Waar we voor staan
Eeuwenlang was de Bergpoortbrug de plaats waar men de vesting Wageningen vanuit het oosten binnenkwam. In de 1967 is een klein deel van stadsgracht hier gedempt. We zetten ons al geruime tijd in om deze toegang tot de vesting en de stadsgracht in oude glorie te herstellen. We willen graag dat als eerste de Bergpoortbrug wordt hersteld, vanzelfsprekend met gebruik van de originele bakstenen en tufstenen onderdelen. De bakstenen brug is na verwoesting in de meidagen in 1942 herbouwd in de stijl van de Delftse School. De brug vormt één geheel met de twee panden die het begin van de Hoogstraat markeren. Een herstelde Bergpoortbrug is een grote aanwinst voor de stad, en maakt Wageningen als vestingstad weer veel beter herkenbaar. De binnenstad krijgt weer een prachtige entree. Dat trekt inwoners en bezoekers van buiten naar de stad. Er ontstaat hier een mooie ruimte aan het nieuwe water, met ruimte voor een terras. Ook de waterkwaliteit van de stadsgracht zal verbeteren.
Onder de grond zijn de restanten van de brug, trap en kademuur nog aanwezig. Dat laat de proefopgraving zien, die het grondbedrijf Roseboom geheel belangeloos uitvoerde. Herstel is dus mogelijk zonder al te hoge kosten.
In 2013 vierde Wageningen zijn 750 jarig bestaan als stad. Het Platform Stadsgracht is toen een goed overleg gestart met Wageningen UR en het Wagenings Ondernemers Contact (WOC). De Wetenschapswinkel van de universiteit heeft een rapport opgesteld over de versterking van het vestingstadkarakter. De WOC heeft ter gelegenheid van Wageningen 750 jaar stad het herstel van de Bergpoortbrug als cadeau aan Wageningen aangeboden. Het Platform Stadsgracht en het WOC hebben de handen ineengeslagen om dit mooie project te verwezenlijken. Alle bijdragen van Wageningse bedrijven, instellingen en burgers zijn meer dan welkom! Ook zoeken we financiële steun bij het waterschap Veluwe en de provincie Gelderland. Dit alles gaat in nauw overleg met de Gemeente.
Voordelen:
vergroting identiteit en herkenbaarheid van de binnenstad
herstel Rijksmonument stadsgracht en herstel gemeentelijke monumenten entree Hoogstraat (Bergpoortbrug met aanliggende panden)
versterking aantrekkelijkheid binnenstad voor winkelend publiek en toerisme
erfgoed en cultuurhistorie als drager van kwaliteit en inspiratiebron bij gebiedsontwikkeling
robuust stedelijk watersysteem en verbetering stedelijke waterkwaliteit
aangename plaats voor beleving en activiteiten
nauwe samenwerking bewoners, ondernemers en overheden
Ruimte voor herstel en ontwikkeling
Onderzoek laat zien dat investeringen in monumenten goed uitpakken voor de lokale economie. De Wageningse middenstand en horeca kunnen zich met een versterkt vestingstadkarakter binnen de regio duidelijk onderscheiden, en tegelijkertijd een waardevolle aanvulling vormen op het aanbod in de regio Food Valley. Een versterkt vestingstadkarakter sluit ook aan bij de toeristische ambities van Wageningen uit het gemeentelijke Beleidsplan Recreatie en Toerisme.
1. Niet bouwen op tracé gedempte gracht
Het platform wil graag dat als eerste de brug over de gracht aan de kop van de Hoogstraat bij de Stationsstraat wordt hersteld. Deze brug is na oorlogsschade in de jaren veertig herbouwd. Maar in de jaren zestig is de gracht aan een kant van de brug gedempt. We willen graag dat die zijde wordt gerestaureerd, vanzelfsprekend met gebruik van dezelfde materialen als de zijde van de brug die nog intact is.
