Diagnostyka dysków twardych

Spis treści:

CrystalDiskInfo

Problemy z dyskiem twardym mogą prowadzić do różnych problemów podczas korzystania z komputera. W najgorszym wypadku awaria dysku twardego prowadzi do utraty danych, nierzadko cennych. Te lżejsze objawy, zbliżającego się końca dysku twardego to czasami jego głośna praca, zacinanie się komputera, czyli tak zwane freezy, długie wczytywanie danych, otwieranie programów, plików. Czasami objawem jest już brak dostępu do jakichś plików, czy niemożliwość ich uruchomienia, są to też BSoD lub całkowite zawieszenie komputera. W najgorszym wypadku, jeśli to dysk systemowy, to niemożliwość jego uruchomienia i najczęściej już strata danych. W tym artykule chciałem przedstawić jak monitorować stan dysku twardego, by uchronić się przed nagłą, całkowitą  jego awarią i gdy już zaczną dziać się niepokojące rzeczy w komputerze, wymienione wyżej móc szybko zdiagnozować ewentualny problem z dyskiem twardym. Dzięki temu będziemy mogli szybko zapobiec ewentualnej stracie danych, wykonując ich kopię zapasową. Zacznę od przedstawienia tutaj kilku darmowych programów do analizy dysku twardego z poziomu Windows, omówię też jak ewentualnie sprawdzić dysk twardy, gdy Windows przestanie działać. Przedstawię też jak dokonać benchmarku, czyli testu wydajności dysku twardego. Zacznę od przedstawienia darmowego, prostego i zarazem świetnego programu "CrystalDiskInfo". Program występuje w wersji bezinstalacyjnej (portable), jak i wersji, która możemy normalnie zainstalować w Windows. Możemy go pobrać z oficjalnej strony, link podaje poniżej:

Oficjalna strona

Program możemy pobrać też z któregoś z popularnych serwisów z programami jak m.in. z "Instalki.pl", ale tu trzeba uważać, by pobrać aplikacje bezpośrednio, pomijając instalatory, które często proponują do zainstalowania inne, niepotrzebne proramy, które zaśmiecają system. Poniżej link do pobrania programu z Instalek:

Zobacz

W omawianym tu przykładzie pobrałem wersję portable aplikacji z oficjalnej strony. Zaczynamy od jej uruchomienia, czyli po wypakowaniu uruchamiamy odpowiednią ikonę programu. Prace z programem zaczynamy od jego uruchomienia.

Pobrałem akurat wersje programu z dodatkową, mangową grafiką, można też pobrać aplikacje w klasycznym wyglądzie.

Po otwarciu głównego okna programu widzimy stan naszego dysku twardego, lub stan pierwszego z dysków, jeśli posiadamy ich kilka. Przełączać się pomiędzy dyskami w aplikacji możemy, klikając na "ptaszka" lub z góry wybierając z belki dany dysk.

Jeśli z dyskiem twardym dzieje się cos niedobrego, aplikacja od razu o tym ostrzega. Jako stan dysku zobaczymy napis "Uwaga" lub "Zły". Zostaną także zaznaczone parametry dysku "S.M.A.R.T. (ang. Self-Monitoring, Analysis and Reporting Technology)" w oknie widokowym określające co jest z nim nie tak i czego dotyczy problem.

Jeśli nie mamy pewności, co dokładnie pokazuje program, lub jak zdiagnozować usterkę, to najlepiej zrobić screeny okna programu z widocznymi parametrami dysku twardego i pokazać komuś , kto się lepiej orientuje w temacie np. na forum komputerowym. Aby dane S.M.A.R.T. pokazywane przez aplikację  były bardziej czytelne, klikamy w oknie aplikacji na opcje: 

Funkcje >> Funkcje zaawansowane >> Wartość RAW >> 10 [DEC] 

