Techniek

2000-syndroom2000-syndroom (millenniumprobleem) Computerprobleem dat gepaard gaat met de overgang naar een nieuw millennium. Doordat geheugen- en schijfruimte AAD3d- Computerprogramma waarmee ruimtelijke vormen kunnen worden gemaakt en gemanipuleerd, voor CAD/CAM-doeleinden, tekenprogramma, pixelgeoriënteerdA/B-opstelling Microfoonopstelling t.b.v. stereo-opnamen met twee monomicrofoons. Beide microfoons moeten rondomgevoelig zijn en 1 à 6 meter A/B-testA/B-test Directe, gehoorsmatige vergelijking door middel van snelle omschakeling tussen twee componenten, zoals bijvoorbeeld twee versterkers of A/D-converter (audio)A/D-converter (audio) Elektronische schakeling die een analoog signaal (een microfoonsignaal bijvoorbeeld) omzet in een digitaal signaal. Dat gebeurt A/D-converter (comp.)A/D-converter (comp.) Apparaat dat analoge gegevens omzet in digitale gegevens. Met behulp van A/D-converters worden analoge signalen bruikbaaAAD Drielettercode op compact disc waarmee wordt aangegeven op welke wijze de verschillende trajecten bij het opnameproces zijn behandeld. De aambeeld (techn.)

aambeeld (techn.) Ondergrond waarop in smederij of werkplaats een werkstuk wordt bewerkt. Om de slagkracht van de hamer goed te laten inwerken, aan de wind

aan de wind Term uit de zeilsport voor het zo scherp mogelijk tegen de wind in varen.

aan- en afspatiëren Bijstellen van de tussenruimte tussen letters. Dit is nodig bij sommige letterparen die er anders lelijk uit zouden zien.

aan- en afvoertroepen

aan- en afvoertroepen (AAT) Dienstvak uit het leger dat tot taak heeft personeel en materieel te vervoeren voor zover de onderdelen zelf daartoe niet aan/uit-regeling

aan/uit-regeling Regeling waarbij een apparaat beurtelings aan- en uitgeschakeld wordt om tot een gewenst prestatieniveau te komen, bijv. een CV-aardappelmeelindustrie

aangroeiwerende verf

aangroeiwerende verf Speciaal op schepen gebruikte verf, om het zich vastzetten van planten en dieren op de scheepshuid te voorkomen. Hierdoor aanhalingstekens

aanhalingstekens Tekens die in teksten en computerprogramma's worden gebruikt om letterlijke aanhalingen aan te geven. In programmeertalen en aanjager

aanjager (booster) Apparaat dat wordt ingeschakeld als de normale werking van een systeem te kort schiet, bijv. hulpraketten om een vliegtuig sneller aanloopweerstand

aanloopweerstand Weerstand in een wissel- of draaistroommotor die de stroomdoorgang beperkt vlak na het aanzetten van de motor. Voorkomt dat aanmaken

aanmaken Term die wordt gebruikt voor het doen ontstaan van een nieuw bestand of item in een toepassingsprogramma op een computer, in tegenstelling aannemer

aannemer Degene die zich bij aanneming van werk verplicht voor een andere partij, de aanbesteder, tegen een bepaalde prijs een bepaald werk uit te aanpassing (audio/video)

aanpassing (audio/video) Bij het combineren van diverse onderdelen voor een geluidsinstallatie moeten de componenten (versterker, tuner, cassette

aanraakscherm

aanraakscherm Soort beeldscherm dat tevens dienst doet als invoerapparaat doordat het kan reageren op aanrakingen van verschillende delen van het aansluiting

aansluiting Bij een nieuw apparaat moet worden gecontroleerd of het op de juiste netspanning is ingesteld: 220 volt en 50 Hz. Bij het aansluiten moet aansluitplug

aansluitplug Een stereo-installatie is uitgerust met verschillende signaalbronnen: tuner, platenspeler, cd-speler, cassettedeck. Die worden met behulp aansluitsnoer

aansluitsnoer Bij audio- en video-apparatuur is het zaak de juiste, en vooral ook kwalitatief goede aansluitsnoeren te gebruiken. Signaalsnoeren van aanzetbeweging

aanvals- Wapen bestemd voor het toebrengen van letsel. Staat tegenover verdedigingswapen.

aanzetbeweging Beweging van een gereedschapsmachine (bijv. draaibank) waarbij het gereedschap langs het werkstuk wordt bewogen om op verschillende aan- en afspatiëren

aardappelmeelindustrie Industrie die fabrieksaardappelen met een hoog zetmeelgehalte verwerkt tot zetmeel en zetmeelproducten (dextrine, lijm,

aarddraad

aarddraad Leiding in elektrische apparatuur die verbonden is met de aarde en dus dezelfde potentiaal (spanning) heeft als de omgeving. Sinds 1970 aardebaan

aardebaan Ondergrond waarop het wegdek ligt. Bestaat uit een zandbed en de verbeterde ondergrond. De waterafvoer van de aardebaan dient voldoende aarden

aarden Verbinden van niet onder spanning staande delen van een elektrisch apparaat met de aarde. Bij isolatiefouten kan dan stroom naar de aarde aardlampje

aardlampje Waarschuwingslampje dat is aangebracht tussen een geleider en de aarde. Bij onvoldoende isolatie van de geleider ten opzichte van de aardleiding

aardleiding Een aardleiding moet bestaan uit een zo kort en recht mogelijke, al of niet geïsoleerde leiding naar de waterleiding. Dus niet naar de gasleiding, aardlekschakelaar

aardlekschakelaar Veiligheidsschakelaar die onder meer huisinstallaties wordt gebruikt om de netspanning uit te schakelen als er stroom weglekt naar aardsynchrone satelliet

aardsynchrone satelliet (geo-stationaire satelliet) Satelliet die in een vaste baan om de aarde draait en wel met precies dezelfde snelheid als de aard

ABC-wapens

ABC-wapens Atomaire, Biologische en Chemische wapens, ook wel NBC (Nuclear, Biological and Chemical) wapens genoemd. De termen ABC- abort (comp.)

abort (comp.) Engelse benaming voor het geforceerd afbreken van een programma of proces door ingrijpen van buitenaf.

ABS

ABS Bij de dat-recorder een van de subcodes die bij elk opnamebegin al of niet automatisch op de band worden gezet. De subcodes zijn identiteits- Absolute Time

ABS- Speciality rubber op basis van acrylnitril, butadieen en styreen. Bestaat uit rubberachtige polybutadieen-gebieden en harde acrylnitrilstyreen-rubber, butadieenrubber,

Absolute Time (A.T.) Bij CD opgegeven speelduur. Die kan per muziekstuk op twee manieren worden aangegeven: de exacte duur van dat stuk (TRK.AC

AC (Alternating Current) Term die voor zowel wisselspanning als wisselstroom wordt gebruikt.

AC Outlet

AC Outlet Netspanningsaansluiting achter op een versterker waarop een extra component, zoals bijvoorbeeld een cassettedeck, kan worden aangesloten. acaricide

acaricide Bestrijdingsmiddel speciaal gericht tegen mijten (Acari), vooral spint op fruit.

acceleratiepomp

acceleratiepomp Inrichting in een carburator van een benzinemotor om het brandstofmengsel bij het optrekken rijker te maken en daardoor een maximale accenten (computers)

accenten (computers) Diacritische tekens boven of onder een letter (accent aigu, accent grave, cédille, dakje, trema, Umlaut). In een tekenset op een access

access Toegang, bijvoorbeeld tot een bepaald deel van een videoband, een CD, of beeldplaat.

access, random Toegang tot een geheugen, in willekeurige volgorde. Bekend voorbeeld is de grammofoonplaat, waarbij een gevraagd muziekstuk access, sequential

access, sequential Toegang tot een geheugen, in strikte volgorde. Bekendste voorbeeld is de magneetband, waarbij de opgeslagen informatie alleen accu

access-tijd

access-tijd Toegangstijd, ofwel de tijd die verstrijkt tussen het opvragen van informatie uit het geheugen van een computer en het beschikbaar zijn access, random

accu Apparaat dat elektrische energie kan omzetten in chemische energie en omgekeerd. Daardoor geschikt voor het tijdelijk opslaan van elektrische accumulator (comp.)

accumulator (comp.) Centraal register in processoren. De accumulator is bijzonder geschikt voor de opslag van operanden en resultaten van berekeningen. ACE

ACE (Allied Command Europe) Militair bevelsorgaan van de NAVO, dat rechtstreeks onder SACEUR ressorteert. Zijn gebied strekt zich uit van de acetaatzijde

acetaatzijde Synthetische vezel op basis van cellulose, die behandeld is met azijnzuur, zodat de OH-groepen gebonden worden aan acetaatgroepen. achromatisch objectief

achromatisch objectief Objectief dat gecorrigeerd is voor de chromatische aberratie (verschil in brekingseigenschappen van de verschillende kleuren). achroom

achroom Zonder kleur, zwart-wit.

achterlader

achterlader Vuurwapen dat via het achtereind van de loop moet worden geladen. Vereist een aantal min of meer ingewikkelde mechanische voorzieningen, Ackermann-principe

Ackermann-principe Benadering van de ideale stand van de voorwielen van een auto in een bocht door toepassing van een stuurtrapezium. Ideaal zou ACM

ACM Association for Computing Machinery, beroemde Amerikaanse vereniging van informatici en computertechnici.

acoustic coupler

acoustic coupler Akoestische modem.

acroniem

acroniem Afkorting bestaande uit de opeenvolging van een of meer beginletters van een serie woorden, waarbij het resultaat weer een uitspreekbaar acryllatexverf

acryllatexverf Dispersieverf op basis van polyacrylaat of polymethylacrylaat. Sterk in opkomst, onder andere als muurverf.

ACS

ACS (Access Control System) Toelatingssysteem in gecodeerde netwerken dat individuele ontvangers herkent en op afstand kan in- en uitschakelen.

actief doelzoekend systeem

actief doelzoekend systeem Besturingssysteem voor raketten, waarbij deze een bundel straling uitzenden, die door het doel wordt weerkaatst en vervo

actief element

actief element Onderdeel van een elektronische schakeling waarin elektronen andere elektronen activeren het werk, en dan vaak in versterkte mate,

actieradius

actieradius Afstand die door een voertuig kan worden afgelegd zonder dat bijgetankt hoeft te worden; vaak spreekt men van vaarbereik, vliegbereik, actieve luidspreker

actieve luidspreker Luidsprekerbox met ingebouwde eindversterker. Dit biedt het grote voordeel dat de eindversterker en de luidspreker door de fabriek Active Play-plaat

Active Play-plaat Beeldplaat, die onder de naam LaserVision enkele jaren is gevoerd, maar waarvoor nu wereldwijd de laserdisc in de plaats is gekomen. actuele directory

actuele directory Voor alle opdrachten zoekt het computerbesturingssysteem MS-DOS altijd eerst in de actuele directory naar een bestand of een programma. actuele drive

actuele drive De actuele drive is de drive waarmee de computer werkt als u niet expliciet een andere drive opgeeft. De actuele drive wordt in DOS weergegeven ADA

ADA Hogere programmeertaal, voornamelijk in de Verenigde Staten voor militaire toepassingen gebruikt. De taal is genoemd naar Lady Ada Lovelace, adapter

adapter Apparaat waarmee twee andere apparaten aan elkaar kunnen worden gekoppeld die niet over dezelfde interface beschikken.

adapterende regeling

adapterende regeling Regeling van een systeem (machine, fabriek) met behulp van een simulatiemodel. De meetgegevens van het systeem worden ADD

ADD Drielettercode op CD, welke betekent: analoge opname die digitaal is afgewerkt.

add-in Hardware- of softwarecomponent die wordt toegevoegd aan een bestaand computersysteem om daaraan extra functies toe te voegen, met behoud adelborst

additieve kleurmenging

additieve kleurmenging Het samenstellen van kleuren door het mengen, het optellen van gekleurd licht. Dit gebeurt in de kleurenbeeldbuis. Door de additieven

additieven Hulpstoffen die aan voedingsmiddelen worden toegevoegd, om de geur, smaak, houdbaarheid of andere eigenschappen te verbeteren. Men add-in

adelborst Benaming voor een marineofficier in opleiding aan het Koninklijk Instituut voor de Marine (KIM). In vroeger tijden kwam de a. veelal uit Adjacent Channel Selectivity

Adjacent Channel Selectivity (Adjacent Channel Suppression) Buurkanaalonderdrukking, belangrijke tuner-specificatie.

adjudant

adjudant Hoogste rang bij de onderofficieren in de Nederlandse en Belgische land- en luchtmacht. In Nederland kan een uitblinkende a. bevorderd admiraal

admiraal Hoogste officiersrang bij de marine. In Nederland is op dit moment luitenant-admiraal de hoogste rang, omdat de rang van admiraal is voorbehouden admiraalzeilen

admiraalzeilen Het gezamenlijk in admiraalschap zeilen van vissers en koopvaardijschepen, om zich beter te kunnen verweren tegen vijandelijke schepen adres (comp.)

adres (comp.) Een exact gedefinieerde plaats in het geheugen van een computer waar bepaalde informatie bewaard wordt. Ook randapparatuur krijgt adressenbestand

adressenbestand Databank met een grote hoeveelheid adressen en aanverwante persoons- en/of bedrijfsgegevens, bijvoorbeeld voor een mail merge-adresseren

adresseren In de context van computers kan de term 'adresseren' op twee dingen betrekking hebben: op een bepaalde geheugenlokatie of op een bepaalde Advanced X-ray Astrophysics Facility

Advanced X-ray Astrophysics Facility (AXAF) Groot onbemand röntgenobservatorium dat eind jaren negentig door de NASA in een baan om de AEC

AEC (Automatic Editing Control) Elektronische beeldmontage tijdens video-opnamen.

aërodynamica

aërodynamica Wetenschap die zich bezighoudt met het bestuderen van gassen in beweging, of van voorwerpen die zich door een gas bewegen en dit AES

AES (Audio Engineering Society) Wereldwijd vertakte vereniging van audiotechnici en andere audioprofessionals die d.m.v studiedagen, congressen, AF

AF (Audio Frequencies) Daarmee wordt het laagfrequent-(LF-)gebied aangeduid, het door het menselijk oor waarneembare geluidsspectrum, dat is het afbijtmiddel

afbijtmiddel Middel om oude verf- en laklagen af te weken. Bevat gewoonlijk sterke basen (natronloog) en verdikkingsmiddelen, waardoor het afbijtmiddel afbreekroutine

afbreek- Fout die gemaakt wordt wanneer een oneindig voortlopend proces na een eindig aantal stappen wordt afgebroken. Is van belang bij de fout, relatieve

afbreekroutine Mogelijkheid van tekstverwerkingsprogramma om woorden die over de rechter kantlijn heen vallen, automatisch af te breken.

afbuiging

afbuiging Verandering van een richting, in het bijzonder van straling door een lens. Van veel belang is de afbuiging van elektronenbundels in tv-app

AFC

AFC (Automatic Frequency Control) Automatische fijnafstemming bij FM- en videotuner die ervoor zorgt dat de ontvanger constant nauwkeurig blijft afdeling

afdeling (divisio) Systematische groep binnen het plantenrijk. Verschillende afdelingen worden samengevoegd tot een onderrijk. Een afdeling is onderverdeeld afdrukwachtrij

afdrukwachtrij Een of meer afdruktaken die vanuit een computer naar een bepaalde printer worden gestuurd. Als bestanden sneller naar de printer worden affakkelen

affakkelen Het voeren van afvalgassen door een brander waarin een vlam wordt onderhouden, zodat de brandbare bestanddelen verbranden voordat affuit

affuit Draagstel van een zwaar vuurwapen. Bij zware mitrailleurs is dit meestal een twee- of driepoot. Oude kanonnen waren geplaatst op een van wielen afkoelingscurve

afkoelingscurve Registratie van het temperatuurverloop in een stof waaraan warmte wordt onttrokken. Bij faseovergangen (bijv. stollen, overgang van afluisterapparatuur

afluisterapparatuur Apparatuur waarmee gesprekken in het geheim afgeluisterd kunnen worden. Men onderscheidt afluisterapparatuur voor telefoon afronden

A-formaat Serie gestandaardiseerde papierformaten, gebaseerd op een vel met een oppervlakte van één vierkante meter en een lengte-breedteverhouding A/B-opstelling

afronden Een getal zodanig bekorten dat het in een bepaald aantal cijfers, meestal met een bepaald aantal decimalen, kan worden weergegeven. Dat afschermen

afschermen Het beschermen van elektronische schakelingen tegen ongewenste invloeden van buitenaf, zoals elektrische of magnetische velden. Veelgebruikt afschot

afschot Het schuin laten verlopen van een constructie om bijv. gas of lucht (centrale verwarming) of vloeistoffen als water (schuin dak, aflopend wegdek) afschrikking (mil.)

afschrikking (mil.) Militaire strategie, het voorkomen (afschrikken) van een vijandige aanval door te dreigen met een ernstige vergelding. De ultieme afsluiter

afsluiter Apparaat om een gas- of vloeistofleiding te kunnen afsluiten, bijv. een kraan. Ook terugslagkleppen, overdrukventielen e.d. worden tot de afsluiters afstandmeter

afstandmeter Instrument voor het meten van afstanden. Gewoonlijk uitgevoerd als driehoeksmeter, waarbij vanuit een basis van bekende lengte de afstandsbediening

afstands- Wapen dat over grotere afstand werkzaam is. Hiertoe behoren de pijl en boog, de vuurwapens en de raketwapens. Het afstandswapen wapen, blank

afstandsbediening Veel toegepaste bedieningswijze van audio- en video-apparatuur. De eigenlijke afstandsbediening (Remote Control) bestaat uit afstandsbepaling

afstandsbepaling Verzamelnaam voor methoden om de afstanden van objecten in het heelal te bepalen. Van sommige objecten in het zonnestelsel afstand-vluchtsnelheidsrelatie

afstand-vluchtsnelheidsrelatie (wet van Hubble) Verband tussen de snelheid waarmee sterrenstelsels zich als gevolg van de uitdijing van het heelal afstemindicator

afstemindicator Afstem- of signaalsterktemeter op AM/FM-tuner die bij het afstemmen op maximale uitslag moet worden ingesteld. Dikwijls worden afstemkring

afstemkring In zijn eenvoudigste vorm een parallelschakeling van een spoel met een condensator waarop aan de ene kant de antenne en aan de andere afstemming

afstemming Bij tuners kan m.b.v. de signaalsterktemeter en/of de kanaalmiddenindicatie optisch worden gecontroleerd, of zuiver op een radiozender afstralen

afstralen Schoonmaken van oppervlakken door er met grote kracht harde korreltjes tegenaan te blazen, bijv. zand (zandstralen) of metaalgruis (gritstralen). aftastsnelheid

aftastsnelheid De relatieve schrijf- of leessnelheid waarmee door snel roterende videokoppen informatie op een langzaam lopende videoband wordt afvalverbrandingsinstallatie

afval, huishoudelijk Afval afkomstig van huishoudens. Per hoofd van de bevolking rekent men in Europa op 300 - 400 kg huishoudelijk afval. Het afval, industrieafval,

afval, radioactief Afval dat radioactieve stoffen bevat. Is vooral afkomstig van kerncentrales en te verdelen in HAVA (hoogactief afval zoals splijtingsstoffen), afval, vloeibaar radioactief

afval, vloeibaar radioactief Radioactief afval in vloeibare vorm; heeft meestal een lage (LAVA: laagactief vloeibaar afval) of middellage activiteit

afvalverbrandingsinstallatie (AVI) Industriële inrichting voor het verbranden van afval in ovens met hoge temperatuur. Bijzondere aandacht moet afvalwater

afvalwater Water dat door het gebruik zodanig van samenstelling is veranderd dat het niet meer geschikt is voor verder gebruik. Men onderscheidt o.afval, huishoudelijk

afwatering

afwatering Verschijnsel dat het in de polder gevallen regenwater en het door en onder de dijken naar binnen lopende kwelwater (samen waterbezwa

AGC

AGC (Automatic Gain Control) Automatische versterkingsregeling. Elektronische schakeling die ervoor zorgt dat bij sterk variërende ingangssignalen Agricola, Georgius

Agricola, Georgius (eig. Georg Bauer; 1494-1555) Duits mineraloog en metallurg. Werkzaam in St. Joachimsthal. Zijn hoofdwerk, 'De re metallica' Air Launched Ballistic Missile

Air Launched Ballistic Missile (ALBM) Ballistische raket die vanuit een vliegtuig wordt gelanceerd. Minder belangrijk type, dat tegenwoordig niet Air Launched Cruise Missile

Air Launched Cruise Missile (ALCM) Kruisvluchtwapen dat vanuit een vliegtuig wordt gelanceerd. Tegenwoordig van minder belang door ontwikkeling Air Launched Intercept Missile

Air Launched Intercept Missile (ALIM) Raket, afgevuurd uit een vliegtuig, voor het onderscheppen van een vijandelijk vliegtuig. Altijd uitgerust airbag

airbag (luchtzakbeveiliging) Beveiliging van inzittenden van auto's, bestaande uit een zak die bij een botsing automatisch met een gas wordt opgeblazen Airbus

Airbus In 1970 opgericht concern waarin wordt samengewerkt door vliegtuigfabrieken uit Groot-Brittannië, Frankrijk, Duitsland, Spanje, België en airconditioning

airconditioning (klimaatregeling) Installatie die voor een aangename luchttemperatuur en -vochtigheid in gebouwen zorg draagt. Omvat apparatuur Air-to-Air Missile

Air-to-Air Missile (AAM) Raket die vanuit een vliegtuig wordt afgevuurd op een ander vliegend object (vliegtuig, raket). Het belangrijkste type is de Air-to-Surface Missile

Air-to-Surface Missile (ASM) Raket vanuit een vliegtuig afgevuurd op een doel op de grond (tanks, artilleriestellingen, enz.). In WO II waren enkele AJS

AJS Britse fabriek van motorfietsen, opgericht door de gebroeders Stevens, leverde in 1897 benzinemotoren. In 1909 verscheen de eerste AJS (eencilinder akoestiek

akoestiek Wetenschap die zich bezighoudt met de eigenschappen van geluid en ruimten waarin geluid wordt voortgebracht. Van belang zijn o.m. reflectie akoestische box

akoestische box Luchtdicht afgesloten luidsprekerbehuizing, ofwel gesloten box, die van binnen geheel met dempend materiaal is bekleed. Daardoor akoestische detectie

akoestische detectie Opsporing met behulp van geluid. Passieve systemen reageren op geluid dat door een ander systeem wordt voortgebracht, bijv. akoestische kortsluiting

akoestische kortsluiting Verschijnsel dat bij een losse, niet op een klankbord of in een klankkast geplaatste luidspreker optreedt. Wanneer de luidsprekerconus akoestische terugkoppeling

akoestische terugkoppeling Ongewenste akoestische wisselwerking tussen de luidsprekers en pickupelement of microfoon. Het luidsprekersignaal AKZO Nobel

AKZO Nobel Chemieconcern dat in 1993 tot stand is gekomen door fusie van AKZO en het Zweedse Nobel Industries. AKZO is op zijn beurt ontsta

alarminstallatie

alarminstallatie Installatie die waarschuwt voor een ongewenste situatie, bijv. een storing in een productieproces, een gevaarlijke toestand (bijv. rook ALC

ALC (Automatic Light Compensation) Automatische lichtsterkteregeling op videocamera of camcorder.

alclad

alclad Gehard aluminium, overdekt met een dunne laag zuiver, zacht, maar veel beter corrosiebestendig aluminium.

Alfa Romeo

Alfa Romeo (Società Anonima Lombarda Fabbrica Automobili) Italiaanse fabriek van sport- en personenwagens, opgericht in 1909, overgenomen door alfanumeriek

alfanumeriek Letters, cijfers en tekens op een toetsenbord of in een display.

algiciden

algiciden Middelen tegen algengroei, o.a. toegepast in waterbassins, koelwatersystemen e.d. waar ongewenste algengroei leidingen, pompen e.d. zou ALGOL (computers)

ALGOL (computers) Afkorting van ALGOrithmic Language, hogere programmeertaal die vooral voor het oplossen van wiskundige problemen wordt algoritme

algoritme Het oplossen van een probleem door stap voor stap naar de oplossing toe te werken. Er zijn eindige en oneindige algoritmen. Voor een computer alkalibestendige verf

alkalibestendige verf Verf op basis van speciale kunstharsen die bestendig zijn tegen de inwerking van basische stoffen. Alkalibestendige verf wordt alkaliniteit

alkaliniteit Het gehalte aan carbonaat en waterstofcarbonaat in zeewater. In de oceanografie gebruikt om de hoeveelheid gebonden koolzuur aan te geven. alkalisch reinigen

alkalisch reinigen Reinigen van voorwerpen met hete, basische oplossingen van oppervlakteactieve stoffen ('zeep'). O.m. toegepast als voorbereiden

alkalische cel

alkalische cel Batterij of accu, waarin de elektrolyt alkalisch is. De inhoud is daardoor minder corrosief dan die van zure cellen (bijvoorbeeld de loodaccu all weather-vliegtuig

all weather-vliegtuig Vliegtuig dat geschikt is om er in alle weertypen mee te vliegen. Bijna elke jager is een all weather-vliegtuig, omdat hij is uitgerust alleslijm

alleslijm (huishoudlijm) Goedkope lijm op basis van een oplossing van vinylchloride-vinylacetaat-copolymeer, soms ook cellulose-acetaat of andere allooi

allooi Percentage edele metalen in een legering. Wordt meestal aangegeven door het aantal delen van het zuivere metaal op 1000 delen van het mengsel. all-skycamera

all-skycamera Camera waarmee de gehele zichtbare hemel in één keer afgebeeld kan worden. All-skycamera's zijn daartoe uitgerust met een zogeheten Alpha

Alpha Onofficiële naam die vaak gebezigd wordt voor het geplande internationale ruimtestation (International Space Station, ISS). Voorheen werd Alternate Channel Selectivity

Alternate Channel Selectivity (Alternate Channel Suppression) Onderdrukking van een naastliggend kanaal. Tuner-specificatie.

alt-toets

alt-toets Speciale toets op een computertoetsenbord waarmee extra functies kunnen worden opgeroepen in combinatie met de functietoetsen of met ALU

ALU Arithmetic and Logic Unit, het deel van een computerprocessor dat het rekenwerk voor zijn rekening neemt.

aluminium gietlegeringen

aluminium gietlegeringen Aluminiumlegeringen die gegoten kunnen worden, zowel in zand- en metaalvormen als door spuitgieten. Bevatten veelal aluminium kneedlegeringen

aluminium kneedlegeringen Aluminiumlegeringen die men kan vormen door vervorming (walsen, smeden, persen, extrusie, enzovoort). Een aantal aluminiumlegeringen

aluminiumlegeringen Legeringen van aluminium, vooral met bijmengingen van koper, magnesium, silicium, mangaan en zink. Aluminiumlegeringen aluminiumproductie

aluminiumproductie Geschiedt uit grondstof die bauxiet bevat. Het bauxiet wordt opgelost in heet natronloog, waardoor aluminaten gevormd worden. amalgaam

amalgaam (zilveramalgaam) Legering die bestaat uit kwik (40-50%), zilver, tin en koper, en die onder meer wordt gebruikt als vulmateriaal voor de Amati, Nicola

Amati, Nicola (1596-1684) Italiaans vioolbouwer, kleinzoon van Andrea Amati (ca. 1500-ca. 1580), grondlegger van de moderne viool. Ook zijn vader ambiance

ambiance Begrip dat betrekking heeft op de akoestische eigenschappen, voornamelijk wat betreft de nagalm, van de luisterruimte. In een ruimte met America Online

America Online Een van de grootste commerciële computernetwerken, dat gekoppeld is met Internet. AOL heeft meer dan 500.000 gebruikers, met American Legion

American Legion Organisatie van Amerikaanse oud-strijders, opgericht te Parijs (1919). Tegenwoordig gehuisvest in Indianapolis (VS). Kenmerkt amfibische oorlogvoering

amfibische oorlogvoering Aanval op vijandelijke kusten in een gezamenlijke actie van vliegtuigen, schepen en landingstroepen. Beheersing van de Amoco Cadiz

AM-loop-antenne Kleine raamantenne die deel uitmaakt van het AM-deel van een tuner.

Amoco Cadiz Liberiaanse olietanker, strandde op 16 maart 1978 voor de kust van Bretagne. Pogingen een deel van de lading te bergen, mislukten wegens ampère

AM-onderdrukking

AM-onderdrukking Een van de specificaties van een FM-tuner. Deze heeft niets met AM-ontvangst te maken. De AM-onderdrukking geeft aan in hoeverre anaërobe lijm

ampère SI-eenheid voor stroomsterkte; symbool A. Komt overeen met een hoeveelheid lading van 1 coulomb, die per seconde langs stroomt.

ampère-uur

ampère-uur (Ah) Als er gedurende 1 uur een stroom van 1 A door een geleider vloeit, is er een hoeveelheid elektrische lading van 1 Ah getransporteerd. ampersand

ampersand Engelse naam voor het en-teken (&).

Ampex

Ampex Professioneel systeem voor magnetische beeldregistratie, dat de basis is geweest van het in de huiskamer-videorecorder toegepaste beeldregistratiesysteem amplifier

amplifier Versterker. Ook in samenstellingen als pre-amplifier: voorversterker, en pre-pre-amplifier ('pre-pre'): voor-voorversterker, bedoeld voor versterking amplitude (audio/video)

amplitude- (AM) Modulatie waarbij de amplitude van een draaggolf wordt gevarieerd in het ritme en evenredig met de sterkte van een

amplitude (audio/video) Sterkte van een trilling of elektrisch signaal. Een trillend voorwerp, zoals een gitaarsnaar of de conus van een weergevende amplitude-frequentie- karakteristiek

amplitude-frequentie- karakteristiek Grafische voorstelling van het frequentiegedrag van een schakeling, ook wel frequentiekromme genoemd. Op AMPS

AMPS (Automatic Music Program Search) Snelzoeksysteem op cassettedeck dat gebaseerd is op pauzes van enkele seconden tussen de muziekstukk

AMPTE

AMPTE (Active Magnetosphere Particle Tracer Explorer) Naam van drie satellieten die op 16 augustus 1984 in een baan om de aarde werden gebracht Amsterdams Peil

Amsterdams Peil Voor 1875 het punt ten opzichte waarvan de hoogte van polders, enz. werd bepaald. Later nauwkeuriger vastgelegd als het Normaal AM-loop-antenne

anaërobe lijm Koudhardende eencomponentlijm met een katalysator die snel uitharden mogelijk maakt, maar onwerkzaam is door de werking van zuurstof analoge gegevens

analoge gegevens Gegevens zijn analoog als ze worden gerepresenteerd door een signaal dat als absolute waarde wordt geïnterpreteerd. Voorbeelden analoog

analoog Overeenkomstig, overeenstemmend. Waarden of meteraanwijzingen worden in continue vorm, dus met alle denkbare tussenwaarden, aangegeven. analytische machine

analytische machine Naam van het model van de eerste programmeerbare rekenmachine, in de vorige eeuw voorgesteld door Charles Babbage. Deze

anamorfotisch objectief

anamorfotisch objectief Objectief dat een vervormde afbeelding van de werkelijkheid geeft. Toegepast bij systemen van breedbeeldfilm, waarbij de

anastigmatisch objectief

anastigmatisch objectief Objectief dat gecorrigeerd is voor astigmatische aberratie. In de praktijk ook altijd gecorrigeerd voor sferische en chromatische anechoic chamber

anechoic chamber Volstrekt echovrije kamer, ook wel dode kamer genoemd, waarin zeer nauwkeurige metingen aan luidsprekers en microfoons k

Anglo-Australian Observatory

Anglo-Australian Observatory (AAO) Samenwerkingsverband tussen Groot-Brittannië en Australië; beheert de 3,9 m Anglo-Australian Telescope angorawol

angorawol Lang, zijdeachtig haar afkomstig van angorageiten, een schapenras uit Turkije. In geweven vorm bekend als mohair. Bijzonder geschikt anilinekleurstoffen

anilinekleurstoffen Verouderde aanduiding voor kleurstoffen waarin aniline als grondstof wordt gebruikt; tegenwoordig worden deze kleurstoffen anders ANS (sterrenk.)

ANS (sterrenk.) (Astronomische Nederlandse Satelliet) Eerste Nederlandse kunstmaan, gelanceerd op 30 augustus 1974. ANS deed waarnemingen ANSI

ANSI American National Standards Institute, instelling die zich bezighoudt met de vaststelling van normen en standaards, onder meer op het gebied ANSI-tekenset

ANSI-tekenset De complete set tekens die in bijv. Windows-lettertypen beschikbaar is. De eerste 128 tekens (inclusief stuurtekens, het alfabet in hoofdletters Antenna Diversity

Antenna Diversity (AD) Door Philips ontwikkeld antennesysteem t.b.v. de autoradio dat de beperkingen van de standaard auto-antenne ondervangt. antenne aanpassing

antenne (techn.)

antenne (techn.) Een antenne kan van alles zijn: een lange draad, een korte staaf, of een stangetjesstaketsel. De draadantenne noemt men een AM-antenne, antennerotor

antenne aanpassing Net als alle andere signaalbronnen, hebben ook de FM- en tv-antenne een bepaalde impedantie of wisselstroomweerstand. De

antenne, richtinggevoelige Antenne die in sommige richtingen gevoeliger is voor straling dan in andere. Hiermee kan een betere ontvangst verkregen

antenne-ingang

antenne-ingang Een radiotuner heeft twee ingangen: een voor een AM- en een voor een FM-antenne. Wat de FM-antenne-ingang betreft heeft men antenne, richtinggevoelige

antennerotor Motorgestuurd systeem bij FM-antenne of op satellietschotel, om deze vanuit de huiskamer op iedere gewenste zender of satelliet te kunnen antenneversterker

antenneversterker Versterker gemonteerd bij de antenne van een radio- of tv-ontvanger indien de normale ontvangst onvoldoende is. Vooral van belang antenneverzwakker

antenneverzwakker Een in een FM- of videotuner ingebouwde antenneverzwakker maakt het mogelijk de gevoeligheid van de tuner wat te vermind

anti-aliasing Het wegwerken van de onregelmatige vormen (trapjes) in gebogen en diagonale lijnen.

Anti-Ballistic Missile

Anti-Ballistic Missile (ABM) Raket ter onderschepping en vernietiging van intercontinentale raketten. Steeds uitgerust met atoomkop.

antiblokkeersysteem

antiblokkeersysteem (ABS) Elektronisch gestuurd remsysteem, waarmee op ieder autowiel een optimale remwerking kan worden bereikt. De auto antiraketsysteem

antiraketsysteem Verdedigingssysteem tegen raketaanvallen. Omvat vaak zelf raketten (antiraketraket) met actieve of passieve doelzoekende systemen. antistatica

antistatica Middelen die verhinderen dat zich op niet-geleidende materialen statische lading verzamelt. Bevatten stoffen die zich aan het oppervlak

antistatische middelen

antistatische middelen Door wrijving of anderszins ontstaan in daarvoor gevoelige materialen gemakkelijk elektrostatische ladingen. De kunststof antitankwapen

antitankwapen (pantserafweerwapen) Wapen gericht op uitschakeling van pantservoertuigen en tanks. In het bijzonder wapens die pantserdoorborende anti-aliasing

apenstaart

apenstaart Speciaal teken op computertoetsenborden (). Vaak gebruikt als hulpteken bij coderingen, bijv. in Internet- en e-mail-adressen. Wordt uitgesproken Aperture Corrector

Aperture Corrector Schakeling voor verbetering van de beeldscherpte in tv-ontvanger.

apertuurrooster

apertuurrooster Vlak achter het beeldscherm van een beeldbuis geplaatst masker met ruim 700.000 minuscule sleufgaatjes. Via die gaatjes komen de API

API Application Programs Interface, de verzameling van alle systeemfuncties die een computerbesturingssysteem ter beschikking stelt aan toepassingsprogramma's APK

APK (Algemene Periodieke Keuring) In Nederland verplichte jaarlijkse technische controle van auto's die ouder dan drie jaar zijn. Bij de APK wordt APL

APL (A Programming Language) Programmeertaal die werkt met een reeks wiskundige en rekenkundige symbolen en waarmee in compacte vorm zeer aplanatisch objectief

aplanatisch objectief Objectief dat gecorrigeerd is voor de sferische aberratie en gewoonlijk ook gedeeltelijk voor de chromatische.

APLD

APLD (Auto Program Locate Device) Door Sharp ontwikkeld snelzoeksysteem op bandapparatuur zoals videorecorder en cassettedeck. Telkens bij apochromatisch objectief

apochromatisch objectief Objectief dat gecorrigeerd is voor de sferische en chromatische aberratie. In het bijzonder objectieven waarbij deze correcties Apollo-project

Apollo-project Amerikaans ruimtevaartprogramma voor bemande vluchten naar de maan, uitgevoerd tussen 1961 en 1972. Het hoogtepunt van het Apolloproject Apollo-Sojoezproject

Apollo-Sojoezproject Gemeenschappelijke ruimtevlucht van Amerikanen en Russen in het kader van een in 1972 gesloten overeenkomst. De vlucht,

apparaatonafhankelijkheid

apparaatonafhankelijkheid Eigenschap van besturingssystemen of toepassingsprogramma's van computers die op verschillende soorten hardware kunnen appendage

appendage Hulptoestel aan ketels, pijpleidingen, enz., zoals druk- en temperatuurmeters, ontluchters, aftapkranen, peilglazen en overdrukventielen.

Apple-computers

Apple-computers Reeks personal computers die - anders dan de IBM PC's - vanaf het begin waren voorzien van een grafische gebruikersinterface en APSS

APS-cassette

APS-cassette (Advanced Photo System) In 1996 door Kodak geïntroduceerd fotocassetteformaat. De cassettes bevatten een 24 mm brede film waarop AQL

APSS (Automatic Program Search System) Evenals APLD een snelzoeksysteem op bandapparatuur zoals videorecorder en cassettedeck.

AQL (Acceptable Quality Level) Nog juist aanvaardbaar kwaliteitsniveau.

aquaplaning

aquaplaning Het achterblijven van een laagje water tussen band en wegdek.

arachide-olie

arachide-olie Gelige of groengelige olie, gewonnen uit aardnoten (pinda's). Kwalitatief vrij hoogwaardig. Bevat veel olie- en linolzuur. Grondstof voor arbeidsslag

arbeidsslag In een viertaktmotor de derde slag uit de cyclus, waarbij de verbrandingsgassen na de ontsteking de zuiger met grote kracht naar beneden ARC (techn.)

ARC (techn.) (Automatic Reception Control) Door Pioneer ontwikkelde schakeling waarbij de autoradio bij geringer wordende signaalsterkte automatisch architect

architect Ontwerper van bouwwerken. Maakt tekeningen, berekeningen, raamt kosten en ziet erop toe dat ontwerp en uitvoering voldoen aan wettelijk architectuur (comp.)

architectuur (comp.) De interne organisatie van een computersysteem. Verreweg de meest toegepaste computerarchitectuur is de Von Neumann-arch

architraaf

architraaf (hoofdbalk) In de klassieke bouwkunst het onderste dragende deel van een hoofdgestel, dat rust op de kapitelen der zuilen.

archive-attribuut

archive-attribuut Een van de vier bestandsattributen die MS-DOS gebruikt voor het classificeren van bestanden. Het Archive-attribuut geeft aan dat arctische oorlogvoering

archiveringsprogramma

archiveringsprogramma Programma dat een of meer bestanden comprimeert en vervolgens `inpakt' in een archiefbestand. Dit is handig om een groep

arctische oorlogvoering Oorlogvoering die speciaal is aangepast aan extreem lage temperaturen. Hierbij gebruikt men sneeuwvoertuigen, speciale Arecibo Observatory

Arecibo Observatory Radiosterrenwacht op Puerto Rico, beheerd door de Amerikaanse NRAO (National Radio Astronomy Observatories). De vast ARI

argonarc- Methode van booglassen waarbij argongas door de vonkboog wordt gevoerd om te verhinderen dat de lasplaats in contact komt lassen, atomair waterstoflassen,

ARI (Autofahrer Rundfunk Information) Een door Blaupunkt in samenwerking met de Duitse omroepen ontwikkeld eenvoudig, maar zeer effectief systeem Ariane

Ariane Draagraket, ontwikkeld door de ESA (European Space Agency). De eerste operationele vlucht vond eind 1981 plaats. Ontwikkeling, bouw en armlift

armlift Absoluut noodzakelijke voorziening op een platenspeler die er voor zorgt dat de naald bij het opzetten van de plaat op de juiste, zachtzinninge Armstrong, Neil Alden

Armstrong, Neil Alden (geb. 1930) Amerikaans astronaut, van 1962-70 betrokken bij ruimtevluchten van de NASA. Was in 1966 commandant van array

array Reeks variabelen van hetzelfde gegevenstype, die met een naam (voor de hele array) en een index (volgnummer voor de afzonderlijke elementen) arrêteerinrichting

arrêteerinrichting Constructie om een gevoelige balans te beschermen tegen ongelijke gewichten op de schalen. Zonder arrêteerinrichting zou de balans artillerie

artillerie Onderdeel van een legermacht, dat zware vuurwapens gebruikt (kaliber boven 15 mm). Gewoonlijk verdeeld in veld-, antitank- en luchtdoelartillerie. as (techn.)

as (techn.) 1. Onderdeel voor het overbrengen van roterende bewegingen. Men onderscheidt draagassen en drijfassen. Een as moet berekend zijn op ASA

ASA (American Standards Association) Amerikaanse vereniging van normen, tegenhanger van het Duitse DIN-normeninstituut.

ASCII

ASCII American Standard Code for Information Interchange, gestandaardiseerde codering van stuurtekens, letters, cijfers, leestekens en een aantal speciale asdic

asdic Systeem voor het opsporen van onder water varende en liggende onderzeeboten d.m.v. hydrofoons die het geluid van de draaiende scheepsschroeven asfalt

asfalt Mengsel van zand, kalksteen en natuurlijk asfaltbitumen, dat aan het aardoppervlak ontstaat als aardolie vervluchtigt en de restanten polymeriseren. asfaltbeton

asfaltbeton Mengsel van asfaltbitumen met steenslag, zand, steengruis en soms een vulstof, die uit industriële afvalproducten kan bestaan. Wordt meestal ASL

ASL (Automatic Stereo Level) Automatische stereoniveau-instelling bij hifi-videorecorder.

ASO

ASO (Active Sideband Optimum) Door Nokia ontwikkelde schakeling in VHS videorecorder die verder gaat dan het veel toegepaste HQ-systeem en ASO-Plus

ASO-Plus Verbeterd ASO-systeem waarbij het videosignaal meteen na het verlaten van de videokoppen over de gehele bandbreedte tot eenzelfde niveau aspect ratio

aspect ratio Aspect- of beeldverhouding. Verhouding tussen de beeldbreedte en beeldhoogte van een tv-beeld. Normaal bedraagt deze 4:3, maar zal assembleertaal

assembleertaal Programmeertaal die dicht bij machinetaal staat en die altijd slechts werkt op één bepaald type processor. De numerieke codes van assembler

assembler Vertaalprogramma dat wordt gebruikt om een in assembleertaal geschreven programma te converteren naar de machinetaal die door de microprocessor assembleren

assembleren Een programma dat in assembleertaal is geschreven, laten omzetten in machinetaal door een assembler.

assembling

assembling (editing, staartmontage) Het bij videorecorders langs elektronische weg aan elkaar koppelen van fragmenten.

Aston Martin Lagonda Ltd.

Aston Martin Lagonda Ltd. Engelse fabriek van (sport)wagens, in 1975 ontstaan uit Aston Martin en Lagonda. Aston Martin werd opgericht in 1913 ASTRA

ASTRA De eerste satelliet die satellietontvangst in Nederland interessant heeft gemaakt, want het vermogen is dusdanig dat goede ontvangst met een ASTRO

ASTRO Naam van een sterrenkundig waarnemingsplatform dat ontworpen is om aan boord van de spaceshuttle gedurende enkele dagen in een baan

astronaut

astronaut (ruimtevaarder, kosmonaut) Persoon die in een ruimtevaartuig in een baan om de aarde wordt gebracht of een ander hemellichaam bezoekt. Astronomische Nederlandse Satelliet

Astronomische Nederlandse Satelliet (ANS) Eerste Nederlandse kunstmaan. Werd eind augustus 1974 met behulp van een Amerikaanse raket vanaf asvermogen

asvermogen Vermogen dat door een as wordt afgegeven. Gelijk aan het askoppel (aandrijfkracht x aandrijfarm) maal het toerental. Bij motoren onderscheidt asynchrone communicatie

asynchrone communicatie Vorm van communicatie waarbij de gegevens teken voor teken worden verstuurd en de tekens bit voor bit. De tijd tussen as, draagas,

AT Advanced Technology, type-aanduiding voor IBM- of IBM-compatibele computers die (na 1984) voorzien waren van een Intel 80286- of NEC V40-ATBM

ATBM (Anti Tactical Ballistic Missile) Anti-raketraket, geschikt om tactische raketten neer te halen voordat ze hun doel bereikt hebben. Het einde van ATC

AT-bus Een tot de facto-standaard verheven type uitbreidingspoort in de (IBM) XT- en AT-computers. Ook wel ISA-bus (Industry Standard Architecture) AT-instructieset

ATC (Automatic Tuning Control) Automatische afstemregeling bij audio- of videotuner die het signaal vasthoudt, zodat de afstemming niet kan verlopen.

ATF

ATF 1. (Automatic Track Finding) Synchronisatiesysteem bij Video-8, waarbij over de videosporen 4 stuurfrequenties worden gemoduleerd. Het bandloopmechanisme Atlas (techn.)

AT-instructieset Instructieset die wordt gebruikt door Hayes-modems en daarmee compatibele modems. De opdrachten in deze instructieset bestaan audio

Atlas (techn.) Eerste operationele Amerikaanse ICBM (1958), uitgerust met vloeibare brandstoffen; successievelijk vervangen door vastebrandstofraketten atlatl

atlatl Azteekse term voor een houten of benen voorwerp van ca. 60 cm om speren mee te werpen. De atlatl verlengt de arm van de werper en werkt als atoomdrempel

atomair waterstof- Methode van booglassen waarbij waterstof in de vonkboog wordt gevoerd. De waterstofmoleculen ontleden hier gedeeltelijk

atoomdrempel Het moment waarop in een gewapend conflict kernwapens worden ingezet. Een van de strijdende partijen zou zich hiertoe gedwongen atoomonderzeeboot

atoomonderzeeboot Onderzeeboot die via een stoomturbine wordt aangedreven door een kernreactor. Is voorzien van regeneratiesystemen die het atoomparaplu

atoomparaplu Populaire benaming voor de bescherming die de bondgenoten van kernmachten vrijwaard van een aanval. De kernmacht verzekert de ATSC

ATSC (Automatic Tape Slack Canceller) Door Pioneer ontwikkeld systeem dat na het inleggen van een audiocassette automatisch een eventuele bandlus ATS-Plus

ATS-Plus (Automatic Tuning System-Plus) Door Siemens ontwikkeld automatisch zenderzoeksysteem, waarbij de videorecorder zelf programma's attenuator

attenuator (ATT) Verzwakker. Wordt wel bij de antenne-ingang van tv-toestel, videorecorder of FM-tuner toegepast om te sterke antennesignalen (ATTS

ATTS (Automatic Timer Time System) Controlesysteem op videorecorder dat automatisch controleert of het door middel van de timer geprogrammeerde AT-bus

Audio Current-systeem Een door Sony ontwikkeld systeem dat wordt toegepast in versterkers en tuners van topklasse en waardoor een hoge dynamie

audio dub

audio dub (audio dubbing) Het toevoegen of vervangen van geluid bij een eerder gemaakte video-opname zonder dat er iets aan het beeldsignaal verandert.

audio Het hoorbare frequentiegebied, dat is het gebied tussen ca. 20 en 20.000 Hz. In de elektronica spreekt men ook wel van LF, laagfrequent. Dit Audio Current-systeem

audio mixer

audio mixer Mengpaneel waarop verschillende signaalbronnen, zoals microfoon, cd-speler, cassettedeck e.d., kunnen worden aangesloten, waarvan audio mute

audio mute Mogelijkheid op de versterker of het tv-apparaat om de geluidsterkte door een enkele druk op de knop tot een lagere waarde terug te brengen, audio timer

audio timer Losse schakelklok die het mogelijk maakt om op een vooraf bepaald tijdstip een of meer apparaten automatisch in en uit te schakelen. Op audiofrequentie

audiofrequentie Frequentie tussen ca. 50 en 20.000 Hz; als luchttrilling hoorbaar (geluidstrilling). Voor een goede geluidsweergavekwaliteit via ele

audioplug

audioplug Tulp- of cinch-plug welke gebruikt wordt bij de aansluiting van de verschillende audiocomponenten, zoals cd-speler, tuner, e.d. De rode audioprocessor

audioprocessor Speciale schakeling, zgn. pulscodemodulator, die een analoog audiosignaal omzet in een digitaal signaal waar vervolgens op verregaande audioregistratie bij video

audioregistratie bij video Bij video wordt het audiosignaal niet, zoals de videospoortjes, diagonaal op de videoband gezet, maar op een apart, smal

audiosignaal

audiosignaal Elektrische trilling in de audioketen, ook wel elektrisch signaal genoemd, die analoog is aan de oorspronkelijke geluidstrilling. Ook wel audioversterker

audioversterker Versterker voor een geluidsinstallatie, frequentiebereik 50-20.000 Hz of groter. Voorzien van toonregeling, inschakelbare correctiefilters audiovisie

audiovisie Overdracht van informatie door gelijktijdige presentatie van beeld en geluid.

augustijn (techn.)

augustijn (techn.) (cicero) In de grafische techniek gebruikte lengtemaat (4,511 mm). Een augustijn wordt verdeeld in 12 punten.

austeniet

austeniet (gamma-ijzer) Niet-ferromagnetische modificatie van ijzer en ijzerlegeringen; gewoonlijk alleen bij hogere temperaturen stabiel. Speelt een Australia Telescope

Australia Telescope (AT) Netwerk van radiotelescopen in Australië, werkend volgens het principe van de apertuursynthese. De Australia Telescope auto

Auto Assemble Bij camcorder toegepast systeem waarbij vanuit de pauzestand elke nieuwe opname naadloos aan de vorige wordt gekoppeld.

Auto DDRP

Auto DDRP (Automatic Dynamics Detection Recording Processor) Door JVC ontwikkeld automatisch Peak Search-systeem, waarbij de krachtigste Auto Edit

Auto Edit Voorziening op modern cassettedeck, waarbij digitale communicatie met een bijpassende CD-speler mogelijk is, met als gevolg dat muziekstukken Auto Eject

Auto Eject Automatisch terugspoelen van een videocassette, die vervolgens wordt uitgeworpen.

auto Gewoonlijk vierwielig, motorisch aangedreven voertuig voor personen- en licht vrachtvervoer. Begin van de ontwikkeling van de auto dateert rond Auto Assemble

Auto ID Edit

Auto ID Edit Op een DAT-recorder worden bij het begin van elke opname automatisch identificatie-impulsen op de band gezet (start ID). Met Auto Auto Pause

Auto Pause Voorziening op CD-speler waarbij de weergave na het afspelen van een muziekstuk automatisch stopt, waarna het volgende muzieknummer Auto Play

Auto Play Automatische weergave van audio- of videoband na het versneld terugspoelen.

Auto Power On

Auto Power On Bij het inzetten van een cassette wordt de videorecorder automatisch ingeschakeld.

Auto Rec Mute

Auto Rec Mute Systeem voor het automatisch inlassen van pauzes bij cassette-opnamen.

Auto Replay

Auto Replay Automatisch herhaald afspelen van een audiocassette na versneld terugspoelen.

Auto Reverse

Auto Reverse (Automatic Reverse) Automatische omkering van het bandtransport bij het bandeinde bij cassettedeck. Werkt meestal alleen bij weergave, Auto Rewind

Auto Rewind Automatisch terugspoelen van audio- of videoband bij het bandeinde.

Auto Space

Auto Space Het automatisch invoegen van enkele seconden pauze. Het is een van de programmeermogelijkheden op een cassettedeck. De ingevoegde Auto Stop

Auto Stop Voorziening bij cassettedeck waarbij de band, aan het einde gekomen, automatisch stopt en de motor wordt uitgeschakeld.

Auto Store

Auto Store Elektronisch voorkeuzesysteem op huiskamertuner of autoradio voor automatische keuze en opslag in volgorde van signaalsterkte van een autobias

auto-answer Gebruiksmogelijkheid van modems. In de auto-answer stand neemt een modem de telefoon op als die overgaat en probeert vervolgens auto-antenne

auto-antenne Staafvormige antenne van ca. 1 meter lengte welke uitstekend is aangepast aan de golflengte van de FM-band, waardoor een goede ontvangst auto-dial

autobias Bias-fijnregelaar op cassettedeck, ook wel Bias Adjust- of Accu Bias- regelaar genoemd. Aanvulling op de bandkeuzeschakelaar (Tape Select) autobus

autobus Vervoermiddel voor meer dan acht passagiers dat van de openbare weg gebruik maakt. Stadsbus en lijnbus zijn belangrijk voor het openbaar autocassettespeler

autocassettespeler In de auto toegepaste cassettespeler, die aan hoge eisen moet voldoen. Want ook op hobbelige wegen moet van een strakke wee

auto-dial Gebruiksmogelijkheid van modems. Een modem die beschikt over deze optie, kan zelf een telefoonnummer kiezen en daarna proberen een auto-dial-back

auto-dial-back Gebruiksmogelijkheid van sommige geavanceerde modems. Als de telefoon overgaat, kunnen deze modems de telefoon opnemen, een auto-elektronica

auto-elektronica Naast de verlichting en de start- en laadapparatuur zijn er in moderne auto's steeds meer functies die elektronisch worden geregeld. auto-industrie

autofocus

autofocus Automatische scherpstelling op camcorder. Er bestaan verschillende systemen, maar de meeste camcorders zijn vanwege de nauwkeurige autogiro

autogiro (molenwiekvliegtuig) Tussenvorm tussen een vliegtuig en de tegenwoordige helikopter en een voorloper van de laatste. Ontworpen door de autoluidspreker

auto-industrie Een van de belangrijkste takken van industrie, met grote invloed op o.a. de staalindustrie en de werkgelegenheid (verkoop, onderhoud, AUX

autoluidspreker De speciale autoluidspreker voldoet aan speciale eisen. Niet specifiek voor de auto ontworpen luidsprekers houden het slechts enkele automaat

automaat Toestel dat na een bepaald commando volgens een vast programma een aantal handelingen verricht. Het commando kan bestaan uit het indrukken automatenstaal

automaten- Staal geschikt voor een snelle productie van werkstukken in verspanende machines (draaibank, freesbank e.d.). Koolstofgehalte staal, gelegeerd

automatenstaal Staalsoort met 0,1-0,4% koolstof en circa 0,5% mangaan, waaraan kleine hoeveelheden zwavel, fosfor en soms ook lood zijn toegevoegd. Automatic Source Selector

Automatic Source Selector Automatische doorschakeling van een gekozen signaalbron (CD-speler, tuner, e.d.) naar de versterker.

automatisch wapen

automatisch wapen Vuurwapen dat zichzelf na elk schot laadt en de gebruikte patroonhuls uitwerpt. Algemeen sinds ca. 1870 voor geweren, pistolen automatische piloot

automatische piloot Populaire benaming voor een vliegtuiginstrument waardoor automatisch vluchtafwijkingen gecorrigeerd kunnen worden. De au

automatische uitsturing

automatische uitsturing Elektronische opnameniveauregeling bij cassettedeck en videorecorder die oversturing en daardoor vervorming voorkomt.

automotor, schone

automotor, schone Motor die zonder, of met zo weinig mogelijk emissies in staat is om als krachtbron voor een auto te dienen. Hoewel er veel onderzoek autoradio

autoradio In auto toegepaste AM-FM-radio, waaraan zeer hoge eisen worden gesteld, want de veldsterkte rond de rijdende auto is geen moment constant, autotelefoon

autotelefoon Verplaatsbare telefoon met een zendontvanger, die verbinding kan maken met zender/ontvangerinstallaties die zijn aangesloten op het autotransformator

autotransformator Transformator, waarbij de primaire en secundaire wikkeling in één wikkeling verenigd zijn. Werd voornamelijk toegepast om 220 auto-answer

AUX (Auxiliary) Hulp- of reserve-ingang op een versterker of receiver waarop het audiosignaal van een willekeurige signaalbron kan worden aangesloten. AV

AV Audiovisueel, of audio/video.

AV-aansluiting Aansluiting voor directe beeld- en geluidssignaalverbinding tussen videorecorder, camcorder en TV-toestel/monitor. Kwalitatief een AV-integratie

AVC

AVC (Automatic Volume Control) Automatische opnameniveauregeling bij portable apparatuur, zoals batterijgevoede cassetteradio's. Daardoor wordt Avilyn

Avilyn Door TDK ontwikkeld materiaal, een synthese van kobalt en ijzeroxyde, waarbij in de buitenlaag van zeer fijne ferro-oxydedeeltjes kobaltionen avivage

AV-integratie Het als één installatie toepassen van beeld- en geluidsapparatuur, waarbij onder meer van één gemeenschappelijke afstandsbediening AV-kanaal

avivage Behandelen van textielgarens en vezels met gladmakende stoffen (aviveermiddelen) om minder weerstand te ondervinden bij weven, opspoelen AV-aansluiting

AV-kanaal Speciaal videokanaal op het TV-toestel dat voor videodoeleinden is gecorrigeerd. Via dit kanaal geeft een aangesloten videorecorder een AWACS

AWACS (Airborne Warning And Control System) Vliegend waarschuwings- en controlesysteem dat met behulp van zeer krachtige radarsystemen ru

AZERTY-toetsenbord

AZERTY-toetsenbord Toetsenbord voor de Franstalige markt met een eigen toetsvolgorde, met linksboven AZERTY als eerste zes letters.

azimut (audio) De spleetstand van opname- en weergavekop van bandapparatuur ten opzichte van de hartlijn van de audio- of videoband. Bij de geluidsrecorder, azimut-registratie

Azimut Control

Azimut Control Door Philips ontwikkeld azimut-foutcorrectiesysteem in cassettedecks door middel waarvan de band via actieve bandgeleiders strikt azimut (audio)

azimut-registratie Registratiewijze die bij video wordt toegepast. De videosporen worden d.m.v. twee videokoppen vlak naast elkaar op de band gezet. A-formaat

B/W (black and white) Zwartwit-tv-beeld.

B-52 (bijnaam: Stratofortress) Strategische bommenwerper van de Amerikaanse luchtmacht, in productie sinds 1955, ingedeeld bij het Strategic Air B-formaat

baar

baar 1. Staaf goud of zilver met een bepaald gewicht en gehalte en voorzien van een stempel. 2. Linkerschuinbalk in een wapenschild (heraldiek).

baard (techn.)

baard (techn.) Uitstekende delen van een sleutel die bij het omdraaien van de sleutel in het slot pennen oplichten, waardoor het slot geopend wordt.

back-coating Gematteerde, dunne laag op de achterzijde van de audio- of videoband om bij het snelspoelen zo gelijkmatig mogelijke opwikkeleigenschappen bad sector

backslash

backslash Speciaal teken op computertoetsenborden (\), in MS-DOS gebruikt in directorypaden (pad).

backspace

backspace Stuurteken dat wordt gegenereerd door de backspace-toets op een computertoetsenbord. Geeft aan dat het laatste voorafgaande teken ongeldig backup

backup batterij

backup batterij Geheugenbatterij in elektronische apparaten die er voor zorgt dat in geheugens opgeslagen informatie niet verloren gaat als de netspanning back-coating

backup- Goedkope geheugendrager, die gebruikt wordt voor het veilig opslaan van informatie. In de computertechniek gebruikt men diskettes geheugen, bandgeheugen,

backup Reservekopie van de inhoud van een computerbestand of van de harddisk van een computer.

bad sector Beschadigde en daardoor onbruikbare sector op een diskette of harddisk. Beschadigde sectoren worden als zodanig gemarkeerd, zodat de baffle

baffle Luidsprekerklankbord.

baggermolen

baggermolen Baggerschip voorzien van een rondlopende ketting met daarop emmertjes die de bodem afgraven. Klassieke baggermolen.

baggerschip

baggerschip Vaartuig voor het uitgraven van grond onder water en het afvoeren daarvan naar een verzamelplaats. Doel is het winnen van grondstoffen Bailey, Donald Coleman

Bailey, Donald Coleman (1901-1985) Brits ingenieur, die tijdens WO II een systeem ontwierp om uit geprefabriceerde onderdelen in korte tijd een

Bajkonoer

Bajkonoer Lanceerbasis in Kazachstan. Vanaf Bajkonoer vinden de lanceringen plaats van bemande Russische ruimtevluchten.

bajonet

bajonet Steekwapen dat langs de loop van een geweer gemonteerd kan worden. Sinds ca. 1700 toegepast bij stormaanvallen van de infanterie als in bajonetsluiting

bajonetsluiting Koppeling tussen twee onderdelen die door een korte draaibeweging snel los- en vastgemaakt kunnen worden. Omvat een of meer nokken, bak

bak Houten balie (grote kuip) waarin vroeger de maaltijd voor schepelingen die gezamenlijk aten, werd aangevoerd. Ongeveer twintig man aten gezamenlijk bakeliet

bakeliet Handelsnaam voor de eerste toepasbare geheel synthetische kunststof, ontwikkeld door Baekeland (1909). Bakeliet behoort tot de fenolformaldehydharsen, Bakoe-Batoemipijpleiding

Bakoe-Batoemipijpleiding Dubbele pijpleiding voor aardolie tussen de Kaspische Zee (Bakoe) en de Zwarte Zee (Batoemi). Aangelegd in 1897; lengte

baksteen

baksteen Bouwmateriaal verkregen door klei of leem bij een temperatuur van ca. 1000°C te bakken. Wordt al sinds de Oudheid vervaardigd. Versch

balanceren, dynamisch

balanceren, dynamisch In balans brengen van een draaiend onderdeel. Men moet hierbij niet alleen rekening houden met de hefboomwerkingen, maar

balanceren, statisch

balanceren, statisch In evenwicht brengen van een draaibaar constructieonderdeel. Men hoeft alleen rekening te houden met hefboomwerkingen (balans (techn.)

balans (techn.) Weegtoestel waarin een onbekend gewicht wordt vergeleken met bekende tegengewichten. Tegenwoordig steeds uitgevoerd als jukbalans, balansas

balans, elektrische Balans waarbij het gewichtsverschil tussen beide weegschalen wordt opgeheven door een elektromagnetische kracht die in een balans, torsiebalans,

balansas As met excentrisch tegenwicht voor het dynamisch balanceren van constructies. Vooral voor het balanceren van zuigermotoren, waarin de balansregelaar

balansregelaar Draai- of schuifregelaar op een stereoversterker waarmee verschillen in geluidsniveau tussen linker- en rechterkanaal kunnen worden balans, elektrische

balhoofd

balhoofd (kogelgewricht) Lagering waarbij een bolvormig lichaam in een holle uitsparing past, waardoor (roterende) beweging in alle richtingen mogelijk ballastbed

ballastbed Zandbed onder sporen, wissels en kruisingen, dat dient om de wieldruk over het onderliggende baanlichaam te verdelen en het regenwater ballista

ballista (carroballista) Romeins belegeringswerktuig voor het werpen van stenen en andere projectielen. De constructie is vergelijkbaar met die van ballistic missile

ballistic missile (ballistisch raketwapen) Raketwapen dat enige tijd na het afvuren niet meer aangedreven wordt en zijn baan vervolgt als een ballistisch ballistiek

ballistiek (aëroballistiek) Deel van de mechanica dat zich bezighoudt met de banen die projectielen (granaten, kogels, bommen) in de atmosfeer afleggen. ballistische raket

ballistische raket (ballistisch raketwapen) Door raketmotor aangedreven wapen dat een parabole baan aflegt naar zijn doel. Ballistische raketten kunnen ballon (techn.)

ballon (techn.) (aërostaat) Luchtvaartuig met een gasdicht drijflichaam, dat gevuld is met een gas lichter dan lucht; aan de onderzijde veelal een mand ballpoint

ballpoint (kogelpen) Pen waarbij taaivloeibare inkt uit het reservoir gelijkmatig op het papier wordt overgebracht via een kogeltje dat in een bolvormige balsahout

balsahout Zeer lichte houtsoort (dichtheid 160 kg/m3), afkomstig van de Ochromagrandiflora, inheems in Zuiden Midden-Amerika. Veel gebruikt in balun

balun Samentrekking van 'balance-unbalance'. Transformator waarmee o.m. bij FM-antennes een asymmetrische belasting, zoals coaxkabel, wordt aangepast band

band- Geheugendrager, bestaande uit een magneetband. De apparatuur die voor het schrijven en lezen nodig is (tegenwoordig meestal een geheugen, bubbelgeheugen,

band Indeling van FM- en TV-frequenties.

bandbreedte

bandbreedte 1. In elektronische betekenis: de frequentiegebieden die onder en boven de hoofd-zendfrequentie liggen waarmee ze in verband staan. bandbreedteregeling

bandbreedteregeling Voorziening op de wat betere FM-tuner die de keuze mogelijk maakt tussen optimale selectiviteit en geluidskwaliteit. Zo'n tuner banddikte

banddikte De eerste bandrecorderbanden in de 50er jaren hadden de dikte van een mensenhaar: 0,055 mm, ofwel 55 ?m (micron). Voor huiskamerdoeleinden banddoorlaatfilter

banddoorlaatfilter Schakeling die tot taak heeft een bepaald frequentiegebied door te laten en alle buiten dit gebied vallende frequenties tegen te houden bandgeleider

bandgeleider Staafje of geleiderol bij een audio- of videorecorder, waarlangs het bandtransport loopt. Wat het cassettedeck betreft, daar bevinden de bandgevoeligheid

bandgevoeligheid Specificatie van audio- of videoband, mate waarin een opgenomen signaal bij weergave sterker of zwakker klinkt. Een precies even bandkeuzeschakelaar

bandkeuzeschakelaar Schakelaar (Tape Selector) op cassettedeck, waarmee een optimale elektrische aanpassing aan de te gebruiken bandsoort (N

band-kopcontact Het contact van de audio- of videoband met de kop(pen). Als dit niet honderd procent is (bijvoorbeeld door een slechts geringe bandaanslag bankschroef

bandloopsysteem

bandloopsysteem Bandlooptraject door audio- of videorecorder. Bandloop en bandaandrijving moeten aan zeer hoge eisen voldoen. Onregelmatigheden bandopname (audio/video)

bandopname (audio/video) Bandopname op analoge bandrecorder en cassettedeck. Het op te nemen audiosignaal gaat naar de opnamekop. Deze bestaat bandrecorder

bandrecorder (taperecorder) Apparaat voor het opnemen en weergeven van geluid via magnetische registratie op een band. Reeds in 1898 construe

bandruis

bandruis Door de audio- of videoband veroorzaakte ruis als gevolg van een niet absoluut gelijkmatige verdeling van de magnetiseerbare partikeltjes. bandsnelheid

bandsnelheid Snelheid waarmee de audio- of videoband tijdens opname en weergave langs de koppen of koppentrommel wordt gevoerd. Hoe hoger bandspreiding

bandspreiding Het uitstrijken van een klein frequentiegebied over de hele afstemschaal of een deel daarvan. Wordt bij wereldontvangers in het bijzonder bandteller

bandteller Cijferindicator (Counter) op audio- en videorecorder die in zijn eenvoudigste vorm een indicatie van de gebruikte band geeft. Kan op 000 bandverzadiging

bandverzadiging Het maximale magnetisatieniveau dat een audio- of videoband kan hebben. Dit verschijnsel speelt vooral een rol bij geluidsopnamen, band-kopcontact

bankschroef Werktuig voor het vastklemmen van werkstukken op een werkbank of machine. Voorzien van twee bekken, waarvan een via een spindel barbacane

barbacane (waarschijnlijk afgeleid van het Arabische barbak-kaneh = galerij van een vesting) Een buiten het eigenlijke kasteel gebouwd bolwerk.

barndoor

barndoor Metalen klep aan halogeen-filmlamp ('filmzon') om licht en warmte af te schermen.

