Mens en Maatschappij I-Z

iatrogene ziekteiatrogene ziekte Ziekte die het gevolg is van medisch ingrijpen (iatros = arts). Het mag vreemd lijken dat medische handelingen tot ziekten kunnen IazygenIazygen Sarmatische volksstam, in de Oudheid woonachtig aan de Zwarte Zee, vanwaar zij Oost-Europa binnendrongen. Na vestiging in Hongarije IberiërsIberiërs (Lat.: Hiberes of Hiberi) Volk dat rondom de rivier de Ebro woonde; in ruimere zin de bewoners van Zuid- en Oost-Spanje. Trokken waarschijnlijk IBFIBF 1. Internationale Badminton Federatie, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met badminton, opgericht in 1934. 2. International Baseball IbibioIbibio Stammenvolk in Oost-Nigeria. Boslandbewoners met als hoofdproducten yam en cassave. Vermaard houtsnijwerk. Spreken een Niger-Congotaal IboIbo Volk in Nigeria. Belangrijkste bestaansmiddelen zijn handel en landbouw (yam, cassave, maïs, bonen). Hun gelijknamige taal behoort tot Niger-ICCICC 1. International Cricket Conference, de organisatie die zich wereldwijd bezig houdt met cricket, in 1965 ontstaan uit de Imperial Cricket Conference ICF

ICF Afkorting van de naam van drie internationale sportbonden: 1. International Casting Federation, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met icing

icing Een situatie waarbij een speler vanachter de middenlijn de puck tot over de doellijn van de tegenstander slaat.

Ickx, Jacques-Bernard (Jackie)

Ickx, Jacques-Bernard (Jackie) (geboren Elsene 1 januari 1945) Belgisch autocoureur, boekte zijn eerste succes in 1967 toen hij Europees kampioen ICP (sport)

ICP (sport) International Commission of Parachutism, de internationale organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met het parachutisme.

id

id Ook Es. Binnen het structurele persoonlijkheidsmodel van Sigmund Freud wordt het id gezien als de aangeboren bron van strevingen, verlangens ideaaltype

ideaaltype Door de Duitse socioloog Max Weber uitgewerkt theoretisch/methodologisch begrip; typologie van een maatschappelijk verschijnsel, waarin, ideationeel

ideationeel Door de Amerikaanse socioloog Pitirim A. Sorokin (1889-1968) ingevoerd begrip ter aanduiding van culturen waar geestelijke waarden idee

idee Een idee is in het gewone spraakgebruik een gedachte, een plan, een ontwerp. In de filosofie heeft de term `idee' een toegespitste betekenis, die ideeënbus

ideeënbus Bedrijfsorgaan om personeel aan te moedigen het bedrijfsbelang te bevorderen door het indienen van verbeteringsvoorstellen. De ideeën-ideeënwereld van Plato

ideeënwereld van Plato Een buiten de aarde gelegen wereld met absolute en eeuwige kennis. Volgens de Griekse filosoof Plato (427-347 v. C.) sta

idée-fixe

idée-fixe 1. In de muziek: een motief waar gedurende het hele stuk aan wordt vastgehouden. 2. In de psychologie is het een gedachte die iemand niet Idenburg, Philippus Jacobus

Idenburg, Philippus Jacobus (1901-1996) Nederlands statisticus en onderwijskundige. Directeur Centraal Bureau van de Statistiek (1939-48), Directeur

identificatie

identificatie (vereenzelviging) Het overnemen van kenmerken van een ander in een of meer opzichten van het denken of doen. Speelt belangrijke rol identiteit

identiteit In algemeen logische zin de verhouding tussen identieke dingen. In de mathematische logica is identiteit die bijzondere tweeplaatsige relatie identiteitskaart (België)

identiteitskaart (België) Papier waarmee men kan bewijzen dat men de persoon is voor wie men zich uitgeeft. In België moet iedere burger vanaf zij

ideologie

ideologie Beredeneerd geheel van onderling samenhangende ideeën over mens en maatschappij. Omvat beginselen, maatschappelijke doelstellingen idiot savant

idiot savant (lett: een geleerde gek) Dit wordt wel gezegd van personen die een grote geestelijke achterstand hebben, maar die tevens een scherf van idiotie

idiotie Meest ernstige vorm van zwakzinnigheid. Idiote kinderen zijn vrijwel niet gewoon op te voeden en kunnen zich bijna altijd alleen handhaven IFBB

IFBB International Federation of Body Builders, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met body building, opgericht in 1946.

