3.3. สามญฺญกณฺฑ (3)

๓.๔. อพฺยยวคฺค

๓.๔.๑. เอกตฺถนิปาตปท

๑๑๓๖. 

อพฺยยํ วุจฺจเต ทานิ, จิรสฺสํ ตุ จิรํ ตถา; 

จิเรน จิรรตฺตาย, สห สทฺธิ สมํ อมาฯ 

๑๑๓๗. 

ปุนปฺปุนํ อภิณฺหญฺจา, สกิ จา’ภิกฺขณํ มุหุํ; 

วชฺชเน ตุ วินา นานา, อนฺตเรน ริเต ปุถุฯ 

๑๑๓๘. 

พลวํ สุฏฺฐุ จา’ตีวา, ติสเย กิมุต สฺว’ติ;

อโห ตุ กิ กิมู’ ทาหุ, วิกปฺเป กิมุโต’ท จฯ

๑๑๓๙.

อวฺหาเน โภ อเร อมฺโภ, หมฺโภ เร เช’งฺค อาวุโส; 

เห หเร ถ กถํ กิสุ, นนุ กจฺจิ นุ กิ สมาฯ 

๑๑๔๐. 

อธุเน’ตรหี’ทานิ, สมฺปติ อญฺญทตฺถุ ตุ; 

ตคฺเฆ’ กํเส สสกฺกญฺจา, ทฺธา กามํ ชาตุ เว หเวฯ 

๑๑๔๑. 

ยาวตา ตาวตา ยาว, ตาว กิตฺตาวตา ตถา;

เอตฺตาวตา จ กีเว’ติ, ปริจฺเฉทตฺถวาจกาฯ 

๑๑๔๒. 

ยถา ตถา ยเถเว’วํ, ยถานาม ยถาหิ จ; 

เสยฺยถาปฺเย’วเมวํ วา, ตเถว จ ยถาปิ จฯ

๑๑๔๓. 

เอวมฺปิ จ เสยฺยถาปิ, นาม โถริวา’ปิ จ;

ปฏิภาคตฺเถ ยถาจ, วิย ตถริวา’ปิ จฯ 

๑๑๔๔. 

สํ สามญฺจ สยํ จาถ, อาม สาหุ ลหู’ปิ จ;

โอปายิกํ ปติรูปํ, สาธฺเว’วํ สมฺปฏิจฺฉเนฯ

๑๑๔๕. 

ยํ ตํ ยโต ตโต เยน, เตเน’ติ การเณ สิยุํ; 

อสากลฺเย ตุ จน จิ, นิปฺผเล ตุ มุธา ภเวฯ

๑๑๔๖. 

กทาจิ ชาตุ ตุลฺยา’ถ, สพฺพโต จ สมนฺตโต; 

ปริโต จ สมนฺตาปิ, อถ มิจฺฉา มุสา ภเวฯ 

๑๑๔๗. 

นิเสเธ น อโนมา’ลํ, นหิ เจตุ สเจ ยทิ; 

อนุกุลฺเย ตุ สทฺธญฺจ, นตฺตํ โทโส ทิวา ตฺว’เหฯ 

๑๑๔๘. 

อีสํ กิญฺจิ มนํ อปฺเป, สหสา ตุ อตกฺกิเต; 

ปุเร คฺคโต ตุ ปุรโต, เปจฺจา’มุตฺรภวนฺตเรฯ

๑๑๔๙.

อโห หี วิมฺหเย ตุณฺหี, ตุ โมเน ถา’วิ ปาตุ จ; 

ตงฺขเณ สชฺชุ สปทิ, พลกฺกาเร ปสยฺห จฯ

๑๑๕๐. 

สุทํ โข อสฺสุ ยคฺเฆ เว,หา’ทโย ปทปูรเณ;

อนฺตเรน’นฺตรา อนฺโต, วสฺสํ นูน จ นิจฺฉเยฯ 

๑๑๕๑. 

อานนฺเท สญฺจ ทิฏฺฐา ถ, วิโรธกถเน นนุ;

กามปฺปเวทเน กจฺจิ, อุสูโยปคเม’ตฺถุ จฯ 

๑๑๕๒. 

