Huyện lỵ là thị trấn Neo cách thành phố Bắc Giang khoảng 15 km về hướng đông nam. Chảy xuyên qua huyện Yên Dũng là con sông Thương uốn lượn cung cấp phù sa cho các xã Tân Tiến, Xuân Phú, Tân Liễu, Tiến Dũng, Trí Yên, Lão Hộ. Tỉnh Bắc Giang nổi tiếng với ba con sông lớn chạy xuyên qua tỉnh là sông Lục Nam, sông Thương, và sông Cầu. Cả ba con sông này đều chảy qua huyện Yên Dũng và hội tụ tại Kiếp Bạc, Hải Dương.

Huyện Yên Dũng có 21 đơn vị hành chính cấp xã trực thuộc, bao gồm 2 thị trấn: Neo (huyện lỵ), Tân Dân và 19 xã: Cảnh Thụy, Đồng Phúc, Đồng Việt, Đức Giang, Hương Gián, Lãng Sơn, Lão Hộ, Nham Sơn, Nội Hoàng, Quỳnh Sơn, Tân An, Tân Liễu, Thắng Cương, Tiến Dũng, Tiền Phong, Trí Yên, Tư Mại, Xuân Phú, Yên Lư.

Sau năm 1975, huyện Yên Dũng có 23 xã: Cảnh Thụy, Đồng Phúc, Đồng Sơn, Đồng Việt, Đức Giang, Hương Gián, Lãng Sơn, Lão Hộ, Nham Sơn, Nội Hoàng, Quỳnh Sơn, Song Khê, Tân An, Tân Liễu, Tân Mỹ, Tân Tiến, Thắng Cương, Tiến Dũng, Tiền Phong, Trí Yên, Tư Mại, Xuân Phú, Yên Lư.

Ngày 29-8-1994, thành lập thị trấn Neo - thị trấn huyện lỵ huyện Yên Dũng - trên cơ sở 3 thôn Tân An của xã Cảnh Thụy, thôn Phấn Lôi của xã Nham Sơn và thôn Bến Đám của xã Tân Liễu.

Ngày 12-7-2007, thành lập thị trấn Tân Dân trên cơ sở điều chỉnh 494,34 ha diện tích tự nhiên và 5.448 nhân khẩu của xã Tân An.

Từ năm 2010, 4 xã: Đồng Sơn, Song Khê, Tân Mỹ, Tân Tiến được sáp nhập vào thành phố Bắc Giang.

Dự kiến năm 2020, thị trấn Tân Dân và 4 xã: Hương Gián, Nội Hoàng, Tân Liễu, Tiền Phong sẽ được sáp nhập vào thành phố Bắc Giang.

Yên Dũng là một vùng đất cổ có bề dày về lịch sử văn hoá và truyền thống khoa bảng. Với gần 300 di tích lịch sử, văn hóa, Yên Dũng tự hào là một vùng đất thiêng của xứ Bắc, với huyền thoại 99 con chim phượng hoàng hốt cấu tạo nên dãy Nham Biền kỳ vĩ; có chốn tổ Chùa Vĩnh Nghiêm (Xã Trí Yên, Bắc Giang) của thiền phái Trúc Lâm do vua Trần Nhân Tông sáng lập từ thế kỷ XIII, chùa được coi là trường Đại học phật giáo đầu tiên ở Việt Nam. Yên Dũng tự hào là nơi sinh ra hai cha con tiến sĩ Đào Toàn Mân và Trạng nguyên Đào Sư Tích (xã Song Khê), nơi ẩn chứa và phát tích tinh hoa của nhiều thế hệ; một vùng đất đã biết lấy câu trong sách thánh hiền để dạy con cháu: “Thiên kim di tử, bất như nhất kinh”, nghĩa là để cho con ngàn vàng không bằng một quyển sách. Bởi vậy từ xưa Yên Dũng đã sinh ra và nuôi dưỡng hàng chục tiến sĩ làm nên niềm tự hào của một vùng quê hiếu học. Đến nay truyền thống ấy đã và đang được các thế hệ người Yên Dũng kế tiếp.