De brug is gebouwd in de stijl van de Delftse School, en vormt één geheel met de twee panden die het begin van de Hoogstraat markeren. Met het herstel van de Bergpoortbrug wordt de beleving van Wageningen als vestingstad enorm versterkt. De Hoogstraat krijgt weer een prachtige entree. Er ontstaat weer een mooie ruimte aan het nieuwe water, met ruimte voor een terras. De huidige horeca op deze locatie krijgt hiermee een impuls. Onder de grond zijn zelfs de oude keermuren nog deels aanwezig. Herstel kan wat dat betreft dus zonder veel kosten.
Na het mislukken van het Masterplan heeft de gemeente besloten om zelf geen plannen meer te maken. De gemeente wil de 'plannen uit de markt' afwachten en dan van geval tot geval een besluit nemen. De eigenaar van het pand van de voormalige SNS-bank wil op deze locatie nieuwe winkels en woningen ontwikkelen. Omdat de gemeente geen actieve rol meer wil vervullen, heeft het platform zelf maar contact opgenomen met deze ontwikkelaar. Eerst was het plan om het tracé van de gedempte gracht te bebouwen. Het platform heeft hem er gelukkig van weten te overtuigen om de gracht te herstellen. Op een informatieavond in januari 2012 heeft de ontwikkelaar zijn (nog slechts globale) plan mét herstelde stadsgracht gepresenteerd. De toenmalige wethouder Lex Hoefsloot heeft op deze avond toegezegd dat de gemeente met een Kadernota komt. Deze moet de stedebouwkundige randvoorwaarden geven voor de verdere uitwerking van het plan. De gemeente gaat deze nota opstellen, zodra de ontwikkelaar dat aan de gemeente heeft gevraagd en ze daarvoor met elkaar een overeenkomst hebben gesloten.
2. Restauratie Bergpoortbrug
Wat zou er met de stadsgracht moeten gebeuren? Allereerst is het zaak dat er geen onomkeerbare dingen plaatsvinden. De gemeente Wageningen is enkele jaren bezig geweest met een Masterplan voor dit deel van de binnenstad. Dit voorzag in het bebouwen van de gedempte stadsgracht. Dat zou herstel van de stadsgracht in de toekomst onmogelijk hebben gemaakt. Gelukkig heeft de gemeente dit financieel onhaalbare plan afgeblazen. Er is nu weer ruimte voor herstel van de stadsgracht; het logische vervolg op de aanleg van de Rooseveltsingel.
3. Herstel van de gedempte gracht
Daarna kan de stadsgracht verder worden hersteld. Dat biedt prachtige mogelijkheden. Langs de gracht kan bijvoorbeeld een verlaagd aangelegd terras komen. Ook ontstaan mogelijkheden voor woningen en winkels midden in het centrum. Het globale plan dat de ontwikkelaar heeft gepresenteerd oogt nog vrij massief. Het moet nog verder worden uitgewerkt. Het platform wil graag dat de gemeente in de Kadernota de juiste stedebouwkundige randvoorwaarden meegeeft. Deze zouden in ieder geval in moeten gaan op de volgende aspecten:
Een herstelde gracht van voldoende breedte
De nieuwe bebouwing moet ruimte laten voor de gracht, en voor een voetgangersverbinding langs de gracht. Het moet hier prettig zijn om te verblijven. De gracht zou een groen karakter moeten houden en krijgen. Dat geldt een strook langs de binnenkant van de gracht, maar ook het schootsveld aan de buitenzijde. Nieuwe publieksfuncties en voorzieningen moeten waar mogelijk een plaats krijgen in het centrum.
