒. 

สชาติกานํ ตุ กุลํ, นิกาโย ตุ สธมฺมินํ;

ยูโถนิตฺถี สชาติย-, ติรจฺฉานานมุจฺจเตฯ 

๖๓๓. 

สุปณฺโณ เวนเตยฺโย จ, ครุโฬ วิหคาธิโป; 

ปรปุฏฺโฐ ปรภโต, กุณาโล โกกิโล ปิโกฯ

๖๓๔. 

โมโร มยูโร วรหี, นีลคีวสิขณฺฑิโน; 

กลาปี จ สิขี เกกี, จูฬา ตุ จ สิขา ภเวฯ 

๖๓๕. 

สิขณฺโฑ วรหญฺเจว, กลาโป ปิญฺฉมปฺยถ; 

จนฺทโก เมจโก จาถ, ฉปฺปโท จ มธุพฺพโตฯ 

๖๓๖. 

มธุลีโห มธุกโร, มธุโป ภมโร อลิ; (อฬิ)

ปาราวโต กโปโต จ, กกุโฏ จ ปาเรวโตฯ (ปาเรวโฏ)

๖๓๗. 

คิชฺโฌ คทฺโธถ กุลโล, เสโน พฺยคฺฆีนโสปฺยถ; 

ตพฺเภทา สกุณคฺฆิ’ตฺถี, อาโฏ ทพฺพิมุขทฺวิโชฯ 

๖๓๘. 

อุหุงฺกาโร อุลูโก จ, โกสิโย วายสาริ จ; 

กาโก ตฺว’ริฏฺโฐ ธงฺโก จ, พลิปุฏโฐ จ วายโสฯ

๖๓๙.

กาโกโล วนกาโกถ, ลาโป ลฏุกิกาปฺยถ; 

วารโณ หตฺถิลิงฺโค จ, หตฺถิโสณฺฑวิหงฺคโมฯ 

๖๔๐. 

อุกฺกุโส กุรโร โกลฏฺ-, ฐิปกฺขิมฺหิ จ กุกฺกุโห; 

สุโว ตุ กีโร จ สุโก, ตมฺพจูโฬ ตุ กุกฺกุโฏฯ

๖๔๑. 

วนกุกฺกุโฏ จ นิชฺชิวฺโห, อถ โกญฺจา จ กุนฺตนี; 

จกฺกวาโก ตุ จกฺกวฺโห, สารงฺโค ตุ จ จาตโกฯ 

๖๔๒. 

ตุลิโย ปกฺขิพิฬาโล, สตปตฺโต ตุ สารโส; 

พโก ตุ สุกฺกกาโกถ, พลากา วิสกณฺฐิกาฯ 

๖๔๓. 

โลหปิฏฺโฐ ตถา กงฺโก, ขญฺชรีโฏ ตุ ขญฺชโน; 

กลวิงฺโก ตุ จาฏโก, ทินฺทิโภ ตุ กิกี ภเวฯ

๖๔๔. 

กาทมฺโพ กาฬหํโสถ, สกุนฺโต ภาสปกฺขินิ; 

ธูมฺยาโฏ ตุ กลิงฺโคถ, ทาตฺยูโห กาฬกณฺฐโกฯ 

๖๔๕. 

ขุทฺทาที มกฺขิกาเภทา, ฑํโส ปิงฺคลมกฺขิกา;

อาสาฏิกา มกฺขิกาณฺฑํ, ปตงฺโค สลโภ ภเวฯ (ปฏงฺโค)

๖๔๖. 

สูจิมุโข จ มกโส, จีรี ตุ ฌลฺลิกาถ จ;

ชตุกา ชินปตฺตาถ, หํโส เสตจฺฉโท ภเวฯ 

๖๔๗. 

เต ราชหํสา รตฺเตหิ, ปาทตุณฺเฑหิ ภาสิตา;

มลฺลิกา’ขฺยา ธตรฏฺฐา, มลีเนหฺยสิเตหิ จฯ

๖๔๘. 

ติรจฺโฉ ตุ ติรจฺฉาโน, ติรจฺฉานคโต สิยาติฯ 

อิติ สีหาทิฯ

อิติ อรญฺญาทิวคฺโคฯ

๒.๗. ปาตาลวคฺค 

๖๔๙.

อโธภุวนํ ปาตาลํ, นาคโลโก รสาตลํ; 

รนฺธํ ตุ วิวรํ ฉิทฺทํ, กุหรํ สุสิรํ พิลํฯ 

๖๕๐. 

สุสิ’ตฺถี ฉิคฺคลํ โสพฺภํ, สจฺฉิทฺเท สุสิรํ ติสุ;

ถิยํ ตุ กาสุ อาวาโฏ, สปฺปราชา ตุ วาสุกีฯ 

๖๕๑. 

อนนฺโต นาคราชาถ, วาหโส’ชคโร ภเว; 

โคนโส ตุ ติลิจฺโฉถ, เทฑฺฑุโภ ราชุโล ภเวฯ (ติริจฺโฉถ)

๖๕๒. 

กมฺพโล’สฺสตโร เมรุ-, ปาเท นาคาถ ธมฺมนี;

สิลุตฺโต ฆรสปฺโปถ, นีลสปฺโป สิลาภุ จฯ 

๖๕๓. 

อาสิวิโส ภุชงฺโค’หิ, ภุชโค จ ภุชงฺคโม; 

สรีสโป ผณี สปฺปา-, ลคทฺทา โภคิปนฺนคาฯ 

๖๕๔. 

ทฺวิชิวฺโห อุรโค วาโฬ, ทีโฆ จ ทีฆปิฏฺฐิโก; 

ปาทูทโร วิสธโร, โภโค ตุ ผณิโน ตนุฯ

๖๕๕.  

อาสี’ตฺถี สปฺปทาฐาถ, นิมฺโมโก กญฺจุโก สมา; 

วิสํ ตฺว’นิตฺถี ครฬํ, ตพฺเภทา วา หลาหโลฯ 

๖๕๖. 

กาฬกูฏาทโย จาถ, วาฬคฺคาตฺยหิตุณฺฑิโกฯ 

๖๕๗. 

นิรโย ทุคฺคติ’ตฺถี จ, นรโก, โส มหา’ฏฺฐธา;

สญฺชีโว กาฬสุตฺโต จ, มหาโรรุว โรรุวา; 

ปตาปโน อวีจิ’ตฺถี, สงฺฆาโต ตาปโน อิติฯ

๖๕๘. 

ถิยํ เวตรณี โลห-, กุมฺภี ตตฺถ ชลาสยา;

การณิโก นิรยโป, เนรยิโก ตุ นารโกฯ 

๖๕๙.

อณฺณโว สาคโร สินฺธุ, สมุทฺโท รตนากโร; 

ชลนิธฺยุ’ทธิ, ตสฺส, เภทา ขีรณฺณวาทโยฯ 

๖๖๐. 

เวลา’สฺส กูลเทโสถ, อาวฏฺโฏ สลิลพฺภโม; 

เถโว ตุ พินฺทุ ผุสิตํ, ภโม ตุ ชลนิคฺคโมฯ

๖๖๑. 

อาโป ปโย ชลํ วาริ, ปานียํ สลิลํ ทกํ; 

อณฺโณ นีรํ วนํ วาลํ, โตยํ อมฺพุ’ทกญฺจ กํฯ 

๖๖๒. 

ตรงฺโค จ ตถา ภงฺโค, อูมิ วีจิ ปุมิตฺถิยํ; 

อุลฺโลโล ตุ จ กลฺโลโล, มหาวีจีสุ กถฺยเตฯ 

๖๖๓. 

ชมฺพาโล กลลํ ปงฺโก, จิกฺขลฺลํ กทฺทโม ปฺยถ; 

ปุลินํ วาลุกา วณฺณุ, มรู’รุ สิกตา ภเวฯ 

๖๖๔. 

อนฺตรีปญฺจ ทีโป วา, ชลมชฺฌคตํ ถลํ;

ตีรํ ตุ กูลํ โรธญฺจ, ปตีรญฺจ ตฏํ ติสุฯ 

๖๖๕. 

ปารํ ปรมฺหิ ตีรมฺหิ, โอรํ ตฺว’ปารมุจฺจเต;

อุฬุมฺโป ตุ ปฺลโว กุลฺโล, ตโร จ ปจฺจรี’ตฺถิยํฯ 

๖๖๖. 

ตรณี ตริ นาวา จ, กูปโก ตุ จ กุมฺภกํ; 

ปจฺฉาพนฺโธ โคฏวิโส, กณฺณธาโร ตุ นาวิโกฯ 

๖๖๗. 

อริตฺตํ เกนิปาโตถ, โปตวาโห นิยามโก; 

สํยตฺติกา ตุ นาวาย, วาณิชฺชมาจรนฺติ เยฯ 

๖๖๘. 

นาวายงฺคา’ลงฺกาโร จ, วฏากาโร ผิยาทโย;

โปโต ปวหนํ วุตฺตํ, โทณิ ตฺวิ’ตฺถี ตถา’มฺพณํฯ 

๖๖๙.

คภีร นินฺน คมฺภีรา, อุตฺตานํ ตพฺพิปกฺขเก; (โถตฺตานํ)

อคาธํ ตฺว’ตลมฺผสฺสํ, อนจฺโฉ กลุสา’วิลาฯ 

๖๗๐. 

อจฺโฉ ปสนฺโน วิมโล, คภีรปฺปภุตี ติสุ; 

ธีวโร มจฺฉิโก มจฺฉ, พนฺธ เกวฏฺฏ ชาลิกาฯ

๖๗๑. 

มจฺโฉ มีโน ชลจโร, ปุถุโลโม’มฺพุโช ฌโส; 

โรหิโต มคฺคุโร สิงฺคี, พลโช มุญฺช ปาวุสาฯ 

๖๗๒. 

สตฺตวงฺโก สวงฺโก จ, นฬมีโน จ คณฺฑโก; 

สุสุกา สผรี มจฺฉ-, ปฺปเภทา มกราทโยฯ 

๖๗๓. 

มหามจฺฉา ติมิ ติมิ-, งฺคโล ติมิรปิงฺคโล; 

อานนฺโท ติมินนฺโท จ, อชฺฌาโรโห มหาติมิฯ 

๖๗๔. 

ปาสาณมจฺโฉ ปาฐีโน, วงฺโก ตุ พฬิโส ภเว; 

สุสุมาโร ตุ กุมฺภีโล, นกฺโก กุมฺโม ตุ กจฺฉโปฯ 

๖๗๕. 

กกฺกฏโก กุฬีโร จ, ชลูกา ตุ จ รตฺตปา; 

มณฺฑูโก ททฺทุโร เภโก; คณฺฑุปฺปาโท มหีลตาฯ

๖๗๖. 

อถ สิปฺปี จ สุตฺติ’ตฺถี, สงฺเข ตุ กมฺพุ’นิตฺถิยํ; 

ขุทฺทสงฺขฺเย สงฺขนโข, ชลสุตฺติ จ สมฺพุโกฯ 

๖๗๗. 

ชลาสโย ชลาธาโร, คมฺภีโร รหโท ถ จ;

อุทปาโน ปานกูโป, ขาตํ โปกฺขรณี’ตฺถิยํฯ 

๖๗๘. 

ตฬาโก จ สโร’นิตฺถี, วาปี จ สรสี’ตฺถิยํ; 

ทโห’มฺพุชากโร จาถ, ปลฺลลํ ขุทฺทโก สโรฯ 

๖๗๙.

อโนตตฺโต ตถา กณฺณ-, มุณฺโฑ จ รถการโก; 

ฉทฺทนฺโต จ กุณาโล จ, วุตฺตา มนฺทากินี’ตฺถิยํฯ 

๖๘๐. 

ตถา สีหปฺปปาโตติ, เอเต สตฺต มหาสรา;

อาหาโว ตุ นิปานญฺจา, ขาตํ ตุ เทวขาตกํฯ 

๖๘๑. 