IFNA

IFNA International Federation of Netball Associations, de internationale organisatie die zich bezighoudt met netbal.

IFV

IFV Internationaler Faustball Verband, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met vuistbal.

IGC (sport)

IGC (sport) International Gliding Committee, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met het zweefvliegen, onderdeel van de FAI.

iglo

iglo Bolvormige Eskimo-behuizing, bestaande uit opeengestapelde sneeuwblokken. Geldt als tijdelijke woning en heeft een klein verspreidingsgebied Igorot

Igorot Verzamelnaam voor verschillende etnische groeperingen op Luzon (Filippijnen). Voornamelijk rijstbouwers die vroeger berucht waren om hun IHF

IHF International Handball Federation, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met handbal. De IHF is in 1946 te Kopenhagen ontstaan uit de IIHF

IIHF International Ice Hockey Federation, de internationale organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met ijshockey, ontstaan uit de in 1908 te Parijs IJF

IJF International Judo Federation, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met judo, opgericht in 1951.

ijsdansen

ijsdansen Een onderdeel voor gemengde paren dat bestaat uit verplichte dansen, een originele dans en een vrije dans op muziek. Bij het ijsdansen ligt ijshockey

ijshockey Een sport voor twee teams van max. 23 spelers, waarvan 6 spelers tegelijk op het ijs staan. De bedoeling is om met een stick een puck in het ijsrace

ijsrace Een op speedway lijkende categorie van de motorsport, waarbij het oppervlak van de 300 tot 400 m lange baan bestaat uit ijs. Een wedstrijd ijszeilen

ijszeilen Een onderdeel van de zeilsport, waarbij men zich voortbeweegt op een voertuig dat is voorzien van een zeil en vier glij-ijzers (voor, achter, ijs, consumptieijs,

ijzer- en staalindustrie Alle bedrijven die betrokken zijn bij de bereiding, de vormgeving en de verwerking van ijzer en staal. IJzererts wordt in dagbouw ik

IJzeren Gordijn

IJzeren Gordijn Benaming die kort na de Tweede Wereldoorlog in zwang kwam voor de fysieke en mentale scheiding tussen het door de Sovjet-Unie ijzer- en staalindustrie

ik Aanduiding voor het subject van het willen en handelen. Sinds Descartes is het `ik' als onderscheiden begrip aanwezig in de geschiedenis van het IKF

ik-bezetting

ik-bezetting Het richten van de aangeboren seksuele energie (libido) op het eigen lichaam, als belangrijkste bron van behoeftebevrediging. Bij pasge

IKF International Korfbal Federation, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met het korfbal, opgericht in 1933.

ik-tijdperk

ik-tijdperk Periode van individualisme en egocentrisme, gewoonlijk geassocieerd met de jaren zeventig. Het ik-tijdperk is ingeluid door maatschappelijke illusie

illusie Ook illusionaire vervalsing. De waarnemingsvervorming waardoor dingen anders worden waargenomen dan ze zijn. Het betreft hier een vrij algemeen illusies, visuele

illusies, visuele Gezichtsindrukken die niet zijn te herleiden tot de betrokken stimuli. Dit is een veel voorkomend verschijnsel, dat veroorzaakt wordt Ilocano

Ilocano Etnolinguïstische groep in het noordwesten van Luzon (Filippijnen). Vormen de op twee na grootste taalgroep van de Filippijnen. De meeste imagery

imagery Het maken van een visuele voorstelling in het hoofd.

imago (psychol.)

imago (psychol.) Psychoanalytisch begrip voor het onbewuste, vaak geïdealiseerde beeld van een belangrijke figuur uit iemands jeugd, dat geprojecteerd imbeciliteit

imbeciliteit Vorm van zwakzinnigheid, waarbij de getroffen kinderen moeilijk zijn op te voeden, maar enig besef van sociale normen is hun nog wel imitatie (psych.)

