1.2. สคฺคกณฺฑ (2)

๑.๔. กุสลาทิวคฺค

๘๕. 

กุสลํ สุกตํ สุกฺกํ, ปุญฺญํ ธมฺมมนิตฺถิยํ;

สุจริตมโถ ทิฏฺฐ-, ธมฺมิกํ อิหโลกิกํฯ

๘๖. 

สนฺทิฏฺฐิกมโถ ปาร-, โลกิกํ สมฺปรายิกํ;

ตกฺกาลํ ตุ ตทาตฺวํ โจ-, ตฺตรกาโล ตุ อายติฯ

๘๗. 

หาโสตฺตมนตา ปีติ, วิตฺติ ตุฏฺฐิ จ นาริยํ;

อานนฺโท ปมุทาโมโท, สนฺโตโส นนฺทิ สมฺมโทฯ

๘๘. 

ปาโมชฺชํ จ ปโมโทถ, สุขํ สาตํ จ ผาสฺวถ;

ภทฺทํ เสยฺโย สุภํ เขมํ, กลฺยาณํ มงฺคลํ สิวํฯ

๘๙.

ทุกฺขํ จ กสิรํ กิจฺฉํ, นีโฆ จ พฺยสนํ อฆํ;

ทพฺเพ ตุ ปาปปุญฺญานิ, ตึสฺวากิจฺฉํ สุขาทิ จฯ

๙๐. 

ภาคฺยํ นิยติ ภาโค จ, ภาคเธยฺยํ วิธีริโต;

อโถ อุปฺปตฺติ นิพฺพตฺติ, ชาติ ชนนมุพฺภโวฯ

๙๑. 

นิมิตฺตํ การณํ ฐานํ, ปทํ พีชํ นิพนฺธนํ;

นิทานํ ปภโว เหตุ, สมฺภโว เสตุ ปจฺจโยฯ

๙๒. 

การณํ ยํ สมาสนฺนํ, ปทฏฺฐานนฺติ ตํ มตํ;

ชีโว ตุ ปุริโสตฺตาถ, ปธานํ ปกติตฺถยํฯ

๙๓. 

ปาโณ สรีรี ภูตํ วา, สตฺโต เทหี จ ปุคฺคโล;

ชีโว ปาณี ปชา ชนฺตุ, ชโน โลโก ตถาคโตฯ

๙๔. 

รูปํ สทฺโท คนฺธรสา, ผสฺโส ธมฺโม จ โคจรา;

อาลมฺพา วิสยา เต ฉา-, รมฺมณา ลมฺพณานิ จฯ

๙๕. 

สุกฺโก โคโร สิโตทาตา, ธวโล เสตปณฺฑรา;

โสโณ ตุ โลหิโต รตฺโต, ตมฺพมญฺเชฏฺฐโรหิตาฯ

๙๖. 

นีโล กณฺหาสิตา กาโฬ, เมจโก สามสามลา;

สิตปีเต ตุ ปณฺฑุตฺโต, อีสํปณฺฑุ ตุ ธูสโรฯ

๙๗. 

อรุโณ กิญฺจิรตฺโตถ, ปาฏโล เสตโลหิโต;

อโถ ปีโต หลิทฺยาโภ, ปลาโส หริโต หริฯ

๙๘. 

กฬาโร กปิโล นีล-, ปีเตถ โรจนปฺปเภ;

ปิงฺโค ปิสงฺโคปฺยถวา, กฬาราที ตุ ปิิงฺคเลฯ

๙๙.

กมฺมาโส สพโล จิตฺโต, สาโว ตุ กณฺหปีตเก;

วาจฺจลิงฺคา คุณิเนฺยเต, คุเณ สุกฺกาทโย ปุเมฯ

๑๐๐. 

นจฺจํ นฏฺฏํ จ นฏนํ, นตฺตนํ ลาสนํ ภเว;

นจฺจํ ตุ วาทิตํ คีต-, มิติ นาฏฺยมิทํ ตยํฯ

๑๐๑. 