A. Di tích xếp hạng cấp tỉnh trên địa bàn huyện Yên Dũng

Gồm có: Đền thờ Đức vua Trần Minh Tông (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Đức Giang), Chùa Nguyệt Nham (Di tích Lịch sử, Xã Tân Liễu), Đình Liễu Nham (Di tích Nghệ thuật, Xã Tân Liễu), Đình Lũ Phú (Di tích Lịch sử, Xã Xuân Phú), Đền Cổ Phao (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Đồng Việt), Đình Đông Hưng (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Nham Sơn), Đền Vua Bà (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Cảnh Thụy), Đền Thanh Nhàn (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Nham Sơn), Đình Ba Tổng (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Thị trấn Neo), Đình Ngọc Lâm (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Lãng Sơn), Chùa Ngọc Lâm (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Lãng Sơn), Đình Hồng Sơn (Di tích kiến trúc nghệ thuật, Xã Lãng Sơn), Chùa Cổ Pháp (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Đồng Phúc), Đình Quỳnh Sơn (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Quỳnh Sơn), Chùa Cảnh Mỹ (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Cảnh Thụy), Đình Cảnh Mỹ (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Cảnh Thụy), Chùa Phúc Long (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Tư Mại), Chùa Linh Sơn (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Lão Hộ), Đình Lão Hộ (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Lão Hộ), Đình Yên Tập Bến (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Yên Lư), Chùa Vĩnh Long (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Trí Yên 2), Chùa Thiên Lai (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Thị trấn Neo), Đình Nội (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Nội Hoàng), Chùa Linh Quang (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Nội Hoàng), Đình Thượng (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Thị trấn Tân Dân), Đình Âm Dương (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Tân An), Chùa Âm Dương (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Tân An), Đình Ngọc Sơn (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Quỳnh Sơn), Chùa Ngọc Sơn (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Quỳnh Sơn), Chùa Thanh Long (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Xuân Phú) Đình Xuân Đám (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Xuân Phú), Đình Tân Ninh (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Tư Mại), Đền Tân Ninh (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Tư Mại), Chùa Phấn Lôi (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Thắng Cương), Chùa Linh Sơn (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Tiến Dũng), Đình Hạ Long (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Đồng Phúc), Chùa Linh Quang (Chùa Hạ Long) (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Đồng Phúc), Địa điểm Điạ đạo làng chiến đấu Long Trì (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Thị trấn Tân Dân), Chùa Phúc Duyên (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Tân Liễu), Đình Phú Mại (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Tư Mại), Chùa Cao Sơn (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Trí Yên), Đình Chiền (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Nội Hoàng), Đình Nam Sơn (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Đồng Phúc), Chùa Quang Sơn (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Đồng Phúc), Chùa Linh Thông (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Tiến Dũng), Chùa Linh Sơn (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Nội Hoàng), Miếu Đông (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Nham Sơn), Miếu Tây (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Nham Sơn), Đền Đà Hy (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Lãng Sơn), Đình Đà Hy (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Lãng Sơn), Đình Trung (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Thị trấn Tân Dân), Chùa Hồng Sơn (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Thị trấn Tân Dân), Chùa Cảnh Sơn (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Hương Gián), Đình làng Cảnh Thụy (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Cảnh Thụy), Chùa Lao (Linh Quang tự) (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Đức Giang), Đền thờ La Vũ Hầu Nguyễn Đình Khuê (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Đức Giang), Chùa Nam Tiến (Bình Lương tự) (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Đồng Việt), Chùa làng Đá (Sùng Phúc tự) (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Tư Mại), Nghè La (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Trí Yên), Đền Phượng Nhỡn (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Trí Yên), Đình làng Xuân An Phú (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Xuân Phú), Chùa Hồng Sơn (Tiên linh tự) (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Lãng Sơn), Đình Trung (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Nội Hoàng), Chùa Yên Tập Cao (Cao Sơn tự) (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Yên Lư), Đình Đào Tràng (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Thị trấn Tân Dân), Chùa Đào Trang (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Thị trấn Tân Dân), Đền thờ Lý Thái Tông (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Thắng Cương), Đình Hoàng Phúc (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Đồng Phúc), Chùa Diễn Khánh (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Tiền Phong), Nghè Dương (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Nham Sơn), Đình Ninh Xuyên (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Tiến Dũng 7), Chùa Quỳnh Sơn (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Quỳnh Sơn), Chùa Cổ Dũng (Di tích Lịch sử-Văn hóa, Xã Quỳnh Sơn)