สวนฺตี นินฺนคา สินฺธุ, สริตา อาปคา นที; 

ภาคีรถี ตุ คงฺคาถ, สมฺเภโท สินฺธุสงฺคโมฯ 

๖๘๒. 

คงฺคา’จิรวตี เจว, ยมุนา สรภู (สรพู) มหี;

อิมา มหานที ปญฺจ, จนฺทภาคา สรสฺสตี ฯ 

๖๘๓. 

เนรญฺชรา จ กาเวรี, นมฺมทาที จ นินฺนคา;

วาริมคฺโค ปณาลี’ตฺถี, ปุเม จนฺทนิกา ตุ จฯ

๖๘๔. 

ชมฺพาลี โอลิคลฺโล จ, คามทฺวารมฺหิ กาสุยํฯ 

สโรรุหํ สตปตฺตํ, อรวินฺทญฺจ วาริชํฯ 

๖๘๕. 

อนิตฺถี ปทุมํ ปงฺเก- รุหํ นลิน โปกฺขรํ; 

มุฬาลปุปฺผํ กมลํ, ภิสปุปฺผํ กุเสสยํฯ 

๖๘๖. 

ปุณฺฑรีกํ สิตํ, รตฺตํ, โกกนทํ โกกาสโก;

กิญฺชกฺโข เกสโร นิตฺถี, ทณฺโฑ ตุ นาล มุจฺจเตฯ 

๖๘๗. 

ภิสํ มุฬาโล นิตฺถี จ, พีชโกโส ตุ กณฺณิกา; 

ปทุมาทิสมูเห ตุ, ภเว สณฺฑมนิตฺถิยํฯ 

๖๘๘. 

อุปฺปลํ กุวลยญฺจ, นีลํ ตฺวิ’นฺทีวรํ สิยา; 

เสเตตุ กุมุทญฺจสฺส, กนฺโท สาลูก มุจฺจเตฯ 

๖๘๙.

โสคนฺธิกํ กลฺลหารํ, ทกสีตลิกํ ปฺยถ; 

เสวาโล นีลิกา จาถ, ภิสินฺยมฺพุชินี ภเวฯ 

๖๙๐. 

เสวาลา ติลพีชญฺจ, สงฺเข จ ปณกาทโยติฯ 

อิติ ปาตาลวคฺโคฯ

ภูกณฺโฑ ทุติโย นิฏฺฐิโตฯ

๓. สามญฺญกณฺฑ 

๓.๑. วิเสสฺยาธีนวคฺค 

๖๙๑. 

วิเสสฺยาธีน สํกิณฺณา-, เนกตฺเถหฺยพฺยเยหิ จ; 

สา’งฺโค’ปางฺเคหิ กถฺยนฺเต, กณฺเฑ วคฺคา อิหกฺกมาฯ 

๖๙๒. 

คุณทพฺพกฺริยาสทฺทา, สิยุํ สพฺเพ วิเสสนา; 

วิเสสฺยาธีนภาเวน, วิเสสฺยสมลิงฺคิโนฯ 

๖๙๓. 

โสภนํ รุจิรํ สาธุ, มนุญฺญํ จารุ สุนฺทรํ; 

วคฺคุ มโนรมํ กนฺตํ, หารี มญฺชุ จ เปสลํฯ 

๖๙๔. 

ภทฺทํ วามญฺจ กลฺยาณํ, มนาปํ ลทฺธกํ สุภํ; 

อุตฺตโม ปวโร เชฏฺโฐ, ปมุขา’นุตฺตโร วโรฯ

๖๙๕. 

มุขฺโย ปธานํ ปาโมกฺโข, ปร มคฺคญฺญ มุตฺตรํ; 

ปณีตํ ปรมํ เสยฺโย, คามณี เสฏฺฐ สตฺตมาฯ

๖๙๖. 

วิสิฏฺฐา’ริย นาเค’โก-, สภคฺคา โมกฺข ปุงฺควา; 

สีห กุญฺชร สทฺทูลา-, ที ตุ สมาสคา ปุเมฯ

๖๙๗. 

จิตฺต’กฺขิ ปีติชนน-, มพฺยาเสก มเสจนํ;

อิฏฐํ ตุ สุภคํ หชฺชํ, ทยิตํ วลฺลภํ ปิยํฯ

๖๙๘. 

ตุจฺฉญฺจ ริตฺตกํ สุญฺญํ, อถา’สารญฺจ เผคฺคุ จ; 

เมชฺฌํ ปูตํ ปวิตฺโตถ, อวิรทฺโธ อปณฺณโกฯ 

๖๙๙.

อุกฺกฏฺโฐ จ ปกฏโฐถ, นิหีโน หีน ลามกา; 

ปติกิฏฐํ นิกิฏฐญฺจ, อิตฺตรา’วชฺช กุจฺฉิตาฯ

๗๐๐. 

อธโม’มกคารยฺหา, มลีโน ตุ มลีมโส; 

พฺรหา มหนฺตํ วิปุลํ, วิสาลํ ปุถุลํ ปุถุฯ 

๗๐๑. 

ครุ’รุ วิตฺถิณฺณมโถ, ปีนํ ถูลญฺจ ปีวรํ; 

ถุลฺลญฺจ วฐรญฺจาถ, อาจิตํ นิจิตํ ภเวฯ 

๗๐๒. 

สพฺพํ สมตฺต มขิลํ, นิขิลํ สกลํ ตถา; 

นิสฺเสสํ กสิณา’เสสํ, สมคฺคญฺจ อนูนกํฯ

๗๐๓. 

ภูริ ปหุตํ ปจุรํ, ภิยฺโย สมฺพหุลํ พหุ; 

เยภุยฺยํ พหุลํ จาถ, พาหิรํ ปริพาหิรํฯ 

๗๐๔. 

ปโรสตาที เต เยสํ, ปรํ มตฺตํ สตาทิโต;

ปริตฺตํ สุขุมํ ขุทฺทํ, โถกมปฺปํ กิสํ ตนุฯ 

๗๐๕. 

จุลฺลํ มตฺเต’ตฺถิยํ เลส-, ลวา’ณุหิ กโณ ปุเม; 

สมีปํ นิกฏา’สนฺโน, ปกฏฺฐา’ภฺยาส สนฺติกํฯ

๗๐๖. 

อวิทูรญฺจ สามนฺตํ, สนฺนิกฏฺฐ มุปนฺติกํ; 

สกาสํ อนฺติกํ ญตฺตํ, ทูรํ ตุ วิปฺปกฏฺฐกํฯ

๗๐๗. 

นิรนฺตรํ ฆนํ สนฺทํ, วิรฬํ เปลวํ ตนุ; 

อถายตํ ทีฆมโถ, นิตฺตลํ วฏฺฏ วฏฏุลํฯ

๗๐๘. 

อุจฺโจ ตุ อุนฺนโต ตุงฺโค, อุทคฺโค เจว อุจฺฉิโต; 

นีโจ รสฺโส วามโนถ, อชิมฺโห ปคุโณ อุชุฯ 

๗๐๙.

อฬารํ เวลฺลิตํ วงฺกํ, กุฏิลํ ชิมฺห กุญฺจิตํ; 

ธุโว จ สสฺสโต นิจฺโจ, สทาตน สนนฺตนาฯ 

๗๑๐. 

กูฏฏฺโฐ ตฺเว’กรูเปน, กาลพฺยาปี ปกาสิโตฯ 

ลหุ สลฺลหุกํ จาถ, สงฺขฺยาตํ คณิตํ มิตํฯ 

๗๑๑. 

ติณฺหํ ตุ ติขิณํ ติพฺพํ, จณฺฑํ อุคฺคํ ขรํ ภเว; 

ชงฺคมญฺจ จรญฺเจว, ตสํ เญยฺยํ จราจรํฯ 

๗๑๒. 

กมฺปนํ จลนํ จาถ, อติริตฺโต ตถา’ธิโก; 

ถาวโร ชงฺคมา อญฺโญ, โลลํ ตุ จญฺจลํ จลํฯ 

๗๑๓. 

ตรลญฺจ ปุราโณ ตุ, ปุราตน สนนฺตนา; 

จิรนฺตโน ถ ปจฺจคฺโฆ, นูตโน’ภินโว นโวฯ 

๗๑๔. 

กุรูรํ กฐินํ ทฬฺหํ, นิฏฺฐุรํ กกฺขฬํ ภเว; 

อนิตฺถฺยนฺโต ปริยนฺโต, ปนฺโต จ ปจฺฉิม’นฺติมาฯ

๗๑๕. 

ชิฆญฺญํ จริมํ ปุพฺพํ, ตฺว’คฺคํ ปฐมมาทิ โส; 

ปติรูโปนุจฺฉวิกํ, อถ โมฆํ นิรตฺถกํฯ 

๗๑๖. 

พฺยตฺตํ ปุฏญฺจ มุทุ ตุ, สุกุมารญฺจ โกมลํ;

ปจฺจกฺขํ อินฺทฺริยคฺคยฺหํ, อปจฺจกฺขํ อตินฺทฺริยํฯ 

๗๑๗. 

อิตรา’ญฺญตโร เอโก, อญฺโญ พหุวิโธ ตุ จ; 

นานารูโป จ วิวิโธ, อพาธํ ตุ นิรคฺคลํฯ 

๗๑๘. 

อเถ’กากี จ เอกจฺโจ, เอโก จ เอกโก สมา; 

สาธารณญฺจ สามญฺญํ, สมฺพาโธ ตุ จ สํกฏํฯ 

๗๑๙.

วามํ กเฬวรํ สพฺยํ, อปสพฺยํ ตุ ทกฺขิณํ;

ปฏิกูลํ ตฺว’ปสพฺยํ, คหนํ กลิลํ สมาฯ 

๗๒๐. 

อุจฺจาวจํ พหุเภทํ, สํกิณฺณา’ กิณฺณ สํกุลา; 

กตหตฺโถ จ กุสโล, ปวีณา’ภิญฺญ สิกฺขิตาฯ 

๗๒๑. 

นิปุโณ จ ปฏุ เฉโก, จาตุโร ทกฺข เปสลา; 

พาโล ทตฺตุ ชโล มูฬฺโห, มนฺโทวิญฺญู จ พาลิโสฯ 

๗๒๒. 

ปุญฺญวา สุกตี ธญฺโญ, มหุสฺสาโห มหาธิติ; 

มหาตณฺโห มหิจฺโฉ ถ, หทยี หทยาลุ จฯ 

๗๒๓. 

สุมโน หฏฺฐจิตฺโต ถ, ทุมฺมโน วิมโน ปฺยถ; 

วทานิโย วทญฺญู จ, ทานโสณฺโฑ พหุปฺปโทฯ

๗๒๔. 

ขฺยาโต ปตีโต ปญฺญาโต- ภิญฺญาโต ปถิโต สุโต;

วิสฺสุโต วิทิโต เจว, ปสิทฺโธ ปากโฏ ภเวฯ 

๗๒๕. 

อิสฺสโร นายโก สามี, ปตี’สา’ธิปตี ปภู; 

อยฺยา’ธิปา’ธิภู เนตา, อิพฺโภ ตฺว’ฑฺโฒ ตถา ธนีฯ 

๗๒๖. 

ทานารโห ทกฺขิเณยฺโย, สินิทฺโธ ตุ จ วจฺฉโล; 

ปริกฺขโก การณิโก, อาสตฺโต ตุ จ ตปฺปโรฯ 

๗๒๗. 

การุณิโก ทยาลุปิ, สูรโต อุสฺสุโก ตุ จ;

อิฏฺฐตฺเถ อุยฺยุโต จาถ, ทีฆสุตฺโต จิรกฺริโยฯ

๗๒๘. 

ปราธีโน ปรายตฺโต, อายตฺโต ตุ จ สนฺตโก; 

ปริคฺคโห อธีโน จ, สจฺฉนฺโท ตุ จ เสรินิฯ 

๗๒๙.

