2.2. ภูกณฺฑ (2)

๒.๔. จตุพฺพณฺณวคฺค

๒.๔.๑. ขตฺติวคฺค

๓๓๒. 

กุลํ วํโส จ สนฺตานา, ภิชนา โคตฺต มนฺวโย; 

ถิยํ สนฺตตฺโ โถ วณฺณา, จตฺตาโร ขตฺติยาทโยฯ 

๓๓๓. 

กุลีโน สชฺชโน สาธุ, สภฺโย จายฺโย มหากุโล; 

ราชา ภูปติ ภูปาโล, ปตฺถิโว จ นราธิโปฯ 

๓๓๔. 

ภูนาโถ ชคติปาโล, ทิสมฺปติ ชนาธิโป; 

รฏฺฐาธิโป นรเทโว, ภูมิโป ภูภุโช ปฺยถฯ

๓๓๕. 

ราชญฺโญ ขตฺติโย ขตฺตํ, มุทฺธาภิสิตฺต พาหุชา; 

สพฺพภุมฺโม จกฺกวตฺตี, ภูโปญฺโญ มณฺฑลิสฺสโรฯ 

๓๓๖. 

ปุเม ลิจฺฉวิ วชฺชี จ, สกฺโย ตุ สากิโย ถ จ; 

ภทฺทกจฺจานา ราหุล, มาตา พิมฺพา ยโสธราฯ 

๓๓๗. 

โกฏีนํ เหฏฺฐิมนฺเตน, สตํ เยสํ นิธานคํ; 

กหาปณานํ ทิวส, วฬญฺโช วีสตมฺพณํฯ

๓๓๘. 

เต ขตฺติโมหาสาลา, สีติ โกฏิธนานิ ตุ; 

นิธานคานิ ทิวส, วฬญฺโช จ ทสมฺพณํฯ 

๓๓๙.

เยสํ ทฺวิชมหาสาลา, ตทุปฑฺเฒ นิธานเค; 

วฬญฺเช จ คหปติ, มหาสาลา ธเน สิยุํฯ

๓๔๐. 

มหามตฺโต ปธานํ จ, มติสชีโว มนฺตินี; 

สชีโว สจิวา, มจฺโจ, เสนานี ตุ จมูปติฯ 

๓๔๑. 

นฺยาสาทีนํ วิวาทานํ, อกฺขทสฺโส ปทฏฺฐริ; 

โทวาริโก ปตีหาโร, ทฺวารฏฺโฐ ทฺวารปาลโกฯ

๓๔๒. 

อนีกฏฺโฐติ ราชูนํ, องฺครกฺขคโณ มโต; 

กญฺจุกี โสวิทลฺโล จ, อนุชีวี ตุ เสวโกฯ 

๓๔๓. 

อชฺฌกฺโข ธิกโต เจว, เหรญฺญิโก ตุ นิกฺขิโก; 

สเทสานนฺตโร สตฺตุ, มิตฺโตราชา ตโต ปรํฯ 

๓๔๔. 

อมิตฺโต ริปุ เวรี จ, สปตฺตา ราติ สตฺว’ริ; (สตฺตุ+อริ) 

ปจฺจตฺถิโก ปริปนฺถี, ปฏิปกฺขา หิตาปโรฯ 

๓๔๕. 

ปจฺจามิตฺโต วิปกฺโข จ, ปจฺจนีก วิโรธิโน; 

วิทฺเทสี จ ทิโส ทิฏฺโฐ,ถา นุโรโธ นุวตฺตนํฯ

๓๔๖. 

มิตฺโต นิตฺถี วยโส จ, สหาโย สุหโท สขา; 

สมฺภตฺโต ทฬฺหมิตฺโต ถ, สนฺทิฏฺโฐ ทิฏฐมตฺตโกฯ

๓๔๗. 

จโร จ คุฬฺหปุริโส, ปถาวี ปถิโก’ทฺธคู; 

ทูโต ตุ สนฺเทสหโร, คณโก ตุ มุหุตฺติโกฯ 

๓๔๘. 

เลขโก ลิปิกาโร จ, วณฺโณ ตุ อกฺขโร ปฺยถ; 

เภโท ทณฺโฑ สาม ทานา, นฺยุปายา จตุโร อิเมฯ 

๓๔๙.

อุปชาโปตุ เภโท จ, ทณฺโฑ ตุ สาหสํ ทโม; 

๓๕๐. 

สามฺย มจฺโจ สขา โกโส, ทุคฺคํ จ วิชิตํ พลํ; 

รชฺชงฺคานีติ สตฺเตเต, สิยุํ ปกติโย ปิจฯ 

๓๕๑. 

ปภาวุ’สฺสาห, มนฺตานํ, วสา ติสฺโส หิ สตฺติโย; 

ปภาโว ทณฺฑโช เตโช, ปตาโป ตุ จ โกสโชฯ 

๓๕๒. 

มนฺโต จ มนฺตนํ โส ตุ, จตุกฺกณฺโณ ทฺวิโคจโร; 

ติโคจโร ตุ ฉกฺกณฺโณ, รหสฺสํ คุยฺห มุจฺจเตฯ 

๓๕๓. 

ตีสุ วิวิตฺต วิชน-, ฉนฺนา, รโห รโห พฺยยอ; 

วิสฺสาโส ตุ จ วิสฺสมฺโภ, ยุตฺตํ ตฺโว’ปายิกํ ติสุฯ 

๓๕๔. 

โอวาโท จานุสิฏฺฐิตฺถี, ปุมวชฺเชนุสาสนํ; 

อาณา จ สาสนํ เญยฺยํ, อุทฺทานํ ตุ จ พนฺธนํฯ

๓๕๕. 

อาคุ วุตฺตมปราโธ, กโร ตุ พลิมุจฺจเต;

ปุณฺณปตฺโต ตุฏฺฐิทาโย, อุปทา ตุ จ ปาภตํฯ

๓๕๖. 

ตโถ’ปายนมุกฺโกโจ, ปณฺณากาโร ปเหณกํ; 

สุงฺกํ ตฺวนิตฺถี คุมฺพาทิ-, เทยฺเยถา’โย ธนาคโมฯ 

๓๕๗. 

อาตปตฺตํ ตถา ฉตฺตํ, รญฺญํ ตุ เหมมาสนํ; 

สีหาสนํ อโถ วาฬ-, พีชนีตฺถี จ จามรํฯ 

๓๕๘. 