Trong hậu cung của đình Hương Tảo (còn gọi là đình Cáu), hiện vẫn còn bức tượng Trần Thủ Độ kích cỡ bằng người thật, ngồi trên ngai; còn bức hoành phi ở gian giữa khắc 4 đại tự “Trần triều Thượng phụ”. Còn trong đền Thanh Nhàn, ở hậu cung có tượng Trần Thủ Độ trong tư thế ngồi, tay trái để trên đầu gối, tay phải cầm cuốn thư nằm ngang, đầu đội mũ cánh chuồn, nét mặt uy nghi tươi sáng; bên dưới bức tượng có đề: “ Điện tiền chỉ huy sứ Lý – Trần. Quốc Thượng phụ Trần Tiền triều. Quốc Thượng Trung Vũ vương Thái sư Trần Thủ Độ.” Bên phải tượng Trần Thủ Độ là tượng Quốc mẫu Trần Thị Dung với tay trái đặt trên đùi, tay phải cầm cuốn thư dựng đứng, đầu đội mũ hoàng hậu, nét mặt phúc hậu thanh nhã; bên dưới bức tượng đề: “ Hoàng hậu Thiên Cực Lý – Trần. Linh Từ Quốc mẫu Trần triều Trần Thị Dung.”

Hội làng Chiền diễn ra trong ba ngày 8, 9 và mùng 10 tháng 8 âm lịch hàng năm để dân làng tưởng nhớ tới các vị thành hoàng có công với quê hương, đất nước, cầu cho mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an. Hội làng Chiền có những tục riêng biệt mà ít nơi có, đó là tục thui trâu tế thần, tục rước cỗ về đình. Lệ làng từ xưa quy định ngày hội làng phải làm lễ thui trâu để tế thành hoàng. Ngay từ sáng sớm hôm khai hội, đại diện Ban tổ chức lễ hội của thôn đã tập trung đông đủ để làm lễ thui trâu. Trâu được chọn mua về giết, đem thui rồi mổ thịt làm cỗ tế các vị thành hoàng, sau đó chia đều cho các hộ dân để làm cỗ trong ngày hội lệ. Trâu để làm lễ phải là trâu mộng to, khỏe, béo, người dân nơi đây quan niệm như vậy mới là điều thành kính với thành hoàng, tăng thêm phần trang trọng, thiêng liêng và đem lại sự may mắn cho dân làng trong cả năm. Ngày khai hội cũng là ngày làng tổ chức lễ rước cỗ về đình. Cỗ được ba thôn Chiền, Si, Giá sửa soạn gồm có xôi, gà, thủ lợn, hoa quả…Đội rước cỗ tập trung tại một địa điểm, sau đó rước về đình lễ thánh. Đi đầu đám rước của mỗi thôn là một gia đình tiêu biểu được làng bầu chọn, suy tôn. Lệ làng ở đây quy định: gia đình được chọn để rước cỗ phải là gia đình có vợ chồng song toàn, thọ từ 75 tuổi trở lên, sống hòa thuận, chấp hành tốt chủ trương chính sách, pháp luật của Đảng, Nhà nước, hương ước của thôn làng. Đó là một vinh dự của gia đình đồng thời có ý nghĩa giáo dục lớn đối với các tầng lớp nhân dân không ngừng vun đắp hạnh phúc gia đình trọn vẹn. Thui trâu và rước cỗ là hai lệ tục độc đáo ở đây vốn có từ rất xa xưa được lưu truyền cho đến ngày nay. Hội làng Chiền được tổ chức xung quanh khu vực đình trong 3 ngày với nhiều trò chơi dân gian truyền thống như bịt mắt đập niêu, đánh cờ, chọi gà, bắt vịt… thu hút đông đảo nhân dân tham gia. Những năm gần đây Ban tổ chức lễ hội của thôn Chiền cũng đã tổ chức thêm chương trình hát quan họ trên thuyền, giao lưu văn hóa văn nghệ vào buổi tối ngày bế mạc để tăng thêm phần sinh động cho lễ hội.