Baruch-plan

Baruch-plan Voorstel van de Verenigde Staten in 1946 voor een mondiaal verbod op de productie en het gebruik van nucleaire wapens en voor het bas

bas Het lage, hoorbare frequentiebereik van 16 tot ca. 250 Hz. De Engelse aanduiding (Bass) betekent lagetonenregeling. Voor praktisch alle soorten basbin

basbin Zware lagetonenluidspreker voor discotheken en PA-systemen.

bascule

bascule Weegtoestel geschikt voor zware lasten. Via een hefboomstelsel wordt ervoor gezorgd dat de weegschaal op vier of meer punten ondersteund basculebrug

basculebrug Beweegbare brug, draaibaar rond een horizontale as en voorzien van een contragewicht, dat in een uitgegraven basculekelder kan zakken.

BASF

BASF (Badische Anilin- und Soda-Fabrik) Een van de grootste chemische concerns in Duitsland. De onderneming werd in 1865 opgericht en heeft Basic

Basic Beginners All Purpose Symbolic Instruction Code, hogere programmeertaal die eenvoudig is opgebouwd en die daardoor gemakkelijk te leren basisadres

basisadres Het begin van een tabel of een geheugensegment. Ten opzichte van het basisadres worden de elementen in de tabel of het segment geadresseerd basislettertype

basislettertype Lettertype dat in een tekstverwerker of DTP-programma wordt gebruikt als er niet expliciet een ander lettertype is ingesteld.

Basji Bazoeks

Basji Bazoeks Ongeregeld voetvolk en ruiterij in Turkse dienst, voornamelijk gerekruteerd uit Albanezen en Koerden. De B. werden berucht door hun basreflexkast

basreflexkast Een luidsprekerkast met een opening of pijp (de 'poort') die nauwkeurig is afgestemd op de resonantiefrequentie van de luidspreker. Het bastion

bastion (bolwerk) Vijfhoekig uitspringend gedeelte van bijv. een vesting. Kwam in de plaats van de ronde toren, omdat het geen dode hoeken had. Daardoor Bataafs legioen

Bataafs legioen Een in 1792 in Frankrijk o.l.v. Daendels opgerichte legerafdeling met een kern van uitgeweken Nederlandse patriotten, die deelnam bataljon

bataljon Legereenheid, gewoonlijk bestaande uit drie compagnieën en ondersteuningstroepen. Commandant: majoor of overste. Opereert meestal niet Batavus

Batavus Nederlandse fabriek van motorrijwielen, fietsen en bromfietsen, opgericht in 1904 door Andries Gaastra. Gaastra was aanvankelijk handelaar batch (comp.)

batch (comp.) Algemene benaming voor een grote hoeveelheid opdrachten of te verwerken gegevens die eerst zijn verzameld om vervolgens als één batchbestand

batchbestand Batchbestanden zijn tekstbestanden met de speciale extensie.BAT in MS-DOS. Ze bevatten per regel een DOS-instructie. Een batchbestand batist

batist Algemene benaming voor fijnmazige katoenen (soms katoen met polyester of nylon) weefsels in effen binding.

Batlle, Lorenzo

Batlle, Lorenzo (1812-1875) Uruguayaans militair en politicus. Tijdens de burgeroorlog (1839-51) leidde hij de verdediging van Montevideo onder

Batt Check

Batt Check Batterijcontrole op portable apparatuur.

batterij

batterij Algemeen gangbare aanduiding voor een of meer bij elkaar verpakte primaire elektrochemische cellen, dat wil zeggen cellen die wel stroom batterij, lekvrije

batterij, lekvrije Batterij met speciale voorzieningen tegen het doorvreten van de behuizing door de agressieve chemicaliën in de batterij, waardoor battery-belt

battery-belt Riem die om het middel gedragen wordt en die langs de omtrek verdeeld een aantal accu-elementen bevat. De battery-belt wordt gebruikt battle-dress

battle-dress (Eng.: veldtenue) Legerkledingstuk, in 1939 door de Engelsen ingevoerd. Een uit één stuk bestaand pak met veel zakken, dat maximale baud

baud Eenheid voor de overdrachtssnelheid via datalijnen. Eén baud staat gelijk met een of meer bits per seconde (afhankelijk van het aantal gegevenslijnen).

baudrate

baudrate De snelheid van de gegevensoverdracht, uitgedrukt in baud. De meest voorkomende baudrates bij gegevensoverdracht met modems via het bazooka

bazooka Raketwapen uit WO II, gelanceerd vanuit een holle buis en gebruikt als draagbaar antitankwapen tot een afstand van ca. 300 m. De bazooka BBS

BBS Bulletin Board System, elektronisch prikbord. Databank, bestaande uit een of meer computers en modems, waarmee computerbezitters zelf via BBSS

BBSS (Bass Boost Sound System) Extra lagetonenversterking.

BCF- Blusmiddelen op basis van gehalogeneerde alkanen zoals broomchloordifluormethaan CBrClF2 en 1,1-dibroom-1,1,2,2-tetrafluorethaan

Beat Cut

Beat Cut Interferentie-onderdrukking op AM-ontvanger.

Beatty, David

Beatty, David (1871-1936) Brits admiraal, leverde tijdens de WO I met wisselend succes slag tegen de Duitse vloot bij Helgoland (1914), de Doggersbank Bechstein, Friedrich Wilhelm Carl

Bechstein, Friedrich Wilhelm Carl (1826-1900) Duits pianobouwer. Richtte in 1856 te Berlijn een pianofabriek op, die ook nu nog instrumenten vervaardigt beeldbuis

beeldbuis Elektronisch apparaat waarmee lichtbeelden kunnen worden opgewekt. Met name de beeldbuis van tv-apparatuur, die werkt volgens het principe beeldcompositie

beeldcompositie Videofilmen is spelen met beeldcomposities. Net zoals foto's, dienen ook de videobeelden stuk voor stuk het aankijken waard te zijn. beeldformaat

beeldformaat Er is een groeiende belangstelling voor grote tv-beeldformaten. Maar wie te dicht op een groot beeld zit, ziet de beeldlijnen of zelfs de beeldfrequentie

beeldfrequentie Van een tv-toestel bedraagt de beeldfrequentie 25 beelden of frames per seconde. Althans, dat is in Europa het geval. Het aantal beelden beeldgeheugen, digitaal

beeldgeheugen, digitaal Digitale schakeling in tv- of videorecorder die veel interessante perspectieven biedt, zoals een stilstaand beeld dat zijn weerga beeldhoek

beeldhoek 1. Hoek tussen de verst uiteenliggende punten die nog door een objectief worden afgebeeld en het optisch centrum. Het zou duidelijker zijn beeldlijnen

beeldlijnen Het huidige tv-beeld is opgebouwd uit 625 beeldlijnen. Er wordt naar gestreefd dit aantal te verdubbelen tot 1250, waarvoor een geheel beeldplaat

beeldplaat Een optische schijf, die bewegende beelden en data kan bevatten.

beeldpunt

beeldpunt Lichtgevoelig elementje van de in de camcorder toegepaste CCD-chip of beeldsensor. Er worden, verdeeld over een oppervlak van slechts beeldregistratie

beeldregistratie Technische methoden om beelden vast te leggen. De voornaamste zijn fotografie (en film), video (analoog) en recentelijk digitale beeldregistratie; beeldscherm

beeldscherm Uitvoerapparaat voor computers. Er zijn monochrome schermen en kleurenschermen in diverse formaten en kwaliteiten.

beeldsignaalbron

beeldsignaalbron Wat de microfoon is voor geluid, is de videocamera voor beeld. Dit is de eerste beeldsignaalbron. Deze en andere beeldsignaalbronnen beeldtelegrafie

beeldtelegrafie Langs elektronische weg overbrengen van afbeeldingen. Dit kan zowel door middel van kabels als via elektromagnetische golven gebeuren. beeldversterker

beeldversterker Elektro-optisch instrument om te kunnen waarnemen bij weinig licht. Berust op het omzetten van licht in elektronenstromen, die elektronisch beenderkool

beenderkool Vorm van amorfe koolstof, verkregen uit gemalen beenderen. Deze worden ontvet, ontlijmd en verkoold. Uit het restant lost men het c

beenderlijm

beenderlijm Lijm die bereid wordt uit beenderafval dat na ontvetten met zwavelig zuur behandeld wordt. De verkregen lijm wordt in heet water opgelost beitel

beitel Werktuig voor verspanende bewerking. Ook de tanden van zagen en frezen en de snijvlakken van boren rekent men tot de beitels. Een beitel wordt beitsen

beitsen Oppervlaktebehandeling voor hout of metalen met chemicaliën. Bij metalen wordt meestal het oppervlak gedeeltelijk weggebeten of ontdaan bekisting

bekisting Vorm waarin beton wordt gegoten. Meestal van hout en op het bouwwerk zelf in elkaar getimmerd; bij serieproductie vaak van metaal.

bekisting, glijbekisting,

bekrachtiging (techn.) Indirect besturingssysteem waarbij een hulpmotor (veelal servomotor genoemd) de benodigde kracht en energie levert, bijv. bel

bel Logaritmische verhoudingsmaat voor het bepalen van geluidsdrukken. Voor de gebruikelijke bewerkingen is de bel te grof, zodat in de praktijk van belastbaarheid

belastbaarheid Vermogen (in watt) dat aan een luidspreker mag worden toegevoerd zonder dat vervorming of beschadiging optreedt. Er is onderscheid beleg van Petersburg

beleg van Petersburg Beslissende strijd in de Amerikaanse Burgeroorlog rond de stad Petersburg (Virginia). Op 15 juni 1864 begon het beleg van Belgrano, Manuel

Belgrano, Manuel (1770-1820) Argentijns liberaal jurist en militair. In 1810 lid van de militaire junta van Buenos Aires die de onafhankelijkheid van belichting

belichting 1. Toelaten van licht op lichtgevoelig materiaal. Afhankelijk van de lichtgevoeligheid en de beschikbare lichtintensiteit worden het diafragma belichtingsmeter

belichtingsmeter (actinometer) Instrument om de hoeveelheid licht te meten, vooral van belang voor fotografie, film en tv. Berust meestal op de omzetting bellenscherm

bellenscherm Methode om het binnendringen van zout water in zeesluizen te voorkomen.

Bell-standaards

Bell-standaards Standaards voor de communicatie tussen modems, het Amerikaanse equivalent van de Europese CCITT-standaards.

Belzú, Manuel Isidro

Belzú, Manuel Isidro (1889-1943) Amerikaans dichter en schrijver, vooral bekend geworden door zijn grote epische gedicht 'John Brown's body' (1928) bemaling

bemaling Het op kunstmatige wijze afvoeren van overtollige neerslag in laaggelegen gebieden. Aanvankelijk kon men volstaan met natuurlijke lozing bemonsteren

bemonsteren Wegnemen van een klein gedeelte uit een partij om deze op kwaliteit, samenstelling e.d. te onderzoeken. Men moet ervoor zorgen dat bemonsteringfrequentie

bemonsteringfrequentie Term uit de digitale techniek. Ook wel genoemd: sample-frequentie. Het betreft het aantal keren per seconde dat bijvoorb

Benavides, Oscar

Benavides, Oscar (Prospero Lorenzo Lambertini; 1675-1758) Paus van 1740-1758. Geleerde, schreef klassieke verhandeling over de heiligverklaring benchmarks

benchmarks Programma's waarmee de prestaties van computers op allerlei gebieden kunnen worden getest en met elkaar kunnen worden vergeleken. Bengaals vuur

bendix- Eenrichtingskoppeling waarin gebruik gemaakt wordt van een schroefdraad op een as en in een contradeel. Bij de juiste draairichting koppeling, beweegbare

Bengaals vuur Vuurwerk waaraan stoffen zijn toegevoegd die de vlammen intens kleuren, bijv. zouten van natrium (geel), kalium (paars), strontium bengaline

bengaline Textielstof voor damesjaponnen, oorspronkelijk zijde of halfzijde (afkomstig uit Bengalen); nu ook andere garens.

Bentley

Bentley Engelse autofabriek, aan het eind van WO I opgericht door Walter Owen Bentley. De eerste Bentley had een cilinderinhoud van drie liter, terwijl benzine

Benz, Carl Friedrich (1844-1929) Duits automobielconstructeur. Geldt met Gottlieb Daimler (1834-1900) als de grondlegger van de Duitse automo

benzine Mengsel van vluchtige koolwaterstoffen, gebruikt als brandstof voor benzinemotoren. Door toevoegstoffen gewoonlijk gekleurde en gearomatiseerde benzinemotor

benzine, loodvrij Benzine waaraan geen organische loodverbindingen (die als antiklopmiddel fungeren) zijn toegevoegd. Reeds kleine hoeveelheden benzine, superbenzine,

benzinemotor (ottomotor) Verbrandingsmotor waarin een brandstof (benzine) na compressie door een zuiger d.m.v. een vonk ontstoken wordt. Paart benzine, loodvrij

Beolink

Beolink Muziek door het hele huis, geleverd door de centrale audio/video-installatie in de huiskamer. Vanuit elke kamer is deze installatie, inclusief BeppoSAX

BeppoSAX Italiaans-Nederlandse kunstmaan voor het waarnemen van röntgenstraling uit het heelal. BeppoSAX (genoemd naar de Italiaanse röntgenastronoom Berenguer, Dámaso

Berenguer, Dámaso (1873-1953) Spaans militair en politicus. In 1918 werd hij minister van Oorlog. In 1930 werd B. door Alfonso XIII na de val Bergakademie

Bergakademie Hogeschool voor mijnbouwkunde en mineralogie in Duitsland. Bekendste en oudste in Freiburg (1765). De Bergakademie in Clausthal-Berghoef, J.F.

Bergh, Frederik van den (1559-1618) Zuid-Nederlands legeraanvoerder, tweede zoon van Willem IV van den Bergh. Trad in 1583 in Spaanse dienst Bergh, Hendrik van den

Bergh, Hendrik van den (1573-1638) Zuid-Nederlands legeraanvoerder, zevende zoon van Willem IV van den Bergh. Streed in Spaanse dienst tegen Bergh, Herman van den

Bergh, Herman van den (1558-1611) Zuid-Nederlands legeraanvoerder, oudste zoon van Willem IV van den Bergh. Vocht met zijn vader vanaf 1583 Berliner, Emil(e)

Berghoef, J.F. (1903-1994) Nederlands architect. Berghoef behoorde tot de belangrijkste vertegenwoordigers van de Delftse School, een traditioneel berghout

berghout Langsscheepse balk aan de buitenzijde van houten schepen. Deze balk wordt, vooral daar waar het schip het breedst is, gebruikt ter versteviging Bergh, Frederik van den

Berliner, Emil(e) (1851-1929) Duits-Amerikaans uitvinder. Ging in 1870 naar de VS en ontwierp in 1877 de koolmicrofoon, waarvan het principe Bermuda-driehoek

Bermuda-driehoek (Duivelsdriehoek, Limbo of the Lost) Gebied, met als hoekpunten ruwweg de Bermuda's, Florida en Puerto Rico, waar volgens Bernard van Saksen-Weimar

Bernard van Saksen-Weimar (1604-1639) Duits veldheer, streed in de Dertigjarige Oorlog aan de zijde van Gustaaf Adolf. In de slag bij Lützen (bernoulli-box

bernoulli-box Type harddisk waarbij door toepassing van een speciale techniek de schijven verwisselbaar zijn. Hierdoor worden de voordelen van diskettes Bessemer, Henry

Bessemer, Henry (1813-1898) Brits technicus, vooral actief op het gebied van processen bij hoge temperaturen, o.a. glasbereiding en lettergieterij. bestand

bestand (informatie) Inhoud van een databank of computergeheugen, bestaande uit een verzameling bij elkaar horende gegevens die onder één naam bestandenlijst

bestandenlijst Inhoudsopgave, lijst van bestanden of groepen bestanden die zich op een schijf bevinden.

bestandsattribuut

bestandsattribuut De eigenschappen van een bestand zijn in MS-DOS vastgelegd in de bestandsattributen. Deze bepalen bijvoorbeeld of het om een bestandsbeheer

bestandsbeheer Het werken met bestanden en directories: kopiëren, verplaatsen, verwijderen, nieuwe directory (map) aanmaken.

bestandsboeking

bestandsboeking Boeking in een directory met de gegevens over één bestand: de naam, de grootte in bytes, de datum en tijd van laatste wijziging, bestandsformaat

bestandsformaat Het geheel van regels volgens welke een gegevensbestand in een computergeheugen is gestructureerd. Als deze regels niet bekend bestandsfragmentatie

bestandsfragmentatie Hinderlijk verschijnsel dat optreedt als een computer-harddisk intensief wordt gebruikt. Wanneer een bestand is gefragmenteerd, bestandsnaam

bestandsnaam Naam bestaande uit een reeks letters en cijfers waarmee een besturingssysteem van een computer toegang krijgt tot een bestand. Onder bestandsuitwisseling

bestandsuitwisseling Het verzenden van bestanden van de ene computer naar de andere, nadat er een verbinding is opgebouwd tussen de beide com

bestek (bouwk.)

bestek (bouwk.) Beschrijving van een bouwwerk, omvattende administratieve bepalingen (taakverdeling, betaling, risicoregeling) en technische omschrijvingen bestrijdingsmiddel, breedspectrumbestrijdingsmiddel,

besturingssysteem Systeemprogramma of verzameling van systeemprogramma's, nodig om met een computer te kunnen werken. Het besturingssystee

Betacam

Betacam Door Sony ontwikkelde professionele camerarecorder. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de normale Beta-cassette, die echter, door de hoge Betamax

Betamax Een door Sony ontwikkeld videosysteem voor de huiskamer. Beta betekent in het Japans: pal tegen elkaar. Door toepassing van het azimut

Betamovie

Betamovie Door Sony ontwikkelde camcorder waarin normale Beta-cassettes worden gebruikt. Wordt niet meer gefabriceerd, daar er nieuwe, kleinere bèta-versie

bèta-versie Laatste testversie van een nieuw computerprogramma voordat het officieel op de markt wordt gebracht.

beton

beton Bouwmateriaal van een kunstmatig aaneengekit of versteend mengsel van een bindmiddel (bijv. cement, kalk, asfalt) en een of meer toeslagstoffen betoncentrale

beton, gewapend Beton dat ter versteviging is voorzien van (vaak vervlochten) staven betonijzer, die voor het betonstorten worden aangebracht.

beton, lichtbeton,

beton, voorgespannen

beton, voorgespannen Betonnen werkstukken die door stalen trekstaven of -kabels onder druk worden gezet. Beton zelf is zeer drukvast, maar we

betoncentrale Fabriek waarvan stortklaar beton betrokken wordt; gewoonlijk wordt gestort in truckmixers, die al rijdend het beton verder mengen en betonning

betonning Aanbrengen van drijvende bebakening in havens, vaarwegen, enz. ter markering van ondiepten en obstakels. Geschiedt in Nederland tegenwoordig betonrot

betonrot De aantasting van beton en cement als gevolg van zure regen. De kooldioxide en zwaveldioxide doen het volume van het beton toenemen, beton, gasbeton,

BET-waarde

BET-waarde Kwaliteitsmaatstaf voor magneetbanden: oppervlakte in m2 welke kan worden bedekt met één gram banddeeltjes (partikels). Goede waarde: beugelzaag

beugelzaag Zaag waarin een verwisselbaar zaagblad wordt opgespannen in een beugel. Veel toegepast voor metaalzagen. De hoogte van de beugel beuk (bouwk.)

beuk (bouwk.) Romp, lichaam van een gebouw, ter onderscheiding van meer ondergeschikte delen. In het bijzonder bij kerken die een hoofd- of middenbeuk, beveiliging

beveiliging Systeem om de ongewenste gevolgen van een abnormale toestand automatisch te verhinderen. Iedere beveiliging omvat een beveiligingsketen beveiliging, double keybeveiliging,

beveiliging, majority votebeveiliging,

bevestigen

bevestigen Om een computerprogramma te laten weten dat uw invoer geldig is, moet u die invoer vaak bevestigen. Ook informatieve mededelingen bevochtigingsmiddel

bevochtigingsmiddel Stof die de oppervlaktespanning van een vloeistof kan verlagen, waardoor deze gemakkelijker over een vast oppervlak kan uitvloeien bewapening

bewapening Aanschaffen van wapens ten behoeve van de landsverdediging en het handhaven van de openbare orde. Bewapening van het ene land bewapeningswedloop

bewapeningswedloop Rivaliserende (groepen van) landen die proberen elkaar te evenaren of te overtreffen zodat zij een eventueel militair conflict bewegingsonscherpte

bewegingsonscherpte Onscherpte in een fotografische afbeelding, veroorzaakt door een lange belichtingstijd, gedurende welke of het voorwerp bewoog, bewerken

bewerken Term die wordt gebruikt voor het wijzigen van een reeds bestaand computerbestand of item in een toepassingsprogramma, in tegenstelling bewerkingsvenster

bewerkingsvenster Venster in een tekst- of tekenprogramma op de computer, dat het gebied toont waarin u kunt werken. Daar omheen bevinden zich bezaan

bezaan (kruistop) Gaffelzeil, gevoerd aan de achterste mast (bezaansmast) van een volgetuigd zeilschip.

bézierkromme

bézierkromme Complexe kromme die niet kan worden voorgesteld met de eenvoudige meetkundige basismethoden. De wiskundige Bézier ontwikkelde Bias Fine Adjust

B-formaat Serie gestandaardiseerde papierformaten. Minder gebruikelijk dan de A-serie.

bias (audio/video) Noodzakelijke hulpspanning ofwel hoogfrequent voormagnetisatie in de orde van 80 tot 200 kHz die tijdens de opname op een band- bias-karakteristiek

Bias Fine Adjust Bias-fijnregelaar op cassettedeck, ook wel Bias Adjust- of Accu Bias- regelaar genoemd. Aanvulling op de bandkeuzeschakelaar (bias (audio/video)

bias-karakteristiek Grafiek die het verband aantoont tussen een aantal belangrijke elektromagnetische eigenschappen en het bias-niveau van een ba

bias-oscillator

bias-oscillator Schakeling in band- of cassetterecorder die een wisselspanning van hoge frequentie (80 kHz of hoger) opwekt, welke, aangesloten op bias-ruis

bias-ruis Bandruis van een magneetband nadat deze, zoals gebruikelijk, door de wiskop met een hoogfrequente wisselspanning is gewist. Dit gegeven bidirectioneel

Bibby- Beweeglijke flenskoppeling waarbij de flenzen via een flexibele staalband met elkaar verbonden zijn. Bibby-koppeling: 1.,8. assen koppeling, centrifugaalkoppeling,

bidirectioneel In twee richtingen tegelijk, gezegd van elektronische componenten en van datacommunicatielijnen.

bijproduct

bijproduct Product dat samen met het hoofdproduct ontstaat, maar minder economische waarde heeft. Zo is karnemelk een bijproduct van de boterbereiding; bijtende stof

bijtende stof (caustische stof) Stof met een corrosieve werking op materialen en/of een vernietigende werking op huid, slijmvliezen, en dergelijke. De Bildschirmtext

Bildschirmtext (Duits): Viewdata, Viditel, Videotex. (Het Duitse Videotext: teletekst).

bimetaal

bimetaal Twee ruggelings tegen elkaar gelaste stripjes van metalen met een verschillende uitzettingscoëfficiënt; bij temperatuurverandering trekt het binair

binair bestand Bestand dat binaire code bevat, dat wil zeggen dat alle 256 ASCII-codes erin kunnen voorkomen, in tegenstelling tot een ASCII-bestand binair stelsel

binair Betreft het tweetallig stelsel dat slechts twee toestanden kent: 1 en 0, ofwel, in elektronische circuits toegepast: aan of uit. Het binaire stelsel is binair bestand

binair stelsel Tweetallig stelsel, het talstelsel waarmee de computer intern werkt en dat uitsluitend gebruik maakt van de cijfers 0 en 1. Binaire gegevens binauraal

binauraal Letterlijk: met twee oren. Het betreft een speciale opnametechniek met behulp van kleine microfoons die op de plaats van de oren in een zgn. Binckes, Jacob

Binckes, Jacob (gest. 1677) Nederlands vlootvoogd, vocht in de jaren 1673-77 (Derde Engelse Oorlog) zeer succesvol in West-Indië. Veroverde Sint-binder

binder Bindmiddel dat bij audio- en video-bandfabricage wordt gebruikt om de magneetpartikeltjes hecht en stevig en in zeer homogeen verdeelde toestand Binnenlandse Strijdkrachten

Binnenlandse Strijdkrachten (BS, oorspronkelijk NBS, Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten) Organisatie van Nederlandse verzetsstrijders uit biocide

biocide Stof die giftig is voor alle levensvormen. Toegepast als bestrijdingsmiddel van levende organismen in afgesloten ruimten (huizen, kassen). O.biogas

biogas Door gisting gevormd methaangas. Het wordt voornamelijk gewonnen uit mest, slib of compost onder anaërobe omstandigheden. De calorische biologische oorlogvoering

bio-insecticiden (biologische bestrijdingsmiddelen) Levende organismen gekweekt om schadelijke organismen uit te roeien, Zo kan men bijv. in een Birma-veldtocht

biologische oorlogvoering Oorlogvoering met micro-organismen die mens, dier en planten ziek maken of doden. Onderzoek naar het gebruik van bacteri

bios (comp.)

bios (comp.) Basic Input/Output System. Een in een leesgeheugenchip (rom) geprogrammeerd deel van het besturingssysteem waarin onder meer de bio-insecticiden

Birma-veldtocht Offensief van Japan tegen Birma tijdens WO II. Vanuit Thailand bereikten de Japanners op 8 maart 1942 Rangoon en op 1 mei viel biscuit (techn.)

biscuit (techn.) Eenmaal gebakken keramiek. Halffabrikaat dat nog gedecoreerd, geglazuurd en voor de tweede maal gebakken moet worden.

bisynchrone communicatie

bisynchrone communicatie Communicatiemethode die afhankelijk is van interactie of synchronisatiesignalen van een andere computer.

bitmap

bitmap Manier om afbeeldingen of teksttekens op te slaan. Een bitmap slaat de relatieve positie op van elke pixel die onderdeel is van de afbeelding bitmaplettertype

bitmaplettertype Lettertype (font) waarin de vormen van de tekens zijn opgeslagen als bitmaps. Bitmaplettertypen zijn niet schaalbaar.

Bitstream

Bitstream Door Philips uitgedacht systeem (1-bit Bitstream, bitstroom), waarmee de digitale informatie van de CD, die in 16 bits is gecodeerd, met Bitter, Pieter de

Bitter, Pieter de (gest. 1666) Nederlands vlootvoogd, vocht in de Eerste Engelse Oorlog en vervolgens van ca. 1654-64 in dienst van de VOC in Indië. bivak

bivak (van het Franse bivouac; Oudholl.: bijwacht) Rustplaats in open lucht waar een legeronderdeel de nacht doorbrengt. Bij het bivakkeren wordt bi-wiring

bi-wiring (bi-ampling, bi-amplification) Een voorziening waarmee duurdere luidsprekers soms zijn uitgerust: voor zowel de lage- als hogetonenluids

blaasfolie-extruderen

blaasfolie-extruderen Extrusie van een hete kunststof, die daarna door perslucht wordt opgeblazen tot een dun folie.

blaaspijp

blaaspijp Rechte buis waarmee pijltjes en kleine balletjes worden weggeblazen. Wordt gebruikt op Kalimantan, Sumatera, in Zuid- en Midden-Amerika, black box

black box 1. Volgens de behavioristen dat deel van de menselijke psyche en bewustzijn dat niet kenbaar is. De behaviorist beperkt zich derhalve tot Black Line

Black Line Met de Black Line-beeldbuis, die ontwikkeld is door Philips en herkenbaar is aan een donker beeldscherm bij uitgeschakelde TV, is afgerekend Black Matrix

Black Matrix Beeldbuis met als kleur- of schaduwmasker smalle zwarte stroken tussen de kleurstroken, waardoor het beeldcontrast wordt verhoogd.

Black Trinitron

Black Trinitron Televisie-serie van Sony met zeer hoge beeld- en geluidskwaliteit, maar ook met geavanceerde, toekomstgerichte voorzieningen, waaronder bladgoud

bladgoud (pletgoud) Uitgewalst goud, dikte tot 0,0001 mm (enkele honderden atomen). Toep.: versieringen, reflecterende lagen in de ruimtevaart, die bladherbicide

bladherbicide Onkruidbestrijdingsmiddel dat op de bladeren verstoven wordt en zo in de plant dringt.

bladspiegel

bladspiegel Pagina-omvang.

bladveer

bladveer Veer, bestaande uit een strip die op doorbuiging belast wordt. Vooral bekend is de samengestelde bladveer, bestaande uit een pakket gebogen Blank Search

Blank Search Automatisch zoeksysteem naar het einde van een opgenomen scène op de videoband, waarna op de display de nog resterende ongebruikte Blank Skip

Blank Skip Systeem bij cassettedeck of digitale recorder waarbij de band automatish snel naar het begin van het volgende muziekstuk wordt gespoeld blanking

blanking Onderdrukking van het beeldsignaal bij de videorecorder gedurende de tijd dat het videosignaal synchronisatie-informatie bevat. Vindt eveneens blauwboekjes

blauwboekjes Pamfletten, schotschriften, volksboekjes uit de 16e-18e eeuw, zo genoemd naar de blauwe omslag. Ze werden veelal huis-aan-huis verkocht. blauwdruk

blauwdruk Lichtdrukprocédé met ijzerzouten voor reproductie van technische tekeningen. Hierbij verkrijgt men een negatief van het origineel. Wordt Blauwhelmen

Blauwhelmen Bijnaam voor de militairen die ten dienste staan van de Verenigde Naties. Deze met blauwe helmen getooide soldaten worden ingezet bleekbad

bleekbad 1. (ontzilveringsbad) Fotografisch bad in omkeerprocédés, waarbij een aanvankelijk gevormd negatief zilverbeeld wordt verwijderd. Bevat bleekloog

bleekloog (natronbleekloog) Geconcentreerde oplossing (12%) van natriumhypochloriet in water, gebruikt als industrieel bleekmiddel, onder andere bleekmiddelen

bleekmiddelen Chemicaliën die een ontkleurende werking hebben. De meeste bleekmiddelen berusten op het chemisch omzetten van gekleurde producten bleekmiddelen, optische

bleekmiddelen, optische (optische witmakers) Kleurstoffen die toegevoegd worden om een kleurafwijking te compenseren; vooral voor vergeeld papie

Blériot, Louis

Blériot, Louis (1872-1936) Frans luchtvaartpionier. Vloog op 25 juli 1909 als eerste over Het Kanaal (tussen Calais en Dover) met een door hemzelf blijde

blijde Wapen waarmee projectielen kunnen worden weggeslingerd door een hefboomsysteem, verbonden met een zwaar, vallend gewicht. Gebruikt als blik

blik Dun plaatstaal, (meestal) aan beide kanten overdekt met een laagje tin ter voorkoming van corrosie. Vaak wordt het tin door elektrolyse opgebracht bliksemafleider

bliksemafleider Goed geaarde geleider die in een scherpe punt eindigt en boven het hoogste punt in de omgeving uitsteekt. Door influentie vanuit negatief blindlanding

blindlanding Landing van een vliegtuig zonder rechtstreekse visuele waarneming van de grond, bijv. in mist. Een blindlandingssysteem (Instrument blindvliegen

blindvliegen (instrumentvliegen) Vliegen zonder rechtstreekse visuele waarneming van de buitenwereld, bijv. in mist of wolken. Essentiële instrumenten blitzkrieg

blitzkrieg (Lett: bliksemoorlog) Benaming voor de snelle en succesvolle militaire strategie van Duitsland in 1939-1941. Deze strategie was gebaseerd Bljoecher, Vasili Konstantinovitsj

Bljoecher, Vasili Konstantinovitsj (1889-1938?) Sovjetrussisch generaal, sloot zich in 1916 aan bij de bolsjewieken. Tijdens de burgeroorlog was

bloedvlag

bloedvlag Oorspronkelijk rode seinvlag op oorlogsschepen, later ook op piratenschepen. In het laatste geval werd de bloedvlag gehesen om het aangevallen bloem (meel)

bloem (meel) Gemalen en gezeefde graankorrels zonder zemelen (eiwitrijke zaadvliezen). Om bloem te ontkleuren (bleken) gebruikt men oxidatiemiddelen blok

blok Gedeelte van een tekst in een tekstverwerkingspakket waarop, los van de rest, een bepaalde bewerking wordt toegepast (wissen, verplaatsen, in blokboek

blokboek Boek gedrukt met een houtblok waarop de tekst en illustratie voor één pagina was gesneden. Deze methode van drukken was gebruikelijk blokgolf

blokgolf Trilling die niet vloeiend verloopt, maar plotseling tot een positieve waarde stijgt, even positief blijft, dan plotseling weer naar negatief omslaat blokkering (computers)

blokkering (computers) (lock) Mechanisme in een besturingssysteem of databaseprogramma om de toegang tot bestanden of tot bepaalde records in blokschema

blokschema Eenvoudig schema waarmee elektronische schakelingen, fabrieken en andere ingewikkelde systemen worden weergegeven. De belangrijkste blokstelsel

blokstelsel Beveiligingssysteem voor spoorwegen, waarbij de spoorlijn in blokken en baanvakken is onderverdeeld, die door seinen worden beveiligd. blusboot

blusboot Vaartuig uitgerust met waterkanonnen; wordt ingezet bij de bestrijding van branden in en rondom havens en olieplatforms op zee.

blusmiddelen

blusmiddelen Stoffen gebruikt voor het bestrijden van brand. De werking berust op afkoeling tot onder de ontbrandingstemperatuur of op het afschermen blusmiddelen, BCFblusmiddelen,

BMW

BMW (Bayerische Motorenwerke AG) Duitse fabriek van auto's en motorfietsen, in 1916 door Karl Rapp en Max Fritz opgericht als Bayerische Flugzeugwerke BNC-plug

BNC-plug Professionele videoplug met bajonetsluiting, bevestigd aan coaxkabel.

bobine

bobine Inductietoestel (soort transformator) dat in benzinemotoren de hoogspanning levert, waardoor in de bougies een vonk kan overspringen. Bestaat bocksbeutel

bocksbeutel Platte fles, gebruikt voor wijnen uit het Westduitse Frankenland.

Boedjonni, Semjon Michailovitsj

Boedjonni, Semjon Michailovitsj (1883-1973) Sovjetrussisch maarschalk, befaamd door de veldtocht tegen Polen (1920). Opperbevelhebber van het boegbesturing

boegbesturing (actief roer) Hulpstuurinrichting van grote schepen bestaande uit schroeven of straalpijpen aan de zijvoorkanten van het schip om nauwkeuriger boei

boei Drijvend houten of hol metalen lichaam voor markering van vaarwegen (betonning). Bevestigd aan de bodem met een tros of ketting. Soms gebruikt Boeing Airplane Company

Boeing Airplane Company Vliegtuigfabriek in Seattle (VS), in 1916 opgericht door William Edward Boeing (1881-1956). Beleefde een grote expansie

boekbinden

boekbinden Samenvoegen van bedrukte vellen tot een boek. Gebeurde vroeger met de hand, tegenwoordig vrijwel altijd met volautomatische machines. boekblok

boekblok De ingenaaide boekvellen zonder band.

boekdruk

boekdruk (hoogdruk) Druktechniek met een drukvorm met verhoogde delen waarop de inkt wordt aangebracht. Oudste, eenvoudigste, en nog steeds boekdrukkunst

boekdrukkunst Het staat vrijwel vast dat in Europa de boekdrukkunst d.w.z. het drukken met losse letters (daarvoor kende men reeds het blokboek, Boekesjohatto

Boekesjohatto Wetten die voor de Japanse militaire klasse en vooral de feodale heersers (daimio's) door shogun Hidetada (reg. 1605-23) werden uitgevaardigd. boekhoudprogramma

boekhoudprogramma Programma waarmee een bedrijfsboekhouding kan worden gevoerd. Vervangt het ouderwetse kasboek.

boemerang

boemerang Houten werpstok, gebruikt als wapen door de autochtone bevolking van Australië. Beschrijft meestal een rechte baan. Sommige zijn echter Boeran (sterrenk.)

Boeran (sterrenk.) (`Sneeuwstorm') Naam van het Russische ruimteveer, dat qua ontwerp grote overeenkomsten vertoont met de Amerikaanse spac

boezem (polder)

boezem (polder) Het stelsel van wateren (meren, vaarten e.d.) die tot voorlopige berging van het polderwater dienen, wanneer dit niet direct op bui

boezemgebied

boezemgebied Al het land dat zijn overtollige water op een zelfde boezem loost.

Bofors-concern

Bofors-concern Zweeds bedrijf, gesticht in 1646 in Bofors (nu behorend bij de stad Karlskoga), waar wapens, gereedschapsmachines, kruit en chemische Boisdeffre, Raoul François Charles le Mouton de

Boisdeffre, Raoul François Charles le Mouton de (1839-1919) Frans generaal, sloot in 1892 te Sint-Petersburg met de Russen een militaire overeenkomst Boisot, Charles de

Boisot, Charles de (1530-1575) Broer van Louis, was een zeer verdienstelijk krijgsman die van 1665-66 lid was van het Compromis der Edelen. Bij bom (comp.)

bom (comp.) Bepaald zeer schadelijk type virus.

bom (schip)

bom (schip) Grote platboomde schuit, die in de 17e en 18e eeuw werd gebruikt voor de haringvisserij op de Noordzee. Bekend om de kleurige beschildering.

bom (techn.)

bom (techn.) Explosief wapen dat bij het doel wordt gebracht of erboven wordt afgeworpen. Bestaat gewoonlijk uit een metalen omhulsel met een brisante bombarde

bombarde (steenbus) Vuurmond (kanon) van groot kaliber uit de 14e eeuw. Gemaakt van smeedijzer, met ijzeren banden versterkt. Met stenen projectielen bommenwerper

bommenwerper Vliegtuig ingericht voor het vervoeren en uitwerpen van bommen. Onderscheiden in strategische bommenwerpers tegen doelen in Bonga, Jan

Bonga, Jan (gest. 1580) Fries krijgsman, grietman van West-Dongeradeel van 1560-67. Ondertekenaar van het Compromis der Edelen. Sloot zich Bono, Emilio de

Bono, Emilio de (1866-1944) Italiaans maarschalk, streed in Eritrea (1887) en Libië (1912-13). Nam deel aan de 'Mars naar Rome' welke Mussolini bont

bont Geprepareerde huid van pelsdieren. Huiden van wilde dieren of daartoe gefokte dieren worden van vlees ontdaan, gelooid, geschoren en soms booby trap

booby trap Mijn die geactiveerd wordt door het verrichten van een bepaalde handeling, bijv. het openen van de deur van een huis. Door booby traps boog (mil.)

boog- (elektrisch booglassen) Lastechniek waarbij met behulp van een elektrode of lasstaaf een elektrische vonkboog wordt getrokken naar lassen, CO2

boog (mil.) Wapen waarmee pijlen afgeschoten kunnen worden. In zijn eenvoudigste vorm een tak die door een pees in een boogvorm wordt gehouden boogdam

boog, kruisboog,

boogdam Dam aangelegd in een boogvorm om de waterdruk zo gelijkmatig mogelijk te kunnen opvangen.

Boolean operatoren Selectiefuncties voor het zoeken in een bestand. Met EN (AND), OF (OR) en MAAR-NIET (NOT) kunnen combinaties en uitsluit

boolese algebra

boolese algebra Logische algebra, ontworpen door George Boole. De basisbewerkingen in de Boolese algebra komen overeen met de binaire basisbewerkingen boom up/boom down

boom up/boom down Het recht op en neer bewegen van de videocamera met behulp van de middenzuil van het camerastatief. Wordt ook tilt up en

boomnet

boomnet Zich vertakkend netwerk, waarbij iedere abonnee vanuit een zich vertakkende leiding met de centrale is verbonden. Wordt gebruikt voor massacommunicatie; boomstructuur (comp.)

boomstructuur (comp.) Hiërarchische organisatiestructuur waarbij vanuit de wortel takken ontspringen die leiden naar lager gelegen vertakkingen boor

boor Gereedschap voor het boren, voorzien van een beitelvormige snijkant, die het materiaal verspaant. Tal van typen, naargelang van het te bewerken booreiland

booreiland Kunstmatig eiland voor het winnen van grondstoffen uit de zeebodem. In ondiep water gebruikt men een op opvijzelbare poten staande boorkop

boorkop Houder voor een boor. De kleminrichting kan met de hand of met een tandwieltje worden aangedraaid. In productiemachines gebruikt men boortoren

boortoren Boorinstallatie ingericht voor het boren tot grote diepte in de bodem, o.a. naar aardolie.

booster

booster Versterker, met name bij autoradio's.

boot sector- Computervirus dat de bootsector van een harde schijf of diskette infecteert (het deel van een bootable schijf waarmee de computer virus, polymorf

bootable schijf

bootable schijf Een schijf is bootable als de computer ermee kan worden gestart. Een schijf wordt bootable gemaakt door er enkele systeembestanden booten

booten De computer starten met behulp van een bootable schijf.

bootleg

bootleg Illegaal opgenomen grammofoonplaat of cd. Kan dankzij o.m. de portable digitale dat-recorder van uitstekende kwaliteit zijn. Ook worden bootstrap

boot-rom Deel van de systeemprogrammatuur die het starten (booten) van de computer verzorgt en dat zich in een eprom of rom op de hoofdkaart van Bordeauxse pap

bootstrap Het vermogen van een intelligent systeem (mens of computer) om op basis van de eigen kennis een verbeterd beeld van iets te krijgen. Het boot-rom

Bór, generaal (eig.: Tadeusz Komorowski; 1895-1966) Pools verzetsleider en militair. Tijdens WO II werd hij beroemd als organisator en leider van Bosch, Carl

Bordeauxse pap Bestrijdingsmiddel op basis van kopersulfaat en kalkmelk (Ca(OH)2). Wordt als suspensie verstoven. Tegenwoordig grotendeels vervangen borg

borg (ook: steenhuis) Versterkte woning van een edelman in de Groninger Ommelanden. Speelde tot in de 17e eeuw een rol als verdedigingsmiddel.

borgen

borgen Zekering van een constructie tegen ongewenst losraken. Vooral voor moeren en bouten die zouden kunnen lostrillen. Verschiillende soorten Bór, generaal

Bosch, Carl (1874-1940) Duits chemisch ingenieur en industrieel, directeur van I.G. Farbenindustrie A.G. Hij werkte op het gebied van de industriële bouclé

bouclé Strijkgaren mantelstof die rijkelijk voorzien is van lusjes. Wordt vervaardigd door gebruik van bouclé-garen (frotté-garen) in de inslag. Dit garen bougie

bougie Temperatuurbestendige elektrode in een benzinemotor. Wordt in het bougiegat geschroefd en geeft de vonk af die het gasmengsel tot ontbranding Boulton, Matthew

Boulton, Matthew (1728-1809) Brits werktuigbouwer. Vestigde een fabriek bij Soho en ging in 1768 samenwerken met J. Watt. Maakte talloze stoommachines; Bourdon, Eugène

Bourdon, Eugène (1808-1884) Frans ingenieur. Verkreeg in 1849 patent op een manometer, waarvan het principe nog steeds wordt toegepast. De Bourke, Richard

Bourke, Richard (1777-1855) Brits legerofficier, o.a. actief in Montevideo, Portugal en Galicië, en de Kaapkolonie. Van 1831-37 gouverneur van bouwkunde

bouwkunde Techniek voor het tot stand brengen van bouwwerken, in het bijzonder ruimten waarin mensen verblijven (huizen, scholen, fabrieken, enz.). bouwnijverheid

bouwnijverheid De activiteit van alle bedrijven die zich bezighouden met de woningbouw, de utiliteitsbouw (bedrijfsgebouwen) en de bouw van weg- bovenkruier

bovenkruier Windmolen waarvan alleen de kap wordt gekruid wanneer de wieken naar de wind gezet moeten worden. Dit kan buiten gebeuren door boxermotor

box- Eenvoudige fotocamera voor opnamen op rolfilm. Eén enkele sluitertijd, gaatjesdiafragma en eenvoudige lens, soms niet meer dan meniscuslensje. camera, cassettecamera,

boxermotor Zuigermotor met een even aantal cilinders, die hoeken van 180° met elkaar maken. De zuigers bewegen in tegengestelde richting en heffen Boyen, Hermann von

Boyen, Hermann von (1771-1848) Pruisisch generaal, kreeg grote bekendheid door zijn reorganisatie van het leger na de vrede van Tilsit (1807). In Boyer de Latour, Pierre

Boyer de Latour, Pierre Frans generaal, bevelhebber van het Franse leger in Indo-China. Presidentskandidaat in 1966, maar hij trok zich weer terug. BPS

BPS Bits Per Second, maat voor de overdrachtssnelheid van gegevens. Het aantal BPS hoeft niet gelijk te zijn aan het aantal baud, omdat er meerdere Braer

Braer Mammoettanker die in 1993 bij de Schotse Shetland-eilanden op de rotsen liep, waarna de gehele lading (85.000 ton aardolie) in zee terechtkwam. Bramah, Joseph

Bramah, Joseph (1748-1814) Brits uitvinder, wiens slotenmakerij de bakermat vormde voor de Britse gereedschapsindustrie. Construeerde een slot bramzeil

bramzeil Vierkant zeil dat boven het marszeil aan de bramra wordt aangeslagen en op de marsra uitgespannen.

brandbom

brandbom (brandkogel) Bom met een lading die na ontsteking in brand vliegt en door zijn kleverigheid overal aan vast blijft plakken. Kan dus op grote branddetector

branddetector Instrument voor het automatisch vaststellen van brand, verbonden met een alarminstallatie of alarmcentrale. Berust op het detecteren branddoorslag

branddoorslag Uitbreken van brand in een vertrek naast, boven of onder een brandend vertrek. Treedt op via verhitting van de scheidingswanden. Branddoorslag brander (schip)

brander (schip) Houten schip dat vroeger brandend op de - eveneens houten - vijandelijke vloot werd afgestuurd.

brander (techn.)

brander (techn.) Toestel voor het verbranden van brandstof. Bevat gewoonlijk een verstuiver of menger om de brandstof met voldoende lucht te me

brandoverslag

brandoverslag Verspreiding van brand door het overspringen van vonken, en dergelijke.

brandpreventie

brandpreventie Voorkómen van brand. Wordt nagestreefd door middel van: voorlichting en mentaliteitsverbetering, veiligheidsvoorschriften voor het brandspiritus

brandspiritus Accijnsvrij handelsproduct op basis van iets verdunde ethanol (circa 85%); voldoende brandbaar om zonder gevaar in spiritusbranders brandstof

brandstof Stof bestemd voor het leveren van energie. De gebruikelijke brandstoffen zetten chemische energie om in hitte door verbranding met zuurstof. brandstofcel

brandstofcel Elektrochemische cel waarin brandstoffen met zuurstof worden geoxideerd en de chemische energie in elektrische wordt omgezet. Volop brandstoffen, chemische

brandstoffen, chemische Mengsels van een brandstof en een oxidator voor het verkrijgen van een maximaal effect bij de verbranding. Dit effect ka

brandstofverbruik

brandstofverbruik Verbruik van brandstof door een motor, veelal in een voertuig. Wordt uitgedrukt in kg per uur of liter per 100 km. Veelal hanteert brandweer

brandweer Korps voor bestrijding, beperking en preventie van brand. De positie en organisatie zijn wettelijk vastgelegd (1963; Nederland en België). brandwerendheid

brandwerendheid Tijd (meestal in minuten) die verloopt voordat een constructie het bij een brand begeeft. Vooral in bouwconstructies (vloeren, dakbedekking, Braun, Wernher Magnus Maximilian von

Braun, Wernher Magnus Maximilian von (1912-1977) Duits-Amerikaans raketdeskundige. Hield zich vanaf 1932 bezig met het ontwikkelen van Bravo, Nicolás

Bravo, Nicolás (ca. 1786-1854) Mexicaans militair en politicus. Speelde een belangrijke rol als militair leider in de onafhankelijkheidsstrijd tegen Spanje break-up

break-up Het ongewenst optreden van deeltrillingen in een luidsprekerconus. Sommige delen van de conus bewegen daarbij naar voren, terwijl andere breedbandluidspreker

breedbandluidspreker Luidspreker, die in z'n eentje een zo gelijkmatige mogelijke weergave van het hele hoorbare frequentiebereik voor zijn rekening breedbeeld-tv

breedbeeld-tv TV met 16:9 beeldformaat in plaats van het huidige 4:3-formaat. Het is de verhouding van de gulden snede die met het normale blikveld breekveiligheid

breedspectrum- Bestrijdingsmiddel dat tegen zeer veel soorten onkruid en ongedierte werkzaam is. Levert uiteraard veel gevaar besturingssysteem

breekveiligheid Constructieonderdeel dat bij overbelasting bezwijkt en gemakkelijk vervangen kan worden. Voorkomt ernstige schade aan andere onderdelen.

breeuwen

breeuwen Waterdicht maken van huid en dek van houten schepen door in de naden werk (in teer gedrenkte henneppluizen of katoen) te drukken met Breguet, Abraham Louis

Breguet, Abraham Louis (1747-1823) Frans uurwerkmaker. Verbeterde de spiraalveer met een balans door de buitenste winding naar boven te buigen

Breguet, Jacques en Louis

Breguet, Jacques en Louis Franse vliegtuigconstructeurs. Construeerden de eerste vliegende (nog onbestuurbare) helikopter (1907) en bouwden talloz

breien

breien Vervaardigen van textiel door het in elkaar laten grijpen van draadlussen, waardoor een hecht geheel ontstaat. In tegenstelling tot weven kan breien, kettingbreien,

breimachine

breimachine Machine waarmee gebreid kan worden. Verdeeld in typen voor kuleer- en kettingbreien en voor vlak breien en rondbreien. In het laatste Breitkopf, Bernhard Christoph

Breitkopf, Bernhard Christoph (1695-1777) Duits drukker en lettergieter. Nam in 1719 de door Heinrich Eichbüler (1542) opgerichte drukkerij over. Breitkopf, Johann Gottlob Immanuel

Breitkopf, Johann Gottlob Immanuel (1719-1794) Duits drukker en lettergieter, zoon en opvolger van Bernhard Christoph Breitkopf. Ontwierp een Brent Spar

Brent Spar In 1975 gebouwd olieplatform, dat de eigenaars Shell en Esso in 1995 met een Britse vergunning wilden laten afzinken in een 2 km diepe breuk (techn.)

breuk (techn.) 1. Proces waarbij de samenhang in een bros materiaal door een te hoge spanning verloren gaat. De spanning kan het gevolg zijn van Brialmont, Henri Alexis

Brialmont, Henri Alexis (1821-1903) Belgisch generaal bij de genie, ontwierp o.a. de verdedigingsstelsels rond Antwerpen (1859) en de Luik-Maasl

brief

brief (Verstuurde) schriftelijke mededeling. Literaire brieven zijn bijv. de Epistulae morales van Seneca (4 v.C.- 65 n.C.), gericht aan zijn leerling L

brigade

brigade Legeronderdeel dat is samengesteld uit een aantal bataljons (meestal 3) en een onderdeel vormt van een divisie. Sterkte gemiddeld zo'n 5000 bril

bril Prothese voor het compenseren van brekingsafwijkingen van het oog, bestaande uit een montuur en twee lenzen. De meeste afwijkingen kunnen Brillat-Savarin, Anthelme

Brillat-Savarin, Anthelme (1755-1826) Frans politicus en gastronoom, bekend geworden door zijn werk 'Physiologie du goût, méditations de gastronom

Brisbane, Thomas Makdougall

Brisbane, Thomas Makdougall (1773-1860) Schots politicus en astronoom, kwam in 1789 in het leger, diende in Vlaanderen, West-Indië, Canada brocheren

brocheren 1. (innaaien) In de rug aan elkaar naaien van gevouwen boekvellen en voorzien van een papieren omslag. Geschiedt tegenwoordig vaak zonder Broekhuizen, Reyer

Broekhuizen, Reyer (15e eeuw) Gelders krijgsman, aanhanger van de Hoeken met wie hij tegen de Kabeljauwen vocht. Had in 1473 het bevel over

brokaat

brokaat (brochado = met zijde doorweven) Zijden weefsel met jacquardmotieven, waarin vaak goud- en zilverdraad is verwerkt; o.a. toegepast als meubelstof.

brom

brom Storend laagfrequent bijgeluid, meestal bestaande uit 50 Hz netfrequentie plus soms harmonischen van resp. 100 en 150 Hz. Brom ontstaat bij bromfiets

bromfiets (brommer) Rijwiel met hulpmotor van minder dan 50 cc cilinderinhoud en een maximumsnelheid van 40 km/uur. In Nederland tot het langzame broncode

broncode Versie van een programma die is geschreven in assembleertaal of in een hogere programmeertaal. Door een compiler wordt de broncode omgezet brons

brons Legering voornamelijk bestaand uit koper en tin (4-30%); donker gekleurd en harder dan zuiver koper, vooral bij hoog tingehalte. Soorten: klokkenspijs, brootsen

brootsen Verspanende bewerking waarbij een beitel omlaag wordt bewogen. Men spreekt daarom ook wel van steken. Toegepast voor het ruimen van brosheid

brosheid Verschijnsel dat materialen onder hoge belasting plotseling kunnen bezwijken; tegenovergestelde van taaiheid. Glas en beton zijn bros; rubber Brough Superior

Brough Superior Engelse motorfiets, waarvan de productie in 1919 gestart werd door George Brough. Het eerste model had als krachtbron een 1000 Browning, John Moses

Brown, Guillermo (Brown, William; 1777-1857) Zeeman van Iers-Amerikaanse afkomst, die diende bij de Argentijnse vloot. Brown, zoon van een browser

Browning, John Moses (1855-1926) Amerikaans wapenconstructeur, construeerde in 1896 een semi-automatisch pistool, dat wereldvermaard werd Brown, Guillermo

browser (bladeraar) Computerprogramma waarmee over het World Wide Web (Internet) kan worden genavigeerd. Het programma brengt de volgens brug (techn.)

brug (techn.) Verbinding tussen twee punten die door water of een dal zijn gescheiden. Een dergelijke verbinding kan ten dienste staan van het verkeer BSA

BSA (voluit: Birmingham Small Arms Co.) Britse fabriek van lichte wapens, opgericht in 1861, produceerde vanaf 1880 ook rijwielen. Vanaf 1906 bubblecapkolom

bubbel- (magneetbelgeheugen) Magnetisch geheugen waarin ferromagnetische domeintjes van minimale afmetingen kunnen worden opgewe

bubblecapkolom Destillatiekolom waarin de opstijgende dampen onder klokvormige kappen door een vloeistoflaag worden gestuwd.

buffermechanisme

buffermechanisme In zijn meest algemene betekenis een structuur die ervoor zorgdraagt dat twee of meer afzonderlijke verschijnselen elkaar niet direct bug (computers)

bug (computers) Fout in een computerprogramma.

Bugatti, Ettore

Bugatti, Ettore (Milaan 15 september 1881-Parijs 21 augustus 1947) Italiaans-Frans autoconstructeur met artistieke inslag. Bugatti werkte tot 1909 buigen (techn.)

buigen (techn.) Vervormen van plaatvormig materiaal waarbij de materiaaldikte hoogstens plaatselijk en dan nog in geringe mate verandert. Hiertoe buigproef

buigproef Onderzoek naar het gedrag van materialen bij herhaald buigen. Dit gedrag hangt af van de hoek waaronder gebogen wordt en de straal van buikdansen (techn.)

buikdansen (techn.) Golvingen in het tv-beeld.

buis

buis In de 16e en 17e eeuw gebruikte drie- of tweemaster voor de haringvisserij op de Noordzee.

buismicrofoon

buismicrofoon Microfoon, gemonteerd in een buis, zodat alleen geluid uit één richting opgevangen kan worden. Een buismicrofoon is sterk richting

buispost

buispost (buizenpost) Transportsysteem voor kleine voorwerpen, die verpakt in een koker met snelheden van 8 à 10 m/s in een buis worden voortgestuwd bulbsteven

bulbsteven Boeg van een schip voorzien van een bol deel onder de waterlijn ter vermindering van de waterweerstand. Grootste effectiviteit bij één vaarsnelheid.

bulldozer

bulldozer (dozer) Grondverzetmachine voor het verplaatsen en verdelen van grond met een groot beweegbaar blad. Door het gewicht van de bulldozer bulletin board

bulletin board Openbaar computernetwerk waar iedereen via de telefoon contact mee kan maken. Vervolgens kunnen programma's naar de eigen PC Buneau-Varilla, Philippe

Buneau-Varilla, Philippe (1860-1940) Frans ingenieur. Initiatiefnemer en belangrijkste uitvoerder van het Franse project tot aanleg van een kanaal bunker

bunker 1. In de grond uitgegraven verdedigingsbouwwerk, doorgaans opgetrokken uit zwaar beton. 2. Een kunstmatig aangebrachte hindernis op de Bunnik-hifi

Bunnik-hifi Jaarlijkse presentatiedagen van top-hifi-producten onder de naam 'Bunnik' plus jaartal, dus bijv. Bunnik '92. Deze worden in het najaar in bureaucomputer

bureaucomputer (desktop) Personal computer die bedoeld is om op een vaste plaats te worden opgesteld en daar te worden gebruikt, in tegenstelling Burgers-E.N.R.

Burgers-E.N.R. Door Hendricus Burgers in 1870 opgerichte Eerste Nederlandsche Rijwielfabriek, die aanvankelijk houten Michaux-fietsen nabouwde. burijn

burijn Stalen beiteltje, veelal met ruitvormige snede en voorzien van een scherpe punt. Gebruikt in de graveerkunst en de edelsmederij voor het aanbrengen burst

burst Drager in het tv-signaal van het kleurenreferentiesignaal, een hulpsignaal t.b.v. een zuivere kleuroverdracht.

bus

bus Fysieke verbinding tussen de centrale processor en randapparatuur zoals de harde schijf, de videokaart en de printerpoort(en). De breedte van de buskruit

buskruit Springstof op basis van kaliumnitraat (75%) als oxidatiemiddel en zwavel en koolstof als brandstof. Al ver voor de jaartelling door de Chinezen bustopologie

bustopologie Netwerkstructuur waarbij alle computers in een netwerk met elkaar zijn doorverbonden, maar de laatste niet met de eerste.

butadieen- (BR) General purpose rubber op basis van butadieen. Een goed product ontstond pas na de opkomst van de stereospecifieke polymerisatie rubber, butylrubber,

butadieenrubber

butadieenrubber Rubber op basis van butadieen. Alleen producten met een regelmatige structuur, verkregen met stereospecifieke katalysatoren, zijn button

button Klein vlakje in het scherm van een grafische gebruikersinterface, waarop de gebruiker met de muis kan klikken om een bepaalde actie te ontketenen. butylrubber

butyl- (PIR) General purpose rubber op basis van isobuteen. Wordt ten behoeve van de vulkanisatie steeds gecopolymeriseerd met 1-3% van rubber, chloorhydrinerubber,

butylrubber Rubber op basis van isobuteen met enkele procenten butadieen.

B-wapens

B-wapens (biologische wapens) Ziektekiemen die boven vijandelijk gebied verspreid kunnen worden om militairen, burgers of vee te besmetten. Voor B/W

byte

byte Groepje van (meestal) 8 bits, dat de informatie bevat voor een getal of een teken. Door met groepen bytes te werken kunnen grotere getallen of B-52

C

C- en Y-signaal

C- en Y-signaal Kleur- en helderheidscomponent in samengesteld videosignaal. Omdat ook een zwartwit-tv een kleuren-tv-signaal als volwaardig zwartwitbeeld C-aanduiding

C Hogere programmeertaal, bestaande uit een klein aantal instructies die gemakkelijk kunnen worden omgezet in machinetaal. Ondanks het kleine aantal CA

C/N

C/N Carrier-to-Noise-ratio. Draaggolf/ruisverhouding. Wordt ook wel minder juist S/N (Signal-to-Noise-ratio) genoemd.

C++ Hogere programmeertaal, uitbreiding van C. C++ onderscheidt zich van C doordat het in C++ mogelijk is objectgeoriënteerd te programmeren.

CA (Conditional Access) Voorwaardelijke ontvangst van gecodeerde uitzendingen.

C-aanduiding Aanduidingen op audiocassettes, die de bandlengten (totale afspeelduur in minuten) aangeven. Zo kan op een C-60 cassette op elke cassettekant C-mount

cabochonvorm

cabochonvorm Vorm waarin synthetische edelstenen kunnen worden geleverd. De grondstof heeft de vorm van een staaf, die door afsmelten druppels cacao

cacao Genotmiddel bereid uit de zaden van de cacaoboom Theobroma cacao. De gedroogde zaden worden gereinigd, gebrand en ontdopt, waarna de cache

cache 1. Geheugengebied in een computer dat wordt gebruikt voor de opslag van gegevens die net van de harde schijf zijn gelezen. Een cache verhoogt cacheprogramma

cacheprogramma Computerprogramma dat of device driver die een harddisk-cache installeert.

CAD/CAM

CAD/CAM (afkorting van Computer Aided Design/Computer Aided Manufacturing) Ontwerpen en fabriceren met computer-ondersteuning. Bij CAD CAE

CAE afkoring van Computer Aided Engineering. Speciale toepassing van CAD. Biedt de mogelijkheid een getekend ontwerp te testen door simulatie CAI

CAI (Centrale Antenne Inrichting) Stedelijk kabelnet met onbeperkt aantal aansluitingen voor de distributie van radio- en tv-programma's, zowel van caisson

caisson 1. Klokvormige constructie met overdruk voor het werken onder (grond)water. De bodem van de caisson is open voor het verrichten van werkzaamheden, Calar Alto-sterrenwacht

Calar Alto-sterrenwacht Duits-Spaanse sterrenwacht op de bergtop Calar Alto in de Spaanse Sierra Nevada. De grootste telescoop op de sterrenwach

Callenburgh, Gerard

Callenburgh, Gerard (1642-1722) Nederlands vlootvoogd, nam als vlaggekapitein deel aan de tocht naar Martinique (1674). In de slag bij de Etna Calvados

Calvados Departement in Noordwest-Frankrijk, Normandië; 5548 km2, 589.600 inw. Hoofdstad: Caen. Landbouw en veeteelt, in de kuststrook visserij

Calypso (sterrenk.)