อนิสมฺมการี ชมฺโม, อติตณฺโห ตุ โลลุโป; 

คิทฺโธ ตุ ลุทฺโธ โลโล ถ, กุณฺโฐ มนฺโท กฺริยาสุ หิฯ

๗๓๐. 

กามยิตา ตุ กมิตา, กามโน กามิ กามุโก; 

โสณฺโฑ มตฺโต วิเธยฺโย ตุ, อสฺสโว สุพฺพโจ สมาฯ 

๗๓๑. 

ปคพฺโภ ปฏิภายุตฺโต, ภีสีโล ภีรุ ภีรุโก; 

อธีโร กาตโร จาถ, หิสาสีโล จ ฆาตุโกฯ (อวีโร)

๗๓๒. 

โกธโน โรสโน โกปี, จณฺโฑ ตฺวจฺจนฺตโกธโน; 

สหโน ขมโน ขนฺตา, ติติกฺขวา จ ขนฺติมาฯ 

๗๓๓. 

สทฺธายุตฺโต ตุ สทฺธาลุ, ธชวา ตุ ธชาลุ จ;

นิทฺทาลุ นิทฺทาสีโล ถ, ภสฺสโร ภาสุโร ภเวฯ 

๗๓๔. 

นคฺโค ทิคมฺพโร’วตฺโถ, ฆสฺมโร ตุ จ ภกฺขโก; 

เอฬมูโค ตุ วตฺตุญฺจ, โสตุํ จา’กุสโล ภเวฯ 

๗๓๕. 

มุขโร ทุมฺมุขา’พทฺธ-, มุขา จาปฺปิยวาทินิ; 

วาจาโล พหุคารยฺห-, วเจ วตฺตา ตุ โส วโทฯ 

๗๓๖. 

นิโช สโก อตฺตนิโย, วิมฺหโย’จฺฉริยพฺภุโต; 

วิหตฺโถ พฺยากุโล จาถ, อาตตายี วธุทฺยโตฯ 

๗๓๗. 

สีสจฺเฉชฺชมฺหิ วชฺโฌ ถ, นิกโต จ สโฐ’นุชุ;

สูจโก ปิสุโณ กณฺเณ, ชโป ธุตฺโต ตุ วญฺจโกฯ 

๗๓๘. 

อนิสมฺม หิ โย กิจฺจํ, ปุริโส วธพนฺธนาทิ มาจรติ; 

อวินิจฺฉิตการิตฺตา, โส ขลุ จปโลติ วิญฺเญยฺโยฯ 

๗๓๙.

ขุทฺโท กทริโย ถทฺธ-, มจฺฉรี กปโณ ปฺยถ; 

อกิญฺจโน ทลิทฺโท จ, ทีโน นิทฺธน ทุคฺคตาฯ 

๗๔๐. 

อสมฺภาวิตสมฺปตฺตํ, กากตาลิย มุจฺจเต;

อถ ยาจนโก อตฺถี, ยาจโก จ วนิพฺพโกฯ 

๗๔๑. 

อณฺฑชา ปกฺขิสปฺปาที, นราที ตุ ชลาพุชา;

เสทชา กิมิฑํสาที, เทวาที ตฺโว’ ปปาติกาฯ 

๗๔๒. 

ชณฺณุตคฺโฆ ชณฺณุมตฺโต, กปฺโป ตุ กิญฺจิทูนเก;

อนฺตคฺคตํ ภุ ปริยา-, ปนฺน มนฺโตคโธ’คธาฯ 

๗๔๓. 

ราธิโต สาธิโต จาถ, นิปฺปกฺกํ กุถิตํ ภเว; 

อาปนฺโน ตฺวา’ปทปฺปตฺโต, วิวโส ตฺววโส ภเวฯ 

๗๔๔. 

นุณฺโณ นุตฺตา’ตฺต, ขิตฺตา เจ’, ริตา วิทฺธา ถ กมฺปิโต; 

ธูโต อาธูต จลิตา, นิสิตํ ตุ จ เตชิตํฯ 

๗๔๕. 

ปตฺตพฺพํ คมฺม มาปชฺชํ, ปกฺกํ ปริณตํ สมาฯ 

เวฐิตํ ตุ วลยิตํ, รุทฺธํ สํวุต มาวุตํฯ 

๗๔๖. 

ปริกฺขิตฺตญฺจ นิวุตํ, วิสฏํ วิตฺถตํ ตตํ; 

ลิตฺโต ตุ ทิทฺโธ คูฬฺโห ตุ, คุตฺโต ปุฏฺโฐ ตุ โปสิโตฯ

๗๔๗. 

ลชฺชิโต หีฬิโต จาถ, สนิตํ ธนิตํ ปฺยถ; (หิฬิโต)

สนฺทานิโต สิโต พทฺโธ, กีลิโต สํยโต ภเวฯ 

๗๔๘. 

สิทฺเธ นิปฺผนฺน นิพฺพตฺตา, ทาริเต ภินฺน เภทิตา; 

ฉนฺโน ตุ ฉาทิเต จาถ, วิทฺเธ ฉิทฺทิต เวธิตาฯ 

๗๔๙.

อาหโฏ อาภตา’นีตา, ทนฺโต ตุ ทมิโต สิยา; 

สนฺโต ตุ สมิโต เจว, ปุณฺโณ ตุ ปูริโต ภเวฯ 

๗๕๐. 

อปจายิโต มหิโต, ปูชิตา’รหิโต’จฺจิโต; 

มานิโต จา’ปจิโต จ, ตจฺฉิตํ ตุ ตนูกเตฯ 

๗๕๑. 

สนฺตตฺโต ธูปิโต โจป-, จริโต ตุ อุปาสิโต; 

ภฏฐํ ตุ คลิตํ ปนฺนํ, จุตญฺจ ธํสิตํ ภเวฯ

๗๕๒. 

ปีโต ปมุทิโต หฏฺโฐ, มตฺโต ตุฏฺโฐ ถ กนฺติโต;

สญฺฉินฺโน ลูน ทาตา ถ, ปสตฺโถ วณฺณิโต ถุโตฯ

๗๕๓. 

ตินฺโต’ลฺล’ทฺท กิลินฺโน’นฺนา, มคฺคิตํ ปริเยสิตํ; 

อนฺเวสิตํ คเวสิตํ, ลทฺธํ ตุ ปตฺต มุจฺจเตฯ 

๗๕๔. 

รกฺขิตํ โคปิตํ คุตฺตํ, ตาตํ โคปายิตา’วิตา; 

ปาลิตํ อถ โอสฺสฏฐํ, จตฺตํ หีนํ สมุชฺฌิตํฯ

๗๕๕. 

ภาสิตํ ลปิตํ วุตฺตา-, ภิหิตา’ขฺยาต ชปฺปิตา; 

อุทีริตญฺจ กถิตํ, คทิตํ ภณิโต’ทิตาฯ 

๗๕๖. 

อวญฺญาตา’วคณิตา, ปริภูตา’วมานิตา; (อวญฺญิตาวคณิตา)

ชิฆจฺฉิโต ตุ ขุทิโต, ฉาโต เจว พุภุกฺขิโตฯ 

๗๕๗. 

พุทฺธํ ญาตํ ปฏิปนฺนํ, วิทิตา’วคตํ มตํ; 

คิลิโต ขาทิโต ภุตฺโต, ภกฺขิโต’ชฺโฌหฏา’สิตาฯ 

อิติ วิเสสฺยาธีนวคฺโคฯ

๓.๒. สํกิณฺณวคฺค 

๗๕๘. 

เญยฺยํ ลิงฺค มิห กฺวาปิ, ปจฺจยตฺถวเสน จ; 

กฺริยา ตุ กิริยํ กมฺมํ, สนฺติ ตุ สมโถ สโม; 

ทโม จ ทมโถ ทนฺติ, วตฺตํ ตุ สุทฺธกมฺมนิ;

อโถ อาสงฺควจนํ, ตีสุ วุตฺตํ ปรายณํฯ 

๗๕๙.

เภโท วิทาโร ผุฏนํ, ตปฺปนํ ตุ จ ปีณนํ; 

อกฺโกสน มภิสงฺโค, ภิกฺขา ตุ ยาจนา’ตฺถนาฯ 

๗๖๐. 

นินฺนิมิตฺตํ ยทิจฺฉา ถา-, ปุจฺฉนา นนฺทนานิ จ; 

สภาชน มโถ ญาโย, นโย ผาติ ตุ วุทฺธิยํฯ 

๗๖๑. 

กิลมโถ กิลมนํ, ปสโว ตุ ปสูติยํ; 

อุกฺกํโส ตฺวติสโย ถ, ชโย จ ชยนํ ชิติฯ 

๗๖๒. 

วโส กนฺติ, พฺยโธ เวโธ, คโห คาโห วโร วุติ; 

ปจา ปาโก หโว หุติ, เวโท เวทน มิตฺถิ วาฯ 

๗๖๓. 

ชีรณํ ชานิ ตาณํ ตุ, รกฺขณํ ปมิติปฺปมา; 

สิเลโส สนฺธิ จ ขโย, ตฺวปจโย รโว รโณฯ 

๗๖๔. 

นิคาโท นิคโท มาโท, มโท ปสิติ พนฺธนํ; 

อากโร ตฺวิงฺคิตํ อิงฺโค, อถ’ตฺถาปคโม พฺยโยฯ 

๗๖๕. 

อนฺตราโย จ ปจฺจูโห, วิกาโร ตุ วิกตฺยปิ; 

ปวิสิเลโส วิธุรํ, อุปเวสนมาสนํฯ 

๗๖๖. 

อชฺฌาสโย อธิปฺปาโย, อาสโย จาภิสนฺธิ จ; 

ภาโว ธิมุตฺติ ฉนฺโท ถ, โทโส อาทีนโว ภเวฯ 

๗๖๗. 

อานิสํโส คุโณ จาถ, มชฺฌํ เวมชฺฌ มุจฺจเต; 

มชฺฌนฺหิโก ตุ มชฺฌนฺโห, เวมตฺตํ ตุ จ นานตาฯ (มชฺฌนฺติโก)

๗๖๘. 

วา ชาคโร ชาคริยํ, ปวาโห ตุ ปวตฺติ จฯ (ชาคริโย)

พฺยาโส ปปญฺโจ วิตฺถาโร, ยาโม ตุ สํยโม ยโมฯ 

๗๖๙.

สมฺพาหนํ มทฺทนญฺจ, ปสโร ตุ วิสปฺปนํ; 

สนฺถโว ตุ ปริจโย, เมลโก สงฺค สงฺคมาฯ 

๗๗๐. 

สนฺนิธิ สนฺนิกฏฺฐมฺหิ, วินาโส ตุ อทสฺสนํฯ 

ลโวภิลาโว ลวนํ, ปตฺถาโว’วสโร สมาฯ

๗๗๑. 

โอสานํ ปริโยสานํ, อุกฺกํโส’ติสโย ภเว ฯ 

สนฺนิเวโส จ สณฺฐานํ, อถา’พฺภนฺตร มนฺตรํฯ 

๗๗๒. 

ปาฏิหีรํ ปาฏิเหรํ, ปาฏิหาริย มุจฺจเต; 

กิจฺจํ ตุ กรณียญฺจ, สงฺขาโร วาสนา ภเวฯ 

๗๗๓. 

ปวนํ ปวนิปฺปาวา, ตสโร สุตฺตเวฐนํ; 

สงฺกโม ทุคฺคสญฺจาโร, ปกฺกโม ตุ อุปกฺกโมฯ 

๗๗๔. 

ปาโฐ นิปาโฐ นิปโฐ, วิจโย มคฺคนา ปุเม; 

อาลิงฺคนํ ปริสฺสงฺโค, สิเลโส อุปคูหนํฯ 

๗๗๕. 