ขคฺโค จ ฉตฺต มุณฺหีสํ, ปาทุกา วาลพีชนี; 

อิเม กกุธภณฺฑานิ, ภวนฺติ ปญฺจ ราชุนํฯ 

๓๕๙.

ภทฺทกุมฺโภ ปุณฺณกุมฺโภ, ภิงฺกาโร ชลทายโก; (ภิงฺคาโร) 

หตฺถิ,สฺส,รถ,ปตฺตี ตุ, เสนา หิ จตุรงฺคินีฯ

๓๖๐. 

กุญฺชโร วารโณ หตฺถี, มาตงฺโค ทฺวิรโท คโช; 

นาโค ทฺวิโป อิโภ ทนฺตี, ยูถเชฏฺโฐ ตุ ยูถโปฯ

๓๖๑. 

กาฬาวกญฺจ คงฺเคยฺยา, ปณฺฑรํ ตมฺพา จ ปิงฺคโล คนฺโธ; (ตมฺพปิงฺคลํ คนฺธ-)

มงฺคล เหโม’โปสถ, ฉทฺทนฺตา คชกุลานิ เอตานิฯ 

๓๖๒. 

กลโภ เจว ภิงฺโกถ, ปภินฺโน มตฺตคชฺชิตา; (กฬโภ)

หตฺถิฆฏา ตุ คชตา, หตฺถีนี ตุ กเรณุกาฯ 

๓๖๓. 

กุมฺโภ หตฺถิสิโรปิณฺฑา, กณฺณมูลํ ตุ จูลิกา; (จูฬิกา)

อาสนํ ขนฺธเทสมฺหิ, ปุจฺฉมูลํ ตุ เมจโกฯ 

๓๖๔. 

อาลานมาฬฺหโก ถมฺโภ, นิตฺถี ตุ นิคโฬ’นฺทุโก; 

สงฺขลํ ตีสฺวโถ คณฺโฑ, กโฏ ทานํ ตุ โส มโทฯ 

๓๖๕. 

โสณฺโฑ ตุ ทฺวีสุ หตฺโถถ, กรคฺคํ โปกฺขรํ ภเว; 

มชฺฌมฺหิ พนฺธนํ กจฺฉา, กปฺปโน ตุ กุถาทโยฯ 

๓๖๖. 

โอปวยฺโห ราชวยฺโห, สชฺชิโต ตุ จ กปฺปิโต; 

โตมโร นิตฺถิยํ ปาเท, สิยา วิชฺฌนกณฺฏโกฯ 

๓๖๗. 

ตุตฺตํ ตุ กณฺณมูลมฺหิ, มตฺถกมฺหิ ตุ องฺกุโส; 

หตฺถาโรโห หตฺถิเมณฺโฑ, หตฺถิโป หตฺถิโคปโกฯ 

๓๖๘. 

คามณีโย ตุ มาตงฺค-, หยาทฺยาจริโย ภเว; 

หโย ตุรงฺโค ตุรโค, วาโห อสฺโส จ สินฺธโวฯ 

๓๖๙.

เภโท อสฺสตโร ตสฺสา-, ชานิโย ตุ กุลีนโก; 

สุขวาหี วินีโตถ, กิโสโร หยโปตโกฯ 

๓๗๐. 

โฆฏโก ตุ ขฬุงฺโกถ, ชวโน จ ชวาธิโก; 

มุขาธานํ ขลีโน วา, กสา ตฺวสฺสาภิตาฬินีฯ 

๓๗๑. 

กุสา ตุ นาสรชฺชุมฺหิ, วฬวา’สฺสา ขุโร สผํ;

ปุจฺฉมนิตฺถี นงฺคุฏฐํ, วาลหตฺโถ จ วาลธิฯ

๓๗๒. 

สนฺทโน จ รโถ ผุสฺส-, รโถ ตุ นรณาย โส;

จมฺมาวุโต จ เวยฺยคฺโฆ, เทปฺโป พฺยคฺฆสฺส ทีปิโนฯ 

๓๗๓. 

สิวิกา ยาปฺยานํ จา-, นิตฺถี ตุ สกโฏปฺยนํ;

จกฺกํ รถงฺคมาขฺยาตํ, ตสฺสนฺโต เนมิ นาริยํฯ 

๓๗๔. 

ตมฺมชฺเฌ ปิณฺฑิกา นาภิ, กุพฺพโร ตุ ยุคนฺธโร,

อกฺขคฺคกีเล อาณีตฺถี, วรุโถ รถคุตฺยถฯ 

๓๗๕. ธุโร มุเข รถสฺสงฺคา, ตฺวกฺโขปกฺขรอาทโย;

ยานญฺจ วาหนํ โยคฺคํ, สพฺพหตฺถฺยาทิวาหเนฯ 

๓๗๖. 

รถจารี ตุ สูโต จ, ปาชิตา เจว สารถี; (สารถิ)

รถาโรโห จ รถิโก, รถี โยโธ ตุ โย ภโฏฯ 

๓๗๗. 

ปทาติ ปตฺตี ตุ ปุเม, ปทโค ปทิโก มโต; 

สนฺนาโห กงฺกโฏ วมฺมํ, กวโจ วา อุรจฺฉโทฯ 

๓๗๘. 

ชาลิกาถ จ สนฺนทฺโธ, สชฺโช จ วมฺมิโก ภเว; 

อามุกฺโก ปฏิมุกฺโกถ, ปุเรจารี ปุเรจโรฯ 

๓๗๙.

ปุพฺพงฺคโม ปุเรคามี, มนฺทคามี ตุ มนฺถโร; 

ชวโน ตุริโต เวคี, เชตพฺพํ เชยฺยมุจฺจเตฯ 

๓๘๐. 

สูรวีรา ตุ วิกฺกนฺโต, สหาโยนุจโร สมา; 

สนฺนทฺธปฺปภุตี ตีสุ, ปาเถยฺยํ ตุ จ สมฺพลํฯ 

๓๘๑. 

วาหินี ธชินี เสนา, จมู จกฺกํ พลํ ตถา; 

อนีโก วาถ วินฺยาโส, พฺยูโห เสนาย กถฺยเตฯ 

๓๘๒. 

หตฺถี ทฺวาทสโปโส ติ-, ปุริโส ตุรโค, รโถ; 

จตุโปโสติ เอเตน, ลกฺขเณนาธมนฺตโตฯ 

๓๘๓. 