Een evenwichtige Stationsstraat
De nieuwe bebouwing moet qua maat, uitstraling en kwaliteit van de architectuur passen bij de bestaande bebouwing aan de overkant van de Stationsstraat, de Bergstraat en de Hoogstraat. De Stationsstraat kan zijn oude, smallere, profiel terugkrijgen. Maar de hoogte van de nieuwe bebouwing en breedte van de straat moeten wel bij elkaar passen. Dus geen te hoge bebouwing en een te smalle straat. De nieuwe bebouwing zou een mooie overgang kunnen vormen tussen de meer historische bebouwing aan de Bergstraat en Hoogstraat, en de bestaande meer recente hogere bebouwing aan het Plantsoen.
Een ruim plein aan de ingang van de Hoogstraat
Er moet voldoende ruimte zijn voor een mooi plein met verlaagd terras langs de stadsgracht naast de herstelde Bergpoortbrug. De nieuwe bebouwing moet niet dichter bij de Hoogstraat komen te staan dan het huidige gebouw van de voormalige SNS-bank.
Vestingkarakter van het Gevangentorenbolwerk
Het Gevangentorenbolwerk zou er vanaf de stadsgracht ook echt moeten uitzien als een bolwerk, met een aarden wal met gras en bomen (voorheen waren dit iepen, zo blijkt uit archiefonderzoek). Mocht hier een parkeergarage moeten komen, dan zou dit bolwerkkarakter meer tot zijn recht moeten komen met een wat diepere ligging van de garage, en een wat beperkter oppervlak zodat er meer ruimte is voor de wal. Een nieuwe toegangsweg en garagepoort over de gracht is geen goed idee, want zo blijft er van het bolwerkkarakter weinig over.
4. Versterking vestingstadkarakter langs de hele stadsgracht
Wageningen kan ook elders het karakter van zijn stadsgracht beschermen en versterken.
De stadsgracht (voor zover niet gedempt) en de muurrestanten zijn al rijksmonument. Maar dat geldt nog niet voor het stuk stadsgracht dat we willen herstellen, voor de restanten van het oude kasteel, de bolwerken en de groengebieden eromheen. Het huidige bestemmingsplan voor het centrum van Wageningen dateert uit 2003. Een deel van deze gebieden heeft daar een groenbestemming gekregen. Het is belangrijk dat ook de overige gebieden goed beschermd worden.
Maar het gaat niet alleen om houden wat er is. Wageningen kan het karakter van zijn stadsgracht ook actief versterken. Bijvoorbeeld door de hele gracht bewandelbaar en bevaarbaar te maken.
Heerenstraatbrug
De Heerenstraat doorsnijdt de stadsgracht met een dam met duiker. Een brug maakt de gracht hier weer bevaarbaar. Er zijn wel eens plannen geweest voor woningbouw op deze plek. Als hier wordt gebouwd, zou dit kunnen bijdragen aan het financieren van het weghalen van de dam.
Brug Bowlespark-Rustenburg
Onderaan deze brug hangt een buisleiding. Daardoor is de gracht hier niet bevaarbaar. Dat kan verbeteren door de buisleiding in de waterbodem te verzinken.
Uitmonding van de Rooseveltsingel in de stadsgracht
Aan de noordoostkant van de stadsgracht, bij de Lawickse Allee, mondt de Rooseveltsingel uit in de stadsgracht. Dit bijzondere punt ligt vanaf de Lawickse Allee nu verborgen achter geparkeerde auto’s en een heg. Door het parkeren wat anders te organiseren kan de monding beter zichtbaar en beleefbaar worden gemaakt. Vanaf het Gevangentorenbolwerk is de monding wel zichtbaar, maar weinig spectaculair. Door hier een kleine waterval te maken, wordt de monding beter zichtbaar én hoorbaar.
Noorderplantsoen
Het is een goed idee om het Plantsoen verkeersluwer te maken. Dat kan bijvoorbeeld door hier eenrichtingsverkeer in te stellen, de weg te versmallen, en van een klinkerbestrating te voorzien. Zo ontstaat langs het Plantsoen wat meer ruimte om het verblijfsklimaat te verbeteren door iets van het oude Noorderplantsoen terug te brengen.