นจฺจฏฺฐานํ สิยา รงฺโค-, ภินโย สูจฺยสูจนํ;

องฺคหาโรงฺควิกฺเขโป, นฏฺฏโก นฏโก นโฏฯ

๑๐๒. 

สิงฺคาโร กรุโณ วีร-, พฺภุตหสฺสภยานกา;

สนฺโต พีภจฺฉรุทฺทานิ, นว นาฏฺยรสา อิเมฯ

๑๐๓. 

โปสสฺส นาริยํ โปเส, อิตฺถิยา สงฺคมํ ปีติ;

ยา ปิหา เอส สิงฺคาโร, รติกีฬาทิการโณฯ

๑๐๔. 

อุตฺตมปฺปกติปฺปาโย, อิตฺถิปุริสเหตุโก;

โส สมฺโภโค วิโยโคติ, สิงฺคาโร ทุวิโธ มโตฯ

๑๐๕. 

ภาสิตํ ลปิตํ ภาสา, โวหาโร วจนํ วโจ;

อุตฺติ วาจา คิรา วาณี, ภารตี กถิตา วจีฯ

๑๐๖. 

เอกาขฺยาโต ปทจโย, สิยา วากฺยํ สการโกฯ 

อาเมฑิตนฺติ วิญฺเญยฺยํ, ทฺวตฺติกฺขตฺตุ มุทีรณํฯ 

๑๐๗. 

ภเย โกเธ ปสงฺสายํ, ตุริเต โกตูหเล’จฺฉเร; 

หาเส โสเก ปสาเท จ, กเร อาเมฑิตํ พุโธฯ 

๑๐๘. 

อิรุ นารี ยชุ สาม, มิติ เวทา ตโย สิยุํฯ 

เอเต เอว ตยี นารี, เวโท มนฺโต สุติตฺถิยํฯ 

๑๐๙.

อฏฺฐโก วามโก วาม, เทโว จงฺคีรโส ภคุ; 

โมทคฺคิ จ วาสิฏฺโฐ, ภารทฺวาโช จ กสฺสโป; 

เวสฺสามิตฺโตติ มนฺตานํ, กตฺตาโร อิสโย อิเมฯ

๑๑๐. 

กปฺโป พฺยากรณํ โชติ, สตฺถํ สิกฺขา นิรุตฺติ จ; 

ฉนฺโทวิจิติ เจตานิ, เวทงฺคานิ วทนฺติ ฉฯ 

๑๑๑. 

อิติหาโส ปุราวุตฺต, ปฺปพนฺโธ ภารตาทิโกฯ 

นามปฺปกาสกํ สตฺถํ, รุกฺขาทีนํ นิฆณฺฑุ โสฯ 

๑๑๒. 

วิตณฺฑสตฺถํ วิญฺเญยฺยํ, ยํ ตํ โลกาโตํ อิติฯ 

เกฏุภํ ตุ กฺริยากปฺป, วิกปฺโป กวินํ หิโตฯ 

๑๑๓. 

อาขฺยายิโกปลทฺธตฺถา, ปพนฺธกปฺปนา กถาฯ 

ทณฺฑนีตฺยตฺถสตฺถสฺมิ, วุตฺตนฺโต ตุ ปวตฺติ จฯ

๑๑๔. 

สญฺญา, ขฺยา, วฺหา สมญฺญา จา, ภิธานํ นาม มวฺหโย; 

นามเธยฺยา’ ธิวจนํ, ปฏิวากฺยํ ตุ อุตฺตรํฯ 

๑๑๕. 

ปญฺโห ตีสฺว นุโยโค จ, ปุจฺฉา ปฺยถ นิทสฺสนํ; 

อุโปคฺฆาโต จ ทิฏฺฐนฺโต, ตโถ’ทาหรณํ ภเวฯ

๑๑๖. 

สมา สงฺเขป สงฺหารา, สมาโส สงฺคโห ปฺยถ; 

สตํ ธารยสี ตฺยาทฺยพ-, ฺภกฺขานํ ตุจฺฉภาสนํฯ 

๑๑๗. 