หตฺถานีกํ หยานีกํ, รถานีกํ ตโย ตโย;

คชาทโย สสตฺถา ตุ, ปตฺตานีกํ จตุชฺชนาฯ 

๓๘๔. 

สฏฺฐิวํสกลาเปสุ, ปจฺเจกํ สฏฐิทณฺฑิสุ; 

ธูลีกเตสุ เสนาย, ยนฺติยากฺโขภนีตฺถิยํฯ

๓๘๕. 

สมฺปตฺติ สมฺปทา ลกฺขี, สิรี วิปตฺติ อาปทา; 

อถา วุธญฺจ เหติ’ตฺถี, สตฺถํ ปหรณํ ภเวฯ 

๓๘๖. 

มุตฺตามุตฺตมมุตฺตญฺจ, ปาณิโต มุตฺตเมว จ; 

ยนฺตมุตฺตนฺติ สกลํ, อายุธํ ตํ จตุพฺพิธํฯ 

๓๘๗. 

มุตฺตามุตฺตญฺจ ยฏฺฐฺยาทิ, อมุตฺตํ ฉุริกาทิกํ;

ปาณิมุตฺตํ ตุ สตฺยาทิ, ยนฺตมุตฺตํ สราทิกํฯ

๓๘๘. 

อิสฺสาโส ธนุ โกทณฺฑํ, จาโปนิตฺถี สราสนํ; 

อโถ คุโณ ชิยา ชฺยาถ, สโร ปตฺติ จ สายโกฯ (ปตฺตี)

๓๘๙.

วาโณ กณฺฑมุสุ ทฺวีสุ, ขุรปฺโป เตชนา’สนํ;

ตูณีตฺถิยํ กลาโป จ, ตูโณ ตูณีร วาณธิฯ 

๓๙๐. 

ปกฺโข ตุ วาโช ทิทฺโธ ตุ, วิสปฺปิโต สโร ภเว;

ลกฺขํ เวชฺฌํ สรพฺยญฺจ, สราภฺยาโส ตุ’ปาสนํฯ (สรพฺยาโส)

๓๙๑. 

มณฺฑลคฺโค ตุ เนตฺติโส, อสิ ขคฺโค จ สายโก; (เนตฺตึโส)

โกสิตฺถี ตพฺพิธาเนโถ, ถรุ ขคฺคาทิมุฏฺฐิยํฯ

๓๙๒. 

เขฏกํ ผลกํ จมฺมํ, อิลฺลี ตุ กรปาลิกา; 

ฉุริกา สตฺยสิปุตฺตี, ลคุโฬ ตุ จ มุคฺคโรฯ 

๓๙๓. 

สลฺโลนิตฺถี สงฺกุ ปุเม, วาสี ตุ ตจฺฉนีตฺถิยํ; 

กุฐารี ตฺถีผรสุ โส, ฏงฺโก ปาสาณทารโณฯ (กุธารี)

๓๙๔. 

กณโย ภินฺทิวาโฬ จ, จกฺกํ กุนฺโต คทา ตถา; 

สตฺยา’ที สตฺถเภทาถ, โกโณ’สฺโส โกฏิ นาริยํฯ 

๓๙๕. 

นิยฺยานํ คมนํ ยาตฺรา, ปฏฺฐานญฺจ คโม คติ; 

จุณฺโณ ปํสุ รโช เจว, ธูลี’ตฺถี เรณุ จ ทฺวิสุฯ

๓๙๖. 

มาคโธ มธุโก วุตฺโต, วนฺที ตุ ถุติปาฐโก; 

เวตาฬิโก โพธกโร, จกฺกิโก ตุ จ ฆณฺฏิโกฯ 

๓๙๗. 

เกตุ ธโช ปฏากา จ, กทลี เกตนํ ปฺยถ; 

โย’หํกาโร’ญฺญมญฺญสฺส, สา’ หมหมิกา ภเวฯ 

๓๙๘. 

พลํ ถาโม สหํ สตฺติ, วิกฺกโม ตฺวติสูรตา;

รเณ ชิตสฺส ยํ ปานํ, ชยปานนฺติ ตํ มตํฯ 

๓๙๙.

สงฺคาโม สมฺปหาโร จา-, นิตฺถิยํ สมรํ รณํ; 

อาชิตฺถี อาหโว ยุทฺธํ, อาโยธนญฺจ สงฺยุคํฯ

๔๐๐. 

ภณฺฑนํ ตุ วิวาโท จ, วิคฺคโห กลห เมธคา; 

มุจฺฉา โมโหถ ปสยฺโห, พลกฺกาโร หโฐ ภเวฯ 

๔๐๑. 

อุปฺปาโท ภูตวิกติ, ยา สุภาสุภสูจิกา;

อีติ ตฺวิตฺถี อชญฺญญฺจ, อุปสคฺโค อุปทฺทโวฯ 

๔๐๒. 

นิพฺพุทฺธํ มลฺลยุทฺธมฺหิ, ชโย ตุ วิชโย ภเว;

ปราชโย รเณ ภงฺโค, ปลายนํ อปกฺกโมฯ 

๔๐๓. 

มารณํ หนนํ ฆาโต, นาสนญฺจ นิสูทนํ; 

หึสนํ สรณํ หึสา, วโธ สสนฆาตนํฯ

๔๐๔. 

มรณํ กาลกิริยา, ปลโย มจฺจุ อจฺจโย; 

นิธโน นิตฺถิยํ นาโส, กาโล’นฺโต จวนํ ภเวฯ 

๔๐๕. 

ตีสุ เปโต ปเรโต จ, มโตถ จิตโก จิโต; 

อาฬหนํ สุสานญฺจา-, นิตฺถิยํ กุณโป ฉโวฯ 

๔๐๖. 

กพนฺโธ นิตฺถิยํ เทโห, สิโรสุญฺโญ สหกฺริโย;

อถ สิวถิกา วุตฺตา, สุสานสฺมึ หิ อามเกฯ 

๔๐๗. 

วนฺทีตฺถิยํ กรมโร, ปาโณ ตฺว’สุ ปกาสิโต; 

การา ตุ พนฺธนาคารํ, การณา ตุ จ ยาตนาฯ 

อิติ ขตฺติยวคฺโคฯ

๒.๔.๒. พฺราหฺมณวคฺค

๔๐๘. 