De oude 'Vreede Bank', die nu verwaarloosd achter de schouwburg Junushoff staat, kan dan weer zijn oude plaats terugkrijgen aan het Plantsoen ter hoogte van de meubelzaak van Matser.
Het is ook van belang welke invulling het gebied van het Walstraatcomplex, en van het oude postkantoor en Rabobank op termijn gaan krijgen. Dat vraagt wel een visie van de gemeente op de openbare ruimte langs het Plantsoen.
Groene karakter buitenzijde stadsgracht: Duivendaal - Hof van Wageningen
Bij Duivendaal en Junushof staat het groene karakter van het (cultuurhistorisch belangrijke) voormalige schootsveld door bouwplannen onder druk. Het is belangrijk dat deze aaneengesloten centrale groene ruimte in de stad blijft bestaan, en dat het open gebied tussen de stad en de Lawickse Allee niet wordt volgebouwd. Deze plek leent zich er ook sterk voor om de beleving van de stadsgracht te vergroten. Het is een prima locatie voor (kleinschalige) verhuur van kano's/ bootjes, en voor een trekpontje over de gracht. Ook leent dit deel van de gracht zich voor een drijvend platform voor activiteiten.
Parkeren buiten de vesting
Het platform is er voorstander van om het parkeren meer buiten de vesting te brengen. Het Gerdesplein wordt vaak genoemd. Een tijdelijk parkeerdek kan hier uitkomst bieden, zonder een herinrichting van dit gebied op de langere termijn (wanneer flats aan Stadsbrink aan vervanging toe zijn) in de weg te staan. Voor Duivendaal zijn bouwplannen in ontwikkeling. Parkeren hier, maakt het mogelijk om het Plantsoen bij de Walstraat te vergroenen.
Nuchtere kijk op parkeren en winkelen
Ook zou er nog eens goed gekeken worden naar hoeveel parkeerplaatsen er nu precies nodig zijn. Dat vraagt wel een visie van de gemeente op het parkeren in en rond het centrum van de stad.
Het landelijke Kennisplatform Verkeer en Vervoer heeft een aantal feiten over parkeren in relatie tot winkelen op een rij gezet. Zo blijken nabijheid, leefbaarheid, gevarieerdheid en sfeer van het winkelgebied veel belangrijker voor de omzet van winkelgebieden dan de parkeercapaciteit. Ook komt de meerderheid van de bezoekers van winkelgebieden niet met de auto, maar met andere vervoermiddelen. En automobilisten geven weliswaar per keer meer uit, maar fietsers en kooppubliek te voet komen vaker, waardoor het totaal aan bestedingen gelijk is. Bovendien heeft de hogere bezoekfrequentie van fietsers en wandelaars naar supermarkten meer impulsaankopen en meer versaankopen tot gevolg.
Het zou goed zijn als Wageningen deze inzichten in een centrumvisie op parkeren verwerkt.
Visie op winkelbehoefte centrumgebied Wageningen
Tot slot is het toekomstige gebruik van eventuele nieuwe bebouwing op de plaats van de voormalige SNS-bank een punt van aandacht. Het idee van de projectontwikkelaar is om op de begane grond ruimte te bieden voor een winkel die meer oppervlak nodig heeft dan aan de Hoogstraat te vinden is, en boven voor studentenhuisvesting. Dit zou niet moeten leiden tot winkelleegstand elders. Daar komt bij dat in de toekomst landelijk een grote afname van de benodigde winkeloppervlakte wordt voorzien. Wellicht is er wel vraag naar kleinschaliger bedrijvigheid in combinatie met wonen. Naast het parkeren, vraagt ook dit een visie van de gemeente op het centrumgebied.
Meekoppelen
Langs de stadsgracht staan er de komende jaren de nodige zaken te gebeuren. De kaart geeft aan waar gebouwen leeg staan en komen te staan. Deels zijn er al concrete plannen voor een nieuwe invulling, deels moeten die nog komen. Dat biedt kansen om tegelijk het karakter van de stadsgracht te versterken.