โวหาโร ตุ วิวาโท ถ, สปนํ สปโถปิ จ; 

ยโส สิโลโก กิตฺติตฺถี, โฆสนา ตุ’จฺจสทฺทนํฯ 

๑๑๘. 

ปฏิโฆโส ปฏิรโว, โถ’ ปญฺญาโส วจีมุขํ; 

กตฺถนา จ สิลาฆา จ, วณฺณนา จ นุติตฺถุติฯ 

๑๑๙.

โถมนญฺจ ปสงฺสาถ, เกกา นาโท สิขณฺฑินํฯ 

คชานํ โกญฺจนาโทถ, มตา เหสา หยทฺธนิฯ

๑๒๐. 

ปริยาโย เววจนํ, สากจฺฉา ตุ จ สงฺกถา; 

อุปวาโท จุ’ปกฺโกสา, วณฺณวาทา’นุวาโท จ; 

ชนวาทา’ปวาทาปิ, ปริวาโท จ ตุลฺยตฺถาฯ 

๑๒๑. 

เขโป นินฺทา ตถา กุจฺฉา, ชิคุจฺฉา ครหา ภเว; 

นินฺทาปุพฺโพ อุปารมฺโภ, ปริภาสน มุจฺจเตฯ 

๑๒๒. 

อฏฺฐานริยโวหาร-, วเสน ยา ปวตฺติตา; 

อภิวากฺยํ สิยา วาจา, สา วีติกฺกมทีปนีฯ

๑๒๓. 

มุหุํภาสา นุลาโปถ, ปลาโป นตฺถิกา คิราฯ 

อาโทภาสน มาลาโป, วิลาโป ตุ ปริทฺทโวฯ 

๑๒๔. 

วิปฺปลาโป วิโรโธตฺติ, สนฺเทโสตฺติ ตุ วาจิกํ; 

สมฺภาสนํ ตุ สลฺลาโป, วิโรธรหิตํ มิถุฯ 

๑๒๕. 

ผรุสํ นิฏฺฐุรํ วากฺยํ, มนุญหทยงฺคมํฯ 

สงฺกุลํ ตุ กิลิฏฺฐญฺจ, ปุพฺพาปรวิโรธินีฯ

๑๒๖. 

สมุทายตฺถรหิตํ, อพทฺธมิติ กิตฺติตํฯ 

วิตถํ ตุ มุสา จาถ, ผรุสาที ติลิงฺคิกาฯ 

๑๒๗. 

สมฺมา พฺยยญฺจา วิตถํ, สจฺจํ ตจฺฉอ ยถาตถํ; 

ตพฺพนฺตา ตีสฺว ลีกํ ตฺว, สจฺจํ มิจฺฉา มุสา พฺยยํฯ 

๑๒๘. 

รโว นินาโท นินโท จ สทฺโท, 

นิคฺโฆส นาท ทฺธนโย จ ราโว; 

อาราว สงฺราว วิราว โฆสา, 

รวา สุติตฺถี สร นิสฺสนา จฯ 

๑๒๙.

วิสฺสฏฺฐ มญฺชุ วิญฺเญยฺยา, สวนียา วิสาริโน; 

พินฺทุ คมฺภีร นินฺนาที, ตฺเยว มฏฺฐงฺคิโก สโรฯ

๑๓๐. 

ติรจฺฉานคตานญฺหิ, รุตํ วสฺสิต มุจฺจเตฯ 

โกลาหโล กลหโล, คีตํ คานญฺจ คีติกาฯ 

๑๓๑. 

สรา สตฺต ตโย คามา, เจกวีสติ มุจฺฉนา; 

ตานา เจกูนปญฺญาส, อิจฺเจตํ สรมณฺฑลํฯ 

๑๓๒. 

อุสโภ เธวโต เจว, ฉชฺช คนฺธาร มชฺฌิมา; 

ปญฺจโม จ นิสาโทติ, สตฺเต’เต คทิตา สราฯ 

๑๓๓. 