พฺรหฺมพนฺธุ ทฺวิโช วิปฺโป, พฺรหฺมา โภวาที พฺราหฺมโณ; 

โสตฺติโย ฉนฺทโส โสถ, สิสฺส’ นฺเตวาสิโน ปุเมฯ 

๔๐๙.

พฺรหฺมจารี คหฏฺโฐ จ, วนปฺปตฺโถ จ ภิกฺขุติ; 

ภวนฺติ จตฺตาโร เอเต, อสฺสมา ปุนฺนปุํสเกฯ

๔๑๐. 

จรนฺตา สห สีลาที, สพฺรหฺมจาริโน มิถุ;

อุปชฺฌาโย อุปชฺฌาถา-, จริโย นิสฺสยทาทิโก ฯ 

๔๑๑. 

อุปนียาถวา ปุพฺพํ, เวทมชฺฌาปเย ทฺวิโช; 

โย สางฺคํ สรหสฺสญฺจา-, จริโย พฺราหฺมเณสุ โสฯ (สงฺคํ)

๔๑๒. 

ปารมฺปริย เมติหฺยํ, อุปเทโส ตเถ’ติหา; 

ยาโค ตุ กตุ ยญฺโญ ถ, เวทีตฺถี ภู ปริกฺขตาฯ 

๔๑๓. 

อสฺสเมโธ จ ปุริส-, เมโธ เจว นิรคฺคโฬ; 

สมฺมาปาโส วาชเปยฺย-, มิติ ยาคา มหา อิเมฯ 

๔๑๔. 

อิตฺวิโช ยาชโก จาถ, สภฺโย สามาชิโก ปฺยถ; (อิทิตฺวิโช)

ปริสา สภา สมชฺชา จ, ตถา สมิติ สํสโทฯ 

๔๑๕. 

จตสฺโส ปริสา ภิกฺขุ, ภิกฺขุนี จ อุปาสกา;

อุปาสิกาโยติ อิมา, ถวาฏฺฐ ปริสา สิยุํฯ

๔๑๖. 

ตาวตึส,ทฺวิช,กฺขตฺต, มาร,คฺคหปติสฺส จ; 

สมณานํ วสา จาตุ, มหาราชิกพฺรหฺมุนํฯ 

๔๑๗. 

คายตฺติปฺปมุขํ ฉนฺทํ, จตุวีส’กฺขรํ ตุ ยํ;

เวทานมาทิภูตํ สา, สาวิตฺตี ติปทํ สิยาฯ 

๔๑๘. 

หพฺยปาเก จรุ มโต, สุชา ตุ โหมทพฺพิยํ;

ปรมนฺนํ ตุ ปายาโส, หพฺยํ ตุ หวิ กถฺยเตฯ 

๔๑๙.

ยูโป ถูณายํ นิมฺมนฺตฺย-, ทารุมฺหิ ตฺว’รณี ทฺวิสุ;

คาหปฺปจฺจา’หวนีโย, ทกฺขิณคฺคิ ตโย’ คฺคโยฯ 

๔๒๐. 

จาโค วิสฺสชฺชนํ ทานํ, โวสฺสคฺโค จาปเทสนํ; (จ ปเทสนํ)

วิสฺสาณนํ วิตรณํ, วิหายิตา ปวชฺชนํฯ (วิหายิตปวชฺชนํ)

๔๒๑. 

ปญฺจ มหาปริจฺจาโค, วุตฺโต เสฏฺฐ, ธนสฺส จ;

วเสน ปุตฺตทารานํ, รชฺชสฺส’ งฺคานเมว จฯ

๔๒๒. 

อนฺนํ ปานํ ฆรํ วตฺถํ, ยานํ มาลา วิเลปนํ; 

คนฺโธ เสยฺยา ปทีเปยฺยํ, ทานวตฺถู สิยุํ ทสฯ 

๔๒๓. 

มตตฺถํ ตทเห ทานํ, ตีสฺเวตมุทฺธเทหิกํ;

ปิตุทานํ ตุ นิวาโป, สทฺธํ ตุ ตํว สาตฺถโตฯ 

๔๒๔. 

ปุเม อติถิ อาคนฺตุ, ปาหุนา เวสิกาปฺยถ; 

อญฺญตฺถ คนฺตุมิจฺฉนฺโต, คมิโกถคฺฆมคฺฆิยํฯ 

๔๒๕. 

ปชฺชํ ปาโททกาโทถ, สตฺตา’คนฺตฺวาทโย ติสุ;

อปจิตฺยจฺจนา ปูชา, ปหาโร พลิ มานนาฯ 

๔๒๖. 

นมสฺสา ตุ นมกฺกาโร, วนฺทนา จาภิวาทนํ; 

ปตฺถนา ปณิธานญฺจ, ปุริเส ปณิธีริโตฯ 

๔๒๗. 

อชฺเฌสนา ตุ สกฺการ-, ปุพฺพงฺคมนิโยชนํฯ 

๔๒๘. 

ปริเยสนานฺเวสนา, ปริเยฏฺฐิ คเวสนา; 

อุปาสนํ ตุ สุสฺสูสา, สา ปาริจริยา ภเวฯ

๔๒๙.

โมน มภาสนํ ตุณฺหี-, ภาโวถ ปฏิปาฏิ สา; 

อนุกฺกโม ปริยาโย, อนุปุพฺพฺยปุเม กโมฯ 

๔๓๐. 

ตโป จ สํยโม สีลํ, นิยโม ตุ วตญฺจ วา; 

วีติกฺกโม’ ชฺฌจาโรถ, วิเวโก ปุถุคตฺตตาฯ 

๔๓๑. 

ขุทฺทานุขุทฺทกํ อาภิ, สมาจาริกมุจฺจเต;

อาทิพฺรหฺมจริยํ ตุ, ตทญฺญํ สีลมีริตํฯ 

๔๓๒. 

โย ปาเปหิ อุปาวตฺโต, วาโส สทฺธึ คุเณหิ โส; 

อุปวาโสติ วิญฺเญยฺโย, สพฺพโภควิวชฺชิโตฯ 

๔๓๓. 

ตปสฺสี ภิกฺขุ สมโณ, ปพฺพชิโต ตโปธโน; 

วาจํยโม ตุ มุนิ จ, ตาปโส ตุ อิสีริโตฯ 

๔๓๔. 

