Schetsboek Stadsgracht
Januari 2016
Het Platform Stadsgracht heeft in goed overleg met de gemeente Wageningen, waterschap Vallei en Veluwe en het Wagenings Ondernemers Contact (WOC) het Schetsboek Stadsgracht opgesteld (zie onderaan deze pagina voor download pdf). Het schetsboek biedt een heldere ruimtelijke visie op de ontwikkeling van de stadsgracht. Het schetsboek schrijft geen maatregelen voor, maar schetst een samenhangend perspectief. Wanneer de gemeente, het waterschap of andere partijen maatregelen willen treffen langs de stadsgracht, kunnen ze zich door het schetsboek laten inspireren over de manier waarop die het best ingepast kunnen worden. Dat is bijvoorbeeld het geval, nu gemeente en waterschap maatregelen gaan treffen om de waterkwaliteit van de stadsgracht verder te verbeteren, en willen gaan zorgen dat er ook in droge zomers voldoende wateraanvoer naar de stadsgracht is.
De Wageningse stadsgracht is aangelegd in de 16 eeuw.
Sinds die tijd bestaat de vesting uit een afwisseling van vooruitgeschoven bastions (of bolwerken; lichtgroen) en teruggetrokken aarden wallen ('courtines'; donkergroen).
In rood zijn de twee voormalige rondeelpoorten Nudepoort en Bergpoort aangeven. En natuurlijk is er nog het kasteelterrein, dat binnen de vesting lag.
Ontwerpprincipes
Het schetsboek bevat drie belangrijke ontwerpprincipes voor de stadsgracht:
Vasthouden aan het ritme van de stadsgracht. Dit bestaat uit de afwisseling van de vooruitgeschoven voormalige bastions en daartussen steeds de achteruit liggende delen, de courtines. Het karakter van dit kralensnoer kan worden versterkt door bijvoorbeeld het nu vaak heel glooiende talud wat steiler te maken, en door het water van de stadsgracht iets naar binnen te halen.
Versterken van het open en groene karakter aan de buitenzijde van de stadsgracht. Belangrijk is hierbij dat de nu nog groene buitenoevers vrij van bebouwing blijven. Verder is het de bedoeling om de ecologische oevers, die voor verbetering van de waterkwaliteit nodig zijn, juist aan de buitenzijde van de gracht te ontwikkelen.
Vergroten van de toegankelijkheid van de stadsgracht. Dat kan bijvoorbeeld door langs de hele gracht een doorlopend voetpad aan te leggen, en door het water bevaarbaar te maken (kanoën), en (ijs en weder dienende) schaatsen mogelijk te maken.
Voor de verschillende segmenten van de stadsgracht levert dit de volgende aandachtspunten op.
De stadsgracht per segment
Bergpoortbrug
Bij de Hoogstraat aan de kant van de Stationsstraat streven we naar het herstel van de gracht en van de naoorlogse brug (gebouwd in de stijl van de Delftse school), die in de zestiger jaren onder de grond verdween. Het plan dat er nu al ligt voorziet in het herstel van de brug, het water en de aanleg van een terras aan het water.
Dit is slechts een eerste fase. Afhankelijk van de ontwikkelingen met het SNS-gebouw kan dit stukje herstelde gracht worden doorgezet in de richting van het Straelensbolwerk.
Daarbij hebben we zowel een schets gemaakt voor het geval dit gebouw blijft staan, als voor een situatie dat het zou verdwijnen.
Wij streven daarbij naar het terugbrengen van een courtine tussen de twee bolwerken (Gevangenbolwerk en de Bergpoort). Bij de uitwerking van de plannen is het hier belangrijk dat aan de buitenzijde van de gracht groene ruimte terug komt. Dat betekent dat wij er bij nieuwbouw de voorkeur aan geven om in de hoogte te gaan, in plaats van in de breedte. Tenslotte vinden wij het belangrijk dat bij nieuwbouw qua architectuur wordt aangesloten op het 19e-eeuwse straatbeeld van de Stationsstraat en de Bergstraat.
Speciaal voor dit stuk van de gracht bij de Bergpoortbrug hebben we het Schetsboek ook al verder uitgewerkt in het Schetsontwerp Bergpoortbrug.
Gevangenbolwerk
Bij het Gevangenbolwerk streven we naar vergroening. Dat zou kunnen door de contour voor een deel als aarden wal vorm te geven en door aanplanten van een dubbele rij bomen. Bij dit stuk van de vesting presenteert de stad Wageningen zich als vestingstad. Daarom moet hier het zicht op de gracht en het bolwerk verbeteren. Dat kan het door het parkeerterrein boven het bergbezinkbassin aan de Lawickse Allee naast de fietsenwinkel te verplaatsen; bijvoorbeeld richting Hof van Wageningen. Dan kan een groene berm worden aangelegd en zal er vanaf de Lawickse Allee weer vrij zicht zijn op de vesting. Een onderdeel van deze herinrichting zou ook het zichtbaar maken van de instroom van het water van de Rooseveltsingel moeten zijn.