นทนฺติ อุสภํ คาโว, ตุรคา เธวตํ ตถาฯ 

ฉชฺชํ มยูรา คนฺธาร, มชา โกญฺจา จ มชฺฌิมํฯ 

๑๓๔. 

ปญฺจมํ ปรปุฏฺฐาที, นิสาทมฺปิ จ วารณาฯ 

ฉชฺโช จ มชฺฌิโม คามา, ตโย สาธารโณติ จฯ

๑๓๕. 

สเรสุ เตสุ ปจฺเจเก, ติสฺโส ติสฺโส หิ มุจฺฉนา; 

สิยุํ ตเถว ตานานิ, สตฺต สตฺเตว ลพฺภเรฯ 

๑๓๖. 

ติสฺโส ทุเว จตสฺโส จ, จตสฺโส กมโต สเร; 

ติสฺโส ทุเว จตสฺโสติ, ทฺวาวีสติ สุตี สิยุํฯ 

๑๓๗. 

อุจฺจตเร รเว ตาโร, ถาพฺยตฺเต มธุเร กโลฯ 

คมฺภีเร ตุ รเว มนฺโท, ตาราที ตีสฺวโถ กเลฯ

กากลี สุขุเม วุตฺโต, กฺริยาทิสมตา ลโยฯ

๑๓๘. 

วีณา จ วลฺลกี สตฺต, ตนฺตี สา ปริวาทินีฯ 

โปกฺขโร โทณิ วีณาย, อุปวีโณ ตุ เวฐโกฯ 

๑๓๙.

อาตตญฺเจว วิตต, มาตตวิตตํ ฆนํ; 

สุสิรํ เจติ ตูริยํ, ปญฺจงฺคิก มุทีริตํฯ 

๑๔๐. 

อาตตํ นาม จมฺมาว, นทฺเธสุ เภริยาทิสุฯ 

ตเล’เกกยุตํ กุมฺภ, ถุณ ททฺทริกาทิกํฯ 

๑๔๑. 

วิตตํ โจ’ภยตลํ, ตูริยํ มุรชาทิกํฯ 

อาตตวิตตํ สพฺพ, วินทฺธํ ปณวาทิกํฯ 

๑๔๒. 

สุสิรํ วํสสงฺขาทิ, สมฺมตาลาทิกํ ฆนํฯ 

อาโตชฺชํ ตุ จ วาทิตฺตํ, วาทิตํ วชฺช มุจฺจเตฯ 

๑๔๓. 

เภรี (เภริ) ทุนฺทุภิ วุตฺโต ถ, มุทิงฺโค มุรโชสฺส ตุ; 

อาลิงฺค, งฺกฺโย, ทฺธกา เภทา, ติณโว ตุ จ ฑิณฺฑิโมฯ 

๑๔๔. 

อาลมฺพโร ตุ ปณโว, โกโณ วีณาทิวาทนํฯ 

ททฺทรี ปฏโห เภริ, ปฺปเภทา มทฺทลาทโยฯ 

๑๔๕. 

ชนปฺปิเย วิมทฺทุฏฺเฐ, คนฺเธ ปริมโล ภเวฯ 

โส ตฺวา โมโท ทูรคามี, วิสฺสนฺตา ตีสฺวิโต ปรํฯ

๑๔๖. 

อิฏฺฐคนฺโธ จ สุรภิ, สุคนฺโธ จ สุคนฺธิ จ; 

ปูติคนฺธิ ตุ ทุคฺคนฺโธ, ถ วิสฺสํ อามคนฺธิ ยํฯ

๑๔๗. 

กุงฺกุมญฺเจว ยวน, ปุปฺผญฺจ ตครํ ตถา; 

ตุรุกฺโขติ จตุชฺชาติ, คนฺธา เอเต ปกาสิตาฯ 

๑๔๘. 