อาโลกนญฺจ นิชฺฌานํ, อิกฺขณํ ทสฺสนํ ปฺยถ; 

ปจฺจาเทโส นิรสนํ, ปจฺจกฺขานํ นิรากติฯ 

๗๗๖. 

วิปลฺลาโส’ญฺญถาภาโว, พฺยตฺตโย วิปรียโย; 

วิปริยาโส’ติกฺกโม, ตฺว’ติปาโต อุปจฺจโยฯ 

อิติ สํกิณฺณวคฺโคฯ

๓.๓. อเนกตฺถวคฺค 

๓.๓.๑. คาถาเนกตฺถวคฺค

๗๗๗. 

อเนกตฺเถ ปวกฺขามิ, คาถา’ทฺธปาทโต กมา; 

เอตฺถ ลิงฺควิเสสตฺถ, เมกสฺส ปุนรุตฺตตาฯ 

๗๗๘. 

สมโย สมวาเย จ, สมูเห การเณ ขเณ;

ปฏิเวเธ สิยา กาเล, ปหาเน ลาภ ทิฏฺฐิสุฯ

๗๗๙.

วณฺโณ สณฺฐาน รูเปสุ, ชาติจฺฉวีสุ การเณ;

ปมาเณ จ ปสํสายํ, อกฺขเร จ ยเส คุเณฯ

๗๘๐. 

อุทฺเทเส ปาติโมกฺขสฺส, ปณฺณตฺติยํ อุโปสโถ;

อุปวาเส จ อฏฺฐงฺเค, อุโปสถทิเน สิยาฯ

๗๘๑. 

รถงฺเค ลกฺขเณ ธมฺโม, รถจกฺเก’สฺวีริยาปเถ; 

จกฺกํ สมฺปตฺติยํ จกฺก-, รตเน มณฺฑเล พเลฯ 

๗๘๒. 

กุลาลภณฺเฑ อาณาย, มายุเธ ทานราสิสุฯ

๗๘๓. 

ทานสฺมิ พฺรหฺมจริยํ, อปฺปมญฺญาสุ สาสเน;

เมถุนารติยํ เวยฺยา-, วจฺเจ สทารตุฏฺฐิยํ; 

ปญฺจสีลา’ริยมคฺโค-, โปสถงฺคธิตีสุ จฯ

๗๘๔. 

ธมฺโม สภาเว ปริยตฺติปญฺญา-

ญาเยสุ สจฺจปฺปกตีสุ ปุญฺเญ; 

เญยฺเย คุณา’จาร สมาธิสูปิ, 

นิสฺสตฺตตา’ปตฺติสุ การณาโทฯ 

๗๘๕. 

อตฺโถ ปโยชเน สทฺทา- ภิเธยฺเย วุทฺธิยํ ธเน;

วตฺถุมฺหิ การเณ นาเส, หิเต ปจฺฉิมปพฺพเตฯ 

๗๘๖. 

เยภุยฺยตา’พฺยามิสฺเสสุ, วิสํโยเค จ เกวลํ;

ทฬฺหตฺเถ’นติเรเก จา-, นวเสสมฺหิ ตํ ติสุฯ 

๗๘๗. 

คุโณ ปฏลราสีสุ, อานิสํเส จ พนฺธเน;

อปฺปธาเน จ สีลาโท, สุกฺกาทิมฺหิ ชิยาย จฯ 

๗๘๘. 

รุกฺขาโท วิชฺชมาเน จา- รหนฺเต ขนฺธปญฺจเก; 

ภูโต สตฺต มหาภูตา- มนุสฺเสสุ น นาริยํฯ 

๗๘๙.

วาจฺจลิงฺโค อตีตสฺมิ, ชาเต ปตฺเต สเม มโตฯ

๗๙๐. 

สุนฺทเร ทฬฺหิกมฺเม จา- ยาจเน สมฺปฏิจฺฉเน; 

สชฺชเน สมฺปหํสายํ, สาธฺวา’ภิเธยฺยลิงฺคิกํฯ 

๗๙๑. 

อนฺโต นิตฺถี สมีเป จา- วสาเน ปทปูรเณ;

เทหาวยเว โกฏฺฐาเส, นาสสีมาสุ ลามเกฯ

๗๙๒. 

นิกาเย สนฺธิ สามญฺญ-, ปสูตีสุ กุเล ภเว; 

วิเสเส สุมนายญฺจ, ชาติ สงฺขตลกฺขเณฯ 

๗๙๓. 

ภวเภเท ปติฏฺฐายํ, นิฏฐา’ชฺฌาสยพุทฺธิสุ; 

วาสฏฺฐาเน จ คมเน, วิสฏตฺเต คตีริตาฯ (วิสรตฺเถ)

๗๙๔. 

ผเล วิปสฺสนาทิพฺพ-, จกฺขุ สพฺพญฺญุตาสุ จ; 

ปจฺจเวกฺขณญาณมฺหิ, มคฺเค จ ญาณทสฺสนํฯ 

๗๙๕. 

กมฺมารุทฺธน องฺคาร-, กปลฺล ทีปิกาสุ จ; 

สุวณฺณการมูสายํ, อุกฺกา เวเค จ วายุโนฯ 

๗๙๖. 

เกโสหารณ, ชีวิต-, วุตฺติสุ วปเน จ วาปสมกรเณ; 

กถเน ปมุตฺตภาว-, ชฺเฌนาโท วุตฺตมปิ ตีสุฯ 

๗๙๗. 

คมเน วิสฺสุเต จา’ว, ธาริโต’ปจิเตสุ จ; 

อนุโยเค กิลินฺเน จ, สุโต’ ภิเธยฺยลิงฺคิโกฯ 

๗๙๘. 

โสตวิญฺเญยฺย สตฺเถสุ, สุตํ ปุตฺเต สุโต สิยาฯ 

๗๙๙.

กปฺโป กาเล ยุเค เลเส, ปญฺญตฺติ ปรมายุสุ;

สทิเส ตีสุ สมณ-, โวหาร กปฺปพินฺทุสุ; 

สมนฺตตฺเถ’นฺตรกปฺปา- ทิเก ตกฺเก วิธิมฺหิ จฯ 

๘๐๐. 

นิพฺพานมคฺควิรติ-, สปเถ สจฺจภาสิเต; 

ตจฺเฉ จา’ริยสจฺจมฺหิ, ทิฏฺฐิยํ สจฺจ มีริตํฯ

๘๐๑. 

สญฺชาติเทเส เหตุมฺหิ, วาสฏฺฐานา’กเรสุ จ; 

สโมสรณฏฺฐาเน จา- ยตนํ ปทปูรเณฯ

๘๐๒. 

อนฺตรํ มชฺฌ วตฺถ’ญฺญ-, ขโณ’กาโส’ธิ เหตุสุ;

พฺยวธาเน วินฏฺเฐ จ, เภเท ฉิทฺเท มนสฺยปิฯ

๘๐๓. 

อาโรคฺเย กุสลํ อิฏฺฐ-, วิปาเก กุสโล ตถาฯ 

อนวชฺชมฺหิ เฉเก จ, กถิโต วาจฺจลิงฺคิโกฯ

๘๐๔. 

ทฺรวา’จาเรสุ วีริเย, มธุราทีสุ ปารเท; 

สิงฺคาราโท ธาตุเภเท, กิจฺเจ สมฺปตฺติยํ รโสฯ 

๘๐๕. 

โพธิ สพฺพญฺญุตญฺญาเณ-, ริยมคฺเค จ นาริยํ;

ปญฺญตฺติยํ ปุเม’ สฺสตฺถ-, รุกฺขมฺหิ ปุริสิตฺถิยํฯ 

๘๐๖. 

เสวิโต เยน โย นิจฺจํ, ตตฺถาปิ วิสโย สิยา;

รูปาทิเก ชนปเท, ตถา เทเส จ โคจเรฯ 

๘๐๗. 

ภาโว ปทตฺเถ สตฺตายํ, อธิปฺปาย กฺริยาสุ จ;

สภาวสฺมิญฺจ ลีลายํ, ปุริสิ’ตฺถินฺทฺริเยสุ จฯ 

๘๐๘. 

โส พนฺธเว’ตฺตนิ จ สํ, โส ธนสฺมิ มนิตฺถิยํ;

สา ปุเม สุนเข วุตฺโต-, ตฺตนิเย โส ติลิงฺคิโกฯ 

๘๐๙.

สุวณฺณํ กนเก วุตฺตํ, สุวณฺโณ ครุเฬ ตถา;

ปญฺจธรณมตฺเต จ, ฉวิ สมฺปตฺติยมฺปิ จฯ 

๘๑๐. 

วโร เทวาทิกา อิฏฺเฐ, ชามาตริ ปติมฺหิ จ; 

อุตฺตเม วาจฺจลิงฺโค โส, วรํ มนฺทปฺปิเยพฺยยํฯ

๘๑๑. 

มกุเล ธนราสิมฺหิ, สิยา โกส มนิตฺถิยํ;

เนตฺติสาทิ ปิธาเน จ, ธนุปญฺจสเตปิ จฯ

๘๑๒. 

ปิตามเห ชิเน เสฏฺเฐ, พฺราหฺมเณ จ ปิตูสฺวปิ; 

พฺรหฺมา วุตฺโต ตถา พฺรหฺมํ, เวเท ตปสิ วุจฺจเตฯ

๘๑๓. 

หตฺถีนํ มชฺฌพนฺเธ จ, ปโกฏฺเฐ กจฺฉพนฺธเน; 

เมขลายํ มตา กจฺฉา, กจฺโฉ วุตฺโต ลตาย จฯ

๘๑๔. 

ตเถว พาหุมูลมฺหิ, อนูปมฺหิ ติเณปิ จ.

๘๑๕. 

ปมาณํ เหตุ สตฺเถสุ, มาเน จ สจฺจวาทินิ;

ปมาตริ จ นิจฺจมฺหิ, มริยาทาย มุจฺจเตฯ 

๘๑๖. 

สตฺตํ ทพฺพ’ตฺตภาเวสุ, ปาเณสุ จ พเล สิยา;

สตฺตายญฺจ, ชเน สตฺโต, อาสตฺเต โส ติลิงฺคิโกฯ 

๘๑๗. 

เสมฺหาโท รสรตฺตาโท, มหาภูเต ปภาทิเก; 

ธาตุ ทฺวีสฺว’ฏฺฐิจกฺขา’ทิ, ภฺวา’ทีสุ เคริกาทิสุฯ

๘๑๘. 

อมจฺจาโท สภาเว จ, โยนิยํ ปกตี’ริตา; 

สตฺวาทิสามฺยา’วตฺถายํ, ปจฺจยา ปฐเมปิ จฯ 

๘๑๙.

ปทํ ฐาเน ปริตฺตาเณ, นิพฺพานมฺหิ จ การเณ;

สทฺเท วตฺถุมฺหิ โกฏฺฐาเส, ปาเท ตลฺลญฺฉเน มตํฯ

๘๒๐. 

โลหมุคฺคร เมเฆสุ, ฆโน ตาลาทิเก ฆนํ;

นิรนฺตเร จ กฐิเน, วาจฺจลิงฺคิก มุจฺจเตฯ 

๘๒๑. 

ขุทฺทา จ มกฺขิกาเภเท, มธุมฺหิ ขุทฺทมปฺปเก;

อธเม กปเณ จาปิ, พหุมฺหิ จตุสุตฺติสุฯ 

๘๒๒. 

ตกฺเก มรณลิงฺเค จ, อริฏฐํ อสุเภ สุเภ,ฯ 

อริฏฺโฐ อาสเว กาเก, นิมฺเพ จ เผนิลทฺทุเมฯ 

๘๒๓. 

มานภณฺเฑ ปลสเต, สทิสตฺเต ตุลา ตถา;

เคหานํ ทารุพนฺธตฺถ-, ปีฐิกายญฺจ ทิสฺสติฯ 

๘๒๔. 