เอวา’วธารเณ เญยฺยํ, ยถาตฺตํ ตุ ยถาาตถํ;

นีจํ อปฺเป, มหตฺยุ’จฺจํ, อถ ปาโต ปเค สมาฯ

๑๑๕๓. 

นิจฺเจ สทา สนํ ปาโย, พาหุลฺเย พาหิรํ พหิ; 

พหิทฺธา พาหิรา พาหฺเย, สีเฆ ตุ สณิกํ ภเวฯ

๑๑๕๔. 

อตฺถํ อทสฺสเน ทุฏฺฐุ, นินฺทายํ, วนฺทเน นโม;

สมฺมา สุฏฺฐุ ปสงฺสายํ, อโถ สตฺตาย มตฺถิ จฯ 

๑๑๕๕. 

สายํ สาเย’ชฺช อตฺรา’เห, สุเว ตุ สฺเว อนาคเต;

ตโต ปเร ปรสุเว, หิยฺโย ตุ ทิวเส คเตฯ 

๑๑๕๖. 

ยตฺถ ยตฺร ยหิญฺจาถ, ตตฺถ ตตฺร ตหิตหํ; 

อโถ อุทฺธญฺจ อุปริ, เหฏฺฐา ตุ จ อโธ สมาฯ 

๑๑๕๗. 

โจทเน อิงฺฆ หนฺทา’ถ, อารา ทูรา จ อารกา;

ปรมฺมุขา ตุ จ รโห, สมฺมุขา ตฺวา’วิ ปาตุ จฯ 

๑๑๕๘. 

สงฺสยตฺถมฺหิ อปฺเปว, อปฺเปวนาม นู’ติ จ;

นิทสฺสเน อิติ’ตฺถญฺจ, เอวํ กิจฺเฉ กถญฺจิ จฯ

๑๑๕๙.

หา เขเท สจฺฉิ ปจฺจกฺเข, ธุวํ ถิเร’วธารเณ;

ติโร ตุ ติริยํ จาถ, กุจฺฉายํ ทุฏฺฐุ กุ’จฺจเตฯ 

๑๑๖๐. 

สุวตฺถิ อาสิฏฺฐตฺถมฺหิ, นินฺทายํ ตุ ธี กถฺยเต;

กุหิญฺจนํ กุหิ กุตฺร, กุตฺถ กตฺถ กหํ กฺว ถฯ

๑๑๖๑. 

อิเห’ธา’ตฺร ตุ เอตฺถา’ตฺถ, อถ สพฺพตฺร สพฺพธิ; 

กทา กุทาจนํ จาถ, ตทานิ จ ตทา สมาฯ

อิติ เอกตฺถนิปาตปทํฯ

๓.๔.๒ อุปสคฺคปท

๑๑๖๒. 

อาทิกมฺเม ภุสตฺเถ จ, สมฺภโว’ติณฺณ ติตฺติสุ; 

นิโยคิ’สฺสริยปฺปีติ, ทาน ปูชา’คฺค สนฺติสุฯ 

๑๑๖๓. 

ทสฺสเน ตปฺปเร สงฺเค, ปสงฺสา คติ สุทฺธิสุ; 

หิสา ปการนฺโต’ภาว, วิโยคา’วยเวสุ จ; 

โป’ปสคฺโค ทิสาโยเค, ปตฺถนา, ธิติอาทิสุฯ 

๑๑๖๔. 

ปราสทฺโท ปริหานิ, ปราชย คตีสุ จ; 

ภุสตฺเถ ปฏิโลมตฺเถ, วิกฺกมา’มสนาทิสุฯ

๑๑๖๕. 

นิสฺเสสา’ภาว สนฺยาส, ภุสตฺถ โมกฺข ราสิสุ; 

เคหา’เทโส’ปมาหีน, ปสาทนิคฺคตา’จฺจเยฯ 

๑๑๖๖. 

ทสฺสโน’สานนิกฺขนฺตา, โธภาเคสฺว’วธารเณ; 

สามีปฺเย พนฺธเน เฉก, นฺโตภาโค’ปรตีสุ จฯ

๑๑๖๗. 

ปาตุภาเว วิโยเค จ, นิเสธาโท นิ ทิสฺสติ;

อโถ นีหรเณ เจวา, วรณาโท จ นี สิยาฯ

๑๑๖๘. 