กสาโว นิตฺถิยํ ติตฺโต, มธุโร ลวโณ อิเม; 

อมฺพิโล กฏุโก เจติ, ฉ รสา ตพฺพตี ติสุฯ 

๑๔๙.

สิยา ผสฺโส จ โผฏฺฐพฺโพ, วิสยี ตฺวกฺข มินฺทฺริยํ; 

นยนํ ตฺวกฺขิ เนตฺตญฺจ, โลจนํ จ’จฺฉิ จกฺขุ จฯ

๑๕๐. 

โสตํ สทฺทคฺคโห กณฺโณ, สวนํ สุติ นตฺถุ ตุ; 

นาสา จ นาสิกา ฆานํ, ชิวฺหาตุ รสนา ภเวฯ 

๑๕๑. 

สรีรํ วปุ คตฺตญฺจา, ตฺตภาโว โพนฺทิ วิคฺคโห; 

เทหํ วา ปุริเส กาโย, ถิยํ ตนุ กเฬวรํฯ 

อิติ กุสลาทิวคฺโค

๑.๕. จิตฺตาทิวคฺค

๑๕๒. 

จิตฺตํ เจโต มโน นิตฺถี, วิญฺญาณํ หทยํ ตถา; 

มานสํ ธี ตุ ปญฺญา จ, พุทฺธิ เมธา มติ มุติฯ 

๑๕๓. 

ภูรี มนฺตา จ ปญฺญาณํ, ญาณํ วิชฺชา จ โยนิ จ; 

ปฏิภานมโมโห ถ, ปญฺญาเภทา วิปสฺสนาฯ 

๑๕๔. 

สมฺมาทิฏฺฐิ ปภุติกา, วีมํสา ตุ วิจารณาฯ 

สมฺปชญฺญํ ตุ เนปกฺกํ, เวทยิตํ ตุ เวทนาฯ 

๑๕๕. 

ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโปปฺ-, ปโน’ หา’ ยุ ตุ ชีวิตํ; 

เอกคฺคตา ตุ สมโถ, อวิกฺเขโป สมาธิ จฯ

๑๕๖. 

อุสฺสาหา’ ตปฺป ปคฺคาหา, วายาโม จ ปรกฺกโม; 

ปธานํ วีริยํ เจหา, อุยฺยาโม จ ธิติตฺถิยํฯ 

๑๕๗. 

จตฺตาริ วีริยงฺคานิ, ตจสฺส จ นหารุโนฯ 

อวสิสฺสนมฏฺฐิสฺส, มํสโลหิตสุสฺสนํฯ

๑๕๘. 

อุสฺโสฬฺหี ตฺวธิมตฺเตหา, สติ ตฺวนุสฺสติตฺถิยํฯ 

ลชฺชา หิรี สมานา ถ, โอตฺตปฺปํ ปาปภีรุตาฯ 

๑๕๙.

มชฺฌตฺตตา ตุ’เปกฺขา จ, อทุกฺขมสุขา สิยา; 

จิตฺตาโภโค มนกฺกาโร, อธิโมกฺโข ตุ นิจฺฉโยฯ 

๑๖๐. 

ทยา’ นุกมฺปา การุญฺญํ, กรุณา จ อนุทฺทยา; 

ถิยํ เวรมณี เจว, วิรตฺยา’ รติ จาปฺยถฯ 

๑๖๑. 

ติติกฺขา ขนฺติ ขมนํ, ขมา เมตฺตา ตุ เมตฺยถ; 

ทสฺสนํ ทิฏฺฐิ ลทฺธิตฺถี, สิทฺธนฺโต สมโย ภเวฯ

๑๖๒. 

ตณฺหา จ ตสิณา เอชา, ชาลินี จ วิสตฺติกา; 

ฉนฺโท ชฏา นิกนฺตฺยา’สา, สิพฺพินี ภวเนตฺติ จฯ 

๑๖๓. 

อภิชฺฌา วนโถ วานํ, โลโภ ราโค จ อาลโย; 

ปิหา มโนรโถ อิจฺฉา, ภิลาโส กาม โทหฬา; 

อากงฺขา รุจิ วุตฺตา สา, ตฺวธิกา ลาลสา ทฺวิสุฯ 

๑๖๔. 