มิตฺตกาเร ลญฺชทาเน, พเล ราสิ วิปตฺติสุ;

ยุทฺเธ เจว ปฏิญฺญายํ, สงฺคโร สมฺปกาสิโตฯ 

๘๒๕. 

ขนฺเธ ภเว นิมิตฺตมฺหิ, รูปํ วณฺเณ จ ปจฺจเย;

สภาว สทฺท สณฺฐาน-, รูปชฺฌาน วปูสุ จฯ 

๘๒๖. 

วตฺถุกิเลสกาเมสุ, อิจฺฉายํ มทเน รเต; 

กาโม, กามํ นิกาเม จา-, นุญฺญายํ กามมพฺยยํฯ 

๘๒๗. 

โปกฺขรํ ปทุเม เทเห, วชฺชภณฺฑมุเขปิ จฯ 

สุนฺทรตฺเต จ สลิเล, มาตงฺคกรโกฏิยํฯ 

๘๒๘. 

ราสินิจฺจลมายาสุ, ทมฺภา’สจฺเจสฺว’โยฆเน; 

คิริสิงฺคมฺหิ สีรงฺเค, ยนฺเต กูฏ มนิตฺถิยํฯ 

๘๒๙.

วุทฺธิยํ ชนเน กาม-, ธาตฺวาทีมฺหิ จ ปตฺติยํ; 

สตฺตายญฺเจว สํสาเร, ภโว สสฺสตทิฏฺฐิยํฯ

๘๓๐. 

ปฏิวากฺโย’ตฺตราสงฺเค-, สุ’ตฺตรํ อุตฺตโร ติสุ;

เสฏฺเฐ ทิสาทิเภเท จ, ปรสฺมิ มุปรี’ริโตฯ

๘๓๑. 

เนกฺขมฺมํ ปฐมชฺฌาเน, ปพฺพชฺชายํ วิมุตฺติยํ;

วิปสฺสนาย นิสฺเสส-, กุสลมฺหิ จ ทิสฺสติฯ 

๘๓๒. 

สงฺขาโร สงฺขเต ปุญฺญา-, ภิสงฺขาราทิเกปิ จ;

ปโยเค กายสงฺขารา-, ทฺยภิสงฺขรเณสุ จฯ 

๘๓๓. 

อารมฺมเณ จ สํสฏฺเฐ, โวกิณฺเณ นิสฺสเย ตถา; 

ตพฺภาเว จาปฺยภิเธยฺย-, ลิงฺโค สหคโต ภเวฯ

๘๓๔. 

ตีสุ ฉนฺนํ ปติรูเป, ฉาทิเต จ นิคูหิเต;

นิวาสน ปารุปเน, รโห ปญฺญตฺติยํ ปุเมฯ 

๘๓๕. 

พุทฺธสมนฺตจกฺขูสุ, จกฺขุ ปญฺญายมีริตํ;

ธมฺมจกฺขุมฺหิ จ มํส-, ทิพฺพจกฺขุทฺวเยสุ จฯ 

๘๓๖. 

วาจฺจลิงฺโค อภิกฺกนฺโต, สุนฺทรมฺหิ อภิกฺกเม;

อภิรูเป ขเย วุตฺโต, ตเถว’พฺภนุโมทเนฯ 

๘๓๗. 

การเณ เทสนายญฺจ, วาเร เววจเนปิ จ; 

ปาการสฺมิ อวสเร, ปริยาโย กถียติฯ 

๘๓๘. 

วิญฺญาเณ จิตฺตกมฺเม จ, วิจิตฺเต จิตฺต มุจฺจเต;

ปญฺญตฺติ จิตฺตมาเสสุ, จิตฺโต ตารนฺตเร ถิยํฯ 

๘๓๙.

สามํ เวทนฺตเร สานฺตฺเว, ตํ ปีเต สามเล ติสุฯ 

สยมตฺเถพฺยยํ สามํ, สามา จ สาริวายปิฯ 

๘๔๐. 

ปุเม อาจริยาทิมฺหิ, ครุ มาตาปิตูสฺวปิ;

ครุ ตีสุ มหนฺเต จ, ทุชฺชรา’ลหุเกสุ จฯ 

๘๔๑. 

อจฺจิเต วิชฺชมาเน จ, ปสตฺเถ สจฺจ สาธุสุ; 

ขินฺเน จ สมิเต เจว, สนฺโตภิเธยฺยลิงฺคิโกติฯ 

อิติ คาถาอเนกตฺถวคฺโคฯ

๓.๓.๒. คาถาทฺธาเนกตฺถวคฺค

๘๔๒. 

เทโว วิสุทฺธิเทวาโท, เมฆ มจฺจุ นเภสุ จ;

อโถปิ ตรุเณ สตฺเต, โจเรปิ มาณโว ภเวฯ 

๘๔๓. 

อาทิ โกฏฺฐาส โกฏีสุ, ปุรโต’คฺคํ วเร ตีสุ;

ปจฺจนีโก’ตฺตเมสฺว’ญฺเญ, ปจฺฉาภาเค ปโร ติสุฯ

๘๔๔. 

โยนิ กาม สิริ’สฺสเร, ธมฺมุ’ยฺยาม ยเส ภคํ;

อุฬาโร ตีสุ วิปุเล, เสฏฺเฐ จ มธุเร สิยาฯ

๘๔๕. 

สมฺปนฺโน ตีสุ สมฺปุณฺเณ, มธุเร จ สมงฺคินิ;

สงฺขา ตุ ญาเณ โกฏฺฐาส-, ปญฺญตฺติคณเนสุ จฯ

๘๔๖. 

ฐานํ อิสฺสริโย’กาส-, เหตูสุ ฐิติโมฺปิ จ;

อโถ มาเน ปกาเร จ, โกฏฺฐาเส จ วิโธ ทฺวิสุฯ

๘๔๗. 

ปญฺโญ’ปวาส ขนฺตีสุ, ทโม อินฺทฺริยสํวเร;

ญาเณ จ โสมนสฺเส จ, เวโท ฉนฺทสิ โจ’จฺจเตฯ 

๘๔๘. 

ขนฺธโกฏฺฐาส, ปสฺสาว-, มคฺคเหตูสุ โยนิ สา;

กาเล ตุ กูเล สีมายํ, เวลา ราสิมฺหิ ภาสิตาฯ 

๘๔๙.

โวหาโร สทฺท ปณฺณตฺติ-, วณิชฺชา เจตนาสุ จ;

นาโค ตุรคหตฺถีสุ, นาครุกฺเข ตถุ’ตฺตเมฯ 

๘๕๐. 

เสฏฺฐา’สหาย สงฺขฺยา’ญฺญ-, ตุลฺเยเสฺว’โก ติลิงฺคิโก;

ราเค ตุ มานโส จิตฺตา-, รหตฺเตสุ จ มานสํฯ

๘๕๑. 

มูลํ เภ สนฺติเก มูล-, มูเล เหตุมฺหิ ปาภเต;

รูปาทฺยํ’ส ปกณฺเฑสุ, ขนฺโธ ราสิ คุเณสุ จฯ 

๘๕๒. 

อารมฺโภ วีริเย กมฺเม, อาทิกมฺเม วิโกปเน;

อโถ หทยวตฺถุมฺหิ, จิตฺเต จ หทยํ อุเรฯ 

๘๕๓. 

ปจฺฉาตาปา’นุพนฺเธสุ, ราคาโท’นุสโย ภเว;

มาตงฺคมุทฺธปิณฺเฑ ตุ, ฆเฏ กุมฺโภ ทสมฺพเณฯ 

๘๕๔. 

ปริวาโร ปริชเน, ขคฺคโกเส ปริจฺฉเท;

อาลมฺพโร ตุ สารมฺเภ, เภริเภเท จ ทิสฺสติฯ 

๘๕๕. 

ขโณ กาลวิเสเส จ, นิพฺยาปารฏฺฐิติมฺหิ จ;

กุเล ตฺว’ภิชโน วุตฺโต, อุปฺปตฺติภูมิโมฺปิ จฯ

๘๕๖. 

อาหาโร กพฬีการา-, หาราทีสุ จ การเณ;

วิสฺสาเส ยาจนายญฺจ, เปเม จ ปณโย มโตฯ 

๘๕๗. 

ณาโท สทฺธา จีวราทิ-, เหตฺวา’ธาเรสุ ปจฺจโย;

กีฬาทิพฺพวิหาราโท, วิหาโร สุคตาลเยฯ 

๘๕๘. 

สมตฺถเน มโต จิตฺเต-, กคฺคตายํ สมาธิ จ;

โยโค สงฺคติ กามาโท, ฌาโน’ปาเยสุ ยุตฺติยํฯ 

๘๕๙.

โภโค สปฺปผณ’งฺเคสุ, โกฏิลฺเล ภุญฺชเน ธเน;

ภูมิภาเค กิเลเส จ, มเล จา’งฺคณ มุจฺจเตฯ 

๘๖๐. 

ธนาทิทปฺเป ปญฺญาย, อภิมาโน มโตถ จ;

อปเทโส นิมิตฺเต จ, ฉเล จ กถเน มโตฯ 

๘๖๑. 

จิตฺเต กาเย สภาเว จ, โส อตฺตา ปรม’ตฺตนิ; 

อถ คุมฺโพ จ ถมฺพสฺมึ, สมูเห พลสชฺชเนฯ 

๘๖๒. 

อนฺโตฆเร กุสูเล จ, โกฏฺโฐ นฺโตกุจฺฉิยํ ปฺยถ;

โสปานงฺคมฺหิ อุณฺหีโส, มกุเฏ สีสเวฐเนฯ 

๘๖๓. 

นิยฺยาเส เสขเร ทฺวาเร, นิยฺยูโห นาคทนฺตเก;

อโถ สิขณฺเฑ ตูณีเร, กลาโป นิกเร มโตฯ 

๘๖๔. 

จูฬา สํยตเกเสสุ, มกุเฏ โมฬิ จ ทฺวิสุ;

สงฺโข ตฺว’นิตฺถิยํ กมฺพุ-, นลาฏ’ฏฺฐีสุ โคปฺผเกฯ

๘๖๕. 

ปกฺโข กาเล พเล สาธฺเย, สขีวาเชสุ ปงฺคุเล; (สขีวาเธสุ)

เทเส’ณฺณเว ปุเม สินฺธุ, สริตายํ ส นาริยํฯ 

๘๖๖. 

คเช กเรณุ ปุริเส, โส หตฺถินิย มิตฺถิยํ;

รตเน วชิโร นิตฺถี, มณิเวธิ’นฺทเหติสุฯ 

๘๖๗. 

วิสาณํ ตีสุ มาตงฺค-, ทนฺเต จ ปสุสิงฺคเก;

โกฏิยํ ตุ มโต โกโณ, ตถา วาทิตฺตวาทเนฯ 

๘๖๘. 

วณิปฺปเถ จ นคเร, เวเท จ นิคโมถ จ;

วิวาทาโท’ธิกรณํ, สิยา’ธาเร จ การเณฯ 

๘๖๙.

ปสุมฺหิ วสุธายญฺจ, วาจาโท โค ปุมิตฺถิยํ;

หริเต ตุ สุวณฺเณ จ, วาสุเทเว หรี’ริโตฯ 

๘๗๐. 

อายตฺเต ปริวาเร จ, ภริยายํ ปริคฺคโห;

อุตฺตํโส ตฺว’วตํโส จ, กณฺณปูเร จ เสขเรฯ 

๘๗๑. 

วิชฺชุยํ วชิเร เจวา-, สนิ’ตฺถิปุริเส ปฺยถ;

โกเณ สงฺขฺยาวิเสสสฺมึ, อุกฺกํเส โกฏิ นาริยํฯ

๘๗๒. 

จูฬา ชาลา ปธาน’คฺค-, โมรจูฬาสุ สา สิขา;

สปฺปทาฐาย มาสี’ตฺถี, อิฏฺฐสฺสา’สีสนายปิฯ

๘๗๓. 