เย สํยตินฺทฺริยคณา, ยตโย วสิโน จ เต;

สาริปุตฺโต’ปติสฺโส ตุ, ธมฺมเสนาปตีริโตฯ 

๔๓๕. 

โกลิโต โมคฺคลฺลาโนถ, อริโยธิคโต สิยา;

โสตาปนฺนาทิกา เสขา-, นริโย ตุ ปุถุชฺชโนฯ 

๔๓๖. 

อญฺญา ตุ อรหตฺตญฺจ, ถูโป ตุ เจติยํ ภเว; 

ธมฺมภณฺฑาคาริโก จ, อานนฺโท เทฺว สมาถ จฯ 

๔๓๗. 

วิสาขา มิคารมาตา, สุทตฺโต’ นาถปิณฺฑิโกฯ 

๔๓๘. 

ภิกฺขุปิ สามเณโร จ, สิกฺขมานา จ ภิกฺขุนี; 

สามเณรีติ กถิตา, ปญฺเจเต สหธมฺมิกาฯ 

๔๓๙.

ปตฺโต ติจีวรํ กาย-, พนฺธนํ วาสิ สูจิ จ; 

ปริสฺสาวนมิจฺเจเต, ปริกฺขารา’ฏฺฐ ภาสิตาฯ 

๔๔๐. 

สามเณโร จ สมณุทฺ-, เทโส จาถ ทิคมฺพโร; 

อเจฬโก นิคณฺโฐ จ, ชฏิโล ตุ ชฏาธโรฯ 

๔๔๑. 

กุฏีสกาทิกา จตุตฺ-, ตึสุ ทฺวาสฏฐิ ทิฏฐิโย; 

อิติ ฉนฺนวุติ เอเต, ปาสณฺฑา สมฺปกาสิตาฯ

๔๔๒. 

ปวิตฺโต ปยโต ปูโต, จมฺมํ ตุ อชินํ ปฺยถ; 

ทนฺตโปโณ ทนฺตกฏฐํ, วกฺกโล วา ติรีฏกํฯ

๔๔๓. 

ปตฺโต ปาติตฺถิยํ นิตฺถี, กมณฺฑลุ ตุ กุณฺฑิกา; 

อถาลมฺพณทณฺฑสฺมึ, กตฺตรยฏฐิ นาริยํฯ 

๔๔๔. 

ยํ เทหสาธนาเปกฺขํ, นิจฺจํ กมฺมมยํ ยโม;

อาคนฺตุสาธนํ กมฺมํ, อนิจฺจํ นิยโม ภเวฯ 

อิติ พฺราหฺมณวคฺโคฯ

๒.๔.๓ เวสฺสวคฺค

๔๔๕. 

เวสฺโส จ เวสิยาโนถ, ชีวนํ วุตฺติ ชีวิกา; 

อาชีโว วตฺตนํ จาถ, กสิกมฺมํ กสิตฺถิยํฯ 

๔๔๖. 

วาณิชฺชญฺจ วณิชฺชาถ, โครกฺขา ปสุปาลนํ; 

เวสฺสสฺส วุตฺติโย ติสฺโส, คหฏฺฐา’คาริกา คิหิฯ

๔๔๗. 

เขตฺตาชีโว กสฺสโกถ, เขตฺตํ เกทารมุจฺจเต; 

เลฑฺฑุ’ตฺโต มตฺติกาขณฺโฑ, ขณิตฺติ’ตฺถฺยวทารณํฯ 

๔๔๘. 

ทาตฺตํ ลวิตฺตมสิตํ, ปโตโท ตุตฺต ปาชนํ;

โยตฺตํ ตุ รชฺชุ รสฺมิตฺถี, ผาโล ตุ กสโก ภเวฯ 

๔๔๙.

นงฺคลญฺจ หลํ สีโร, อีสา นงฺคลทณฺฑโก; 

สมฺมา ตุ ยุคกีลสฺมึ, สีตา ตุ หลปทฺธติฯ

๔๕๐. 

มุคฺคาทิเก ปรณฺณญฺจ, ปุพฺพณฺณํ สาลิอาทิเก; 

สาลิ วีหิ จ กุทฺรูโส, โคธุโม วรโก ยโว; 

กงฺคูติ สตฺต ธญฺญานิ, นีวาราที ตุ ตพฺภิทาฯ 

๔๕๑. 

จณโก จ กฬาโย ถ, สิทฺธตฺโถ สาสโป ภเวฯ 

๔๕๒. 

อถ กงฺคุ ปิยงฺคุ’ตฺถี, อุมฺมา ตุ อตสี ภเว; 

กิฏฺฐญฺจ สสฺสํ ธญฺญญฺจ, วีหิ ถมฺพกรีริโตฯ 

๔๕๓. 

กณฺโฑ ตุ นาฬมถ โส, ปลาลํ นิตฺถิ นิปฺผโล;

ภุสํ กลิงฺคโร จาถ, ถุโส ธญฺญตฺตเจ ถ จฯ 

๔๕๔. 

เสตฏฺฏิกา สสฺสโรโค, กโณ ตุ กุณฺฑโก ภเว; 

ขโล จ ธญฺญกรณํ, ถมฺโพ คุมฺโพ ติณาทินํฯ

๔๕๕. 

อโยคฺโค มุสโล นิตฺถี, กุลฺโล สุปฺปมนิตฺถิยํ; 

อโถ’ทฺธนญฺจ จุลฺลิ’ตฺถี, กิลญฺโช ตุ กโฏ ภเวฯ 

๔๕๖. 

กุมฺภี’ตฺถี ปิฐโร กุณฺฑํ, ขโฬปฺยุ’กฺขลิ ถาลฺยุ’ขา; 

โกลมฺโพ จาถ มณิกํ, ภาณโก จ อรญฺชโรฯ 

๔๕๗. 

ฆโฏ ทฺวีสุ กุโฏ นิตฺถี, กุมฺโภ กลส,วารกา; 

กํโส ภุญฺชนปตฺโต ถา-, มตฺตํ ปตฺโต จ ภาชนํฯ 

๔๕๘. 

อณฺฑุปกํ จุมฺพฏกํ, สราโว ตุ จ มลฺลโก; 

ปุเม กฏจฺฉุ ทพฺพิ’ตฺถี, กุสูโล โกฏฺฐ มุจฺจเตฯ

๔๕๙.