I-Me

I-Me (Ik-Mij) Sociologisch begrippenpaar, ingevoerd door de Amerikaanse theoreticus George Herbert Mead (1863-1931), in zijn 'Mind, self and society' jaarling

imitatie (psych.) Overnemen van bepaalde gedragingen van mensen of dieren door andere mensen of dieren. Vroeger meende men dat imitatie een immateriele cultuur

immateriele cultuur (niet-materiële cultuur) Sociaal-wetenschappelijke definities van 'cultuur' doelen vaak in de eerste plaats op het totale complex immateriële schade

immateriële schade Onstoffelijke of ideële schade zoals geleden pijn of verdriet. Immateriële schade wordt over het algemeen niet vergoed (er wordt Immerzeel, Johannes

Immerzeel, Johannes (1776-1841) Hij kreeg een opleiding tot kunstschilder, maar werd ambtenaar te Den Haag. In 1813 vestigde hij zich te Rotterdam immissieconcentratie, maximale

immissieconcentratie, maximale (MIC-waarde) De maximale concentratie van stoffen in de lucht die toelaatbaar is als men deze voortdurend inademt. immuniteit (gesch.)

immuniteit (gesch.) Vrijdom van ingrijpen door staatsambtenaren, vrijstelling van belastingen en andere verplichtingen aan de staat. Vanaf de Frankische impeachment

Impe, Lucien van (geboren Mere 20 oktober 1947) Belgisch wielrenner, bekend om zijn klimcapaciteiten. Van Impe won het bergklassement van de implosieve therapie

impeachment In de Verenigde Staten gerechtelijke vervolging op basis van een geschreven beschuldiging ('articles of impeachment') van hoge staatsfunctionarissen, Imperia (ondern.)

Imperia (ondern.) Belgische fabriek van auto's, opgericht in 1906 door de Duitse coureur P. Henze, bouwde aanvankelijk vnl. lichte auto's, in 1909 imperialisme

imperialisme De heerschappij van een staat of natie over een ander land of volk. Deze heerschappij kan de vorm aannemen van formeel gezag over Impe, Lucien van

implosieve therapie Ook flooding. In deze vorm van therapie wordt de cliënt als het ware overspoeld (Eng: flood = overstroming, zondvloed). Deze import

import Algemene aanduiding voor de invoer van een land van goederen (goederenimport), diensten (dienstenimport) en kapitaal (kapitaalimport). Veelal importsubstitutie

importsubstitutie (ook: importvervangende industrialisatie) Het in eigen land produceren van producten die tot dusver werden geïmporteerd. Dit doel impotentie

impotentie Onvermogen van de man om een erectie (stijf worden van de penis) te krijgen of het onvermogen om een erectie lang genoeg te laten bestaan imprimatur

imprimatur (Lat.: het worde gedrukt) (Kerkelijk) verlof tot afdrukken.

impulsiviteit

impulsiviteit De neiging spontaan en direct op een gebeurtenis te reageren zonder rekening te houden met de gevolgen. Soms wordt impulsiviteit gelijkgesteld in line skating

in line skating Het rijden op rolschaatsen, waarbij de vier of vijf wieltjes achter elkaar (in lijn) geplaatst zijn. Hoewel marathonschaatsers al sinds de inbeslagneming

In, Jozef van (1905-1990) Vlaams uitgever en politicus. Van In werd geboren in een drukkersfamilie die sinds 1833 gewestelijke bladen en schoolboeken IOC

inbeslagneming Het onder zich nemen of gaan houden door politie of justitie van voorwerpen die van belang zijn voor het opsporingsonderzoek of inbetalinggeving

inbetalinggeving Voldoening van een schuld door middel van een andere prestatie dan overeengekomen was. Bijv. betaling met effecten ter waarde inboedel

inboedel Art. 5 van Boek 3 BW omschrijft inboedel als het geheel van tot huisraad en tot stoffering en meubilering van een woning dienende roerende inbreng

inbreng Schenkingen die de erflater bij zijn leven aan erfgenamen heeft gedaan, welke volgens de wet bij de boedelscheiding na zijn dood door die

incassobureau

incassobureau Bureau dat zich in opdracht van crediteuren bezighoudt met het innen van geldvorderingen. De incassokosten (een percentage van het incest

incest (bloedschande) Het voorkomen van seksuele contacten tussen bloedverwanten. Incest komt het meest voor tussen broers en zusters, vaders en incesttaboe (antropol.)

incesttaboe (antropol.) Universeel voorkomend stelsel van regels die huwelijk of seksuele omgang tussen bepaalde categorieën verwanten uitsluite

incidentele loonstijging

incidentele loonstijging Het verschil tussen de feitelijke toeneming van het loon en de contractloonstijging. Dit verschil wordt veroorzaakt door bijv. incoherentie

incoherentie Het ontbreken van samenhang in de gedachtegang. Dit komt voor bij psychosen.