เวรํ วิโรโธ วิทฺเทโส, โทโส จ ปฏิฆญฺจ วา; 

โกธา’ ฆาตา โกป โรสา, พฺยาปาโท’ นภิรทฺธิ จฯ 

๑๖๕. 

พทฺธเวร มุปนาโห, สิยา โสโก ตุ โสจนํ; 

โรทิตํ กนฺทิตํ รุณฺณํ, ปริเทโว ปริทฺทโวฯ 

๑๖๖. 

ภีติตฺถิ ภยมุตฺตาโส, เภรวํ ตุ มหพฺภยํฯ

๑๖๗. 

เภรวํ ภีสนํ ภีมํ, ทารุณญฺจ ภยานกํ; 

โฆรํ ปฏิภยํ เภสฺมํ, ภยงฺกร มิเม ตีสุฯ 

๑๖๘. 

อิสฺสา อุสูยา มจฺเฉรํ, ตุ มจฺฉริยมจฺฉรํ; 

โมโห’วิชฺชา ตถา’ญาณํ, มาโน วิธา จ อุนฺนติฯ 

๑๖๙.

อุทฺธจฺจ มุทฺธฏํ จาถ, ตาโป กุกฺกุจฺจเมว จ;

ปจฺฉาตาโป นุตาโป จ, วิปฺปฏิสาโร ปกาสิโตฯ 

๑๗๐. 

มโนวิเลข สนฺเทหา, สงฺสโย จ กถํกถา; 

เทฺวฬฺหกํ วิจิกิจฺฉา จ, กงฺขา สงฺกา วิมตฺยปิฯ 

๑๗๑. 

คพฺโพ ภิมาโน’หํกาโร, จินฺตาตุ ฌาน มุจฺจเต; 

นิจฺฉโย นิณฺณโย วุตฺโต, ปฏิญฺญา ตุ ปฏิสฺสโวฯ 

๑๗๒. 

อวมานํ ติรกฺกาโร, ปริภโว ปฺย นาทโร; 

ปราภโว ปฺย วญฺญา ถ, อุมฺมาโท จิตฺตวิพฺภโมฯ 

๑๗๓. 

เปมํ สิเนโห เสฺนโห ถ, จิตฺตปีฬา วิสญฺญิตา; 

ปมาโท สติโวสฺสคฺโค, โกตูหลํ กุตูหลํฯ 

๑๗๔. 

วิลาโส ลลิตํ ลีลา, หาโว เหฬา จ วิพฺภโม; 

อิจฺจาทิกา สิยุํ นาริ, สิงฺคารภาวชา กิริยาฯ 

๑๗๕. 

หสนํ หสิตํ หาโส, มนฺโท โส มิหิตํ สิตํ; 

อฏฺฏหาโส มหาหาโส, โรมญฺโจ โลมหํสนํฯ

๑๗๖. 

ปริหาโส ทโว ขิฑฺฑา, เกฬิ กีฬา จ กีฬิตํ; 

นิทฺทา ตุ สุปินํ โสปฺปํ, มิทฺธญฺจ ปจลายิกาฯ 

๑๗๗. 

ถิยํ นิกติ กูฏญฺจ, ทมฺโภ สาฐฺยญฺจ เกตวํ; 

สภาโว ตุ นิสฺสคฺโค จ, สรูปํ ปกติตฺถิยํฯ 

๑๗๘. 

สีลญฺจ ลกฺขณํ ภาโว, อุสฺสโว ตุ ฉโณ มโห ฯ 

๑๗๙.

ธาเรนฺโต ชนฺตุ สเสฺนห-, มภิธานปฺปทีปิกํ; 

ขุทฺทกาทฺยตฺถชาตานิ, สมฺปสฺสติ ยถาสุขํฯ 

สคฺคกณฺโฑ นิฏฺฐิโตฯ