อุทฺธกมฺม วิโยค ตฺต, ลาภ ติตฺติ สมิทฺธิสุ; 

ปาตุภาว’จฺจยาภาว, ปพลตฺเต ปกาสเน; 

ทกฺข’คฺคตาสุ กถเน, สตฺติโมกฺขาทิเก อุ จฯ

๑๑๖๙.

ทุ กุจฺฉิเต’สทตฺเถสุ, วิรูปตฺเต ปฺยโสภเนฯ 

สิยา’ภาวา’สมิทฺธีสุ, กิจฺเฉ จา’นนฺทนาทิเกฯ

๑๑๗๐. 

สํ สโมธาน สงฺเขป, สมนฺตตฺต สมิทฺธิสุ;

สมฺมา ภุส สห ปฺปตฺถา, ภิมุขตฺเถสุ สงฺคเต; 

วิธาเน ปภเว ปูชา, ปุนปฺปุนกฺริยาทิสุฯ

๑๑๗๑. 

วิวิธา’ติสยา’ภาว, ภุสตฺติ’สฺสริยา’จฺจเย; 

วิโยเค กลเห ปาตุ, ภาเว ภาเส จ กุจฺฉเนฯ 

๑๑๗๒. 

ทูรา’นภิมุขตฺเตสุ, โมหา’นวฏฺฐิตีสุ จ; 

ปธาน ทกฺขตา เขท, สหตฺถาโท วิ ทิสฺสติฯ 

๑๑๗๓. 

วิโยเค ชานเน จา’โธ,ภาค นิจฺฉยสุทฺธิสุฯ 

อีสทตฺเถ ปริภเว, เทส พฺยาปน หานิสุ; 

วโจกฺริยาย เถยฺเย จ, ญาณปฺปตฺตาทิเก อวฯ

๑๑๗๔. 

ปจฺฉา ภุสตฺต สาทิสฺยา, นุปจฺฉินฺนา’นุวตฺติสุ; 

หีเน จ ตติยตฺถา’โธ, ภาเคสฺว’นุคเต หิเต; 

เทเส ลกฺขณ วิจฺเฉ’ตฺถ, มฺภูต ภาคาทิเก อนุฯ

๑๑๗๕. 

สมนฺตตฺเถ ปริจฺเฉเท, ปูชา’ลิงฺคน วชฺชเน; 

โทสกฺขาเน นิวาสนา, วญฺญา’ธาเรสุ โภชเน; 

โสก พฺยาปน ตตฺเวสุ, ลกฺขณาโท สิยา ปริฯ

๑๑๗๖. 

อาภิมุขฺโ วิสิฏฺฐุ’ทฺธ, กมฺมสารุปฺปวุทฺธิสุ; 

ปูชา’ธิก กุลา’สจฺจ, ลกฺขณาทิมฺหิ จาปฺยภิฯ 

๑๑๗๗. 

อธิกิ’สฺสร, ปาฐา’ธิ, ฏฺฐาน, ปาปุณเนสฺว’ธิฯ 

นิจฺฉเย โจปริตฺตา’ธิ, ภวเน จ วิเสสเนฯ         

๑๑๗๘. 

ปฏิทานนิเสเธสุ, วามา’ทานนิวตฺติสุ; 

สาทิเส ปฏินิธิมฺหิ, อาภิมุขฺโคตีสุ จฯ

๑๑๗๙.

ปติโพเธ ปติคเต, ตถา ปุนกฺริยาย จ; 

สมฺภาวเน ปฏิจฺจตฺเถ, ปตีติ ลกฺขณาทิเก; 

สุ โสภเน สุเข สมฺมา, ภุส สุฏฺฐุ สมิทฺธิสุฯ 

๑๑๘๐. 

อาภิมุขฺย, สมีปา’ทิ, กมฺมา’ลิงฺคน ปตฺติสุ; 

มริยาทุ’ทฺธกมฺมิ’จฺฉา, พนฺธนา’ภิวิธีสุ อาฯ 

๑๑๘๑. 