Calypso (sterrenk.) Een van de kleine maantjes van de planeet Saturnus, in 1980 ontdekt op foto's die werden gemaakt door de Amerikaanse ruimtesondes Camacho, Eliodoro

Camacho, Eliodoro (Tweede helft 19e eeuw) Boliviaans generaal en politiek leider. C. onderscheidde zich in de Pacifico-oorlog (1879-83), leidde camcorder

camcorder Camerarecorder, camera met ingebouwde videorecorder. Is klein en licht van gewicht. Er zijn verschillende, helaas niet-compatible systemen: camera

camera 1. Optisch instrument waarin een reëel beeld geprojecteerd wordt. Gewoonlijk wordt het beeld in de camera geregistreerd (fotocamera, filmcamera) camerabewegingen

camera, automatische systeem Meestal eenogige spiegelreflexcamera, voorzien van automatische belichtingsprogramma's en automatische afstandmeting, camera, boxcamera,

camera, loopbodemcamera,

camera, miniatuurcamera,

camera, technische Fotocamera waarbij lens en film naar keuze ten opzichte van elkaar kunnen worden ingesteld. De lens is verwisselbaar. Steeds

camera, tweeoogspiegelreflexcamera,

camera, wegwerp Zeer eenvoudige kunststof kleinbeeldcamera, die na gebruik met de belichte filmp erin wordt ingeleverd. Meestal zonder belichtingsregeling; Campaign for Nuclear Disarmament

camerabewegingen Een van de grote voordelen van videofilmen is dat met de camera kan worden rondgekeken, waardoor de kijker een veel duidelijker camerastandpunt

camera-instellingen

camera-instellingen Camera-instellingen zijn van wezenlijk belang voor de mate van levendigheid van de videofilm. Afwisseling van camera-instelling, camera, automatische systeem

camerastandpunt Bij het maken van videofilmopnamen kunnen met behulp van het gekozen standpunt bepaalde psychologische effecten worden v

Campaign for Nuclear Disarmament (Ook: CND) Britse vredesbeweging opgericht in 1958 en vooral actief tot 1961. De CND organiseerde grote Canada-France-Hawaii Telescope

Canada-France-Hawaii Telescope (CFHT) Grote spiegeltelescoop met een spiegelmiddellijn van 3,6 meter op de 4200 m hoge bergtop Mauna Kea canvas

canvas Sterk, wijdmazig weefsel van vlas, katoen, hennep of synthetische garens. Gebruikt voor zeildoek, grondweefsel voor tapijten, schilderslinnen caoutchouc

caoutchouc Natuurrubber gewonnen uit het melksap van een aantal hogere tropische planten, o.a. enkele soorten van de maagdenpalmfamilie (Apocynaceae)

CapsLock

CapsLock Toets op computertoetsenbord. Als deze toets wordt ingedrukt, genereren de lettertoetsen op het toetsenbord hoofdletters in plaats van kleine capstan

capstan Aandrijfas in audio- en videorecorder die, tezamen met de aandrukrol, voor het bandtransport zorgt. Wordt ook bandtransportas genoemd. Het capture ratio

capture ratio (vangverhouding) Een zeer belangrijke tunerspecificatie. Het is het vermogen van een FM-ontvanger om van twee zenders, die op nagenoeg carbochemische industrie

carbochemische industrie Chemische industrie die haar grondstoffen uit steenkool betrekt. Belangrijke producten: (uit koolteer) benzeen, naftalee

carboneren

carboneren (cementeren, opkolen) Oppervlakteharding van een metalen werkstuk, waarbij onder hoge temperatuur koolstof van buitenaf naar binnen carbonpapier

carbonpapier Dun papier voorzien van een mengsel van kleurstof (vroeger roet) en hars, was of olie. Deze laag geeft onder druk een afbeelding op carborundum

carborundum Slijpmiddel op basis van korund en siliciumcarbide. Veelal ook gebruikt als synoniem van siliciumcarbide. Siliciumcarbide

carburator

carburator Instrument voor het in de juiste verhouding mengen van lucht en vloeibare brandstof in verbrandingsmotoren. Werkt via onderdruk in de carcer

carcer (Latijn: gevangenis) De oudste gevangenis in Rome was de Carcer Mamertinus op het Forum Romanum, op de plek waar later een kerkje gewijd cardanas

cardanas As waarin een of meer cardankoppelingen zijn opgenomen. In gebruik als aandrijfas voor voertuigen met afgeveerde aangedreven wielen cardioademicrofoon

cardioademicrofoon Richtinggevoelige microfoon met een niervormige karakteristiek. Deze is voor de verschillende microfoontypen lang niet gelijk. Carilon

Carilon Tussen 1983 en 1995 door Shell ontwikkelde kunststof, een copolymeer die is opgebouwd uit koolmonoxide en etheen. Carilon combineert CARIN

CARIN (Car Information and Navigation) Door Philips geïntroduceerd voertuignavigatiesysteem. Het is opgebouwd uit sensoren voor de bepaling van carpoolstrook

carpoolstrook (carpoolwisselstrook) Extra, 7 km lange rijbaan langs de A1 tussen Muiden en Diemen die in 1993 in gebruik werd gesteld, en waarvan Carriage Return

Carriage Return Stuurteken dat wordt gegenereerd door de Enter-toets. In tekstbestanden wordt Carriage Return samen met Line Feed gebruikt om carrosserie

carrosserie Deel van een auto dat de motor en de passagiers- en/of laadruimte omgeeft. Werd vroeger uit losse delen opgebouwd op het dragende chassis. CARS

CARS (Computer Assisted Recording System) Door Sansui ontwikkelde computervoorziening op een cassettedeck waarbij de opname van een CD automatisch CASS

CASS (Conditional Access Sub System) Apparaat met Smart Card-voorziening, die op daarvoor voorbereide D2MAC kan worden aangesloten, waardoor casseiver

casseiver Combinatie van tuner, versterker en cassettedeck in één behuizing, ook wel cassettereceiver genoemd.

cassette- Camera ingericht voor opnamen op film in een cassette waarin zowel de nog onbelichte als de reeds belichte film een plaats vindt camera, eenoogspiegelreflexcamera,

cassettedeck

cassettedeck Het cassettedeck heeft tot doel de audiosignalen van microfoon, tuner, cd-speler, platenspeler e.d. op de in een cassette opgesloten magneetband cassetteradio

cassetteradio Gecombineerde portable radio met cassetterecorder, plus vaak ook een cd-speler. Wordt ook wel radiocassetterecorder of, als het een

cassetterecorder

cassetterecorder Bandrecorder (meestal draagbaar, in tegenstelling tot het cassettedeck) waarbij de beide haspels voor de magnetische band in één cassettespeler

cassettespeler Bandapparaat dat alleen kan weergeven. De cassettespeler treffen we in de auto aan, meestal gecombineerd met tuner- en versterkerdeel. cassiaolie

cassiaolie Olie verkregen uit de bladeren en twijgen van de Cinnamon caccia. Dun vloeibaar, bruingeel, naar kaneel ruikend en met aromatische smaak. Cassini

Cassini Naam van een Amerikaanse ruimtesonde voor onderzoek aan de planeet Saturnus. Cassini wordt in oktober 1997 gelanceerd, en zal in 2004 castellum

castellum Romeins fort of legerkamp voor een troepenmacht kleiner dan een legioen, met hetzelfde grondplan als een castra. Castella werden langs castorolie

castorolie (ricinusolie) Olie bereid uit de zaden van de castor (wonderboom). Door de zaadkernen koud te persen verkrijgt men wonderolie, die als castra

castra Romeins legerkamp voor een of meer legioenen (1 legioen was ca. 5000 man). Meestal rechthoekig grondplan, met de tent van de bevelhebber CATV

CATV (Community Antenna TV System) Gemeenschappelijk antennesysteem met kabelnetwerk.

Cavaillé-Coll, Aristide

Cavaillé-Coll, Aristide (1811-1899) Frans orgelbouwer, die veel vernieuwingen aanbracht. De romantische klank van zijn orgels inspireerde vooral

cavalerie

cavalerie Wapen in het leger dat snel verplaatsbare troepen met een hoge slagkracht omvat. Vroeger was dit de ruiterij, die werd ingezet voor verkenning cavitatie

cavitatie Ontstaan van vacuümbellen bij heftige beroering van een vloeistof, o.a. door pompen, scheepsschroeven, enz. Na het ontstaan imploderen CAV-plaat

CAV-plaat (Constant Angular Velocity-plaat) Beeldplaat (Laserdisc) die met een constant toerental van 1500 tpm ronddraait en waarop fragmenten Caxias, Luis Alves de Lima e Silva

Caxias, Luis Alves de Lima e Silva (1803-1880) Braziliaans militair en conservatief politicus. Sloeg separatistische opstanden neer in de jaren 1841-Cazin-edities

Cazin-edities Typografisch zeer verzorgde boekjes van de Franse uitgever Hubert-Martin Cazin (1724-1795), die tussen 1773 en 1786 verschenen.

CCAW

CCAW (Combined Copper Aluminium Wire) Verkoperd aluminiumdraad voor optimale signaaldoorgifte aan o.m. hoofdtelefoons.

CCD

CCD (charge coupled device) Elektronische detector, die bestaat uit een lichtgevoelige chip. De chip is onderverdeeld in een zeer groot aantal lichtgevoelige CCD-chip

CCD-chip Beeldopname-element in o.m. videocamera, ook CCD-beeldsensor genoemd. De voorheen toegepaste camerabuis, zoals de kwetsbare Vidicon, CCIR

CCIR (Comité Consultatif International des Radiocommunications) Instituut dat de normen voor audio- en video-apparatuur vaststelt. Een van de belangrijkste CCITT

CCITT Comité Consultatif International Télégraphique et Téléphonique, instelling die zich bezighoudt met de vaststelling van normen en standaards CCITT-standaards

CCITT-standaards Standaards voor de communicatie tussen modems, het Europese equivalent van de Amerikaanse Bell-standaards.

CCS

CCS (Compu-Link Communications System) Interactief systeem tussen de componenten van een midiset of ander componentensysteem met centrale CCT

CCT (Computer Controlled Teletekst) Door Philips ontwikkeld Teletekstsysteem met automatische karakterkeuze voor drie talen, een geheugen voor CCTV

CCTV (Closed Circuit TV) Gesloten tv-circuit voor o.m. bewakingsdoeleinden.

CCU

CCU (Camera Control Unit) Stuureenheid voor een videocamera.

cd (audio/video) (compact disc) Door Philips ontwikkelde digitale audioplaat waarop de muziek in de vorm van pulsen, ofwel in computertaal is vastgelegd, cdtv

CD Extra

CD Extra Door Philips en Sony ontwikkelde Multisession Music CD die combinaties van beeld, audio en cd-rom-informatie mogelijk maakt. Een CD cd (audio/video)

cd-aftasting Bij de cd-opname wordt het digitale signaal, dat uit reeksen bits bestaat, in de vorm van een spiraalvormig putjesspoor in de zilverkleur

cd-drive

cd-drive Een cd-speler zonder digitaal-analoog converters (dac's), die dus uitsluitend een digitaal signaal kan afgeven. De cd-drive is bedoeld om op cd-e

cd-e (cd-erasable) Opneembare cd die wisbaar is en daardoor steeds weer voor nieuwe opnamen kan worden gebruikt.

cd-graphics

cd-graphics Een cd met grafische informatie die via het tv-scherm kan worden weergegeven. Geluidskwaliteit en speelduur van de cd worden door cd-i

cd-i (cd-interactive) Digitale plaat van het normale cd-formaat. De cd-i is echter een multimedium dat alles biedt wat een digitale plaat maar bieden cd-ingang

cd-ingang Aansluiting op versterker voor cd-speler. Meestal staat bij deze ingang CD/AUX, of CD/VIDEO/AUX. Want behalve een cd-speler, kan cd-portable

cd-portable Radiocassetterecorder met ingebouwde, volwaardige cd-speler. Net zoals bij de gewone huiskamer-cd-speler zijn er altijd wel verschillende cd-r

cd-r (cd-recordable) Opneembare cd, die daarna uitsluitend kan worden weergegeven. Dit in tegenstelling tot de cd-e (erasable) die wisbaar is.

cd-rom

cd-rom (audio) (cd-read only memory) Van oorsprong professioneel toegepast schijfgeheugen voor computerdata en -programma's, dat volgens hetzelfde CD-ROM/XA

cd-rom Compact Disc Read Only Memory, schijfgeheugen dat volgens hetzelfde principe werkt als de gewone muziek-cd. De schijf die programmatuur, cd-rom (audio)

CD-ROM/XA (CD-ROM eXtended Architecture) Een van de pogingen tot standaardisering van de cd-rom; de CD-ROM/XA was speciaal bedoeld voor cd-single

cd-single (cd-s) Kleine cd met een diameter van 8 cm en een speelduur van ca. 20 minuten. Deze kan door elke moderne cd-speler worden afgespeeld. cd-speler

cd-speler Apparaat voor het afspelen van compact discs. De cd-speler is een frontlader. De cd wordt in een schuiflade gelegd, die motorisch open en cd-video

cdtv (commodore dynamic total vision) Door computerfabrikant Commodore uitgebrachte eigen versie van de cd-i-speler, die op elke tv kan worden cd-aftasting

cd-video Door Philips ontwikkelde beeldplaat, die in 1987 is geintroduceerd en die ook kortweg cd-v werd genoemd. In 1990 is de naam wereldwijd cd-wisselaar

cd-wisselaar Een cd-speler die de mogelijkheid biedt een aantal cd's automatisch achter elkaar af te spelen, waardoor een zeer lange ononderbroken CD-WORM

CD-WORM (CD - Write Once Read Many times) Een cd die in eerste instantie is ontwikkeld voor het opslaan van computergegevens, zoals documenten. cel (computers)

cel (computers) Blokje in een werkblad in een spreadsheetprogramma, eenduidig gedefinieerd door de coördinaten (rij en kolom).

cellofaan

cellofaan Halfsynthetische kunststof op basis van geregenereerde cellulose, bereid uit celluloseanthogenaat. Bevat tot 10% glycerine; zwelt op in water, celluloid

celluloid Halfsynthetische kunststof op basis van cellulosedinitraat met 30-40% kamfer. Oplosbaar in alcohol, aceton en dergelijke, waardoor het makkelijk celluloselak

celluloselak Verdunde oplossing van een halfsynthetische kunststof op basis van cellulose, die na drogen een doorzichtige lak of vernislaag oplevert. celstof

celstof Massa bestaande uit losse, fijne en zuivere cellulosevezels. Gebruikt voor adsorberend papier, watten e.d.

cement (techn.)

cement (techn.) Bindmiddel op basis van calciumsilicaten en aluminaten, dat in de bouw wordt gebruikt voor het samenstellen van beton en metselspecie. centimetergolven

centimetergolven Elektromagnetische golven met een golflengte tussen 1 en 10 cm. In frequentie uitgedrukt is dit het gebied van 30.000 MHz.

centraalsluiter

centraalsluiter Sluiter gemonteerd tussen de lenzen van een objectief, gewoonlijk bestaande uit lamellen die kunnen wegdraaien. Belichtingstijden centrale verwarming

centrale verwarming Verwarming door middel van een enkele ketel, van waaruit een warmteoverdrachtsmedium (water, lucht) door een geheel gebo

centrale-antennesysteem

centrale-antennesysteem (CAS) Ontvangstsysteem voor radio en tv via een antenne die d.m.v. antenneversterkers en kabels is verbonden met een centreren

centreren De tekst precies in het midden tussen de kantlijnen plaatsen.

centrifugaal- (radiale compressor) Compressor waarin gas door de draaiende beweging van een waaier een grote snelheid krijgt (in de compressor, stromingscompressor,

centrifugaal- Meestal in- en uitzetbare koppeling met weerstandsschoenen op de ingaande as, die door centrifugaal kracht, tegen een ve

centrifugaal- Stromingspomp met in de pompruimte een roterende waaier die het medium naar buiten slingert. De pompruimte gaat geleidel

centrifugaalgieten

centrifugaalgieten Giettechniek waarbij de gietvorm (snel) ronddraait. Hierdoor wordt een snelle, gelijkmatige verdeling van het gietmateriaal over centrifugaalpomp

centrifugaalpomp Pomp waarbij vloeistof door de draaiende beweging van een waaier een grote snelheid krijgt, die in een nauw toelopende diffuso

centrifuge

centrifuge Toestel voor het scheiden van bestanddelen van een mengsel door dit snel rond te draaien. Wordt gebruikt voor het scheiden van twee onmengbare centronics

centronics Standaard voor parallelle gegevensoverdracht. Via de Centronics-interface worden de meeste typen printers op de computer aangesloten.

centuria

centuria Militaire en politieke afdeling van Romeinse burgers, ingesteld door koning Servius Tullius en oorspronkelijk 100 man omvattend. De aanvoerder Cerro Tololo Inter-American Observatory

Cerro Tololo Inter-American Observatory (CTIO) Amerikaanse sterrenwacht op het zuidelijk halfrond, die is gebouwd op de 2200 meter hoge bergtop CES

CES (Consumer Electronics Show). Tweemaal per jaar in de VS gehouden elektronicabeurs. 's Winters wordt de CES in Las Vegas en 's zomers in CH SET

CH SET Testsignaal dat door de videorecorder geleverd wordt voor het instellen van het tv-apparaat op de erop aangesloten videorecorder. Dit is alleen Challenger

Challenger Amerikaans ruimteveer (space shuttle) dat op 29 januari 1986 72 seconden na de lancering explodeerde door een lek in het afdichtingssysteem channel

channel Praktische aanduiding voor tv-stations die op hoge frequenties uitzenden. Het werken met de grote frequentiegetallen is in de praktijk onhandig. Chapman, Anthony Colin Bruce

Chapman, Anthony Colin Bruce (19 mei 1928-Norfolk 16 december 1982) Brits racewagenontwerper, hield zich na het behalen van zijn ingenieurstitel charge

charge Oorspronkelijk aanval met blanke wapens (degen, sabel) op vijandelijke eenheden, in het algemeen uitgevoerd door de cavalerie. Politieoptreden chassis

chassis Deel van een drie- of meerwielig voertuig dat de motor, wielen en carrosserie draagt. Bestaat uit stevige buizen en kokers die een soort raamwerk checksum

checksum Controlegetal dat bij de overdracht van een gegevensblok tussen computers wordt meegestuurd om de ontvangende partij in staat te stellen chemiekaarten

chemiekaarten Informatiesysteem over de gevaarlijke eigenschappen van chemische stoffen. Verzorgd door organisaties van de chemische industrie Chemin des Dames

Chemin des Dames Strategische route van ca. 30 km over een bergkam in de Champagne, gelegen tussen de valleien van de Aisne en de Ailette. Vooral chemisch toilet

chemisch toilet Toilet waarin de afvalstoffen door chemische middelen (vaak kaliumpermanganaat met natronloog) worden afgebroken. Wordt toegepast chemische industrie

chemische industrie Procesindustrie waarin verbindingen worden omgezet in andere door het (op grote schaal) uitvoeren van reacties. Voor zover chemische oorlogvoering

chemische oorlogvoering Het gebruik van giftige chemicaliën als wapen, meestal in de vorm van gifgassen. Deze werden voor het eerst gebruikt doo

chemische technologie

chemische technologie Toegepaste wetenschap waarin apparatuur voor de uitvoering van chemische reacties wordt ontwikkeld. Men onderscheidt chemische wapens

chemische wapens (C-wapens) Strijdmiddelen bestaande uit chemicaliën die verspreid worden over een gebied om er mens, plant en dier mee uit chevron

chevron (Fr.: o.a. streep op mouw; keper) In de heraldiek een wapenfiguur, die lijkt op de nok van een huis. Ook rangonderscheidingsteken voor onderofficieren Child Lock

Child Lock Elektronisch kinderslot op tv of videorecorder waarmee kan worden voorkomen dat kinderen of onbevoegden er gebruik van maken.

chintz

chintz Sterk glanzend weefsel van effen of bedrukte katoen. De glans wordt verkregen door kalanderen. Meubelstof.

chip

chip Geïntegreerd circuit waarop een groot aantal verschillende schakelingen is verenigd tot een volledige rekeneenheid. Is inmiddels zo vervolmaakt chipkaart

chipkaart Pasje waarop gegevens kunnen worden opgeslagen en gewijzigd. Zo bestaan er bijvoorbeeld telefoonpasjes waarop een bepaald bedrag kan chipknip

chipknip Oplaadbare chipkaart, waarmee kleine bedragen kunnen worden voldaan (tot ca. 45 gulden). De kaart, waarmee in 1995 en 1996 op verschillende chloorbereiding

chloorbereiding Bereiding van chloor: in het laboratorium uit zoutzuur en MnO2 (bruinsteen); industrieel vooral uit NaCl (keukenzout), soms KCl, chloorkalk

chloorhydrine- (CHR) Speciality rubber op basis van epichloorhydrin. Wordt verkregen door stereospecifieke polymerisatie. Moleculegewic

chloorkalk Technisch product, ontstaan na inleiding van chloorgas door Ca(OH)2 (calciumhydroxide). Samenstelling: Ca(ClO)Cl. Witte massa, slecht chloropreenrubber

chloropreen- (CR) Speciality rubber op basis van chloropreen (2-chloorbutadieen-1,3). Weinig brandbaar, goed chemicaliënbestendig en goede rubber, etheenpropeenrubber,

chloropreenrubber Rubber op basis van chloropreen. Hoogwaardig, maar kostbaar.

choppers

choppers Primitieve hakwerktuigen uit het Vroeg Paleolithicum; het waren stenen waarvan aan de zijkant in een of twee richtingen stukken waren chromasignaal

chromasignaal Kleuren- of C-signaal bij kleurentelevisie.

chrominantie

chrominantie Kleursignaal-ruisafstand, naast luminantie een van de belangrijke elektro-akoestische eigenschappen van een videoband. Hoe groter deze chroomband

chroomband (chroomdioxide-band, CrO2-band). Ook genoemd: IEC II- of Type II-cassette. Een van de drie in omloop zijnde bandsoorten. De andere chroomleer

chroomleer Leer gelooid in een bad met chroomzouten. Het is soepel, slijtvast en verdraagt hoge temperaturen. Voorbeelden van chroomleer zijn o.chroomstaal

chroomstaal Legering van chroom en ijzer, gewoonlijk met andere elementen. Bereid uit ferrochroom. Kostbaar, maar met zeer goede eigenschappen chroomsubstituut

chroomsubstituut Magnetisch materiaal dat geen chroomdioxide is, maar ongeveer wel dezelfde eigenschappen heeft en dat dan ook evenals chroomdioxide cilinder (computers)

cilinder (computers) Verzameling boven elkaar gelegen sporen op de diverse schijfkanten van een harde-schijvenpakket. Ieder spoor van een cilinder cilinderkop

cilinderkop Bovenste deel van de cilinder van verbrandingsmotoren. Steeds als los constructieonderdeel uitgevoerd, meestal van gegoten lichtmetaal. cilinderpers

cilinderpers Drukpers waarbij een cilindervormig drukelement een vlakke drukvorm raakt; bij het drukken beweegt de vorm met het vel papier heen cilinderslot

cilinderslot Slot met een draaibare cilinder, die bij draaiing de blokkerende klink wegneemt. Het draaien van de cilinder wordt voorkomen door verende cinch-plug

cinch-plug Ook wel tulpplug genoemd. Algemeen gebruikte, kwalitatief hoogwaardige éénpens aansluitplug voor audiodoeleinden en meer en meer circuit

CIRC-foutcorrectiesysteem

CIRC-foutcorrectiesysteem Het CIRC-correctiesysteem, dat door Reed en Solomon is uitgedacht, en voluit Cross Interleaved Reed Solomon Code cire perdue

circuit Elektronische schakeling.

cire perdue Methode voor het gieten in brons of andere metalen, waarbij het wasmodel verloren gaat.

cirkelzaag

cirkelzaag Zaagwerktuig met een cirkelzaagblad (cirkelvormige zaag met tanden langs de cirkelomtrek). Gewoonlijk uitgevoerd als cirkelzaagmachine CISC

CISC Complex Instruction Set Computer, een computer met een complexe set instructies. Alle normale IBM- PC's (8088 - 80486, Pentium) zijn CISC-cisterna

cisterna Regenput. In de Oudheid een (meestal ondergronds) reservoir voor het bewaren van regenwater of van over aquaducten aangevoerd water.

citadel

citadel (Ital.: cittadella, verkleinwoord van città = stad) Dwangburcht, vestingwerk dat gebouwd werd ter bescherming van een stad of ter afschrikking Citroën

Citroën Franse autofabriek, in 1915 opgericht door André Citroën (1878-1935). Begonnen met de fabricage van tandraderen, leverde Citroën tijdens Clarke-baan

Clarke-baan De baan van een geostationaire satelliet, genoemd naar de science-fictionauteur Arthur C. Clarke, die het principe van de geostationaire classificeerder

classificeerder Havenarbeider die zich bezighoudt met het schoonmaken van de huid, ruimen, tanks, enz. van schepen. Vaak wordt ook het schilderwerk Clausewitz, Carl Philipp Gottfried von

Clausewitz, Carl Philipp Gottfried von (1780-1831) Duits generaal en krijgskundige. O.a. directeur van de Militaire Academie (1818). Bekendste Claus-proces

Claus-proces Proces voor de bereiding van zwavel. Wordt vaak toegepast na het ontzwavelen van brandstoffen en dergelijke (van belang ter voorkoming Clementine

Clementine Amerikaanse ruimtesonde voor onderzoek aan de maan. Clementine was in feite een testsonde van het Amerikaanse Ministerie van Defensie; CLI

CLI (Calling Line Identification) Automatisch systeem waardoor het nummer van de beller op een display verschijnt bij de telefoon van degene die gebeld cliché (techn.)

cliché (techn.) Drukvorm waarop langs chemische weg een reproductie van het origineel is overgebracht. Het clichémateriaal bestaat uit koper, zink, click fit

click fit Luidsprekeraansluiting d.m.v. een blankgemaakte aansluitdraad in een veerklem.

client

client Ook wel `master'. Computer in een netwerk, die gebruik maakt van faciliteiten op een andere computer, de server of slave. De server stelt zijn clip art

clip art Afbeeldingen, bedoeld voor tekenprogramma's, die ofwel commercieel worden verkocht, ofwel als public domain-bestanden worden verspreid. clipping

clipping Het afsnijden of aftoppen van signalen door oversturing van de versterker, waardoor ernstige vervorming ontstaat. Bij luidsprekers, en in het cloaca (riool)

cloaca (riool) (Latijn: riool) Afvoerkanaal, reeds in de 5e eeuw v.C. bekend in de Mesopotamische en Assyrische cultuur. In Athene gebruikte men CLOCK SET

CLOCK SET Insteltoets op videorecorder of van timer voorziene tuner voor het instellen van de juiste tijd.

closed-loop

closed-loop dual capstan Kwalitatief hoogwaardig bandtransportsysteem in cassettedeck, waarbij niet één vliegwiel en één bandtransportas (capstan

closed-loop Zodanig geschakeld circuit dat er een vorm van terugkoppeling bestaat tussen uit- en ingang. Daardoor kunnen de eigenschappen nauwkeurig closed-loop dual capstan

close-up

close-up Het van dichtbij tot zeer dichtbij opnemen van een gezicht of een voorwerp, waardoor het sterk vergroot wordt afgebeeld. In een film kan cluster (audio/video)

cluster (audio/video) Groep bij elkaar hangende communicatiesatellieten. Hoewel ze schijnbaar vlak naast elkaar hangen, zijn ze in werkelijkheid enkele cluster (blok, allocation unit)

cluster (blok, allocation unit) Een of meer sectoren die als één geheel worden toegewezen aan bestanden. Door clusters te gebruiken in plaats van sector

cluster (sterrenk.)

cluster (sterrenk.) Verzameling van enkele tientallen tot vele duizenden sterrenstelsels, die door de onderlinge zwaartekracht bij elkaar gehouden worden. Cluster (sterrenk.)

Cluster (sterrenk.) Verzameling van vier identieke Europese satellieten die 'in formatie' in een baan om de aarde gebracht hadden moeten worden, CLV-plaat

CLV-plaat (Constant Linear Velocity-plaat) Laserdisc met constante aftastsnelheid, ofwel niet-constant toerental. In tegenstelling tot de CAV-(Constant CMOS

CMOS (Complementary Metal Oxide Semiconductor) Energiezuinige chiptechnologie die dank zij de geringe warmte-ontwikkeling geschikt is voor CNN

C-mount Standaardbevestiging voor verwisselbaar objectief op videocamera of camcorder.

CNN (Cable News Network) 24-uurs non-stop Amerikaans nieuwskanaal via de satelliet IntelSat VA-F11 op 27,5° West.

coaten

coaten Overdekken van een materiaal met een laagje van een ander materiaal. Tot het coaten behoren vooral verven en lakken en het overdekken met coaten, optisch

coaten, optisch Overdekken van doorzichtig materiaal met een ander doorzichtig materiaal ter vermindering van reflecties. Voor een optimaal resultaat coating (audio)

coating (audio) Magnetiseerbare laag van audio- of videoband, ook wel emulsie of oxidelaag genoemd.

coating (techn.)

coating (techn.) Magnetiseerbare laag van audio- of videoband, ook wel emulsie of oxidelaag genoemd.

coaxiaal luidspreker

coaxiaal luidspreker Luidspreker die bestaat uit een grote conus voor de lage tonen, met daarin gemonteerd een kleine concentrische tweeter voor COBOL

COBOL COmmon Business Oriented Language, een van de oudste en bekendste programmeertalen, vooral gebruikt voor handelsdoeleinden.

Cochrane, Thomas Alexander

Cochrane, Thomas Alexander (1775-1860) Brits zeeheld, graaf van Dundonald, onderscheidde zich bij de Britse marine in de napoleontische oorlogen. Cockerill, John

Cockerill, John (1789-1840) Belgisch grootindustrieel, geboren in het Engelse graafschap Lancashire, zoon van William Cockerill. Verwierf in 1817 Cockerill, William

Cockerill, William (1759-1832) Brits-Belgisch industrieel, deskundige op het gebied van spintechnieken. Vestigde zich in 1799 in Verviers, waar hij code (computers)

code (computers) Benaming voor alles wat op de een of andere manier een uitvoerbare instructie of opdracht voor de computer is. Men onderscheidt code (techn.)

code (techn.) Voorschrift waarmee de vorm van een bericht veranderd kan worden (codering) zonder dat de betekenis verandert. Door vervolgens codering

codering Het onherkenbaar maken van informatie om herkenning door onbevoegden te voorkomen. Een bestand kan bijvoorbeeld met een wachtwoord codex

codex (Lat.) Oudste vorm van het boek, ontstaan in de 2e eeuw v.C.. Aanvankelijk bestond het uit twee wastafeltjes, de zgn. diptychon, vervolgens

Codex Alimentarius

Codex Alimentarius Verzameling van onder de auspiciën van de FAO/WHO (Voedsel- en Gezondheidsorganisaties van de VN) opgestelde normen Coehoorn, Menno, baron van

Coehoorn, Menno, baron van (1641-1704) Nederlands militair en vestingbouwer. Publiceerde in 1685 'Nieuwe vestingbouw op een natte of lage coërcitiefkracht

coërcitiefkracht Benodigde kracht om remanent magnetisme (remanentie) af te breken ofwel om magnetisch materiaal te demagnetiseren. Het is dus cohors praetoria

cohors praetoria Oorspronkelijk een bewakingsdetachement van een Romeinse legerplaats. Keizer Augustus (gest. 14 n.C.) vormde uit deze soldaten coïncidente luidspreker

coïncidente luidspreker Luidsprekersysteem van twee luidsprekers in één, waardoor dat ene systeem het hele frequentiebereik voor zijn rekening k

cokes

cokes (kooks) Vaste stof die overblijft na het verwijderen van de meeste vluchtige bestanddelen uit steenkool. Hiertoe wordt steenkool verhit in een cokes, metallurgische

cokes, metallurgische Cokes die toegepast kan worden in hoogovenprocessen voor de reductie van metalen (vooral ijzer). Moet uit harde, poreuze

collectieve veiligheid

collectieve veiligheid Van collectieve veiligheid is sprake als landen, mondiaal of binnen een regio, afspreken dat agressie gepleegd door een van de collectieve zelfverdediging

collectieve zelfverdediging In het volkenrecht vastgelegd principe, waarbij een aantal landen, verbonden door een verdrag, zich verplicht in geval collector

collector 1. Ieder toestel dat iets opvangt en/of verzamelt, bijv. zonnecollector voor toestellen die de zonnewarmte opvangen en zonlicht omzetten in collectormotor

collector- Elektromotor voor gelijk- of wisselstroom, met een rotor waarin meerdere gescheiden wikkelingen zijn gelegd, die verbond

collectormotor Elektromotor waarbij de stroom via twee collectoren naar het anker wordt gevoerd.

collodium

collodium Stroperige oplossing van cellulosedinitraat in ether en ethanol of aceton en amylacetaat; bij verdamping vormt collodium een dun, doorschijnend colourbar (audio/video)

colourbar (audio/video) Kleurenbalk op tv-scherm.

Colpitt-oscillator

Colpitt-oscillator Oscillatorschakeling met een directe koppeling tussen in- en uitgang van het actieve element (bijv. transistor) via een spoel of kristal Colt, Samuel

Colt, Samuel (1814-1862) Amerikaans uitvinder en industrieel. De door hem uitgevonden revolver, veelal 'Colt' genoemd, was zo goed dat ruim een Columbus (sterrenk.)

Columbus (sterrenk.) Oorspronkelijke naam van de Europese bijdrage aan het toekomstige internationale ruimtestation. Columbus wordt gebouwd COM

COM Oorspronkelijk in MS-DOS, nu algemener, de aanduiding voor communicatiepoort waarlangs serieel (bit voor bit achter elkaar) dataverkeer plaatsvindt.

combfilter

combfilter Zeer essentiële voorziening in tv-toestel, in het Nederlands kamfilter genoemd. Om de bandbreedte te beperken zendt de tv-zender kleur- Combined Joint Task Forces

Combined Joint Task Forces (CJTF-concept) Tijdens de NAVO-top van januari 1994 werd het concept aanvaard dat het Europese NAVO-lidstaten command interpreter

command interpreter Het deel van een besturingssysteem dat de invoer van het toetsenbord inleest en de ingevoerde opdrachten interpreteert en uitvoert. commodore

commodore 1. Rang bij de marine, tussen kapitein ter zee en schout-bij-nacht in. 2. Rang bij de luchtmacht, bevelvoerend opperofficier van een luchtmachtonderdee

common ceiling

common ceiling (Engels: gelijk plafond) Begrip, gebruikt wanneer in verdragen gelijke plafonds of maximale aantallen (wapensystemen, manschappen) communicatieparameters

communicatieparameters De instellingen volgens welke seriële communicatie tussen computers verloopt: baudrate, aantal databits, wel of geen par

communicatiepoort

communicatiepoort Andere benaming voor de seriële poort.

communicatieprogramma

communicatieprogramma Programma waarmee datacommunicatie met andere computers mogelijk wordt gemaakt. Behalve het communicatieprogramma communicatiesatelliet

communicatiesatelliet Satelliet die bedoeld is voor het transporteren van telefoongesprekken, datatransmissie en tv-signalen ten behoeve van omroepen compact cassette

compact cassette (CC) Op basis van een Philips-patent waar iedere tapefabrikant gratis gebruik van mag maken wereldwijd genormaliseerde audiocassette. compactcombinatie

compactcombinatie Gecombineerde audio-installatie, ook wel 'stack' genoemd, bestaande uit versterker, tuner, cassettedeck, cd-speler, bijbehorend

compander

compander Gecombineerde compressor/expander. Schakeling die het signaal bij opname comprimeert (de dynamiekomvang verkleint) en die het bij compansie

compansie Werkwijze waarbij bestaande verschillen eerst worden verkleind (compressie), dan een proces wordt uitgevoerd en vervolgens de verschillen compatibel

compatibel Algemeen: uitwisselbaar met andere apparatuur of programmatuur. Vaak gebruikt bij nieuwe ontwikkelingen in de elektronica, computerhardware compiler

compiler Hulpprogramma dat een in een hogere programmeertaal geschreven programma in machinetaal omzet. Daarna kan die versie van het programma composietmateriaal

composietmateriaal Constructiemateriaal samengesteld uit verschillende componenten. Men combineert veelal materialen waarvan de mechanische

composietsignaal

composietsignaal Het gebruikelijke, samengestelde tv- en videosignaal waarbij het helderheids- en kleursignaal (Y- en C-signaal) gemengd worden compressiekoeling

compound- Collectormotor waarbij een deel van de wikkelingen van de stator in serie en het andere deel parallel is geschakeld met de elektromotor, inductieelektromotor,

compressiekoeling Koeling waarbij warmtetransport plaatsvindt met behulp van een geschikte vloeistof die men beurtelings laat verdampen onder compressieslag

compressieslag Slag van een viertaktmotor waarin het lucht-brandstofmengsel wordt samengeperst.

compressieverhouding

compressieverhouding Verhouding tussen het volume van een gas voor en na samenpersing. Vooral gebruikt voor verbrandingsmotoren, waarbij benz

compressor (audio)

compressor (audio) Elektronische schakeling om de dynamiek van een audiosignaal te begrenzen. Dit is van belang bij de opname van een signaal compressor (werktuig)

compressor (werktuig) Werktuig waarmee men gassen een hogere snelheid en/of hogere druk kan geven.

compressor, centrifugaalcompressor,

compressor, verdringingscompressor,

comprimeren

comprimeren Het zo dicht mogelijk op elkaar pakken van computergegevens met de bedoeling ze zo weinig mogelijk ruimte te laten innemen. Dit kan Compton Gamma Ray Observatory

Compton Gamma Ray Observatory (GRO) Onbemand wetenschappelijk observatorium voor het waarnemen van gammastraling uit het heelal. Het Compu Link

Compu Link Interactieve communicatie tussen verschillende audio/video componenten, waarbij een centraal display aangeeft welke componenten zijn Compuserve

Compuserve Wereldwijd commercieel computernetwerk, waarop zeer veel commerciële diensten zijn aangesloten. Men kan er allerlei producten bestellen, computer

computer aided design (CAD) computerondersteund tekenen of ontwerpen. Het voordeel van CAD is dat wijzigingen heel eenvoudig kunnen worden computer aided manufacturing

computer aided manufacturing (CAM) computerondersteund produceren of fabriceren.

computer hardware

computer hardware (hardware) Alle mechanische, mechanisch-elektrische en elektronische apparatuur van computersystemen. Bepaalt de technisch computer interface

computer interface (interface) Aansluiting tussen verschillende computers en randapparatuur. Zet de computerresultaten om in universele codes die computer software

computer Meestal programmeerbaar, automatisch werkend systeem voor het uitvoeren van berekeningen en de verwerking van gegevens. Onder het computer aided design

computer software (software) Alle programma's, documentatie, instructies en opdrachten die het mogelijk maken dat de hardware van een computer computer terminal

computer terminal Computer die slechts wordt gebruikt om op een andere, meestal remote computer te werken. Het eenvoudigste type terminal bestaat computeranimatie

computer, analoge Computer die continu veranderende variabelen kan verwerken. Wordt gebruikt voor het simuleren van ingewikkelde systemen

computer, digitale

computer, digitale Computer die discrete informatie verwerkt, d.w.z. informatie die in digitale vorm kan worden uitgedrukt. Bestaat uit een centrale computer, hybride

computer, hybride Computer die is opgebouwd uit een analoog en een digitaal deel. Wordt gebruikt voor het analyseren van systemen die goed zijn Concorde-project

computeranimatie Weergave van bewegende grafische beelden met behulp van een computer. Voor een goede computeranimatie is een krachtige e

computerconfiguratie

computerconfiguratie (configuratie) Organisatie en koppeling van computers, delen daarvan en randapparatuur.

computerconfiguratie, in linecomputerconfiguratie,

computerconfiguratie, off linecomputerconfiguratie,

computerondersteund onderwijs Onderwijsmethode waarbij de computer de docent op bepaalde punten geheel of gedeeltelijk vervangt. Vooral geschikt computerrandapparatuur

computerrandapparatuur (randapparatuur, perifere apparatuur) Toestellen die op een computer kunnen worden aangesloten en die niet de directe computerspel

computerspel Programma dat de gebruiker van een computer in staat stelt op zijn machine een spel te spelen. Het kan daarbij gaan om een imitatie computertaal

computertaal (programmeertaal) Systeem van instructies in een voor de mens min of meer overzichtelijke vorm waarmee computers geïnstrueerd kunnen computer, analoge

Concorde-project Brits-Frans project voor de ontwikkeling van een supersonisch straalverkeersvliegtuig, de Concorde. De bouw begon in 1962 door condensator

condensator- Microfoon met een als condensatorplaat geschakeld membraan, dat door geluidstrillingen in beweging wordt gebracht. Beste

condensator Stelsel van twee dicht tegenover elkaar geplaatste geleidende platen. Vormt voor een gelijkstroom een oneindig grote weerstand en doet condensatormicrofoon

condensatormicrofoon Microfoontype waarin wordt gebruik gemaakt van de wisselende capaciteit van een condensator wanneer één der condensatorp

condensatorpapier

condensatorpapier Papier dat gebruikt wordt als isolatielaag in condensatoren. Behoort tot het meest hoogwaardige papier en wordt slechts door enkele condensor

condensor 1. (optica) Lens of lenzenstelsel waarmee het van een lichtbron afkomstige (divergerende) licht wordt omgezet in een evenwijdige bundel. condottieri

condottieri Leiders van de huurlingenlegertjes die in de 15e en 16e eeuw vochten in dienst van verschillende Italiaanse staten. Beroemde condotierri configuratie (computers)

configuratie (computers) 1. De manier waarop de verschillende onderdelen van een computersysteem op elkaar zijn aangesloten en afgestemd. 2. De configuratiebestand

configuratiebestand Opdrachtbestand dat bij het starten van de computer of van een toepassingsprogramma automatisch wordt uitgevoerd. Het configuratiebestand configuratiescherm

configuratiescherm Invulscherm van een toepassingsprogramma waarin systeeminstellingen kunnen worden vastgelegd. Ook de naam van een Window

connector

connector Aansluitplug. De belangrijkste zijn de jackplug of klinksteker, de tulp- of cinch-plug, de 3- of 5-polige DIN-plug, de PL-plug en de SCART-conscriptie

conscriptie (Lat.: conscriptio = optekening) Inschrijving van alle jongemannen voor het vervullen van de dienstplicht; voor het eerst tijdens de Franse conservengewassen

conservengewassen Gewassen die na de oogst door conservenfabrieken worden verwerkt tot een product dat lang houdbaar is. De belangrijkste methoden conserveren

conserveren Toepassing van processen op materialen, voorwerpen en vooral levensmiddelen om verslechtering van de toestand waarin ze zich bevinden console

console Andere benaming voor computerterminal. Algemeen: een toetsenbord en een scherm.

constructiehout

constructiehout Hout toegepast als constructiemateriaal. Vroeger zeer algemeen, ook voor schepen, machines, enz. Tegenwoordig voor het grootste constructielijm

constructielijm Lijm met grote kleefkracht, gebruikt voor het - veelal watervast - verbinden van dragende delen van een constructie. Voor hout gebruikt constructiemateriaal

constructiemateriaal Materiaal dat gebruikt kan worden in belaste delen van een constructie. Een constructiemateriaal wordt daarom vooral gekozen constructietechniek

constructietechniek Leer betreffende het optimaal vervaardigen van constructies als gebouwen, bruggen en de dragende delen van machines e.d. Omvat contactlijm

contactlijm (solutie) Lijm die aangebracht wordt op twee te verbinden vlakken en daarna enige tijd moet opdrogen voor de beide delen tegen elkaar

contactproces

contactproces Proces voor de bereiding van zwavelzuur waarbij de grondstof SO2 met behulp van een katalysator wordt geoxideerd tot SO3. Alle moderne contactpuntje

contactpuntje (onderbrekerpunt) Schakelcontact in de primaire stroomkring van de ontsteking van benzinemotoren; ook gebruikt ter aanduiding van contactvergif

contactvergif Vergif dat werkzaam is bij huidcontact en dus niet ingeademd of opgegeten hoeft te worden. Bestaat uit verbindingen die door de intacte container

container Grote, voor hergebruik geschikte houder waarin goederen of afval opgeslagen en/of getransporteerd kunnen worden. Bijzonder belangrijk continu afspelen

continu afspelen Het automatisch afspelen van twee cassettes achter elkaar in een dubbel cassettedeck. Meestal heeft zo'n deck ook Auto Reverse, continu gieten

continu gieten Giettechniek waarbij men een vloeibare massa continu uit een gietmond laat stromen en het gevormde gestolde product even snel afvoert continu proces

continu proces Proces waarbij de output een continue functie van de input is. Bij een ongewijzigde input zal ook de output ongewijzigd blijven. Wordt continuvermogen

continuvermogen Het vermogen dat een versterker continu aan de luidsprekers kan afgeven. Ook wel sinus- of RMS-vermogen genoemd. Het vermogen contrast

contrast Verschil in lichtsterkte tussen donkere en lichte partijen in een tafereel of beeld (foto, dia). Vaak geeft men de contrastverhouding op: de verhouding controller

controller Chip of kaart die een randapparaat aanstuurt.

conus

conus Trechtervormig membraan in een dynamische luidspreker dat de omgevingslucht in trilling brengt.

conventioneel geheugen

conventioneel geheugen Bij IBM-compatibele personal computers de geheugenruimte die DOS rechtstreeks kan adresseren. De maximale hoeveelheid conventionele wapens

conventionele wapens Wapens voorzien van een niet-nucleaire lading. Biologische en chemische wapens worden niet tot de conventionele wapens convergentie (audio/video)

convergentie (audio/video) Het corresponderen van de elektronenstralen met de bijbehorende kleurbanen. In de tv-beeldbuis tasten drie elektronenstr

conversie (computers)

conversie (computers) Omzetting van decimale waarden in binaire code (BCD = Binary Coded Decimal) en omgekeerd door middel van microprocessore

conversiefilter

conversiefilter Kleurcorrectiefilter in videofilmlamp om deze halogeenlamp te kunnen combineren met licht van een andere kleurtemperatuur. Daglicht conversieprogramma

conversieprogramma Hulpprogramma waarmee computerbestanden van het ene bestandsformaat kunnen worden omgezet in het andere om ze te kunnen

conversiesysteem

conversiesysteem Schakeling die een analoog signaal omzet in een digitaal signaal of andersom. Bij opname op bijvoorbeeld een DAT- of DCC-recorder converteren

converteren Algemene term voor het omzetten van gegevens in een andere vorm. In de automatische gegevensverwerking is het vaak noodzakelijk convertorproces

convertorproces Proces voor de bereiding van staal uit ruwijzer, waarbij lucht door een reactor (de convertor) wordt geblazen om de koolstof in het Copernicus (kunstmaan)

Copernicus (kunstmaan) (Orbiting Astronomical Observatory 3) Amerikaanse kunstmaan voor onderzoek aan ultraviolette straling en röntgenstraling

coprocessor

coprocessor Hulpprocessor die speciaal is bedoeld voor het uitvoeren van rekenkundige bewerkingen met reële getallen. De coprocessor ontlast hiermee copy pauze

copy pauze Voorziening op een cassettedeck waarbij bij het overspelen van een CD of cassette tussen de nummers automatisch een pauze van 4 seconden Coquilhat, Camille Aimé

Coquilhat, Camille Aimé (1853-1891) Belgisch militair, ontdekkingsreiziger en koloniaal bestuurder. Vocht aan Franse zijde in de Frans-Duitse Oo

Cordoba Sterrenwacht

Cordoba Sterrenwacht Nationale sterrenwacht van Argentinië, opgericht in 1871. De sterrenwacht is vooral bekend vanwege de Cordoba Durchmuste

correctiefilter

correctiefilter (correctieschakeling) Schakeling, bestaande uit weerstanden, condensatoren en/of spoelen, die voor een bepaald, nauwkeurig berekend Cosmic Background Explorer

COS-B (Celestial Observation Satellite B) Europese kunstmaan voor onderzoek aan röntgen- en gammastraling uit het heelal. COS-B werd gelancee

Cosmic Background Explorer (COBE) Amerikaanse kunstmaan voor onderzoek aan de kosmische achtergrondstraling, gelanceerd op 18 november COS-B

cotton gin

cotton gin Werktuig voor het verwijderen van de katoenzaden uit de katoen. Ingevoerd vanaf 1793; betekende een enorme arbeidsbesparing en was Counter

Counter Bandteller, meestal vergezeld van een Memory-toets om hem op 000 te zetten.

Counter-force strategy Amerikaanse afschrikkingsstrategie waarbij de militaire middelen (met name de strategische kernwapens) van de Sovjet-Uni

countervalue strategy

countervalue strategy Nucleaire strategie waarbij een (vergeldings)aanval wordt gericht op niet-militaire doelen, zoals bevolkings- en industriecentra. countervalue strike

countervalue strike Nucleaire (tegen) aanval op niet-militaire doelen, zoals bevolkings- en industriecentra. De strategische overbrengingsmiddelen Counter-force strategy

courtine

courtine (Fr.: gordijn) Vestingwal tussen twee bolwerken of bastions.

CP/M Control Program for Microcomputers, besturingssysteem voor 8-bits homecomputers, voorloper van MS-DOS. CP/M draaide voornamelijk op crash

CPS (audio/video)

CPS (audio/video) (Cycles Per Second) Verouderde eenheid voor frequentie, nu vervangen door hertz (Hz).

CPS (computers)

CPS (computers) Characters Per Second, tekens per seconde. Maat voor de snelheid van printers.

CPT

CPT (Colour Picture Tube) Kleurenbeeldbuis.

CPU

CPU (Central Processing Unit) Elektronische stuureenheid in A/V-apparatuur die gecompliceerde handelingen vereenvoudigt en, vaak gecombineerd CP/M

crash Vastlopen van een computerprogramma, het besturingssysteem of een hardware-onderdeel.

crêpe (scheik.)

crêpe (scheik.) Poreuze massa rubber, oorspronkelijk verkregen na het stremmen van de latex van rubberbomen. Deze massa werd in fabrieken verder crêpe (techn.)

crêpe (techn.) Textielstof met een typische korrelachtige structuur, verkregen door het gebruik van crêpegaren (overtwijnd garen, met soms meer dan cretonne

cretonne Stevige katoenen stof in effen binding, bedrukt met vrij bonte patronen. Gebruikt voor meubelbekleding, gordijnen, enz. De fijnere cretonne crisisbeheersing

crisisbeheersing (Eng: crisis management) Door nationale overheden en internationale organisaties getroffen voorbereidingen en maatregelen om in crispening

crispening Schakeling in videocamera of tv-apparaat die de contourscherpte doet toenemen.

cross colour

cross colour Overspraak tussen kleur- en helderheidssignaal bij tv-signaal, waardoor de strakheid van kleurweergave wordt aangetast. Dit komt voor cross fade

cross fade Het gelijktijdig in- en uitregelen van twee verschillende audio- of videosignalen, zodat ze zonder pauze geleidelijk in elkaar overlopen. crossover-filter

crossover-filter (scheidingsfilter, wisselfilter) Een bij luidsprekers toegepast filter, bestaande uit condensatoren, spoelen en weerstanden, dat het aan crossover-frequentie

crossover-frequentie (kantelfrequentie, wisselfrequentie) Het meer of minder nauwe toongebied waar de ene luidspreker het werk van de andere overneemt. crossover-vervorming

crossover-vervorming Het muzieksignaal, en de elektrische vertaling daarvan in de versterker, is een trilling met positieve en negatieve helften. In crosstalk

crosstalk Overspraak tussen twee kanalen van een stereo-installatie.

CRT (audio/video)

CRT (audio/video) (Cathode Ray Tube) Beeldbuis

Cruquius, Nicolaas Samuelsz.

Cruquius, Nicolaas Samuelsz. (1678-1754) Nederlands waterbouwkundige en cartograaf, vanaf 1733 belast met het hoofdtoezicht op het hoogheemraadschap

cryogene techniek

cryogene techniek Techniek waarbij zeer lage temperaturen worden opgewekt. Gewoonlijk past men hiervoor compressie-verdampingsprocessen to

cryotechniek

cryotechniek Techniek waarbij zeer lage temperaturen worden toegepast. Tot de cryotechniek behoren o.a. toepassingen van supergeleiding en bewerking CSS

CSS (Communications Service Satellite) Satelliet bestemd voor telefonie en datatransmissie.

Ctesibius

Ctesibius (ca. 285-222 v.C.) Grieks uitvinder, werkzaam te Alexandrië. Op zijn naam staan een brandspuit, een waterklok en een waterorgel, alsmede CTI

CTI (Colour Transient Improvement) Schakeling in tv-ontvanger die de verliezen welke het tv-signaal van zender naar ontvanger oploopt corrigeert. ctrl-toets

ctrl-toets Speciale toets op een computertoetsenbord die wordt gebruikt om stuurtekens te genereren en om extra functies op te roepen in combinatie CTS

CTS (Carpal Tunnel Syndrome) Beklemming van zenuwen in het polsgewricht die bij computerwerkers voorkomt, als gevolg van een verkeerde stand Cue en Review

Cue en Review Bij bandapparatuur: snelspoelsysteem met meeluistermogelijkheid, waardoor een bepaalde bandpassage snel kan worden opgezocht cunette

cunette Diepe geul in een vestinggracht om het doorwaden te verhinderen.

cupelleren

cupelleren Proces voor het zuiveren van edele metalen door deze te smelten in een poreuze aarden pot (de cupel). Onedele bestanddelen oxideren en cursor

cursor Knipperend rechthoekje of streepje op een computerbeeldscherm dat aangeeft waar tekens worden ingevoerd op het scherm, in een spreadsheet cursorbesturingstoetsen

cursorbesturingstoetsen De toetsen op een computertoetsenbord waarmee de cursor in alle richtingen over het scherm kan worden verplaatst. Deze Custom File

Custom File Programmeringssysteem van Sony op CD-speler waarmee een groot aantal muzieknummers van willekeurige CD's in een permanent geheugen cut

cut Bij videofilm toegepaste term. Onmiddellijke, zgn. harde overgang van de ene beeldbron naar een andere. Dit in tegenstelling tot een vloeiende overgang cutterzuiger

cutterzuiger Baggerschip voorzien van een soort boorinstallatie waarmee de bodem losgewoeld kan worden en in het schip opgezogen.

CVBS-signaal

CVBS-signaal (Colour Video Blanking Synchronisatie-signaal) Kleur Beeld Onderdrukkings Synchronisatie-signaal, KBOS. Dit is het gebruikelijke, CVT

CVT CVT (Continu Variabele Transmissie), een automatisch transmissiesysteem dat als de opvolger van de Variomatic kan worden gezien. In plaats cyanideproces

cyanideproces Belangrijkste proces voor winning en zuivering van goud door inwerking van zuurstof en cyanide-oplossingen. Een goudmijn met cyanoacrylaatlijm

cyanoacrylaatlijm Eencomponentlijm die onder invloed van OH--ionen ook bij kamertemperatuur in enkele seconden uithardt. Reeds in wat vocht

cycloon (techn.)

cycloon (techn.) Toestel voor het zuiveren van een gas dat stofdeeltjes of vochtdruppels bevat; dit geschiedt door het in werveling brengen van het C++

d' Een maat die binnen de signaaldetectietheorie gebruikt wordt voor de gevoeligheid van een observator om een bepaald akoestisch signaal, ondanks D'appolito

D/A-converter Apparaat dat digitale gegevens omzet in analoge gegevens. Het modulatorgedeelte van een modem bevat bijvoorbeeld altijd een D/A-d'

D2B

D2B (Domestic Digital Bus) Extra (data)verbinding tussen audio- en video-apparatuur, die voor optimale communicatie tussen alle aangesloten apparaten D2MAC

D2MAC Een van de mogelijke uitvoeringen van MAC.

DAB

DAB (Digital Audio Broadcasting) Digitaal zendsysteem via aardse zenders, als tegenhanger van DSR, Digital Satellite Radio. Het is de bedoeling dat DAC

DAC (D/A-converter) Digitaal/analoog omzetter. Geantegreerde schakeling, die het digitale signaal van cd-speler, dat-recorder, dcc-recorder en digitale dagbouw

dagbouw (ook: open pit mining) Winning van een delfstof door deze direct aan het aardoppervlak weg te graven. Indien het een zacht gesteente betreft Daguerre, Louis-Jacques Mandé

Daguerre, Louis-Jacques Mandé (1787-1851) Frans uitvinder. Geldt ten onrechte als uitvinder van de fotografie; voerde wel belangrijke verbeter

Daimler Benz AG

Daimler Benz AG Duitse fabriek van inbouw(diesel)motoren, personen- en vrachtwagens, ontstaan in 1926 uit een fusie van Daimler-Motorengesellschaft dak

dak Overdekking van een gebouw, bestaande uit een of meer hellende vlakken of een horizontaal vlak. Dient om het gebouw inwendig te beschutten dam

dam Wal die aan beide zijden door water is omgeven. Soms als (deel van een) oeververbinding, soms om stromingen of getijbewegingen te beperken, damasceren

dam, boog

dam, boog Dam in boogvorm, waardoor de krachten die het water erop uitoefent, gelijkmatig over de dam, de ondergrond en de oevers kunnen worden dam, strekdam,

damasceren Techniek om goud- en zilverdraden in een stalen ondergrond te hameren; vooral gebruikt bij het versieren van wapens, zoals de damascener damast

damast Weefsel van linnen, halflinnen of katoen waarvan de glanzende patronen ontstaan door het in satijnbinding combineren van ketting en inslag.

Danebrog-orde Orde van het Deense vaandel, ingesteld door koning Waldemar II in 1219. In dat jaar daalde volgens de legende een rood vaandel met Darcy, Henri-Philibert-Gaspard

D'appolito Luidsprekersysteem, waarbij de tweeter niet geheel boven in de kast is geplaatst, maar tussen twee boven elkaar geplaatste woofers in. Deze Early Bird

Darcy, Henri-Philibert-Gaspard (1803-1858) Frans ingenieur. Bouwde spoorwegen, tunnels en viaducten. Onderzocht later de werking van zandfilters darinkdelven

darinkdelven (moernering) Afsteken van veen voor turf en na verbranding voor zout. Dit gebeurde in jonge polders, waardoor deze gebieden kwetsbaar Dassault, Marcel Ferdinand

Dassault, Marcel Ferdinand (eig. Marcel Bloch; Dassault is de naam waaronder hij in het verzet bekend was; 1892-1986) Frans industrieel en vliegtui

databank

databank Geordende verzameling gegevens (data), die snel opgezocht (opgeroepen) en bijgewerkt (updating) kunnen worden. Het opslaan van gegevens database

database Gestructureerde verzameling gegevens waarvan de elementen volgens hetzelfde stramien zijn opgebouwd. Voorbeelden: adressenbestand, databits

databits De bits die de eigenlijke gegevens bevatten bij de verzending van gegevens met een protocol, in tegenstelling tot de start-, pariteits- en stopbits.

databus

databus Via de databus worden gegevens van de processor naar het werkgeheugen en de randapparaten gestuurd en omgekeerd.

datacommunicatie

datacommunicatie Uitwisselen van digitale gegevens tussen computer en/of randapparatuur, via kabel, telefoonverbinding of draadloos.

datapad

datapad Externe communicatielijn van een processor. De breedte (16 bits, 32 bits) bepaalt de doorvoercapaciteit en daarmee ook ten dele de verwerkingssnelheid.

datumformaat

datumformaat De manier waarop datums in of door een computer worden weergegeven. Dit kan betrekking hebben op het interne bitformaat, waarin davit

davit Kraan voor het uitzetten van bijv. reddingboten en uitrustingstukken aan boord van schepen. Er bestaan tal van constructies die een snel en veilig dBm

dBm Referentiepunt voor de decibel. Een waarde van 0 dBm komt overeen met een elektrisch vermogen van 1 mW over een weerstand van 600 ohm, dbx

dB-meter Uitsturingsmeter op cassettedeck waarbij de meterwijzer zeer snel opkomt, maar vrij traag terugloopt, waardoor ook de geluidspieken goed DC

dbx Effectief ruisonderdrukkingssysteem op basis van compressie en expansie, zgn. compander. Het dynamiekbereik wordt vergroot en vandaar de naam dB-meter

DC (Direct Current) Term die voor zowel gelijkspanning als gelijkstroom wordt gebruikt.

