1. Gevangentorenbolwerk en Gedempte Gracht

In de noordoosthoek van de vesting bevindt zich het Gevangentorenbolwerk, ook wel Daatselaarbolwerk genoemd. In de jaren zestig is het oude stadspark sterk vergraven. De parkeerplaats die voor het park in de plaats kwam is gebouwd in de vorm van een bastion. De vorm van dit bastion wijkt echter sterk af van het bastion dat hier ooit heeft gelegen. Het bastion ontleent zijn naam aan een middeleeuwse muurtoren, die in de zuidwesthoek van het bastion nog lange tijd is blijven staan.

Het Gevangentorenbolwerk

Loop vanaf de Stadsbrink (busstation) naar het kruispunt met de Rooseveltweg/ Stationsstraat. Loop een klein stukje de Lawickse Allee in. Vanaf deze weg is de stadsgracht met het Straelensbolwerk te zien. Beneden u is te horen hoe het water van de Rooseveltsingel de stadsgracht instroomt. Loop bij de bomen het pad op langs de stadsgracht, en neem het voetgangersbruggetje het bolwerk op. Steek de weg Plantsoen over, en werp een blik op het parkeerterrein Gedempte Gracht.

Detail pre-kadastrale kaart 1818. De vorm van het vroegere Gevangenentorenbolwerk is nog goed te herkennen.

Op het Gevangenentorenbolwerk bevond zich tot de aanleg van het Noorderpark in het midden van de 19e eeuw een touwslagershuisje. Later heeft hier de Handelsschool gestaan, vandaar de naam Schoolstraat tussen bolwerk en Hoogstraat. De Handelsschool werd in 1856 gesticht als gemeentelijke armenschool. Naast de Handelsschool werd ook de gereformeerde kerk uit 1888 afgebroken, de Lange Wal afgegraven, en de bebouwing aan de westkant van de Stationsstraat afgebroken. Hiervoor in de plaats kwam een brede ontsluitingsweg, Plantsoen geheten. Het Gevangentorenbolwerk is toen sterk vergraven, en de stadsgracht voor een deel verlegd, en deels gedempt. De stadsgracht lag noordelijker en raakte bij dit bastion aan de Lawickse Allee. Langs de Lawickse Allee ligt nu een parkeerplaats op de plaats waar vroeger de gracht lag. Enkele jaren geleden is hieronder een bergbezinkbassin aangelegd. Dit vangt bij hevige regenval rioolwater op, zodat de stadsgracht niet langer vervuild wordt.

Luchtfoto van het noordoostelijk deel van het centrum ergens tussen 1945-1967 (boven) en nu (onder).

Op de oude opname is linksboven de stadsgracht met de gereformeerde kerk en de Handelsschool op het Gevangentorenbolwerk te zien. Te zien is dat de stadsgracht noordelijker lag en aan de Lawickse Allee raakte. Rechts de Stationsstraat met boven de fabriek van Schimmelpenninck en daaronder het Nutsgebouw. Op de nieuwe opname neemt vooral de parkeergelegenheid een nadrukkelijke positie in.

Tussen het Plantsoen en de Hoogstraat werd de stadsgracht in 1967 gedempt. Het Platform Stadsgracht Wageningen wil deze historische vergissing graag weer recht zetten. Op de plaats van de gracht en de restanten van de oude stadswal ligt nu een parkeerterrein. Vaag is nog te zien dat de huizen aan de Hoogstraat hoger liggen. Hier lag vroeger het Bergpoortbolwerk.

Het parkeerterrein Gedempte Gracht achter de voormalige SNS-bank

Toen de Rooseveltwegweg werd aangelegd, is de 'Dijkgraaf', die de stadsgracht van water voorzag, grotendeels gedempt. Een deel van de stadsgracht onderging hetzelfde lot. Sindsdien werd grondwater opgepompt om te voorkomen dat de rest van de gracht droogvalt. Omdat de provincie dat rond 2000 heeft verboden, is als noodmaatregel een pijpleiding aangelegd, die water uit het Nieuwe kanaal aanvoerde. Maar dat was een noodgreep. Er zat geen stroming meer in de stadsgracht. 's Zomers probeerde de gemeente het zuurstofgehalte in het water nog een beetje op peil te houden door pompen langs de waterkant te plaatsen die het grachtwater de lucht inspoten. Ecologische waarden en viswaterkwaliteit bleven echter onder de maat. Het Bewonersplatform Rooseveltsingel heeft ervoor gezorgd dat een nieuwe waterloop is aangelegd in de middenberm van de Rooseveltweg; de Rooseveltsingel. In het noordoostelijke puntje van de stadsgracht stroomt het water van de Rooseveltsingel in de gracht.

Sinds de aanleg van de Rooseveltsingel stroomt er bij het Gevangentorenbolwerk weer vers water in de stadsgracht