De invulling van het bolwerk zelf zou groen kunnen zijn, maar ook een ‘gebouwde’ invulling is denkbaar, mits voorzien van een forse groene contour. De uiteindelijke invulling zal sterk afhangen van nieuw verkeers- en parkeerbeleid.
Juniusbolwerk
Bij het Juniusbolwerk streven we naar het herstel van een spitse vorm van de grachtoevers tegenover bolwerk. Dit bolwerk is het enige van de Wageningen, dat de authentieke vorm heeft behouden. Het is daarom een rijksmonument. Het open veld – het oude ‘schootsveld’ dient behouden te blijven en kan heel goed dienst doen als evenemententerrein.
De inrichting van het groene talud langs het Plantsoen – de courtine – kan worden verbeterd door een knik te maken met een haag en een stukje steil talud. Daarmee kan de lage ligweide worden afgeschermd van de weg. Er zal zo ook verschil tussen ‘boven’ en ‘beneden’ ontstaan.
Duivendaal
Bij het Straelensbolwerk en langs het Plantsoen streven we naar vergroening van zowel het bolwerk als de courtine. De uitvoering hiervan hangt af van nieuwe oplossingen voor het verkeer en het parkeren.
Bij de herontwikkling van het universiteitsterrein op Duivendaal is het belangrijk dat de oevers van de gracht en de omgeving van de monumenten van architect Lokhorst groen blijven.
Naast het aanleggen van een wandelpad buitenom de gracht, kan het aanleggen van een voetgangers- (en fietsers?) brug in het verlengde van de Riemsdijkstraat zorgen voor een schakel tussen Duivendaal en de Markt.
De waterlus – afvoer van grachtwater richting Binnenveld – kan hier zichtbaar worden, door de watergang langs de Costerweg te verbreden en er bovendien natuuroevers aan te leggen.
Walstraat
Langs de Walstraat kan het steil groene talud een knik krijgen zodat ook hier een ‘hoog’ en ‘laag’ deel ontstaat. De lage oeverszone kan met trappetjes toegankelijk worden gemaakt.
Op termijn kan het straatprofiel efficiënter worden ingericht, zodat langs de gracht meer ruimte voor groen ontstaat.
Emmapark
Bij het Emmapark is het goed mogelijk om de parksfeer volgens het (verdwenen) ontwerp van J.D. Zocher jr. terug te halen. Er is voldoende ruimte om een pad en enkele struikgroep en twee zitplekken aan te leggen in de bijbehorende landschapsstijl. De schets geeft hiervoor een aanzet.
Wallenpad en Kasteel
Langs dit deel van de gracht streven we vooral naar het beter zichtbaar maken van de courtine tussen het Rhijnbolwerk en het bolwerk waar het kasteel vroeger lag (nu Bowlespark). Een belangrijke maatregel is hier daarom het terugleggen van de binnenoever van de gracht.
De aanwezigheid van de stadsmuur, de theekoepel en de dichte begroeiing met bomen geven dit deel van de gracht een bijzondere sfeer. Een zorgvuldige beoordeling van het bomenbestand kan leiden tot uitdunning en meer zonlicht op water en oevers. Een actief hergebruik van de theekoepel zou de beleving van de gracht en omwalling van de stad versterken.
Tegenover het Museum de Casteelse poort streven we naar het terug brengen van de herinnering aan de kasteelgracht.
Spijk
Hier streven we naar het zichtbaar maken van de contouren van het oude Beckafbolwerk. Het gaat om het onderscheid tussen het bolwerk en de courtine. Daarvoor is het echter niet per se nodig om exact een historische situatie te reconstrueren. Zo’n herziening van de oeverlijnen gaat uit van het behoud van de bestaande voetgangersbrug. Wel is een ingreep in bestaande oeverbeplantingen nodig.
Voor de doorvaarbaarheid van de gracht is belangrijk om de buisleidingen onder de brug naar het Bowlespark te verwijderen.
Heerenstraatbrug
Om de gracht weer compleet te maken is het nodig om de dam in het verlengde van Heerenstraat te vervangen door een brug: de Heerenstraatbrug. Bij de situering en vormgeving van de nieuwe brug en oevers moet de contour van het Beckafbolwerk weer zichtbaar wordt.