DDD

DDD Drielettercode op compact disc waarmee wordt aangegeven op welke wijze de verschillende trajecten bij het opnameproces zijn behandeld. De DDT

DDT (dichloordifenyltrichloorethaan) Aanvankelijk uiterst effectief insecticide, sinds de ontdekking in 1942 op enorme schaal toegepast en later vanwege De Digitale Stad

De Digitale Stad Project dat sinds begin 1994 in Amsterdam loopt, en dat (geïnspireerd op de Amerikaanse Free-Nets) een gratis elektronisch forum De re metallica

De re metallica Middeleeuws boek van Georgius Agricola, waarin talloze processen en technieken zijn beschreven en geïllustreerd voor het winnen

debiet

debiet Grootheid voor massatransport per tijdseenheid; SI-eenheid kg/s of m3/s (voor gassen en vloeistoffen). Geen directe meetmethoden bekend; bij debietmeter

debietmeter Meetinstrument voor het bepalen van debiet. Meestal wordt de druk gemeten die de stroom uitoefent op een weerstandslichaam in de stroom; DEBUG

DEBUG Utility voor het zoeken naar fouten in computerprogramma's op machinetaalniveau (o.m. in MS- DOS).

debuggen

debuggen Letterlijk `ontluizen'; fouten uit een programma halen.

debugger

debugger Hulpprogramma dat de programmeur terzijde staat bij het debuggen van programma's, meestal op broncodeniveau.

decay-tijd

decay-tijd Tijd die nodig is om een toon te laten uitsterven. Een pianotoon heeft een zekere, zij het korte, decay, een fluit in het geheel niet. Decay betekent decimalen

decimalen Cijfers achter de komma ( of punt).

decimeren

decimeren (Lat.: decimo = elke tiende man straffen) In het oude Rome het straffen van elke tiende man in geval van muiterij in het leger. Om de schande declaratie

declaratie Opsomming van de in een computerprogramma te gebruiken gegevenstypen en variabelen.

decoder

decoder Schakeling in FM-tuner die uit het FM-gemoduleerde radiosignaal dat via de antenne is binnengekomen de eigenlijke audio-informatie (mono- deelstaat

deelstaat Eén van de staten van een federatie. Elke deelstaat heeft een eigen regering en een eigen volksvertegenwoordiging. Daarboven staan de centrale Deep Space Network

de-emphasis Bewuste verzwakking van de hoge tonen in een FM-tuner. Deze worden namelijk met enige extra versterking uitgezonden (pre-emphasis). DHFI

Deep Space Network (DSN) Netwerk van radiotelescopen dat gebruikt wordt voor het radiocontact met interplanetaire ruimtesondes zoals de Ame

Defeat

Defeat Speciale schakelaar op kwaliteitsversterker waarmee de klankregeling kan worden uitgeschakeld. Het audiosignaal doorloopt niet langer de klankregelschakeling, Defence Planning Committee

Defence Planning Committee (DPC) Comité van de NAVO voor specifiek militair-politieke aangelegenheden, zoals het in overeenstemming brengen défense tous azimuts

défense tous azimuts In 1967 door generaal Ailleret geformuleerde Franse nucleaire afschrikkingsdoctrine. Met de défense tous azimuts (verdediging degelpers

degelpers Hoogdrukpers voor klein drukwerk, zoals briefpapier, enz. Het drukken geschiedt door een vlakke plaat (degel) tegen een tweede vlakke dekblad (techn.)

dekblad (techn.) Buitenste omwikkeling van een sigaar. Het daarvoor te gebruiken tabaksblad wordt van het vuureinde tot het mondstuk om de pop deklanding

deklanding Landing van een (militair) vliegtuig op een daartoe geschikt dek(gedeelte) van een (oorlogs)schip. De eerste deklanding werd op 18 januari Delay

Delay Uitstellen, vertragen. Term die op elektronische muziekinstrumenten voorkomt en die aangeeft dat een bepaalde toon strak begint en vervolgens Delgado Chalbaud, Carlos

Delgado Chalbaud, Carlos (gest. 1950) Venezolaans militair en leider van een junta (1948-50). D. diende als minister van Defensie onder Rómulo Delgado, Humberto de Silva

Delgado, Humberto de Silva (1906-1965) Portugees militair en politicus. Aanvankelijk aanhanger van Salazar, doorliep alle militaire rangen, generaa

deliberate escalation

deliberate escalation Onderdeel van de flexible response strategie. De NAVO behield zich het recht voor een militair conflict met het Warschaupact Deltaraket

Deltaraket Drietrapsraket, voorheen in gebruik bij de NASA voor het lanceren van middelzware satellieten of lichte ruimtesondes. De raket is 35 m Deltawerken

Deltawerken Waterbouwkundig project ter beveiliging van het zuidwestelijk gedeelte van Nederland tegen overstromingen. De aanleiding hiervoor demagnetiseerapparaat

demagnetiseerapparaat Apparaat om een recorderkop te demagnetiseren. Dit is een belangrijke zaak, want bij weergave van een geluidsband (van demagnetiseercassette

demagnetiseercassette Apparaat om een recorderkop te demagnetiseren. In plaats van met een demagnetiseerapparaat is de kop ook met behulp van

demarcatielijn

demarcatielijn (afbakening, begrenzing) Scheidslijn die door oorlogvoerende partijen na een wapenstilstand wordt vastgesteld en die niet overschreden demodulator

demodulator Schakeling in FM-tuner die uit het FM-gemoduleerde radiosignaal dat via de antenne is binnengekomen de eigenlijke audio-informati

demping

demping Onderdrukking van resonantieverschijnselen door toepassing van een weerstand in elektrische, mechanische of akoestische vorm. Elektrisch: dempingsfactor

dempingsfactor Verhouding tussen de luidsprekerimpedantie en de inwendige impedantie (=weerstand) van de eindversterker waarop de luidspreker denatureren

denatureren 1. Het toevoegen van kleine hoeveelheden giftige of slecht smakende en/of ruikende stoffen aan bijv. alcohol en andere stoffen. Deze worden Depth-Multiplex-systeem

Depth-Multiplex-systeem Hifi-geluidsregistratiesysteem op videorecorders.

derailleur

derailleur Apparaat voor het overschakelen van een fietsketting van het ene voortandwiel of achtertandwiel naar het andere tijdens het rijden.

desktop publishing

desktop publishing (DTP) Opmaken, vormgeven en afdrukken van teksten met behulp van een PC, een speciaal programma en een kwaliteitsprinter

Desta Demtoe, Ras (prins)

Desta Demtoe, Ras (prins) (gest. 1937) Ethiopisch legeraanvoerder. Op 3 oktober 1935 begon de Italiaanse inval in Ethiopië, die zou leiden tot de

detectie

detectie Reconstrueren van het laagfrequente deel van een gemoduleerd signaal: de complementaire bewerking van moduleren van een draaggolf. Voor detector

detector Instrument dat de aanwezigheid van iets kan vaststellen, vooral gebruikt voor opsporingsdoeleinden. Bekend zijn de metaaldetector, mijndetector, detente

detente (Lett: ontspanning) Benaming voor het proces van vermindering van spanning in de sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog vijandige detergent

detergent Synthetische oppervlakte-actieve stof, toegepast in wasmiddelen. Vormt - anders dan zeep - geen neerslag met kalkzouten. Veelal wordt met detonator

detonator (slaghoedje) Mechanisme dat een primaire springstof bevat en in staat is een secundaire springstof tot explosie te brengen. Reageert gewoonlijk device driver

device driver Een device driver of kortweg driver is een besturingsprogramma voor computerhardware. De opdrachten van het besturingssysteem gaan DEW

DEW (Moist) Vochtigheidsindicator op videorecorders en camcorders. Vocht door bijvoorbeeld condensvorming is funest voor een goede bandloop: dextrinelijm

dextrinelijm Lijm op basis van dextrine, een suikerproduct dat door enzymatische of voorzichtige hydrolyse uit zetmeel (onder andere uit maïs of aardappelen) de-emphasis

DHFI Deutsches HiFi Institut. Normgevende instantie die met zeer strenge normen werkt.

dia

dia (diapositief) Fotografische afbeelding op een doorzichtige drager, gewoonlijk bestemd voor projectie. In de fotografie ingeburgerd als kleurendia; diafragma (opt.)

diafragma (opt.) Lensopening. Het diafragma bepaalt de hoeveelheid licht die door het objectief wordt doorgelaten en beïnvloedt de scherptediepte diafragma (scheik.)

diafragma (scheik.) Poreuze scheidingswand in gebruik bij elektrolyseprocessen om de ruimten waarin de anode en de kathode zich bevinden te scheiden diafragmagetal, effectief

diafragmagetal, effectief Grootheid om de hoeveelheid licht die door een lens wordt doorgelaten aan te geven. Gelijk aan het optisch diafragmageta

diafragmagetal, optisch

diafragmagetal, optisch Grootheid gelijk aan de brandpuntsafstand van een lens, gedeeld door de doorsnede van de lichtdoorlatende opening. Voor

diagonaal- Luchtband waarvan de textielvezels in de buitenband kruiselings onder een hoek van 45° met de velg lopen. Oudste type, vrijwel luchtband, radiaalluchtband,

diagonaalband

diagonaalband Luchtband waarbij de draden van het versterkende weefsel onder een hoek van 45° t.o.v. de velg lopen. Steviger zijwangen, maar wat dialect (computers)

dialect (computers) Bepaalde implementatie van een programmeertaal. Men spreekt vooral van een dialect als de implementatie op sommige punte

dialoog (computers)

dialoog (computers) Directe, interactieve communicatie tussen computer en gebruiker. De gebruiker voert via het toetsenbord of met behulp van de dialoogvenster

dialoogvenster Venster dat op het computerbeeldscherm verschijnt als er een bepaalde actie van de gebruiker wordt verwacht of als er een waarschuwing dictafoon

dictafoon Eenvoudige bandrecorder voor opname en weergave van spraak, gebruikt voor het opnemen van teksten die later kunnen worden uitgewerkt.

diepdruk

diepdruk Druktechniek waarbij de afdruk ontstaat door afgifte van inkt uit verdiepte gedeelten van het drukelement. Het drukelement kan de vorm h

diepetsen

diepetsen Wegbijten van aanzienlijke hoeveelheden materiaal in een bad met corrosieve chemicaliën. Vooral toegepast voor het selectief wegnemen diepetsen, elektrochemisch

diepetsen, elektrochemisch Diepetsen waarbij het te bewerken metaaldeel als anode is geschakeld en het materiaal vooral door elektrolyse wordt dieplepel

dieplepel Grondverzetmachine met een geheel hydraulisch bediende graafbak. Het bereik van de graafbak is niet groter dan de lengte van de hydraulische diepte

diepte Een goede geluidsinstallatie biedt niet alleen stereobreedte, maar ook diepte. De luisteraar kan als het ware aanwijzen welke zanger of welk muziekinstrument Diepte-Multiplex-systeem

Diepte-Multiplex-systeem Hifi-geluidsregistratiesysteem op videorecorder.

dieptrekken

dieptrekken (diepstempelen, doorzetten) Vervormingstechniek waarbij een metalen plaat tussen een matrijs en een stempel wordt verbogen tot een diepvriezen

diepvriezen Afkoelen van vooral levensmiddelen, zodat bij lang bewaren (tot 2 jaar) geen verslechtering van de kwaliteit optreedt. Hiervoor zijn temperaturen dieselbrandstof

Diesel, Rudolf Christian Karl (1858-1913) Duits ingenieur en uitvinder. Constructeur van een watergekoelde zuigermotor met spontane ontbranding, differentieel

dieselbrandstof (dieselolie) Brandstof voor dieselmotoren. Belangrijk is de mogelijkheid tot spontane ontbranding, die wordt vastgelegd in het cetaangetal dieselmotor

dieselmotor Verbrandingsmotor waarin een brandstof-luchtmengsel spontaan tot ontbranding komt door de hoge temperatuur en druk tijdens de compressieslag. Diesel, Rudolf Christian Karl

differentieel Tandwielconstructie met een aandrijvende as en twee aangedreven assen, waarbij de aangedreven assen met verschillende snelheid kunnen differentiërende regelaar

differentiërende regelaar Lineaire regelaar die op iedere afwijking van de ingestelde waarde reageert met een correctie waarvan de grootte afhanke

diffusieoverdrachtsproces

diffusieoverdrachtsproces Fotografisch ontwikkelproces waarbij zilverzouten worden opgelost en door diffusie van het negatief op het positief word

digitaal

digitaal beeldcorrectiesysteem Digitale schakeling in moderne videorecorders die voor een wezenlijke beeldverbetering zorgt. Bij dit systeem gaat digital assisted television

digitaal Gegevens in de vorm van cijfers. Digitaal staat tegenover analoog. Bij de digitale verwerking van bijvoorbeeld een audiosignaal wordt niet met digitaal beeldcorrectiesysteem

digital assisted television (datv) tv-systeem waarbij de beeldinhoud digitaal wordt opgebouwd.

digital audio tape

digital audio tape (dat) De dat-recorder is een audiorecorder waarbij het signaal in de vorm van digitale pulsen op de magneetband wordt gezet, waardoor audio tape-recorder

digital audio tape-recorder (dat-recorder) Recorder die informatie (muziek) op digitale wijze verwerkt. In feite een videorecorder met een PCM-(puls

digital contour processor

digital contour processor (dcp) Schakeling om de beeldkwaliteit bij de videorecorder te verbeteren, in het bijzonder door een correctie toe te passen digital video

digital video Beeldplaat in het cd-i-formaat met speelfilms en muziekvideo's. In grote trekken is de digital video-disc gelijk aan de video-cd, waar het digitale compact cassette

digitale compact cassette (dcc) Door Philips en Matsushita ontwikkeld digitaal opname/weergavesysteem op normale audiocassette, die met de gebruik

digitale display

digitale display Elektronisch gestuurde schaal of venster, zoals bijv. een fluorescentie-display, waarin d.m.v. al of niet oplichtende letters, getallen en digitale gegevens

digitale gegevens Gegevens zijn digitaal als ze worden gerepresenteerd door een signaal dat wordt geïnterpreteerd als één van twee mogelijke toestanden digitale geluidstechniek

digitale geluidstechniek Manier om geluid vast te leggen met behulp van pulssignalen van dezelfde soort als gebruikt worden in computers. Door de

digitale meetapparatuur

digitale meetapparatuur Meetapparatuur waarin signalen digitaal worden verwerkt, gemeten en meestal ook weergegeven. Men spreekt vooral van digitale satellietradio

digitale satellietradio (DSR) Radio-uitzending die niet op basis van AM of FM geschiedt, maar waarbij het signaal eerst digitaal wordt gecodeerd, digitale technieken

digitale technieken Technieken waarbij gebruik gemaakt wordt van gegevens in getalvorm. Sinds WO II sterk in opkomst dank zij de ontwikkeling digitale tuner

digitale tuner Tuner waarbij de afstemming door middel van oplichtende cijfers (digits) in een display geschiedt. Alleen de uitlezing is digitaal. De

digitale tv

digitale tv Tv-toestel met digitale schakelingen welke zorgen voor een betere beeldkwaliteit (stabielere, betere verwerking van kritische kleuren, afwezigheid digitale uitgang

digitale uitgang Uitgang op cd-speler en digitale recorder waarvan het digitale signaal kan worden afgenomen, bijvoorbeeld ten behoeve van een digitale digitale versterker

digitale versterker Versterker die het audiosignaal niet op de gebruikelijke analoge wijze, maar in digitale pulsreeksen verwerkt. Aan het eind van de digitizer

digitizer Apparaat voor het digitaliseren van een videosignaal in een computerbeeld.

Digivision

Digivision Digitale tv-toestellen van ITT-Nokia met verbeterde beeldweergave.

dijk

dijk Constructie ter bescherming van land tegen overstroming. Een dijk ligt op het land, in tegenstelling tot een dam, die in het water wordt aangelegd. dijkbreuk

dijkbreuk Het doorbreken van een dijk met als gevolg dat het achterliggende gebied overstroomt. Dijkdoorbraak kan optreden door vernielingen aan dijkval

dijkval Het plotseling wegzakken van een (stuk) dijk. Dit verschijnsel treedt vooral op in losgepakte zandlagen bij uitzonderlijk laag water, volgend diktemeter

diktemeter Instrument voor het op indirecte wijze meten van laagdikten. Veel toegepast worden elektromagnetische typen, waarmee men via inductieverschijnselen dilatatievoeg

dilatatievoeg (uitzetvoeg) Tussenruimte in een betonnen of stalen constructie (bijv. gebouw, weg of brug) voor het opvangen van de temperatuuruitzetting DIN

DIN (Deutsche Industrie Norm) Standaard voor o.m. plugverbindingen (DIN-plug). Ook is de DIN-hifi-norm 45.500, waaraan hifi-apparatuur minimaal dingbat

dingbat Typografische term voor een teken dat niet voorkomt in een standaardtekenset. Dingbattekens zijn decoratieve symbooltjes, pictogrammen, DIN-getal

DIN-getal Aanduiding voor de gevoeligheid van fotografisch materiaal. Voor kleurenfilms 18-24 DIN, voor zwartwit 18-27 DIN, voor speciale doeleinden DIN-plug

DIN-plug Drie- of vijfpolige verbindingsplug voor audioapparatuur die niet vaak meer wordt gebruikt. Om kwalitatieve redenen is de tulp- of cinchplug diode

diode Tegenwoordig altijd een halfgeleiderdiode, een element met 2 elektroden dat slechts in één richting stroom doorlaat. Wordt veel gebruikt om diode, halfgeleiderdiode,

diode, lichtgevende

diode, lichtgevende (LED; light emitting diode) Halfgeleidende diode die bij stroomdoorvoer licht gaat uitzenden. Dit berust op het vrijkomen van dipoolantenne

dipoolantenne Afgestemde antenne voor ontvangst van hoge frequenties, zoals bij FM-het geval is. Het is een in tweeën gesplitstse staafantenne van DIP-switch

DIP-switch DIP (Dual Inline Package) Schuifschakelaartje waarmee men vast in een apparaat of IC ingebouwde keuzemogelijkheden zelf kan instellen.

Direct Broadcasting Satellite

Direct Broadcasting Satellite (Direct Broadcasting Satellite) Omroepsatelliet met een groot zendvermogen die speciaal is bedoeld voor het overbrengen

direct defence

direct defence Onderdeel van de flexible response strategie. De reactie van de NAVO op agressie van het Warschaupact is afhankelijk van de aard Direct Drive

Direct Drive (DD) Directe aandrijving van het plateau bij platenspeler zonder tussenkomst van snaar: de as van de motor is de as van het plateau. Direct director

Direct/Reflecting-systeem

Direct/Reflecting-systeem Ruimtelijk weergavesysteem van de Amerikaanse luidsprekerfabriek Bose, gebaseerd op het uitgangspunt dat het indirecte dirken

director Element van een dipoolantenne. Om de antenne gevoeliger en richtinggevoelig te maken plaatst men aan de voorzijde een of meer directoren directory

directory Lijst bij elkaar behorende bestanden. Om het zoeken naar bepaalde bestanden te vereenvoudigen worden bij elkaar behorende bestanden vaak directorynaam

directorynaam De directorynaam bestaat in MS-DOS uit de eigenlijke naam van de groep bestanden en subdirectories, aangevuld met de positie van directorystructuur

directorystructuur De hiërarchisch geordende directories op een schijf vormen samen de directorystructuur.

dirken In verticale richting draaien van de arm van een kraan. Hierbij wordt de last verder van de kraan af gebracht (in horizontale richting bewogen

Discoverer

Discoverer Serie Amerikaanse kunstmanen, gelanceerd in de periode 1959-1962, die in elliptische banen om de polen bewogen.

Discovery-programma

Discovery-programma Programma van de Amerikaanse NASA waarbinnen wetenschappelijke vluchten uitgevoerd kunnen worden die in korte tijd discrete schakeling

discrete schakeling Schakeling waarin uitsluitend transistors in plaats van IC's worden gebruikt, en die daardoor nauwkeuriger en op meerdere punten diskdrive

diskdrive Verzamelnaam voor alle drives op een computer die schijven kunnen lezen en schrijven, zowel drives voor floppy's als voor harddisks.

diskette

diskette (floppy) Kunststofschijf waarop langs magnetische weg informatie kan worden opgeslagen. Diskettes zijn er in verschillende vormen en maten. dispersielijm

dispersielijm Lijm waarvan het bindmiddel een dispersie van kleine druppeltjes in water vormt. Hiertoe behoren vooral de dierlijke glutinelijmen, bereid dispersieverf

dispersieverf (emulsieverf, latexverf, acrylverf) Verf waarin het bindmiddel een dispersie van kleine druppeltjes in water vormt. De dispersie wordt display

display Elektronische afleeseenheid.

display, alfanumeriek Display waarop een cijfer, letter of leesteken zichtbaar gemaakt kan worden. Gewoonlijk opgebouwd uit een matrix van oplichtende display, chemisch

display, chemisch Display waarin zich chemicaliën bevinden die bij spanningstoevoer een zichtbare verandering ondergaan. Alleen zichtbaar indien display, elektrochroom

display, elektrochroom Displaytoestel met chemicaliën die bij spanningstoevoer (ca 1 V) worden geoxideerd of gereduceerd, waardoor een gekleurd

display, elektroluminescent

display, elektroluminescent Displaytoestel waarin elektrische energie rechtstreeks wordt omgezet in licht. Hiertoe behoren o.m. video- en LED-displa

display, gloeidraaddisplay,

display, hexadecimaal Displaytoestel waarop één teken zichtbaar kan worden gemaakt uit zestien mogelijke, gewoonlijk de 10 cijfers en de letters display, kathodochroom

display, kathodochroom Displaytoestel met een kathodochrome stof, die bij bombardement door elektronen licht van een bepaalde kleur gaat absorb

display, LED

display, LED Displaytoestel met halfgeleidermateriaal dat oplicht bij spanningstoevoer. Gebruikt voor het tonen van vaste of variabele patronen door display, numeriek

display, numeriek (cijferdisplay) Display waarop een van de tien cijfers zichtbaar gemaakt kan worden. Gebruikt worden o.a. LED- en vloeibaar-kristaldisplays display, videodisplay,

displaytoestel

displaytoestel Toestel voor het omzetten van elektrische informatie in licht, in bredere zin ook wel omzetting in voor mensen begrijpelijke vorm (lichtbeelden, display, alfanumeriek

dissipatie

dissipatie Elektrische energie die in een onderdeel in de vorm van warmte verloren gaat.

dissolve

dissolve Overvloeien.

DISTANCE

DISTANCE Instelling op FM-tuner voor verafontvangst. De gevoeligheid is dan het grootst, ten koste van hogetonenweergave en stereobeeld. Door dithering

dithering Het softwarematig nabootsen van grijswaarden in afbeeldingen door manipulatie met rasters.

divisie

divisie Legeronderdeel samengesteld uit een aantal brigades en ondersteuningstroepen, omvang ca. 10.000-20.000 man; bevelhebber luitenant-generaal DLL

DLL (Dynamic Link Library) Bibliotheek van programma's die, bij het draaien van een programma, er automatisch mee worden gekoppeld.

DMA

DMA Direct Memory Access, directe geheugentoegang door een randapparaat van een computer, buiten de processor om. DMA is een procédé waarbij document

D-MPX (Depth-Multiplex Signal AC Bias) Digitale hifi-stereo Super-VHS, waarbij het audiosignaal digitaal onder de videosporen wordt gezet. De geluidskwaliteit D-VHS

document Bestand dat door een computertoepassing wordt aangemaakt, bijvoorbeeld een brief die in een tekstverwerker is aangemaakt of een diagr

documentatie

documentatie (Lat.: documentum = alles wat tot lering dienen kan, bewijs) Het vervaardigen, opsporen, verzamelen, beheren, conserveren en beschikbaar documentvenster

documentvenster Een van de twee belangrijkste soorten vensters die door Windows worden gebruikt. Het andere soort heet toepassingsvenster. Een dode kamer

dode kamer Echoloze of akoestisch dode ruimte, waarin geen geluidsreflecties kunnen optreden doordat muren, plafond en vloer zijn bekleed met wiggen dok

dok 1. (droogdok) Inrichting voor scheepsbouw die onder water kan worden gezet, zodat het schip kan wegvaren. Voor onderhoudswerkzaamheden dok, drijvend

dok, drijvend Dok in de vorm van een drijvende, dubbelwandige bak. Bij het wegpompen van water uit de bak krijgt deze voldoende drijfvermogen dok, vast

dok, vast Dok in de vorm van een doodlopend kanaal, afsluitbaar met sluisdeuren.

Dolby

Dolby AC-3 Vijfkanaals surround-systeem zonder toepassing van matrixtechnieken (zoals Dolby Pro Logic die gebruikt). Hiermee kan een volkomen Dolby HX

Dolby Door Ray Dolby uitgedacht ruisonderdrukkingssysteem op cassettedecks dat bij opname én bij weergave wordt toegepast. Bij opname worden Dolby AC-3

Dolby HX In tegenstelling tot Dolby B en C is Dolby HX geen ruisonderdrukker. Het is een remedie tegen bandverzadiging. Dit systeem heeft met de Dolby HX PRO

Dolby HX PRO (Dolby HX Professional) Door Bang & Olofsen ontwikkelde, verbeterde versie van Dolby HX. De uitstuurbaarheid is nog wat groter, Dolby Pro-Logic Surround

Dolby Pro-Logic Surround Verbeterde versie van Dolby Surround Sound. De kanaalscheiding tussen links en rechts en voor en achter is groter. Daard

Dolby-systeem

Dolby-systeem Compansiesysteem bij bandrecorders, vooral cassetterecorders. De zwakke passages worden daartoe extra versterkt als zij op de band Dollond, John

Dollond, John (1706-1761) Engels opticien en instrumentmaker. Construeerde in 1754 een heliometer met gedeeld objectief voor het bepalen van de dome tweeter

dome tweeter Hogetonenluidspreker met klein, bolvormig membraan, de dome. Voor een goede, ruimtelijke indruk bij stereoweergave is het van belang Dominian Astrophysical Observatory

Dominian Astrophysical Observatory Sterrenwacht in Victoria (Brits Columbia, Canada), opgericht in 1917 en vooral beroemd vanwege het onderzoek Donati, Giovanni Battista

Donati, Giovanni Battista (1826-1873) Italiaans astronoom, vanaf 1864 directeur van de sterrenwacht te Florence. Hij ontdekte onder andere zes kom

donjon

donjon Sterkste verdedigingstoren van een middeleeuwse burcht, vaak de laatste plaats waar de verdedigers zich konden terugtrekken. Oorspronkelijk donkere kamer

donkere kamer Ruimte waarin fotografische ontwikkelprocessen kunnen worden uitgevoerd. Voornaamste eis is de mogelijkheid tot lichtdichte afsluiting; dood punt

dood punt Elk van de twee uiterste standen van een krukas of ander excentermechanisme. Bij zuigermotoren spreekt men van onderste dood punt (ODP) doordrukdemping

doordrukdemping Het vermogen van magneetband om doordrukverschijnselen van de tegen elkaar liggende bandwikkelingen tegen te gaan. Dit doordruk- doorvergiftiging

doorvergiftiging (bio-magnificatie) Het proces van opname van een stof door een organisme uit zijn (levende) voedsel, waarbij de verhouding tussen doosliggerbrug

doosliggerbrug Brug waarvan het dragende deel bestaat uit een uit platen opgebouwde grote buis, waardoor bij laag gewicht een grote stijfheid kan dopplernavigatie

dopplernavigatie Navigatie met behulp van snelheidsmetingen via het dopplereffect. Men kan gebruik maken van een gescheiden opgestelde zender dopplervervorming

dopplervervorming Vervorming van de hoge tonen tengevolge van gelijktijdige grote uitwijkingen van de conus van de lagetonenluidspreker.

DOS

DOS Disk Operating System, besturingssysteem voor een computer dat minimaal één diskdrive nodig heeft om te kunnen worden geladen (in tegenstelling doublé

double density

double density (DD) Aanduiding voor een bepaalde schrijfdichtheid bij diskettes. DD-diskettes kunnen 360 Kb (5,25 inch) of 720 Kb (3,5 inch) aan Double Duty-afstandsbediening

Double Duty-afstandsbediening Tweezijdige afstandsbediening voor tv en/of videorecorder, met aan de ene kant alle programmeer- en bedienings

double key- Beveiliging die werkt met twee beveiligingsketens, waardoor ook bij een mankement van een der ketens de beveiliging geha

doublé Messing waarop een dunne laag goudfolie is gewalst. Het goud is hierbij doorgaans 14-karaats (58,5%).

Douglas, Donald Wills

Douglas, Donald Wills (1892-1981) Amerikaans vliegtuigontwerper en -bouwer, was van 1915-20 hoofdingenieur bij Glenn L. Martin Company en downlink

downlink Door satelliet uitgezonden radio- of tv-signaal. Vanaf de aarde wordt het signaal vanuit een opstraalof uplink-station naar de satelliet gestuurd. downloading

downloading (dowloaden, sponzen) Binnenhalen van gegevens van een remote computersysteem naar het lokale systeem of versturen van gegevens downwards compatible

Down-proces

Down-proces Methode voor het bereiden van natrium en chloor door elektrolyse van gesmolten keukenzout. Om het smeltpunt hiervan te verlagen dozer

downwards compatible De mogelijkheid om ondanks nieuwe ontwikkelingen oude apparatuur te blijven gebruiken, zij het met gemis van de geneugte

dozer (bulldozer) Grondverzetmachine met een beweegbaar blad waarmee grond kan worden verschoven. Men onderscheidt de rupsdozer en de wieldozer. DPI

DPI Dots Per Inch, punten per inch. Maateenheid voor de resolutie van uitvoerapparaten.

draadomroep

draadomroep Verspreiding van radioprogramma's door middel van geleiders, waarlangs ongemoduleerde, laagfrequente signalen naar de luidsprekers draaibank

draag- As voor het ondersteunen van draaiende delen, bijv. de niet aangedreven wielen van voertuigen. Een roterende as draait in lagers en is vast as, drijfas,

draaibank Gereedschapsmachine voor het verspanend bewerken van een roterend werkstuk met een beitel of boor. Het werkstuk wordt ingeklemd in draaibank, kopieerdraaibank,

draaibank, revolverdraaibank,

draaispoelmeter (galvanometer) Stroommeter waarbij de te meten stroom een spoeltje doorloopt dat in een sterk magneetveld van een permanente draaistroom

draaistroom (driefase-wisselstroom) Stelsel van drie wisselstromen, waarvan de fasen onderling over 120° verschoven zijn. Wordt gebruikt voor het draaitafel

draaitafel Platenspeler-plateau.

drager (audio/video)

drager (audio/video) Plastic onderlaag van de audio- of videoband, die vrijwel altijd uit voorgerekt polyester (PE) bestaat. Dit materiaal is zeer sterk; dragline

dragline (sleepemmerkraan) Grondverzetmachine met als graafwerktuig een bak met open zijde (sleepemmer), die door twee kabels en een kraan wordt dragonders

dragonders Ruiterij genoemd naar de draak (Fr: dragon) die oorspronkelijk in het vaandel werd gevoerd. In de 16e eeuw verplaatsten de dragonders drainage

drainage (ook: kunstmatige afwatering) Verlaging van de grondwaterstand door het aanleggen van greppels en afvoerbuizen in de grond. In aride gebieden Drake, Edwin Laurentine

Drake, Edwin Laurentine (1819-1880) Amerikaan in dienst van Seneca Oil Company, de oudste aardoliemaatschappij van de VS. Boorde in 1859 dram (comp.)

dram (comp.) Dynamic ram. Type-aanduiding van de geheugenchips die voor het gewone werkgeheugen (ram) van een computer worden gebruikt.

Draper, Charles Stark

Draper, Charles Stark (1901-1987) Amerikaans vliegtuigbouwkundige. Draper was een van de invloedrijkste ingenieurs van deze eeuw, met name Dreadnought

Dreadnought Eerste zware slagschip; liep in 1906 in Groot-Brittannië van stapel. Werd het model voor alle slagschepen in de jaren rond WO I., de dreg

dreg Licht anker met vier haken voor gebruik op bijv. kleine vissersboten en sloepen. De vier armen garanderen een houvast in de bodem of aan een drempelspanning

drempelspanning Spanning die moet worden overschreden alvorens een schakeling tot actie overgaat.

driehoekschakeling

driehoekschakeling (Delta-schakeling) Draaistroomschakeling waarbij de wisselstroom tussen de drie spanningvoerende geleiders onderling loopt.

driekoppensysteem

driekoppensysteem Duurdere cassettedecks zijn uitgerust met drie koppen: de gebruikelijke wiskop en een aparte opnameplus aparte weergavekop. driewegkatalysator

driewegkatalysator Het meest gebruikte type katalysator voor benzinemotoren. Hierbij worden koolmonoxide, koolwaterstoffen en stikstofoxiden tegelijk driewegsysteem

driewegsysteem Luidsprekersysteem, bestaande uit drie luidsprekers: een lagetonenluidspreker (woofer), een middengebiedluidspreker (squawker)

drift (audio/video)

drift (audio/video) Het verlopen van de afstemming van een tuner, onder invloed van bijv. temperatuurschommelingen (thermodrift). Wordt in de moderne drift (techn.)

drift (techn.) Zijdelingse beweging van schepen of vliegtuigen t.o.v. een vast punt op het aardoppervlak, veroorzaakt doordat het omringende medium drijfas

drijf- As voor het overbrengen van vermogen of koppel. Wordt steeds belast op torsie; bij zware constructies moet bijzondere aandacht besteed worden AT

drijfas As voor het overbrengen van koppel en vermogen, gewoonlijk via koppelingen en/of op de as gekoppelde tandwielen.

drijfgas

drijfgas Gas onder druk dat gebruikt wordt om de inhoud van een spuitbus te vernevelen of uit de bus te persen. Bevatte in het verleden vaak cfk's.

drijfstang

drijfstang Verbindingsstang tussen een zuiger en een krukas. In de techniek der verbrandingsmotoren hebben de lagers in de drijfstang bijzondere namen: drijvende bok

drijvende bok Schip voor een zware kraaninstallatie. Toegepast voor hijswerkzaamheden die op het water verricht moeten worden, zoals het lichten drive

drive Aandrijfapparaat voor magnetische schijven zoals floppy's en harddisks. Onder MS-DOS wordt iedere drive aangeduid met een driveletter. Behalve drive unit

drive unit (driver) Luidsprekereenheid, een in een luidsprekerbox gebruikte luidspreker.

droging

droging Harding van verf, lak en dergelijke. Men onderscheidt fysische droging, waarbij een oplosmiddel verdampt, en chemische droging, waarbij droogmakerij

droogmakerij Poldergebied ontstaan door het leegpompen van meren of delen van de zee. Dit gebeurde vooral vanaf de 16e en 17e eeuw. Essentieel droogspinnen

droogspinnen Spinproces waarbij een oplossing via een spinkop in een verwarmde ruimte wordt gebracht, waarin het oplosmiddel snel verdampt. O.drop out (audio/video)

drop out (audio/video) Bij bandweergave kortstondige onderbreking van het geluid, veroorzaakt door onregelmatigheden in de magnetische oxidelaa

dropper

dropper Computerprogramma dat geen virus is en ook geen virus bevat, maar dat een virus aanmaakt zodra het gedraaid wordt. Ontsnapt vaak aan detectie.

druk- Lastechniek waarbij de te lassen delen stevig tegen elkaar worden gedrukt (door persen, walsen, hameren). Gewoonlijk wordt het materiaal lassen, elektrisch

drukken

drukken Vermenigvuldiging van tekst en afbeelding door middel van afdrukken van een moederpatroon, waarop inkt is aangebracht. Hoewel de Chinezen druklassen, thermisch

druklassen, thermisch Maken van een geleidende verbinding tussen halfgeleidergebieden en de behuizing waarin deze moeten worden gemonteerd, drukletter

drukletter Losse letter, waarmee tekst kan worden gedrukt. Vroeger gegoten uit een loodlegering, tegenwoordig vervaardigd langs fotografische of digitale drukproef

drukproef Voorlopige drukversie van een ontwerp, door een bedrijf ter goedkeuring voorgelegd aan een cliënt. Niet te verwarren met `proefdruk'.

drukwater- (DWR, PWR) Kernreactor waarin de reactorkern gekoeld wordt met water onder hoge druk, dat zijn warmte afstaat via een kernreactor, gasgekoelde

DSM

DSM (Dutch State Mines) Internationaal opererend chemisch concern, een van de grootste bedrijven in Nederland. DSM werd in 1902 opgericht om DSP

DSP (Digital Sound Processor) Elektronische schakeling die, toegevoegd aan een hifi-installatie, velerlei fascinerende manipulaties met het audiosignaal DSR-tuner

DSR-tuner Digitale satelliettuner (vaak receiver genoemd) Decodeert met behulp van de ingebouwde DA-converter het digitale satellietsignaal en zet DTV

DTV (Desktop Video) Het gebruik van de computer als een creatief hulpmiddel bij video voor het maken van titels, titeleffecten, animaties, grafische dual capstan

dual capstan Dubbele bandtransportas bij kwalitatief hoogwaardig cassettedeck. Beide assen, elk voorzien van een eigen vliegwiel, zijn mechanisch Dual Flare hoorn

Dual Flare hoorn Door de Deense luidsprekerfabriek Jamo ontwikkelde hoornluidspreker met verschillende nauwkeurig berekende horizontale en verticale dubbel cassettedeck

dubbel cassettedeck Twee in één behuizing ondergebrachte cassettedecks: een A- en een B-deck. Meestal kan met het B-deck worden opgenomen Dubbelbesluit

Dubbelbesluit Het in december 1979 door de NAVO genomen besluit haar kernwapens voor de middellange afstand (INF-wapens)) te moderniseren dubbelconusluidspreker

dubbelconusluidspreker Kwaliteitsluidspreker, ook coxiale luidspreker genoemd, welke is uitgerust met twee concentrisch aangebrachte conussen:

dubbelfosfaat

dubbelfosfaat (dubbelsuperfosfaat) Kunstmeststof verkregen door fosforerts (fluorapatiet) te bewerken met fosforzuur.

dubbelklikken

dubbelklikken De muisknop van een computer twee keer snel achter elkaar indrukken.

dubbelkliksnelheid

dubbelkliksnelheid De tijd tussen twee klikken van een muisknop waarbinnen het systeem dit opvat als een dubbele klik. In Windows, Windows 95 dubbing

dubbing Het kopiëren ofwel overspelen van een audio- of video-opname.

Ducati

Ducati (eigenlijk: Ducati Società Scientifica Radio Brevetti). Italiaanse fabriek van lichte metaalwaren en elektrische apparaten, opgericht 1950. De Duet Editing

Duet Editing Systeem van JVC waarbij met één afstandsbediening twee videorecorders gesynchroniseerd kunnen worden gestart voor opname en weergave. duikbommenwerper

duikbommenwerper Gevechtsvliegtuig speciaal ontworpen voor het in duikvlucht afwerpen van bommen, waardoor deze zeer nauwkeurig op grondd

duiker (techn.)

duiker (techn.) Koker van hout, staal, maar meestal van beton, onder een weg of dijk ter verbinding van aan weerskanten gelegen water. Met de grondduiker duikersluis

duikersluis Koker die dient voor de afwatering of waterinlaat van de watergebieden aan weerskanten van een weg of een kanaal. In de duikersluis zijn dukdalf

dukdalf (dugdalf) Constructie van houten palen in het water voor het meren van schepen. De dukdalf bestaat uit één verticale paal (koningspaal) en Dumont, André

dum-dum-kogel

dum-dum-kogel Kogel die in tegenstelling tot gewone kogels niet geheel is omgeven door een mantel van hard metaal. Slaat bij treffen uit elkaar door Duner, Nils Christofer

Dumont, André (1847-1920) Belgisch geoloog en mijningenieur, hoogleraar te Leuven (1883). Boorde in 1901 bij As in Belgisch Limburg steenkool dump

dump Afdruk van de inhoud van een computerbestand als hexadecimale tekens en (waar mogelijk) ASCII-codes.

dumpen (computers)

dumpen (computers) Een bestand, pagina of afbeelding van een computer naar een printer of ander randapparaat sturen.

Duner, Nils Christofer (1839-1914) Zweeds astronoom, van 1864-1888 op de Lund-sterrenwacht, daarna directeur van de sterrenwacht te Uppsala. Dunlop, John Boyd

Dunlop, John Boyd (1840-1921) Iers uitvinder, veearts en industrieel. Verkreeg in 1888 octrooi op een luchtband waarvan later bleek dat Robert William dunnelaagschakeling

dunnelaagschakeling Schakeling van elektronische componenten die in dunne lagen op een drager worden aangebracht, gewoonlijk via opdamping.

duoplay

duoplay Bij bandrecorders de mogelijkheid om spoor 1 af te luisteren en tegelijk op spoor 2 op te nemen.

duplex

duplex Gegevensverkeer in twee richtingen. We onderscheiden half duplex, waarbij de beide deelnemers alleen om beurten kunnen zenden, en full duplex, duraluminium

duraluminium Hoogwaardige, sterke aluminiumlegering met ca. 4% koper, 0,5% mangaan en 0,5% magnesium. Duraluminium vindt vooral toepassing duurzaam bouwen

duurzaam bouwen Bouwtechnologie waarbij in de productie-, de gebruiks- en de afbraakfase zoveel mogelijk energie wordt bespaard, zo weinig mogelijk duwvaart

duwvaart Voortduwen van vaartuigen zonder eigen stuwkracht door een motorschip. De duwvaart is een variant op de sleepvaart. De meestal speciaal DVB

DVB (digital video broadcasting) Digitale tv, waarbij naast de overdracht van beeld en geluid met een zeer hoge kwaliteit ook digitale data kunnen worden DVD

DVD (digital video disk) Multimedia-cd met verhoogde opslagcapaciteit, die alle huidige op de cd gebaseerde media moet gaan vervangen. In de (zeer DVI

D-VHS Door JVC ontwikkeld VHS-systeem, dat is afgestemd op recente ontwikkelingen op het gebied van digitale omroepuitzendingen en toekomstige D/A-converter

DVI (Digital Video Interactive) Door de Amerikaanse fabrikant Intel ontwikkeld CD-I-systeem dat vooral bedoeld is voor de industriële markt.

DVORAK-toetsenbord

DVORAK-toetsenbord Toetsenbord met een sterk van de QWERTY-indeling afwijkende layout. Sommige typisten geven de voorkeur aan dit type DX

DX Lange-afstandsradio-ontvangst. DX is een term uit de telegrafiewereld: distance = afstand. DX-en is een hobby die bestaat uit het intensief beluisteren DX-code

DX-code Code op een kleinbeeldcassette, die wordt gebruikt voor het automatisch invoeren van gegevens over de gebruikte film in hiervoor uitgeruste dynamic headroom

dynamic headroom Piek- of vermogensreserve van een versterker. Alleen een versterker met een grote dynamic headroom is in staat kortstondige muziekpieken, Dynamic Noise Limiter

Dynamic Noise Limiter (DNL) Door Philips ontwikkeld, niet meer in gebruik zijnd, maar effectief ruisonderdrukkingssysteem in cassetterecorders

Dynamic Noise Suppresion

Dynamic Noise Suppresion (DNS) Effectief werkend ruisonderdrukkingssysteem in videorecorder t.b.v. het audiosignaal. Vanwege de lage bandsnelheid

Dynamic Response Control

Dynamic Response Control (Dynamic Response Control) Systeem bij sommige Philips-luidsprekerboxen, waarbij door gebruik van een speciale passieve

Dynamic Tape Tension Control

Dynamic Tape Tension Control (DTC) Automatische regeling in een autocassettespeler van de trekspanning van de band in, met als doel een strakke Dynamic Track Following

Dynamic Track Following (DTF, dynamisch spoorvolgsysteem) Automatisch elektronisch spoorvolgsysteem d.m.v. stuurbare videokoppen dat door dynamiekomvang

dynamiekomvang Het verschil tussen het zachtste en luidste geluid dat door het menselijk oor kan worden waargenomen. Dus tussen bijv. een vallende dynamisch element

dynamisch element Pickupelement waarbij gebruik wordt gemaakt van magnetische krachten om de mechanische naaldtrillingen om te zetten in evenredige dynamisch gedrag

dynamisch gedrag Gedrag van een systeem of schakeling onder normale werkcondities.

dynamische gegevensuitwisseling (DDE)

dynamische gegevensuitwisseling (DDE) Set afspraken die het mogelijk maakt dat informatie automatisch kan worden uitgewisseld tussen bepaalde dynamische luidspreker en hoofdtelefoon

dynamische luidspreker en hoofdtelefoon Luidspreker, resp. hoofdtelefoon die volgens het elektro-dynamische principe werkt. Het is de meest gangbare dynamische ram-chips

dynamische ram-chips Ram-chips waarvan de inhoud regelmatig moet worden ververst om die te behouden. Dit houdt in dat er voortdurend stroomto

dynamo

dynamo Apparaat waarin elektrische energie wordt opgewekt door een spoel in een magnetisch veld te laten draaien. Ook is het mogelijk een magneet Dyson, Frank Watson

Dyson, Frank Watson (1868-1939) Engels astronoom, van 1894-1905 op de sterrenwacht te Greenwich, daarna in Schotland en van 1910-1933 weer D-MPX

Ear-conscious Speciaal hoofdtelefoonontwerp van Sony, dat voor een natuurlijke aansluiting om het oor zorgt, onnodige druk voorkomt en een optimale Eastman, George

Early Bird Eerste stationaire communicatiesatelliet, die op 6 april 1965 werd gelanceerd door het Intelsat Consortium, dat tot doel had te komen tot early-warning-system

early-warning-system (EWS) Amerikaans militair systeem voor de signalering van Russische intercontinentale ballistische raketten. Bestaat uit een Ear-conscious

Eastman, George (1854-1932) Amerikaans fabrikant, uitvinder van de fotografische rolfilm. De door Eastman gestichte onderneming heet thans Eastman ebbenhout

ebbenhout Buitengewoon hard hout met een zeer fijne nerf afkomstig van de ebbenhoutboom (Diospyros ebenum). Ebbenhout groeit vooral op Sri ebenist

ebenist (ebbenhoutwerker) Oorspronkelijk de betiteling van een houtwerker, die uitsluitend met ebbehout werkte. In de 17e eeuw werd het de benaming EC50

EC50 (50% of Effect Concentration) Concentratie van een stof in water die na enkele dagen een waarneembaar effect heeft op 50% van de populatie echo (techn.)

echo (techn.) Het met een steeds minder wordend volume herhalen van een bepaalde klank, totdat die klank is uitgestorven. Dit kan met een driekops echopeiling

echopeiling Afstandsbepaling aan de hand van het tijdsverloop tussen een rechtstreeks van de zender ontvangen geluidspuls en de opvang van het door ECOWAS

ECOWAS (Economic Community of West African States) ECOWAS werd in 1975 door 15 West-Afrikaanse landen opgericht om de handel, de samenwerking ecru

ecru 1. Benaming voor ongebleekt en niet geverfd weefsel. 2. Ruwe, ongekookte zijde.

ECS

ECS (European Communications Satellite) De ECS-satellieten (ECS 1F4, ECS 2, ECS 5) worden door de EutelSat (European Telecommunications edelstaal

ED-Beta

ED-Beta Super-VHS bij het Betamax-systeem van Sony.

edelstaal Verzamelnaam voor hoogwaardige staalsoorten, vooral gebruikt voor veredelingsstaal, soms ook voor roestvrij staal of gereedschapsstaal.

Edison, Thomas Alva

Edison, Thomas Alva (1847-1931) Veelzijdig Amerikaans uitvinder en fabrikant. Hoewel hij het bekendst is om zijn uitvinding van de fonograaf (editing

editing Directe, naadloze fragmentaansluiting bij beeldovergangen van afzonderlijk opgenomen videoscènes. Aan het einde van een opgenomen scène editor (audio/video)

editor (audio/video) Voorziening op sommige cassettedecks, waarmee een nieuwe of bestaande opname geleidelijk kan worden in- en uitgefaded. H

editor (computers)

editor (computers) Programma waarmee teksten kunnen worden gemaakt en bewerkt, maar dat niet beschikt over opmaak- en afdrukfuncties.

Edit-systeem

Edit-systeem Voorziening op cd-speler waarbij de muzieknummers van de cd zo nauwkeurig mogelijk op de ingetoetste bandlengte van de cassette EDO-RAM

EDO-RAM (Extended Data Out) RAM-geheugen dat door aanpassing van de adressering de geheugeninformatie langer voor de CPU beschikbaar houdt. EDP

EDP (Electronic Data Processing) Elektronische gegevensverwerking.

eencomponent- Lijm die bestaat uit twee componenten die al bij de fabrikant zijn gemengd, waardoor het omslachtige en kritische mengen bij lijm, koudhardende

eenoogspiegelreflex- Camera met een onder 45° achter de lens opgestelde spiegel die het beeld op een matglas projecteert. Voor de opname camera, klapcamera,

eenrichtings- Koppeling die slechts voor één draairichting van de ingaande as aangrijpt, in de andere richting volledig doorslipt. Toegepast koppeling, eenslagskoppeling,

eenslags- Koppeling die na een volledige omwenteling zelf ontkoppelt. Toegepast voor o.a. stansmachine, persen e.d. waarbij het gereedschap koppeling, flenskoppeling,

EEPROM

EEPROM Electrically Erasable Programmable Read-Only Memory, een met behulp van elektriciteit wisbare leeschip. De inhoud blijft bewaard, ook Eerste Wereldoorlog

Eerste Wereldoorlog (1914-1918) Oorlog in Europa tussen de Centralen (Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Bulgarije en Turkije) en de geallieerden Effect send after fader

Effect send after fader Uitgang op mengpaneel waarop de ingang van een effectapparaat, bijv. een echo-unit, kan worden aangesloten, waarvan de effectieve waarde

effectieve waarde Gegeven van een wisselspanning: de waarde van de gelijkspanning, die in dezelfde tijd evenveel warmte ontwikkelt als de wisselspanning. effluent

effluent Water uit een zuiveringsinstallatie dat na zuivering wordt geloosd op het oppervlaktewater.

eg

eg Landbouwwerktuig, getrokken door paarden of tractoren, dat gebruikt wordt om de bovenste grondlaag los te maken en te verkruimelen.

egreneren

egreneren (ontpitten) Bewerking waarbij ruwe katoen wordt ontpit en ontdaan van blad- en bolsterresten.

EG-verdragen

EG-verdragen Onder EG-verdragen worden verstaan de oprichtingsverdragen van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) - het Verdrag EHF (audio/video)

EHF (audio/video) (Extremely High Frequency) De frequentieband van 300 GHz.

EHT

EHT (Extremely High Tension) De spanning van enkele tientallen kilovolts die bij de tv wordt toegepast om de elektronenstraal in de beeldbuis te versnellen.

EIA

EIA (Electronics Industry of America) Normgevend instituut dat de Amerikaanse tv-standaard met 525 lijnen en 60 rasters per seconde heeft vastgesteld.

EIDE

EIDE (Enhanced Integrated Drive Electronics) Besturingssysteem voor harde schijven, waarbij een aantal van de nadelen van IDE-controllers zijn ondervangen. Eiffel, Alexandre Gustave

Eiffel, Alexandre Gustave (1832-1923) Frans ingenieur. Ontwierp voor de wereldtentoonstelling te Parijs (1889) de naar hem genoemde, ruim 300 eikenhout

eikenhout (eiken) Hout van eikensoorten (geslacht Quercus), waarvan meer dan 500 variëteiten bestaan. Men onderscheidt o.a. Europees, Amerikaans Eilbertus

Eilbertus (werkzaam ca. 1125-1165) Duits goudsmid, werkzaam te Keulen, monnik van het klooster van St.-Pantaleon, wiens werk van betekenis is eindproduct

eindproduct Laatste product uit een proces of reactieketen, waarin naast de beginproducten en het eindproduct ook tussenproducten zijn te onderscheiden.

eindversterker

eindversterker Laatste deel van een versterker, waarop de luidsprekers worden aangesloten. Wordt dan ook wel krachtversterker genoemd. De eindversterker Einstein Observatory

Einstein Observatory Naam van NASA's HEAO-2 satelliet (High Energy Astronomical Observatory), die in november 1978 in een baan om de aar

EIRP

EIRP (Effective Isotropic Radiated Power) Effectief door een zendantenne afgestraald vermogen waarvan het nuttig effect wordt opgegeven t.o.v. een EISA

EISA Extended Industry Standard Architecture, een door een tiental grote computerfabrikanten ontwikkelde open architectuurstandaard voor 32-bits Eisinga, Eise Jeltes

Eisinga, Eise Jeltes (1744-1828) Fries amateur-astronoom en planetariumbouwer, curator van de hogeschool te Franeker. Tussen 1774 en 1780 con

Eject

Eject Cassette-uitwerpsysteem bij bandapparaat, zoals cassettedeck, dat-recorder en videorecorder.

E-laag Een laag geaoniseerde lucht in de ionosfeer van de dampkring op een hoogte van 90 tot 150 km, die bepaalde elektromagnetische golven naar E-motion

Elcaset

Elcaset In de tweede helft van de zeventiger jaren enkele jaren in omloop geweest cassettedeck van Sony dat was gebaseerd op normale spoelenband elektret condensatormicrofoon

elektret condensatormicrofoon Kwalitatief goede, niet dure microfoon, kortweg elektret microfoon, met een membraan van kunststoffolie dat van elektriciteitsvoorziening

elektriciteitsvoorziening De voorzieningen die in de lokale, regionale of nationale behoefte aan elektriciteit voorzien. Deze bestaan uit de opwekking elektrisch contact

elektrisch contact Instrument voor het mechanisch verbinden of onderbreken van elektrische leidingen. Men onderscheidt steekverbindingen (stekers, elektrisch signaal

elektrisch signaal Elektrische trillingen die informatie vertegenwoordigen.

elektrische centrale

elektrische centrale Een inrichting voor het opwekken van elektrische energie. Men maakt een onderscheid tussen thermische centrales, waarbij gebruik elektrische stroom

elektrische stroom Elektronenstroom door een geleider, zoals een draad, lampje, meter, luidspreker, e.d. Deze stroom vloeit pas als er een elektrische elektrochemische cel

elektrochemische cel (elektrochemisch element, elektrische cel) Apparaat voor het rechtstreeks omzetten van chemische energie in elektrische. Bestaat elektrochemische cel, primaire

elektrochemische cel, primaire (primaire cel, batterij) Elektrochemische cel die niet oplaadbaar is door stroomtoevoer van buitenaf. Hiertoe behoren elektrochemische cel, secundaire

elektrochemische cel, secundaire (secundaire cel, accu) Elektrochemische cel die na stroomlevering weer opgeladen kan worden door stroomtoevoer elektrochemische industrie

elektrochemische industrie Bedrijfstak waarin elektrochemische bewerking van producten plaatsvindt. Belangrijkste bewerking: diepetsen en overdekke

elektroluminescentie

elektroluminescentie Het uitstralen van licht door bepaalde fosforverbindingen als deze worden onderworpen aan een wisselend elektrisch veld. Van elektrolytische bereiding

elektrolytische bereiding Bereiding van producten door elektrolyse. Kostbaar (tenzij er goedkope stroom beschikbaar is), maar bij zeer stabiele grondstoffen elektrolytische condensator

elektrolytische condensator Condensator, waarbij één plaat wordt gevormd door een aluminium folie, de tweede plaat door een folie van een ander elektrolytische zuivering

elektrolytische zuivering Zuivering van metalen door elektrolyse, bijvoorbeeld van koper. Ruw koper wordt als anode geschakeld in een CuCl2-oplossing, elektromagneet

elektromagneet Magneet waarbij het magnetisch veld wordt opgewekt door middel van een elektrische stroom. Bestaat uit een weekijzeren kern omwikkeld elektromagnetische afbuiging

elektromagnetische afbuiging Het van richting doen veranderen van een elektronenstraal onder invloed van magnetische velden. Wordt toegepast elektromagnetische golven

elektromagnetische golven Elektrische en magnetische velden, opgewekt door de hoogfrequente antennestromen die door een zender de zendantenne elektromotor

elektromotor Motor aangedreven door elektriciteit. Zet elektrische energie om in mechanische energie; hoog rendement (tot 90%). Berust op de werking elektromotor, asynchrone

elektromotor, asynchrone (asynchrone motor, kortsluitmotor) Inductiemotor waarin de rotor niet bekrachtigd wordt. Draait in onbelaste toestand na

elektromotor, collectorelektromotor,

elektromotor, compoundelektromotor,

elektromotor, kooiankerelektromotor,

elektromotor, serieelektromotor,

elektromotor, synchrone (synchrone motor) Inductiemotor waarin de rotor wordt bekrachtigd met gelijkstroom. Draait met dezelfde frequentie rond

elektromotor, universeelelektromotor,

elektronenbuis

elektronenbuis Buis waarin geleiding van elektriciteit optreedt ten gevolge van een spanningsverschil tussen twee elektroden die aan beide uiteinden elektronenkanon

elektronenkanon Onderdeel in de hals van de tv-beeldbuis van waaruit de elektronen onder invloed van een zeer hoge elektrische spanning (ca. 20.000 elektronenstraalbuis

elektronenstraalbuis (kathodestraalbuis) Elektronenbuis waarin een elektronenstroom wordt opgewekt en die voorzien is van een scherm dat oplicht elektronica

elektronica Wetenschap voor het bestuderen van de geleiding van elektronen en het vinden van technische toepassingen door de beïnvloeding van deze elektronicabouwsteen

elektronicabouwsteen De elektronische schakelingen in audio- en video-apparatuur zijn zeer gecompliceerd, maar bestaan slechts uit enkele fundamentele elektronisch uitgeven

elektronisch uitgeven Het uitgeven van elektronische producten, waarvan de informatie wordt verzameld, bewerkt, opgeslagen en gedistribueerd m

elektronische post

elektronische post (e-mail) Faciliteit die ter beschikking wordt gesteld door sommige computernetwerken en bulletin boards. Geregistreerde gebruikers elektronische snelweg

elektronische snelweg Toekomstige netwerkstructuur die wereldwijde uitwisseling van informatie (beeld, geluid, tekst en andere data) mogelijk moet elektrostatische lading

elektrostatische lading Elektrische lading die gemakkelijk in kunststoffen kan worden opgewekt door bijvoorbeeld wrijving. Dit is een vooral bij de elektrostatische luidspreker

elektrostatische luidspreker Luidsprekertype dat volledig afwijkt van de gebruikelijke conusluidspreker. Er wordt geen gebruik gemaakt van magnetisch

element (werktuigb.)

element (werktuigb.) Deel van een mechanische schakel dat een beweging t.o.v. een andere schakel mogelijk maakt, bijv. de lagerbusjes in een ketting elevatie (audio/video)

elevatie (audio/video) Hoek waarmee een satellietschotel in het verticale vlak is ingesteld.

elevator

elevator (elevateur, jakobsladder) Transportwerktuig dat dient voor vertikaal of hellend vervoer van bulkgoed en in sommige gevallen van stukgoed. Elout, Cornelis Pieter Jacob

Elout, Cornelis Pieter Jacob (1795-1843) Nederlands officier en bestuurder, zoon van de staatsman Cornelis Theodorus E. Van 1814-42 vertoefde eloxeren

eloxeren (anodiseren) Proces waarbij de oxidelaag op aluminium wordt verdikt door een elektrochemische oxidatie. Hierdoor neemt de weerstand van Emerson, Rollins Adams

Emerson, Rollins Adams (1873-1947) Amerikaans erfelijkheidsgeleerde, bestudeerde de problemen van het beheer van boomgaarden (insectenbestrijdi

EMK

EMK (elektrisch motorische kracht) De elektrische spanning die nodig is om een stroom te doen vloeien. Deze wordt gemeten in volt en daarom spreekt emmertjesgeheugen

emmertjesgeheugen (CCD, charge coupled devices) Halfgeleidergeheugen met in rijen geschakelde gebiedjes die lading kunnen dragen en doorge

E-motion Manifestatie op het gebied van audio, video, tv, computers, multimedia, telecommunicatie en muziek- en beeldsoftware, die voor het eerst facet

EMP

EMP (elektro magnetische puls) Zeer snel opkomende, zeer sterke elektromagnetische stralingspuls van zeer korte duur. Deze ontstaat bij grote ontladingen emplacement

emplacement (rangeerterrein) Terrein waarop vele, onderling door wissels verbonden sporen liggen. Dient voor het sorteren en rangschikken van spoorwagons EMS-geheugen

EMS-geheugen Expanded memory, soort geheugen in oudere IBM-computers dat geadresseerd kan worden via een geheugenblok van 64 Kb in de

emulatie

emulatie Imitatie van een bepaald apparaat of een bepaald softwarepakket door een ander. Communicatieprogramma's kunnen vaak een aantal verschillende enceinte

enceinte (Fr.: omheining) Kernvesting, fortificatiegordel met wat daarbinnen besloten is. Wallen of walmuren vormen de begrenzing. Vroeger het essentiële encoder

encoder Schakeling of apparaat waarmee signalen volgens een bepaalde standaard in een andere standaard worden omgezet, bijv. NTSC in PAL.

energie, alternatieve Alle vormen van bruikbare energie die niet behoren tot de fossiele brandstoffen, uitgezonderd kernenergie. Hiertoe rekent men Energiya

energiecrisis

energiecrisis Complex van moeilijkheden dat ontstaat door een stijgend verbruik van energie, afnemende voorraden (in het bijzonder van fossiele brandstoffen) energiehuishouding

energiehuishouding Balans van alle energie die aan een proces of levend organisme wordt toegevoerd en erdoor wordt afgegeven en de energieomzettingen energieverbruik

energieverbruik De hoeveelheid energie die in een land verbruikt wordt. Het energieverbruik in de wereld is niet los te zien van de verdeling van de energie, alternatieve

Energiya Zware Russische draagraket, voor het eerst gebruikt op 15 mei 1987. De Energiya is in staat om een nuttige lading van 140 ton in een 250 Engels-Birmaanse Oorlogen

ENG-camera (Electronic News Gathering-camera) Professionele videocamera waarmee met omroepkwaliteit op lokatie is te werken zonder dat daarbij enkelstraalsysteem

Engels-Birmaanse Oorlogen Drietal oorlogen, in eerste instantie het gevolg van het botsende Engelse en Birmaanse imperialisme in Assam, later engobe

engobe Klei of mengsel van klei en andere ceramische grondstoffen, als deklaag toegepast voor een bepaald soort aardewerk. Vaak door toevoeging ENG-camera

enkelstraalsysteem CD-aftasting met behulp van een laserstraal waarbij het laserlicht niet als gebruikelijk in twee stuurstralen en één leesstraal wordt Enschedé

EN-poort (AND-gate, AND-poort) Logische schakeling die als uitgangssignaal het logisch product levert van twee of meer ingangssignalen. Met als EOF

Enschedé Naam van een Nederlands drukkersgeslacht. Izaak Enschedé (1681-1761) was stadsdrukker van Haarlem. Onder de naam Joh. Enschedé enter-toets

enter-toets Toets waarmee de opdrachten aan veel computerbesturingssystemen en applicatieprogramma's moeten worden bevestigd.

enveloppe (audio/video)

enveloppe (audio/video) Imaginaire lijn die de toppen van een signaal met elkaar verbindt, waardoor het karakter van een trilling aanschouwelijk kan EN-poort

EOF End Of File, stuurteken dat door veel computerprogramma's wordt gebruikt om het einde van een ASCII-tekstbestand aan te geven.

EON

EON (Enhanced Other Network) Extra voorziening op autoradio met RDS die het mogelijk maakt naar andere stations te luisteren dan dat waarop verkeersinformatie eosine

eosine Kleurstof die wordt gebruikt om de cytoplasmatische granula van leukocyten te kleuren. Eosine is een zuur reagens en alleen de leukocyten epaulet

epaulet (Fr.: épaule = schouder) Schouderversiersel op (militaire) uniformen, afgezet met franje, in uitvoering vaak overeenkomstig de rang. Oorspronkelijk episcoopprojector

episcoopprojector (epidiascoop) Projector waarin een opzichtbeeld (foto, tekening, gedrukte tekst of beeld, enz.) met sterke lichtbron van onder- of epoxyharsen

epoxyharsen Thermohardende kunststoffen op basis van epoxiden. Gewoonlijk polycondensatieproducten van epoxiden met polyolen, polyaminen, epoxylijm

epoxylijm Lijm op basis van epoxyhars. Vooral bekend als koudhardende tweecomponentenlijm, onder andere voor het lijmen van metalen. In de industrie eprom (comp.)

eprom (comp.) Erasable Programmable Read-Only Memory, een met behulp van UV-licht wisbare leeschip. De inhoud blijft bewaard, ook na het uitschakelen Equalization

EPROM- PROM-geheugen dat door een speciale behandeling nog gewist en opnieuw gebruikt kan worden (erasable programmable read-geheugen, floppy diskgeheugen,

Equalization (Eq) Eq staat op cassettedeck of spoelenrecorder bij de schakelaar waarmee de juiste hogetonencorrectie kan worden ingesteld, die nodig equalizer

equalizer (grafische equalizer) Een van een aantal klankregelaars voorziene versterkerschakeling, die tussen de voor- en eindversterker van een hifi-erase

erase Het wissen van in een geheugen opgeslagen informatie.

erker

erker Afgesloten uitbouw, rond of veelhoekig, van de gevel of op de hoek van een gebouw, in de regel van dezelfde constructie als een balkon (draagbalken ERP

ERP (Effective Radiated Power) Effectief door een zendantenne afgestraald vermogen waarvan het nuttig effect door een nauwkeurige berekening en ERS

ERS (European Remote-sensing Satellite) Naam van twee Europese kunstmanen voor aardonderzoek. ERS-1 werd gelanceerd in juli 1991. Het belangrijkste ertsfrissen

ertsfrissen Omzetten van ruwijzer in staal door toevoegen van schroot of ijzererts. Hierin bevinden zich ijzeroxiden die de overmaat koolstof in het

ESC

ESC (Electronic Speed Control) Een o.m. door Philips gebruikte term voor elektronische snelheidsregeling op de motor van een cassettespeler ten behoeve Escape

Escape Stuurteken (Esc-toets op een computertoetsenbord), vaak gebruikt om een gegeven opdracht op te heffen of als het begin van een escapesequentie.

escapesequentie

escapesequentie Opdracht aan een randapparaat, bestaande uit het stuurteken Escape gevolgd door een reeks andere tekens. Escapesequenties worden Escherichia coli

Escherichia coli (E. Coli) Bacterie (normale darmbewoner bij de mens) die in de biotechnologie veel wordt gebruikt. Met name de stam E. coli K 12, Escoffier, Auguste

Escoffier, Auguste (1847-1935) Beroemd Frans keukenmeester, van zijn 12e tot 74e jaar actief geweest in de kookkunst; schreef kookboeken (o.a. ESDI

ESDI Enhanced Small-Device Interface, een aansluitnorm voor computer-randapparatuur zoals harde schijven.

esdoornhout

esdoornhout Vrij hard, dicht hout, fijn van nerf en wit tot lichtgeel, afkomstig van de esdoorn. Esdoornhout wordt toegepast als timmerhout, fineer, eskader

eskader (task force) Benaming voor een vlooteenheid die bestaat uit schepen van verschillende klasse en zelfstandig kan opereren. In het algemeen eskadron

eskadron Benaming voor een cavalerie-eenheid (tegenwoordig tanks) die 90-ca. 120 manschappen telt, vergelijkbaar met een compagnie. Het eskadron ESP

ESP Afkorting van extra sensory perception. In het Nederlands buitenzintuiglijke waarneming. Ook: Electronic Still Picture. Volmaakt stilstaand videobeeld essence

essence Geconcentreerde reuk- of smaakstof, soms in chemisch zuivere, soms in opgeloste vorm. Verkregen door extractie, en dergelijke, of door synthese. etheenpropeenrubber

etheenpropeen- (EPR) General purpose rubber op basis van etheen en propeen. Wordt verkregen door stereospecifieke polymerisatie, waardo

etheenpropeenrubber Rubber op basis van etheen-propeencopolymeren.

ethergolven

ethergolven Verouderde benaming voor elektromagnetische golven, m.n. de hoogfrequente golven die worden gebruikt voor het overdragen van radio- ethernet

ethernet Veel verkocht type netwerk, vaak in combinatie met Novell NetWare.

etsen

etsen 1. Grafische techniek waarbij een metalen plaat, veelal koper, soms zink of ijzer, wordt bedekt met een zuurbestendige laag, de etsgrond (een Euratom

Euratom (Europese Gemeenschap voor Atoomenergie, EGA) Tegelijk met de Europese Economische Gemeenschap (EEG) op 25 maart 1957 door zes Eurocontrol

Eurocontrol Europese organisatie voor de leiding van het luchtverkeer. Deelnemers zijn België, Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië, Ierland, Luxemburg, EuroCrypt

EuroCrypt Codeersysteem bij satellietuitzendingen. Voor ontvangst van de programma's is een descrambler met geldige Eurocrypt smart card nodig.