วสา วิลีน เตลสฺมิ, วสคา วญฺฌคาวิสุ;

อภิลาเส ตุ กิรเณ, อภิสงฺเค รุจิ’ตฺถิยํฯ

๘๗๔. 

สญฺญา สญฺชานเน นาเม, เจตนายญฺจ ทิสฺสติ;

อํเส สิปฺเป กลา กาเล, ภาเค จนฺทสฺส โสฬเสฯ 

๘๗๕. 

พีชโกเส ฆรกูเฏ, กณฺณภูสาย กณฺณิกา;

อาคามิกาเล ทีฆตฺเต, ปภาเว จ มตายติฯ

๘๗๖. 

อุณฺณา เมสาทิโลเม, จ, ภูมชฺเฌ โรมธาตุยํ;

วารุณี ตฺวิตฺถิยํ วุตฺตา, นฏฺฏกีมทิราทิสุฯ

๘๗๗. 

กฺริยจิตฺเต จ กรเณ, กิริยํ กมฺมนิ กฺริยา;

สุนิสายํ ตุ กญฺญาย, ชายาย จ วธู มตาฯ 

๘๗๘. 

ปมาณิ’สฺสริเย มตฺตา, อกฺขราวยเว’ปฺปเก;

สุตฺตํ ปาวจเนริฏฺเฐ, ตนฺเต ตํ สุปิเต ติสุฯ 

๘๗๙.

ราชลิงฺโค’สภงฺเคสุ, รุกฺเข จ กกุโท ปฺยถ;

นิมิตฺต’กฺขร สูเปสุ, พฺยญฺชนํ จิหเน ปเทฯ 

๘๘๐. 

โวหาเร เชตุมิจฺฉายํ, กีฬาโท จาปิ เทวนํฯ 

ภริยายํ ตุ เกทาเร, สรีเร เขตฺต มีริตํฯ 

๘๘๑. 

สุสฺสูสายญฺจ วิญฺเญยฺยํ, อิสฺสาภฺยาเส ปฺยุ’ปาสนํ;

สูลํ ตุ นิตฺถิยํ เหติ-, เภเท สํกุรุชาสุ จฯ (สงฺกุรุชาสุ)

๘๘๒. 

ตนฺติ วีณาคุเณ, ตนฺตํ, มุขฺยสิทฺธนฺตตนฺตุสุ;

รถาทฺยงฺเค ตุ จ ยุโค, กปฺปมฺหิ ยุคเล ยุคํฯ 

๘๘๓. 

อิตฺถิปุปฺเผ จ เรณุมฺหิ, รโช ปกติเช คุเณ;

นฺยาสปฺปเณ ตุ ทานมฺหิ, นิยฺยาตน มุทีริตํฯ 

๘๘๔. 

ครุ’ปายา’วตาเรสุ, ติตฺถํ ปูตมฺพุ ทิฏฺฐิสุ;

ปณฺฑเก โชติ นกฺขตฺต, รํสีสฺว’คฺคิมฺหิ โชติ โสฯ

๘๘๕. 

กณฺโฑ นิตฺถี สเร ทณฺเฑ, วคฺเค จาวสเร ปฺยถ;

อุทฺธํพาหุทฺวโมาเน, สูรตฺเตปิ จ โปริสํฯ 

๘๘๖. 

อุฏฺฐานํ โปริเส’หาสุ, นิสินฺนาทฺยุ’คฺคเม ปฺยถ;

อนิสฺสยมหีภาเค, ตฺวิ’รีณํ อูสเร สิยาฯ

๘๘๗. 

อาราธนํ สาธเน จ, ปตฺติยํ ปริโตสเน;

ปธาเน ตุ จ สานุมฺหิ, วิสาเณ สิงฺค มุจฺจเตฯ 

๘๘๘. 

ทิฏฺฐา’ทิมคฺเค ญาณ’กฺขิกฺ-, ขณ ลทฺธีสุ ทสฺสนํ;

เหเม ปญฺจสุวณฺเณ จ, นิกฺโข นิตฺถี ปสาธเนฯ

๘๘๙.

ติถิเภเท จ สาขาทิ-, ผฬุมฺหิ ปพฺพ มุจฺจเต;

นาคโลเก ตุ ปาตาลํ, ภาสิตํ พลวามุเขฯ 

๘๙๐. 

กามเช โกปเช โทเส, พฺยสนญฺจ วิปตฺติยํ;

อโถ’ปกรเณ สิทฺธิ-, การเกสุ จ สาธนํฯ 

๘๙๑. 

ตีสฺวีริโต ทานสีเล, วทญฺญู วคฺคุวาทินิ; (ตีสฺวิโต)

ปุรกฺขโต ภิสิตฺเต จ, ปูชิเต ปุรโตกเตฯ 

๘๙๒. 

มนฺโท ภาคฺยวิหีเน จา-, ปฺปเก มูฬฺหา’ปฏูสฺวปิ;

วุทฺธิยุตฺเต สมุนฺนทฺเธ, อุปฺปนฺเน อุสฺสิตํ ภเวฯ 

๘๙๓. 

รถงฺเค’กฺโข สุวณฺณสฺมึ, ปาสเก, อกฺข มินฺทฺริเย;

สสฺสเต จ ธุโว ตีสุ, ธุวํ ตกฺเก จ นิจฺฉิเตฯ

๘๙๔. 

หเร สิโว, สิวํ ภทฺท-, โมกฺเขสุ, ชมฺพุเก สิวา;

เสนายํ สตฺติยญฺเจว, ถูลตฺเต จ พลํ ภเวฯ 

๘๙๕. 

สงฺขฺยา นรกเภเทสุ, ปทุมํ วาริเช ปฺยถ;

เทวเภเท วสุ ปุเม, ปณฺฑกํ รตเน ธเนฯ 

๘๙๖. 

นิพฺพานํ อตฺถคมเน, อปวคฺเค สิยาถ จ;

เสตมฺพุเช ปุณฺฑรีกํ, พฺยคฺเฆ รุกฺขนฺตเร ปุเมฯ

๘๙๗. 

อุปหาเร พลิ ปุเม, กรสฺมิจา’สุรนฺตเร;

สุกฺกํ ตุ สมฺภเว สุกฺโก, ธวเล กุสเล ติสุฯ

๘๙๘. 

ทาโย ทาเน วิภตฺตพฺพ-, ธเน จ ปิตุนํ วเน;

ปภุตฺตา’ยตฺตตา’ยตฺตา-, ภิลาเสสุ วโส ภเวฯ 

๘๙๙.

ปริภาสน มกฺโกเส, นิยเม ภาสเนถ จ;

ธนมฺหิ เสฬนํ โยธ-, สีหนาทมฺหิ ทิสฺสติฯ 

๙๐๐. 

ปภโว ชาติเหตุมฺหิ, ฐาเน จาทฺยุปลทฺธิยํ;

อโถ’ตุ นาริปุปฺผสฺมิ, เหมนฺตาทิมฺหิ จ ทฺวิสุฯ

๙๐๑. 

กรณํ สาธกตเม, กฺริยาคตฺเตสุ อินฺทฺริเย;

ตาโล ตุ กุญฺจิกายญฺจ, ตูริยงฺเค ทุมนฺตเรฯ 

๙๐๒. 

ปุปฺเผ ผเล จ ปสโว, อุปฺปาเท คพฺภโมจเน;

คายเน คายเก อสฺเส, คนฺธพฺโพ เทวตานฺตเรฯ

๙๐๓. 

วินา ปุปฺผํ ผลคฺคาหิ-, รุกฺเข รุกฺเข วนปฺปติ;

อาหเต เหมรชเต, รูปิยํ รชเตปิ จฯ 

๙๐๔. 

ขคาทิพนฺธเน ปาโส, เกสปุพฺโพ จเย ปฺยถ;

ตารา’กฺขิมชฺเฌ นกฺขตฺเต, ตาโร อุจฺจตรสฺสเรฯ 

๙๐๕. 

ปตฺเต จ โลหเภทสฺมิ, กํโส จตุกหาปเณ;

มชฺฌิโม เทหมชฺฌสฺมิ, มชฺฌภเว จ โส ติสุฯ

๙๐๖. 

อาเวสนํ ภูตาเวเส, สิปฺปสาลาฆเรสุ จ;

โสภาสมฺปตฺตีสุ สิรี, ลกฺขีตฺถี เทวตาย จฯ 

๙๐๗. 

กุมาโร ยุวราเช จ, ขนฺเท วุตฺโต สุสุมฺหิ จฯ 

อถา’นิตฺถี ปวาโฬ จ, มณิเภเท ตถา’งฺกุเรฯ 

๙๐๘. 

ปโณ เวตนมูเลสุ, โวหาเร จ ธเน มโต;

ปฏิคฺคโห ตุ คหเณ, กถิโต ภาชนนฺตเรฯ 

๙๐๙.

อสุเภ จ สุเภ กมฺเม, ภาคฺยํ วุตฺตํ ทฺวเย ปฺยถ;

ปิปฺผลํ ตรุเภเท จ, วตฺถจฺเฉทนสตฺถเกฯ 

๙๑๐. 

อปวคฺโค ปริจฺจาคา-, วสาเนสุ วิมุตฺติยํ;

ลิงฺคํ ตุ องฺคชาตสฺมิ, ปุมตฺตาทิมฺหิ ลกฺขเณฯ

๙๑๑. 

จาเค สภาเว นิมฺมาเน, สคฺโคชฺฌาเย ทิเวปฺยถ;

โรหิโต โลหิเต มจฺฉ-, เภเท เจว มิคนฺตเรฯ 

๙๑๒. 

นิฏฺฐา นิปฺผตฺติยํ เจวา-, วสานมฺหิ อทสฺสเน;

กณฺฏโก ตุ สปตฺตสฺมิ, รุกฺขงฺเค โลมหํสเนฯ

๙๑๓. 

มุขฺโย’ปาเยสุ วทเน, อาทิสฺมิ มุขมีริตํ;

ทพฺพํ ภพฺเพ คุณาธาเร, วิตฺเต จ พุธทารุสุฯ 

๙๑๔. 

มานํ ปมาเณ ปตฺถาโท, มาโน วุตฺโต วิธาย จ;

อโถ ปริสฺสเม วุตฺโต, วายาโม วีริเยปิ จฯ 

๙๑๕. 

สโรรุเห สตปตฺตํ, สตปตฺโต ขคนฺตเร;

ฉิทฺเท ตุ ฉิทฺทวนฺเต จ, สุสิรํ ตูริยนฺตเรฯ 

๙๑๖. 

เอกสฺมิ สทิเส สนฺเต, สมานํ วาจฺจลิงฺคิกํ;

อโถ คารวภีตีสุ, สํเวเค สมฺภโม มโตฯ 

๙๑๗. 

ชุณฺหา จนฺทปฺปภายญฺจ, ตทุเปตนิสาย จ;

วิมานํ เทวตาวาเส, สตฺตภูมิฆรมฺหิ จฯ 

๙๑๘. 

มาเส เชฏฺโฐติวุทฺธา’ติ-, ปฺปสตฺเถสุ จ ตีสุ โส;

ธมฺเม จ มงฺคเล เสยฺโย, โส ปสตฺถตเร ติสุฯ

๙๑๙.

อาทิจฺจาทิมฺหิ คหเณ, นิพนฺเธ จ ฆเร คโห;

กาโจ ตุ มตฺติกาเภเท, สิกฺกายํ นยนามเยฯ 

๙๒๐. 

ตีสุ คามณิ เสฏฺฐสฺมิ, อธิเป คามเชฏฐเก;

พิมฺพํ ตุ ปฏิพิมฺเพ จ, มณฺฑเล พิมฺพิกาผเลฯ

๙๒๑. 

ภาชนาทิ ปริกฺขาเร, ภณฺฑํ มูลธเนปิ จ;

มคฺโค ตฺวริยมคฺเค จ, สมฺมาทิฏฺฐาทิเก ปเถฯ

๙๒๒. 