Możemy też utworzyć raport w formie tekstowej na temat dysków twardych w celu pokazania go na forum itp.,  czy też dla własnego użytku. Nie mniej z doświadczenia lepiej  czytelny dla szybkiej analizy na forum jest screen. Aby taki raport wykonać, klikamy na opcję w górnej belce programu:

Edycja >> Opcje kopiowania

Tutaj zaznaczamy, co ma zawierać raport, najlepiej zaznaczyć, czy też zostawić zaznaczone wszystkie opcje. Następnie klikamy na:

Edycja >> Kopiuj

Otwieramy notatnik systemowy i wklejamy skopiowaną zawartość, zapisujemy notatnik, nadając mu odpowiednią nazwę.

Jeśli program raportuje jakiś dysk twardy jako stan "Zły" to na pewno, niezwłocznie, o ile to jeszcze możliwe wykonać jak najszybciej kopie zapasowa ważnych danych z niego, by ich nie utracić w razie całkowitej awarii dysku twardego, czyli momentu, w którym się już nie uruchomi. Jeśli jakiś dysk  jest raportowany jako UWAga" to zależnie od tego jeszcze co pokazują jego parametry, to trzeba dalej monitorować stale dany dysk, czy się nie pogarszają, nie wzrastają wartości S.M.A.R.T., czasami też już lepiej w razie czego zabezpieczyć kopią najważniejsze i najcenniejsze dane. Najlepiej w takiej sytuacji, dla osób, które za bardzo nie są obeznane w tematyce skonsultować stan dysku ze specjalistą np. na forum komputerowym.

Trzeba też wiedzieć, że nie zawsze dane  S.M.A.R.T. i ocena aplikacji stanu dysku jest wyrocznią. Zdarza się często, że dysk ma w miarę dobre parametry, a powoduje problemy z zawieszaniem się komputera, freezami. Aplikacja też nie raportuje, że dzieje się cos niedobrego z dyskiem. Zdarza się też, że program pokazuje, że jest nieznaczna awaria, a nie da się korzystać z  komputera z powodu dysku twardego. Skuteczność analizy danych S.M.A.R.T. to ok. 60% - 70%. Może też zdarzyć się tak, że program raportuje dysk twardy jako sprawny, ale gdy przyjrzymy się jego danym, to zauważymy, że zaczyna się z nim dziać coś złego.

Problemy te dotyczą akurat wszystkich programów do analizy S.M.A.R.T. dysków twardych. Dlatego warto by osoby mniej doświadczone konsultowały te dane z kimś bardziej obeznanym w tematyce.

Przedstawię jeszcze tutaj jakie informacje zawiera główne okno aplikacji.

1. Belka z dyskami twardymi, które aplikacja wykryła w komputerze.

2.pełna nazwa pokazywanego dysku twardego. Pokazywane są ogólne informacje o nim, jak:

• wersja firmware,

• numer seryjny,

• interfejs,

• tryb transferu,

• litera dysku w Windows,

• standard,

• własności,

• prędkość obrotowa, dotyczy HDD,

• ilość włączeń dysku,

• Ogólny czas pracy dysku,

• rozmiar bufora.

3. Stan dysku i jego temperaturę. Gdy dysk zacznie się grzać, to temperatura może zmieniać kolor na żółty lub czerwony, co oznacza, że nie jest dobrze. Może też taki stan oznaczać awarie dysku, który przegrzewa się podczas pracy.

4. Parametry S.M.A.R.T. dysku twardego.

Inne opcje CrystalDiskInfo

Aplikacja zawiera kilka ciekawych opcji, które możemy wykorzystać. Omówię tutaj po krotce po kolei belkę z opcjami aplikacji.

Opcja "Plik" to zamkniecie programu. "Edycja" to tworzenie raportów tekstowych z programu, gdzie są zawarte wszystkie informacje o dyskach twardych i jego parametry. Opcje tą przedstawiłem wyżej. "Funkcja" to zbiór ciekawych opcji.