นิวาสา’วฺหาน คหณ, กิจฺเฉ’สตฺถ นิวตฺติสุ; 

อปฺปสาทา’สิ สรณ, ปติฏฺฐา’วิมฺหยาทิสุฯ 

๑๑๘๒. 

อนฺโตภาว ภุสตฺตา’ติ, สย ปูชาสฺว’ติกฺกเม; 

ภูตภาเว ปสงฺสายํ, ทฬฺหตฺถาโท สิยา อติฯ

๑๑๘๓. 

สมฺภาวเน จ ครหา, เปกฺขาสุ จ สมุจฺจเย; 

ปญฺเห สงฺวรเณ เจว, อาสีสตฺเถ อปี’ริตํฯ 

๑๑๘๔. 

นิทฺเทเส วชฺชเน ปูชา, ปคเต วารเณปิ จ; 

ปทุสฺสเน จ ครหา, โจริกา’โท สิยา อปฯ

๑๑๘๕. 

สมีปปูชา สาทิสฺส, โทสกฺขาโน’ปปตฺติสุ; 

ภุสตฺโต’ปคมา’ธิกฺย, ปุพฺพกมฺมนิวตฺติสุ; 

คยฺหากาโร’ปริตฺเตสุ, อุเป’ตฺย ’นสนา’ทิเกฯ

อิติ อุปสคฺคปทํฯ

๓.๔.๓. อเนกตฺถนิปาตปท

๑๑๘๖. 

เอวํ นิทสฺสนา’กาโร, ปมาสุ สมฺปหํสเน;

อุปเทเส จ วจน, ปฏิคฺคาเห’วธารเณ; 

ครหาเย’ทมตฺเถ จ, ปริมาเน จ ปุจฺฉเนฯ 

๑๑๘๗. 

สมุจฺจเย สมาหาเร, นฺวาจเย เจ’ตรีตเร; 

ปทปูรณมตฺเต จ, จสทฺโท อวธารเณฯ 

๑๑๘๘. 

อิติ เหตุปกาเรสุ, อาทิมฺหิ จา’วธารเณฯ

นิทสฺสเน ปทตฺถสฺส, วิปลฺลาเส สมาปเนฯ 

๑๑๘๙.

สมุจฺจเย โจ’ปมายํ, สงฺสเย ปทปูรเณ; 

ววตฺถิตวิภาสายํ, วา’วสฺสคฺเค วิกปฺปเนฯ 

๑๑๙๐. 

ภูสเน วารเณ จา’ลํ, วุจฺจเต ปริยตฺติยํ;

อโถ’ถา’นนฺตรา’รมฺภ, ปญฺเหสุ ปทปูรเณฯ 

๑๑๙๑. 

ปสงฺสาครหาสญฺญา, สีการาโท ปิ นาม ถ;

นิจฺฉเย จา’นุมานสฺมิ, สิยา นูน วิตกฺกเนฯ 

๑๑๙๒. 

ปุจฺฉา’วธารณา’นุญฺญา, สานฺตฺวนา’ลปเน นนุ;

วเต’กํส, ทยา, หาส, เขทา’ลปน, วิมฺหเยฯ

๑๑๙๓. 

วากฺยารมฺภ, วิสาเทสุ, หนฺท หาเส’นุกมฺปเน;

ยาว ตุ ตาว สากลฺย, มานา’วธฺยวธารเณฯ

๑๑๙๔. 

ปาจี, ปุร, งฺคโตตฺเถสุ, ปุรตฺถา ปฐเม ปฺยถ;

ปพนฺเธ จ จิราตีเต, นิกฏาคามิเก ปุราฯ

๑๑๙๕. 

นิเสธวากฺยาลงฺการา, วธารณปสิทฺธิสุ; 

ขลฺวา’สนฺเน ตุ อภิโต ภิมุโข’ภยโตทิเกฯ

๑๑๙๖. 

กามํ ยทฺยปิสทฺทตฺเถ, เอกํสตฺเถ จ ทิสฺสติ;

อโถ ปน วิเสสสฺมิ, ตเถว ปทปูรเณฯ 

๑๑๙๗. 

หิ การเณ วิเสสา’ว, ธารเณ ปทปูรเณ;

ตุ เหตุวชฺเช ตตฺถา’ถ, กุ ปาเป’สตฺถ’กุจฺฉเนฯ 

๑๑๙๘. 