สมา วสฺเส, สโม เขท-, สนฺตีสุ, โส นิเภ ติสุ;

จาเปตฺวิสฺสาส,มุสุโน, อิสฺสาโส เขปกมฺหิ จฯ 

๙๒๓. 

พาโล ตีสฺวา’ทิวยสา-, สมงฺคินิ อปณฺฑิเต;

รตฺตํ ตุ โสณิเต ตมฺพา-, นุรตฺตรญฺชิเต ติสุฯ

๙๒๔. 

ตเจ กาเย จ ตนฺวิตฺถี, ตีสฺว’ปฺเป วิรเฬ กิเส;

อุตุเภเท ตุ สิสิโร, หิเม โส สีตเล ติสุฯ 

๙๒๕. 

สกฺขรา คุฬเภเท จ, กถเลปิ จ ทิสฺสติ;

อนุคฺคเห ตุ สงฺเขเป, คหเณ สงฺคโห มโตฯ 

๙๒๖. 

ทกฺเข จ ติขิเณ พฺยตฺเต, โรคมุตฺเต ปฏุตฺติสุ;

ราชา ตุ ขตฺติเย วุตฺโต, นรนาเถ ปภุมฺหิ จฯ 

๙๒๗. 

ขลญฺจ ธญฺญกรเณ, กกฺเก นีเจ ขโล ภเว;

อถุ’ปฺปาเท สมุทโย, สมูเห ปจฺจเยปิ จฯ 

๙๒๘. 

พฺรหฺมจารีคหฏฺฐาโท, อสฺสโม จ ตโปวเน;

ภยงฺกเร ตุ กฐิเน, กุรูโร ตีสุ นิทฺทเยฯ

๙๒๙.

กนิฏฺโฐ กนิโย ตีสุ, อตฺยปฺเป’ติยุเว ปฺยถ;

สีฆมฺหิ ลหุ ตํ อิฏฺฐ-, นิสฺสารา’ครุสุตฺติสุฯ

๙๓๐. 

อธโร ตีสฺวโธ หีเน, ปุเม ทนฺตจฺฉเท ปฺยถ;

สุสฺสูสา โสตุ มิจฺฉาย, สา ปาริจริยาย จฯ 

๙๓๑. 

หตฺโถ ปาณิมฺหิ รตเน, คเณ โสณฺฑาย ภนฺตเร;

อาวาเฏ อุทปาเน จ, กูโป กุมฺเภ จ ทิสฺสติฯ 

๙๓๒. 

อาโท ปธาเน ปฐมํ, ปมุขญฺจ ติลิงฺคิกํ;

วชฺชเภเท จ วิตตํ, ตํ วิตฺถาเร ติลิงฺคิกํฯ 

๙๓๓. 

สาโร พเล ถิรํเส จ, อุตฺตเม โส ติลิงฺคิโก;

ภาโร ตุ ขนฺธภาราโท, ทฺวิสหสฺสปเลปิ จฯ 

๙๓๔. 

มนฺทิเร โรคเภเท จ, ขโย อปจยมฺหิ จ;

วาโฬ ตุ สาปเท สปฺเป, กุรูเร โส ติลิงฺคิโกฯ 

๙๓๕. 

สาโล สชฺชทฺทุเม รุกฺเข, สาลาเคเห จ ทิสฺสติ;

โสเต ตุ สวนํ วุตฺตํ, ยชเน สุติยมฺปิ จฯ 

๙๓๖. 

ตีสุ ปโต ปเรโต จ, มเต จ เปตโยนิเช;

ขฺยาเต ตุ หฏฺฺเฐ วิญฺญาเต, ปตีตํ วาจฺจลิงฺคิกํฯ

๙๓๗. 

อธิปฺปาเย จ อาธาเร, อาสโย กถิโต ถ จ;

ปตฺตํ ปกฺเข ทเล ปตฺโต, ภาชเน โส คเต ติสุฯ 

๙๓๘. 

กุสเล สุกตํ สุฏฺฐุ-, กเต จ สุกโต ติสุ;

ตปสฺสี ตฺว’นุกมฺปายา-, รเห วุตฺโต ตโปธเนฯ

๙๓๙.

ตีสุ สุราทิโลลสฺมึ, โสณฺโฑ หตฺถิกเร ทฺวิสุ;

อสฺสาทเน ตุ รสนํ, ชิวฺหายญฺจ ธนิมฺหิ จฯ 

๙๔๐. 

ปณีโต ตีสุ มธุเร, อุตฺตเม วิหิเต ปฺยถ;

อญฺชเส วิสิขายญฺจ, ปนฺติยํ วีถิ นาริยํฯ 

๙๔๑. 

ปาปสฺมิ คคเน ทุกฺเข, พฺยสเน จา’ฆ มุจฺจเต;

สมูเห ปฏลํ เนตฺต-, โรเค วุตฺตํ ฉทิมฺหิ จฯ 

๙๔๒. 

สนฺธิ สงฺฆฏฺฏเน วุตฺโต, สนฺธิ’ตฺถิ ปฏิสนฺธิยํ;

สตฺตนฺนํ ปูรเณ เสฏฺเฐ-, ติสนฺเต สตฺตโม ติสุฯ

๙๔๓. 

โอชา ตุ ยาปนายญฺจ, โอโช ทิตฺติ พเลสุ จ;

อโถ นิสามนํ วุตฺตํ, ทสฺสเน สวเนปิ จฯ 

๙๔๔. 

คพฺโภ กุจฺฉิฏฺฐสตฺเต จ, กุจฺฉิ โอวรเกสุ จ;

ขณฺฑเน ตฺว’ปทานญฺจ, อิติวุตฺเต จ กมฺมนิฯ

๙๔๕. 

จิตฺตเก รุกฺขเภเท จ, ติลโก ติลกาฬเก;

สีลาโท ปฏิปตฺติ’ตฺถี, โพเธ ปตฺติ ปวตฺติสุฯ 

๙๔๖. 

อสุมฺหิ จ พเล ปาโณ, สตฺเต หทยคา’นิเล; (อายุมฺหิ)

ฉนฺโท วเส อธิปฺปาเย, เวเท’จฺฉา’นุฏฺฐุภาทิสุฯ

๙๔๗. 

กาโมฆาโท สมูหสฺมิ, โอโฆ เวเค ชลสฺส จ;

กปาลํ สิรสฏฺฐิมฺหิ, ฆฏาทิ สกเลปิ จฯ

๙๔๘. 

เวณฺวาทิสาขาชาลสฺมึ, ลคฺคเกเส ชฏา’ลเย;

สรณํ ตุ วเธ เคเห, รกฺขิตสฺมิญฺจ รกฺขเณฯ

๙๔๙.

ถิยํ กนฺตา ปิเย กนฺโต, มนุญฺเญ โส ติลิงฺคิโก;

ควกฺเข ตุ สมูเห จ, ชาลํ มจฺฉาทิพนฺธเนฯ 

๙๕๐. 

ปุจฺฉายํ ครหายญฺจา-, นิยเม กึ ติลิงฺคิกํ;

สสทฺเธ ตีสุ นิวาเป, สทฺธํ สทฺธา จ ปจฺจเยฯ

๙๕๑. 

พีชํ เหตุมฺหิ อฎฺฐิสฺมึ, องฺคชาเต จ ทิสฺสติ;

ปุพฺโพ ปูเยคฺคโต อาโท, โส ทิสาโท ติลิงฺคิโกฯ

๙๕๒. 

ผลจิตฺเต เหตุกเต, ลาเภ ธญฺญาทิเก ผลํ;

อาคมเน ตุ ทีฆาทิ-, นิกายสฺมึ จ อาคโมฯ

๙๕๓. 

สนฺตาโน เทวรุกฺเข จ, วุตฺโต สนฺตติยํ ปฺยถ;

อุตฺตรวิปรีเต จ, เสฎฺเฐ จานุตฺตรํ ติสุฯ

๙๕๔. 

สตฺติสมฺปตฺติยํ วุตฺโต, กนฺติมตฺเต จ วิกฺกโม;

ฉายา ตุ อาตปาภาเว, ปฎิพิมฺเพ ปภาย จฯ

๙๕๕. 

คิมฺเห ฆมฺโม นิทาโฆ จ, อุณฺเห เสทชเล ปฺยถ;

กปฺปนํ กนฺตเน วุตฺตํ, วิกปฺเป สชฺชเน ถิยํฯ

๙๕๖. 

องฺโค เทเส วปุมฺห’งฺคํ,  ตถา’วโวเหตุสุ;

เทวาลเย จ ถูปสฺมิ, เจติยํ เจติยทฺทุเมฯ

๙๕๗. 

สชฺชโน สาธุปุริเส, สชฺชนํ กปฺปเน ปฺยถ;

สุปินํ สุปิเน สุตฺต-, วิญฺญาเณ ตมนิตฺถิยํฯ 

๙๕๘. 

ปจฺจกฺเข สนฺนิธาเน จ, สนฺนิธิ ปริกิตฺติโต;

ภิยฺโย พหุตรตฺเถ โส, ปุนรตฺเถ’พฺยยํ ภเวฯ 

๙๕๙.

วิสลิตฺตสเร ทิทฺโธ, ทิทฺโธ ลิตฺเต ติลิงฺคิโก;

วาเส ธูมาทิสงฺขาเร-, ธิวาโส สมฺปฏิจฺฉเนฯ 

๙๖๐. 

วุตฺโต วิสารโท ตีสุ, สุปฺปคพฺเภ จ ปณฺฑิเต;

อถ สิตฺถํ มธุจฺฉิฏฺเฐ, วุตฺตํ โอทนสมฺภเวฯ

๙๖๑. 

ทฺรเว วณฺเณ รสเภเท, กสาโย สุรภิมฺหิ จ;

อโถ อุคฺคมนํ วุตฺตํ, อุปฺปตฺตุ’ทฺธคตีสุ จฯ 

๙๖๒. 

ลูเข นิฏฺฐุรวาจายํ, ผรุสํ วาจฺจลิงฺคิกํ;

ปวาโห ตฺว’มฺพุเวเค จ, สนฺทิสฺสติ ปวตฺติยํฯ

๙๖๓. 

นิสฺสเย ตปฺปเร อิฏฺเฐ, ปรายณปทํ ติสุ;

กวเจ วารวาเณ จ, นิมฺโมเกปิ จ กญฺจุโกฯ

๙๖๔. 

โลหเภเท มตํ ตมฺพํ, ตมฺโพ รตฺเต ติลิงฺคิโก;

ตีสุ ตฺว’วสิตํ ญาเต, อวสานคเต มตํฯ 

๙๖๕. 

โพธเน จ ปทาเน จ, วิญฺเญยฺยํ ปฏิปาทนํ;

เสเล นิชฺชลเทเส จ, เทวตาสุ มรู’ริโตฯ 

๙๖๖. 

สตฺถํ อายุธ คนฺเถสุ, โลเห สตฺโถ จ สญฺจเย;

ชีวิกายํ วิวรเณ, วตฺตเน วุตฺติ นาริยํฯ 

๙๖๗. 

วีริเย สูรภาเว จ, กถียติ ปรกฺกโม;

อถ กมฺพุ มโต สงฺเข, สุวณฺเณ วลเยปิ จฯ 

๙๖๘. 

สโร กณฺเฑ อการาโท, สทฺเท วาปิมฺหิ’นิตฺถิยํ;

ทุปฺผสฺเส ติขิเณ ตีสุ, คทฺรเภ กกเจ ขโรฯ 

๙๖๙.

สุรายุ’ปทฺทเว กามา-, สวาทิมฺหิ จ อาสโว;

เทเห วุตฺโต รถงฺเค จ, จตุโร’ปธิสู’ปธิฯ 

๙๗๐. 