Tutaj znajdziemy takie funkcje jak:

• Odświerz - opcja odświeża widok stanu dysków twardych i jego parametrów.

• Automatyczne odświeżanie- ustawiamy częstotliwość automatycznego odświeżania okna programu i co za tym idzie stanu dysków twardych. Można wybrać przedział 1 min. - 1440 min lub całkowicie wyłączyć odświeżanie.

• Elementy docelowe automatycznego odświerzania - Tu decydujemy, co ma być odświeżone, czyli jaki widok dysków twardych

• Przeskanuj ponownie- Aplikacja ponownie skanuje system w poszukiwaniu dysków twardych, przydatne gdy podłączymy dysk do komputera, gdy aplikacja jest już uruchomiona.

• Wykres - To opcja, która pozwala tworzyć wykresy obrazujące stan naszych dysków twardych. Możemy tutaj na belce przełączać się pomiędzy dyskami twardymi. Można dostosowywać wyświetlanie wykresu, zmieniając kolory poszczególnych elementów, możemy też decydować, co chcemy pokazać na wykresie, jaki parametr.

 W sekcji "Opcje" na wykresie możemy zmieniać format daty i godziny, pozycje legendy, wielkość punktu, atrybut, Paint Weekend. Tutaj niech każdy sam poeksperymentuje z widokiem i dopasuje go pod siebie.

• Ukryj numer seryjny - Opcją ta możemy w oknie widokowym aplikacji ukryć numer seryjny dysku twardego.

• Ikona w obszarze powiadomień - Jest to możliwość dodania ikony aplikacji do paska systemowego (Trey). Będzie tam wyświetlana temperatura każdego dysku twardego w systemie.

• Uruchom z systemem - Mozemy ustawić opcje uruchamiania aplikacji wraz z Windows.

• Funkcje powiadomień - Ustawimy tu, jak ma nas aplikacja powiadamiać o wykrytych problemach z dyskiem twardy. Jest możliwość ustawienia powiadomienia dźwiękowego, wysłania wiadomości e-mail, dodania wpisu do Dziennika Zdarzeń Windows.

• Funkcje zaawansowane - To szereg ustawień jak:

1.  Sterowanie funkcjami AAM/APM/ Automatycznie dostosuj funkcje AAM/APM - to opcja ustawiania zarządzania głośnością dysku twardego i zarządzania energią, które możemy ustawić ręcznie lub automatycznie dostosować. Więcej o  tym tutaj.

2. Ustawienie stanu zdrowia dysku - to możliwość modyfikacji parametrów SMART, zalecana dla zaawansowanych użytkowników. Pozwala zignorować jakiś parametr, lub ustawić jego wartość na wyższą. Można też do opcji wejść, klikając w oknie głównym aplikacji na stan dysku (dobry, uwaga, zły). Więcej tutaj.

3. Jednostki temperatury- możemy ustawić, aby temperatura była pokazywana w stopniach Celsjusza lub Fahrenheita.

4. Automatyczne wykrywanie - Ustawiamy  czas oczekiwania na automatyczne wykrywanie dysków twardych lub wyłączenie tej funkcji.

5. Wartość RAW - Wybranie metody wyświetlania wartości RAW. Dla większej czytelności ustawiamy 10 [DEC], o czym wspomniałem na początku artykułu.

6. Opóźnienie uruchomienia - Ustawiamy tutaj czas, po jakim ma się uruchomić program po starcie systemu.

7. Styl zamykania - Tu wybieramy czy po naciśnięciu "X" aplikacja ma zostać ukryta w zasobniku systemowym, czy tylko zminimalizowana.

8. Zaawansowane wyszukiwanie dysku - Opcję możemy właczyć gdy aplikacja nie znajduje dysku lub dysk nie obsługuje S.M.A.R.T., jest szansa na uzyskanie tych informacji. Wyszukiwanie po ScsiPort0 ~ 15 + ScsiTargetID 0 ~ 7.