นุ สงฺสเย จ ปญฺเห ถ, นานา’ เนกตฺถ วชฺชเน;

กิ ตุ ปุจฺฉาชิคุจฺฉาสุ, กํ ตุ วาริมฺหิ มุทฺธนิฯ 

๑๑๙๙.

อมา สหสมีเป ถ, เภเท อปฺปฐเม ปุน;

กิรา’นุสฺสวา’รุจิสุ, อุทา’ปฺยตฺเถ วิกปฺปเนฯ

๑๒๐๐. 

ปตีจี จริเม ปจฺฉา, สามิ ตฺวทฺเธ ชิคุจฺฉเน;

ปกาเส สมฺภเว ปาตุ, อญฺโญญฺเญ ตุ รโห มิโถฯ

๑๒๐๑. 

หา เขทโสกทุกฺเขสุ, เขเท ตฺว’หห วิมฺหเย;

ภิสาปเน ธี นินฺทายํ, ปิธาเน ติริยํ ติโรฯ 

อิติ อเนกตฺถนิปาตปทํ

๓.๔.๔. วิภตฺยนฺตปจฺจย

๑๒๐๒. 

ตุน ตฺวาน ตเว ตฺวา ตุํ, ธา โส ถา กฺขตฺตุ, เมว จ; 

โต ถ ตฺร หิญฺจนํ หิหํ, ธิ ห หิ ธ ธุนา รหิฯ

๑๒๐๓. 

ทานิ โวทาจนํ ทาชฺช, ถํ ตตฺตํ ชฺฌ ชฺชุ อาทโย; 

สมาโส จา’พฺยยีภาโว, ยาเทโส จา’พฺยยํ ภเวติฯ

อิติ อพฺยยวคฺโคฯ

สามญฺญกณฺโฑ ตติโยฯ

อภิธานปฺปทีปิกา สมตฺตาฯ 

นิคมน

๑. 

สคฺคกณฺโฑ จ ภูกณฺโฑ, ตถา สามญฺญกณฺฑิติฯ 

กณฺฑตฺตยานฺวิตา เอสา, อภิธานปฺปทีปิกาฯ 

๒. 

ติทิเว มหิยํ ภุชคาวสเถ, 

สกลตฺถสมวฺหยทีปนิ’ยํ; 

อิห โย กุสโล มติมา ส นโร, 

ปฏุ โหติ มหามุนิโน วจเนฯ 

๓. 

ปรกฺกมภุโช นาม, ภูปาโล คุณภูสโนฯ 

ลงฺกายมาสิ เตชสฺสี, ชยี เกสริวิกฺกโมฯ 

๔. 

วิภินฺนํ จิรํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิกาย-

ตฺตยสฺมิญฺจ กาเรสิ สมฺมา สมคฺเค; 

สเทหํ’ว นิจฺจาทโร ทีฆกาลํ, 

มหคฺเฆหิ รกฺเขสิ โย ปจฺจเยหิฯ 

๕. 

เยน ลงฺกา วิหาเรหิ, คามา’รามปุรีหิ จ; 

กิตฺติยา วิย สมฺพาธี-, กตา เขตฺเตหิ วาปิหิฯ 

๖. 

ยสฺสา’สาธารณํ ปตฺวา-, นุคฺคหํ สพฺพกามทํ; 

อหมฺปิ คนฺถการตฺตํ, ปตฺโต วิพุธโคจรํฯ 

๗. 

การิเต เตน ปาสาท-, โคปุราทิวิภูสิเต; 

สคฺคขณฺเฑ’ว ตตฺโตยา-, สยสฺมึ ปฏิพิมฺพิเตฯ 

๘. 

มหาเชตวนา’ขฺยมฺหิ, วิหาเร สาธุสมฺมเต;

สโรคามสมูหมฺหิ, วสตา สนฺตวุตฺตินาฯ 

๙.

สทฺธมฺมฏฺฐิติกาเมน, โมคฺคลฺลาเนน ธีมตา;

เถเรน รจิตา เอสา, อภิธานปฺปทีปิกาติฯ

อภิธานปฺปทีปิกา ปริสมตฺตาฯ