Trong phong trào phát triển kinh tế và xây dựng văn hóa mới ở thôn Chiền xã Nội Hoàng không thể không nói tới vai trò của Chi bộ thôn cùng sự đoàn kết chung lòng keo sơn gắn bó của nhân dân. Chi bộ thôn Chiền nhiều năm đạt danh hiệu trong sạch, vững mạnh, luôn đi đầu trong các hoạt động phong trào của xã, đặc biệt 8 năm liền thôn được công nhận danh hiệu là làng văn hóa cấp tỉnh. Những truyền thống văn hóa tốt đẹp từ ngàn đời của ông cha được lưu truyền trong mỗi người dân đã giúp cán bộ và dân làng ở đây xây dựng một cuộc sống ấm no, hạnh phúc./.

Xuân Mừng (dulichbacgiang.gov.vn)

Chùa Vĩnh Nghiêm

Còn được gọi là chùa Đức La, là một ngôi chùa cổ tại làng Đức La, xã Trí Yên, huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang, Việt Nam. Chùa được công nhận là một trung tâm Phật giáo, nơi đào tạo tăng đồ cho cả nước, nơi phát tích Tam Tổ phái Thiền Trúc Lâm của Phật giáo Việt Nam.

Vào thế kỷ đầu sau công nguyên. Năm 0040. Khi ấy bà 16 tuổi, đã mồ côi cả cha lẫn mẹ. Nhưng nhờ có cá tính rất mạnh mẽ, nên dân làng ai nấy cũng đều nể phục, đồng lòng tôn bà làm Nữ Chủ và tặng cho biệt danh là Nàng Chủ. Vốn là con nhà võ, tinh thông võ nghệ, lại căm ghét quân xâm lược nhà Đông Hán, nên bà đã kêu gọi dân làng cùng nổi dậy. Sau vài trận đánh, bị tổn thất vì yếu thế hơn, nên bà tự giải tán.

Ít lâu sau, được tin người cậu ruột, vì căm ghét Tô Định (người nhà Đông Hán, sang làm Thái thú Giao Chỉ) nên đã từ quan về làng chiêu mộ trai tráng để đánh lại; bà liền tập họp quân, rồi kéo đến Ngọc Lâm để phối hợp với cậu.

Rút kinh nghiệm từ lần thất bại trước, bà cho xây dựng một căn cứ lớn ở Ngọc Lâm. Ở đây, ngoài thời gian rèn tập binh mã, bà còn chia quân đi khai hoang để tích trữ lương thảo, lập lò xưởng để rèn vũ khí, v.v...

Nhờ chuẩn bị kỹ lưỡng, nghĩa quân của bà đã giành được nhiều thắng lợi ở vùng Yên Dũng (Bắc Giang). Đến khi nghe tin Trưng Trắc cùng với em gái là Trưng Nhị (sử sách thường gọi chung là Hai Bà Trưng) kêu gọi nhân dân cả nước vùng lên đánh đuổi quân nhà Đông Hán, Thánh Thiên liền đem quân về tụ nghĩa. (Trích nguồn: vi.wikipedia.org)

Nói về dũng khí của Thánh Thiên, tác giả Trần Hưng đã có bài viết như sau:

Nữ tướng Thánh Thiên: “Dụng binh như thần, trí dũng thiên phương”

Đối mặt với nữ Đại tướng quân của Lĩnh Nam, Mã Viện thảm bại phải dâng biểu về Triều đình xin thêm viện binh, trong đó có viết: “Nam bang có nữ tướng Thánh Thiên dụng binh như thần, trí dũng thiên phương, không sao phục được. Xin bệ hạ phái thêm các tướng giỏi và tiếp thêm quân sĩ sang giúp sức”.

Theo dân gian lưu truyền, thời ấy tại làng Bích Uyển thuộc phủ Kinh Môn, quận Hải Dương có vị quan cùng vợ về quê ở ẩn tên là Nguyễn Huyến, gia đình vốn thuộc dòng tướng quân. Sau phu nhân mang thai, một lần nằm mộng thấy có người con gái “tự nơi dương đình khâm thụ mệnh Trời, xuống đầu nhập thai sinh”.

Sau 13 tháng mang thai, giữa ngày 12 tháng 2 năm Ngọ, phu nhân sinh hạ được một gái mày ngài, mắt phượng, tướng mạo oai nghiêm. Vợ chồng rất yêu quý con mà đặt mệnh danh là Thánh Thiên Công Chúa.

Thánh Thiên thông minh đĩnh ngộ, học một biết mười, năm lên 9 tuổi tam phần, ngũ điển, lục thao, tam lược đều quán thông. Năm 12 tuổi đã có tài văn chương, thông thạo võ thuật.

