ส่วนของผู้ถือหุ้น

ส่วนของผู้ถือหุ้น

ส่วนของผู้ถือหุ้น หมายถึง ผลประโยชน์ของผู้ถือหุ้นในบริษัท บัญชีที่แสดงส่วนของเจ้าของกิจการประกอบด้วยบัญชีทุนเรือนหุ้น ส่วนเกินมูลค่าหุ้น สำรองตามกฏหมาย สำรองอื่นๆและกำไรสะสม

ในส่วนของผู้ถือหุ้น จำเป็นต้องตรวจสอบให้ปฏิบัติถูกต้องตามกฏหมาย หนังสือบริคณห์สนธิ ข้อบังคับบริษัท มติของที่ประชุมใหญ่และของคณะกรรมการ รวมทั้งข้อจำกัดต่างๆตามสัญญาหนี้สินระยะยาว

ทุนเรือนหุ้น จำนวนทุนเรือนหุ้นของบริษัททั้งสิ้น จำนวนหุ้น และมูลค่าหุ้น ปรากฏในหนังสือบริคณห์สนธิของบริษัทที่นำไปจดทะเบียน ซึ่งอาจแยกเป็นหุ้นสามัญและหุ้นบุริมสิทธิก็ได้

หุ้นของบริษัทจะออกจำหน่ายในราคาต่ำกว่ามูลค่าของหุ้นที่ตั้งไว้ไม่ได้ แต่ออกในราคาสูงกว่ามูลค่าหุ้นได้ ส่วนสูงกว่ามูลค่าหุ้นนี้ต้องชำระพร้อมกับการจ่ายเงินค่าหุ้นงวดแรก และให้สมทบเป็นเงินสำรองตามกฏหมาย หลังจากชำระค่าหุ้นครั้งแรกร้อยละ 25แล้ว คณะกรรมการมีอำนาจเรียกค่าหุ้นส่วนที่เหลือเมื่อใดก็ได้ เว้นแต่ที่ประชุมใหญ่จะวินิจฉัยเป็นอย่างอื่น

สมุดทะเบียนผู้ถือหุ้น (Share Register or Shareholder’s Ledger)

เพื่อเป็นรายละเอียดรายการในบัญชีทุนเรือนหุ้น สมุดทะเบียนผู้ถือหุ้นต้องมีรายการต่อไปนี้

1. ชื่อ ที่อยู่ และอาชีพของผู้ถือหุ้น เลขหมายหุ้นที่ถือ และค่าหุ้นที่ชำระแล้ว

2. วันเดือนปี ซึ่งได้ลงทะเบียนเป็นผู้ถือหุ้น

3. วันเดือนปี ซึ่งขาดจากการเป็นผู้ถือหุ้น

4. เลขที่ใบหุ้น วันที่ลงในใบหุ้น และเลขหมายหุ้นที่ลงในใบหุ้น

5. วันที่ได้ขีดฆ่าใบหุ้น

คณะกรรมการมีหน้าที่ ส่งสำเนาบัญชีรายชื่อทั้งในขณะที่ประชุมใหญ่สามัญ และผู้ที่ขาดจากการเป็นผู้ถือหุ้นนับแต่วันประชุมใหญ่สามัญครั้งที่แล้ว ไปยังนายทะเบียนหุ้นส่วนบริษัทอย่างน้อยปีละครั้ง ภายในสิบสี่วันนับแต่วันประชุมใหญ่สามัญ

สมุดทะเบียนผู้ถือหุ้นเป็นบัญชีผู้ถือหุ้นรายบุคคลแสดงการถือหุ้นของแต่ละคน บริษัทอาจมอบหมายให้เลขานุการ แผนกบัญชี หรือตัวแทน ทำหน้าที่นายทะเบียนหุ้นและโอนหุ้นเป็นผู้จัดกทำทะเบียนผู้ถือหุ้นก็ได้ ทะเบียนผู้ถือหุ้นนี้ใช้เป็นหลักฐานในการจ่ายเนปันผลหรือเรียกประชุม การเปรียบเทียบยอดรวมทุนเรือนหุ้นตามสมุดใบหุ้นกับทะเบียนผู้ถือหุ้น ให้ตรงกับบัญชีทุนเรือนหุ้นอยู่เสมอเป็นสิ่งจำเป็นเพื่อให้บัญชีทุนเรือนหุ้นถูกต้อง

การจ่ายเงินปันผลและกันกำไรเป็นเงินสำรอง

การจ่ายเงินปันผลต้องได้รับอนุมัติเป็นมติของที่ประชุมใหญ่สามัญ แต่คณะกรรมการอาจจ่ายเงินปันผลระหว่างกาลไปก่อน แล้วเสนอขออนุมัติที่ประชุมใหญ่ภายหลังก็ได้ ห้ามมิให้จ่ายเงินปันผลเกินกว่ากำไรสะสมของบริษัทที่มีอยู่ ถ้าขาดทุนสะสมต้องนำกำไรสุทธิประจำปีไปชดใช้ขาดทุนสะสมให้หมดเสียก่อนจึงจ่ายเงินปันผลได้ ผู้ถือหุ้นมีสิทธิได้รับเงินปันผลจากเงินทุนที่ชำระแล้วเท่านั้น