สาโก อนิตฺถิยํ ฑาโก, สิงฺคีเวรํ ตุ อทฺทกํ; 

มโหสธํ ตุ ตํ สุกฺขํ, มริจํ ตุ จ โกลกํฯ 

๔๖๐. 

โสวีรํ กญฺชิยํ วุตฺตํ, อารนาฬํ ถุโสทกํ; 

ธญฺญมฺพิลํ พิฬงฺโคถ, ลวณํ โลณ มุจฺจเตฯ 

๔๖๑. 

สามุทฺทํ สินฺธโว นิตฺถี, กาฬโลณํ ตุ อุพฺภิทํ; 

พิฬกํ เจติ ปญฺเจเต, ปเภทา ลวณสฺส หิฯ 

๔๖๒. 

คุโฬ จ ผาณิตํ ขณฺโฑ, มจฺฉณฺฑี สกฺขรา อิติ; 

อิเม อุจฺฉุวิการาถ, คุฬสฺมิ วิสกณฺฏกํฯ 

๔๖๓. 

ลาชา สิยา’กฺขตํ จาถ, ธานา ภฏฺฐยเว ภเว; 

อพทฺธสตฺตุ มนฺโถ จ, ปูปา’ ปูปา ตุ ปิฏฺฐโกฯ 

๔๖๔. 

ภตฺตกาโร สูปกาโร, สูโท อาฬาริโก ตถา; 

โอทนิโก จ รสโก, สูโป ตุ พฺยญฺชนํ ภเวฯ 

๔๖๕. 

โอทโน วา กุรํ ภตฺตํ, ภิกฺขา จา’นฺน มถาสนํ; 

อาหาโร โภชนํ ฆาโส, ตรลํ ยาคุ นาริยํฯ 

๔๖๖. 

ขชฺชํ ตุ โภชฺช เลยฺยานิ, เปยฺยนฺติ จตุธา’สนํ;

นิสฺสาโว จ ตถา’จาโม, อาโลโป กพโฬ ภเวฯ 

๔๖๗. 

มณฺโฑ นิตฺถีรสคฺคสฺมิ, วิฆาโส ภุตฺตเสสเก;

วิฆาสาโท จ ทมโก, ปิปาสา ตุ จ ตสฺสนํฯ 

๔๖๘. 

ขุทฺทา ชิฆจฺฉา, มํสสฺส, ปฏิจฺฉาทนิยํ รโส; 

อุทฺเรโก เจว อุคฺคาโร, โสหิจฺจํ ติตฺติ ตปฺปนํฯ 

๔๖๙.

กามํ ตฺวิฏฐํ นิกามญฺจ, ปริยตฺตํ ยถิจฺฉิตํ; 

กยวิกฺกยิโก สตฺถ-, วาหา’ ปณิกวาณิชาฯ

๔๗๐. 

วิกฺกยิโก ตุ วิกฺเกตา, กยิโก ตุ จ กายิโก; 

อุตฺตมณฺโณ จ ธนิโก-, ธมณฺโณ ตุ อิณายิโกฯ

๔๗๑. 

อุทฺธาโร ตุ อิณํ วุตฺตํ, มูลํ ตุ ปาภตํ ภเว; 

สจฺจาปนํ สจฺจกาโร, วิกฺเกยฺยํ ปณิยฺยํ ติสุฯ 

๔๗๒. 

ปฏิทานํ ปริวตฺโต, นฺยาโส ตู’ปนิธีริโตฯ

๔๗๓. 

อฏฺฐารสนฺตา สงฺขฺเยยฺเย, สงฺขฺยา เอกาทโย ติสุ;

สงฺขฺยาเน ตุ จ สงฺขฺเยยฺเย, เอกตฺเต วีสตาทโย;

วคฺคเภเท พหุตฺเตปิ, ตา อานวุติ นาริยํฯ

๔๗๔. 

สตํ สหสฺสํ นิยุตํ, ลกฺขํ โกฏิ ปโกฏิโย;

โกฏิปโกฏิ นหุตํ, ตถา นินฺนหุตมฺปิ จฯ 

๔๗๕. 

อกฺโขภนีตฺถิยํ พินฺทุ, อพฺพุทญฺจ นิรพฺพุทํ;

อหหํ อพพํ เจวา-, ฏฏํ โสคนฺธิ กุปฺปลํฯ 

๔๗๖. 

กุมุทํ ปุณฺฑรีกญฺจ, ปทุมํ กถานมฺปิ จ; 

มหากถานา’สงฺขฺเยยฺยา, นิ’จฺเจตาสุ สตาทิ จฯ 

๔๗๗. 

โกฏฺยาทิกํ ทสคุณํ, สตลกฺขคุณํ กมา; 

จตุตฺโถ’ฑฺเฒน อฑฺฒุฑฺโฒ, ตติโยฑฺฒติโย ตถาฯ

๔๗๘. 

อฑฺฒเตยฺโย ทิยฑฺโฒ ตุ, ทิวฑฺโฒ ทุติโย ภเว;

ตุลา,ปตฺถ,งฺคุลิ,วสา, ติธา มานมโถ สิยาฯ 

๔๗๙.

จตฺตาโร วิหโย คุญฺชา, เทฺว คุญฺชา มาสโก ภเว;

เทฺว อกฺขา มาสกา ปญฺจ-, กฺขานํ ธรณมฏฺฐกํฯ

๔๘๐. 

สุวณฺโณ ปญฺจธรณํ, นิกฺขํ ตฺวนิตฺถิ ปญฺจ เต;

ปาโท ภาเค จตุตฺเถถ, ธรณานิ ปลํ ทสฯ 

๔๘๑. 

ตุลา ปลสตํ จาถ, ภาโร วีสติ ตา ตุลา;

อโถ กหาปโณ นิตฺถี, กถฺยเต กริสาปโณฯ 

๔๘๒. 

กุฑุโว ปสโต เอโก, ปตฺโถ เต จตุโร สิยุํ;

อาฬฺหโก จตุโร ปตฺถา, โทณํ วาจตุรา’ฬฺหกํฯ 

๔๘๓. 

มานิกา จตุโร โทณา, ขารีตฺถี จตุมานิกา;

ขาริโย วีส วาโหถ, สิยา กุมฺโภ ทสมฺพณํฯ 

๔๘๔. 

อาฬฺหโก นิตฺถิยํ ตุมฺโภ, ปตฺโถ ตุ นาฬิ นาริยํ; 

วาโห ตุ สกโฏ เจกา-, ทส โทณา ตุ อมฺพณํฯ 

๔๘๕. 