European Space Agency

European Space Agency (ESA) Europese organisatie voor ruimteonderzoek, opgericht in 1973 en in 1975 in werking getreden. De ESA is ontstaan European Space Research Institute

European Space Research Institute (ESRIN) Onderzoekscentrum van de ESA (European Space Agency) te Frascati (Italië). Tot midden 1973 was European Space Research Organization

European Space Research Organization (ESRO) Europese organisatie voor ruimteonderzoek, opgericht in 1964 en gevestigd te Parijs. Leden: Groot-European VLBI Network

European VLBI Network (EVN) Netwerk van radiotelescopen in Europa die regelmatig samenwerken in VLBI-waarnemingsprogramma's (Very Long Europese Ontwapenings Conferentie

Europese Ontwapenings Conferentie (EOC; officieel: Conferentie over Veiligheid- en Vertrouwenbevorderende Maatregelen en Ontwapening in Europese pijler

Europese pijler Benaming voor de Europese component van de NAVO. Tijdens de NAVO-top van januari 1994 is de WEU aangewezen als Europese

Euroraketten

Euroraketten Populaire benaming voor de 572 kernwapens van middellange afstand (de Pershing II-raketten en de Tomahawk-kruisvluchtwapens). Euteltracs

Euteltracs Op de cabine van een vrachtwagen geplaatst satelliet-navigatiesysteem waarmee, via de satelliet over duizenden kilometers directe communicatie excenter

excenter Mechaniek dat een draaiende beweging omzet in een heen en weer gaande. Hiertoe behoren o.m. nokken, krukpennen en constructies voor Exosat

Exosat (European X-ray Observatory Satellite) Europese satelliet voor het waarnemen van röntgenstraling uit het heelal, die van 1983 tot 1986 gede

expanded memory

expanded memory Zonder expanded memory kan een gewone IBM-PC werken met maximaal 1 Mb geheugen. Daarvan is 640 Kb in gebruik als gewoon

expander

expander Elektronische schakeling om de door een compressor begrensde dynamiek weer te vergroten. Vaak wordt hiervoor de term 'compander' (compressor/expansie

expansie 1. Uitzetten van materiaal na wegnemen van de druk erop. Hierbij verricht het materiaal arbeid, gelijk aan de volumevergroting maal de druk. exploded view

exploded view Tekening waarbij de onderdelen van een apparaat afzonderlijk worden getoond, maar wel in hun juiste onderlinge stand. Maakt soms Explorer

Explorer Reeks van Amerikaanse wetenschappelijke kunstmanen. Explorer 1 (de eerste Amerikaanse kunstmaan) werd gelanceerd in januari 1958 en explosiemiddel

explosiemiddel (explosief) Stof voor het opwekken van explosies. Men onderscheidt explosiemiddelen met een brisante werking (wegens hun vernietigende explosiemiddel, primair

explosiemiddel, primair Explosiemiddel dat door toevoer van een kleine hoeveelheid energie (schok, verhitting) kan exploderen. Gevaarlijk te hanteren explosiemiddel, secundair

explosiemiddel, secundair Explosiemiddel dat alleen kan exploderen na een inleidende explosie van een primair explosiemiddel, waardoor een voldoen

exponentiële notatie

exponentiële notatie Ook wel `wetenschappelijke notatie' genoemd. Weergaveformaat voor reële getallen waarbij een getal wordt voorgesteld als het exporteren (computers)

exporteren (computers) Gegevens die zijn aangemaakt met een bepaald toepassingsprogramma opslaan in een afwijkend bestandsformaat met de bedoel

Extended Binary Coded Decimal Interchange Code

Extended Binary Coded Decimal Interchange Code EBCDIC, door IBM ontwikkelde tekencode, vergelijkbaar met de ASCII-code. Nauwelijks extended deterrence

extended deterrence (Lett: afschrikking op afstand) Tijdens de Koude Oorlog werden de Amerikaanse strategische kernwapens geacht het Warscha

extended memory

extended memory Geheugen boven de 1 Mb-geheugengrens, dat alleen aangesproken kan worden door computers voorzien van een 80286-, 80386-,

Extended Play

Extended Play (ep) Gehalveerde bandsnelheid bij videorecorder, waardoor de speelduur verdubbeld wordt. Ook Long Play (lp) genoemd.

extensie (computers)

extensie (computers) Achtervoegsel van een bestandsnaam, waarmee het type bestand kan worden aangegeven. De extensie bestaat in MS-DOS uit extern geheugen

extern geheugen Verzamelnaam voor alle permanente opslagmedia, zoals diskettes, harddisks, magneetbanden en optische schijven.

externe instructie

externe instructie Externe of transiënte instructies zijn niet voortdurend in het geheugen aanwezig: ze moeten eerst worden geladen van de harddisk externe modem

externe modem Modem die is uitgevoerd als apart apparaat in een eigen behuizing.

extra high density

extra high density Aanduiding voor een bepaalde schrijfdichtheid bij 3,5 inch-diskettes met twee maal zoveel sectoren per spoor als high density. EHD-Extreme Ultra-Violet Explorer

Extreme Ultra-Violet Explorer (EUVE) Amerikaanse satelliet die de sterrenhemel heeft bestudeerd op extreem korte ultraviolet-golflengten. EUVE extruderen

extruderen Plastische vervormingsbewerking waarbij materiaal onder hoge druk door een geprofileerd mondstuk wordt geperst. Toegepast bij metalen Exxon Valdez

Exxon Valdez Mammoettanker die - als gevolg van menselijk falen - in 1989 bij Alaska openscheurde op een klif, waarna miljoenen liters aardolie ezelsrug

ezelsrug Op een muur gemetselde constructie van schuin opgelegde stenen, waardoor er op de muur een soort 'dak' ontstaat waarvan de randen over E-laag

facet 1. Afgeschuinde kant van een bouwsteen, vooral toegepast bij rusticaversieringen in de bouwkunst van de renaissance. In lijsten en friezen, ook facsimile

facsimile (Lat.: facere = maken; similis = gelijk) Getrouwe weergave van een origineel. In de drukkerswereld term voor afdrukbare houtgravures naar faden

faden Bij video het geleidelijk donkerder (tot geheel zwart toe) laten worden van het beeld aan het eind van een scène (uitfaden) en het weer laten op

fader

fader Bij audio: schuifregelaar op mengpaneel waarmee de signaalsterkte van een kanaal kan worden ingesteld. Bij de autoradio: regelaar waarmee de fader-start

fader-start Voorziening op mengpaneel waarbij door het uit de nulstand brengen van de fader een op het mengpaneel aangesloten platenspeler of recorder fading (audio/video)

fading (audio/video) Verschijnsel bij midden- en kortegolfontvangst. De golven van het KG-gebied planten zich rechtlijnig voort. De golven die schuin fading (techn.)

fading (techn.) Geleidelijk minder worden van de werking van een rem door oververhitting na veelvuldig gebruik.

fail-safe principe

fail-safe principe Principe in de beveiligingstechniek, waarbij bij storingen (stroomuitval, blikseminslag, menselijke fouten etc.) de veiligheid altijd falanx

falanx (Gr.: phalanx = balk, slagorde) In de Oudheid door de Grieken gebruikte opstelling van zwaarbewapende krijgers (hoplieten). Deze stonden beschermd FAQ

FAQ (Frequently Asked Questions) Speciaal voor nieuwelingen (newbies) ingericht gebied bij o.m. nieuwsgroepen op Internet, waarin antwoord wordt Far Ultra-Violet Spectrograph

Far Ultra-Violet Spectrograph (FUVS) Toekomstige Amerikaanse wetenschappelijke kunstmaan voor het waarnemen van energierijke ultraviolette Farman, Henri

Farman, Henri (1874-1958) Frans luchtvaartpionier. Maakte in 1908 een vlucht van één kilometer met een Voisin-dubbeldekker in een gesloten baan. fase (audio/video)

fase (audio/video) Een volledige periode van een wisselspanning ofwel, grafisch gezien, een golfbeweging, bestaat uit een positieve en een negatieve fasedraad

fasedraad Leiding in elektrische installaties die een potentiaal van 220-230 volt heeft. Sinds 1970 is de voorgeschreven kleur van de fasedraad in elektrische fast motion

fast motion Versnelde beeldweergave.

fax

fax Facsimile-apparatuur, toestel waarmee teksten en afbeeldingen in de vorm van een digitaal geluidssignaal met behulp van een modem via gewone feather touch

F-connector

F-connector 75 ohms coax-antenne-aansluiting.

feather touch Zeer licht functionerende schakelaar.

felisoletiket

felisoletiket Aanduiding op textiel met een bijzonder grote lichtechtheid.

felsen

felsen Bevestigingstechniek voor dun plaatmateriaal, waarbij in een mal randen in het materiaal worden gebogen, die daarna op elkaar worden geperst.

fenolformaldehydhars

fenolformaldehydhars Thermohardende kunststof op basis van fenol en formaldehyde. Oudst bekende, geheel synthetische kunststof (1907), vanaf

fermenteren

fermenteren Omzetten van verbindingen door de werking van enzymen. De term wordt tegenwoordig alleen nog gebruikt voor industriële processen Ferrari, Enzo

Ferrari, Enzo (Modena 20 februari 1898-Modena 14 augustus 1988) Italiaans autocoureur en -constructeur, reed aanvankelijk voor Alfa Romeo, werd ferrietantenne

ferrietantenne Een uitsluitend voor AM-ontvangst geschikte staafvormige antenne van kleine afmetingen, en bestaand uit een ferrietkern met daaromheen ferrietkop

ferrietkop Uit keramisch magnetisch materiaal vervaardigde recorderkop voor audio- of videotoepassingen. Het is een zeer hard, moeilijk te bewerken ferrochroomband

ferrochroomband Momenteel niet meer in omloop zijnde cassette met ferrochroomband (Type III) die door toepassing van twee magnetiseerbare lagen ferromangaan

ferromangaan Legering van ijzer en mangaan (30-80%); ontstaat bij reductie van mangaanertsen en bevat gewoonlijk 2-5% koolstof. Toepassing: legering ferrosilicium

ferrosilicium Legering van ijzer met silicium. In hoogovenprocessen verkrijgt men ferrosilicium met 15-20% silicium, dat gebruikt wordt als legeringsbestanddeel FET

FET (field effect transistor, veldeffecttransistor) Actieve halfgeleidercomponent waarin de stuurelektrode (gate) geïsoleerd ligt van de rest van de halfgeleider FF

FF (Fast Forward) Snel vooruitspoelen.

FFS

FFS (Floating Foil Security) Gegolfde kunststofplaatjes aan weerszijden van de cassetteband in compact cassettes, die de band in het midden van de FidoNet

FidoNet Gedecentraliseerd internationaal netwerk van bulletin boards met uitgebreide faciliteiten voor uitwisseling van elektronische post tussen geb

FIFO

FIFO First In, First Out, beheerprincipe waarbij de gegevens die in een computergeheugen of -buffer zijn geplaatst, er in dezelfde volgorde weer uit fijnheid

fijnheid Grootheid voor het aanduiden van het gehalte aan edele metalen in een legering; wordt uitgedrukt in duizendsten (promilles). De fijnheid van fil d'écosse

fil d'écosse Katoenen garens die eerst gezengd en dan gemerceriseerd worden. Bij het zengen worden de uitstekende katoenen vezeltjes afgebrand, filamentgarens

filamentgarens Garens gesponnen van zeer gladde filamenten, verkregen door versponnen kunstvezelmaterialen te strekken zonder textureren. Filamentgarens file allocation table

file allocation table (FAT) Tabel op de harde schijf of diskette van een computer waarin de toewijzing van clusters aan bestanden wordt bijgehouden. file control block

file control block (FCB) Gegevensstructuur in het werkgeheugen van een computer die door het besturingssysteem MS-DOS wordt gebruikt om geo

fileserver

fileserver Centrale besturingscomputer in een netwerk. Hij bevat de netwerk-, toepassings- en hulpprogramma's en dient als spil bij de gegevensverwerking, fileservernaam

fileservernaam Unieke naam die tijdens de installatie wordt toegewezen aan elke fileserver in het netwerk.

filet

filet 1. (Fr.: fijne draad, net) Vitragestof met kleine, vierkante openingen. 2. Handwerktechniek, voorkomend zowel bij open haakwerk als bij knoopwerk. filigraan

filigraan (filigrein) Versiering die verkregen wordt door metaaldraden (goud of zilver) in figuren te leggen en daarna te pletten. Gaat men uit van een fill-in light

fill-in light Bijverlichting bij camera-opnamen om de schaduwen wat op te helderen.

filmprojector

filmprojector Projector voor het vertonen van films. Net als in de filmcamera wordt de film beeldje voor beeldje bewogen en bovendien wordt de belichting film, geluidsfilm,

filter (computers) Programma dat bepaalde tekens verwijdert, bewerkt of toevoegt alvorens de gegevens uit de invoerstroom worden doorgegeven aan filtercentrifuge

filter, elektronisch

filter, elektronisch 1. Elektronische schakeling die slechts wisselstromen of -spanningen met een bepaalde frequentie doorlaat en bij overige frequenties fine tuning

filtercentrifuge Centrifuge waarin zich een filter bevindt voor het scheiden van een vloeistof en een vaste stof.

fine tuning Fijnafstemming.

fineer

fineer Dunne laag hout, soms verkregen door zagen, meestal door afschillen van een boom; toegepast voor decoratie. Wordt gewoonlijk geplakt op FIRATO

FIRATO Internationale tentoonstelling voor consumenten-elektronica, die tot 1992 iedere twee jaar (elk even jaar) in het RAI Tentoonstellings- en Congrescentrum Firestone Rubber Plantation Company

Firestone Rubber Plantation Company Dochteronderneming van de Firestone Tyre and Rubber Company (VS), in 1924 opgericht met plantages first strike capability

first strike capability Vermogen van een land (waarbij meestal de Sovjet-Unie (thans: de Russische Federatie) of de Verenigde Staten wordt bedoeld) first use

first use Het als eerste inzetten van kernwapens in een conflict dat tot dan met conventionele of chemische wapens uitgevochten wordt.

fish-eye lens

fish-eye lens Groothoeklens met een zeer grote beeldhoek en sterke tonvormige vertekening. Toegepast in de fotografie voor speciale effecten of voor fixeerbad

fixeerbad Oplossing gebruikt voor het fixeren van fotografisch materiaal, d.w.z. het verwijderen van de lichtgevoelige zouten. Bevat voor de gebruikelijke fixeren

fixeren 1. Vastleggen van stikstof door Rhizobium-bacteriën in wortelknolletjes of van koolstof door groene plantedelen. 2. Gedrag van het oog, dat flagging

flagging Beeldstoring door het trekken van de videoband t.g.v. bijvoorbeeld vuil op de bandgeleiders, slechte videocassette of iets dergelijks.

flash chip

flash chip Geheugenchip die zonder voeding informatie vasthoudt (vergelijk ROM), maar ook herprogrammeerbaar is (vergelijk RAM).

flat square beeldbuis

flat square beeldbuis (FSQ) Vlakke beeldbuis met rechte hoeken. Voordelen van de flat square beeldbuis ten opzichte van de klassieke beeldbuis o.flatbed scanner

flatbed scanner Type scanner waarbij het te scannen object op een glasplaat wordt gelegd, net als bij een fotokopieerapparaat.

FL-display Fluorescentie-display.

flens

flens- Koppeling met twee flenzen die vast op de assen zijn bevestigd en waarbij de verbinding tussen beide assen via de flenzen zijn gerealiseerd. koppeling, homokinetische

flens Uitstekende rand rondom pijpen e.d. voor afdichting, bevestiging en geleiding. Flenskoppeling

flessenpost

flessenpost Verzenden van berichten door ze in een fles in open water te werpen, in de hoop dat de stroming ze in de buurt van bestemming brengt. flexible response

flexible response De strategie van het aangepaste antwoord die de NAVO in 1967 aanvaardde. De tot dan toe gangbare strategie van de massale vergelding flipflopschakeling

flipflopschakeling (bistabiele trekkerschakeling) Elektronische schakeling die zich in twee toestanden kan bevinden. Een flipflop kan dus één bit opslaan. flitsverlichting

flitsverlichting Hulpverlichting in de fotografie waarbij gedurende zeer korte tijd een grote hoeveelheid licht geleverd kan worden, zodat ook bewegende FLOF

FL-meter

FL-meter Fluorescentie-uitsturingsmeter op audio- of videorecorder, bestaande uit een aantal oplichtende segmenten, die, naarmate er meer segmenten FM Mute

FLOF (Full Level One Featuring) Teletekst in opgewaardeerde vorm.

floppy disk- Magnetisch schijfgeheugen met een kleine (3 1/2 of 5 1/4 inch diameter) flexibele schijf die in en uit de apparatuur (drive)

floppy disk-geheugen

floppy disk-geheugen (diskette) Magnetisch geheugen met een kleine flexibele schijf die in en uit de apparatuur geschoven kan worden.

flota-systeem (Spaans: flota = vloot) Konvooisysteem door de Spaanse koning Filips II (1556-1598) in 1564 gedecreteerd als oplossing voor de logistieke flow control

flotatie

flotatie Proces waarbij vaste deeltjes in een waterstroom worden gescheiden al naargelang van hun dichtheid (soortelijk gewicht). Vooral gebruikt voor flota-systeem

flow control Benaming voor de methode die wordt gebruikt om de handelingen van de zender en die van de ontvanger tijdens een datacommunicatiesessie fluïdisering

fluïdisering Opwervelen van fijnverdeelde vaste deeltjes in een gasstroom. Bij een juiste uitvoering kan het geheel zich gaan gedragen als een vloeistof. fluistergalerij

fluistergalerij Galerij in enkele grote kathedralen waar men, door bijzondere weerkaatsing van de geluidsgolven, een fluisterstem op grote afstand hoort, fluorescentielamp

fluorescentielamp (FL-buis, tl-buis) Gasontladingsbuis waarvan de doorzichtige wand is bestreken met fluorescerend materiaal dat UV-straling omzet fluorwaterstof

fluorwaterstof Stof die ontstaat o.a. in de metallurgische en keramische industrie en bij de verwerking van fosfaaterts. Ze kan al in lage concentraties flutter

flutter 1. Hoogfrequente vervorming van geluid bij geluidsweergave, veroorzaakt door een onregelmatige loop van het aandrijfsysteem. Zeer karakteristiek flutterecho

flutterecho Repeterende nagalm in een akoestisch kale ruimte met harde parallelle vlakken. De geluidsreflecties in zo'n ruimte kunnen zich wel 20 tot fluweel

fluweel Weefsel dat aan de bovenzijde een pooldek vertoont van korte dichte stapeltjes penseelvormige vezeltjes (de pool). Ontstaan deze door het insnijden flying erase head

flying erase head Roterende wiskop(pen) bij videorecorder. Normaal is deze uitgerust met een vaste video-wiskop, die bij opname de videoband over Flying Fortress

Flying Fortress (Eng.: Vliegend Fort) Bijnaam van de B-17, een Amerikaanse bommenwerper uit WO II waarvan Boeing in 1935 de productie begon. FL-display

FM Mute Level

FM Mute Level Niveauregeling van de muting, waardoor men als gebruiker zelf kan bepalen bij welke signaalsterkte een zwakke zender bij het afstemmen FM-LOCK

FM Mute Stille afstemming. Onderdrukking van de ruis tussen de FM-zenders tijdens het afstemmen. Wordt ook muting genoemd.

FM-LOCK Wijze van automatische FM-fijnafstemming, waarbij op signaalsterkte en haalbare bandbreedte (breed of smal) wordt gevarieerd. De lock-FM-mono

FM-mono Functie op tuner voor uitsluitend monoweergave. Wordt o.m. gebruikt bij ontvangst van verafgelegen stations, waarbij ruisvrije stereo-ontvangst FM-multiplex

FM-multiplex Systeem van stereo-overdracht via één FM-zendkanaal. Het is een nogal gecompliceerd zendsignaal dat ten behoeve van mono-FM-on

FM-raster

FM-raster (Frequentie Modulatie-raster) 1. In de radiotechniek:de afstemstappen bij tuners met digitale afstemming. Elke keer dat op de afstemtoets FM-zender

FM-zender Zender waarin het signaal door frequentiemodulatie aan de draaggolf wordt toegevoegd. Toegepast voor kwalitatief hoogwaardige radio-FN

FN (Fabrique Nationale d'Armes de Guerre) Belgische wapenfabriek, aanvankelijk bekend door zijn jachtgeweren, maakte sinds 1897 in licentie het focussering

focussering Beeldscherpteregeling in tv-toestel en videocamera c.q. camcorder.

Fokker, Anthony Herman Gerard

Fokker, Anthony Herman Gerard (1890-1939) Nederlands luchtvaartpionier, construeerde in 1910 zijn eerste vliegtuig 'de Spin'. Werkzaam voor Fokker, N.V. Koninklijke Nederlandse Vliegtuigenfabriek

Fokker, N.V. Koninklijke Nederlandse Vliegtuigenfabriek Nederlandse vliegtuigfabriek, op 21 juli 1919 te Amsterdam van start gegaan als N.V. folder

folder (Eng.) Vouwblad, reclameblaadje.

folie

folie Zeer dunne laag vaste stof. Metaalfolie wordt verkregen door walsen (o.a. van aluminium voor zilverpapier en bladgoud); kunststoffolie door extrusie foliëring

foliëring Tot het einde van de 16e eeuw de wijze van nummering van de bladen van een boek. Men telde niet zoals thans de bladzijden, doch de bladen, folio

folio Papierformaat waaruit in geval van drukwerk door eenmaal te vouwen vier bladzijden worden verkregen. Bij schrijfpapier is folio een aanduiding fond

fond Achtergrond, een in grijs (percentage van zwart) of in een kleur uitgevoerd vlakje dat als het ware achter of over de tekst wordt meegedrukt om fonograaf

fonograaf Apparaat voor de reproductie van geluid dat is vastgelegd in een geluidsspoor op de wand van een draaibare cilinder. In 1877 door Edison fooi (bouwk.)

fooi (bouwk.) (vooi) Omgang, (toren)trans met balustraden, orgelgalerij, (vroeger) ook opengewerkte rand. In Zeeland is een schouwvooi de lijst om footprint

footprint Ontvangstgebied waarin een satellietsignaal kan worden ontvangen. Het betreft als het ware de voetafdruk van de satelliet die, vanwege de force de frappe

force de frappe Benaming van de Franse kernmacht tot 1976; sindsdien force de dissuasion genoemd. De Franse strategische kernmacht bestaat uit Ford Motor Company

Ford Motor Company Amerikaans industrieel concern, opgericht 16-6-1903 door autoconstructeur Henry Ford, steenkolenhandelaar Alexander Y. Ford, Henry

Ford, Henry (1863-1947) Amerikaans industrieel die eigenhandig een auto en een raceauto maakte en daarna de Ford Motor Company stichtte (1903) Form Feed

Form Feed Stuurteken (Ctrl-L) dat het papier in een printer een pagina laat opschuiven.

formaldehydharsen

formaldehydharsen Thermohardende kunststoffen op basis van formaldehyde. Onder andere met fenol, melamine en ureum. Ontstaan door verhitti

format

format De rangschikking en structuur van de gegevens op een magnetische gegevensdrager (diskette, harddisk, tape).

formatteren

formatteren Voorbereiden van een nieuwe schijf voor gebruik door het besturingssysteem. Formatteren houdt ten eerste in dat de schijf wordt gecontroleerd formeel (bouwk.)

formeel (bouwk.) Houten schoorconstructie, bestaande uit op elkaar geklampte en van dwarshouten voorziene stukken, waarvan het buitenbeloop de formica

formica Deklaag op basis van melamineformaldehydhars op spaanplaat, en dergelijke. Goed bestendig tegen hitte en de inwerking van zuren en chemicaliën formulier (informatica)

formulier (informatica) Invoerscherm dat is opgezet als een invulformulier, waarbij de gebruiker slechts op bepaalde vaste plaatsen iets kan invullen. fort

fort Klein, aan alle zijden verdedigbaar vestingwerk. In het midden meestal een gemetselde toren of een reduit, dat tevens diende als onderkomen voor FORTH

FORTH Programmeertaal waarin de programmeur zelf de te gebruiken opdrachtwoorden kan definiëren (bij de meeste programmeertalen liggen deze FORTRAN

FORTRAN (Formula Translation) Programmeertaal voor de ontwikkeling van technisch-wetenschappelijke programmatuur. Op PC's wordt Fortran fosfaatammonsalpeter

fosfaatammonsalpeter Kunstmeststof verkregen door fosfaaterts te behandelen met salpeterzuur, waarna fosforzuur wordt toegevoegd en ammonia

fossiele brandstof

fossiele brandstof Brandstoffen van organische oorsprong: aardolie, aardgas, turf, steenkool en bruinkool. Zij zijn voornamelijk opgebouwd uit atomen Foster, Michael

Foster, Michael (1836-1907) Brits arts en fysioloog. Hij was met T.H. Huxley de ontwerper van een laboratoriumcursus in de elementaire biologie, fotochroom glas

fotochroom glas (fototroop glas) Glas dat zilverzouten bevat die bij sterke belichting ontleden onder vorming van zilvermetaal, waardoor het glas donker fotodiode

fotodiode Lichtgevoelige halfgeleiderdiode. Zet lichtenergie om in elektrische energie en wordt in die functie toegepast als o.m. ontvanger bij infrarood fotografie (techn.)

foto-elektrische cel (fotocel) Halfgeleider of (vroeger) buis waarin door middel van het foto-elektrisch effect veranderingen in lichtsterkte worden omgezet Fourquet-plan

fotografie (techn.) In de meest ruime zin het vastleggen van optische beelden. Tot voor kort gebruikte men het begrip alleen voor vastlegging langs fotografie, digitale

fotografie, digitale Fotografie waarin het beeld niet wordt vastgelegd met behulp van lichtgevoelige (zilver)verbindingen, maar door aan ieder beeldpunt fotografie, kleurenfotografie,

fotografie, seriële (fotosequentie) Serie samenhangende en in een bepaalde volgorde te bekijken foto's, vaak geïnspireerd op de thema's tijd en beweging. fotografie, zwart-witfotografie,

fotografisch omkeerproces Methode voor fotografie waarbij op het opnamemateriaal een positief beeld wordt verkregen. Men maakt gebruik van fotografisch positief-negatief proces

fotografisch positief-negatief proces Methode voor fotografie waarbij eerst een negatieve afbeelding ontstaat, waarvan later opnieuw een negatief fotografische materialen

fotografische materialen Materiaal waarop fotografische afbeeldingen kunnen worden verkregen. Men onderscheidt de lichtgevoelige lagen (bestaande

fotomultiplicator

fotomultiplicator (fotomultiplier) Fotocel waarin zeer zwakke lichtstromen kunnen worden omgezet in flinke elektrische stromen. Tussen lichtgevoelige fotozetten

fotozetten (fotografisch zetten) Zettechniek waarbij het zetsel verkregen wordt door belichting van een fotografische film. Voorheen gebruikte men foto-elektrische cel

Fourquet-plan In 1969 geformuleerde Franse strategische doctrine, opvolger van de défense tous azimuts. Direct na het aftreden van president De Gaulle foutcorrectie

fout, absolute Aanduiding tussen welke grenzen een te meten waarde ligt. Bij lengtebepaling met een meetlat van 1 meter is dit ongeveer 1 mm (instel- fout, afbreekfout,

fout, relatieve Absolute fout gedeeld door de ware waarde; wordt meestal uitgedrukt in procenten.

fout, toevallige

fout, toevallige Fout die bij herhaling van een meting steeds anders uitvalt. Het optreden van toevallige fouten heeft tot gevolg dat de meet- of waarnemingsresultaten fractals

foutcorrectie Foutcorrectieschakeling in cd-speler.

foutmelding

foutmelding Melding van het besturingssysteem van een computer dat er iets mis is. Ofwel een leesbare melding op het scherm, ofwel een foutcode fouttolerant systeem

fouttolerant systeem Computersysteem waarbij bepaalde essentiële onderdelen dubbel aanwezig zijn, zodat het systeem verder kan functioneren als fout, absolute

fractals Door Benoit B. Mandelbrot bij een breed publiek bekend geworden complexe zelfgelijkvormige meetkundige structuren, die op computers frame

frame 1. Deel van een apparaat met een dragende en verbindende functie. Het frame draagt de lagers en geleidingen van de bewegende delen, de motoren, Frame Advance

Frame Advance Beeld-voor-beeldweergave van een op videoband opgenomen programma. Wordt ook wel Frame to Frame genoemd.

Frame Store

Frame Store Digitaal beeldgeheugen in videorecorder dat het mogelijk maakt de beelden op alle mogelijke manieren te programmeren, te monteren Francis-turbine

Francis-turbine Waterturbine waarbij de waterstroom tangentieel (in de richting van de raaklijn) op de turbineschoepen wordt geleid en de waterdru

Franklin-Adams, John

Franklin-Adams, John (1843-1912) Engels amateur-astronoom en zakenman, bekend om zijn fotografische atlas van de gehele hemel (1914). De opna

Frans-Duitse brigade

Frans-Duitse brigade Frans-Duitse legereenheid, in 1990 tot stand gekomen n.a.v. een door bondskanselier Helmut Kohl in 1987 gelanceerd idee.

Freeze en Strobe

Freeze en Strobe Een tv-toestel dat is gebaseerd op de 100 Hz-techniek is voorzien van een digitaal beeldgeheugen. Door dit niet met nieuwe informatie Freeze Frame

Freeze Frame Stilstaand beeld. Ook wel: Still.

fregat

fregat Naam voor verschillende typen oorlogsschepen, variërend van snelle zeilschepen tot moderne schepen bewapend met (nucleaire) raketten. Ingezet frequentiebereik

frequentie- (FM) Evenals amplitudemodulatie (AM) is FM een zendtechniek. Bij FM verandert onder invloed van het gemoduleerde signaal

frequentiebereik Het gebied tussen twee grensfrequenties. Bij audioapparatuur een belangrijk gegeven, daar het frequentiebereik ervan met dat van frequentiekarakteristiek

frequentiekarakteristiek Het verband, in grafische vorm, tussen frequentiebereik en sterkte (geluidssterkte bijvoorbeeld, of signaalsterkte). Het is een frequentieverdubbeling

frequentieverdubbeling Verschijnsel bij sommige kleinere luidsprekerboxen. Van een lage toon die zo laag is dat deze niet door de luidspreker kan Freyssinet, Marie-Eugène-Léon

Freyssinet, Marie-Eugène-Léon (1879-1962) Frans ingenieur, ontdekte als eerste het kruipen (vervormen) van beton onder belasting. Verbeterde frezen

frezen Verspanende bewerking waarbij materiaal wordt afgenomen met een roterend gereedschap, de frees. Het werkstuk wordt onder de frees door friction feed

frictie- Lassen van delen door deze met zo hoge snelheid langs elkaar te bewegen dat zij plaatselijk door de wrijvingswarmte smelten. O.a. gebruikt lassen, MAGlassen,

friction feed Wijze van papiertransport waarbij het papier tussen twee rollen of walsen wordt geklemd. Door de draaiing van die walsen wordt het papier frissen

frissen Oxydatieproces voor ruwijzer, waarbij overmaat aan vooral koolstof, maar ook aan silicium, mangaan en fosfor wordt verwijderd. Hierbij ontstaat frontlader

frontlader Cassette-, DCC-, MD- en videorecorder, en CD- en Laserdisc-speler waarbij de cassette of de plaat aan de voorzijde wordt ingebracht.

frotté

frotté Katoenen dameskledingstof, vervaardigd uit frottégaren, dat een ongelijkmatige draad heeft en in de ketting- en inslagrichting voorzien is van FSS

FSS (Fixed Satellite Service) Communicatiedienst die wordt verzorgd door een satelliet of satellietnetwerk in geo-stationaire positie.

FST

FST (Flat and Square Tube) Volkomen vlakke, rechthoekige beeldbuis.

ftaleïnekleurstoffen

ftaleïnekleurstoffen Kleurstoffen op basis van ftaalzuur. De eigenlijke ftaleïnekleurstoffen ontstaan door samensmelting van ftaalzuur met fenol (fenolftaleïne), FTC-norm

FTC-norm Zeer strenge Amerikaanse kwaliteitsnorm, die de DIN 45.500-norm verre overtreft en die door kritische hifi-liefhebbers als de enige juiste FTD

FTD (Fluorescent Tube Display) Lichtbalk. Elektronische meter op cassettedecks en versterkers die de functie van niveaumeter vervult.

FTS

FTS (Favourite Track Selection) Programmeringssysteem van Philips op cd-speler waarmee 785 muzieknummers van willekeurige cd's in een permanent full duplex

full duplex Gegevensverkeer in twee richtingen, waarbij de deelnemers tegelijkertijd kunnen zenden.

Fulton, Robert

Fulton, Robert (1765-1815) Amerikaans uitvinder, construeerde de eerste stoomboot, waarmee een geslaagde vaart op de Seine werd gemaakt (1802), functietoets

functietoets Toets waarmee direct een programmafunctie wordt opgeroepen. Voor ieder programma hebben de verschillende functietoetsen een andere fundering

fundering Constructie voor het verkrijgen van een ondergrond met voldoende draagvermogen voor erop te bouwen constructies. Op zandgrond kan fungiciden

fungiciden Schimmelbestrijdende middelen, berusten meestal op de giftigheid van zware metalen, met name van kwik- en tinverbindingen. Het koperpreparaat Funkausstellung

Funkausstellung Belangrijke internationale beurs voor consumentenelektronica die jaarlijks in het najaar te Berlijn wordt gehouden.

fuseepen

fuseepen As waarom de bestuurbare wielen van een auto of vrachtwagen draaibaar zijn ten behoeve van de besturing. De stand van de fuseepen bepaalt Fuzzy-Logic

Fuzzy-Logic Automatisme dat zich selectief aanpast aan veranderende omstandigheden. De automatische scherpstelling bij een camcorder bijvoorbe

fysiologische sterkteregeling

fysiologische sterkteregeling Automatische aanpassing van de toonbalans van een versterker aan de gevoeligheid van het gehoor.

gaarleger

gaarleger Naam voor de samenkomsten van vertegenwoordigers van steden en grietenijen in Friesland (vnl. 15e eeuw), die door middel van een ter GaAs

GaAs (galliumarsenide) Legering van de elementen gallium en arsenicum, die de grondstof is voor bepaalde soorten halfgeleiders.

Gagarin, Joeri Aleksejevitsj

Gagarin, Joeri Aleksejevitsj (1934-1968) Russisch kosmonaut, beschreef als eerste mens op 12 april 1961 een volledige baan rond de aarde in de GAI

GAI (Gemeenschappelijke Antenne Inrichting) Antennenet dat tot een aantal woningen is beperkt en meestal niet straatoverschrijdend is.

gain

gain Versterking. Meestal in de vorm van een voorinstelmogelijkheid van de mate van versterking.

galei

galei Lang, smal, middelgroot schip uit de Oudheid, dat zowel voor de handelsvaart als voor het voeren van oorlog gebruikt werd. Het was zowel een Galileo (ruimtesonde)

Galileo (ruimtesonde) Amerikaanse ruimtesonde voor onderzoek aan de planeet Jupiter. Galileo werd in oktober 1989 gelanceerd met behulp van galvaniseren

galvaniseren Overdekken van een voorwerp met een laagje metaal door middel van elektrolyse van een zoutoplossing van dit metaal. Het voorwerp galvanometer

galvanometer Instrument voor het meten van zwakke elektrische stromen. Alleen geschikt voor gelijkstromen of langzaam wisselende stromen. Werkt galvanoplastiek

galvanoplastiek Galvanotechniek waarbij de elektrolytische metaalafscheiding los van de ondergrond waarop zij neerslaat, wordt gebruikt. Vooral gamma

gamma Hellingshoek van een gradatiecurve, geeft de verhouding tussen toename van de belichting en toename van de zwarting. Het gamma hangt af gap

gap Kopspleet in recorderopname-, weergave-, of wiskop.

gas- Door gasinsluitsels zeer lichte betonsoort, gebruikt voor isolatiedoeleinden. Sterk verwant met producten als schuimbeton, bimsbeton en beton, gewapend

gasbeton

gasbeton Door gasinsluitsels zeer lichte soort beton.

gasdetectiebuisje

gasdetectiebuisje Proefbuisje waarmee het gehalte aan een gevaarlijke stof in de lucht bepaald kan worden. Bevat een reagens dat specifiek is voor gasdiffusieproces

gasdiffusieproces Het oudste procédé om uranium te verrijken. Het gas uraniumhexafluoride wordt daarbij onder druk door een serie membranen geperst gasdraad

gasdraad Schroefdraad gebruikt voor het koppelen van pijpen e.d. (o.a. bij gas- en vloeistofleidingen). De draadflanken hebben een tophoek van 55° gaskousje Onderdeel van gasverlichting dat de warmte van de gasvlam voor een (klein) deel omzet in zichtbaar licht. Vervaardigd door een weefsel gasolie

gasolie Aardoliefractie met kookpunt tussen circa 200 en 360°C. Toegepast als brandstof en als kraakgrondstof.

gasontladingsbuis

gasontladingsbuis Buis gevuld met een verdund gas en voorzien van twee elektroden. Brengt men tussen de elektroden een hoog spanningsverschil gasontladingslamp

gasontladingslamp Lamp waarin een gasontladingsbuis wordt toegepast. Hiertoe behoren de fluorescentielampen en de kwik-, natrium-, neonlampen gasturbine

gasturbine Turbine die in beweging wordt gebracht door hete gassen die uit een verbrandingsruimte stromen. Toegepast als motor, elektrische generator, gasvoorziening

gasvoorziening Levering van brandbaar gas aan woningen en industrieën. Vooral ten behoeve van de warmteopwekking (ruimteverwarming, koken gate(way)

gate(way) Hardware- of softwareverbinding tussen twee incompatibele computersystemen, die een gegevensconversie uitvoert, waardoor de systemen gaufreren

gaufreren Persen van figuren in weefsels, leder of papier m.b.v. kalanderwalsen, waarin het patroon is gegraveerd of geëtst.

Gazelle

Gazelle Nederlandse rijwiel- en motorfietsfabriek, opgericht door Willem Kölling en Rudolf Arentsen. Begonnen met rijwielen, verscheen in 1903 gazette

gazette (It. gazetta = geldstukje) In het begin van de 17e eeuw een blaadje - voorloper van de krant - dat voor een `stuiver' te koop was. In 1631 ver

gebruikersinterface

gebruikersinterface Systeem dat fungeert als intermediair tussen de gebruiker van een computer en het besturingssysteem en dat het mogelijk maakt gebruikersnaam

gebruikersnaam Unieke naam die wordt toegewezen aan elke gebruiker van een netwerk of bulletin board. De netwerkbeheerder maakt een nieuwe gebruikersvriendelijkheid

gebruikersvriendelijkheid Bedieningsgemak van een computer, besturingssysteem of programma. Hoe minder de handleiding hoeft te worden geraadpleegd

gedegen metaal

gedegen metaal Metaalvormig mineraal, van aardse oorsprong bekend van edele metalen (vooral goud, hier en daar ook koper); verder in meteorieten gedrukte bedrading

gedrukte bedrading Stelsel van geleiders op isolerend plaatmateriaal, verkregen door wegetsen van bepaalde delen uit een aanvankelijk geheel met geestbeelden

geestbeelden Ook wel Ghosting of ghost-beelden genoemd. Schaduwbeelden bij tv-ontvangst als gevolg van ongewenste antennereflecties of signaalreflecties gegevens

gegevens Verzamelnaam voor alle informatie die op de een of andere wijze wordt bekeken of verwerkt door een computerprogramma. Alles wat niet gegevensbescherming

gegevensbescherming Bescherming van persoonlijke gegevens tegen toegang door onbevoegden.

gegevensbeveiliging

gegevensbeveiliging Maatregel tegen het verlies van gegevens. Hiervoor zijn speciale backupprogramma's, maar ook een gewone kopie van de geg

gegevensblok

gegevensblok Bij de verzending van bestanden met behulp van protocollen wordt niet ieder teken afzonderlijk verstuurd, maar wordt er telkens een gegevensintegriteit

gegevensintegriteit Correctheid van de in een databank opgeslagen gegevens. Vaak zijn speciale maatregelen noodzakelijk om de gegevensintegriteit gegevenslijnen

gegevenslijnen Lijnen waarover de eigenlijke gegevens worden verzonden, in tegenstelling tot stuurlijnen.

gegevensoverdracht

gegevensoverdracht Overdracht van gegevens over grote afstanden.

gegevensredundantie

gegevensredundantie Er is sprake van gegevensredundantie in een databanksysteem als hetzelfde gegeven op verschillende plaatsen aanwezig is. gegevenstypen

gegevenstypen In computerprogramma's en programmeertalen wordt vaak onderscheid gemaakt tussen diverse gegevenstypen. Dit heeft betrekking gegist bestek

gegist bestek Schatting van de plaats waar een schip zich bevindt aan de hand van de stroomsnelheid en -richting van het water en de koers en vaarsnelheid gehalteteken

gehalteteken Stempel geslagen in voorwerpen van platina, goud, zilver en tin, als waarborg voor het voorgeschreven gehalte aan edel metaal of tin. geheugen (techn.)

geheugen (techn.) Systeem voor het vastleggen en weer oproepen van eerder vastgelegde informatie. Veel dieren en de mens beschikken over een geheugenbeheer

geheugen, elektronisch

geheugen, elektronisch Geheugen opgebouwd uit elektronische componenten, vooral halfgeleiders. De gebruikelijke typen zijn snel toegankelijk (geheugen, EPROMgeheugen,

geheugen, halfgeleidergeheugen,

geheugen, hard diskgeheugen,

geheugen, inherent 1. Geheugendrager waarop de informatie bewaard blijft ook als de drager niet in bedrijfstoestand is. Hiertoe behoren alle magnetische, geheugen, magnetisch

geheugen, magnetisch Geheugendrager waarop de informatie wordt vastgelegd door veranderingen van de magnetisatie van het materiaal. Hiertoe geheugen, magneto-optisch

geheugen, magneto-optisch Geheugen dat gebruik maakt van een combinatie van magnetische opslag- en optische uitleestechnieken. Het beschrijven geheugen, microfichegeheugen,

geheugen, optisch

geheugen, optisch Geheugen waarbij de informatie wordt vastgelegd en/of afgelezen met behulp van licht. Hiertoe behoren o.m. alle fotografische geheugen, PROMgeheugen,

geheugen, RAMgeheugen,

geheugen, sequentieel Geheugendrager die alleen van voor naar achter kan worden afgelezen. Bekendste voorbeelden zijn de magneetband en de gehoorgevoeligheid

geheugenbeheer De wijze waarop geheugenblokken in een computergeheugen worden gereserveerd en weer vrijgegeven. Dit kan betrekking hebb

geheugendrager

geheugendrager (informatiedrager) Materiaal waarop informatie opgeslagen en later afgelezen kan worden. Men onderscheidt o.m. magnetische geheugendragers geheugenlocatie

geheugenlocatie De kleinste eenheid van een computergeheugen die afzonderlijk adresseerbaar is, meestal een byte of een woord.

geheugentheorie

geheugentheorie Theorie waarin de werking van geheugens wordt geanalyseerd en waarin begrippen worden gedefinieerd. Het vastleggen van informatie geheugen, backupgeheugen,

gehoorgevoeligheid Gevoeligheid van het gehoor voor verschillende toongebieden bij verschillende geluidssterkten. Bij een kleine geluidsssterkte geïntegreerde militaire structuur

geïntegreerde militaire structuur De geïntegreerde militaire structuur (GMS) van de NAVO die de verantwoordelijkheid draagt voor de verdediging geïntegreerde optica

geïntegreerde optica Miniatuursystemen die een sterke lichtbron (laser) bevatten, waarvan de intensiteit snel kan worden gevarieerd. Worden toegepast geïntegreerde pakketten

geïntegreerde pakketten Geïntegreerde pakketten zijn programmapakketten die meerdere standaard-computertoepassingen in zich verenigen. Een geïntegreerde schakeling

geïntegreerde schakeling (integrated circuit; IC) Schakeling van een groot aantal componenten, via optische en chemische technieken aangebracht geïntegreerde versterker

geïntegreerde versterker De gebruikelijke, complete versterker, bestaande uit voor- en eindversterker. De term 'geïntegreerde versterker' wordt gebruikt, gele regen

gele regen Gifstof T-2 wordt verkregen uit de fusarium-schimmel (mycotoxine). Werd vanaf 1980 door de Sovjet-Unie in Afghanistan gebruikt voor geleermiddel

geleermiddel Stof die gebruikt kan worden voor het vervaardigen van geleiachtige producten. Zo vormt 0,6% gelatine al een gelei (vormbestendige, geleid wapen

geleid wapen Raket die tijdens de vlucht zelf kan bijsturen of kan worden bijgestuurd om een bewegend doel (vliegtuig, tank) te treffen. Kan uitgerust gelijkrichten

gelijkrichten Omzetten van wisselstroom in gelijkstroom. Voor grote stromen via een wisselstroommotor en een gelijkstroomgenerator. Voor middelgrote gelijkrichter

gelijkrichter Schakeling die van wisselspanning gelijkspanning maakt. Op de eenvoudigste manier gebeurt dat door een diode in de stroomkring op gelijkspanning

gelijkspanning Elektrische spanning met onveranderlijke polariteit, zoals dat het geval is bij batterij, accu en lichtnetadapter. Plus blijft plus en min geluidsdruk

gelijkspannings- Elektronische versterker die gelijkspanning (en gelijkstroom) kan versterken. Vroeger moeilijk te construeren doordat versterker, wisselspanningsversterker,

geluids- Film waarop behalve het beeld ook een geluidssignaal is aangebracht. De eerste geluidsfilm was 'The jazzsinger' (1927), waarbij het geluid film, smalfilm,

geluidsdruk Op het moment dat een trillend voorwerp, bijvoorbeeld een luidsprekerconus, naar voren beweegt, worden de luchtdeeltjes tot een luchtverdichting geluidskaart

geluidskaart Insteekkaart voor de pc en andere homecomputers, waarmee het mogelijk is om geluid digitaal op te nemen en te (re)produceren. Vaak

geluidskop

geluidskop Een bandapparaat, zoals een cassettedeck, is uitgerust met een wiskop en een meestal gecombineerde opname/weergavekop, die voor de geluidsspectrum

geluidsspectrum Het voor het menselijk oor waarneembare gebied. Dat ligt tussen ca. 16 en 18.000 Hz of, gemakshalve, 20 Hz - 20 kHz. Het gebied geluidssterkte

geluidssterkte De geluidssterkte is afhankelijk van de mate van uitslag (amplitude) van het geluidopwekkend medium, zoals gitaarsnaar of luidsprekerconus. gemaal

gemaal Installatie waarmee water uit polders wordt geloosd in ringvaarten, meren of zee. Vroeger gebeurde dit met behulp van windwatermolens. In Gemini-project

Gemini-project Project uit de Amerikaanse bemande ruimtevaart, uitgevoerd in de periode maart 1965 tot november 1966, waarin ervaring werd opgedaan Gen Lock

Gen Lock Externe synchronisatie. Daarmee is het mogelijk meer dan één videocamera op één enkele videorecorder of op een mixer aan te sluiten. Er Gendt, Willem Joseph baron van

Gendt, Willem Joseph baron van (Willem Joseph Ghent; 1626-1672) Nederlands vlootvoogd, aanvankelijk officier te land. Onderscheidde zich o.generaal

generaal Opperofficiersrang in leger en luchtmacht. De generaalsrangen zijn in Nederland onderverdeeld in brigade-g., g.-majoor, luitenant-g. en g.

General Motors Corporation

General Motors Corporation (GM) Amerikaans industrieel concern, opgericht in 1908 door William Crapo Durant (1861-1947). In de beginjaren general nuclear response

general nuclear response Onderdeel van de flexible response strategie. Met dit begrip wordt geduid op het bestaan van de mogelijkheid dat het con

generale staf

generale staf Hoogste strategische orgaan van een krijgsmacht (strikt genomen alleen van het leger; bij de luchtmacht spreekt men van luchtmachtstaf, generatietest

generatietest Het kopiëren van een reeds gekopieerd audio of video bandprogramma ter bepaling van eventuele verliezen.

generator

generator 1. Apparaat voor het omzetten van materie of energie in een meer gewenste vorm, o.a. elektrische generator, stoom-generator, gas-generator genereren

genereren 1. Opwekken of leveren van energie, informatie of materie. 2. Zelfresonantie van een versterker waarvan het teruggekoppelde uitgangssignaal

genie (mil.)

genie (mil.) Legeronderdeel dat tot taak heeft het terrein begaanbaar te houden voor de eigen en onbegaanbaar te maken voor vijandelijke troepen. Tot genotmiddelen

genotmiddelen Stoffen met een prikkelende of aangename werking op de hersenen (bijvoorbeeld alcohol, tabak, koffie, thee en een aantal drugs). Ze geostationaire satelliet

geostationaire satelliet Satelliet die zich in een geostationaire baan bevindt, op ca. 36.000 km boven de evenaar van de aarde, waar de omlooptijd geothermische centrale

geothermische centrale Elektrische centrale waarin de warmte van het magma in de aarde wordt gebruikt voor het aandrijven van een turbine. Deze

gereedschaps- Staal geschikt voor de verwerking in zwaar belaste gereedschapsdelen (snijkanten van beitels, matrijzen, smeedhamers e.d.). staal, gietstaal,

gereedschapsmachine

gereedschapsmachine Machine waarin een gereedschap wordt gebruikt voor bewerken van materialen tot (half)producten. Men onderscheidt de vers

gereedschapsstaal

gereedschapsstaal Staal dat toegepast kan worden in gereedschap. Gewoonlijk hard, slijtvast en duurzaam.

geschut

geschut Alle vuurwapens met uitzondering van handvuurwapens en mitrailleurs en gewoonlijk ook de lichtere mortieren. Omvat kanonnen, houwitsers gestructureerd programmeren

gestructureerd programmeren Programmeertechniek voor computers die erop is gericht programma's zo overzichtelijk mogelijk te maken, zodat ze getijdecentrale

getijdecentrale Waterkrachtcentrale waarbij de turbine wordt aangedreven door een getijstroom. Bij vloed laat men een groot bassin vollopen, dat bij getijde-energie

getijde-energie Elektriciteit die is opgewekt in een getijdecentrale. De getijdecentrale in de monding van de Rance (Frankrijk), bestaat uit een dam gettoblaster

gettoblaster Grote portable radiocassetterecorder met stevig muziekvermogen van enkele watts. Bij batterijvoeding en ver opengedraaide sterkteregelaar gevaarlijke stoffen

gevaarlijke stoffen Chemicaliën die een schadelijke werking op de mens hebben. Te onderscheiden in giftige stoffen, die alleen schadelijk zijn bij inademen gevoeligheid (audio/video)

gevoeligheid (audio/video) De verschillende signaalbronnen waarover men kan beschikken geven niet allemaal een even sterk signaal af. De ingangsgev

gevoeligheidskiem

gevoeligheidskiem (ontwikkelkiem) Gebiedje in een kristal van zilverzouten, dat ontstaat na sensibilisatie en rijping van een fotografische emulsie

gevouwen hoorn

gevouwen hoorn Luidspreker met zeer groot akoestisch rendement, die om deze reden graag door popgroepen en bij discowerk wordt gebruikt. Voor geweer

geweer Handvuurwapen met lange loop, waardoor zuiver vuren mogelijk is. Aanvankelijk als voorlader, vanaf 18e eeuw ook als achterlader; sinds 19e gewicht (techn.)

gewicht (techn.) Stuk metaal dat als standaardmassa bij een balans wordt gebruikt.

Giacoso, Dante

Giacoso, Dante (1905-1996) Italiaans auto-ontwerper. Giacoso heeft in zijn lange loopbaan bij Fiat vele auto's ontworpen, maar hij zal voortleven gids

gids Boek (ook persoon) als wegwijzer.

giet- Staal geschikt om door gieten tot gerede producten gevormd te worden. Bevat gewoonlijk 0,2-0,5% koolstof en soms nog wat andere legeringselementen. staal, kneedstaal,

gieten

gieten Vormgevingstechniek waarin men vloeibaar of gesmolten materiaal in een vorm laat lopen en vervolgens laat stollen, zodat een product ontstaat gietfout

gietfout Plaatselijk niet homogeen zijn van een gegoten materiaal. Veroorzaakt door het niet voldoende ineenvloeien bij het gieten, door scheuren bij gietijzer (techn.)

gietijzer (techn.) IJzer met gewoonlijk 3-4% koolstof en tot 6% silicium. Verwant met het ruwijzer dat uit de hoogovens komt; door legeren of oxidatie gietstaal

gietstaal Staal dat door gieten wordt vormgegeven.

giftige stoffen

giftige stoffen Stoffen en verbindingen die een schadelijke werking uitoefenen als ze in het lichaam worden opgenomen. Te onderscheiden van bijtende gigabyte (Gb)

gigabyte (Gb) Eenheid van geheugen- en schijfopslagcapaciteit, gelijk aan 1024 Megabyte oftewel 1073741824 bytes.

Gigahertz

Gigahertz Afgekort: GHz. 1 GHz = 1000 MHz, ofwel 1000.000.000 Hz.

GIGO

GIGO Garbage In, Garbage Out, term waarmee wordt bedoeld dat automatische gegevensverwerking slechts zinvol is als de invoergegevens zinvol en Gillot-procédé

Gillot-procédé Hoogdrukprocédé, uitgevonden door de Franse lithograaf Firmin Gillot (1820-1872), waarbij een ets of steendruk met behulp van een Giotto (sterrenk.)

Giotto (sterrenk.) Europese ruimtesonde die in 1986 onderzoek deed aan komeet Halley. Giotto werd op 2 juli 1985 gelanceerd met een Ariane 1-raket. gladiatoren

gladiatoren (Lat.: gladius = kort zwaard) Zwaardvechters in het oude Rome. Meestal krijgsgevangenen, veroordeelde misdadigers, slaven en soms ook glas

glans- Verchromen met als doel een sierlaag te verkrijgen. Bijna uitsluitend langs elektrolytische weg op materiaal dat tal van voorbehandelingen verchromen, hardverchromen,

glas Doorschijnende stof, verkregen door samensmelting van zand en kalk met mogelijk nog enige andere stoffen. In de bouwkunst door de enorme glaskristal-ferrietkop

glaskristal-ferrietkop Door Akai ontwikkelde onverslijtbare ferrietkop (GX- of Super-GX-kop), waarbij de kern in glas gegoten is. Daardoor is de uitstuurbaarheid glasvezel

glasvezel Vezel of dun staafje van glas. Opmerkelijk soepel en te verwerken tot weefsels, o.a. voor het wapenen van kunststof. Ook voor de geleiding glasvezelkabel

glasvezel, optische Vezel of dun staafje van speciaal doorzichtig glas, gebruikt voor de geleiding van licht. Licht dat onder een geschikte hoek de glasvezel glaswol

glasvezelkabel Lichtgeleidende kabel met een glasvezelkern, waarmee veel hogere gegevensoverdrachtssnelheden zijn te bereiken dan met de conventionele glasvezelmat

glasvezelmat Weefsel of samenstel van glasvezels, gebruikt als wapening in composietmaterialen. Vooral gebruikt met polyesterharsen, epoxyharsen, glasvezeloptiek

glasvezeloptiek Optisch instrument voor het verkrijgen van afbeeldingen met een bundel optische glasvezels. Geeft een puntjespatroon, waarbij iedere glasvezel, optische

glaswol Materiaal bestaande uit los gepakte glasvezels, gebruikt als warmte-isolerende laag in de bouw.

Glauber, Johann Rudolph

Glauber, Johann Rudolph (1604-1688) Duits chemicus, vestigde zich in 1648 in Amsterdam als apotheker. Trachtte bier en wijn op een industrieel Glenn, John

Glenn, John (geb. 1921) Amerikaans astronaut en politicus. Maakte op 20 februari 1962 als eerste Amerikaan een ruimtevlucht om de aarde. In zijn glijbekisting

glij- Bekisting die na het uitharden van het beton omhoog kan worden getrokken en met vers beton kan worden volgestort. O.a. voor pijlers bekrachtiging (techn.)

glijbekisting Beweegbare constructie waarin beton gestort kan worden en die na het uitharden hiervan omhooggetrokken kan worden, waardoor nieuw gloeilamp

gloeidraad- Display voorzien van gloeidraden in de vorm van letters of cijfers. Verouderd vanwege hoog energieverbruik. Wel nog in gebruik display, hexadecimaal

gloeilamp Lamp waarvan het licht afkomstig is van een verhit onderdeel. Hiertoe behoren lampen waarin een gloeikousje door een verbrandend gas

GND

GND (Ground) Aardaansluiting, bijvoorbeeld achter op een versterker t.b.v. de aarddraad van de platenspeler.

goedendag

goedendag Middeleeuws wapen: zware knots met dikke kop, voorzien van prikkels. Moest met beide handen worden gehanteerd. Vooral bekend als Goldstone-radiotelescoop

Goldstone-radiotelescoop Radiotelescoop van het Jet Propulsion Laboratory in de Mojavewoestijn in het zuiden van Californië. De Goldstone-telesco

golfenergiecentrale

golfenergiecentrale Elektriciteitscentrale die gebruikt maakt van de energie van door de wind opgewekte golven in zee. Hoewel golven een grote en golfgeleider

golfgeleider Apparaat waarin hoogfrequente elektromagnetische golven kunnen worden voortgeleid door een nietgeleidende stof die begrensd wordt Golfoorlog (1980-1988)

Golfoorlog (1980-1988) Oorlog tussen Iran en Irak (1980-1988). Irak wilde van de revolutionaire onrust in Iran profiteren en lanceerde een invasie golfweerstand

golfweerstand Karakteristieke impedantie van een antenne. Is vooral van belang bij FM- en tv-antennes. Voor optimale signaaloverdracht dient de Goltz (Pasja), Colmar, Freiherr von der

Goltz (Pasja), Colmar, Freiherr von der (1843-1916) Duits officier en krijgshistoricus. Trad na scherpe kritiek op het Pruisische leger in Turkse dienst Gómez, José Miguel

Gómez, José Miguel (1858-1921) Cubaans generaal en staatsman, vocht in de Cubaanse vrijheidsoorlog en was gouverneur van Santa Clara gedure

Gómez, Maximo

Gómez, Maximo (1836-1905) Cubaans vrijheidsstrijder, afkomstig uit Santo Domingo. In de Tienjarige Oorlog (1868-78) vocht G. aan de zijde van Goodpaster, Andrew Jackson

Goodpaster, Andrew Jackson (geb.1915) Amerikaanse militair (gepensioneerd). Plaatsvervangend stafchef van SHAPE (1950 - 54), Eisenhowers Goodricke, John

Goodricke, John (1764-1786) Engels amateur-astronoom (doof geboren), bekend om zijn waarnemingen aan veranderlijke sterren. Goodricke veronderstelde Goodyear, Charles

Goodyear, Charles (1800-60) Amerikaans uitvinder en zakenman. Sinds 1830 bezig met de problemen van de verwerking en toepassing van natuur

gordingen

gordingen Houten of stalen balken die horizontaal over de dakspanten worden gelegd en waarop de verdere dakbedekking wordt bevestigd.

Gorgas, William Crawford

Gorgas, William Crawford (1854-1920) Amerikaans medicus, vanaf 1880 in het leger. Tijdens de Spaans-Amerikaanse oorlog bestreed hij de gele Gorizont

Gorizont Tv-satellieten met Russische testprogramma's: Satelliet Lokatie Gorizont 12 11° West Gorizont 15 14° West

Go-To

Go-To Door Philips ontwikkeld computergestuurd snelzoeksysteem bij video- en dat -recorders op basis van elektronisch genummerde bandindicaties GPALS

gouache

gouache Met dekkend wit vermengde waterverf. Wordt in een dunne laag aangebracht en geeft na droging een mat oppervlak. Ook de benaming van goudkoorts

goudkoorts Trek van grote aantallen gelukszoekers naar gebieden waar, vaak volgens de geringste geruchten, goud gevonden kan worden, De goudzoekers, goudwinning

goudwinning Opsporing en winning van goud. Goud komt gewoonlijk gedegen voor (dat wil zeggen, niet met andere stoffen verbonden of vermengd), Gouraud, Henri Eugène

Gouraud, Henri Eugène (1867-1946) Frans generaal, onderscheidde zich in koloniale dienst (Soedan, Marokko). In WO I sloeg G. de laatste Duitse

GPALS (Global Protection Against Limited Strikes) In 1991 door de Amerikaanse president Bush gelanceerd initiatief dat voorziet in de ontwikkeling GPS (navigatie)

GPS (navigatie) (Global Positioning System) Plaatsbepalingssysteem met behulp van 24 NAVSTAR-satellieten, die op een hoogte van 20.000 km graatgewelf

graatgewelf Gewelf dat als het ware bestaat uit twee elkaar kruisende tongewelven. De snijlijnen van de gewelfvlakken worden graten genoemd.

gradatie

gradatie Mate waarin lichtverschillen door een fotografisch materiaal worden omgezet in zwartingsverschillen. Vast te leggen door de helling van de Grade, Hans

Grade, Hans (1879-1946) Duits luchtvaartpionier, richtte na zijn ingenieursstudie in 1905 de Grade-Motoren-Werke GmbH Magdeburg op. G. bouwde Graetz-schakeling

Graetz-schakeling Gelijkrichtschakeling met vier onderling verbonden gelijkrichters, waardoor gelijkrichting kan optreden in beide fasen van een wisselstroom. grafische gebruikersinterface (GUI)

grafische gebruikersinterface (GUI) Gebruikersinterface voor computers die in de grafische modus werkt en niet alleen gebruik maakt van tekst, v

grafische kaart

grafische kaart De insteekkaart in de personal computer die zorgt voor de weergave van het beeld op de monitor. De meest gebruikte grafische kaarten grafische processor

grafische processor Processor op grafische kaarten in personal computers, die het zware rekenwerk voor zijn rekening neemt dat nodig is om afbeeldingen grafische resolutie

grafische resolutie Het aantal puntjes per inch dat een computerscherm of -printer maximaal kan weergeven bij het tonen of afdrukken van afbeeldingen.

grammofoonplaat

grammofoonplaat Schijf met een spiraalvormige groef waarin een geluidssignaal is aangebracht. De gebruikelijke grammofoonplaat is van kunststof. granaat (mil.)

granaat (mil.) Explosieve munitie, die door artillerie of door werpen naar het doel wordt gebracht en na een instelbare tijd of bij botsing explodeert. Grand Tour (sterrenk.)

Grand Tour (sterrenk.) Naam van een ambitieus Amerikaans project voor het onderzoek aan de buitenste planeten in het zonnestelsel, dat in afgeslankte grande armée

grande armée (Fr: groot leger) Frans leger van Napoleon I dat tussen 1805 en 1807 vocht tegen Engeland, Oostenrijk, Pruisen en Rusland en in 1807, graslinnen

GRAS-aanduiding Aanduiding voor toevoegstoffen aan levensmiddelen die als veilig worden beschouwd (Generally Recognised As Safe) en toegevoegd Grau, Miguel

graslinnen 1. Sterk geappreteerd katoenen weefsel in platbinding. Werd vroeger op grasvelden gebleekt, tegenwoordig kunstmatig. 2. Vrij kostbaar, GRAS-aanduiding

Grau, Miguel (1834-1879) Peruaans admiraal die grote populariteit verwierf in de Salpeteroorlog (1879-85).

Grebbelinie

Grebbelinie De belangrijkste verdedigingswerken van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, in de Gelderse Vallei. Het oudste deel stamt uit 1627. De volledige Green Bank Telescope

Green Bank Telescope (GBT) Radiotelescoop met een schotelmiddellijn van 100 m die door de NRAO (National Radio Astronomy Observatories) grein

grein Gewichtsaanduiding voor edelstenen, met name diamant. Eén grein = ½ karaat = 50 milligram. Gewichten tot aan 4 karaat worden wel met grein grenadier

grenadier Voorheen een soldaat die handgranaten moest werpen. Tegenwoordig in het Nederlandse leger iemand die behoort tot het regiment grenadiers. grès

grès (ook: steengoed) Harde soort keramiek, gebakken bij een temperatuur van 1100-1300°C. Veelal bedekt met een glazuur dat ontstaat door in de Grieks vuur

Grieks vuur Een van de eerste vuurwapens. In de 7e eeuw hadden de Byzantijnen al de beschikking over dit geduchte wapen. Hoe de samenstelling grijsfilter

grijsfilter Neutraal voorzetfilter voor camcorder om de totale hoeveelheid licht met een zeker percentage verzwakt door te geven. Om dit aan te geven grijsschaal

grijsschaal Een serie monochrome tinten, oplopend van zwart tot wit, meestal voorkomend in een testbeeld om contrast en helderheid optimaal te kunnen grindsorteermachine

grindsorteermachine Apparaat voor het naar grootte sorteren van grind. Bestaat uit roterende zeven met verschillende maaswijdten waar het grind groef en messing

groef en messing Houtverbinding voor bevestiging van planken en panelen in langsrichting, bestaande uit een uitsparing in het ene deel (groef) en grondboor

grondboor Boor waarmee gaten in de grond worden geboord. Wordt toegepast bij het aanbrengen van funderingen. Nadat een gat geboord is, wordt grondstoffen

grondstoffen Onbewerkte stoffen waaruit door middel van industriële bewerkingen allerlei eindproducten worden vervaardigd. Onderverdeeld in agrarische grondverf

grondverf Verf die men aanbrengt als tussenlaag tussen een ongeverfde ondergrond en de uiteindelijke afwerklaag. Men stelt bij grondverf hoge eisen grondverzetmachine

grondverzetmachine Machine waarmee grond verplaatst kan worden. Vooral toegepast bij wegenbouw, verder bij dijk- en huizenbouw. Te verdelen

grondzeiler

grondzeiler Windmolen die vanaf de grond te bedienen is. Veelal te vinden als watermolen in polders, omdat men daar geen last heeft van windbelemmering. grootbeeld-tv

grootbeeld-tv Tv met beeldschermdiagonaal van minstens 94 cm, hetzij met direct-zicht beeldbuis, hetzij met grootbeeldprojectie. Grootbeeld-tv wordt groothoeklens

groothoeklens Objectief met een grote beeldhoek (meer dan ca. 60°), maar met weinig of geen vertekening. In de fotografie zijn groothoeklenzen met Grouchy, Emmanuel, markies van

Grouchy, Emmanuel, markies van (1766-1847) Frans maarschalk, succesvol aanvoerder van de cavalerie onder Napoleon. Na zijn overwinning te

Gruenther, Alfred Maximilian

Gruenther, Alfred Maximilian (1899-1983) Amerikaans generaal, o.a. stafchef van Eisenhower, daarna opperbevelhebber van de geallieerde strijdmachten

GSM

GSM (Global System for Mobile Communication) Nu nog Europees, maar in de toekomst wereldwijd digitaal telefoonnet voor mobiele communicatie. guardband

guardband Onbeschreven tussenruimte tussen de videosporen op de videoband om overspraak en wederzijdse beanvloeding te voorkomen. Deze bandruimte Guardia, Tomas

Guardia, Tomas (1832-1882) Costa Ricaans militair en staatsman, vestigde zijn reputatie in de oorlog tegen William Walker (1856) en in de geslaagde Guarneri, familie

Guarneri, familie Italiaanse familie van vioolbouwers, afkomstig uit Cremona. De eerste was Andrea Guarneri (1626-1698), leerling van Nicola Amati Güemes, Martín Miguel de

Güemes, Martín Miguel de (1785-1821) Argentijns generaal, hield met zijn gaucho-leger de Spaanse generaal Pezuela af van een totale overwinning Guerrero, Vicente

Guerrero, Vicente (1783-1831) Mexicaans generaal en staatsman, maakte carrière tijdens de onafhankelijkheidsstrijd en verenigde zijn leger met dat guerrilla

guerrilla (Sp.: kleine oorlog) Krijgshandelingen gericht op uitputting van de tegenstander, gevoerd door de strategisch zwakste partij. Motto daarbij Gurkha's

Gurkha's Benaming voor de Nepalese soldaten in het Brits-Indische leger, die met name faam verwierven in de Sepoy-opstand (1857-1858). De Ghurka's Gutenberg, Johann

Gutenberg, Johann (ca. 1400-1468) Duits drukker, die algemeen als uitvinder van de boekdrukkunst wordt beschouwd. Hij was werkzaam te Straatsburg guts

guts Holle beitel met scherpe bek. Wordt vooral gebruikt voor houtsnijwerk. Gutsen

guttapercha

guttapercha Product gewonnen uit het melksap van bomen van het geslacht Palaquium, bestaande uit poly-trans-isopreen. Vergelijkbaar met natuurrubber gyroscoop

gyroscoop (gyrostaat) Ieder instrument waarin een sneldraaiende kern wordt gebruikt voor het stabiliseren van een bepaalde richting via het gyroscopisch haam

haam Deel van het tuig van een paard, liggend om de hals, waaraan het paard trekt. Het kwam (komt) vooral voor in België en Zuid-Nederland.

haarscheur

haarscheur Minuscuul scheurtje in een materiaal, ontstaan door corrosie, overbelasting, vermoeiing na herhaald buigen of als gietfout. Werkt veelal hackers

hackers Computerkrakers, mensen die met behulp van een modem proberen in te breken op computers die via het telefoonnet toegankelijk zijn en daar Hadfield, Robert Abbott

Hadfield, Robert Abbott (1858-1940) Brits metallurg en fabrikant. Ontwikkelde een proces voor de bereiding van mangaanstaal (Hadfield-staal, met

Haen, Jan den

Haen, Jan den (1630-1676) Nederlands vlootvoogd, nam deel aan de tocht van De Ruyter naar Denemarken en aan de zeeslag bij Lowestoft (1665). Haersolte, Anthony Frederik Robbert Evert van

Haersolte, Anthony Frederik Robbert Evert van (1756-1830) Nederlands patriot, actief in de Bataafse Omwenteling (1795) en lid van het Uitvoerend hagel (mil.)

hagel (mil.) Kleine loden korreltjes die gezamenlijk worden afgevuurd met een vuurwapen. Vooral gebruikt voor de jacht op kleine, snelle dieren (vliegende Haghen, Steven van der

Haghen, Steven van der (1563-1624) Nederlands zeevaarder, kwam in 1575 in Spanje terecht, waar hij een avontuurlijk leven leidde. In 1599 ging

Haile Mariam, Mengistu

Haile Mariam, Mengistu (geb. 1937) Ethiopisch militair en staatshoofd. H. werd na zijn militaire opleiding officier bij de te Harar gelegerde Derde Haiphong-bombardementen

Haiphong-bombardementen Zeer zware bombardementen, door de VS uitgevoerd op de Noordvietnamese havenstad Haiphong, in de laatste fase Halen, Juan van

Halen, Juan van (1790-1864) Spaans militair en revolutionair van Zuidnederlandse afkomst. Na tijdens de napoleontische oorlogen zowel voor als Hale-telescoop

Hale-telescoop Naam voor de 5 m spiegeltelescoop op Mount Palomar in Californië, in 1948 in gebruik genomen. De Hale-telescoop werd gebouwd half duplex

half duplex Gegevensverkeer in twee richtingen, waarbij de beide deelnemers echter alleen om beurten en niet tegelijkertijd kunnen zenden.

halfgeleider

halfgeleider 1. Elektronische component waarvan de werking op halfgeleiding berust. Belangrijke typen zijn de diode, zenerdiode, transistor, FET, halfgeleidergeheugen

halfgeleider- Diode die wordt gevormd door een p- en een n-type halfgeleider met hun pn-junctie.

halfgeleider- Elektronisch geheugen, opgebouwd uit halfgeleidercomponenten, gewoonlijk geïntegreerd aangebracht op chips. De gebruikel

halfgeleidergeheugen Geheugen opgebouwd uit halfgeleidercomponenten, gewoonlijk geïntegreerd aangebracht op chips.

halfgeleiderlaser

halfgeleiderlaser Laser opgebouwd uit halfgeleidermateriaal.