ประมวลกฏหมายแพ่งและพาณิชย์ (มาตรา 1202) บัญญัติไว้ด้วยว่า ถ้าบริษัทมีกำไรสุทธิประจำปีและจะจ่ายปันผล ต้องจัดสรรกำไรสุทธิประจำปีจำนวนอย่างน้อยหนึ่งในยี่สิบส่วน เป็นสำรองตามกฏหมายจนกว่าสำรองนี้จะมีจำนวรถึง หนึ่งในสิบของทุนของบริษัท การกันเงินสำรองนี้ ที่ประชุมใหญ่อาจจัดสรรเป็นจำนวนเงินถ้วนๆได้ หรือจัดสรรให้ได้จำนวนที่กฏหมายกำหนดโดยเร็วก็ได้ นอกจากสำรองตามกฏหมาย อาจมีการจัดสรรสำรองอื่นๆได้ เช่นสำรองขยายกิจการ เป็นต้น จุดมุ่งหมายที่สำคัญของสำรองอื่นๆ ก็เพื่อป้องกันมิให้ผู้ถือหุ้นเรียกร้องให้จ่ายเงินปันผลเป็นจำนวนมากจนทำให้บริษัทขาดแคลนเงินหมุนเวียน

วัตถุประสงค์การตรวจสอบ

1. เพื่อให้การออกหุ้น การจัดสรรกำไร และการจ่ายเงินปันผลเป็นไปโดยถูกต้องตามหนังสือบริคณฑ์สนธิ ข้อบังคับ และมติที่ประชุมใหญ่ผู้ถือหุ้น รวมทั้งบทบัญญัติของประมวลกฏหมายแพ่งและพาณิชย์

2. เพื่อประมวลผลการควบคุมภายในเกี่ยวกับการเรียกชำระค่าหุ้น การออกใบหุ้น การจัดทำสมุดทะเบียนผู้ถือหุ้น และวิธีการจ่ายเงินปันผล

3. เพื่อพิสูจน์ความถูกต้องของการจัดสรรกำไรเป็นเงินโบนัสพนักงาน เงินบำเหน็จกรรมการ ฯลฯ

4. เพื่อให้ทราบกำไรสะสมที่ถูกจำกัดมิให้จ่ายเงินปันผลตามเงื่อนไขของสัญญาเงินกู้ระยะยาว หรือข้อตกลงออกหุ้นกู้

5. เพื่อให้การแสดงรายการปรับปรุงของปีก่อนในบัญชีกำไรสะสม และการกันกำไรสะสมเผื่อขาดทุนที่อาจเกิดขึ้น และสำรองอื่นๆเป็นไปโดยถูกต้องตามหลักการบัญชี

6. เพื่อให้ได้ข้อมูลต่างๆ เพื่อแสดงรายการในงบแสดงฐานะการเงินได้ชัดแจ้ง เช่นยอดทุนจดทะเบียน ทุนที่ชำระแล้ว และแสดงบุริมสิทธิของหุ้นชนิดต่างกัน

7. เพื่อให้การหักภาษีเงินได้จากเงินปันผลที่จ่ายให้ผู้ถือหุ้นถูกต้องตามประมวลรัษฏากร

การควบคุมภายใน

ทุนเรือนหุ้น ควรมีการควบคุมภายในที่สำคัญดังนี้

1. ใบหุ้นของบริษัทและต้นขั้วต้องพิมพ์เลขที่กำกับไว้ล่วงหน้า และออกให้แก่ผู้ถือหุ้นเรียงตามลำดับเลขที่

2. ใบหุ้นที่ยังไม่ได้ออกให้แก่ผู้ถือหุ้น ต้องให้มีเจ้าหน้าที่ของบริษัทผู้รับผิดชอบเป็นผู้เก็บรักษาให้ปลอดภัย

3. กรรมการผู้ลงนามในใบหุ้นของบริษัทควรได้รับมอบหมายจากคณะกรรมการและต้องไม่ลงนามในใบหุ้นไว้ล่วงหน้า

4. ใบหุ้นที่เสียหรือยกเลิกเพราะการโอนหุ้น ต้องขีดฆ่าและติดไว้กับใบโอนหุ้นนั้น

5. ข้อบังคับของบริษัทควรกำหนดให้การโอนหุ้นชนิดระบุชื่อผู้ถือ ต้องได้รับอนุมัติจากคณะกรรมการก่อน

6. การจัดทำสมุดทะเบียนผู้ถือหุ้นต้องให้เรียบร้อยเป็นปัจจุบัน และมีการเปรียบเทียบยอดรวมทุนเรือนหุ้นตามสมุดใบหุ้น กับทะเบียนผู้ถือหุ้นให้ตรงกับยอดในบัญชีทุนเรือนหุ้นที่ออกจำหน่ายและเรียกชำระแล้วอยู่เสมอ