9. ATA_PASS_THROUGH - Może opcja ta poprawić kompatybilność części środowiska (stary mikroukład ATI). Ale może to powodować problemy po stronie środowiska (sterownik Intel ATA itp.). Trzeba poprobować z ustawieniami gdy program nie pokazuje prawidłowo danych.

10. USB / IEEE 1394 - Wybierz typ polecenia dla obsługi USB / IEEE 1394. Opcja przydatna gdy dyski zewnętrzne nie są wykrywane, zmiana jej może spowodować wykrycie dysków podłączonych do portu USB czy IEEE 1394.

11. Intel / AMD RAID (CSMI) - Obsługa Intel / AMD RAID za pomocą CSMI (Common Storage Management Interface). Użycie  najnowszego sterownika RAID.

12. Zainstaluj gadżet - Wsparcie dla paska Gadżetów i dodanie tam Widżetu programu, opcja dostępna w Windows 7. Nie wiem, czy da się zastosować w alternatywnych paskach z gadżetami dla nowszych systemów.

13. Ukryj informacje S.M.A.R.T. - Jest to ukrycie danych  S.M.A.R.T.

14. Ukryj dyski bez obsługi S.M.A.R.T. - Opcja ukrycia widoku dysków, które nie obsługują tej funkcji.

• Opcje problemów - Sa to trzy opcje radzenia sobie ze znanymi problemami z obsługą firmware dysku Samsunga, IE 8 i ignorowanie parametru C4 w danych S.M.A.R.T.

• Otwórz "Zarządzanie dyskami" -  otwiera systemową funkcję zarządzania dyskami twardymi.

• Otwórz "Menedżer urządzeń" - otwiera Menedżera urządzeń w Windows.

Następnie na belce z opcjami aplikacji mamy opcję "Wygląd", gdzie możemy dostosować wygląd okna aplikacji. Wybrać czcionkę, skórkę, tryb zieleni. Opcja "Dysk" pozwala nam przełączyć widok okna na dany dysk z listy po jej naciśnięciu. "Pomoc" to opcja gdzie znajdziemy informacje na temat aplikacji, wyjaśnienie opcji programu. Jesteśmy przenoszeni na stronę producenta, gdzie uzyskamy potrzebne informacje, strona w języku angielskim. Jest też opcja przeniesienia na stronę Wikipedii, gdzie uzyskamy informacje na temat parametrów S.M.A.R.T. Z kolei "Język (Language) pozwoli nam zmienić język aplikacji lub danych S.M.A.R.T, aby były wyświetlane po angielsku.

 Dobrze jest też wykonać test powierzchni dysku twardego, ma to sens odnośnie dysków HDD. Nie zawsze dane S.M.A.R.T. wykażą coś, o czym pisałem wyżej, a test powierzchni dysku twardego może pokazać uszkodzone sektory. Testu nie wykonamy w "CrystalDiskinfo", do tego potrzebujemy innej aplikacji, możemy użyć darmowego "HDTune", "Victoria", czy "Disk Scanner". Poniżej postaram się krótko przedstawić "HDTune" i Disk Scanner". 

HDTune

Jest to alternatywa dla "CrystalDiskInfo". Program jest bezpłatny, prosty w obsłudze, Służy do testowania dysków twardych, sprawdza wydajność dysku przy użyciu wbudowanego benchmarku, który wyświetla wyniki w formie liczb i wykresu graficznego, potrafi wykonać też test powierzchni dysku twardego. Dodatkowo wyświetla najważniejsze informacje o zamontowanym dysku twardym – temperaturę pracy, numer seryjny, nazwa modelu, wersja firmware, rozmiar sektorów, bufor, pojemność dysku, standard oraz wszystkie technologie wsparcia (UDMA itp.). Potrafi też, przy użyciu technologii S.M.A.R.T. (ang. Self-Monitoring, Analysis and Reporting Technology) sprawdzać, monitorując i powiadamiając o błędach fizycznych twardego dysku. Program możemy pobrać z oficjalnej strony, lub ze strony udostępniającej instalatory programów jak np. "Instalki.pl". Pobierając ze strony "Instalki.pl" i innych tego typu pamiętajcie, by wybrać pobieranie bezpośrednie, aby pominąć tzw. launchery, przez co można zainstalować dodatkowe niechciane oprogramowanie. Program występuje w wersji darmowej, jak i płatnej, tutaj skupię się na przedstawieniu wersji darmowej, która w zupełności wystarczy do monitoringu dysków twardych i diagnostyki.