Hall

Hall Duitse benaming voor nagalm. Andere termen die daarvoor worden gebruikt zijn reverb, reverberation en reverbeo. Nagalm is het geleidelijk uitsterven halogeenlamp

halogeenlamp Met een gasvormige halogeenverbinding gevulde gloeilamp. Gedurende vrijwel de gehele levensduur geeft deze lamp een hoge lichtopbrengst, halve koepel

halve koepel In de architectuur de aanduiding voor een schelpvormige overwelving van een apsis, een koorafsluiting of een diepe muurnis in Byzantijnse, hamer (techn.)

hamer (techn.) Slaggereedschap met een harde, stompe kop. Vooral bekend als handgereedschap voor het indrijven van nagels en spijkers en voor hamermolen

hamermolen Maal- en breekmachine voor gesteente en erts met een draaibare trommel waarin hamers bij het roteren op en neer bewegen en de te bewerken Hames, Nicolaas de

Hames, Nicolaas de (ca. 1528-1568) Zuid-Nederlands militair, trad na zijn studie te Leuven in het leger van Filips II, waar hij diverse functies bekleedde. handgranaat

handgranaat Explosief wapen dat met de hand wordt weggeworpen en na een bepaald aantal seconden explodeert. Handgranaat: 1. ring, 2. hefboom, handheld computer

handheld computer Zakformaat computer zonder diskdrives, waarin een beperkte hoeveelheid gegevens kan worden opgeslagen. Handhelds kunnen

handkarn

handkarn Houten ton die gebruikt wordt voor de boterbereiding. De roerder wordt in de room in de karnton geplaatst en daarna met behulp van een handschriftherkenning

handschriftherkenning Het herkennen van handschrift dat wordt gescand of met een (speciale) pen op een beeldscherm wordt getekend, en het omze

handshaking

handshaking Procédé dat wordt gebruikt om de communicatie tussen twee computers of andere apparaten te regelen. Handshaking vindt plaats door Handycam

Handycam Zeer kleine CCD-camcorder van Sony volgens het 8 mm videosysteem. Handycam

Hanenauer, Friedrich

Hanenauer, Friedrich (ca. 1500-1546) Duits medailleur en beeldsnijder, voornamelijk werkzaam in Zuid-Duitsland. H. was een van de belangrijks

hanenkam

hanenkam (geslacht Celiosa, amarantenfamilie) Bekende tropische sierplanten met eironde tot lancetvormige bladeren en purperen, rode, gele of witte hangbrug

hangbrug Brug waarvan het verbindingsvlak hangt aan touwen, kabels e.d. In primitieve vormen bestaat de hangbrug uit lianen, waartussen loopplanken Hanssens, Edmond Winnie Victor

Hanssens, Edmond Winnie Victor (1843-1884) Belgisch militair en koloniaal pionier, vertrok in 1882 naar Kongo, waar hij in dienst trad van het hard copy

hard copy Afdruk op papier, ter onderscheiding van een elektronische kopie (soft copy)

hard disk- Schijfgeheugen met een pakket aluminium schijven, voorzien van een magnetiseerbare laag, in een stofdichte behuizing vast geheugen, inherent

hard over

hard over Harde overgang bij videofilm. Abrupte overgang van het ene beeld naar het andere. Dit in tegenstelling tot zachte overgang of cross fade.

hard- Verchromen met als doel een harde slijtvaste laag te verkrijgen. Toegepast voor zwaar belaste machinedelen als assen, geleidebanen verdikkingsmiddel

hardboard

hardboard Composietmateriaal, samengesteld uit houtvezels en relatief veel thermohardende kunststof die onder hoge druk tot een stevige plaat worden hardcard

hardcard Computer-harddisk die zich samen met alle benodigde aansturingslogica op een uitbreidingskaart bevindt en die daardoor erg eenvoudig is harddisk

harddisk Vast ingebouwde, niet-verwisselbare magnetische-schijfeenheid met een zeer grote opslagcapaciteit. Het principe van het lezen en beschrijven harddiskcontroller

harddiskcontroller De chip of kaart die de aansturing van en het gegevensverkeer met de harddisk regelt.

harden

harden 1. Behandeling van een materiaal waardoor dit harder wordt. Vooral voor hardbaar staal, door smeden, warmtebehandeling en/of door het van harder

harder Stof die een kunsthars kan laten uitharden. Bevat gewoonlijk een bifunctionele verbinding, bijvoorbeeld een diamine, dat ketenbrokstukken hardheid

hardheid Maat voor de indrukbaarheid en vervormbaarheid van een materiaal bij belasting. Zeer belangrijk voor gereedschap e.d. Niet uit te drukken hardmetaal

hardmetaal Metaal met een buitengewoon grote hardheid. Men gebruikt hiervoor gehard staal en allerlei gelegeerde staalsoorten, die vooral chroom, hardware

hardware Uit de computerwereld afkomstige term: verzamelnaam voor alle apparatuur.

hardwarehandshaking

hardwarehandshaking Handshaking waarbij signalen via speciaal hiertoe gereserveerde stuurleidingen worden verstuurd.

hardware-interrupt

hardware-interrupt Interrupt in een computersysteem die door een hardwarecomponent wordt veroorzaakt.

Hargreaves, James

Hargreaves, James (ca. 1710-1778) Engels wever en timmerman, uitvinder van de 'spinning jenny', een naar zijn dochter genoemde spinmachine. haringkaken

Haring, Jan (gest. 1573) Nederlands geus, afkomstig uit Hoorn. Dekte op heldhaftige wijze de terugtocht van de geuzen over de Diemerdijk bij het Harley-Davidson

haringkaken Verwijderen van ingewanden van haringen en soortgelijke zeevissen, waardoor deze langer houdbaar worden. Ontdekking in 1312 toegeschreven Haring, Jan

Harley-Davidson (HD) Amerikaanse motorfietsfabriek, opgericht 1903 door William Harley en Arthur Davidson. De eerste Harley-Davidson was een harmonische vervorming

harmonische vervorming (Total Harmonic Distortion, THD) Ontstaat doordat tijdens versterking van het audiosignaal spontaan harmonischen aan harmonischen

harmonischen Ook boventonen genoemd. Het zijn veelvouden van de eigenlijke geluidstrilling, de grondtoon. De grondtoon bepaalt de toonhoogte, harnas

harnas Metalen kleding ter bescherming van het lichaam van de strijder tegen oorlogsverwondingen, tot ontwikkeling gekomen in de Middeleeuwen; harpsluiting

harpsluiting Hoefijzervormige beugel met inschroefbare sluitpen. Wordt o.a. gebruikt voor het verbinden van kabels en kettingen. Harpsluiting

Harrewyn, familie

Harrewyn, familie Hollandse familie van kopergraveurs, muntenmakers en medailleurs, die in de 17e en 18e eeuw werkzaam was in Den Haag, Antwerpen Harris, Arthur Travers

Harris, Arthur Travers (1892-1984) Brits luchtmaarschalk. Opperbevelhebber Bomber Command (1942-45) (bijnaam: Bomber Harris). Verantwoordelijk

Harvard-architectuur

Harvard-architectuur Architectuur van microprocessoren die bedoeld zijn om vast omschreven programma's uit te voeren (single chip microcomput

haspel

haspel Door latten verbonden kruisspaken of schijven die een draaibaar geheel vormen. Men gebruikt het bijv. voor het tot strengen winden van garens Havilland, Geoffrey de

Havilland, Geoffrey de (1882-1965) Brits piloot en vliegtuigbouwer; in de adelstand verheven (1944). Aanvankelijk werkzaam in de auto-industrie

Hayes-standaard

Hayes-standaard Standaard voor modems. Modems die voldoen aan deze standaard, ondersteunen de AT-instructieset. Vrijwel alle modems zijn tegenwoordig HDMAC

H-band (Hyperband) Tv-frequentieband waarvan de kanalen buiten de gebruikelijke tv-kanalen vallen en die bedoeld is voor toekomstige kabelzenders.

H-bom

H-bom Waterstofbom, waarvan de vernietigingskracht berust op kernfusie en veel groter is dan die van de atoombom, die berust op kernsplitsing (uranium IAC

HD-CD (High Density CD) Door Philips, Sony en het Amerikaanse 3M-concern ontwikkelde High Density Multi Media Compact Disc (HDMM-CD) head crash

HDMAC (High Definition Multiplexed Analogue Components) tv-zendnorm waarmee kleuren-tv-beelden van een hogere kwaliteit kunnen worden overgedragen HDTV

HDTV (High Definition Television) Net zoals 'hifi' een niet duidelijk omlijnd begrip. Vaak wordt gedacht dat het om beeldverbetering gaat op basis HD-CD

head crash Hardwarestoring bij een harddisk, waarbij een of meer van de lees- en schrijfkoppen het schijfoppervlak raken, waardoor kop en schijf heat pipe

heat pipe Speciaal koellichaam dat bij zware eindtrappen van audioversterkers wordt toegepast en waarmee de ontstane warmte onmiddellijk effectief hefdraaikiezer

hefdraaikiezer Elektromechanische schakelaar die een hef- en een draaibeweging kan maken voor het automatisch doorverbinden van contacten op heien

heien In de grond drijven van betonnen, houten of stalen palen tot op een diepte waar een harde onderlaag bereikt wordt voor een voldoende verankering hek

hek (achtersteven) Achterste deel van een schip. Draagt het roer en bij schroefvoortstuwing ook de schroef of schroeven. Onderwatervorm van belang hekel

hekel Soort kam die gebruikt wordt voor het uitkammen van natuurlijke vezels. Gewoonlijk bestaat de hekel uit een plank waarop rijen stalen gepolijste helderheidswaarden

helderheidswaarden Verlichtingssterkte, uitgedrukt in lux. Enkele gemiddelde waarden: lichtbron lux kaarslicht op 20 cm afstand 10-15 lux straatverlichting

helican scan

helican scan Spiraalvormige beeldoptekening bij video met behulp van roterende videokoppen. Deze draaien met een snelheid van 1500 tpm in een Helios (sterrenk.)

Helios (sterrenk.) Naam van twee Duitse ruitmesondes voor onderzoek aan de zon, gelanceerd op 10 december 1974 en 15 januari 1976. De twee H

helium-neonlaser

helium-neonlaser Laser gevuld met helium en neon.

hellebaard

hellebaard Houw- en stootwapen in de Late Middeleeuwen. Bestond uit een ca. twee meter lange houten stok met een ijzeren punt, alsmede uit een helm (mil.)

helm (mil.) Onderdeel van het harnas van een krijgsman, vervaardigd uit metaal, ten einde het hoofd te beschermen. De vorm is in de loop der eeuwen helmteken

helmteken Kenteken, op de helm aangebracht om de gepantserde strijder te identificeren, daterend uit de 13e eeuw. Is in de heraldiek een het geslacht Helsinki, Slotakte van

Helsinki, Slotakte van Na afloop van de Conferentie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (CVSE) op 1 augustus 1975 ondertekend document helvetica

helvetica Het meest gebruikte schreefloze lettertype.

Hemony, gebroeders

Hemony, gebroeders Twee beroemde Nederlandse klokkengieters, nl. François Hemony (1619-1667) en Pierre Hemony (1619-1680). Werkten zowel herbicide

herbicide Onkruidbestrijdingsmiddel. Men onderscheidt niet-selectieve herbiciden, zoals TBA (2,3,6-trichloorbenzoëzuur) en TCA (trichloorazijnzuur), Heron van Alexandrië

Heron van Alexandrië (ca. 50 v.C.) Grieks wiskundige en uitvinder. Beschreef het principe van een eenvoudige stoomturbine, het principe van een Herrera, José Joaquín

Herrera, José Joaquín (1792-1854) Mexicaans generaal en staatsman, volgde de afgezette Santa Anna in 1844 op als president. H. werd in 1845 af

heteluchtballon

heteluchtballon Ballon die zijn draagkracht ontleent aan de zich in de ballon bevindende hete lucht, die een geringere dichtheid heeft dan de lucht buiten heteluchtmotor

heteluchtmotor Verbrandingsmotor met uitwendige verbranding waarbij het werkgas (gewoonlijk lucht, soms ook helium of waterstof) eerst wordt heteluchtverwarming

heteluchtverwarming Centrale verwarming van gebouwen door het inblazen van warme lucht in de vertrekken, gewoonlijk via in de vloer aangebra

hex

hex Vaak gebruikte verkorting van `hexadecimaal'.

hexadecimaal stelsel

hexadecimaal stelsel Zestientallig stelsel, dat werkt met de cijfers 0 tot en met 9 en de letters A tot en met F. In de computertechniek worden geheugen- Heyn, Pieter Pietersz.

Heyn, Pieter Pietersz. (Piet Hein; 1577-1629) Nederlands vlootvoogd. In 1623 trad Heyn in dienst van de West-Indische Compagnie. Zijn hoofdopdr

Heze, Willem van Hoorn, baron van

Heze, Willem van Hoorn, baron van (1533-1580) Nederlands krijgsman, o.a. gouverneur van Brussel. Na de greep naar de macht door Don Juan HF

HF (hoogfrequent) Elektrische trillingen boven de gehoorgrens. Deze term wordt o.m. aangetroffen bij de HF-uitgang op videorecorder of Laserdisc-HF-modulator

HF-modulator Hoogfrequentschakeling in videorecorder of Laserdisc-speler die het videosignaal daarvan omzet in een HF-signaal.

HF-unit

HF-unit (High Frequency-unit) Luidspreker voor het weergeven van hoge tonen, tweeter.

HF-voormagnetisatie

HF-voormagnetisatie (hoogfrequent voormagnetisatie) Wordt bij bandopname toegepast om vervormingsvrije opnamen te krijgen. Nadeel is een zek

Hi-8 Sterk verbeterde versie van het Video-8-videosysteem, op basis van een grotere bandbreedte en gescheiden kleur- en helderheidssignalen. Dit is Hi-bit

Hi-bit D/A-conversiesysteem met 16 of meer bits, meestal gecombineerd met meervoudige oversampling.

Hi-Blend

Hi-Blend Stereo ruisfilter, ook wel MPX-filter genoemd, waarmee bij FM-stereotuner de ruis tijdens ontvangst van verre of zwakke stereozenders wordt Hoche, Lazare

HiBri-beeldbuis

HiBri-beeldbuis Door Philips ontwikkelde beeldbuis met grote helderheid en rijk contrast.

hidden-attribuut

hidden-attribuut Een van de vier bestandsattributen die het computerbesturingssysteem MS-DOS gebruikt voor het classificeren van bestanden. Het Hierges, Gilles de Barlaymont, baron van

Hierges, Gilles de Barlaymont, baron van (gest. 1579) Zuid-Nederlands krijgsman, werd in 1572 stadhouder van Friesland en Gelre en in 1574 plaatsvervangend hifi

hifi (High Fidelity) Hoge natuurgetrouwheid. Weergave die de oorspronkelijke muziek zo natuurgetrouw mogelijk benadert. Belangrijk zijn het storingsniveau hifi-televisie

hifi-televisie Methode om zonder wijziging van de kleurstandaard de beeldkwaliteit van tv-toestellen te verbeteren. Bijvoorbeeld door opslag van één hifi-video

hifi-video Methode om geluid met professionele geluidskwaliteit op videoband vast te leggen. In tegenstelling tot de gebruikelijke videorecorder wordt High Altitude Observatory

High Altitude Observatory Sterrenwacht van de universiteit van Denver op een 4297 m hoge bergtop in de Rocky Mountains in de Amerikaanse sta

High Density (audio/video)

High Density (audio/video) Aanduiding voor een videoband met hogere dichtheid van de magnetiseerbare laag. Zo'n band levert een betere opnamekwalit

high density (computers)

high density (computers) Aanduiding voor een bepaalde schrijfdichtheid bij diskettes met meer sectoren per spoor dan double density. HD-diskettes

High Energy Astronomy Observatories

High Energy Astronomy Observatories (HEAO) Reeks van drie Amerikaanse kunstmanen voor het waarnemen van röntgen- en gammastraling uit High Filter

High Filter Hogetonenfilter op versterker ter eliminatie van ruis. Beperkt het frequentiebereik.

High Grade hifi-videocassette

High Grade hifi-videocassette Videocassette die speciaal bedoeld is voor opname op een hifi-videorecorder, waarbij de hoogst mogelijke audiokwaliteit

High Grade videocassette

High Grade videocassette Videocassette die kwalitatief een fractie beter en ook iets duurder is dan de voor algemene toepassingen bedoelde Standa

high memory

high memory Eerste 64 Kb van het extended memory van DOS-computers. Beschikbaar vanaf de 286-modellen.

High Output and High Energy-tape

High Output and High Energy-tape Spoelenrecorderband met hoge uitstuurbaarheid.

High Pass-filter

High Pass-filter Elektronisch filter, dat beneden een bepaalde grensfrequentie alle tonen afkapt.

High Resolution

High Resolution Aanduiding voor de nauwkeurigheid waarmee beelddetails worden weergegeven en wel in het aantal verticale beeldlijnen die naast High Speed-dubbing

High Speed-dubbing Kopieermogelijkheid met dubbele snelheid op dubbel cassettedeck.

High Speed-shutter

High Speed-shutter Elektronische camcorder-sluiter die het mogelijk maakt met veel kortere intervallen dan 1/50 seconde opnamen te maken. Op High Speed-video

High Speed-video VHS-recorder met dubbele bandsnelheid, waardoor iets betere beeld- en geluidskwaliteit worden verkregen. Overigens een slechts High Standard-videocassette

High Standard-videocassette Ook wel: Standard, goedkoopste bandsoort die voor algemene toepassingen uitstekend voldoet.

hijskraan

hijskraan (kraan) Installatie voor het opheffen en verplaatsen van lasten. Horizontale verplaatsing door verrijden, door zwenken, dirken, verplaatsen Hipparcos

Hipparcos (High Precision Parallax Collecting Satellite) Europese kunstmaan voor het nauwkeurig opmeten van posities, parallaxen en eigenbewegingen hiss

hiss Ruis in hoge frequenties, zoals bijvoorbeeld bandruis of FM-ruis.

hitteschild

hitteschild Hittebestendige laag op ruimtevaartuigen die door de dampkring moeten kunnen terugkeren en daarbij door hun snelheid een enorme wrijvingswarmte Hi-8

Hoche, Lazare (1768-1797) Frans generaal tijdens de Revolutie. H. behield de Elzas door de Oostenrijks-Pruisische troepen terug te dringen (1793). hoerejong

hoerejong Typografische benaming voor een woord of zinsrestant minder dan een derde van de regellengte boven aan een tekstkolom. Wordt zoveel Hogere Krijgsschool

hoge-drukcentrale Waterkrachtcentrale waarbij water dat over een groot hoogteverschil valt de turbine aandrijft. Omdat het vallende water door dit Hohmann-baan

Hogere Krijgsschool Hoogste onderwijsinstituut van de Koninklijke Landmacht, in 1868 te Haarlem opgericht als School ter Opleiding van Officieren hogesnelheidsfotografie

hogesnelheidsfotografie Fotografie met extreem korte belichtingstijd voor het vastleggen van snel opeenvolgende gebeurtenissen. Kan bereikt word

hogetonenweergave

hogetonenweergave Hoge tonen hebben andere eigenschappen dan lage. In tegenstelling tot de lage tonen hebben ze een gericht karakter: ze planten hoge-drukcentrale

Hohmann-baan Baan van een interplanetair ruimtevaartuig waarvan het perihelium en het aphelium samenvallen met de posities van de twee plane

Hold Edit

Hold Edit Samenspel tussen met elkaar verbonden cd-speler en cassettedeck waarbij fragmenten van verschillende cd's in een zelf gekozen volgorde Hollandse Waterlinie

Holland, John Philip (1840-1914) Iers-Amerikaans uitvinder. Onderwijzer, week in 1872 uit naar de VS, waar hij zich toelegde op de constructie van Hollare, Marinus

Hollandse Waterlinie Een stelsel van inundatiewerken en versterkingen, bedoeld om het westen van Nederland te verdedigen tegen een militaire aanval Holland, John Philip

Hollare, Marinus (ook: M. Hollaer; 1575-ca. 1637) Nederlands vlootvoogd. H. diende bij de admiraliteit van Zeeland en nam deel aan de strijd tegen holle lading

holle lading Explosieve lading in pantserdoorborende granaten met een conusvormige open ruimte. Bij ontbranding treedt in de open ruimte een implosie Hollerith, Hermann

Hollerith, Hermann (1860-1929) Amerikaans statisticus. Ontwierp een gaatjescode die met behulp van een ponsmachine in een kartonnen kaart kon home page

home page Het hoofdmenu of de uitgangspagina van een dienst op het World Wide Web. Van hieruit kunnen door verwijzingen andere pagina's worden homecomputer

homecomputer Kleine computer voor thuisgebruik. Aanvankelijk voornamelijk gebruikt voor spelletjes, inmiddels ook steeds meer voor telewerken Honda Motor Co. Ltd.

Honda Motor Co. Ltd. Japans industrieel concern, opgericht door Soichiro Honda (1906-1991). Deze had op 27-jarige leeftijd reeds een garagebedrijf, hoofdas

hoofdas Lijn door de middelpunten van de gebogen vlakken in een lens of het optische centrum van een reflector.

hoofdbeweging

hoofdbeweging Beweging van het gereedschap t.o.v. het werkstuk waarmee bij verspanende bewerking de spanen worden afgenomen. Bij een draaibank hoofddirectory

hoofddirectory De directory op het hoogste niveau in de directoryhiërarchie op een computerdiskette of harddisk, die bij het formatteren wordt aangemaakt.

hoofdtelefoon

hoofdtelefoon De gebruikelijke hoofdtelefoon is van het dynamische type en werkt volgens hetzelfde principe als de normale luidspreker. Hoofdtelefoons hoogfrequent

hoogfrequent De frequenties die boven het gehoorgebied liggen.

hoogoven

hoogoven Oven ingericht voor het omzetten van ertsen in vloeibare metalen met een vast reductiemiddel (meestal cokes), waarbij erts en reductiemiddel hoogovencement

hoogovencement Cement op basis van vermalen hoogovenslakken, meestal met bijmenging van portlandcement (30-70%). Met minder hoogovensla

hoogspanningstechniek

hoogspanningstechniek Techniek van het toepassen van elektrische hoogspanning (boven 600 V, in engere zin boven ca. 10.000 V). Voordeel van hoogtemeter

hoogtemeter (altimeter) Instrument dat de vlieghoogte van een vliegtuig meet. In vliegtuigen gebruikt men vooral een soort luchtdrukmeter en verder Hooker-cel

Hooker-cel Apparaat voor de elektrolyse van keukenzoutoplossing met een diafragma dat het mogelijk maakt chloor- en waterstofgas gescheiden op Hooker-telescoop

Hooker-telescoop Spiegeltelescoop met een middellijn van 2,5 m die in 1918 in gebruik werd genomen op de Mount Wilson-sterrenwacht. De bouw hoordrempel

hoordrempel (onderste gehoordrempel) Minimum geluidsintensiteit die het menselijk oor nog kan waarnemen. Bedraagt ca. 0,0002 microbar bij een hoornluidspreker

hoorn, exponentiële Trechtervormige luidspreker waarvan de hoorn geen rechte, maar exponentieel verlopende vorm heeft ter wille van een optimale hoplieten

hoornluidspreker Bij de hoornluidspreker fungeert de hoorn als akoestische aanpassingstransformator. Hij heeft daardoor een zeer groot rendement hoornwerk

hoornwerk Buitenwerk van een vesting, bestaande uit twee halve bastions, onderling verbonden door een courtine en met twee lange vleugels aansluitend hoorn, exponentiële

hoplieten (Gr.: zwaarbewapenden) Zwaarbewapend voetvolk, kern van de legers in de Griekse Oudheid. Hun uitrusting, bestaande uit helm, schild, hopman

hopman Oude militaire rang; commandeerde een vendel. Nog voorkomend bij de padvinderij.

hopper

hopper Schip voor het afvoeren van bagger, gewoonlijk uitgevoerd als onderlosser (met wegklapbare bodem in het laadruim) voor het snel kunnen Hosiden

Hosiden Japanse term voor S-VHS-bus. Het betreft een vierpolige aansluitbus op tv-toestel, videorecorder of camcorder voor doorgifte van een Sup

host computer

host computer Gastheercomputer, computer waartoe door andere computers toegang kan worden verkregen via een data- of telefoonlijn. Met behulp hotkey

hotkey Speciale toets of (meestal) toetsencombinatie waarmee een computerprogramma of programmafunctie kan worden opgeroepen.

Hounsfield, Godfrey Newbold

Hounsfield, Godfrey Newbold (geb. 1919) Brits elektrotechnisch ingenieur. Deed onderzoek naar radarsystemen en rekenmachines; verbonden aan hout (plantk.)

hout (plantk.) Plantemateriaal dat bestaat uit houtweefsel, met name het secundaire houtweefsel van bomen. De vorming van het hout vindt in streken houtpulp

houtpulp Vermalen en chemisch bewerkt hout. Gewoonlijk wordt het vermalen hout met loog, soms ook met sulfiethoudende loog of alleen met stoom houtverbinding

houtverbinding Constructie voor de onderlinge verbinding van houten delen. Echte houtverbindingen moeten er netjes uitzien (zodat zij niet weggewerkt houtverduurzaming

houtverduurzaming Methode om m.n. zachthoutsoorten (zoals vurenhout) tegen rot, schimmels en insecten te beschermen. Hiervoor worden midde

houtwal

houtwal Afscheiding van bomen en struiken tussen akkers of tussen akkers en weilanden. Naast deze afscheidingsfunctie hadden houtwallen de functie houwitser

houwitser Geschut bestemd voor het afvuren van projectielen in een relatief steile kogelbaan over afstanden tot ca. 20 km. De doelen zijn dus gewoonlijk HQ

HQ (High Quality) Kwalitatief hoogwaardig VHS-systeem, tegenhanger van Super-Beta. Videorecorders met het 'HQ'-label zijn uitgerust met een aantal HR-ketel

HR-ketel (hoogrendement-ketel) Ketel voor met (aard)gas gestookte centrale verwarmingsinstallatie, die de vrijkomende warmte met een hoog rendement HSL

HSL (Hogesnelheidslijn) Snelle spoorwegverbinding waarmee Amsterdam en Schiphol worden aangesloten op het zich ontwikkelend netwerk van Eur

HTML

HTML (Hypertext Markup Language) Programmeertaal voor het opmaken van hypertext-documenten. In dergelijke documenten kunnen naast directe Hubble Space Telescope

Hubble Space Telescope (HST) Onbemand observatorium in een baan om de aarde voor het waarnemen van optische en ultraviolette straling uit Hulse, Russell

Hulse, Russell (geb. 1950) Amerikaans fysicus, verbonden aan Princeton University, New Jersey. Hulse kreeg in 1993 samen met Joseph Taylor de Humber

Humber Britse fabriek van personenwagens, in 1868 als rijwielfabriek opgericht door Thomas Humber. De productie werd in 1896 uitgebreid met driewielers, Husqvarna

Husqvarna (eig. Husqvarna Vapenfabriks AB) Zweedse fabriek van wapens, naaimachines, gereedschappen en motorfietsen, opgericht in 1903. Leverde huurlijn

huurlijn Spraak- en/of datalijn die wordt verhuurd door een telecommunicatiebedrijf.

Huygens

Huygens Naam van de Europese instrumentencapsule die deel gaat uitmaken van de Amerikaanse planeetverkenner Cassini, genoemd naar de Nederlandse huzaar

huzaar Militair bij de cavalerie, lichte bereden troepen, vroeger ook als dragonders aangeduid.

HX PRO-videocassette

HX PRO-videocassette Vrij dure videocassette met een wat dikkere bandsoort dan gebruikelijk. Toe te passen bij kritische camcorderopnamen, bi

hybride schakeling

hybride schakeling Kant en klaar te verkrijgen schakeling, ondergebracht in een behuizing, bestaande uit zowel geïntegreerde schakelingen als losse hydraulica

hydraulica Wetenschap waarin de eigenschappen, het evenwicht en de beweging van vloeistoffen bestudeerd worden; wordt gerekend tot de technische hydraulische apparatuur

hydraulische apparatuur Apparatuur waarmee vloeistofdruk in een rechtlijnige beweging wordt omgezet. Omvat gewoonlijk een drukpomp, drukleidinge

hydro-elektriciteit Elektriciteit die opgewekt is in een hydrocentrale.

hydrofoon

hydrofoon Instrument waarmee vloeistoftrillingen worden opgevangen en in een elektrisch signaal omgezet (in feite een onderwatermicrofoon). Toegepast hydro-elektriciteit

hygroscopische stof

hygroscopische stof Stof die water aantrekt, met name vocht uit de lucht.

hypertext

hypertext Digitale informatie die volgens de HTML-standaard (HyperText Markup Language) is vormgegeven. Een hypertext-document kan inform

hysterese

hysterese Het principe dat de toestand van een systeem afhankelijk is van de weg die is afgelegd om deze toestand te bereiken. Vooral gebruikt voor hysteresislus

hysteresislus Lusvormige grafiek die het verband aangeeft tussen magnetiserings- en ontmagnetiseringsgedrag, ofwel tussen het opwekkende veld H H-band

I/O Input/Output, gegevensbewegingen vanaf en naar randapparatuur, zoals toetsenbord, monitor, printer, harde schijf of floppy.

I/O-device

I/O-device Invoer- of uitvoerapparaat van een computer. Het toetsenbord is een input device; scherm en printer zijn output devices. Een diskdrive is I/O-kaart

I/O-kaart Insteekkaart die het seriële en parallelle gegevenstransport tussen de personal computer en de `buitenwereld' bestuurt. Op zo'n kaart kunnen jack

IAC (Interference Absorption Circuit) Storingonderdrukkende schakeling in Philips-autoradio.

IBM PC

IBM PC De IBM PC was de stamvader van alle zogenaamde (IBM-)compatibelen. Deze computer had een 8-bits 8088-processor van Intel, 64 Kb RAM IDE

IDE (Integrated Drive Electronics) Besturingssysteem voor harde schijven, waarbij de controller aan de harde schijf is gekoppeld. Met een controller idiootbestendig

idiootbestendig (foolproof) Men noemt een computerprogramma of besturingssysteem idiootbestendig, wanneer alle denkbare bedieningsfouten, hoe IDTV

IDTV (Improved Definition tv) Verbeterde beeldkwaliteit bij tv-ontvangst via de normale PAL-norm door middel van digitale signaalbewerkingen. Nadat IEC

IEC (International Electrotechnical Commission) Normalisatie-instituut. Het is de enige instantie ter wereld die zich op internationaal niveau bezighoudt IF Wide/Narrow

IF Wide/Narrow (Intermediate Frequency, zgn. middenfrequentie) Bandbreedteschakelaar op FM-tuner, breed/smal, waarmee de doorlaatbreedte van Iglesias, Miguel

Iglesias, Miguel (1830-1909) Peruaans generaal en politicus. Als leider van de Peruaanse troepen stelde hij in 1883 vredesonderhandelingen met Chili ijken

I-HQ Door Akai uitgedacht actief werkend Intelligent HQ-systeem t.b.v. de VHS-videorecorder. Bij gebruik van High Grade of beter nog PRO- of Super I/O

ijken Vaststellen van de schaalverdeling van een meetinstrument aan de hand van een standaard voor de door het meetinstrument gemeten grootheid. ijzerlegeringen

ijzerlegeringen Legeringen op basis van ijzer. Niet gelegeerd ijzer wordt vrijwel niet gebruikt; staal bevat tenminste 0,1% koolstof. Goedkopere staalsoorten ijzeroxide

ijzeroxide Magnetiseerbaar bandmateriaal (Fe2O3) dat bij de eenvoudige audiocassettes (IEC I, Type I, Normal) wordt toegepast. IJzeroxide is in de ijzerproductie

ijzerproductie Productie van ijzer. Op technische schaal alleen nog volgens hoogovensproces, waarbij ijzererts met cokes wordt gemengd. Het cokes Iljoesjin, Sergej Vladimirovitsj

Iljoesjin, Sergej Vladimirovitsj (1894-1977) Sovjetrussisch vliegtuigbouwer, luitenant-generaal in het Rode Leger, hoogleraar aan Zjoekovski-academie imaginaire lijn

imaginaire lijn Denkbeeldige lijn dwars door het beeld die tijdens het videofilmen niet mag worden overschreden. Het gaat er namelijk om dat tegenstrijdige impactprinter

IM-onderdrukking (intermodulatie-onderdrukking) Vermogen van de FM-tuner om uit alle ontvangen signalen, die met elkaar allerlei spontane som- IM-vervorming

impactprinter printer die afdrukken maakt door direct contact met het papier, zoals een matrixprinter of een margrietwielprinter.

importeren

importeren Gegevens ter bewerking binnenhalen in een toepassingsprogramma op de computer die niet met dat programma zijn aangemaakt. Het kan IM-onderdrukking

IM-vervorming (intermodulatievervorming) Bij het gelijktijdig versterken van hoge en lage frequenties, zoals dat bij normale muziekweergave het geval in line-opstelling

in line- Computerconfiguratie waarbij de onderdelen van computersystemen voortdurend met elkaar verbonden zijn, zodat d

in line-opstelling Opstelling van de drie elektronenkanonnen in de kleuren-tv-buis in één lijn. In feite is er sprake van één drievoudig kanon. Het beeld inbranden

inbranden Een langdurig weergegeven zelfde beeld beïnvloedt het scherm van de tv-beeldbuis nadelig. Het brandt in. Wordt vervolgens een ander beeld incapacitantia

incapacitantia Biologische of chemische wapens die mensen tijdelijk uitschakelen, bijv. door ze ziek te maken (o.a. toxinen) of door hallucinaties (Incredible Sound

Incredible Sound Door Philips geïntroduceerde vorm van stereoverbreding. Door gebruik te maken van speciale filters die de fase, kleur en intensiteit incunabel

incunabel (wiegendruk; Lat.: incunabala = bakermat, wieg) Benaming voor drukwerken in boekvorm, ontstaan vanaf de uitvinding van de boekdrukkunst index (audio/video)

index (audio/video) Bij compact disc: onderverdeling van een muzieknummer of track. Niet alle cd-spelers geven eventueel op de cd aanwezige ind

index (computers)

index (computers) (ook wel indexbestand) Bestand dat informatie bevat over de volgorde waarin de records in een ander bestand worden geacht te Indian

Indian Amerikaanse motorfiets, sinds 1901 geproduceerd door de Hendee Manufactoring Company van G. Hendee en O. Hedström. De een- en V-tweecilinder indicator (audio/video)

indicator (audio/video) Element dat een functie signaleert. Dat kan een wijzermeter zijn, maar aangezien dit mechanische instrument enigszins traag indirect geluid

indirect geluid Bij muziekweergave is er sprake van twee geluidsvelden: het direct uitgestraalde geluid en het door de wanden, het plafond en de vloer inductiemotor

inductie- Elektromotor waarin gebruik wordt gemaakt van draaivelden die inductiestromen kunnen opwekken. Het draaiveld wordt gewoo

inductiemotor Elektromotor waarbij gebruik wordt gemaakt van een draaiveld in de statorspoelen, waardoor inductiestromen in de rotor worden opgewekt. inductieoven

inductieoven Oven voor het verwarmen van metalen voorwerpen via inductie door een om de oven gewikkelde spoel en een elektrische wisselstroombron. industriestandaard

industrie- Afval afkomstig van bedrijven. Kantoor- winkel- en dienstenafval wordt meestal samen met huishoudelijk afval verwerkt. Een groot afval, radioactief

industriestandaard Niet-officiële, maar in de praktijk algemeen geaccepteerde standaard, m.n. in de computerarchitectuur. Een voorbeeld van een industriestandaard inertiële besturing

inertiële besturing (inertial guidance, traagheidsbesturing) Besturings- en navigatiesysteem met behulp van drie onderling loodrecht opgestelde gyrokompassen INF

INF (Intermediate-range Nuclear Forces) Kernwapens voor de middellange afstand (500 tot 5000 kilometer). INF-wapens, waarvan aan sovjetzijde de infanterie

infanterie Wapen bij het leger, waarin de licht bewapende grondtroepen worden ondergebracht. Sinds de Oudheid het hart van ieder leger en ondanks influent

influent Afvalwater dat bij een zuiveringsinstallatie naar binnen wordt gevoerd.

informatica

informatica Wetenschappelijke discipline die zich bezighoudt met alles wat met computers, computerprogramma's en automatisering te maken heeft.

informatie

informatie In de informatietheorie een grootheid die uitgedrukt kan worden in bit, waarbij een bit overeenkomt met een ja- (1) of nee- (0) beslissing. informatiecapaciteit

informatiecapaciteit Aantal bit informatie dat per seconde verwerkt kan worden, bijv. in een informatiekanaal of door een codeermachine, computer, informatiedichtheid

informatiedichtheid Aantal bit informatie dat per oppervlakte- of inhoudseenheid opgeslagen kan worden in een geheugendrager.

informatietechnologie

informatietechnologie De acquisitie, verwerking en verspreiding van audio, beeld, tekst door middel van computers. De technologie is sterk gericht informatietheorie

informatietheorie Theorie waarin het begrip informatie als een meetbare grootheid wordt opgevat en geanalyseerd wordt onder welke omstandigheden Infrared Space Observatory

Infrared Space Observatory (ISO) Europese kunstmaan voor het waarnemen van infrarode straling uit het heelal. De lancering van de satelliet vond infrarooddetector

Infra-Red Telescope Facility (IRTF) Infraroodtelescoop van de Amerikaanse NASA, geplaatst op de 4200 meter hoge vulkaantop Mauna Kea op Infra-Rood Astronomische Satelliet

Infra-Rood Astronomische Satelliet (Infra-Rood Astronomische Satelliet) Kunstmaan voor onderzoek aan de infrarode straling uit het heelal, gebouwd INF-verdrag

infrarooddetector Instrument dat reageert op infrarode straling en gewoonlijk een elektrisch signaal afgeeft, dat evenredig is met de hoeveelheid opgevangen infraroodfilm

infraroodfilm Fotografisch materiaal dat gevoelig is gemaakt voor infrarode straling. Gewoonlijk wordt door een speciaal filter het gewone licht tegengehouden. Infra-Red Telescope Facility

INF-verdrag (Intermediate-range Nuclear Forces) In 1987 gesloten verdrag tussen de Sovjet-Unie en de VS dat voorziet in de vernietiging van alle ingang

ingang Dat deel van een systeem waarlangs informatie, energie en/of materie wordt toegevoerd. Het begrip wordt vooral gebruikt in elektronische apparatuur.

ingangsimpedantie

ingangsimpedantie Inwendige weerstand van een versterkeringang. Voor een zo effectief mogelijke signaaloverdracht is het van belang dat de impedantie ingangskeuzetoets

ingangskeuzetoets Toets op versterker waarmee de gewenste signaalbron wordt gekozen. Wordt ook wel Selector-toets genoemd.

ingangssignaal

ingangssignaal Signaal dat aan een systeem wordt toegevoerd; vooral elektrische signalen die naar versterkers e.d. worden gevoerd. Belangrijke begrippen initialisatie

initialisatie Voorbereiding van een computerprogramma of randapparaat om een bepaalde opdracht uit te voeren. Een communicatieprogramma zal

inkjetprinter

inkjetprinter Printer die tekens en afbeeldingen op papier zet door al of geen inkt te spuiten uit een reeks boven elkaar geplaatste kleine inktkanonnetjes, inkt

inkt Vloeistof waarmee geschreven, gedrukt of gemarkeerd kan worden. Bestaat uit oplossingen of emulsies van kleurstoffen, verdikkingsmiddelen, inlaag

inlaag Gebied tussen een dijk en een daarachter gelegen tweede dijk, de inlaagdijk of slaper. De laatste werd veelal aangelegd als men in de dijk een inlaatslag

inlaatslag Begin van de werkingscyclus van een viertaktmotor, waarbij de zuiger naar beneden beweegt en door de geopende inlaatklep een mengsel inlaatsluis

inlaatsluis Sluis die gebruikt wordt om een tekort aan water op te vullen. Het water dient voor irrigatie of voor het laten onderlopen van gebieden om inlay (audio/video)

inlay (audio/video) Het inbrengen van een tv-beeld in een deel van een ander tv-beeld.

in-line-computerconfiguratie Computerconfiguratie waarbij de onderdelen van computersystemen met elkaar zijn verbonden, zodat de uitvoer van ionenimplantatie

inloggen

inloggen Een gebruiker krijgt niet zo maar toegang tot een netwerk, bulletin board of andere computer, maar moet zich eerst identificeren. Dit proces inpoldering

inpoldering Het winnen van land door bedijking en eventueel bemaling van regelmatig overstroomde of moerassige gebieden. Vanaf de 11e eeuw werd inrijgen

inrijgen Het automatisch uit de cassette trekken en rond de koppentrommel brengen van de videoband bij het inlegggen en in gebruik nemen van de inschieten

inschieten Het afvuren van granaten op een doel, waarbij de instelling van het geschut wordt bijgesteld aan de hand van de waarneming van de inslagen. insecticiden

insecticiden Middelen om ongewenste insecten te bestrijden. De werking berust meestal op blokkering van de overdracht van prikkels in het zenuwstelsel insert

insert Elektronische beeldmontage waarbij eerder opgenomen beelden door nieuwe worden vervangen met behoud van het oorspronkelijk opgenomen insert-modus

insert-modus Instelling van een editor of tekstverwerker op een computer waarin nieuw ingetypte tekst wordt over reeds bestaande tekst wordt geplaatst.

inslagdraden

inslagdraden (breedtedraden) Draden in een textielweefsel die via de schietspoel door de kettingdraden worden getrokken. Voor de inslag gebruikt installatie

installatie Het aanpassen van een computerapplicatie of -besturingssysteem aan de hardware en aan de voorkeuren van de gebruiker.

installatieprogramma

installatieprogramma Programma dat de installatie van een ander programma uitvoert.

instelbeweging

instelbeweging Instelling van verspanend gereedschap t.o.v. het werkstuk, waardoor de dikte van de afgenomen spanen wordt vastgelegd.

instructie (comp.)

instructie (comp.) Woord dat of code die als opdracht wordt herkend door een computerprogramma.

instructieset

instructieset De verzameling van alle machinetaalinstructies die door een processor worden ondersteund.

integer

integer Gehele getallen, in de computer voorgesteld als hun binaire bitrepresentatie. Integers kunnen met of zonder voorteken worden opgeslagen. De integrated circuit

integrated circuit (IC, geïntegreerde schakeling) Elektronisch circuit, bestaande uit duizenden microscopisch kleine onderdelen als diodes, transistors Integrated Services Digital Network

Integrated Services Digital Network ISDN, digitaal netwerk waarin spraak- en datacommunicatie volledig zijn geïntegreerd.

integrerende regelaar

integrerende regelaar Lineaire regelaar die op iedere afwijking van de ingestelde waarde reageert met een bepaalde snelheid waarmee de correctie intelligent (comp.)

intelligent (comp.) Men noemt een randapparaat van een computer (terminal, printer, modem, enzovoort) intelligent wanneer het zelfstandig opdrachten Intelsat

Intelsat (International Telecommunications Satellite Organization) Beherende instantie van de Intelsat-satellieten. In de 12 GHz Ku-band zijn er verschillende intendance

intendance Dienstvak bij het leger, belast met de materiële verzorging van de troepen. Dit betreft zowel bevoorrading (wapens, levensmiddelen, kleding, intensiteit

intensiteit Een van de drie parameters om een kleur aan te duiden. De intensiteit geeft de zuiverheid van de kleur aan. De twee andere parameters zijn interactief programma

interactief programma Bij een interactief programma reageert het programma voortdurend op de handelingen van de gebruiker. De meeste toepassi

Inter-Agency Consultative Group (IACG) Samenwerkingsverband van verschillende ruimtevaartagentschappen, in het leven geroepen voor het coördineren inundatie

intercom

intercom Twee- of meerweg audioverbinding tussen hoofdpost en twee of meer nevenposten.

Intercontinental Ballistic Missile

Intercontinental Ballistic Missile (ICBM) Een van de grond gelanceerde ballistische raket met een draagwijdte van meer dan 5000 kilometer. De ICBM interface

interface 1. Aansluiting op een computer die is bedoeld om randapparatuur aan te sluiten, bijvoorbeeld de seriële interface of RS232-interface. Ook interferentie (audio/video)

interferentie (audio/video) Ongewenste beïnvloeding van een signaal door van buitenaf komende stoorsignalen of, bij radio-ontvangst, fluitjes en and

interliniëring

interliniëring Van een tv-toestel bedraagt de beeldfrequentie 25 beelden of frames per seconde. Althans, dat is in Europa het geval. Om een rustiger intermitterende beweging

intermitterende beweging Zich periodiek herhalende beweging, afgewisseld met periodes van stilstand. In de techniek gewoonlijk verkregen via vari

International Cometary Explorer

International Cometary Explorer (ICE) Amerikaanse ruimtesonde die als eerste van nabij een komeet onderzocht. ICE werd oorspronkelijk als ISEE-International Committee on Space Research

International Committee on Space Research (COSPAR) Internationaal orgaan voor de ontwikkeling en coördinatie van projecten op het gebied International Organization for Standardization

International Organization for Standardization (ISO) Overkoepelend orgaan van nationale normalisatieorganisaties, gevestigd in Genève. Heeft als International Sun-Earth Explorer

International Sun-Earth Explorer (ISEE) Reeks van drie Amerikaans-Europese ruimtesondes voor onderzoek aan de wisselwerking tussen zon en International Ultraviolet Explorer

International Ultraviolet Explorer (IUE) Zeer succesvolle Amerikaans-Europese kunstmaan voor het waarnemen van ultraviolette straling uit het heelal. Internationale Astronautische Federatie

Internationale Astronautische Federatie (IAF) Overkoepelende organisatie, in 1951 opgericht, waarin verenigingen en organisaties op het gebied Internationale Organisatie voor Atoomenergie

Internationale Organisatie voor Atoomenergie (IAEA, Internationaal Atoomagentschap) Internationale organisatie op het gebied van atoom- en interne instructie

interne instructie De instructies die al bij de start van het besturingssysteem in het geheugen van de computer worden geladen en die dus permanent interne modem

interne modem Modem die is uitgevoerd als insteekkaart.

Internet

Internet Een wereldwijd, zich snel uitbreidend netwerk van duizenden computersystemen die continu met elkaar zijn verbonden. Het Internet komt voort interpreter

interpreter Hulpprogramma dat een in een hogere programmeertaal geschreven programma regel voor regel omzet in machinetaal en meteen uitvoert.

Interrogation Friend or Foe

Interrogation Friend or Foe (IFF) Identificatie van schepen, luchtvaartuigen, enz. via het verzenden van gecodeerde radiosignalen. Gebeurt automatis

interrupt

interrupt Systeemroutine die de aansturing van een randapparaat door het besturingssysteem van een computer regelt (hardware-interrupt) of waarmee Inter-Agency Consultative Group

inundatie Onder water zetten van een gebied. Wordt veelal in oorlogssituaties om strategische redenen door de genie ten uitvoer gebracht. Bekend is invers

invers Een scherm kan tekst normaal (wit op zwart) of invers (zwart op wit) weergeven. Inverse tekst wordt gebruikt voor speciale effecten, bijvoorbeeld invertor

invertor Logische schakeling met één ingang en één uitgang, waarbij het uitgangssignaal het complement is van het ingangsssignaal. Een logische 0 invoer (comp.)

invoer (comp.) Algemene benaming voor de gegevens die aan een computersysteem worden aangeboden om daarin te worden verwerkt. Invoer kan in-line-computerconfiguratie

ionenimplantatie Methode voor het inbrengen van doopstoffen in halfgeleidermateriaal e.d. door de doopstof te verdampen, te ioniseren en elektromagnetisch ionofoon

ionofoon Luidsprekertype waarbij het geluid wordt voortgebracht door het variëren van een vonkoverslag. Het doel is niet alleen een zo briljant mogelijke IPLS

IPLS (Instant Program Location System) Snelzoeksysteem op cassettedeck waarbij het begin van het eerstvolgende of vorige muziekstuk automatisch

IPS

IPS (inches per second) Deze aanduiding wordt, naast de aanduiding 'centimeters per seconde', vaak op spoelenrecordes gebruikt.

IPSS

IPSS (Instant Program Search System) Elektronisch zoeksysteem op cassettedeck waarbij een door de gebruiker bepaald bandgedeelte automatisch wordt IRBM

IRBM (Intermediate Range Ballistic Missile) Ballistische raket met een draagwijdte van 1000 tot 5000 kilometer, die behoort tot de zgn. Intermediate-IRQ

IRQ (Interrupt Request (signal)) Systeemroutine die de uitvoering van een proces onderbreekt, om bijv. de aansturing van een randapparaat te regelen. IRQ-leiding

IRQ-leiding Signaalleiding waarmee het optreden van hardware-interrupt wordt gesignaleerd. De hardware-interrupts worden vaak aangeduid met het irrigatie

irrigatie (ook: beregening, bevloeiing) Het laten stromen van een hoeveelheid water over een grondoppervlakte. Doel is vochttekorten van planten tijdens irritantia

irritantia Chemische wapens die een prikkelende of irriterende werking hebben. Hiertoe behoren vooral de verschillende soorten traangas en verder Isaac Newton Telescope

Isaac Newton Telescope (INT) Spiegeltelescoop met een spiegelmiddellijn van 2,5 meter op het Roque de los Muchachos-observatorium op La Palma ISDN

ISDN (Integrated Services Digital Network) Digitaal communicatienet waarbij het mogelijk is om een aantal verschillende soorten verbindingen (zoals isolatiemateriaal, elektrisch

isolatiemateriaal, elektrisch Materiaal dat toegepast wordt om elektrische geleiders te isoleren (beveiliging tegen kortsluiting en elektrocutie). Hie

isolatiemateriaal, thermisch

isolatiemateriaal, thermisch (warmte-isolatiemateriaal) Materiaal dat toegepast wordt in warmte-isolerende constructies. Van belang zijn vooral mater

isolator

isolator 1. Stof die warmte en/of elektrische stroom slecht geleidt. 2. Isolerende constructie waarmee elektrische geleiders worden opgehangen. Gewoonlijk Isotta-Fraschini

isopreen- (IR) General purpose rubber op basis van isopreen. Verkregen door stereospecifieke polymerisatie, waarbij de CH3-zijketens regelmatig rubber, natuurrubber,

Isotta-Fraschini Italiaanse fabriek van auto's, opgericht in 1900 door Cesare Isotta en Vincenzo Fraschini. Was hun eerste wagen afgeleid van Renault Issigonis, Sir Alec Arnold Constantine

Issigonis, Sir Alec Arnold Constantine (1906-1988) Brits autoconstructeur. Issigonis is vooral bekend om zijn ontwerp van de Mini, maar was zelf iteratie

iteratie Algemene term voor een herhalingsstructuur in een computerprogramma, waarbij dezelfde routine een aantal malen achter elkaar wordt opgeroepen. ITU

ITU (International Telecommunications Union) Regulerend en adviserend orgaan van de VN voor alle zaken die met grensoverschrijdende telecommunicatie I-HQ

jack Aanduiding voor aansluiting of plug, meestal in het bijzonder voor microfoon- en hoofdtelefoonplug.

jaeger

jaeger Oorspronkelijk wolsoort voor tricotgoederen met 2-3% zwarte wol. Werd niet gebleekt of geverfd; gold als antireumatisch. Tegenwoordig kleuraanduiding. jager

jager (jachtvliegtuig) Klein, snel en wendbaar vliegtuig voor het aanvallen van andere vliegtuigen en soms ook van gronddoelen. Uitgerust met boordwapens jagerbommenwerper

jager, nachtjager,

jagerbommenwerper (aanvalsjager) Jager die vooral ingezet kan worden tegen gronddoelen. Meestal een voor het vervoer van bommen en gronddo

jagers

jagers (familie Stercorariidae, orde steltlopers en meeuwvogels) Grote, donker gekleurde vogels die op meeuwen lijken (totale lengte 43-61 cm), haakvormig jager, luchtverdedigingsjager,

jaknikker Pompinstallatie toegepast op aardolievelden als de druk in de olielaag niet meer voldoende is om de olie naar boven te stuwen. Helpt deze

jaloeziewiek

jaloeziewiek Molenwiek met klepjes die loodrecht op de roede zijn aangebracht en om hun eigen as kunnen draaien. Wanneer de wieken niet al te snel James Clerk Maxwell Telescope

James Clerk Maxwell Telescope (JCMT) Telescoop voor het waarnemen van straling op millimetergolflengten, in 1987 door Nederland en Groot-Janitsjaren

Janitsjaren (Jeritsjeri) Keurkorps van het Osmaanse leger, opgericht onder sultan Mehmet I (1413-1421). Deze troepen werden aanvankelijk geselecteerd jank

jank Zweving.

Janowitz, Morris

Janowitz, Morris (geb. 1919) Amerikaans socioloog, vooral bekend door zijn werk op het gebied van de militaire sociologie. Centraal thema is bij hem Jansky, Karl Guthe

Jansky, Karl Guthe (1905-1950) Amerikaans radiotechnisch ingenieur en ontdekker van de kosmische radiostraling (1931). Aanleiding hiertoe was jarosiet

jarosiet Afvalproduct van de winning van zink uit zinkertsen, dat ijzer en zware metalen als cadmium, lood, zilver en antimoon bevat. Ondanks het JAVA (comp.)

JAVA (comp.) Platformonafhankelijke programmeertaal voor Internet-applicaties. JAVA is objectgeoriënteerd (de programmeur kan kant-en-klare Jecklin-schijf

Jecklin-schijf Verticaal geplaatste, aan twee zijden met geluidabsorberend materiaal beplakte ronde schijf van ca. 30 cm, waarnaast links en rechts op jeep

jeep Vierwielig aangedreven, in allerlei terrein inzetbaar militair voertuig. Ontwikkeld in WO II door Willys-Overland, werd de jeep door Ford in licentie Jellicoe, John Rushworth

Jellicoe, John Rushworth (1859-1935) Brits admiraal. Voerde van 1914 tot eind 1916 het bevel over de 'Grand Fleet', die de Duitse kust blokkeerde

jengel

jengel Zweving.

Jerez, Máximo

Jerez, Máximo Nicaraguaans militair en politicus. Hij zag zich in 1853 door president Fruto Chamorro gedwongen naar Honduras te vertrekken. Met JET

JET (Joint European Torus, ook wel Tokamak) Een energieproject van de Europese Gemeenschap, bedoeld om te experimenteren met kernfusie en te Jet Propulsion Laboratory

Jet Propulsion Laboratory (JPL) Vluchtleidingscentrum van vrijwel alle onbemande Amerikaanse ruimtevluchten, gevestigd in Pasadena (Californië). jetski

jetski Een vaartuig, voorzien van een tweetaktmotor, waarmee men zich over water kan verplaatsen, ook waterscooter genoemd. De aandrijving geschiedt jingle

jingle Muzikaal accent of herkenningsmelodietje van meestal enkele maten. Veel gebruikt in radioprogramma's.

jitter

jitter Bibberende banddoorvoer bij audio- of videorecorder, waardoor een trillend beeld of geluidsvervorming ontstaat. De oorzaak van jitter kan bij job

job Opdracht die als één geheel aan een computer- of netwerksysteem wordt overgedragen en voor de afwikkeling waarvan het systeem verder zorg Jodrell Bank

Jodrell Bank Radiosterrenwacht van de universiteit van Manchester, ca. 40 km ten zuiden van deze stad gelegen. De grootste radiotelescoop is de Lovell- Jog Shuttle

Jog Shuttle Draaiknop op videorecorder waarmee het beeld bij vertraagde beeldweergave in een aantal, van normale tot ultra langzame, snelheden kan Josjitsoene

Josjitsoene (1159-1189) Japans generaal, broer van Joritomo, won de slag bij Dan-no-Ura; hierin versloegen de Minamoto's, die Joritomo als hoofd joystick

joystick Invoerapparaat of stuurknuppel, gebruikt bij spelcomputers en microcomputers, veelal uitgevoerd met een hendel, die een of meer potentiometers juchtleder

juchtleder Rundleer met een nalooiing van berkenextract, altijd met anilineverf gekleurd. Zacht en waterdicht.

jumper

jumper Klein kunststof blokje met binnenin een metalen klemmetje dat wordt gebruikt voor de configuratie van een computer om adressen of opties junction box

junction box Verdeeldoos.

Jungschlaeger, Léon Nicolaas Hubert

Jungschlaeger, Léon Nicolaas Hubert (1904-1956) Nederlands koopvaardijofficier, tijdens en na WO II hoofd van de Militaire Inlichtingendienst JVC

JVC (Japan Victor Company) Eigenlijk is de juiste naam: Victor Company of Japan. Het is de firma die o.m. het VHS-systeem heeft uitgevonden.

kaakbreker

kaakbreker (kaakbreekmachine) Breekmachine met een zwaar scharnierend juk dat heen en weer bewogen wordt.

kaarden

kaarden Het ontwarren van vezelvlokken, zodat de afzonderlijke vezels min of meer evenwijdig in een dunne vezellaag of vezelvlies komen te liggen. kaart (computers)

kaart (computers) Verzameling IC's en andere elektronische schakelingen, die op een stevige printplaat zijn gemonteerd en die als één geheel in een kabel

Ka-band Frequenties voor satellietdoeleinden die boven de gebruikelijke frequenties van de Ku-band liggen, namelijk boven 13 GHz.

kabel 1. Uit vezels gevlochten, buigzaam en sterk constructie- of verbindingsdeel. Naar het gebruikte vezelmateriaal onderscheidt men touw (plantaardig), kabelbaan

kabel, afgeschermde Kabel met twee of meer geleiders, omgeven door een uit gevlochten metaaldraden vervaardigde buis. Deze buitengeleider wo

kabel, coaxiaal

kabel, coaxiaal (coaxkabel) Afgeschermde hoogfrequentkabel voor storing- en verliesvrije doorgifte van FM- en tv-signalen. Men spreekt ook wel kade

kabelbaan Transportsysteem bestaande uit gondels die aan een draagkabel hangen en door een trekkabel worden omhooggetrokken of neergelaten. kabelkrant

kabelkrant Nieuwsvoorziening via de kabel. Op veel kabelnetten bestaat een speciaal kanaal voor deze lokale nieuwsvoorziening. De pagina's zijn gebaseerd kabelspoor

kabelspoor Wanneer vervoermiddelen met individuele aandrijvingen niet meer zijn te gebruiken, bijv. omdat de hellingen te steil worden, maakt men kabeltekst

kabeltekst Transmissie van informatie via de kabel, al dan niet interactief. Kabeltekst kan gebruikt worden door informatiediensten.

kabeltelevisie

kabeltelevisie Systeem voor het verzenden van televisiesignalen via een kabelnet. Geeft in principe minder gestoorde ontvangst en maakt via koppeling kabel, afgeschermde

kade Lagere dijk die in het binnenland wordt aangetroffen. Zij heeft een lichtere constructie dan een echte dijk en dient om te verhinderen dat laaggelegen Kahn, Herman

Kahn, Herman (1922-1983) Amerikaans informatietheoreticus. Werkte als militair analist en senior fysicus bij de Rand Corporation (1948-61). Hield kalanderen

kalanderen Bewerking waarbij een materiaal tussen twee of meer rollen wordt doorgevoerd en een lichte bewerking ondergaat, bijv. het glanzend maken kaleidoscoop

kaleidoscoop Optisch instrument, uitgevonden door David Brewster in 1815, waarmee een spel van figuren en kleuren kan worden vertoond. Het bestaat kaliber

kaliber 1. Maat voor de afmetingen van projectielen van vuurwapens. Veelal de doorsnede van de loop (bij getrokken lopen gemeten over de velden); kalimeststoffen

kalimeststoffen Kunstmest die kaliumzouten bevat. Gehalte aan kaliumzouten meestal opgegeven als gehalte aan kali, dat echter niet in kalimeststoffen kalk

kalk Algemene term voor gebonden calcium, bijv. calciumcarbonaat (CaCO3, koolzure kalk). Kalk is een voorwaarde voor de groei van de ene plant, kalkammonsalpeter

kalkammonsalpeter Kunstmeststof met stikstofgehalte 22-28%. Wordt vaak vermengd met superfosfaat; werkt niet verzurend op de bodem.

kalkbranden

kalkbranden Verhitting van carbonaten, waardoor CO2 ontwijkt en basische oxiden achterblijven.

kam (geo.)

kam (geo.) Lijn waarop de hoogste toppen van een bergketen liggen.

kam (techn.)

kam (techn.) In de techniek gebruikte term voor het met tanden bedekte boven- of zijvlak van een wiel, de min of meer scherpe rand of kant van een kamfilter

kamfilter Zeer essentiële voorziening in tv-toestel. Om de bandbreedte te beperken zendt de tv-zender kleur- en helderheidsinformatie (chrominantie kamgaren

kamgaren Veelal wollen garen opgebouwd uit lange, sluike vezels. Tijdens het kamproces zijn de korte vezels (kamling) eruit gehaald. Het is sterker kanaal

kanaal (audio) Bij audio: de weg van het stereosignaal via het rechter- en linkerkanaal (R en L). Bij de aansluiting worden voor het rechterkanaal rode kanaaldijk

kanaal Een kanaal is een gegraven, gewoonlijk door dijken begrensde waterweg, dienend voor de scheepvaart of voor de aan- en afvoer van water. Wanneer kanaal (audio)

kanaaldijk Dijk die dient voor het keren van water waarvan het hoogteverschil te verwaarlozen is. De golfslag en de stroming spelen bij de aanleg van kanaalindeling

kanaalindeling Tv- en FM-frequenties zijn verdeeld over 5 banden. In plaats van met zendfrequenties, zoals bij AM-radiostations, wordt met kanale

kanaalmiddenmeter

kanaalmiddenmeter Afstemmeter of lichtdioden op oudere tuners, met vaak het bijschrift 'FM-tuning', die nauwkeurig aangeven of precies op het kanaalscheiding

kanaalscheiding Beide kanalen van de audioketen moeten van begin tot eind volkomen gescheiden zijn. Lek of overspraak betekent vermindering kanon

kanon (vlakbaangeschut) Geschut voor het afvuren van granaten in een nagenoeg rechte baan op doelen die in het zicht liggen; te onderscheiden van kantelbladpropeller

kantelbladpropeller Propeller met verticale, kantelbare bladen, die soms op binnenvaartschepen, sleep- en duwboten en speciale vaartuigen wordt gebruikt kantelfrequentie

kantelfrequentie Frequentie waarbij een luidspreker in een twee- of meerwegsysteem het werk van een andere luidspreker overneemt. Elke luidspreker kantelpunt

kantelpunt Het gebied midden in het audiospectrum, zo rond 1000 Hz, waarin noch de lage-, noch de hogetonenregelaar van een klankregeling veel kapitein-generaal

kapitein-generaal Titel van de vertegenwoordiger van de vorst als opperbevelhebber van het leger. In de Middeleeuwen was de k. dikwijls geen militair. Kaplan-turbine

Kaplan-turbine Waterturbine ontworpen voor grote waterstromen bij een beperkte valhoogte (tot 75 m), met verstelbare leidschoepen voor het instellen Kapteyn-telescoop

Kapteyn-telescoop Brits-Nederlandse telescoop op het Roque de los Muchachos Observatorium op La Palma (Canarische Eilanden), met een spieg

karabijn

karabijn Licht geweer, veelal met verkorte loop om het beter hanteerbaar te maken. Effectieve dracht 200-300 m.

karaktergenerator

karaktergenerator Videogenerator waarmee letters, cijfers en andere karakters worden opgewekt en, bijv. als ondertiteling, in het videobeeld kunnen karakteristieke impedantie

karakteristieke impedantie Een begrip uit de antennetechniek. Een antenne heeft een zekere golfweerstand, die afhankelijk is van de antenneconstruc

karaoke

karaoke Japanse uitdrukking voor 'orkest zonder stem', of 'leeg orkest'. Het is in Japan en daarbuiten een zeer geliefd sociaal gebeuren, waarbij een kardoes

kardoes Pakket met de voortdrijvende lading voor een granaat of kogel. Tegenwoordig veelal verwerkt in de patroon.