ปฏิวีโส จ โกฏฺฐาโส, อํโส ภาโค ธนํ ตุ โส; 

ทพฺพํ วิตฺตํ สาปเตยฺยํ, วสฺว’ตฺโถ วิภโว ภเวฯ

๔๘๖. 

โกโส หิรญฺญญฺจ กตา-, กตํ กญฺจน,รูปิยํ; 

กุปฺปํ ตทญฺญํ ตมฺพาทิ, รูปิยํ ทฺวยมาหตํฯ 

๔๘๗. 

สุวณฺณํ กนกํ ชาต-, รูปํ โสณฺณญฺจ กญฺจนํ; 

สตฺถุวณฺโณ หรี กมฺพุ, จารุ เหมญฺจ หาฏกํฯ 

๔๘๘. 

ตปนิยํ หิรญฺญํ ตพฺ-, เภทา จามีกรมฺปิ จ;

สาตกุมฺภํ ตถา ชมฺพุ-, นทํ สิงฺคี จ นาริยํฯ 

๔๘๙.

รูปิยํ รชตํ สชฺฌุ, รูปี สชฺฌํ อโถ วสุ; 

รตนญฺจ มณิ ทฺวีสุ, ปุปฺผราคาที ตพฺภิทาฯ 

๔๙๐. 

สุวณฺณํ รชตํ มุตฺตา, มณิ เวฬุริยานิ จ; 

วชิรญฺจ ปวาฬนฺติ, สตฺตา’หุ รตนานิ’เมฯ 

๔๙๑. 

โลหิตงฺโก จ ปทุม-, ราโค รตฺตมณิปฺยถ; 

วํสวณฺโณ เวฬุริยํ, ปวาฬอ วา จ วิทฺทุโมฯ 

๔๙๒. 

มสารคลฺลํ กพรมณิ, อถ มุตฺตา จ มุตฺติกํ; 

รีติตฺถี อารกูโฏ วา, อมลํ ตฺว’พฺภกํ ภเวฯ 

๔๙๓. 

โลโห นิตฺถี อโย กาฬา, โสญฺจ ปารโท รโส; 

กาฬติปุ ตุ สีสญฺจ, หริตาลํ ตุ ปีตนํฯ 

๔๙๔. 

จีนปิฏฺฐญฺจ สินฺทูรํ, อถ ตูโล ตถา ปิจุ; (จินปิฏฺฐํ)

ขุทฺทชํ ตุ มธุ ขุทฺทํ, มธุจฺฉิฏฐํ ตุ สิตฺถกํฯ

๔๙๕. 

โคปาโล โคปโคสงฺขฺยา, โคมา ตุ โคมิโกปฺยถ; 

อุสโภ พลีพทฺโธ จ, โคโณ โควสโภ วุโสฯ 

๔๙๖. 

วุทฺโธ ชรคฺคโว โสถ, ทมฺโม วจฺฉตโร สมา;

ธุรวาหี ตุ โธรยฺโห, โควินฺโทธิกโต ควํ ฯ 

๔๙๗. 

วโห จ ขนฺธเทโสถ, กกุโธ กกุ วุจฺจเต;

อโถ วิสาณํ สิงฺคญฺจ, รตฺตคาวี ตุ โรหิณีฯ 

๔๙๘. 

คาวี จ สิงฺคินี โค จ, วญฺฌา ตุ กถฺยเต วสา;

นวปฺปสูติกา เธนุ, วจฺฉกามา ตุ วจฺฉลาฯ 

๔๙๙.

คคฺครี มนฺถนีตฺถี เทฺว, สนฺทานํ ทามมุจฺจเต; 

โคมิฬฺโห โคมโยนิตฺถี, อโถ สปฺปิ ฆตํ ภเวฯ 

๕๐๐. นวุทฺธฏํ ตุ โนนีตํ, ทธิมณฺฑํ ตุ มตฺถุ จ;

ขีรํ ทุทฺธํ ปโย ถญฺญํ, ตกฺกํ ตุ มถิตํปฺยถฯ 

๕๐๑. 

ขีรํ ทธิ ฆตํ ตกฺกํ, โนนีตํ ปญฺจ โครสา; 

อุรพฺโภ เมณฺฑ เมสา จ, อุรโณ อวิ เอฬโกฯ 

๕๐๒. 

วสฺโส ตฺวโช ฉคลโก, โอฏฺโฐ ตุ กรโภ ภเว; 

คทฺรโภ ตุ ขโร วุตฺโต, อุรณี ตุ อชี อชาฯ

อิติ เวสฺสวคฺโคฯ

๒.๔.๔. สุทฺทวคฺค

๕๐๓. 

สุทฺโท’นฺตวณฺโณ วสโล, สงฺกิณฺณา มาคธาทโย;

มาคโธ สุทฺทขตฺตาโช, อุคฺโค สุทฺทาย ขตฺตโชฯ 

๕๐๔. 

ทฺวิชา ขตฺติยโช สูโต, การุ ตุ สิปฺปิโก ปุเม;

สงฺฆาโต ตุ สชาตีนํ, เตสํ เสณี ทฺวิสุจฺจเตฯ (เสณิ)

๕๐๕. 

ตจฺฉโก ตนฺตวาโย จ, รชโก จ นหาปิโต; 

ปญฺจโม จมฺมกาโรติ, การโว ปญฺจิเม สิยุํฯ 

๕๐๖. 

ตจฺฉโก วฑฺฒกี มโต, ปลคณฺโฑ ถปตฺยปิ; 

รถกาโรถ สุวณฺณ-, กาโร นาฬิธโม ภเวฯ 

๕๐๗. 

ตนฺตวาโย เปสกาโร, มาลากาโร ตุ มาลิโก; 

กุมฺภกาโร กุลาโลถ, ตุนฺนวาโย จ สูจิโกฯ 

๕๐๘. 

จมฺมกาโร รถกาโร, กปฺปโก ตุ นหาปิโต; 

รงฺคาชีโว จิตฺตกาโร, ปุกฺกุโส ปุปฺผฉฑฺฑโกฯ 

๕๐๙.

เวโน วิลีวกาโร จ, นฬกาโร สมา ตโย; 

จุนฺทกาโร ภมกาโร, กมฺมาโร โลหการโกฯ 

๕๑๐. 