Program możemy pobrać, jak wspomniałem wyżej:

Ze stron tych pobieramy wersję instalacyjną programu. Jeśli zależy nam na wersji bezinstalcyjnej (portable), to możemy pobrać program ze strony "programosy.pl":

Na zdjęciach poniżej omówię wygląd programu i jego opcje.

 Macrorit Disk Scanner

Macrorit Disk Scanner to bardzo proste w obsłudze narzędzie, umożliwiające wykrywanie różnego rodzaju uszkodzeń na dyskach twardych. Podczas gruntownego skanowania program wyszukuje na urządzeniu występujące na nim błędy oraz różnego rodzaju uszkodzenia (Bad Sectory). Narzędzie kierowane jest głównie do niewymagających użytkowników, którzy chcieliby sprawdzić posiadane dyski twarde pod kątem występowania na nich błędów. Umożliwia ono sprawne wykrywanie uszkodzeń, informując nas o konieczności np. archiwizacji danych przechowywanych na problematycznym nośniku. Funkcjonalność Macrorit Disk Scanner ograniczona została niemal do minimum i obejmuje jedynie możliwość skanowania powierzchni dysku. Poza funkcją pełnej analizy nośnika narzędzie pozwala również na badanie jedynie wskazanych przez nas obszarów dysku. Program nie wymaga instalacji, po pobraniu uruchamiamy go i wybieramy dysk / partycję  z listy do przeskanowania, jeśli posiadamy ich więcej w komputerze. Program możemy pobrać z oficjalnej strony producenta:

Programik możemy pobrać też z serwisu udostępniającego instalatory programów, jak np. Instalki.pl, poniżej link do pobrania programu, uwaga, by nie pobierać przez downloadera, tylko zaznaczyć pobieranie bezpośrednie w celu uniknięcia przez nieuwagę zainstalowania niepotrzebnego oprogramowania:

Diagnostyka dysku twardego na nieuruchamiającym się Windows 

Może się zdarzyć, że Windows ulegnie awarii, nie uruchomimy systemu, przywita nas np. czarny komunikat, że nie znaleziono napędu, z którego system mona uruchomić lub zobaczymy BSoD (Blue Screen of Death), lub inne komunikaty o naprawie Windows w wersji 10, która kończy się niepowodzeniem za każdym razem. Możliwe wtedy, że winowajca takiego stanu rzeczy jest uszkodzony dysk twardy w komputerze.

W takiej sytuacji do zdiagnozowania dysku twardego najlepiej użyć jakiegoś systemu ratunkowego lub po prostu jakiegoś systemu LinuXliveCD, z którego zbootujemy komputer. Wcześniej musimy przygotować nośnik startowy z takim systemem. Może to być CD / DVD lub Pendrive, z którego uruchomimy komputer bez instalowania takiego systemu, na czas uruchomienia komputera system jest w całości ładowany do pamięci RAM i tam przechowywany aż do zamknięcia komputera. W artykule omówię jak zdiagnozować dysk za pomocą Ubuntu LiveCD. Zaczynamy od pobrania systemu na komputer w pliku obrazu systemu ISO. Jeśli nie mamy możliwości zrobić tego z powodu awarii komputera i niesmarującego Windows u siebie, gdyż nie posiadamy innego komputera, nie mamy żadnego innego systemu ratunkowego i Linux'a to musimy udać się do znajomego, by pobrać system i przygotować nośnik, z którego uruchomimy system. Zaczynamy od pobrania systemu Ubuntu, najlepiej z oficjalnej strony:

Po pobraniu Ubuntu możemy go wypalić na płytę CD /DVD za pomocą programu do nagrywania płytek jak np. darmowy "AnyBurn". Możemy też przygotować system na Pendrive, w tym celu potrzebujemy Pendrive o pojemności minimum 4 GB. System wgramy na niego za pomocą np.  darmowego programu Rufus czy LiLi USB Creator. Gdy już mamy nośnik, z którego uruchomimy komputer, to wkładamy płytę lub podłączmy Pendrive do komputera i wybieramy przed startem systemu z klawiatury klawisz "BOOT MENU", czyli menu rozruchowego komputera, jest on wyświetlany na ekranie monitora przed startem Windows, najczęściej jest to klawisz "F12". Możemy też ustawić w BIOS / UEFI by komputer wpierw uruchamiał się z Pendrive czy napędu optycznego. 

Podczas uruchamiania Ubuntu wybieramy jeżyk polski i zaznaczamy opcje "Przetestuj system Ubuntu".

Gdy uruchomimy już Ubuntu na komputerze, otwieramy w nim schowek z aplikacjami i odnajdujemy w nim aplikacje "Disks" po czym uruchamiamy.

Pokaże się nam  okno z widokiem podstawowym danego dysku i z listą wykrytych dysków po lewej stronie okna. Po lewej stronie okna możemy przełączyć się na widok dysku twardego, który nas interesuje. Aby zobaczyć jego dane "S.M.A.R.T." otwieramy opcje aplikacji "Disks" u góry po prawej stronie okna, po czym wybieramy opcję "SMART Data & Self-Tests...". Zobaczymy okno z parametrami dysku twardego. Aplikacja gdy wykryje jakieś poważne problemy z dyskiem twardym, zacznie nas ostrzegać od razu po uruchomieniu. W celu skonsultowania parametrów Dyku i jego stanu na forum komputerowym lub z osobą bardziej pojętną od nas w temacie możemy wykonać zdjęcia telefonem komórkowym, które udostępnimy na forum itp. Jest także możliwość wykonania zrzutów ekranu, aby to zrobić ze schowka aplikacji na samym dole w Ubuntu, wybieramy aplikacje "Zrzut Ekranu". Po zrobieniu zdjęcia możemy je zapisać na Pendrive z Ubuntu, na innym wykrytym dysku komputera, który działa lub udostępnić od razu na forum, e-mail itp. o ile wcześniej w Ubuntu połączymy się z internetem.

Dobrnęliśmy do końca artykułu, mam nadzieję, że opisane tu sposoby diagnostyki dysków się przydadzą i że są opisane tu w miarę zrozumiale. Co oznaczają same parametry "S.M.A.R.T."  i jakie dane dysku są krytyczne, omówię w osobnym artykule. 

Omówienie danych "S.M.A.R.T." dysków twardych

Poniżej daję link do poradnika jak przygotować Pendrive z różnymi systemami ratunkowymi i Linuksami w razie jakiejś awarii czy innych problemów itp.  Warto mieć taki nośnik, z którego będziemy mogli zdiagnozować problemy z komputerem, naprawić, być może system, czy nawet dokonać naprawy przez ponowną jego instalację:

TWORZENIE MULTIBOOTAWALNEGO PENDIVE Z RÓŻNYMI SYSTEMAMI (WINDOWS, LINUX)

Artykuł opracowany przez Illidan ©® 24.01.2020

Aktualizacja: 17.10.2023

Artykuł na licencji Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 3.0 Polska (CC BY-NC-SA 3.0 PL)