Karnataka-oorlogen

Karnataka-oorlogen Strijd in de 18e eeuw tussen Fransen en Britten om de kust van Karnataka (Zuidwest-India). In dit gebied werd o.m. Madras bestuurd karnen

karnen Bewerking in de zuivelindustrie waarbij de in een ketel (karn) gebrachte melk of room door het ondergaan van bewegingen (roeren, kloppen, karton (techn.)

karton (techn.) Stevig plaatmateriaal vervaardigd van geperst en/of met bindmiddel versterkt papier, stro e.d., hoofdzakelijk gebruikt voor verpakkingsdoeleinden.

kas

kas Een ruimte die door glazen (tegenwoordig ook plastic) wanden van de buitenlucht wordt gescheiden. In onverwarmde glazen kassen wordt de temperatuur Kashmir-conflicten

Kashmir-conflicten Nadat in 1947 het koloniale Brits-Indië was opgesplitst in India en Pakistan, ontstonden tussen deze twee landen de zgn. Kashmirconflicten. kastelen

kastelen (burchten) Oorspronkelijk de aanduiding van versterkte woningen van edellieden. Het woord is via het Oudfranse chastel afgeleid van het kasttrillingen

kasttrillingen Een van de belangrijkste eisen die aan een klankkast worden gesteld is dat hij min of meer trillingsvrij moet zijn. Als te dun, goedkoop katalysator (tech.)

katalysator (tech.) Apparaat dat schadelijke uitlaatgassen (koolmonoxiden, koolwaterstoffen en stikstofoxiden) omzet in waterdamp, kooldioxide, katern

katern Deel van een boek, krant, enz. In 16 (24, 32) pagina's gevouwen drukvel.

katoen

katoen (geslacht Gossypium, kaasjeskruidfamilie) Lage struiken met handvormig gelobde bladeren en vrij grote bloemen, vijfhokkige groene openspringende katrol

katrol Wiel waarover een kabel of ketting wordt geleid zodat het kan dienen om een kracht van richting te veranderen en/of om via een kleine kracht Kau Sjen-tsje

Kau Sjen-tsje (Gao Xianzhi; gest. 755 n.C.) Generaal van Koreaanse afkomst, die door keizer Swan-tsoeng van de T'ang-dynastie (618-907) naar het Kawasaki (geogr.)

Kawasaki (geogr.) Stad op het Japanse eiland Honshu aan de Tokyobaai; 1.167.600 inw. (1993). Vliegtuig- en scheepsbouw; staal-, machine-, textiel-, Kawasaki (tech.)

Kawasaki (tech.) Japans industrieel concern in de gelijknamige stad op het eiland Honshu, ontstaan uit een in 1896 opgerichte scheepswerf. Belang

kazemat

kazemat (geschutkelder, bunker) Overdekte geschutsstelling; tegenwoordig van beton opgetrokken; op strategische positie opgesteld. Vooral vroeger Ka-band

KCA

KCA (klein chemisch afval) Gevaarlijke afvalstoffen die uit het huishouden afkomstig zijn (voor ca. 50% bestaande uit verfresten, voorts oplosmiddelen, Keck-telescoop

Keck-telescoop Spiegeltelescoop met een spiegelmiddellijn van 10 m op de 4200 m hoge vulkaantop Mauna Kea op Hawaii, waarvan de bouw eind keersluis

keersluis Sluis die vrijwel altijd open staat en alleen in noodsituaties wordt afgesloten. Afsluiten gebeurt bijvoorbeeld bij abnormaal hoog water of kegelwiel

kegelwiel Tandwiel met een kegelvorm, waarbij de tanden op de kegelmantel liggen. Geschikt voor het overbrengen van beweging tussen twee assen keilbout

keilbout Bevestigingsdeel waarmee zware constructies in een blind gat in een muur vastgezet kunnen worden. Een keilbout bestaat uit een bout en moer Keith, Minor Cooper

Keith, Minor Cooper (1848-1929) Amerikaans industrieel, medeoprichter van de United Fruit Company. In Costa Rica legde hij een spoorweg aan

KEMA-keur

KEMA-keur Keuringsmerk van de Keuringsdienst voor Elektrotechnische Materialen te Arnhem (opgericht 1927). Garandeert de deugdelijkheid van keramiek

keramiek Verzamelnaam voor alle voorwerpen die zijn gevormd uit klei, kaolien, veldspaat, kwartszand en (soms ook) beenderas, vermengd met water keramisch element

keramisch element Pickupelement waarin door buiging van een plaatje keramisch materiaal de mechanische trillingen van de naald in een elektrisch keramisch filter

keramisch filter Elektrische filters bestaan veelal uit spoelen en condensatoren. Maar voor hoogfrequent (HF-)doeleinden worden ook vaak keramische kerfwerking

kerfwerking Gevoeligheid van een materiaal om te bezwijken rond een scherpe knik of inkeping. Wordt bepaald met de kerfslagproef, waarbij een als Kermit

Kermit Protocol voor de verzending van bestanden, afkomstig van de universiteit van Columbia.

kernbom

kernbom (atoombom, splijtingsbom) Kernwapen berustend op de energie die vrijkomt bij de splitsing van zware atoomkernen, met name uraan-235 kerncentrale

kerncentrale Elektrische centrale waarin de warmte verkregen uit een kernreactie wordt gebruikt voor het aandrijven van de turbine. Deze drijft een kernenergie

kernenergie Energie die bij kernreacties vrijkomt. In het algemeen een aanduiding voor elektrische energie die met kernreactoren wordt opgewekt. kernoorlog

kernoorlog (atoomoorlog) Oorlog waarbij kernwapens worden ingezet. In een kernoorlog op kleine schaal worden deze alleen op het slagveld gebruikt kernreactor

kernreactor Installatie voor het op grote schaal winnen van elektrische energie uit kernreacties (voornamelijk splijtingsreacties van het in de natuur kernreactor, drukwaterkernreactor,

kernreactor, gasgekoelde (MAGNOX, AGR, HTGR) Kernreactor waarin de reactorkern wordt gekoeld met gas (helium, ook wel kooldioxide). Verschillende

kernreactor, kokendwaterkernreactor,

kernreactor, natriumgekoelde Kernreactor waarin de reactorkern wordt gekoeld met vloeibaar natrium, dat zijn warmte via een secundair koelsysteem kerntaken (NAVO)

kerntaken (NAVO) De kerntaken van de West-Europese lidstaten van de NAVO zijn de taken die betrekking hebben op de zgn. inzetmiddelen voor kernwapens

kernwapens Wapens die exploderen door een nucleaire kettingreactie; hebben een veel verwoestender uitwerking dan conventionele wapens door de kerosine

kerosine Aardoliefractie met een kooktraject van circa 175-350°C (tussen dat van benzine/nafta en dieselolie). Algemeen gebruikt in de luchtvaart voor ketel

ketel Vat waarin vloeistof wordt verwarmd en gewoonlijk ook damp wordt gevormd, die vaak ook verder verhit. Variërend van eenvoudige fluitkete

ketel, vlampijpketel,

ketting- Breitechniek waarbij zijdelingse lussen naast elkaar liggende draden verbinden en de draden in dezelfde richting lopen als de lussen. breien, kuleerbreien,

ketting Transmissieonderdeel bestaande uit scharnierende schalmen met tanden (tandketting) of openingen waarin de tanden van kettingwielen kunnen kettingbreien

kettingbreien Techniek voor breien waarbij de draden in dezelfde richting lopen als de lussen.

kettingdraden

kettingdraden (schering) De draden van een weefsel die bij het weven om en om geheven worden. Meestal van sterkere draden dan de dwars op de kettingpapier

kettingpapier Stapel papier waarvan de bladen met perforaties in harmonicavorm aan elkaar vast zitten. Zodoende kunnen meerdere pagina's achter kettingzaag

kettingzaag Zaag waarbij de verspanende tanden op een ketting zijn aangebracht die door en motor rond een kettingzaagblad wordt getrokken. Op te key-shot

key-shot Scène van een videofilm. De key-shots, waaruit de goede videofilm is opgebouwd, zijn in een bepaald verband met elkaar verbonden. Dat khaki

khaki (Oerdoe: stof, zand) Gele tot geelbruine stof voor tropenkleding. Voor het eerst voor militaire uniformen toegepast door de Britten, die er in 1847 kHz

kHz Kilohertz, 1000 Hz.

Kielmansegg, Johann Adolf, graaf von

Kielmansegg, Johann Adolf, graaf von (geb. 1906) Duits generaal, maakte in WO II deel uit van de generale staf van het Duitse leger. Na de aanslag kijkafstand

kijkafstand De afstand van waaraf het beeldscherm van een tv-toestel het beste kan worden bekeken ligt tussen 3 en 5 maal de beeldbuisdiameter, dat kijker

kijker Optisch instrument bestaande uit een objectief en een oculair, geschikt voor het waarnemen van ver verwijderde voorwerpen. De hoekvergroting kijker, astronomische

kijker, astronomische Kijker met objectief en positief oculair. Geeft spiegelverkeerd, omgekeerd beeld. Vooral gebruikt voor studie van stilstaande kijker, binoculaire

kijker, binoculaire Dubbel uitgevoerde kijker, zodat met twee ogen tegelijk kan worden waargenomen. Meestal uitgevoerd als Hollandse of prismakijker, kijker, prismakijker,

kilobyte (Kb) Eenheid van geheugen- en schijfopslagcapaciteit, gelijk aan 1024 bytes.

kinderslot

kinderslot Voorziening op een (elektronisch) apparaat waarbij alleen bevoegden het toestel kunnen aanzetten. De meeste kindersloten werken met een Kitabatake Tsjikafoesa

Kitabatake Tsjikafoesa (1292-1354) Japans strateeg en historicus, in de Josjino-periode een vurig aanhanger van de Zuidelijke dynastie. Voltooide Kitt Peak National Observatory

Kitt Peak National Observatory (KPNO) Amerikaanse nationale optische sterrenwacht, in 1958 opgericht door een consortium van Amerikaanse universiteiten

kladblokfunctie

kladblokfunctie Functie van bepaalde computerprogramma's die de gebruiker in staat stelt snel notities te maken, net als op een echt kladblok. Het elektronische klank

klank Het speciale timbre van een bepaald muziekinstrument. Wordt veroorzaakt door de harmonischen.

klankbord

klankbord Hulpmiddel om akoestische kortsluiting van de lage tonen te voorkomen. Het klankbord blokkeert de kortsluitweg. Hoe groter het klankbord, klankkast

klankkast Een tot doos omgevouwen klankbord, die net zoals het klankbord tot taak heeft de akoestische kortsluiting van de lage tonen te voorkomen, klankpotten

klankpotten Potten van grof aardewerk, naar het voorbeeld van klassieke klankurnen, in muren, gewelven en ook onder vloeren van vele middeleeuwse klankregeling

klankregeling Voorziening op versterker om de klankbalans (veel of weinig laag, resp. hoog) in te stellen. Met de allereenvoudigste klank- of toonregeling klasse-AB-versterker

klap- Fotocamera waarbij de lens scharnierend is bevestigd en na de opname ingeklapt kan worden. Vooral vroeger toegepast bij rolfilmcamera's camera, kleinbeeldcamera,

klasse-AB-versterker Verbeterde klasse-B-versterker. Als de twee complementaire transistors van de klasse-B-vesterker niet volstrekt identiek zijn klasse-A-versterker

klasse-A-versterker Eindtrap van een audioversterker, bestaande uit één of, als het om een zeker vermogen gaat, twee krachttransistors. Het van de

klasse-B-versterker

klasse-B-versterker Eindtrap van een audioversterker, bestaande uit twee elkaar aanvullende transistors, waarvan de ene de postitieve signaalhelften, klaverbladkruising

klauw- Koppeling voorzien van afgeschuinde, door veren tegen elkaar gedrukte klauwen. Klauwkoppeling die slipt bij te hoge belasting. koppeling, kruislipkoppeling,

klaverbladkruising Verkeersknooppunt waarbij twee wegen elkaar ongelijkvloers kruisen en de overgang van het ene naar het andere wegdek verloopt kleefstof

kleefstof Niet-metaalachtige stof die voorwerpen door oppervlaktehechting kan verbinden. Wordt onderscheiden in lijmen (in water oplosbaar) en adhesieven klein kapitaal

klein kapitaal Hoofdletters ter grootte van kleine letters zonder stokken of staarten.

kleinbeeld- Fotocamera ingericht voor een opnameformaat van 23 x 35 mm op dubbelgeperforeerde film van 36 mm breedte. Meest verbreid

klembord

klembord Geheugengebied met tekst, afbeeldingen of andere informatie die uit een toepassing is geknipt of gekopieerd. Met het klembord kunt u informatie klemkoppeling

klemkoppeling (knelkoppeling) Verbindingsstuk voor gas- en vloeistofpijpen met een zachte afdichtingsring die door het aandraaien van een moer klemspanning

klemspanning (uitgangsspanning; uitwendige spanning) Spanningsverschil tussen de polen van een elektrochemisch element wanneer deze uitwendig klep

klep Beweegbaar deel dat een opening kan afsluiten. In afsluiters, verbrandingsmotoren, zuigercompressoren, enz. Worden meestal door hulpmechanisme kleurechtheid

kleurechtheid Mate waarin textiel en ander gekleurd materiaal bestand is tegen de inwerking van vocht, wasmiddelen, hoge temperatuur en veroudering kleurendruk

kleuren- (ktv) Televisiesysteem voor het overzenden van gekleurde beelden. De eerste ktv werd in de VS ontwikkeld (NTSC-systeem 1954); telewerken

kleuren- Fotografie waarbij kleurenbeelden kunnen worden vastgelegd. Zowel uitvoerbaar met omkeerprocessen (voor dia's) als positief-fotografie, seriële

kleurendruk Druktechniek waarbij kleuren kunnen worden weergegeven. Voor geïllustreerde tijdschriften, boeken, reclamefolders, enz. Meestal als kleurenplotter

kleurenplotter Plotter met meerdere tekenpennen die in verschillende kleuren tekenen.

kleurenprinter

kleurenprinter Printer met meerdere inktlinten of tonercartridges in verschillende kleuren.

kleurenscherm

kleurenscherm Beeldscherm dat tekst en afbeeldingen in kleur kan weergeven.

kleurentestbeeld

kleurentestbeeld Het tv-kleurentestbeeld dat iedere dag wordt uitgezonden en dat in de eerste plaats voor de technicus is bestemd, is ook van nut voor kleurmenging

kleurmenging De oneindige variatie van kleuren die wij kunnen zien, is gebaseerd op slechts enkele grondkleuren. Door deze in een bepaalde verhouding kleurmenging, additieve

kleurmenging, additieve Samenstellen van kleuren door het mengen van verschillend gekleurde lichtbronnen, gewoonlijk drie elkaar aanvullende kle

kleurmenging, subtractieve

kleurmenging, subtractieve Samenstellen van kleuren door het boven elkaar plaatsen van verschillende kleur(stoff)en, die elk een deel van het spect

kleurscheiding

kleurscheiding Scheiding van de kleuren van een afbeelding in vier proceskleuren: cyaan, magenta, geel en zwart, bijv. ten behoeve van vierkleurendruk.

kleurstoffen

kleurstoffen Verbindingen die een deel van het opvallende licht absorberen. Molecuulstructuur steeds met groot aantal chromofore groepen, vooral kleursysteem

kleursysteem Kleursignaalstandaard voor tv-transmissie.

kleurtemperatuur

kleurtemperatuur Kleur van het licht. Wanneer een lichaam sterk wordt verhit gaat het, ongeacht het materiaal waaruit het bestaat, een kleur uitstralen kleurtransparant

kleurtransparant Positieve kleurenafbeelding die langs fotografische weg wordt gemaakt op een filmdrager. De grootte kan variëren van 35 mm-dia's klikken en slepen

klikken en slepen De muisknop van een computer ingedrukt houden terwijl de muis wordt verplaatst. Daarbij sleept u de cursor of het geselecteerde klinker

klinker (vocaal) Spraakklank die wordt gevormd door trilling van de stembanden en de vorming van boventonen in de keel-, neus- en mondholte, waarbij klinknagel

klinknagel Verbindingshulpstuk waarmee van gaten voorziene platen door het stuiken van de klinknagel aan elkaar bevestigd worden. Geeft een blijvende klinksteker

klinksteker Stevige plug die meestal wordt gebruikt voor aansluiting van hoofdtelefoon en microfoon. De klinksteker of jackplug, die in feite een telefoonplug klipper

klipper Zeilschip uit de 19e en begin 20e eeuw, met drie masten en vierkante zeilen en langsscheepse hulpzeilen. Was een snelle zeiler die werd ingezet klokfrequentie, kloksnelheid

klokfrequentie, kloksnelheid `Hartslag' van de processor, die wordt afgeleid van de trillingsfrequentie van een kwartskristal. Bepaalt in hoge mate

kloon (computers)

kloon (computers) Apparaat of programma dat zeer sterk lijkt op een reeds bestaand, goed verkopend apparaat of programma, maar dat van een onbekend kneedbom

kneed- Staal geschikt om door walsen, smeden en soortgelijke zware bewerkingen tot producten gevormd te worden. Deze bewerkingen hebben staal, koolstofstaal,

kneedbom (plastic bom) Plastisch mengsel van een springstof met weekmakers, was en gewoonlijk ook een flegmatiseermiddel (tegen spontane ontploffing). knikspanning

knikspanning Drukbelasting van een staaf in de lengterichting. De maximaal toelaatbare knikspanning hangt sterk af van het staafprofiel, maar lager knippen

knippen Informatie verwijderen en naar een andere plaats binnen het toepassingsprogramma of daarbuiten overbrengen (zoals bijv. het klembord).

Kock, Hendrik Merkus de

Kock, Hendrik Merkus de (1779-1845) Nederlands militair en politicus. Beëindigde de Java-oorlog (1825-30) door een nieuwe krijgstactiek: het gel

koelmachine

koelmachine Machine die warmte aan een afgesloten ruimte onttrekt, waardoor de temperatuur daar lager is dan in de omgeving. De meeste koelmachines koelrib

koelrib Plaatvormig deel om het oppervlak van een onderdeel te vergroten en zo een betere koeling mogelijk te maken.

koeltoren

koeltoren Grote installatie om vloeistoffen, gewoonlijk water, aan de lucht te koelen. Wordt bij elektrische centrales en grote industriële complexen koelwater

koelwater Water voor het afkoelen van machines e.d. Vooral elektrische centrales hebben enorme hoeveelheden koelwater nodig. Daarom zijn ze meestal Koesoenoki Masasjige

Koesoenoki Masasjige (1294-1336) Japans krijgsheld en strateeg, door zijn trouw aan de keizer een legendarische figuur in de Japanse geschiedenis. koevoet

koevoet IJzeren of stalen hefboom met aaneengesmede, haaks op de steel staande voet, die onder een last of in een kleine opening daarin gestoken kan kogel (mil.)

kogel (mil.) Projectiel uit een geweer of pistool. Gewoonlijk van lood of een ander zwaar materiaal (osmium, uraan) om een hoog gewicht aan een kleine kogel (techn.)

kogel (techn.) Ieder (nagenoeg) bolvormig voorwerp, bijv. in kogellager, kogelklep, enz.

kogellager

kogellager Wentellager voorzien van kogels. Meest toegepaste lagertype voor sneldraaiende mechanismen. Door klein contactoppervlak tussen kogels kogelmolen

kogelmolen Maalwerktuig met een draaiende trommel waarin stalen kogels over elkaar rollen en de te bewerken stoffen fijn vermalen.

kogelvrij vest

kogelvrij vest Kledingstuk bestand tegen de inslag van projectielen van (lichte) handvuurwapens en lichte granaatscherven. Bestaat uit kunststofplaten kokendwaterreactor

kokendwater- (KWR, BWR) Kernreactor waarin stoom direct in de reactorkern wordt opgewekt en vandaar naar een turbine gevoerd. kernreactor, kweekkernreactor,

kokendwaterreactor Kernreactor waarin stoom in de reactorkern wordt opgewekt en vandaar naar een turbine wordt gevoerd.

kolder

kolder Wambuis zonder mouwen, vooral gedragen door soldaten, jagers en zeelieden, meestal vervaardigd van leer. In de middeleeuwen werden kolders Kolokotronis, Theodoros

Kolokotronis, Theodoros (1770-1843) Grieks vrijheidsstrijder en politicus. Als aanvoerder van Morea behaalde Kolkotronis in 1822 ten zuiden van

kolom

kolom Verticale rij op een opgemaakte pagina of in een spreadsheet.

kolommentekst

kolommentekst Tekst die is opgemaakt in meer dan één kolom. Er zijn twee soorten kolommentekst: tabeltekst, waarbij horizontaal naast elkaar staande kolonel

kolonel Hoogste hoofdofficiersrang in leger en luchtmacht; rangonderscheidingsteken een balk met drie sterren. Voert bevel over een bataljon (of afdeling).

kompas (techn.)

kompas (techn.) Navigatie-instrument dat wordt gebruikt om de richting waarin men zich beweegt te bepalen. Bij het magnetisch kompas geschiedt Kondylis, Georgios

Kondylis, Georgios (1879-1936) Grieks militair en politicus. K. was aanvankelijk republikein; in deze periode was hij verschillende keren minister. Koninklijke Militaire Academie

Koninklijke Militaire Academie (KMA) Opleidingsinstituut voor beroepsofficieren bij de Koninklijke Land- en Luchtmacht te Breda; opgericht in konvooisysteem

konvooisysteem Methode, waarbij schepen worden beschermd tegen aanvallen al dan niet door oorlogsschepen en onderzeeboten door in een konvooi kooiankermotor

kooianker- Asynchrone elektromotor waarin de rotor bestaat uit een kooi van evenwijdige koperstaven die aan de uiteinden zijn door

kooiankermotor Elektromotor waarbij in de rotor een kooi van evenwijdige koperstaven is opgenomen. Werkt als een asynchrone motor. Demonstratie koolborstel

koolborstel Blokje samengeperste en gebakken koolstof, gewoonlijk vast verbonden met een geleider en een veertje. Gebruikt in collectormotoren e

koolstof- IJzer met een koolstofgehalte tussen circa 0,1% en 1%, meestal circa 0,5% mangaan en soms nog wat silicium en andere elementen. staal, kroezenstaal,

koolstofvezel

koolstofvezel Vezelmateriaal bestaande uit koolstof. Verkregen door kunststofvezels (met name polyacrylvezel) te pyrolyseren, veelal in drie stappen: koolzinkelement

koolzinkelement (Leclanché-element) Elektrochemische cel met een zinkkathode, een koolstofanode en een zure elektrolyt. Algemeen toegepast in koorde

koorde 1. Rechte lijn die twee punten van een kromme (meestal een cirkel) met elkaar verbindt. 2. Vleugellengte van een vliegtuig.

koordentafel

koordentafel (koordenverbindingstafel) Toestel voor het door een telefoniste met de hand doorverbinden van telefoonabonnees.

kop (audio/video)

kop (audio/video) Lees- en/of schrijfelement in audio- en videorecorder om magnetische signalen op magneetband te schrijven, of daar van af te lezen. koperkabel

koperkabel Kabel met een dragerkern van koperdraad.

Kopernikus

Kopernikus Op 23,5° O gesitueerde satelliet, die o.m. in de 12 GHz Ku-band digitale satellietradio (DSR) uitzendt.

kopie (comp)

kopie (comp) Duplicaat van een verzameling gegevens op papier (hard copy) of in elektronische vorm (soft copy).

kopieer- (kopieerbank) Draaibank voorzien van een voelermechanisme voor het aftasten van een voorbeeld. De bewegingen van de voel

kopieerapparaat

kopieerapparaat Moderne kopieerapparaten werken voor het overgrote deel volgens het elektrostatisch principe, dat in 1938 door C.F. Carlton is ontwikkeld. kopieerdraaibank

kopieerdraaibank Draaibank voorzien van een voelermechanisme voor het aftasten van een voorbeeld om dit te kunnen kopiëren.

kopiëren

kopiëren 1. Het vervaardigen van een voorwerp aan de hand van en in overeenstemming met een bestaand voorwerp. Bijv. door het maken van een kopmagnetisme

kopmagnetisme Magnetisch veld dat door het op te nemen audiosignaal in de opnamekop van een bandapparaat wordt opgewekt en dat via de kopspleet koppeling (techn.)

koppeling (techn.) Constructie om twee assen of een transmissieonderdeel en een as tijdelijk of blijvend te verbinden.

koppeling, bendixkoppeling,

koppeling, beweegbare Koppeling die een min of meer flexibele verbinding vormt tussen onderdelen. Toegepast voor het opvangen van schokken koppeling, Bibbykoppeling,

koppeling, eenrichtingskoppeling,

koppeling, homokinetische Beweeglijke koppeling voor assen die een hoek met elkaar maken en waarbij de omwentelingssnelheid van de uitgaande koppeling, in- en uitzetbare

koppeling, in- en uitzetbare Koppeling die naar believen kan worden in- en uitgeschakeld. Gewoonlijk toegepast als het vermogen van een voortdurend koppeling, klauwkoppeling,

koppeling, plaatkoppeling,

koppeling, schalmenkoppeling,

koppeling, vaste Koppeling die een vaste verbinding geeft tussen onderdelen. Belangrijke typen zijn de flens-, spie- en spieaskoppeling.

koppeling, veiligheidskoppeling,

koppeling, vloeistofkoppeling,

koppelnet Systeem waarbij verschillende elektriciteitscentrales met elkaar verbonden zijn. Reden voor deze koppeling is het gegeven dat elektriciteit koppelomvormer

koppelomvormer Vloeistofkoppeling uitgevoerd met een los draaibaar schoepenwiel en waarbij het overgebrachte koppel afhangt van de relatieve draaisnelheid koppentrommel

koppentrommel Betrekkelijk langzaam draaiende cilinder in videorecorder waarin twee of meer videokoppen met grote snelheid ronddraaien en via kopratel

kopratel Hinderlijke brom die bij een niet goed afgeregelde hifi-videorecorder kan optreden wanneer deze als audiorecorder wordt gebruikt. De opeenvolgende kopregel

kopregel Regel met een hoofd- of subkop of regel in een nieuwsbrief of krant waar jaargang, nummer en datum van uitgave in staan.

kopspleet

kopspleet Zeer nauwe spleet in de kern van een opname-, weergave- en wiskop. Deze is noodzakelijk voor de magnetische overdracht tussen kop en koptekst

koptekst Tekst die boven aan elke pagina van een afgedrukte tekst verschijnt.

Koptische boekbanden

Koptische boekbanden Oudst bekende leren boekbanden, waarvan o.a. exemplaren zijn gevonden bij Thebe, Edfoe en in de Fajoem, daterende vanaf

korporaal

korporaal Hoogste stand in leger en luchtmacht. Wordt niet tot de onderofficieren gerekend en voert geen organiek bevel, maar krijgt veelal verantwoordelijke korrelbeton

korrelbeton Lichtgewicht betonsoort, waarvoor een mengsel van fijn grind, weinig fijn zand, cement en water wordt gebruikt. Korrelbeton wordt toegepast kortsluiting

kortsluiting Ongewenste geleiding tussen spanning voerende delen. Gewoonlijk na beschadiging van de isolatie van kabels e.d. Bij kortsluiting kunnen korvet

korvet Klein oorlogsschip; vaak ingezet voor konvooidiensten. In WO II belangrijk in de strijd tegen de duikboten.

kotter

kotter Klein (ca. 25 m) vissersvaartuig voor binnenzeeën en kustwateren; gewoonlijk voor gesleept vistuig (klein type trawler).

kotteren

kotteren Uitfrezen van ronde gaten die te groot zijn om geboord te worden. Veelal met gespecialiseerde freesmachine (kotterbank). Deze bevat een Koude Oorlog

Koude Oorlog De politieke, ideologische en economische rivaliteit tussen het kapitalistische Westen en het communistische Oostblok, die na de Tweede koudlijm

koudlijm Lijm die bij kamertemperatuur hecht. Berust op verdamping van het oplosmiddel, niet op chemische reacties waarbij molecuulketens worden krachtlijn

krachtlijn Onzichtbare lijnen die de richting aangeven waarin een kracht, als bijvoorbeeld magnetisme, werkt.

Krak

Krak (Arab.: karak, versterkt kasteel) Kruisvaardersburcht, zoals die gebouwd werden door johannieters en tempeliers ter verdediging van Palestina krib

krib Loodrecht op de zomerdijk staande korte dam, bedoeld om de schurende stroom van de rivier te beperken, door de stroomdraad in het midden van krimpscheur

krimpscheur Scheur die ontstaat door ongelijkmatig afkoelen van heet materiaal. Bij het afkoelen krimpen alle materialen en kan een grote spanning krimpstukverbinding

krimpstukverbinding Verbinding met behulp van krimpkous, een kunststofmateriaal dat in opgerekte toestand wordt geleverd en bij verwarming bo

kringlooppapier

kringlooppapier Papier gemaakt uit oud papier, zoals oude kranten en karton. Niet geschikt als hoogwaardig (druk)papier. Tenzij het gebleekt wordt, kristalelement

kristal- Microfoon met een piëzo-elektrisch kristal, dat mechanisch verbonden is met een membraan, dat door geluidstrillingen in beweging micromechanica

kristalelement Pickupelement uit de begintijd van de grammofoonweergave, waarbij onder invloed van druk een elektrische spanning wordt opgewekt, kroezenstaal

kroezen- Verouderd soort koolstofstaal verkregen door in gesmolten ruwijzer het koolstofgehalte terug te brengen door toevoeging van ijzererts staal, roestvast

kroezenstaal Hoogwaardige staalsoort, beschikbaar sinds 1740 door de ontwikkeling van een achthoekige smeltoven met voldoende hoge temperatuur kromme

kromme Gebogen lijn in een tekenprogramma op de computer. Krommen kunnen open of gesloten zijn en bestaan uit een of meer lijn- en/of krommesegmenten. kroonglas

kroonglas Sterk lichtbrekende glassoort, toegepast in lenzen e.d. Bevat hoog gehalte aan barium.

kroonkurk

kroonkurk Grotendeels metalen eenmalige kroonvormige afsluiting van flessen. Uitgevonden door de Amerikaan William Painter in 1892; in 1895 in kruip

kruip Verschijnsel dat materialen onder langdurige belasting geleidelijk van vorm veranderen. Vooral bekend van polymere kunststoffen, waarbij de kruisdraadbesturing

kruis- (cardankoppeling, scharnierkoppeling) Beweeglijke koppeling met een kruisstuk dat scharnierend is bevestigd aan vorken op de beide koppeling, membraankoppeling,

kruis- Schietwapen met een stalen boog, die werd gespannen door middel van een katrol op de centrale ligger. Afvuren geschiedde door een hefboommechanisme. Boolean operatoren

kruisdraadbesturing Adressering voor een groot aantal punten via een stelsel van horizontale geleiders (kruisdraden), waarbij het gezochte punt ligt kruiser

kruiser Middelzwaar oorlogsschip, waterverplaatsing ca. 6000-20.000 ton, hoofdbewapening met kanons van 15-20 cm kaliber, ingezet voor patrouille kruisgewelf

kruisgewelf Gewelf bestaande uit twee elkaar onder een rechte hoek snijdende tongewelven, waardoor vier driehoekige kappen ontstaan. De last van kruising, gelijkvloerse

kruising, gelijkvloerse Plaats waar twee verkeersstromen elkaar op het zelfde niveau ontmoeten. De capaciteit en de veiligheid van een weg wordt vooral kruising, ongelijkvloerse

kruising, ongelijkvloerse Plaats waar twee verkeersstromen elkaar op verschillende niveaus kruisen. Bij een knooppunt van twee kruisende autosnelw

kruislip- Beweeglijke koppeling met een van uitsteeksels voorziene tussenflens, die verschuifbaar zijn in uitsparingen in op de assen bevestigde koppeling, kruiskoppeling,

kruismodulatie-onderdrukking

kruismodulatie-onderdrukking Tunerspecificatie. Onderdrukking van stations die op meer dan één plaats op de band verschijnen en daar kunnen gaan kruissnelheid

kruissnelheid Snelheid die een voertuig gedurende lange tijd kan volhouden zonder dat de motor overbelast raakt of er extreem veel energie benodigd kruiswapen

kruiswapen (kruisraket, kruisvluchtwapen, cruise missile) Onbemand vliegtuig met explosieve lading dat geheel zelfstandig naar een vooraf bepaald krukas

krukas As van een krukasdrijfstangmechanisme. Kan uit een stuk gesmeed worden (sterker, maar het big-end lager moet dan uit twee delen zijn opgebouwd) krukasdrijfstangmechanisme

krukasdrijfstangmechanisme Mechanisme voor het omzetten van een roterende beweging in een heen en weer gaande en omgekeerd. De drijfas is Krupp-concern

Krupp-concern Duits concern door leden van de familie Krupp gesticht en uitgebreid tot een van de machtigste industrieel-militaire complexen van kryptonlaser

kryptonlaser Met krypton gevulde gasionenlaser.

KTV

KTV Kleurentelevisie.

Ku-band Frequentieband voor satelliet-tv- en radio-uitzendingen. Het door een satelliet uitgezonden zgn. downlink-signaal ligt in de frequentieband kwantiseringsruis

Kuiper Airborne Observatory

Kuiper Airborne Observatory (KAO) Tot sterrenwacht omgebouwd vliegtuig van de Amerikaanse NASA, genoemd naar de Nederlands-Amerikaanse kuleerbreien

kuleer- Breitechniek waarbij de draden dwars op de richting van de lussen lopen. Enig mogelijke breitechniek bij handbreien.

kuleerbreien Techniek voor breien waarbij de draden dwars op de richting van de lussen lopen.

kunst- Synthetisch, gewoonlijk uit minerale delfstoffen bereide meststoffen. Worden ingedeeld naar de erin aanwezige zouten (kalimeststof, metaalband

kunsthars

kunsthars 1. Vloeistof of oplossing waaruit een polymere kunststof bereid kan worden, bijvoorbeeld door verwarming of toevoegen van chemicaliën. kunsthoofdstereo

kunsthoofdstereo Stereo opname- en weergaveproces waarbij tijdens de opname een kunsthoofd wordt gebruikt. Dit is een nauwkeurig nagebouwd kunstlicht

kunstlicht Licht dat met een lamp wordt opgewekt. Afhankelijk van het type (daglichtlamp, flitslicht, TL-licht, gloeilamp, halogeenlamp of jodiumlamp) kunstmaan

kunstmaan Door de mens vervaardigd toestel dat in een baan om een hemellichaam wordt gebracht. De eerste kunstmaan, de Spoetnik 1, werd op 4 kunststoffen, amorfe

kunststof, gewapende Polymere kunststof vermengd met een vezelmateriaal. Behoort tot de composietmaterialen. Als wapening komen in aanmerking

kunststof, thermohardende

kunststof, thermohardende Polymere kunststof die bij verwarming niet week wordt of smelt. Bestaat uit een driedimensionaal netwerk van onderling kunststof, thermoplastische

kunststof, thermoplastische Polymere kunststof die bij verwarming week wordt en tenslotte smelt. Bestaat uit lange molecuulketens, die in principe kunstzijde

kunststoffen, amorfe Kunststoffen die weinig of niet gekristalliseerd zijn. Zachter, rekbaarder en met meer kruip dan kristallijne kunststoffen, bij zeer kunststoffen, kristallijne

kunststoffen, kristallijne Kunststoffen die grotendeels gekristalliseerd zijn. Harder en minder rekbaar en met minder kruip dan amorfe kunststoffen

kunststofschuim

kunststofschuim Polymere kunststof die relatief veel ingesloten gasbelletjes bevat. Op te vatten als composietmateriaal van kunststof en gas; paart kunststof, gewapende

kunstzijde (rayon) Synthetische vezel op basis van geregenereerde cellulose. Meest toegepaste bereiding volgens viscoseproces, waarbij viscoserayon Ku-band

kwantiseringsruis Ruis die bij cd-weergave kan ontstaan als gevolg van het feit dat het digitale systeem met spanningsstapjes werkt. Links en rechts kwarto

kwarto Een tweemaal gevouwen vel waaruit acht bladzijden ontstaan tijdens het boekbinden. Ook de naam van een verouderd papierformaat van ca. kwarts synthesizer tuner

kwarts (techn.) Mineraal dat de eigenschap heeft in een bepaalde, zeer stabiele frequentie te trillen. In een oscillatorschakeling toegepast, beschikt men kwikcel

kwarts synthesizer tuner Meest geavanceerde tuner, die niet als gebruikelijk passief de stations ontvangt, maar die zelf de afstemfrequenties opwekt kwarts (techn.)

kweek- (snelle kweekreactor, SNR) Kernreactor waarin meer splijtbare isotopen ontstaan dan er verloren gaan. Berust op een splijtingsreactie kernreactor, natriumgekoelde

kwikcel Elektrochemische cel met een anode van kwikoxide en een zinkkathode. Maakt gebruik van een basische elektrolyt en daarom minder corrosiegevaarlijk kwikdampgelijkrichter

kwikdampgelijkrichter Gelijkrichter bestaande uit een met kwikdamp gevulde buis. Voor de komst van de triac en thyristor de enige gelijkrichter geschikt kwiklamp

kwiklamp Gasontladingslamp gevuld met kwikdamp. Geeft blauwgroen licht en relatief veel UV-straling, dat voor een deel door een fluorescerende kwikschakelaar

kwikschakelaar Schakelaar met twee ijzeren elektroden en een druppeltje kwik. Afhankelijk van de stand van de schakelaar zal het druppeltje de elektroden La Hire, Étienne de Vignolles

La Hire, Étienne de Vignolles (1390-1443) Frans condottieri in dienst van Karel VI en Karel VII tijdens de Honderdjarige Oorlog. De bijnaam 'La La Marmora, Alfonso Ferrero

La Mar, José de (José de La Mar y Cortázar; ca. 1778-1830) Peruaans militair en policitus, was sinds 1821 verbonden met de onafhankelijkheidsbeweging La Rochejaquelein, Henri du Vergier, graaf van

La Marmora, Alfonso Ferrero (1804-1878) Italiaans politicus en generaal, onderscheidde zich in de Risorgimento, de Italiaanse eenheidsbeweging. La Mar, José de

La Rochejaquelein, Henri du Vergier, graaf van (1772-1794) Aanvoerder der royalisten in de Vendée, boekte een belangrijk succes bij Chantonnay. laagdoorlaatfilter

laagdoorlaatfilter Filter in elektronische schakeling dat alle frequenties onder een bepaalde afsnijfrequentie doorlaat en daarboven afsnijdt.

laagfrequent

laagfrequent (LF) Het hoorbare frequentie- ofwel audiogebied. De hogere frequenties zijn hoogfrequent, HF.

Labenwolf, Pankraz

Labenwolf, Pankraz (1492-1563) Duits bronsgieter, wiens werk van kunstzinnig vakmanschap getuigt. Hij had vanaf 1537 een eigen gieterij, waar labyrint (audio/video)

labyrint (audio/video) Luidsprekerkast waarbij de achterkant van de lagetonenluidspreker met een lange tunnel wordt belast. Die tunnel wordt verkregen laden

laden Algemene term voor het overbrengen van informatie van een extern opslagmedium (meestal een schijf) naar een intern opslagmedium van een lager

lage-drukcentrale Waterkrachtcentrale waarbij water dat over een klein hoogteverschil valt de turbine aandrijft. Om toch genoeg energie op te wekken, laken

lager Ondersteuningsconstructie voor een draaiende as. Men onderscheidt wentellagers, met rollende onderdelen als kogels, cilinders of kegels en glijlagers, lagetonenweergave

lagetonenweergave Lage tonen (20 tot ca. 200 Hz), hebben een zeer ongericht karakter; ze spoelen als het ware door de ruimte heen. Dat betekent lage-drukcentrale

lak, Chinese

lak, Chinese Lak gewonnen uit de plant Rhus toxicodendron door na verwijdering van de bast het melksap op te vangen, af te filtreren en in te dampen. Lambda SLC

laken Effen wollen weefsel met een glanzende, viltachtige bovenkant, die door vollen verkregen is. Heeft een kort, in één richting gestreken haardek.

lakgordijnmachine

lakgordijnmachine Machine voor het verven van grote vlakken door deze onder een neerdruipende verffilm door te voeren. Vooral voor deuren en

Lambda SLC (Lambda Super Linear Converter) Digitaal/analoog-omzetter (DAC) in kwaliteits cd-spelers van Denon op basis van 20-bit technologie, lambdasonde

lambdasonde Sensor die in de uitlaatpijp van benzinemotoren wordt opgenomen (vóór de katalysator) om het zuurstofgehalte van de uitlaatgassen Lambert, John

Lambert, John (1619-1683) Engels veldheer. Vocht in de Burgeroorlog in het parlementsleger, waarin hij tot tweede man achter Cromwell opklom. Lamborghini, Ferruccio

Lamborghini, Ferruccio (1916-1993) Italiaans auto-ontwerper. Begonnen met de fabricage van tractoren in de door hem in 1946 opgerichte fabriek,

Lamoricière, Christophe Louis Léon Juchault de

Lamoricière, Christophe Louis Léon Juchault de (1806-1865) Frans ingenieur, generaal en politicus, speelde een belangrijke rol bij de verovering LAN

LAN Local Area Network, netwerk dat een aantal computers aan elkaar koppelt die zich allemaal binnen een betrekkelijk klein gebied bevinden, bijvoorbeeld LANC

LANC (Local Application Control Bus) Door Sony ontwikkelde aansluiting op Video-8 camcorder via welke de loopwerkfuncties kunnen worden bestuurd lanceerplaats

lanceerplaats Inrichting waarvandaan raketten kunnen worden afgevuurd. Voor kleinere, tactische wapens steeds mobiele lanceerplatforms. Strategische lanceervenster

lanceervenster Periode waarin een ruimtevaartuig gelanceerd kan worden. De `breedte' van het lanceervenster wordt voornamelijk bepaald door de Lancia

Lancia Italiaanse autofabriek, opgericht door Vincenzo Lancia te Turijn. Als coureur begonnen bij Fiat besloot hij in 1906 zelf wagens te bouwen. Een landmacht

Land, Edwin H. (1909-1991) Amerikaans onderzoeker en ondernemer. Land richtte in 1937 Polaroid Corp. op, een laboratorium waar hij onderzoek langspeelplaat

landmacht Deel van de krijgsmacht waarin de troepen en diensten zijn ondergebracht die een gevechtstaak op het land moeten uitvoeren of ondersteunen. landmijn

landmijn Onder het grondoppervlak ingegraven explosieven, die ontploffen bij aanraking of door trilling. Twee hoofdtypen: antipersoneelmijnen,gericht Landoorlogreglement

Landoorlogreglement Reglement vastgesteld op de Eerste Haagse Vredesconferentie (1899) en herzien op de Tweede (1907), dat o.m. regelt welke

Landsat

Landsat Reeks van vijf Amerikaanse satellieten voor het waarnemen van de aarde in verschillende golflengtebanden. Het belangrijkste waarnemingsinstrument Land, Edwin H.

langspeelplaat (lp) Grammofoonplaat die met 33 toeren per minuut afgespeeld kan worden; standaarddiameter 25 en 30 cm. Op de markt sinds begin Lannes, Jean, hertog van Montebello

Lannes, Jean, hertog van Montebello (1769-1809) Trouw generaal van Napoleon, streed in Italië en veroverde Caïro. Hij versloeg Oostenrijk bij lap time

lap time In viewfinder van camcorder aangegeven tijd die bij opnamestart ingaat en bij pauze doorloopt, bijvoorbeeld t.b.v. sportopname.

Large Binocular Telescope

Large Binocular Telescope (LBT) Grote dubbele spiegeltelescoop die gebouwd moet worden als onderdeel van het Mount Graham International Observator

Larrazábal, Wolfgang

Larrazábal, Wolfgang (1911-1970) Venezolaans admiraal en politicus, leider van de coup tegen president Pérez Jiménez, na de onlusten van begin las

Las Campanas-sterrenwacht Sterrenwacht in het Chileense Andesgebergte, beheerd door het Carnegie Instituut in Washington. De grootste telescoop laser

las Gebied waar twee delen tegen elkaar zijn gelast. Een lange las noemt men lasnaad; veelal is deze opgevuld met materiaal dat van een lasstaaf is afgesmolten Las Campanas-sterrenwacht

laser (light amplification by stimulated emission of radiation: lichtversterking door gestimuleerde stralingsemissie) Instrument waarmee een krachtige laserdisc

laserdisc De sinds 1990 wereldwijd gebruikte naam voor de beeldplaat, die voordien CD-Video werd genoemd. De laserdisc is een door Philips ontwikkelde laserprinter

laserprinter Printer die teksten en/of afbeeldingen op papier zet volgens een zelfde soort procédé als een fotokopieermachine. De afdrukkwaliteit van laserradar

laserradar Radar waarbij licht wordt gebruikt (laserstraal) in plaats van microgolven om snelheids-, hoogte-, richting- en afstandsmetingen te verrichten. LaserVision

LaserVision Beeldplaat, die enkele jaren onder de namen LaserVision en CD-Video is gevoerd, maar waarvoor nu wereldwijd de laserdisc in de pla

laserwapen

laserwapen Een laser waarmee een zodanig grote stralingsenergie wordt geleverd dat schade ontstaat aan het bestraalde object. De eenvoudigste laserwapens laspoeder

laspoeder Hulpmateriaal bij het lassen onder poederdek dat oxidelagen kan oplossen, de lasplaats afschermt van de lucht (voorkomt oxidatie) en dat lassen

lassen Techniek voor het verbinden van materialen door deze gedeeltelijk te smelten en tegen elkaar te persen (druklassen) of door toevoegen van druppeltjes lassen, argonarclassen,

lassen, autogeen

lassen, autogeen Methode van smeltlassen waarbij het materiaal en de lasstaaf worden verhit met een lasbrander waarin een brandstof verbrandt. Om lassen, booglassen,

lassen, CO2 Booglasmethode, waarbij reacties van het gloeiende metaal met de buitenlucht worden voorkomen door een beschermende gasatmosfeer lassen, druklassen,

lassen, elektrisch Lastechniek waarbij het materiaal wordt verhit en gewoonlijk ook smelt door de doorgang van elektrische stroom. Alleen geschikt lassen, frictielassen,

lassen, puntlassen,

LAST (Liquid Archival Sound Treatment) Professioneel plaat- (en naald-) reinigingsmiddel van hoge kwaliteit dat onder meer in studio's wordt gebruikt.

lastlijn

lastlijn Waterlijn van een (rechtliggend) schip. Men onderscheidt de lastlijn in beladen en onbeladen toestand.

lastransformator

lastransformator Transformator geschikt voor elektrisch lassen. De kleinste exemplaren kunnen een stroom van ca. 100 A leveren, bij een maximale latent beeld

latent beeld Niet zichtbaar, maar wel ontwikkelbaar beeld, dat in fotografische emulsies ontstaat na de belichting. Bestaat uit gereduceerde zilveratomen lateraal kanaal

lateraal kanaal Kanaal dat evenwijdig loopt aan een rivier. Dit wordt aangelegd in situaties waarin de rivier niet (goed) bevaarbaar is.

laterale spooroptekening

laterale spooroptekening Videospooroptekening evenwijdig aan de bandlengte, dus net zoals dat bij de geluidsrecorder gebruikelijk is. Met dit ver

Latorre, Lorenzo

Latorre, Lorenzo (1840-1916) Uruguayaans militair en politicus, nam als bevelhebber van het leger in 1875 de macht over van president José Ellauri. lawaai

lawaai Geluid waarvan hinder wordt ondervonden. De grenzen hiervan hangen vaak af van de omstandigheden waarin men zich bevindt; in een slaapkamer layout

layout (Eng.) Opmaak (van drukwerk), het door een grafisch vormgever gemaakte ontwerp voor bijv. een drukwerk; bevat alle gegevens betreffende LC 50

LC 50 Concentratie van een stof in water, waarbij na enkele dagen (meestal vier) 50% van de populatie van een voorgeschreven vissoort of ander tes

LCD

LCD (Liquid Cristal Display) Cijfer-, letter- en karakterindicatie via een scherm of display dat uit vloeibare kristallen is opgebouwd. Deze kristallen LCD-afstandsbediening

LCD-afstandsbediening Afstandsbediening met LCD-display die de geprogrammeerde gegevens t.b.v. een videorecorder in zijn venster aantoont. LCD-meter

LCD-meter Opnameniveau-indicator op cassettedeck of dat-recorder die als voordeel heeft volstrekt traagheidsloos te werken.

LCD-tv

LCD-tv Portable kleuren-tv in miniatuurformaat (ca. 10 cm) die is uitgerust met plat LCD-beeldscherm. Daardoor licht van gewicht en zuinig met stroom. LC-kring

LC-kring Schakeling van spoel (L) en condensator (C), meestal parallel, soms in serie. De LC-kring vertoont het verschijnsel van elektrische resonantie LDCS

LDCS (Lineair en Direct D/A Conversie Systeem) Door Sansui ontwikkelde digitaal/analoog-omzetter (DAC) die het 16-bit digitale signaal van de CD LDSC

LDSC (Lineair en Direct D/A Conversie Systeem) Door Sansui ontwikkelde digitaal/analoog-omzetter (DAC) die het 16-bit digitale signaal van de CD leadscavenger

leadscavenger Toevoegstof aan loodhoudende benzine om het lood om te zetten in vluchtige verbindingen, zodat de motoren niet vervuilen.

Learning Commander

Learning Commander Intelligente afstandsbediening van Sony, die eenvoudig kan worden geprogrammeerd met de bedieningscodes van andere afsta

Least Significant Bit

Least Significant Bit Least Significant Bit, laagste bit van een byte, woord of grotere gegevenseenheid, die de laagste binaire waarde, 1, vertegenwoordigt.

LED-display

LED-display Display met halfgeleidermateriaal dat oplicht bij spanningstoevoer.

LED-meter

LED-meter Uit een aantal LED's opgebouwde opnameniveau-indicator die traagheidsloos werkt en dan ook wel Peak indicator wordt genoemd. Vanwege Leeghwater, Jan Adriaensz.

Leeghwater, Jan Adriaensz. (1575-1650) Nederlands waterbouwkundige. Was betrokken bij droogmakerijen als de Beemster (1607-12), de Purmer Leemans, Wilhelmus François

Leemans, Wilhelmus François (1841-1929) Nederlands waterbouwkundige, tot 1906 in dienst van Rijkswaterstaat. Bekend door zijn werk aan de leer

leer Gelooide huid, gebruikt als materiaal voor schoeisel, tenten, tuigwerk, tassen, enz. (vroeger bestonden zelfs leren munten). Voor het looien wordt leervoet

leervoet Oppervlaktemaat voor gelooid leer. Het meest gehanteerd wordt de Engelse leervoet (30,48 bij 30,48 cm). Daarnaast wordt ook de Amsterdamse leerziel

leerziel De kleur van het leer die het heeft op de plaatsen waar het gebarsten of gescheurd is. Kenmerkend voor de wijze waarop het leer gelooid is. leescodepen (audio/video)

lees- en schrijfkop Magnetische kop die zich op of boven het oppervlak van een diskette of harde schijf bevindt om informatie van de schijf te lezen leger

leescodepen (audio/video) Instrument in de vorm van een balpen om op uiterst eenvoudige wijze de timer van de videorecorder te programmeren leesgeheugen

leesgeheugen (Read-Only Memory, ROM) Permanent geheugen op een speciale chip, dat niet kan worden beschreven of gewist. Iedere computer lees- en schrijfkop

leger (krijgsmacht, strijdmacht) 1. Alle strijdkrachten van een staat, meestal verdeeld over drie onderdelen: landmacht, luchtmacht en marine. 2. Grote legioen

legioen 1. Oorspronkelijk benaming voor het gehele Romeinse leger, op den duur voor de grootste legereenheid. Toegang alleen voorbehouden aan Leidse Sterrewacht

Leidse Sterrewacht Oudste universiteitssterrenwacht ter wereld, in 1633 opgericht door Jacob Gool in de vorm van een waarnemingsplatform op het Lely, Cornelis

Lely, Cornelis (1854-1929) Nederlands ingenieur en staatsman, minister van Waterstaat, Handel en Nijverheid (1891-94, 1897-1901) en Waterstaat lemniscaatkraan

lemniscaatkraan Hijskraan waarbij de kraanarm uitgevoerd is met een scharnierconstructie, waardoor bij het dirken de last weinig in hoogte verplaatst Lemus, José Maria

Lemus, José Maria (geb. 1911) Militair en politicus uit El Salvador, minister in de regering van Oscar Osorio (1950-56). Hij werd in 1956 tot president lens, asferische

lens, asferische Lens waarvan ten minste één oppervlak niet bolvormig gekromd is. Kan minder sferische aberratie vertonen dan een normale lens Leopoldsorde

Leopoldsorde Belgische ridderorde, in 1832 ingesteld door Leopold I.

leppen

leppen (maatpolijsten, roderen) Fijne slijpbewerking waarbij een werkstuk wordt bewerkt met een gietijzeren lepgereedschap en fijn slijpmiddel in olie. letaliteit

letaliteit (kill-factor; K-factor) Grootheid die de effectiviteit van een nucleair raketsysteem aangeeft. Een hoge letaliteit is van groot belang voor het letterbak

letterbak (letterkast) Bak waarin letters en andere zettekens werden opgeslagen. Per taal verschillend ingedeeld naargelang van de frequentie van het lettergieten

lettergieten Het gieten van letter- en leestekens voor het vervaardigen van zetsel. Sinds begin 15e eeuw tot ver in de 20e eeuw in gebruik. Eerst werden lettergrootte

lettergrootte De grootte van de letters van een bepaald lettertype, aangegeven in punten (bijvoorbeeld 12-punts) of in tekens per inch (bijvoorbeeld letterstijl

letterstijl Manier waarop de letters in een bepaald lettertype worden weergegeven (normaal, vet, cursief, enzovoort).

lettertype

lettertype (font) Een complete tekenset in één grootte en één type. Bekende lettertypen zijn Times Roman, Helvetica en Courier.

levée en masse

levée en masse Oproep tot massale dienstneming in een leger. De term stamt uit de Franse Revolutie toen in augustus 1793 tijdens de eerste coalitieoorlog LF-unit

LF-unit (Low Frequency-unit) Lagetonenluidspreker, woofer.

LH-band

LH-band (Low Noise High Output-band) Vroeger veel gebruikte ijzeroxide geluidsband met zeer lage eigenruis en hoge uitstuurbaarheid. Een eenvoudige lichtbaken

licht- Beton met geëxpandeerde klei in plaats van grind, om tot een lager gewicht te komen.

lichtbaken Vast opgestelde lichtinstallatie voor markering van belangrijke punten voor de scheepvaart. Schijnt vanaf de wal gezien rood, vanaf het water lichtbeton

lichtbeton Lichte soort beton met geëxpandeerde klei i.p.v. grind.

lichtboei

lichtboei Drijvende, verankerde lichtinstallatie voor markering van scheepvaartroutes. Geeft onderbroken licht: wit aan stuurboordzijde, rood aan bakboordzijde.

lichter-dan-lucht-toestel

lichter-dan-lucht-toestel Toestel dat minder weegt dan een even groot volume lucht en daardoor kan zweven. Hiertoe behoren de ballon en het luchts

lichtgevoeligheid

lichtgevoeligheid Grootheid die voor een fotografisch materiaal bij standaardontwikkeling aangeeft bij welke belichting de zwarting van het materiaal lichtgranaat

lichtgranaat (lichtkogel) Munitie die wordt afgevuurd als signaal of om gevechtsterrein te verlichten. Bevat chemicaliën die met een sterk lichtgevende lichtmetaal

lichtmetaal Metaal met een lage dichtheid; algemeen houdt men een grens van 4000 kg/m3 aan, maar ook hogere en lagere waarden komen wel voor. lichtschip

lichtschip Verankerd vaartuig bestemd voor markering van belangrijke punten voor de scheepvaart. Bevat een sterke lichtinstallatie, vergelijkbaar met lichtspectrum

lichtspectrum Frequentiegebied tussen 370 en 750 biljoen Hz, ofwel in golflengtes 0,0078-0,004 mm (780-400 nanometer).

lichtspoormunitie

lichtspoormunitie Munitie waarvan de baan met het oog gevolgd kan worden, doordat sommige projectielen tijdens hun vlucht licht geven door het lichtstralen

lichtstralen Elektromagnetische golven die net zoals radiogolven (die echter een andere frequentie hebben) onzichtbaar zijn. Wat wél is te zien is de Lick-sterrenwacht

Lick-sterrenwacht Sterrenwacht op Mount Hamilton, een 1284 m hoge berg bij San José in Californië. De bouw van de sterrenwacht werd mogelijk lier (techn.)

lier (techn.) Trommel waarop een kabel gewonden kan worden door een motor of met de hand via een zwengel en een tandwieloverbrenging. Op hijswerktuigen, Lifestyle

Lifestyle Muziekinstallatie van Bose, waarbij door het hele huis muziek wordt geleverd door een centrale hifi-installatie. Vanuit elk vertrek is de installatie LIFO

LIFO Last In, First Out, beheerprincipe waarbij de gegevens die in een geheugengebied of buffer zijn geplaatst, er in de omgekeerde volgorde uit worden lift

lift 1. Cabine met hijsinstallatie in gebouwen e.d. voor personen- en goederenvervoer tussen de verdiepingen. 2. Opwaarts gerichte kracht die voer-, v

liggend

liggend (landscape) Een van de twee afdrukmodi die op de meeste printers beschikbaar zijn (de andere modus is staand). In de liggende afdrukmodus lightpen

lightpen Invoerapparaat dat reageert op lichte en donkere vlakken en dat deze informatie aan de computer doorgeeft. Kan worden gebruikt om direct

lijm

lijm Strikt genomen een in water oplosbare kleefstof; veelal van natuurlijke herkomst. In de praktijk echter als aanduiding voor alle soorten kleefstof lijmparels

lijm, dierlijke Lijm van dierlijke oorsprong. Hiertoe behoren onder andere albuminelijm en caseïnelijm en de lijmparels op basis van glutine.

lijm, eencomponentlijm,

lijm, koudhardende Lijm die bij kamertemperatuur uithardt. Gewoonlijk geleverd als tweecomponentenlijm met een harder met reactieve chemicaliën, lijm, plantaardige

lijm, plantaardige Lijm van plantaardige oorsprong. Onder andere verschillende soorten gom en tal van producten op basis van zetmeelproducten (lijm, synthetische

lijm, synthetische Lijm op basis van kunststoffen. Omdat de producten zelden in water oplosbaar zijn, is de naam synthetische lijm in feite onjuist en lijm, tweecomponentenlijm,

lijmparels (houtlijmparels) Lijm op basis van dierlijke glutine, geleverd in kleine witte brokken die met heet water een dispersie vormen en vooral voor lijm, dierlijke

lijncliché

lijncliché Cliché waarop een lijntekening is aangebracht die juist iets hoger ligt dan het overige deel van het cliché.

lijnfrequentie

lijnfrequentie Frequentie waarmee de beeldlijnen op een tv-scherm worden geschreven. Bij het in Nederland en grote delen van Europa toegepaste PAL-lijngrafiek

lijngrafiek Diagram waarin elk getal uit een serie als een punt op een lijn is weergegeven.

lijningang en -uitgang

lijningang en -uitgang Met LINE IN en LINE OUT aangeduide in- en uitgang van bandopname-apparatuur, audio mixers, equalizers en andere audiopro

lijnolie

lijnolie (lijnzaadolie) Olie gewonnen door persen van zaden van vlas. Bevat hoog gehalte onverzadigde vetzuren en verhardt bij langdurige blootstelling lijnslachting

lijnslachting Verwerking van slachtvee aan een lopende band.

lijnstoringen

lijnstoringen Stoorsignalen op een telefoonlijn (gekraak, ruis, fluittonen, enzovoort), die de gegevens die via de lijn worden verstuurd, kunnen verminken. lijntekening

lijntekening Afbeelding die geen grijswaarden (halftonen) bevat, maar die uitsluitend bestaat uit scherp begrensde zwarte en witte gebieden.

lijntijd

lijntijd Tijd tussen twee opeenvolgende lijnsynchronisatiepulsen van een video(tv-)signaal. Gelijk aan de tijd die de elektronenstraal in een tv-toestel lijzijde

lijzijde 1. Zijkant van een (zeil)schip waar de wind vanaf gericht is. 2. Kant van de berg die van de overheersende windrichting is afgekeerd. De lijzijde Lilienthal, Otto

Lilienthal, Otto (1848-1896) Duits luchtvaartpionier. Maakte een studie van de vogelvlucht om zo de juiste vorm voor vliegtuigvleugels af te leiden, limes

limes (Lat: grens) De grens van het Romeinse Rijk in de Keizertijd. Oorspronkelijk waren de grenzen van het Rijk niet nauwkeurig vastgelegd, maar limiter

limiter Automatisch werkende signaal- of piekbegrenzer in cassetterecorder, waarmee bij opname oversturing wordt voorkomen. Ook: schakeling in Lindbergh, Charles Augustus

Lindbergh, Charles Augustus (1902-1974) Amerikaans luchtvaartpionier en volksheld. Lindbergh is waarschijnlijk de bekendste figuur uit de geschieden

line feed

line feed Stuurteken dat in tekstbestanden samen met Carriage Return wordt gebruikt om het einde van een regel te coderen.

lineair verloop

lineair verloop Evenredige toe- of afname van een factor bij groter of kleiner worden van een andere factor. Bij audio en video verlopen veel overdrachtsfuncties lineaire aftasting

lineaire aftasting Speciale manier van grammofoonplaataftasting door de platenspeler met zgn. tangentiale arm. Bij dit type platenspeler beschrijft lineaire elektromotor

lineaire elektromotor Inductiemotor die niet roteert, maar een rechtlijnige beweging uitvoert over een geleider (rails, buis, enz.). In de motor worden lineaire spooroptekening

lineaire spooroptekening (longitudinale spooroptekening) Spooroptekening van het audiosignaal bij video in de lengterichting van de band, langs lineariteit

lineariteit Tijdens de signaalverwerking in hifi-apparatuur moeten alle frequenties van het geluidsspectrum precies even sterk worden doorgegeven.

liniaal

liniaal Balk over de hele breedte van het scherm in tekstverwerkingsprogramma's, waarop de ingestelde marges en tabulatorstops zijn af te lezen. De linie

linie 1. Verdedigingsgordel waarin maximale weerstand wordt geboden tegen vijandelijke aanvallen. In goed verdedigbaar terrein (bijv. heuvels) of Liniers, Santiago de

Liniers, Santiago de (1753-1810) Frans militair en koloniaal bestuurder in Spaanse dienst. Hij versloeg in 1807 de Britten bij hun aanval op Buenos linkslijnende tekst

linkslijnende tekst Tekst die een rechte linker kantlijn heeft maar een ongelijke rechter kantlijn.

linktrainer

linktrainer Eenvoudige vluchtsimulator, gebruikt voor de opleiding van vliegers, met alle bedieningsorganen van een vliegtuig in een ruimte die, in linoleum

linoleum Composietmateriaal op basis van juteweefsel, geïmpregneerd en overdekt met een mengsel van verharde lijnolie (tegenwoordig ook kunstharsen) linotronic

linotronic (lino) Serie PostScript-fotozetters van Linotype. Tegenwoordig ook algemene benaming voor een fotozetter bij een servicebureau.

lintzaag

lintzaag Zaag in de vorm van een rondlopende band, aan de zijkant voorzien van tanden.

Liquified Natural Gas

Liquified Natural Gas (LNG) Vloeibaar gemaakt aardgas. Afhankelijk van de samenstelling wordt het aardgas afgekoeld tot -160 à -180°C bij atmo

Liquified Petroleum Gas

Liquified Petroleum Gas (LPG) Engelse afkorting voor vloeibaar gemaakt petroleumgas (propaan en butaan). Is als motorbrandstof schoner dan benzi

LISP

LISP Programmeertaal die speciaal geschikt is voor AI-toepassingen en expertsystemen. LISP-programma's worden altijd door een interpreter verwerkt.

lithiumbatterij

lithiumbatterij Elektrochemische cel op basis van lithiumhydroxide met een hoge betrouwbaarheid en levensduur. Lithiumcellen worden o.m. in pacemakers lithografie

lithografie Vlakdruktechniek waarbij men gebruik maakt van een stenen of geruwd metalen (zink, aluminium) drukplaat. Nadat hierop met krijt of lithografische litze

litze Fijne metaaldraad die tot een ader is samengeslagen. Hiermee kan een soepele kabel worden verkregen die goed bestand is tegen buigbelasting,

LNA

LNA (Low Noise Amplifier) Versterker voor zeer hoge frequenties, zoals die welke voor satellietontvangst worden gebruikt, met laag ruisniveau. Vormt LNC

LN-band (Low Noise-band) Vroeger veel gebruikte ijzeroxide geluidsband met lage eigenruis. De eenvoudige versie van de kwalitatief betere LH-band.

LNC (Low Noise Block Down Converter) In het brandpunt van een satellietantenne geplaatste frequentie-omvormer, ook wel LNB (Low Noise Amplifier LN-band

load on top-methode

load on top-methode Werkwijze voor het schoonspoelen en opnieuw vullen van de tanks van olietankers, waardoor een minimum aan olie in het wa

LOCAL

local bus Snelle verbindingsstructuur tussen de processor van een personal computer, het geheugen en de uitbreidingskaarten (voor de schermaansturing, loden

LOCAL ingang of schakelaar achter op FM- of tv-tuner voor ontvangst van sterke lokale zenders. Ook: instelling op FM-tuner voor dichtbij-ontvangst. local bus

loden Wollen, geruwde en waterdichte stof. Werd oorspronkelijk vervaardigd in Frankrijk en Tirol uit Zwitsers geitenhaar. Soms wordt ook kameelhaar loefzijde

loefzijde 1. Zijkant van een (zeil)schip waar de wind op gericht is. 2. Kant van de berg die naar de overheersende windrichting is gekeerd. De loefzijde Loena

Loena (Luna) Naam van een reeks Russische onbemande ruimtevaartuigen voor het onderzoek aan de maan, waarmee een groot aantal primeurs werd Loenik

Loenik Andere naam voor de Loena, Sovjetrussisch ruimtevaartuig voor maanonderzoek.