นินฺเนชโก จ รชโก, เนตฺติโก อุทหารโก; 

วีณาวาที เวณิโกถ, อุสุกาโร’สุวฑฺฒกีฯ 

๕๑๑. 

เวณุธโม เวณวิโก, ปาณิวาโท ตุ ปาณิโฆ;

ปูปิโย ปูปปณิโย, โสณฺฑิโก มชฺชวิกฺกยีฯ

๕๑๒. 

มายา ตุ สมฺพรี มายา-, กาโร ตุ อินฺทชาลิโกฯ

๕๑๓. 

โอรพฺภิกา สูกริกา, มาควิกา เต จ สากุณิกา; 

หนฺตฺวา ชีวนฺเต’ฬก-, สูกรมิคปกฺขิโน กมโตฯ 

๕๑๔. 

วาคุริโก ชาลิโกถ, ภารวาโห ตุ ภาริโก; 

เวตนิโก ตุ ภตโก, กมฺมกโรถ กิงฺกโร; 

ทาโส จ เจฏโก เปสฺโส, ภจฺโจ จ ปริจาริโกฯ 

๕๑๕. 

อนฺโตชาโต ธนกฺกีโต, ทาสพฺโย’ปคโต สยํ; 

ทาสา กรมรานีโตจฺ-, เจวํ เต จตุธา สิยุํฯ 

๕๑๖. 

อทาโส ตุ ภุชิสฺโสถ, นีโจ ชมฺโม นิหีนโก; 

นิกฺโกสชฺโช อกิลาสุ, มนฺโท ตุ อลโสปฺยถฯ 

๕๑๗. 

สปาโก เจว จณฺฑาโล, มาตงฺโค สปโจ ภเว; 

ตพฺเภทา มิลกฺขชาตี, กิราตสวราทโยฯ 

๕๑๘. 

เนสาโท ลุทฺทโก พฺยาโธ, มิคโว ตุ มิคพฺยโธ; 

สารเมยฺโย จ สุนโข, สุโน โสโณ จ กุกฺกุโรฯ 

๕๑๙.

สฺวาโน สุวาโน สาฬูโร, สูโน สาโน จ สา ปุเม; 

อุมฺมตฺตาทิตมาปนฺโน, อฬกฺโกติ สุโน มโตฯ 

๕๒๐. 

สาพนฺธนํ ตุ คทฺทูโล, ทีปโก ตุ จ เจตโก; (เจฏโก)

พนฺธนํ คณฺฐิปาโส ถ, วาคุรา มิคพนฺธนีฯ (วากรา)

๕๒๑. 

ถิยํ กุเวณี กุมีนํ, อานโย ชาลมุจฺจเต; 

อาฆาตนํ วธฏฺฐานํ, สูนา ตุ อธิโกฏฏนํฯ

๕๒๒. 

ตกฺกโร โมสโก โจโร, เถเน’กาคาริโก สมา; 

เถยฺยญฺจ โจริกา โมโส, เวโม วายนทณฺฑโกฯ 

๕๒๓. 

สุตฺตํ ตนฺตุ ปุเม ตนฺตํ, โปตฺถํ เลปฺยาทิกมฺมนิ;

ปญฺจาลิกา โปตฺถลิกา, วตฺถทนฺตาทินิมฺมิตาฯ 

๕๒๔. 

อุคฺฆาฏนํ ฆฏียนฺตํ, กูปมฺพุพฺพาหนํ ภเว; 

มญฺชูสา เปฬา ปิฏโก, ตฺวิตฺถิยํ ปจฺฉิ เปฏโกฯ 

๕๒๕. 

พฺยาภงฺคี ตฺวิตฺถิยํ กาโช, สิกฺกา ตฺวตฺรา’วลมฺพนํ; 

อุปาหโน วา ปาทุ’ตฺถี, ตพฺเภทา ปาทุกาปฺยถฯ 

๕๒๖. 

วรตฺตา วทฺธิกา นทฺธี, ภสฺตา จมฺมปสิพฺพกํ; 

โสณฺณาทฺยาวตฺตนี มูสา-, ถ กูฏํ วา อโยฆโนฯ 

๕๒๗. 

กมฺมารภณฺฑา สณฺฑาโส, มุฏฺฐยา’ธิกรณีตฺถียํฯ 

ตพฺภสฺตา คคฺครี นารี, สตฺตํ ตุ ปิปฺผลํ ภเวฯ 

๕๒๘. 

สาโณ ตุ นิกโส วุตฺโต, อารา ตุ สูจิวิชฺฌนํ; 

ขโร จ กกโจนิตฺถี, สิปฺปํ กมฺมํ กลาทิกํฯ 

๕๒๙.

ปฏิมา ปฏิพิมฺพญฺจ, พิมฺโพ ปฏินิธีริโต; 

ตีสุ สโม ปฏิภาโค, สนฺนิกาโส สริกฺขโกฯ 

๕๓๐. 

สมาโน สทิโส ตุลฺโย, สงฺกาโส สนฺนิโภ นิโภ; 

โอปมฺมมุปมานํ จุ-, ปมา ภติ ตุ นาริยํฯ 

๕๓๑. 

นิพฺเพโส เวตนํ มูลฺยํ, ชูตํ ตฺวนิตฺถิ เกตวํ ; 

ธุตฺโต’กฺขธุตฺโต กิตโว, ชูตการ,กฺขเทวิโนฯ 

๕๓๒. 

ปาฏิโภโค ตุ ปฏิภู, อกฺโข ตุ ปาสโก ภเว; 

ปุเม วา’ฏฺฐปทํ สาริ-, ผลเกถ ปโณ,พฺภุโตฯ

๕๓๓. 

กิณฺณํ ตุ มทิราพีเช, มธุ มธฺวาสเว มตํ;

มทิรา วารุณี มชฺชํ, สุราสโว ตุ เมรยํฯ 

๕๓๔. 

สรโก จสโกนิตฺถี, อาปานํ ปานมณฺฑลํฯ 

๕๓๕. 

เย’ตฺร ภูริปฺปโยคตฺตา, โยคิเกกสฺมิมีริตา; 

ลิงฺคนฺตเรปิ เต เญยฺยา, ตทฺธมฺมตฺตา’ญฺญวุตฺติยนฺติฯ 

อิติ สุทฺทวคฺโคฯ

จตุพฺพณฺณวคฺโค นิฏฺฐิโตฯ