Ông Nguyễn Huyến thường ngày vẫn đem tâm sự gửi gắm trong mấy câu thơ ngâm nga:

Từ khi thất quốc, vong gia,

Vợ chồng, con cái đến nhờ thuyền môn.

Lòng riêng báo quốc không chồn,

Bình lương chứa chất luôn luôn đã nhiều.

Ai tài chửa thấy ai theo,

Một mình công việc trăm chiều khó đương.

Khi Thánh Thiên được 16 tuổi thì mồ côi cả cha mẹ. Vốn từ nhỏ đã thông võ thuật lại chăm chỉ đèn sách, nhận thấy cơ hội đã đến, Thánh Thiên bèn chiêu mộ quân sĩ khởi nghĩa chống lại nhà Hán.

Nghe tin cậu của mình từ quan, chiêu mộ trai tráng chống lại nhà Hán, Thánh Thiên đã cho quân kéo đến Ngọc Lâm phối hợp với cậu mình. Bà cho xây dựng căn cứ lớn ở Ngọc Lâm, ngoài việc thao dợt binh sĩ, còn khai hoang để tích trữ lương thảo, lập các lò rèn để trang bị vũ khí.

Nhờ chuẩn bị kỹ lưỡng, nên quân của Thánh Thiên đã có nhiều trận thắng lớn, uy danh một phương. Thời điểm này các cuộc khỏi nghĩa có rất nhiều, nhưng lại không có sự liên kết giữa các nơi. Chính vì vậy cuối năm 39 sau Công Nguyên, Hai Bà Trưng khởi nghĩa, hiệu triệu tất cả các thủ lĩnh cùng quy tụ về. Thánh Thiên cũng như hàng chục thủ lĩnh khác kéo quân về dưới cờ của Hai Bà Trưng.

Nhờ chuẩn bị kỹ lưỡng, nên quân của Thánh Thiên đã có nhiều trận thắng lớn, uy danh một phương. Thời điểm này các cuộc khỏi nghĩa có rất nhiều, nhưng lại không có sự liên kết giữa các nơi. Chính vì vậy cuối năm 39 sau Công Nguyên, Hai Bà Trưng khởi nghĩa, hiệu triệu tất cả các thủ lĩnh cùng quy tụ về. Thánh Thiên cũng như hàng chục thủ lĩnh khác kéo quân về dưới cờ của Hai Bà Trưng.

Mã Viện cùng phó tướng Lưu Long tiến đánh hồ Động Đình, nơi đây có tướng quân Phật Nguyệt chống giữ. Theo một số nhà nghiên cứu thì quân của Phật Nguyệt chỉ có 7 vạn quân chống với 30 vạn của Mã Viện. Tuy nhiên số liệu này chưa được thuyết phục vì vào thời nhà Minh đô hộ thì những nguồn sử liệu của nước ta bị chở về Kim Lăng, bị tiêu hủy và thất lạc mất.

Quân của Mã Viện lúc đầu không sao tiến vào được hồ Động Đình, xác chất thành gò. Mã Viện phải xin thêm viện binh tinh nhuệ mới tiến vào được. Nhận thấy các chiến thuyền của mình to lớn hơn quân Lĩnh Nam, Mã Viện quyết định hợp quân ở Hợp Phố, nhằm tận dụng đường biển đánh vào quận Giao Chỉ. Tuy nhiên tại Hợp Phố, “Bình Ngô Đại tướng quân” Thánh Thiên đã chờ sẵn.

Cùng với trận chiến hồ Động Đình, trận chiến Hợp Phố là trận đánh nổi tiếng trong sử Việt trước đây. Mã viện 3, 4 lần cho toàn quân tiến đánh nhưng đều đại bại, thây chết ngổn ngang. Không chỉ thế, Thánh Thiên còn tiến đánh khiến Mã Viện phải cho quân lui về Mã Giang.

Hai Bà Trưng cho quân rút đến Cẩm Khê lập căn cứ để chống quân Hán. Những nghiên cứu mới đây cho thấy Cẩm Khê có thể ở thung lũng Suối Vàng, ở chân ngọn núi Vua Bà cao 525m, trong dãy Ba Vì thuộc Hà Tây.