7. ค่าหุ้นที่คณะกรรมการเรียกให้ชำระแล้ว แต่ผู้ถือหุ้นยังมิได้จ่ายเงินนั้น ต้องมีการติดตามเร่งรัดให้ชำระเสร็จสิ้นไปโดยเร็ว

เงินปันผล

การควบคุมภายในเกี่ยวกับเงินปันผลที่สำคัญ มีดังนี้

1. ควรเปิดบัญชีเงินฝากธนาคารพิเศษเพื่อการจ่ายปันผล แล้วนำเช็คจำนวนเท่ากับยอดรวมเงินปันผลสุทธิฝากเข้าบัญชีนี้

2. แผนกการเงินควรเป็นผู้จัดทำเช็คเงินปันผลของผู้ถือหุ้นแต่ละคน ลงเลขที่เช็คกำกับในรายละเอียดเงินปันผล รวมยอดทั้งสิ้นให้ถูกต้อง แล้วจ่ายให้แก่ผู้ถือหุ้นที่มารับ หรือส่งทางไปรษณีย์ไปยังที่อยู่ของผู้ถือหุ้นโดยไม่ให้ผ่านมือผู้จัดทำรายละเอียดเงินปันผล

3. เมื่อได้รับใบแจ้งยอดเงินฝากธนาคารพิเศษเพื่อการจ่ายเงินปันผล ควรพิสูจน์ยอดทุกคราว โดยหมายเหตุเช็คที่ผู้ถือหุ้นรับเงินแล้วในรายละเอียดเงินปันผล และตรวจสอบให้ยอดเช็คค้างจ่ายตรงกับยอดคงเหลือในบัญชีเงินฝากธนาคารพิเศษตามใบแจ้งยอดธนาคาร

4. เมื่อพ้นกำหนดหกเดือนนับแต่วันออกเช็คเงินปันผล ให้ทำรายชื่อผู้ถือหุ้นที่ยังไม่ได้รับเงินปันผลตามเช็ค จากรายละเอียดเงินปันผลที่ไม่ได้หมายเหตุการจ่ายเงินเพื่อเก็บไว้เป็นหลักฐาน เงินปันผลที่ไม่มีผู้มารับนี้ ในที่สุดจะโอนเข้าบัญชีกำไรสะสมต่อไป ไม่โอนเข้าบัญชีกำไรขาดทุน

กำไรสะสมและสำรองต่างๆ

วิธีการควบคุมภายในที่สำคัญ ได้แก่ การมีระเบียบกำหนดให้รายการทุกรายการเกี่ยวกับกำไรสะสมและสำรองต่างๆ ต้องได้รับอนุมัติโดยคณะกรรมการ และมีใบสำคัญหรือใบโอนบัญชีที่อนุมัติโดยถูกต้องเป็นหลักฐานด้วย นอกจากนั้น สมุห์บัญชี ควรวิเคราะห์รายการในบัญชีเหล่านี้เป็นครั้งคราว เพื่อไม่ให้เกิดข้อผิดพลาดใดๆขึ้นได้

วิธีการตรวจสอบทุนเรือนหุ้นและส่วนเกินมูลค่าหุ้น

1. บันทึกข้อมูลต่างๆเกี่ยวกับทุนเรือนหุ้นจากหนังสือบริคณฑ์สนธิ ข้อบังคับ มติที่ประชุมใหญ๋ผู้ถือหุ้น มติที่ประชุมคณะกรรมการ

2. วิเคราะห์บัญชีทุนเรือนหุ้น

3. ตรวจสอบรายการรับเงินค่าหุ้น

4. ตรวจสอบการจ่ายเงินปันผลเป็นหุ้น

5. วิเคราะห์บัญชีส่วนเกินมูลค่าหุ้น

6. ตรวจสอบลูกหนี้ค่าหุ้น

7. ตรวจสอบสมุดใบหุ้น สมุดทะเบียนผู้ถือหุ้น

8. ตรวจสอบการปฏิบัติตามเงื่อนไขการออกหุ้น

วิธีการตรวจสอบกำไรสะสมและสำรองต่างๆ

1. วิเคราะห์บัญชีกำไรสะสมและสำรองต่างๆ

2. ตรวจสอบรายการที่นำไปหักหรือเพิ่มในบัญชีกำไรสะสมโดยตรง

3. ตรวจสอบสำรองที่จัดสรรจากกำไร

4. ตรวจสอบการจ่ายเงินปันผล

การแสดงรายการในงบแสดงฐานะทางการเงิน

แสดงเป็นรายการภายใต้หัวข้อส่วนของผู้ถือหุ้นในงบแสดงฐานะการเงิน ได้แก่ ทุนเรือนหุ้น ส่วนเกินมูลค่าหุ้น สำรองตามกฏหมาย สำรองอื่นๆและกำไรสะสม