วตฺถุ’ตฺตํ การเณ ทพฺเพ, ภูเภเท รตนตฺตเย;

ยกฺโข เทเว มหาราเช, กุเวรา’นุจเร นเรฯ 

๙๗๑. 

ทารุกฺขนฺเธ ปีฐิกายํ, อาปเณ ปีฐ มาสเน;

ปริวาเร ปริกฺขาโร, สมฺภาเร จ วิภูสเนฯ 

๙๗๒. 

โวหารสฺมิญฺจ ฐปเน, ปญฺญตฺติ’ตฺถี ปกาสเน;

ปฏิภานํ ตุ ปญฺญายํ, อุปฏฐิต คิราย จฯ 

๙๗๓. 

วจนาวยเว มูเล, กถิโต เหตุ การเณ;

อุทเร ตุ ตถา ปาจา-, นลสฺมิ คหณี’ตฺถิยํฯ 

๙๗๔. 

ปิโย ภตฺตริ, ชายายํ, ปิยา, อิฏฺเฐ ปิโย ติสุ;

ยมราเช ตุ ยุคเฬ, สํยเม จ ยโม ภเวฯ 

๙๗๕. 

มุทฺทิกสฺส จ ปุปฺผสฺส, รเส ขุทฺเท มธู’ริตํ;

อุลฺโลเจ ตุ จ วิตฺถาเร, วิตานํ ปุนฺนปุํสเกฯ 

๙๗๖. 

อปวคฺเค จ สลิเล, สุธายํ อมตํ มตํ;

โมเห ตุ ติมิเร สงฺขฺยา-, คุเณ ตม มนิตฺถิยํฯ

๙๗๗. 

ขเร จา’การิเย ตีสุ, รสมฺหิ ปุริเส กฏุ;

ปณฺฑเก สุกเต, ปุญฺญํ, มนุญฺเญ ปวเน ติสุฯ 

๙๗๘. 

รุกฺโข ทุมมฺหิ, ผรุสา-, สินิทฺเธสุ จ โส ติสุ;

อุปฺปตฺติยํ ตุ เหตุมฺหิ, สงฺเค สุกฺเก จ สมฺภโวฯ 

๙๗๙.

นิมิตฺตํ การเณ วุตฺตํ, องฺคชาเต จ ลญฺฉเน;

อาทิ สีมาปกาเรสุ, สมีเป’วยเว มโตฯ 

๙๘๐. 

เวเท จ มนฺตเน มนฺโต, มนฺตา ปญฺญาย มุจฺจเต;

อนโย พฺยสเน เจว, สนฺทิสฺสติ วิปตฺติยํฯ 

๙๘๑. 

อรุโณ รํสิเภเท จา-, พฺยตฺตราเค จ โลหิเต;

อนุพนฺโธ ตุ ปกตา-, นิวตฺเต นสฺสนกฺขเรฯ 

๙๘๒. 

อวตาโร’วตรเณ, ติตฺถมฺหิ วิวเร ปฺยถ;

อากาโร การเณ วุตฺโต, สณฺฐาเน อิงฺคิเตปิ จฯ 

๙๘๓. 

สุทฺทิตฺถิตนเย ขตฺตา, อุคฺโค ติพฺพมฺหิ โส ติสุ;

ปธานํ ตุ มหามตฺเต, ปกตฺยคฺค’ธิตีสุ จฯ 

๙๘๔. 

กลฺลํ ปภาเต นิโรค-, สชฺชทกฺเขสุ ตีสุ ตํ;

กุหนา กูฏจริยายํ, กุหโน กุหเก ติสุฯ 

๙๘๕. 

กโปโต ปกฺขิเภเท จ, ทิฏฺโฐ ปาราวเต ถ จ;

สารโท สารทพฺภูเต, อปคพฺเภ มโต ติสุฯ

๙๘๖. 

ตีสุ ขเร จ กฐิเน, กกฺกโส สาหสปฺปิเย;

อการิเย ตุ คุยฺหงฺเค, จีเร โกปีน มุจฺจเตฯ 

๙๘๗. 

มิคเภเท ปฏากายํ, โมเจ จ กทลี’ตฺถิยํ; 

ทกฺขิณา ทานเภทสฺมึ, วามโต’ญญมฺหิ ทกฺขิโณฯ

๙๘๘. 

ทุติยา ภริยายญฺจ, ทฺวินฺนํ ปูรณิยํ มตา;

อถุปฺปาเท สิยา ธูม-, เกตุ เวสฺสานเรปิ จฯ (อถุปฺปาเต)

๙๘๙.

ภวนิคฺคมเน ยาเน, ทฺวาเร นิสฺสรณํ สิยา;

นิยามโก โปตวาเห, ติลิงฺโค โส นิยนฺตริฯ 

๙๙๐. 

อปวคฺเค วินาเส จ, นิโรโธ โรธเน ปฺยถ;

ภเย ปฏิภยํ วุตฺตํ, ติลิงฺคํ ตํ ภยํกเรฯ 

๙๙๑. 

ปิฏกํ ภาชเน วุตฺตํ, ตเถว ปริยตฺติยํ;

ชราสิถิลจมฺมสฺมิ, อุทรงฺเค มตา วลิฯ (วลี)

๙๙๒. 

ภินฺนํ วิทาริเต’ญฺญสฺมึ, นิสฺสิเต วาจฺจลิงฺคิกํ;

อุปชาเป มโต เภโท, วิเสเส จ วิทารเณฯ 

๙๙๓. 

มณฺฑลํ คามสนฺโทเห, พิมฺเพ ปริธิราสิสุ;

อาณาย มาคเม เลเข, สาสนํ อนุสาสเนฯ 

๙๙๔. 

อคฺเค ตุ สิขรํ จา’โย-, มยวิชฺฌนกณฺฏเก;

คุณุกฺกํเส จ วิภเว, สมฺปตฺติ เจว สมฺปทาฯ 

๙๙๕. 

ภูขนฺตีสุ ขมา โยคฺเย, หิเต สกฺเก ขโม ติสุ;

อทฺโธ ภาเค ปเถ กาเล, เอกํเส’ทฺโธ’พฺยยํ ภเว;

อโถ กรีสํ วจฺจสฺมิ, วุจฺจเต จตุรมฺพเณฯ

๙๙๖. 

อุสโภ’สธโคเสฏฺเฐ-, สู’สภํ วีสโฏฐิยํ;

เสตุสฺมิ ตนฺติ ปนฺตีสุ, นาริยํ ปาฬิ กถฺยเตฯ

๙๙๗. 

กโฏ ชเย’ตฺถินิมิตฺเต, กิลญฺเช โส กเต ติสุ;

มหิยํ ชคตี วุตฺตา, มนฺทิราลินฺทวตฺถุมฺหิฯ (-วตฺถุนิ)

๙๙๘. 

วิตกฺเก มถิเต ตกฺโก, ตถา สูจิผเล มโต;

สุทสฺสนํ สกฺกปุเร, ตีสุ ตํ ทุทฺทเส’ตเรฯ 

๙๙๙.

ทีโป’นฺตรีป ปชฺโชต-, ปติฏฺฐา นิพฺพุตีสุ จ;

พทฺธนิสฺสิต เสเตสุ, ตีสุ ตํ มิหิเต สิตํฯ 

๑๐๐๐. 

ถิยํ ปชาปติ ทาเร, พฺรหฺเม มาเร สุเร ปุเม;

วาสุเทเว’นฺตเก กณฺโห, โส ปาเป อสิเต ติสุฯ 

๑๐๐๑. 

อุปจาโร อุปฏฐาเน, อาสนฺเน อญฺญโรปเน;

สกฺโก อินฺเท ชนปเท, สากิเย โส ขเม ติสุฯ 

๑๐๐๒. 

วชฺชเน ปริหาโร จ, สกฺกาเร เจว รกฺขเณ;

โสตาปนฺนาทิเก อคฺเค, อริโย ตีสุ, ทฺวิเช ปุเมฯ 

๑๐๐๓. 

สุสุโก สุสุมาเร จ, พาลเก จ อุลูปินิ;

อินฺทีวรํ มตํ นีลุ-, ปฺปเล อุทฺทาลปาทเปฯ 

๑๐๐๔. 

อสโน ปิยเก กณฺเฑ, ภกฺขเณ ขิปเน’ สนํ;

ยุเค’ธิกาเร วีริเย, ปธาเน จา’นฺติเก ธุโรฯ 

๑๐๐๕. 

กาเฬ จ ภกฺขิเต ตีสุ, ลวิตฺเต อสิโต ปุเม;

ปวารณา ปฏิกฺเขเป, กถิตา’ชฺเฌสนาย จฯ 

๑๐๐๖. 

อุมฺมาเร เอสิกตฺถมฺเภ, อินฺทขีโล มโต ถ จ;

โปตฺถกํ มกจิวตฺเถ, คนฺเถ เลปฺยาทิกมฺมนิฯ 

๑๐๐๗. 

ธญฺญํ สาลฺยาทิเก วุตฺตํ, ธญฺโญ ปุญฺญวติตฺติสุ;

ปาณิ หตฺเถ จ สตฺเต ภู-, สณฺหกรณิยํ มโตฯ 

๑๐๐๘. 

ตีสุ ปีตํ หลิทฺยาเภ, หฏฺเฐ จ ปายิเต สิยา;

พฺยูโห นิพฺพิทฺธรจฺฉายํ, พลนฺยาเส คเณ มโตฯ 

๑๐๐๙.

โลหิตาทิมฺหิ โลเภ จ, ราโค จ รญฺชเน มโต;

ปทโร ผลเก ภงฺเค, ปวุทฺธทริยํ ปิจฯ 

๑๐๑๐. 

สิงฺฆาฏกํ กเสรุสฺส, ผเล มคฺคสมาคเม;

พหุลายญฺจ เขฬมฺหิ, เอฬา โทเส’ฬ มีริตํฯ 

๑๐๑๑. 

อาธาโร จา’ธิกรเณ, ปตฺตาธาเร’ ลวาลเก;

กาโร’ คเภเท สกฺกาเร, การา ตุ พนฺธนาลเยฯ 

๑๐๑๒. 

กรกา เมฆปาสาเณ, กรโก กุณฺฑิกาย จ;

ปาปเน จ ปทาติสฺมิ, คมเน ปตฺติ นาริยํฯ 

๑๐๑๓. 

ฉิทฺทํ รนฺธญฺจ วิวรํ, สุสิเร ทูสเนปิ จ;

มุตฺตา ตุ มุตฺติเก มุตฺตํ, ปสฺสาเว มุจฺจิเต ติสุฯ 

๑๐๑๔. 

นิเสเธ วารณํ หตฺถิ, ลิงฺค หตฺถีสุ วารโณ;

ทานํ จาเค มเท สุทฺเธ, ขณฺฑเน ลวเน ขเยฯ 

๑๐๑๕. 

มโนโตเส จ นิพฺพาเน, ตฺถงฺคเม นิพฺพุติ’ตฺถิยํ;

เนคโม นิคมุพฺภูเต, ตถา’ปโณปชีวินิฯ 

๑๐๑๖. 

หริตสฺมิญฺจ ปณฺเณ จ, ปลาโส กึสุกทฺทุเม;

ปกาโส ปากเฏ ตีสุ, อาโลกสฺมิ ปุเม มโตฯ 

๑๐๑๗. 

ปกฺกํ ผลมฺหิ, ตํ นาสุมฺ- มุเข ปริณเต ติสุ;

ปิณฺโฑ อาชีวเน เทเห, ปิณฺฑเน โคฬเก มโตฯ 

๑๐๑๘. 

วฏฺโฏ ปริพฺพเย กมฺมา-, ทิเก, โส วฏฏุเล ติสุ;

ปจฺจาหาเร ปฏิหาโร, ทฺวาเร จ ทฺวารปาลเกฯ 

๑๐๑๙.

นาริยํ ภีรุ กถิตา, ภีรุเก โส ติลิงฺคิโก; (สา ติลิงฺคิกา)