Rustenburg
Aan de oostkant van de stad is op dit moment een nieuwe woonwijk in ontwikkeling op de plaats van het voormalige politiebureau en het verzorgingstehuis Rustenburg. Is hier een kans gemist om het groene karakter van de stadsgracht te versterken? De nieuwe hoge bebouwing staat nu wel heel dicht op de stadsgracht. Maar er komt ook nog een groengebiedje bij. Gelukkig gaan eerdere plannen om hier een gracht te graven op een plaats waar er nooit eentje gelegen heeft niet door.
Duivendaal
Op de plaats van het mini-dierenparkje aan Duivendaal bij het IAC zou woningbouw moeten komen. Het zou jammer zijn als dit laatste deel van het vrije schootsveld langs de stadsgracht helemaal zou verdwijnen. De gemeente zou er in ieder geval voor kunnen zorgen dat een deel van de opbrengst wordt geïnvesteerd in het versterken van het karakter van de stadsgracht elders.
Gerdesstraat
De flatbebouwing met winkels eronder aan de Stadsbrink heeft niet het eeuwige leven. De versnipperde eigendomssituatie (koopwoningen) maakt het lastig om hier plannen te maken en die ook uit te voeren. Maar op een bepaald moment zal hier toch iets gaan gebeuren. Wellicht blijven de koopappartementen, maar krijgt de winkelstrip een andere invulling. Dat lijkt een geschikt moment om ook het parkeren in de binnenstad en aan de Gerdesstraat in samenhang te bekijken.
Walstraat
Studentenhuisvester Idealis was van plan om het studentencomplex Walstraat te laten plaats maken voor nieuwe bebouwing. Door de toegenomen studentenaantallen ziet Idealis daar de komende tien jaar nog even van af. Ooit lag hier de stadsmuur, op de hoek van de Walstraat en het Plantsoen. Bij de bouw van het huidige complex in de jaren zestig is een deel van de oude muur gereconstrueerd. Het gegeven van de stadsmuur biedt een kans om de nieuwbouw een eigen karakter te geven. En ook hier geldt dat de inrichting van het Plantsoen mede bepalend kan zijn voor de marktkansen van de nieuwbouw.
Voormalig postkantoor en Rabobank
Het voormalige postkantoor is al weer geruime tijd buiten gebruik, en ook de Rabobank, de voormalige buurman, is al weer geruime tijd geleden naar een andere locatie verhuist. Ooit zal dit complex een andere bestemming krijgen, of plaats maken voor nieuwe bebouwing. Worden het winkels, voorzieningen of woningen? De markt voor winkels en voorzieningen lijkt de komende jaren verzadigd. De toekomstige inrichting van het Plantsoen kan daar mede bepalend in zijn. Herinrichting met een wat verkeersluwer en groener karakter maakt woningbouw op deze plaats kansrijker.
Schetsboek stadsgracht
Het Platform Stadsgracht heeft in goed overleg met de gemeente Wageningen, waterschap Vallei en Veluwe en het Wagenings Ondernemers Contact (WOC) het Schetsboek Stadsgracht opgesteld. Het schetsboek biedt een heldere ruimtelijke visie op de ontwikkeling van de stadsgracht. Het schetsboek schrijft geen maatregelen voor, maar schetst een samenhangend perspectief. Wanneer de gemeente, het waterschap of andere partijen maatregelen willen treffen langs de stadsgracht, kunnen ze zich door het schetsboek laten inspireren over de manier waarop die het best ingepast kunnen worden. Dat is bijvoorbeeld het geval, nu gemeente en waterschap maatregelen gaan treffen om de waterkwaliteit van de stadsgracht verder te verbeteren, en willen gaan zorgen dat er ook in droge zomers voldoende wateraanvoer naar de stadsgracht is.