Loenochod

Loenochod Naam van twee Russische onbemande maanwagentjes. Loenochod 1 werd op de maan afgeleverd door Loena 17 en maakte gedurende bijna log

log Drijflichaam voor het meten van de snelheid van een schip. Werd vroeger bij de voorsteven uitgeworpen, waarna men mat hoeveel tijd verstreek logische expressie

log, elektromagnetische Geleider die achter een schip wordt gesleept en waarin het aardmagneetveld een spanning opwekt die evenredig is met de long play

logische expressie Expressie die een van de twee waarden 0 of 1, respectievelijk `onwaar' of `waar', kan aannemen.

logische schakeling

logische schakeling (logische poort) Schakeling waarmee een logische bewerking op signalen kan worden uitgevoerd. Twee basistypen, EN- en OF

logistiek

logistiek Voorbereidingen nodig om strijdkrachten van al het nodige te voorzien en de maatregelen die moeten worden getroffen om ze optimaal te LOGO

LOGO Hogere programmeertaal, speciaal bedoeld voor het lager onderwijs. LOGO is altijd een interpreter-taal en bevat instructies voor de beroemde log, elektromagnetische

long play (lp) 1. Gehalveerde bandsnelheid en daardoor dubbele speelduur bij videorecorder en camcorder. Geeft een wat mindere beeldkwaliteit, maar lont

lont 1. Ruw voorgekamde of gekaarde vezelband, waaruit vezels gesponnen kunnen worden. 2. Brandbaar koord gebruikt om een springlading op afstand loodaccu

loodaccu Accu op basis van lood en lood(IV)oxide. Meest gebruikte type accu; betrouwbaar en met grote capaciteit. Kathode bestaat uit loden platen, loodswezen

loodswezen In 1988 geprivatiseerde dienst die het binnenlopen van schepen in havens begeleidt (nieuwe naam: Nederlandse Loodsencorporatie). Veelal looien

looien Het behandelen van huiden met plantaardige en chemische oplossingen waardoor ze tegen bederf bestand worden. Meestal past men het mineraallooien looizuren

looizuren Esters van glucose met galluszuur of di- en trimeren van galluszuur. Plantaardige looistoffen (tannine) bevatten mengsels van talloze looizuren loopgraaf

loopbodem- Fotocamera waarbij de lens draaibaar en verschuifbaar is t.o.v. de camerabodem. Tussenvorm tussen de technische camera en camera, meetzoekercamera,

loopgraaf Greppel waarin soldaten worden opgesteld. Vormt effectief verdedigingsmiddel tegen infanterieaanvallen, omdat de verdedigende soldaten loopgravenoorlog

loopgravenoorlog De stellingoorlog als verdedigingsmiddel tegen de infanterieaanvallen, waarin de Eerste Wereldoorlog vastliep. Nadat de bewegingsoorlog loopkat

loopkat Hijswerktuig dat verplaatst kan worden langs horizontale rails e.d., die boven de hijsplaats zijn opgesteld. Onderdeel van portaal- en torenkranen, looptijdverschillen

looptijdverschillen Verschillen in aankomsttijd bij het oor van de door zaal- of kamerwanden gereflecteerde geluiden. Zaalreflecties hebben looptijden López Contreras, Eleázar

López Contreras, Eleázar (1883-1973) Venezolaans generaal en politicus, o.a. stafchef van het leger en minister van Oorlog. Na de dood van Gómez

López, José Hilario

López, José Hilario (1798-1869) Colombiaans generaal en politicus, vocht onder Bolívar tijdens de onafhankelijkheidsstrijd, maar keerde zich in 1828 López, Narciso

López, Narciso (1798-1851) Venezolaans militair en politicus, vocht eerst voor de patriotten en later voor de loyalisten. Na enkele jaren in Cuba te Loran

Loran (LOng RAnge Navigation) Navigatiesysteem met een hoofdzender die radiosignalen uitzendt, en een net van (ten minste twee) hulpzenders, die lorcha

lorcha Jonk met een romp naar westers model, maar voorzien van Chinese tuigage; het schip heeft drie masten. De eerste schepen van dit type werden Loris-Melikov, graaf Michail Tarelovitsj

Loris-Melikov, graaf Michail Tarelovitsj (1826-1888) Russisch militair en politicus. Onderscheidde zich in de Russisch-Turkse oorlog van 1877-78 losse flodder

losse flodder Munitie waaruit het projectiel is weggelaten. Gebruikt voor oefendoeleinden, vooral om de soldaten te laten wennen aan het lawaai.

Loudness

Loudness Voorziening op versterker welke zorgt voor automatische aanpassing van de klankregeling aan de gevoeligheid van het oor, ook wel Contour Lovell-telescoop

Lovell-telescoop Radiotelescoop te Jodrell Bank (Groot-Brittannië) met een schotelmiddellijn van 76 meter van de universiteit van Manchester, in Low bit

Low bit Bitstroomsysteem, tegenhanger van het bij de CD-weergave gebruikelijke 16-bit-systeem dat ook wel multi-bit of Hi-bit wordt genoemd. Het Low Filter

Low Filter Lagetonenfilter op versterker ter eliminatie van stoorgeluiden, zoals rumble bij plaatweergave, of akoestisch gedreun door rondzingen bij Low Pass Filter

Low Pass Filter (Laagdoorlaatfilter) Wordt onder meer in de cd-speler toegepast om alle frequenties boven 20 kHz, die niet in de cd aanwezig zijn, Lowell-sterrenwacht

Lowell-sterrenwacht Sterrenwacht die in 1894 door Percival Lowell werd gesticht in Flagstaff, Arizona, speciaal voor het waarnemen van de planeet low-level format

low-level format Het indelen van de harddisk in sporen en sectoren op BIOS-niveau, zodat de gegevens er later in opgeslagen en weer teruggelezen LRINF

LRINF (Engels: Longer Range Intermediate Nuclear Forces; ook: Long Range Theater Nuclear Forces (LRTNF)). Middellange-afstandraketten met

LSI

LSI (Large Scale Integration) Ver doorgevoerde geïntegreerde schakeling.

luchtband

luchtband Flexibele, met lucht gevulde ring die om de velg van wielen van voertuigen gemonteerd wordt. Vangt de kleine oneffenheden in het wegdek luchtband, diagonaalluchtband,

luchtband, tubeless Luchtband zonder binnenband; sluit gasdicht aan op de velg. Geeft minder warmteontwikkeling (geen wrijving tussen binnen- luchtcilinder

luchtcilinder Apparaat waarmee een rechtlijnige beweging wordt opgewekt door perslucht toe te laten. Gebruikt in persluchtsystemen, o.a. in de regeltechniek, luchtdoelartillerie

luchtdoelartillerie Artillerie op de grond of op schepen, gericht tegen vliegtuigen. Toegepast worden mitrailleurs en kanonnen, veelal met kalibers rond luchtfilter

luchtfilter Filter voor het zuiveren van lucht. Belangrijk bij o.a. verbrandingsmotoren voor het verwijderen van stofdeeltjes, die de motor zouden beschadigen. luchtfoto

luchtfoto Foto van het aardoppervlak en wat zich daarboven bevindt, genomen vanuit de lucht (vliegtuig, ballon). Hierbij kan men met de overboordcamera luchtmacht

luchtmacht Onderdeel van de strijdkrachten dat opereert met (gevechts)vliegtuigen. In WO I voor het eerst ingezet; toen vooral voor verkenning het luchtmotor

luchtmotor Apparaat waarmee een roterende beweging wordt opgewekt door perslucht toe te laten. Bevat een turbine die door de perslucht in beweging luchtsluis

luchtsluis Ruimte tussen twee ruimten met verschillende druk, van beide gescheiden door een gasdichte deur, voor het overbrengen van personen en luchtspoorweg

luchtspoorweg Spoorweg die boven grondniveau wordt aangelegd. Veelal als monorail. Meestal goedkoper aan te leggen dan een metro, terwijl de luchtvaartuig

luchtvaartuig Toestel dat bij het vliegen voor de voortbeweging afhankelijk is van lucht. Men onderscheidt de lichter-dan-lucht-toestellen (ballon, luchtschip), luchtverdediging

luchtverdediging Wapensystemen gericht tegen vijandelijke vliegtuigen en raketten. Omvat luchtdoelartillerie, luchtverdedigingsjagers en raketten luchtverdedigingsjager

luchtverdedigings- (interceptor; onderscheppingsjager) Jager speciaal gebouwd voor het onderscheppen van vijandelijke vliegtuigen (bommenwe

luchtverdedigingsjager Jager voor het onderscheppen van vijandelijke vliegtuigen.

luchtverontreiniging

luchtverontreiniging (luchtvervuiling) De aanwezigheid van vreemde stoffen in de lucht die schadelijk zijn voor mensen, planten, dieren of goederen. luchtverontreiniging, fotochemische

luchtverontreiniging, fotochemische (fotochemische smog) Luchtverontreiniging die ontstaat bij helder, zonnig weer, door de inwerking van zonlicht luchtweerstand

luchtweerstand Weerstand die een voorwerp ondervindt als het t.o.v. de lucht beweegt. Hangt af van het oppervlak loodrecht op de bewegingsrichting luchtzakbeveiliging

luchtzakbeveiliging Beveiliging van inzittenden van auto's, bestaande uit een zak die bij een botsing automatisch met lucht wordt opgeblazen en de lucifer

lucifer Stokje van brandbaar materiaal met een kop met chemicaliën, die ontbrandt bij het strijken langs een ruw of met chemicaliën geprepareerd oppervlak. luidspreker

luidspreker Apparaat voor het omzetten van elektrische signalen in geluid. De meest algemeen toegepaste luidspreker is het elektro-dynamische type, luidsprekergevoeligheid

luidsprekergevoeligheid De ene luidspreker produceert onder invloed van eenzelfde signaal meer akoestische energie dan de andere. Dit wordt opge

luidsprekerkabel

luidsprekerkabel Luidsprekers mogen op de audioversterker worden aangesloten met normaal, niet afgeschermd elektradraad van 2×0,75 mm2. Geen luidsprekeropstelling

luidsprekeropstelling De luidsprekeropstelling bepaalt hoe groot het luistergebied is, dat is het gebied waar de muziek duidelijk stereofonisch klinkt. luidsprekeruitgang

luidsprekeruitgang Achter op een hifi-versterker bevinden zich aansluitingen voor 2, of 2×2 luidsprekers. De aansluitmogelijkheid voor 2 stel luidsprekers luidsprekervoet

luidsprekervoet Door een luidspreker iets achteroverhellend op een voet te plaatsen, kan in veel gevallen de weergave aanmerkelijk worden verbeterd. luistergebied

luistergebied Het gebied in de weergeefruimte waar de muziek duidelijk stereofonisch klinkt.

luitenant

luitenant Laagste rang van subalterne officieren; rangonderscheidingsteken bij leger en landmacht met één ster (2e l.; in België onder-l.) of met twee luitenant-gouverneur-generaal

luitenant-gouverneur-generaal Hooggeplaatste functionaris in het voormalige Nederlands-Indië die de gouverneur-generaal tijdelijk verving of voorlopig

luitenant-kolonel

luitenant-kolonel Hoofdofficiersrang tussen majoor en kolonel; aanspreektitel overste; rangonderscheidingsteken balk met twee sterren. Voert bevel Lumière, Auguste Marie Louis Nicolas

Lumière, Auguste Marie Louis Nicolas (1862-1954) Frans chemicus en filmpionier, richtte samen met zijn vader Antoine Lumière (1840-1911) en luminantiesignaal

luminantiesignaal Helderheids- of Y-signaal bij kleurentelevisie.

Lunar Module

Lunar Module Maanlander, waarmee in het kader van het Apolloproject twee astronauten vanuit een baan om de maan naar het maanoppervlak daalden Lunar Orbiter

Lunar Orbiter Missions Serie van vijf onbemande Amerikaanse ruimtevluchten naar de maan, met als doel de geschiktste landingsplaats voor bemand

Lunar Orbiter Reeks van vijf Amerikaanse onbemande ruimtesondes die in 1966 en 1967 in een baan om de maan werden gebracht en vrijwel het gehele Lunar Orbiter Missions

Lunar Prospector

Lunar Prospector Amerikaanse ruimtesonde voor geologisch onderzoek aan de maan, gelanceerd in januari 1998. Lunar Prospector is gekozen als Luperón, Gregorio

Luperón, Gregorio (1839-1897) Dominicaans generaal en politicus, een van de leiders van de tweede Dominicaanse onafhankelijkheidsbeweging tegen lustre

lustre Fijne wollen of halfwollen, elastische, lichte en gladde stof, die vooral wordt gebruikt voor zomerkleding. Wordt vervaardigd uit glanzende harde Lutine

Lutine (Fr.: kwelgeest) Brits (voormalig Frans) fregat o.l.v. Sir Lancelot Skynner op weg van Yarmouth naar Hamburg, vergaan in de nacht van 9/10 LuxCrypt

LuxCrypt Door RTL 4 en 5 toegepast codeersysteem ten behoeve van satellietuitzendingen, waarvoor voor Nederland en Luxemburg rechten zijn betaald maalpeil

maalpeil Maximale waterhoogte ten opzichte van het NAP in polders en boezemwateren. Zodra dit peil wordt bereikt, komen de molens of gemalen maarschalk

maarschalk Eretitel in de strijdkrachten van vele landen, niet voor de marine. Betekende oorspronkelijk stalknecht naar een oud woord voor paard, maasnet

maasnet Netwerk waarbij iedere abonnee via een individuele leiding met iedere andere abonnee is verbonden. Wordt in zuivere vorm alleen bij een MAC

MAC (Multiplexed Analogue Components) Kleuren-tv-systeem waarmee de beelden met een veel hogere kwaliteit kunnen worden overgedragen dan machinegeoriënteerde taal

machinegeoriënteerde taal Programmeertaal zoals machinetaal en assembleertaal, die specifiek is toegesneden op een bepaalde processor.

machinegeweer

machinegeweer Vuurwapen dat in korte tijd een groot aantal kogels kan afvuren (hoge vuursnelheid); kaliber o.a. 7 mm, 9 mm en 12,7 mm. Eerste machinepistool

machinepistool Licht, kort handvuurwapen, dat net als een machinegeweer geschikt is voor hoge vuursnelheden. Niet geschikt voor nauwkeurig vuur machinetaal

machinetaal De instructietaal die direct door de processor kan worden uitgevoerd. Machinetaal bestaat geheel uit numerieke codes (`nullen en enen') macintosh

macintosh (Mac) Een populaire serie computers van Apple, meestal gebruikt voor desktop publishing, grafisch ontwerpen en dergelijke.

macro (audio)

macro (audio) Camcorderopname met afbeeldingsmaatstaf van minstens 1:1. Het te filmen voorwerp bevindt zich daarbij op enkele centimeters voor macro (comp.)

macro (comp.) (alias) Reeks toetsaanslagen en/of muisacties die is opgenomen en die opnieuw door de computer kan worden uitgevoerd met één enkele macrovirus

macrovirus Computervirus dat zich niet, zoals vrijwel alle andere virussen, verspreidt door zich aan programmabestanden te koppelen, maar dat databestanden maculatuur

maculatuur (Lat.: maculatus = bevlekt) Misdruk. Beschadigde of foutief gedrukte vellen papier, afvalpapier.

Maddersteeg, Michael

Maddersteeg, Michael (1659-1709) Nederlands schilder en scheepsbouwmeester. Leerling van Ludolf Backhuijsen. Werd in 1698 hofschilder van Magellan

MAG- (Metal Active Gas) Booglasmethode waarbij gebruik gemaakt wordt van een gas(mengsel) dat voorkomt dat het lasmateriaal reageert lassen, MIGlassen,

Magellan Amerikaans ruimtevaartuig voor onderzoek van de planeet Venus met behulp van radar. Magellan (oorspronkelijk Venus Orbiter Imaging

Maginot-linie

Maginot-linie Franse verdedigingslinie langs de Frans-Duitse grens tussen Longwy en Basel, aangelegd in 1929-1934 en genoemd naar de Franse minister Magloire, Paul

Magloire, Paul (geb. 1907) Haïtiaans politicus en militair. Na een militaire carrière werd hij in 1942 benoemd tot hoofd van de presidentiële wacht. magneetkaart

magneetkaart Plastic kaartje of pasje waarmee geld kan worden opgenomen of waarmee toegang kan worden verkregen tot beveiligde gebieden of magneetkop

magneetkop Element dat een audio- of videosignaal op de magnetiseerbare band zet en er weer vanaf leest. Deze bestaat uit een koperdraadspoel die magneetkopgrafische modus

magneetkopgrafische modus Stand van grafische kaarten in een personal computer waarbij de tekstweergave is uitgeschakeld en ieder beeldpunt magneetontsteking

magneetontsteking Ontsteking voor verbrandingsmotoren, waarbij de benodigde stroom wordt betrokken via een op de motoras gekoppelde perman

magneetspoel

magneetspoel Geheel van windingen van geïsoleerd koperdraad rond een ijzeren staaf, dat een elektromagneet vormt.

magneettrommel

magneettrommel Verouderd permanent opslagmedium voor computergegevens, verdrongen door de schijf.

Magnetic Fluid

Magnetic Fluid Magnetische koelvloeistof waarmee de luchtspleet van luidsprekers (waarin de spreekspoel heen en weer beweegt) is opgevuld, waardoor magnetisch element

magnetisch element Pickupelement waarbij een met de naald verbonden magneetje tussen vast opgestelde spoeltjes beweegt, of juist andersom, de magnetisch zweefspoor

magnetisch zweefspoor Elektromagnetische zweeftreinen worden ontwikkeld om in de toekomst te kunnen voldoen aan de vraag naar snel en milieuvriendelijk magnetische inkt

magnetische inkt Inktsoort die magnetisch materiaal bevat, waardoor het schrift niet alleen voor de mens, maar ook machinaal leesbaar wordt via een magnetisme

magnetisme Kracht die ijzer doet aantrekken en die verwant is aan elektriciteit: een stroom door een draad veroorzaakt magnetisme rond de draad. magnetohydrodynamische generator

magnetohydrodynamische generator (MHD-generator) Elektrische generator waarbij een stroom geïoniseerd gas bij zeer hoge temperatuur door magnetostaat

magnetostaat Luidsprekertype dat volledig afwijkt van de gebruikelijke conusluidspreker. De magnetostaat werkt op basis van magnetische krachten, magnetronoven

magnetronoven (microgolfoven) Oven waarin gebruik gemaakt wordt van microgolfstraling van 2450 mHz. Deze heeft een groot doordringend vermogen, Magnus, Albert

Magnus, Albert (1642-1689) Nederlands boekbinder en uitgever. De door M. gebonden boeken behoren tot de beste van de 17e eeuw. M. heeft boeken Mahmoed Sjevket Pasja

Mahmoed Sjevket Pasja (1856-1913) Turks generaal, behoorde sedert 1883 tot de staf van Von der Goltz Pasja. Nadat hij in 1908 commandant van mail merge

mail merge Functie van een tekstverwerkings- of databaseprogramma die aan de hand van een standaardbrief en een adressenbestand een reeks individueel mailbox

mailbox Elektronische `brievenbus', waarin de binnengekomen elektronische post wordt bewaard.

main amp

main amp Eindversterker.

mainframe

mainframe Middelgrote tot grote computer die verscheidene (complexe) taken tegelijkertijd en met grote snelheid kan verwerken. Aanzienlijk krachtiger mains power

mains power Hoofdschakelaar voor de netspanning die op sommige videorecorders wordt aangetroffen. Dit vanwege het feit dat de koptrommelverwarming maïzena

maïzena Zetmeel gewonnen uit maïskorrels. Wordt gebruikt als bindmiddel in soepen en sauzen en verwerkt in pudding- en bakpoeders.

majoor

majoor Laagste hoofdofficiersrang; onderscheidingsteken balk met één ster. Voert bevel over compagnie, soms ook een bataljon.

majority vote- Beveiliging met ten minste drie beveiligingsketens. Voordat het beveiligingssysteem tot actie overgaat, moeten ten minst

Malcolm, John

Malcolm, John (1769-1833) Brits generaal, koloniaal bestuurder en historicus. Vervulde in 1800 een diplomatieke missie naar Perzië om de sjah te maliënkolder

maliënkolder Op het lichaam gedragen beschermingsmiddel bestaande uit in elkaar grijpende metalen ringen. Bekend van de Romeinse tijd tot in de maltezerkruis

maltezerkruis Constructie voor het omzetten van een continue roterende beweging in een intermitterend roterende met een van nokken voorzien wie

Mälzel, Johann Nepomuk

Mälzel, Johann Nepomuk (1772-1838) Duits instrumentbouwer. Vestigde zich 1792 in Wenen als muziekleraar en construeerde een aantal mechanische

mangaanalkali-element

mangaanalkali-element Elektrochemisch element met zinkkathode en anode van mangaandioxide. Basische elektrolyt, gewoonlijk KOH-oplossing: Mansfeld, Ernst van

Mansfeld, Ernst van (1580-1626) Duits veldheer, een der beruchtste generaals uit de vroege Dertigjarige Oorlog. Streed aanvankelijk in dienst van Mansfeld, Karel van

Mansfeld, Karel van (1547-1596) Zuid-Nederlands veldheer, evenals zijn vader Pieter-Ernst. M. vertrouweling van Margaretha van Parma, hoewel

manuscript

manuscript (Lat.: manu scriptum = met de hand geschreven) Handschrift, met de hand geschreven stuk; veelal de geschreven tekst van een letterkundig maquette

maquette Driedimensionaal model op verkleinde schaal van een (nog te vervaardigen) werk, bijv. een schip, vliegtuig, stadsdeel, gebouw, beeldhouwwerk, Marcinelle-mijnramp

Marcinelle-mijnramp Op 28 augustus 1956 ontstond brand door kortsluiting in een mijncomplex te Marcinelle (België). Van de 275 man die waren

Marconi, Guglielmo

Marconi, Guglielmo (1874-1937) Elektrotechnisch ingenieur en radiopionier. Marconi legde de grondslag voor de draadloze telegrafie en bracht in Marcus Claudius Marcellus

Marcus Claudius Marcellus (gest. 208 v.C.) Romeins veldheer en consul, streed mee in de Eerste Punische Oorlog en werd ca. 224 v.C. pretor. Als Mardersteig, Giovanni

Mardersteig, Giovanni (1892-1977) Italiaans letterontwerper en drukker van Duitse afkomst (hij heette oorspronkelijk Hans M.). Hij vestigde zich margetekst

margetekst Korte tekst die links van de hoofdtekst op de pagina staat en die enkele trefwoorden uit de betreffende passage bevat. Vooral gebruikt in margrietwielprinter

margrietwielprinter (daisywheelprinter) Verouderde soort printer die op dezelfde manier werkt als een elektronische schrijfmachine. De letters en tekens marine

marine Deel van het leger waarin de oorlogsschepen, hun bemanningen en de ondersteunende diensten daarvan zijn ondergebracht. Vaak beschikt de marinehaven

marinehaven Een min of meer beveiligde ligplaats voor oorlogsschepen. Een dergelijke haven heeft bij voorkeur een strategische positie en goede Mariner 10

Mariner 10 Amerikaanse ruimtesonde die onderzoek heeft verricht aan de planeten Venus en Mercurius. Mariner 10 werd gelanceerd op 3 november Mariner 9

Mariner 9 Amerikaanse ruimtesonde die onderzoek heeft verricht aan de planeet Mars. Mariner 9 werd op 30 mei 1971 gelanceerd (samen met de tweelingsonde Marinerproject

Marinerproject Amerikaans programma voor het onderzoek met ruimtevaartuigen van Venus en Mars. In totaal vonden 10 vluchten plaats, waarvan markeren

markeren Aangeven van een reeks items of een blok tekst in een tekstverwerkingsprogramma, waarop een bewerking moet worden uitgevoerd. Om marmerpapier

marmerpapier Papier met een vloeiend patroon van kleurstof; wordt gemaakt door een vel papier op een gelatinebad te leggen waarop (olie)verf drijft. Marmont, Auguste Frédéric Louis Viesse de

Marmont, Auguste Frédéric Louis Viesse de Hertog van Ragusa (1774-1852). Frans maarschalk, onderscheidde zich als commandant in Dalmatië. Mars Observer

Mars Observer Amerikaanse ruimtesonde voor onderzoek aan de planeet Mars, die in oktober 1992 gelanceerd werd. Mars Observer moest vooral Martens, Adolf

Martens, Adolf (1850-1914) Duits ingenieur, hoogleraar te Berlijn. Een van de grondleggers van het wetenschappelijk materiaalonderzoek, waarvoor Martin, Pierre Emile

Martin, Pierre Emile (1824-1915) Frans ingenieur. Ontwikkelde (1856-1864) een proces voor de bereiding van staal met een door W. Siemens (182

MAS

MAS (Multi Audio System) Voorziening op sommige Grundig-videorecorders waarbij aan een gemonteerde beeldband op het monospoor extern geluid Maserati, Ernesto

Maserati, Ernesto (Voghera 1898-Bologna 1 december 1975) Italiaans fabrikant van sportwagens. Aanvankelijk racede hij in door hem zelf gebouwde MASH

MASH (Multi Stage Noise Shaping) Geavanceerd Low bit D/A-conversiesysteem dat zeer verfijnde CD-weergave mogelijk maakt.

massa (audio/video)

massa (audio/video) Aardpunt op audio- en video-apparatuur. Men spreekt ook over nul- of massapotentiaal, dat is 0 volt t.a.v. het chassis.

massa-veersysteem

massa-veersysteem Massa, verend verbonden met een onbeweeglijke ondergrond. Klassiek voorbeeld van een systeem dat in trilling kan geraken

Massu, Jacques Emile

Massu, Jacques Emile (geb. 1908) Frans generaal, diende in de jaren dertig in de Franse koloniën in Afrika. Als lid van de staf van De Gaulle maakte Master

Master De eerste band of plaat, waarvan later kopieën worden gemaakt.

Master fader

Master fader Hoofdregelschuif op mengpaneel waarmee het gemengde totaalsignaal in sterkte wordt geregeld.

Master send/return-functie

Master send/return-functie Uit- en ingang op mengpaneel t.b.v. effect- of randapparatuur.

Matchless

Matchless Engelse fabriek van motorfietsen, in 1899 opgericht door de gebroeders Collier, bouwde aanvankelijk De Dion-, JAP- en MAG-krachtbronnen Matchline

Matchline De toplijn van Philips kleuren-tv, waarin steeds de nieuwste technologieën worden toegepast.

Matelieff de Jonge, Cornelis

Matelieff de Jonge, Cornelis (1569-1632) Nederlands koopman en vlootvoogd. Behoorde tot de oprichters van de VOC en leidde de derde vloot naar materiaal

materiaal Materie, gedefinieerd door de chemische samenstelling, de structuur en de fase. Water en ijs zijn verschillende materialen, evenals polystyreen materiaalmoeheid

materiaalmoeheid Vermindering van de materiaalsterkte bij langdurige, wisselende belasting. Leidt meestal tot scheuren, soms ook tot plotselinge materiaalonderzoek

materiaalonderzoek Onderzoek naar de eigenschappen en toepasbaarheid van materialen. Omvat tevens onderzoek naar samenstelling en opbouw matglas

matglas Glas dat aan één zijde ruw geslepen is. O.a. toegepast als projectievlak voor optische beelden in fotocamera's e.d. Daartoe moet het matglas matje

matje (hekje) Speciaal teken op computertoetsenborden ( ), onder andere gebruikt voor de weergave van numerieke gegevens in programmeertalen matrijs

matrijs Vast vormstuk waarin een plastisch materiaal onder druk of stoot tot de gewenste vorm wordt gebracht. O.a. bij gieten, spuitgieten, dieptrekken, matrixprinter

matrixprinter Printer die gebruik maakt van een printkop met 9 of 24 boven elkaar geplaatste naalden, die met behulp van een inktlint tekens als een matrixschakelaar

matrixschakelaar (kruisschakelaar) Schakelaar waarbij van een groot aantal aansluitingen er twee willekeurig doorverbonden kunnen worden. In gebruik MATV

MATV (Master Antenna Television) Betrekkelijk klein, gesloten Centraal Antenne Systeem zoals bijvoorbeeld gebruikt voor hotels en motels.

Mauna Kea-sterrenwacht

Mauna Kea-sterrenwacht Grote internationale sterrenwacht op de 4200 m hoge vulkaantop Mauna Kea op Hawaii. In 1970 werd de eerste grote telesco

Mavica

Mavica Fotografisch systeem, in 1983 door Sony geïntroduceerd. Bestond uit zeer kleine videocamera, uitgerust met verwisselbaar objectief. Foto's Maximum Output Level

Maximum Output Level (MOL) Het maximum uitgangsniveau dat een geluidsband in vergelijking met de IEC-referentieband kan afgeven. De MOL Mayall-telescoop

Mayall-telescoop Grootste spiegeltelescoop van het KPNO (Kitt Peak National Observatory), met een spiegelmiddellijn van 4 m, genoemd naar de Mayflower

Mayflower Naam van het schip waarmee in 1620 de tweede groep Europeanen naar Noord-Amerika voer met als doel zich er blijvend te vestigen. Deze MBFR

M-bandloopsysteem Bij VHS toegepast bandloopsysteem. Het inrijgen en uitrijgen gebeurt elke keer als van bandloopfunctie wordt gewisseld. Dat naaimachine

MBFR (Mutual and Balanced Force Reductions; wederzijdse en evenwichtige vermindering van strijdkrachten) Van oktober 1973 tot februari 1989 MC

MC (musicassette) Voorbespeelde audiocasssette. Er zijn grote kwaliteitsverschillen: goedkope ijzeroxide-(Type I-)cassettes van onbekend merk en zonder McDonnell-Douglas

McDonnell-Douglas Amerikaans concern voor de fabricage van vliegtuigen, ruimtevaartuigen en elektronische apparatuur. Ontstaan in 1967 door fusie McIntire, Ray

MC-element (Moving Coil-element) Elektro-dynamisch pickupelement van zeer hoge klasse. Bij dit elementtype zijn niet zoals gebruikelijk de magneetjes, MDF-plaat

McIntire, Ray (overl. 1996) Amerikaans uitvinder. In het begin van de jaren veertig werkte McIntire aan een rubberachtig polymeer dat kon dienen MC-element

MDF-plaat (Medium Density Fiber-plaat) Resonantievrij plaatmateriaal met een veel hogere dichtheid dan spaanplaat of hout, dat voor meubels, luidsprekerkasten mdmijn

mdmijn Explosief wapen dat tot ontploffing wordt gebracht door het naderen van het doel. Wordt verdekt opgesteld op routes waar men de doelen v

mechanisme

mechanisme Constructie die dient voor het overbrengen van beweging. Men onderscheidt hierbij de ingaande (aandrijvende) beweging en de uitgaande. MediaVisie

MediaVisie Beurs voor audiovisuele communicatie die, te zamen met Profoto, vakbeurs voor professionele beeldregistratie, in de RAI te Amsterdam Medina Angarita, Isaías

Medina Angarita, Isaías (1897-1953) Venezolaans generaal en politicus, president van 1941-45. Tijdens zijn ambtsperiode betekende de Venezolaans

Medium Powered Satellite

Medium Powered Satellite Satelliet met middelgroot vermogen, bijv. ASTRA. De schoteldiameter die in Nederland voor ontvangst van zo'n satelliet Méduse

Méduse Frans fregat met 44 stukken dat 17 juni 1816 uit Rochefort vertrok op weg naar Senegal en 2 juli aan de grond liep, 100 km uit de Afrikaanse meerstoel

meerstoel Zware betonnen of stalen dukdalf voor het afmeren van zeeschepen.

meertraps- Raket opgebouwd uit meerdere boven elkaar geplaatste raketten (trappen). Nadat de eerste trap is uitgewerkt wordt deze afgeworpen RAM-chips

meertrapsraket

meertrapsraket Raket opgebouwd uit meerdere achter elkaar geplaatste raketten, die achtereenvolgens ontstoken worden.

meervoudige raketkop

meervoudige raketkop Raketkop met afzonderlijke, nucleaire ladingen die bij terugkeer in de onderste luchtlagen gescheiden hun weg vervolgen. meerwegontvangst

meerwegontvangst Treedt bij tv- of FM-ontvangst op als het van de zender afkomstige signaal door reflecties via hoge gebouwen e.d. langs wegen meetbrief

meetbrief Document vereist voor zee- en binnenschepen, waarin o.m. de grootte van een schip in kubieke meters en registertonnen is aangegeven. Meetbrieven meetbrug

meetbrug Schakeling waarin de impedantie van weerstanden, spoelen en condensatoren kan worden gemeten door vergelijking met andere impedanties. meettechniek

meettechniek Techniek van het ontwerpen van meetapparaten en meetmethoden. Zeer belangrijk in de techniek en natuurwetenschappen. Veel metingen megabyte (Mb)

meetzoeker- Camera met een eenvoudige verkleinende doorzichtzoeker, waarin een beeldje van een afstandmeter is ingespiegeld. Door di

megabyte (Mb) Eenheid van geheugen- en schijfopslagcapaciteit, gelijk aan 1024 Kilobyte oftewel 1048576 bytes.

megafoon

megafoon Draagbare eenheid van microfoon, versterker en luidspreker om geluid te kunnen versterken. Vooral buitenshuis toegepast om grote groepen Meiggs, Henry

Meiggs, Henry (1811-1877) Amerikaans spoorwegbouwer, ging tijdens de gold rush naar Californië, waar hij fortuin maakte. Hij vertrok in 1854 naar melasse

melasse Donker, taai restant van de suikerfabricage, dat achterblijft nadat het merendeel van de suiker is uitgekristalliseerd. Bevat ca. 20% water en melkglas

melkglas (latticinio) Glas dat door fijn verdeelde toevoegstoffen met afwijkende brekingsindex (met name fluoriden) ondoorzichtig is geworden, doordat Mello, Custodio José de

Mello, Custodio José de Braziliaans admiraal, was van 1893-95 hoofd van de marineopstand, die echter werd onderdrukt.

meltdown

meltdown Kernsmeltingsongeval bij een kernreactor, waarbij het onmogelijk is geworden om de kettingreacties op normale manier te beïnvloeden, membraan (audio/video)

membraan (audio/video) Vlakke, trechtervormige of bolvormige trilplaat. Wordt in de microfoon toegepast als opvanger van geluidstrillingen en i

membraan- Beweeglijke koppeling met een soepel rubber of stalen membraan tussen twee flenzen of aan de assen bevestigde vorken. Ni

membraan- Verdringerpomp waarin het medium zich bevindt in een ruimte die door een flexibel membraan is afgesloten. Het membraan w

membraanpomp

membraanpomp Pomp met een heen en weer bewegend membraan dat de pompruimte afwisselend vergroot en verkleint.

memory

memory Geheugen, o.a. gebruikt in combinatie met bandtelwerk van audio- of videorecorder, teneinde de band tijdens het terugspoelen automatisch Memory-stop

Memory-stop Eenvoudig snelzoeksysteem op audio- of videorecorder waarbij de band automatisch stopt bij de tellerstand 000.

Menocal, Mario García

Menocal, Mario García (1866-1941) Cubaans politicus en militair, leider van de conservatieve partij. Hij was van 1913, gedurende twee ambtstermijnen, menu

menu Lijst met opties van een computerprogramma waaruit de gebruiker een keuze kan maken. Soms zijn menu's permanent op het scherm zichtbaar, menubalk

menubalk Balk boven aan het computerbeeldscherm met de namen van de menu's die door een toepassing worden aangeboden. Vanuit de menubalk menusturing

menusturing Bedieningsmogelijkheid bij modern tv-toestel. Via een druk op de Menutoets van de afstandsbediening verschijnt een zgn. menukaart Mercury-project

Mercury-project Amerikaans ruimtevaartproject, waarbij de eerste ervaring met bemande ruimtevaart werd opgedaan. De eerste twee Mercury-vluch

MERLIN

MERLIN (Multi-Element Radio-Linked Interferometer) Radio-interferometer in Groot-Brittannië, bestaande uit de 76 m Lovell-telescoop te Jodrell messing

messing Legering van 60-70% koper met zink. Redelijk corrosiebestendig; goed te bewerken en te solderen. Vroeger algemeen gebruikt voor fijnmechanische meststoffen, kunstmeststoffen,

metaalband Ook wel ijzerpoederband of Metal tape genoemd. Ook: IEC- of Type IV-band. Het magnetisch materiaal is puur ijzer, dat een veel en veel metaaldetector

metaaldetector Instrument dat reageert op de aanwezigheid van metalen. Gewoonlijk d.m.v. een spoel die de frequentie van een generator bepaalt en Metal E-cassette

Metal E-cassette (Metal Evaporated cassette) Speciale opgedampte-metaalcassette voor het geavanceerde Hi-8-videosysteem. Onder meer door een metallogie

metallogie (metaalkunde) Technische wetenschap waarin de eigenschappen en toepassingsmogelijkheden van metalen en metaallegeringen worden metselaarsteken

metselaarsteken Teken, veelal in de vorm van een huismerk, gegrift in stenen van middeleeuwse bouwwerken o.a. voorkomend aan de dom van Mainz metselverband

metselverband Wijze waarop gemetselde stenen ten opzichte van elkaar geplaatst zijn in bouwwerken. Soorten baksteen: v.l.n.r. lilliputter, rijnformaat mezzo

mezzo Aanduiding voor midiset met een breedtemaat van 27,5 cm.

MFB

MFB (Motional Feed Back) Door Philips ontwikkeld legendarisch luidsprekersysteem (niet meer in omloop), waarbij de lagetonenluidspreker was voorzien MFLOPS

MFLOPS Millions of FLoating point OPerations per second, eenheid van rekensnelheid van een computer, speciaal bedoeld voor vergelijkende metingen MFM

MFM (Modified Frequency Modulation) Verouderd besturingssysteem voor harde schijven, stammend uit de tijd van de eerste pc's.

MF-onderdrukking

MF-onderdrukking Tuner-specificatie. Elke binnenkomende frequentie wordt in de MF-trap van de tuner tot één vaste waarde omgevormd. Zenders MF-trap

MF-trap Elke binnenkomende frequentie waarop bij een tuner of radio wordt afgestemd wordt tot één vaste middenfrequentie (MF) omgevormd. Voor MIC

MIC Microfoonaansluiting.

Michiels, Andreas Victor

Michiels, Andreas Victor (1797-1849) Nederlands militair. Behoorde tot de voornaamste aanvoerders in Nederlands-Indië tijdens de Java-oorlog (182

microcassette

microcassette Kleine audiocassette van slechts 50×33×8 mm voor gebruik in microrecorder, o.m. voor dicteerdoeleinden.

microcode

microcode Verzamelnaam voor de kleine `programmaatjes' in een microprocessor van het CISC-type, die worden opgeroepen door de verschillende microfiche

micro-elektronica Onderdeel van de elektronica gericht op het ontwerp en de vervaardiging van elektronische componenten met uiterst kleine afmetingen. mid range

microfiche Bladfilm, waarop 72 tot 448 microbeelden kunnen worden vastgelegd voor archiefdoeleinden.

microfiche- Geheugendrager in de vorm van dia's (veelal op kleinbeeldformaat). Hierop kunnen, na optische verkleining, bladzijden va

microfilm

microfilm Film waarop verkleinde documenten worden vastgelegd voor archiefdoeleinden.

microfonie

microfonie Gevoeligheid van elektrische componenten voor mechanische trillingen.

microfoon

microfoon Instrument dat luchttrillingen (muziek, spraak, geluiden) omzet in evenredige ofwel analoge elektrische trillingen, waarmee in elektronische microfoon, condensatormicrofoon,

microfoon, dynamische

microfoon, dynamische Voluit: magneto-dynamische (MD-) microfoon. Hierbij wordt het elektrische signaal (audiosignaal) opgewekt doordat onder

microfoon, kristalmicrofoon,

micromechanica Ten dele nog in het teststadium verkerende technieken waarbij mechanische instrumenten worden ontwikkeld op microformaat (in micron

micron Synoniem voor micrometer (10 tot de macht min 6 m). 1/1000 mm, ofwel 1/1.000.000 m. Het begrip micron of mu is afgeleid van micro. Sy

microprocessor

microprocessor Een microprocessor is een geïntegreerde halfgeleiderschakeling, die de belangrijkste component van microcomputers, zakrekenmachines, microscoop (techn.)

microscoop (techn.) Optisch instrument waarmee (kleine) objecten sterk vergroot kunnen worden afgebeeld. Een enkelvoudige microscoop is een

microseconde

microseconde (?s) Omgekeerde waarde van de frequentie (trillingen per seconde). Wordt in de filtertechniek toegepast en heeft voor de gewone gebruiker microset

microset Audio-installatie, bestaande uit een of meer componenten waarvan de breedte ca. 15 cm bedraagt en die dezelfde mogelijkheden kan hebben Microsoft

Microsoft Amerikaanse producent van computerprogramma's gevestigd in Redmond, een voorstad van Seattle in de Amerikaanse staat Washington. microswitch

microswitch Extreem klein uitgevoerde schakelaar. O.a. toegepast in kleine en lichte regelsystemen, o.a. modelbouw.

microwave

microwave Elektromagnetische golf met een lengte van 0,1 tot 1 cm. De technologie wordt gebruikt voor kookapparatuur (magnetron), maar ook in micro-elektronica

mid range Middengebied van het toonspectrum, globaal de vier octaven tussen 500 en 8000 Hz. Het is het gebied waarvoor het menselijk gehoor het middenfrequentie

middenfrequentie De frequentie die in een tuner optreedt, nadat het hoogfrequente antennesignaal is gemengd met de oscillatorfrequentie.

middengebiedluidspreker

middengebiedluidspreker (squawker) Luidspreker, die globaal het ca. 4 octaven beslaande toongebied tussen 500 en 8000 Hz voor zijn rekening neem

MIDI

MIDI (Musical Instrument Digital Interface) Computeraansluiting ten behoeve van de doorgifte van de digitale informatie van een elektronisch muziekinstrument.

midiset

midiset Audio-installatie in het 36 cm-breedteformaat, waarvan de verschillende componenten als één totaalset worden gekocht. Ze zijn in dat geval mijnbouw

MIG- (Metal Inert Gas) Booglasmethode waarbij gebruik gemaakt wordt van een afsmeltende metalen elektrode, die tegelijk ook de vlamboog

mijnbouw De activiteiten die samenhangen met het opsporen, winnen en verwerken van delfstoffen. Winning kan zowel aan het aardoppervlak (dagbouw) Militair Comité

Militair Comité Het hoogste militaire orgaan van de NAVO, bestaande uit de chefs van staven. Dit Comité doet aanbevelingen aan de Noord-Atlantische Militair Kruis

Militair Kruis Belgische onderscheiding, ingesteld in 1885.

militaire psychologie

militaire psychologie Ook legerpsychologie. Onderdeel van de toegepaste psychologie, waarin psychologische problemen binnen de krijgsmacht wor

Militaire Willemsorde

Militaire Willemsorde Nederlandse ridderorde, ingesteld door koning Willem I in 1815.

militair-industrieel complex

militair-industrieel complex Het geheel van leger en wapenindustrie, verbonden door hun belang bij een vergroting of ten minste handhaving van de Mini Disc

Mini Disc Door Sony ontwikkeld digitaal audio-opname/weergavesysteem op basis van een 2,5 inch (64 mm) magnetisch-optische disc (MOD). De Mini V2000

Mini V2000 Verkleinde VCC-cassette voor het V2000-systeem van Philips, bedoeld voor V2000-portables, die met behulp van een adapter op een stationaire minibox

miniatuur- Fotocamera met een zeer klein formaat. Vroeger was de Minox wereldberoemd (opnameformaat 8 x 13 mm) en werden er ook camera, pocketcamera,

minibox Zeer kleine luidsprekerkast met een inhoud van soms nog geen 10 liter en met een opvallend goede lagetonenweergave. Althans, bij de goede, minicomputer

minicomputer Krachtige computer, meestal voor meerdere gebruikers, vooral gebruikt voor zware technische en wetenschappelijke toepassingen, tegenwoordig mininuke

mininuke Zeer kleine nucleaire wapens voor tactisch gebruik; bestemd om bruggen en wegen te vernietigen. Aangezien zij een `geringe' explosieve minirotonde

minirotonde Kleine rotonde met een rijbaan, die gebruikt wordt als vervanging van een gelijkvloerse kruising. Bij minirotondes voegt het verkeer zich miniset

miniset Audio-installatie waarvan de verschillende componenten als één totaalset worden gekocht. Qua opbouw en mogelijkheden is de miniset gelijk Minuteman

Minuteman (LGM-30) Amerikaanse strategische raket (ICBM = Intercontinental Ballistic Missile). Drietraps vastebrandstofraket. Minuteman III: 18,2 MIPS

MIPS Millions of Instructions Per Second, eenheid voor de verwerkingssnelheid van processoren, bedoeld voor vergelijkende metingen.

Mir (sterrenk.)

Mir (sterrenk.) Permanent bemand Russisch ruimtestation, op 19 februari 1986 in een baan om de aarde gebracht. In de loop van de jaren is Mir uitgebreid Miramón, Miguel

Miramón, Miguel (1832-1867) Mexicaans generaal en conservatief politicus, aanhanger van Zuloaga's pronunciamento. Hij werd door zijn groot prestige misdruk

misdruk Foutief drukwerk.

mitrailleur

mitrailleur (machinegeweer) Licht, automatisch vuurwapen geschikt voor zeer hoge vuursnelheden (tot 1000 kogels per minuut); toevoer van munitie MLS

MLS (microwave landing system) Radionavigatiesysteem voor de luchtvaart; opvolger van het ILS, dat o.m. is ontwikkeld onder invloed van de vraag MMCD

MMCD (Multi Media CD) Algemene term voor nieuwe CD-systemen, die een hogere informatiedichtheid hebben dan de huidige CD, Video-CD of MM-element

MM-element (Moving Magnet-element) Magneto-dynamisch pickupelement waarbij een met de naald verbonden magneetje tussen vast opgestelde mobilofoon

mobilofoon Verplaatsbare radiozend- en -ontvanginstallatie. Tot de jaren tachtig voornamelijk gebruikt door politie, brandweer, kustwacht etc., op een mode

mode Positie, stand, functie, modus, instelling, werkwijze van bedieningselement op A/V-apparatuur. Bijv.: mono/stereo-omschakelaar.

modem

modem Modulator-demodulator, apparaat dat digitale computergegevens omzet in analoge geluidssignalen (en andersom) en vervolgens via een telefoonlijn modulaire opbouw

modula-2 Hogere programmeertaal, ontwikkeld op grond van Pascal en daarop zeer sterk gelijkend, maar veel minder wijdverbreid. Het kenmerkende moduleren

modulaire opbouw Moderne opbouw van elektronisch apparaat, zoals bijvoorbeeld een tv-toestel, aan de hand van complete segmenten ofwel modules. modulatie (audio/video)

modulatie (audio/video) Toevoegen van een informatiesignaal aan een energiestroom. Vooral toegepast in de telecommunicatie met elektromagnetisch

modulatie (computers)

modulatie (computers) Het vertalen van digitale gegevens die op een computer zijn opgeslagen in analoge gegevens die via de telefoonlijn naar een modulatieruis

modulatie, frequentiemodulatie,

modulatieruis Opnameruis bij een analoge bandopname. Bij opname van een toon ontstaan links en rechts van de eigenlijke frequentie spontaan kleine modulatie, amplitudemodulatie,

modulator

modulator Schakeling voor het moduleren van signalen. Komt o.m. bij de videorecorder, de laserdisc-speler en, veelal als accessoire, bij de camcorder modula-2

moduleren Het enten van een lagere op een hogere frequentie. Dat gebeurt bij een radio- of tv-zender: een audio- of videosignaal wordt op een hoogfrequente moederkaart (hoofdkaart)

moederkaart (hoofdkaart) De moederkaart is de kaart met de belangrijkste elektronische schakelingen van een computer. Hierop bevinden zich ook moffelen

moffelen Inbranden van lijm, lak of verf door verhitting. Hierbij worden moffelovens gebruikt, veelal met microgolf- of elektrische verhitting en nauwkeurig mohair

mohair Wol van de angorageit. Vezellengte 250-300 mm, dikte 0,01-0,05 mm. Gevoeliger voor chemicaliën e.d. dan wol. Toegepast voor kostuums, Moira, Francis Rawdon

Moira, Francis Rawdon (1754-1826) Engels militair en staatsman. Bedwong als gouverneur-generaal van Bengalen (1813-1823) de Gurkha's in Nepal

moiré (audio/video)

moiré (audio/video) Hinderlijk visgraat- of golfjespatroon op het beeldscherm door interferentie van rasters, bijvoorbeeld door instraling van andere moiré-effect

moiré-effect In de optische kunst de indruk van beweging in het beeld die ontstaat doordat twee of meer patronen van geometrische lijnen op elkaar molen

molen Werktuig voor het omzetten van wind- of waterstromingsenergie in mechanische energie. Vroeger werden molens gebruikt voor allerlei industriële molengang

molengang Serieschakeling van twee of meer windmolens voor het wegpompen van water. Dit werd toegepast als het water meer moest worden opgevoerd Möller, Max

Möller, Max (eig. Paul Max Möller; 1875-1948) Duits-Nederlands vioolbouwer. Möller kreeg zijn opleiding in Markneukirchen, werkte in Sint-Pete

Monages, José Tadeo

Monages, José Tadeo (1784-1868) Venezolaans generaal en politicus (caudillo), aanhanger van de onafhankelijkheidsbeweging. Als president (18

Moncada, José María

Moncada, José María (1871-1945) Nicaraguaans generaal, liberaal politicus en schrijver, tegenstander van de door de Amerikanen gesteunde president, monitor

monitor Bij audio: meeluistermogelijkheid bij bandopname (monitoring, nabandcontrole). Is uitsluitend met een driekoppenapparaat (met aparte wis-, mono

mono Monorale weergave, weergave over één kanaal. Voldoet dat kanaal aan hoge kwaliteitseisen, dan is er sprake van mono in hifikwaliteit. Wie aan monochrome weergave

monochrome weergave Weergave in één kleur. Vaak minder juist `zwart-witweergave' genoemd.

monochroom (audio/video)

monochroom (audio/video) Eenkleurig.

monolietbouw

monolietbouw Bouwmethode waarbij wanden, muren, vloeren, pijlers e.d. ter plaatse van beton worden gestort en een geheel gaan vormen. Alleen monorail

monorail Transportsysteem waarbij voertuigen zich over of onder een vast aangelegde baan verplaatsen, veelal een ijzeren of betonnen rail, waarover monteren

monteren Het in de gewenste volgorde overspelen van fragmenten van de camcorder naar een huiskamervideorecorder (editen), waarop een tv-toestel Monteverde, Juan Domingo de

Monteverde, Juan Domingo de (1773-1823) Spaans militair, vertrok van Havana naar Venezuela, waar hij in 1812 het leger van Miranda versloeg. Montgolfier, Étienne

Montgolfier, Étienne (1745-1799) Frans architect, industrieel en uitvinder. Beheerde met zijn broer Joseph Montgolfier (1740-1810) de familie-papierfabriek. Montrose, James Graham

Montrose, James Graham (1612-1650) Schots generaal. Tekende de Covenant, doch streed tijdens de burgeroorlog als royalist voor Karel I en behaa

Morales Bermúdez, Remigio

Morales Bermúdez, Remigio (1836-1894) Peruaans militair en politicus, president van 1890-94.

Morales, Agustín

Morales, Agustín (1808-1872) Boliviaans generaal en politicus, zette Melgarejo af door middel van een staatsgreep in 1871. Hij werd in 1872 door Moreau, Jean Victor

Moreau, Jean Victor (1763-1813) Frans generaal, assistent van Pichegru bij de verovering der Zuidelijke Nederlanden (1794) en aanvoerder van het morgenster (mil.)

morgenster (mil.) Slagwapen bestaande uit een houten knots, waarvan de knop is voorzien van ijzeren punten. In gebruik tijdens de Middeleeuwen.

Morillo, Pablo

Morillo, Pablo (1778-1837) Spaans generaal, onderscheidde zich in de strijd tegen Napoleon. In 1815 werd hij bevelhebber van een leger dat in Gran Morini (techn.)

Morini (techn.) (Fabbrica Italiana Motocicli Morini) Italiaanse fabriek van motorfietsen, opgericht in 1937 door Alfonso Morini. Bouwde aanvankelijk Morison, Stanley

Morison, Stanley (1889-1967) Engels historicus en typograaf, werkte voor het maandblad The Imprint (vanaf 1913), bij de Pelican Press (1919-21), Morse, Samuel Finley Breese

Morse, Samuel Finley Breese (1791-1872) Amerikaans uitvinder en schilder. Hij begon zijn loopbaan als portretschilder en werd in 1832 benoemd mortier

mortier (steilbaangeschut) Compact vuurwapen dat granaten onder een zeer steile hoek omhoog vuurt en gebruikt wordt om doelen die achter een dekking MOS

MOS (Metal Oxyde Semiconductor) Verdere ontwikkeling van de FET-halfgeleider met oneindig hoge ingangsweerstand en zeer bijzondere eigenschappen. most

MOS-FET FET (veldeffecttransistor) vervaardigd met MOS-technieken (metaal-oxi de semiconductor). Meest gebruikte soort FET; op grote schaal Moto Guzzi

most Het nog niet volledig gegiste vruchtensap tijdens het proces van wijnbereiding. Als de gistcellen zijn afgestorven, is de most tot jonge wijn geworden.

Most Significant Bit

Most Significant Bit (MSB) De belangrijkste bit van het bij de CD toegepaste digitale woord. Net zoals dat het geval is bij elk ander getal, is het eerste mosterdgas

mosterdgas Verbinding, behorend tot de blaartrekkende strijdgassen (vesicantia), wat berust op de langzame afgifte van HCl (zoutzuur) bij contact MOS-FET

Moto Guzzi Italiaanse fabriek van motorfietsen, opgericht in 1921, bouwde aanvankelijk liggende 496 cc eencilinder viertaktmotoren. In de jaren dertig motor

motor Mechanisme dat bewegingsenergie (drijfkracht) opwekt voor een machine of voertuig door omzetting van elektriciteit of verbranding van een

motortorpedoboot

motortorpedoboot (MTB) Klein, zeer snel oorlogsschip bewapend met torpedo's, soms ook dieptebommen en enig luchtafweergeschut. Gebruikt voor motorzoom

motorzoom Op camcorder toegepast zoomobjectief waarbij de brandpuntsverandering niet met de hand, maar met motorkracht tot stand komt. Uitstekend Motte, Valentin de Pardieu

Motte, Valentin de Pardieu (1530-1595) Frans militair, streed in Spaanse dienst tegen de Nederlandse opstandelingen, maar trad in 1576 tot het lege

Mount Graham International Observatory

Mount Graham International Observatory Sterrenwacht op de bergtop Mount Graham in de Amerikaanse staat Arizona, waar inmiddels twee telescopen Mount Palomar-sterrenwacht

Mount Palomar-sterrenwacht Sterrenwacht op 1850 meter hoogte ten noordoosten van San Diego in Californië (VS). De beroemdste telescopen op Mount Stromlo-sterrenwacht

Mount Stromlo-sterrenwacht Sterrenwacht op 760 meter hoogte nabij Canberra, Australië, opgericht in 1924. De grootste telescoop op de sterrenwacht

Mount Wilson-sterrenwacht

Mount Wilson-sterrenwacht Sterrenwacht in het San Gabriel-gebergte nabij Pasadena (Californië, VS), opgericht in 1904. De beroemdste telescoop mousseline

mousseline Textielstof voor dameskleding waarbij zwak getwiste garens in effen binding worden geweven. Voelt zacht aan. Van wol (wol-mousseline) mout

mout Gekiemde en daarna door verwarming tot ca. 85°C gedroogde en van wortelkiempjes ontdane gerst. Grondstof voor de bierbereiding.

Moving Sound

Moving Sound Portable cassettespeler van Philips. De algemeen toegepaste naam Walkman is aan de uitvinder Sony voorbehouden.

MPEG-1

MPEG-1 (Moving Pictures Experts Group) Internationale datacompressienorm, o.m. toegepast voor Video- CD. Beeld voor beeld worden hierbij alleen MPEG-2

MPEG-2 Verdere verbetering van MPEG-1, waarbij nu geen vaste, maar variabele verhoudingsmaatstaf wordt aangehouden, die zich aan het beeldaanbod MPX-filter

MPX-filter In cassettedeck ingebouwd multiplex-filter ten behoeve van ruis- en tsjilpvrije bandopnamen van FM-stereoprogramma's. Het filter onderdrukt MQSS

MQSS (Music Quick Select System) Handig snelzoeksysteem op cassettedecks dat reageert op blanke delen van ca. 5 seconden tussen de muziekstukken.

MSB

MSB Most Significant Bit, hoogste bit van een byte, woord of grotere gegevenseenheid, die de hoogste binaire waarde vertegenwoordigt.

MSS

MSS (Music Sensor System) Handig snelzoeksysteem op Philips-cassettedecks dat reageert op pauzes van ca. 5 seconden tussen de muziekstukken.

MTPS

MTPS (Multi Timer Playing System) Timer in midiset met verschillende mogelijkheden. Op een vooraf ingesteld tijdstip kan met MTPS automatisch MUD

MUD (Multi User Dimension/Dungeon) Locatie op Internet waar met meerdere gebruikers tegelijk spelletjes kunnen worden gespeeld.

muis (comp.)

muis (comp.) Invoerapparaat van een computer. Door de muis over een oppervlak te verplaatsen kan de gebruiker objecten op het scherm aanwijzen muiswijzer

muiswijzer Kleine pijl op het scherm die de bewegingen van de muis volgt. De muiswijzer kan verschillende vormen aannemen, afhankelijk van de multikoppentechniek

multi-bit De CD is in 16 bits gecodeerd. Als de in de cd-speler toegepaste D/A-converter (die van het digitale signaal het oorspronkelijke analoge muzieksignaal munitie

multikoppentechniek Bij duurdere videorecorders toegepaste methode van drie of vier videokoppen, waardoor een perfect stilstaand beeld en streepvrije multimedia

multimedia Gebruik van verschillende media, bijvoorbeeld geluid, stilstaand of bewegend beeld en tekst in één computersysteem of -programma.

multinorm-apparatuur

multinorm-apparatuur De uitzending van kleuren-tv-beelden gaat op basis van een bepaalde norm. PAL in West Europa, SECAM in Frankrijk, SECAMmultiplay

multiplay Opnamesysteem bij bandrecorder waarbij een op één spoor opgenomen programma samen met een tweede (of derde of vierde) programma Multiple Mirror Telescope

Multiple Mirror Telescope (MMT) Telescoop op het Whipple Observatory op Mount Hopkins in Arizona (VS), bestaande uit zes afzonderlijke spiegels, multiplex (audio)

multiplex (audio) (MPX) Engels begrip dat betrekking heeft op het verwerken van twee of meer kanalen op één uitzendfrequentie, zoals dat bijvoorbeeld multiplex (techn.)

multiplex (techn.) Composietmateriaal van vijf of meer op elkaar gelijmde lagen fineer, met de nerfrichtingen in de ene laag dwars op die in de vorige multiprocessing

multiprocessing Gelijktijdige bewerking van complexe computerberekeningen; een programmaprocessor stuurt meerdere dataprocessoren. Bij SIMD

multiprocessorsysteem

multiprocessorsysteem Computersysteem waarin meerdere processoren hetzelfde werkgeheugen adresseren, bijvoorbeeld de hoofdprocessor en een multipurposekraan

multipurposekraan Hijskraan met een in verticale richting draaibare kraanarm, waarbij geen speciale constructies zijn toegepast om de last bij deze multitasking

multitasking (time sharing) De simultane verwerking van meerdere programma's op één computer. De gebruiker kan telkens één proces naar de voorgrond multiusersysteem

multiusersysteem Computersysteem, bijvoorbeeld van een bulletin board, dat meer dan één gebruiker tegelijk kan bedienen. Multiusersystemen zijn multi-bit

munitie (ammunitie) Projectielen en voortdrijvende lading bestemd voor vuurwapens. Worden naar hun kaliber (doorsnede) onderscheiden in lichte MUSE

MUSE (Multiple Sub-Nyquist Sampling Encoding) Door Japan toegepaste kleuren-tv-norm waarmee de beelden met een veel hogere kwaliteit kunnen Music Search

Music Search Handig snelzoeksysteem op cassettedecks dat reageert op pauzes van ca. 5 seconden tussen de muziekstukken.

mutatiebestand

mutatiebestand Computerbestand waarin de wijzigingen staan geprotocolleerd die sinds een bepaald tijdstip in een gegevensbestand zijn aangebracht. muting

muting Stille afstemming, tuner-voorziening. Bij het afstemmen is er tussen de FM-stations een scherpe ruis te horen, maar door de muting-toets in muziekvermogen

muziekvermogen Maximaal vermogen dat een versterker gedurende beperkte tijd binnen zekere vervormingsgrenzen kan leveren. In de praktijk is MV Agusta

MV Agusta (Meccanica Verghera Agusta) Italiaanse fabriek van helikopters en motorfietsen. De productie van motorfietsen ontstond in 1946 door MX-raketsysteem

MX-raketsysteem Netwerk van Amerikaanse intercontinentale kernraketten; tegenwicht voor de Russische SS-20. Zeer nauwkeurig dank zij de ingebouwde MZ

MZ (Eig.: VEB Motorradwerk Zschopau) Duitse fabriek van motorfietsen, ontstaan in 1946 uit de DKW-fabrieken; aanvankelijk produceerde men onder M-bandloopsysteem

naaimachine Werktuig waarmee genaaid kan worden door het vervlechten van een boven- en onderdraad. De eerste handnaaimachines konden 20 steken naalddruk

naalddruk Foutieve aanduiding voor naaldkracht.

naaldkracht

naaldkracht Kracht waarmee de naald op een grammofoonplaat drukt, een kwestie van hooguit 1,5 à 2 gram. Een te grote naaldkracht beschadigt de NAB

NAB (National Association of Broadcasters) Amerikaans instituut dat belangrijke normen en kwaliteitscriteria voor bandrecorders en platenspelers heeft nachtjager

nabijgevechts- Wapen dat alleen op korte afstand werkzaam is. Hiertoe behoren steekwapens (dolk), stootwapens (lans) en slagwapens (bij

nacht- (ook:slechtweerjager) Type jachtvliegtuig dat speciaal was ingericht voor het geheel met behulp van elektronische apparatuur vliegen, jaknikker

nachtjager Jager ingericht voor het met behulp van elektronische apparatuur vliegen, navigeren en opsporen/onderscheppen van vijandelijke toestellen. nafta

nafta Aardoliefracties met een kookpunt tussen circa 80 en 200° C. Zeer waardevol als bestanddeel van benzine en grondstof voor petrochemicaliën; nalichteffect

nalichteffect Effect dat optreedt bij beeldschermen die berusten op het fosforescentieprincipe. Nalichten wil zeggen dat ieder beeld gedurende korte nanoseconde

nanoseconde (ns) Het miljardste deel van een seconde.

napalm

napalm Brandbare stof bestaande uit kerosine e.d. met verdikkingsmiddelen (met name natriumpalmitaat, waaruit de naam is ontstaan) en andere toevoegstoffen. nappa

nappa Sterke leersoort afkomstig van lams- of schapenvellen, voornamelijk gebruikt voor handschoenen, tassen en kleding.

Narrow

Narrow Bandbreedteregeling in FM-tuner.

Narvaéz, Pánfilo de

Narvaéz, Pánfilo de (ca. 1470-1528) Spaans militair, was betrokken bij de verovering van México (1511-14). In 1528 ondernam hij een expeditie NASA

NASA (National Aeronautics and Space Administration) Overheidsorgaan in de VS, opgericht in 1958, verantwoordelijk voor niet-militaire Amerika

Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium

Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (NLR) Nederlandse stichting van overheid en luchtvaartindustrie. Ondersteunt aero-space industrieën National Aeronautics and Space Administration

National Aeronautics and Space Administration (NASA) Amerikaanse organisatie voor vreedzaam ruimtevaart- en ruimteonderzoek, opgericht 1 natriumlamp

natriumlamp Gasontladingslamp gevuld met natriumdamp; geeft een intens geel licht bij een relatief hoog rendement. Veelvuldig toegepast voor straatverlichting.

natuur- (NR) Rubber gewonnen uit het sap van diverse bomen, met name Hevea brasiliensis. Bestaat uit polyisopreen, dat door coagulatie m

natuurlijke taal

natuurlijke taal In tegenstelling tot programma- en machinetalen, een manier van zoeken in computerbestanden in een vraagstelling zoals personen natuurrubber

natuurrubber Polymeer product verkregen door coagulatie van de latex uit rubberbomen, met name Hevea brasiliensis. Technisch alleen bruikbaar na naverbranding

naverbranding Verbrandingsproces buiten de eigenlijke verbrandingsruimte. Wordt bij benzinemotoren e.d. uitgevoerd om het gehalte aan niet volledig NCC

NCC (Non Coloration Compound) Door de Deense luidsprekerfabriek Jamo ontwikkeld akoestisch dood materiaal dat onder hoge druk tussen twee near letter quality

near letter quality (NLQ) Lettertype op matrixprinters dat een afdruk van hoge kwaliteit oplevert die geschikt is voor zakelijke correspondentie.

NEAT

NEAT Chipset voor AT-computers, die de meeste functies in vijf chips verenigde.

Nederlands Meetinstituut

Nederlands Meetinstituut Voormalige overheidsdienst (IJkwezen) die is belast met o.m. de keuring en het toezicht op meetapparatuur en kansspelen.

neerwaarts compatibel

neerwaarts compatibel Een nieuw apparaat of programma is neerwaarts compatibel met een ouder apparaat of programma, als alle functies van het

negatief

negatief Voorwerp dat een afbeelding vormt van een ander voorwerp, maar waarbij bepaalde beeldkenmerken zijn verwisseld. In een fotografisch negatief nematociden

nematociden Bestrijdingsmiddelen die gebruikt worden tegen aaltjes en draadwormen (klasse Nematoda).

neokeramiek

neokeramiek Naam voor de eind jaren zestig ontwikkelde nieuwe keramische materialen, zoals oxides, nitriden, carbiden, silicaten, enz. De grondstoffen netsurfen