Quân Hán tiến đánh Cẩm Khê, các trận đánh rất ác liệt từ mùa hè năm 42. Đến mùa xuân năm 43 thì Cẩm Khê thất thủ.

Từ mạn Bắc, Thánh Thiên nghe tin Cẩm Khê thất thủ liền đưa quân về tiếp ứng nhưng không kịp, liền đưa quân đóng ở sông Nhật Đức (tức sông Thương ngày nay). Quân Hán tiến đánh với chiến thuật chia cắt đội hình, quân của Thánh Thiên không thích nghi được nên thất trận phải rút về Ngọc Lâm.

Quân Hán tiến đánh Ngọc Lâm, trong trận giao tranh ác liệt, bị bao vây tứ phía, Thánh Thiên đánh đến kiệt sức rồi hy sinh tại bến Ngọc (tên chữ là Ngọc Chử, là một bến của con sông nhỏ Đa Mai) thuộc địa phận làng Ngọc Lâm ngày nay.

Cảm phục trước khí tiết của Thánh Thiên, người dân làng Ngọc Lâm đã lập miếu thờ ở bên bến Ngọc.

Về sau ngôi miếu này được xây dựng khang trang thành đền Ngọc Lâm, hiện trong Đền vẫn còn câu đối ca ngợi Bình Ngô Đại tướng quân:

Hàng năm cứ vào ngày 11 tháng 2 âm lịch (ngày sinh của Thánh Thiên), đền Ngọc Lâm có tổ chức lễ hội lớn để tưởng nhớ đến nữ Đại tướng quân.

(Trần Hưng)

Làng Ngòi thuộc xã Tư Mại, huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang được mọi người biết đến bởi một sản phẩm truyền thống đặc trưng, đó là Gốm. Gốm Làng Ngòi mang nét mộc mạc, dân dã, gần gũi nhưng vô cùng độc đáo ở họa tiết trang trí và cách thể hiện trên mỗi sản phẩm.

Gốm làng Ngòi có hai màu đặc trưng là men nước dưa và xương đất. Sản phẩm gốm xù xì mang đậm phong cách dân gian và nét văn hoá làng quê đặc sắc.

Các sản phẩm đa dạng, phong phú đều đậm tâm hồn Việt. Đó là những bình, lọ hoa nghệ thuật, đèn vườn, gạch trang trí nội ngoại thất với hoạ tiết hoa văn như hoa sen, lá khoai, lá lúa, lá dáy, hoạ tiết thổ cẩm... Các hoa văn đều là hoa văn đắp nổi.

Dòng sản phẩm độc đáo thứ hai của Gốm làng Ngòi là gốm tượng dân gian, hiện nay đang rất được ưa chuộng với những tượng Chí Phèo, Thị Nở, Lão Hạc..

Thế mạnh nổi bật của Gốm Làng Ngòi là tranh tường khổ lớn đắp nổi. Mảng tranh gốm ghép dựa trên nền một số dòng tranh nổi tiếng như tranh Đông Hồ, tranh Hàng Trống và cả những nét văn hóa vùng miền trên cả nước.

Người có công đưa nghề gốm thủ công truyền thống về làng là họa sĩ, nghệ nhân tài năng, tâm huyết - Lưu Xuân Khuyến đã thổi tình yêu vào đất - Người khai sinh, làm sống lại 1 nghề Gốm truyền thống - Gốm Làng Ngòi.

Năm 2007, anh được Nhà nước đã tặng bằng chứng nhận “Nghệ nhân làng nghề Việt Nam” trẻ nhất, Bằng chứng nhận “Giải thưởng Lương Định Của” do Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh trao tặng và hàng chục bằng khen của các ngành, các cấp.

Gốm Làng Ngòi đã xuất hiện tại triễn lãm "Hình ảnh APEC và Di sản văn hóa Việt Nam" (2007), được Hiệp hội làng nghề Việt Nam công nhận là "Sản phẩm tinh hoa làng nghề". Sản phẩm gốm làng Ngòi đã xuất hiện tại nhiều công trình ở khắp mọi miền đất nước cùng nhiều chuyến hàng xuất sang Nhật, Ấn Độ, Ai Cập, châu Âu…

(Nguồn: Dương Thủy www.bacgiang.gov.vn)

Xem tiếp: Huyện Yên Thế (Chương I B)