incompatibiliteit (recht)

incompatibiliteit (recht) Onverenigbaarheid van bepaalde openbare functies met andere. In Nederland kan niemand zowel lid van de Eerste als de Twe

incunabel

incunabel (wiegendruk; Lat.: incunabala = bakermat, wieg) Benaming voor drukwerken in boekvorm, ontstaan vanaf de uitvinding van de boekdrukkunst indemniteitsbeginsel

indemniteitsbeginsel Bij schadeverzekering het beginsel dat de verzekering moet strekken tot vergoeding van werkelijk geleden schade en niet mag index van Gini

index van Gini Eenvoudige doch veel gebruikte maat voor inkomensongelijkheid, ontwikkeld door de Italiaanse statisticus Corrado Gini (1884-1965). Indian Claims Commission

Indian Claims Commission In 1946 in de VS ingestelde commissie, waarbij Indianenstammen aanspraken op financiële genoegdoening voor hun Indian Removal Act

Indian Removal Act Op 28 mei 1830 in de VS aangenomen wet, die het de regering mogelijk maakte Indianen land aan te bieden op de westelijke Indian Territory

Indian Territory Een gebied gereserveerd voor indianen in de tegenwoordige staat Oklahoma, dat in 1830 als deportatieoord voor indianen werd aangewezen. Indianapolis 500

Indianapolis 500 Jaarlijkse autorace in de VS, voor het eerst gehouden in 1911, over een afstand van 500 mijl (804 km) op de Indianapolis Motor Speedway. indianen

indianen De oorspronkelijke bewoners van het Amerikaanse continent. De Indianen danken hun naam aan een vergissing van Columbus (1451-1506), Indianenreservaten

Indianenreservaten In de tweede helft van de 19e eeuw stelde de regering in de VS zgn. indianenreservaten in; streken waar de indianen vaak van indianisering

indianisering Het doordringen van Indiase culturele en religieuze invloeden in Zuidoost-Azië van de 1e tot de 5e eeuw. De voornaamste oorzaak van indifferentiecurve

indifferentiecurve Grafische voorstelling van de hoeveelheidscombinaties van twee substitueerbare goederen, waarvan het verbruik de consument een indirect rule

indirect rule Het principe van koloniaal bestuur met behulp van de oorspronkelijke machthebbers (de stamhoofden). Dit vereenvoudigde het koloniaal indirecte belastingen

indirecte belastingen Juridisch gezien alle belastingen, die de wetgeving niet als 'direct' bestempelt. Economisch gezien alle belastingen die gekoppeld Indische baten

Indische baten Geldelijke opbrengsten uit Nederlands-Indië die aanvankelijk geheel ten goede kwamen aan Nederland (sanering staatsschuld, opbouw individu

individu De mens in zijn meest zelfstandige betekenis, met een eigen, specifieke identiteit, die los staat van zijn sociale omgeving. In het dagelijks en individualisering

individualisering Het proces waarbij binnen een groep of samenleving de sociale banden losser worden, de sociale controle verzwakt, de mensen meer individualiteit

individualiteit Het geheel van iemands unieke eigenschappen en persoonlijkheidstrekken. Elke persoonlijkheidstheorie benadrukt de individualiteit Individualpsychologie

Individualpsychologie Ook individuele psychologie. De benaming die Alfred Adler gebruikte voor zijn eigen opvattingen om de verschillen aan te individuatie

individuatie Het streven naar het volledig uitkristalliseren van het eigen ik. Alle mogelijkheden en talenten worden optimaal ontplooid en de verschillende individueel onderwijs

individueel onderwijs Verzamelterm voor die vormen van onderwijs waarbij leerlingen individueel onderwezen en begeleid worden. Tot het individ

Indo-Europeanen

Indo-Europeanen Benaming voor de bevolkingsgroep in het voormalige Nederlands-Indië waarvan de leden, gemengdbloedigen met blanke (voor)

indoor wall climbing

indoor wall climbing Sport waarbij men een loodrechte (kunstmatige) wand beklimt, waarop slechts enkele minuscule aangrijppunten zijn aangebracht. indoorsport

indoorsport (binnensport) In een overdekte ruimte beoefende sport, oorspronkelijk bedoeld als training voor het zomerseizoen, omdat de velden 's w

Indurain, Miguel

Indurain, Miguel (geboren 16 juli 1964) Spaans wielrenner, was in 1995 de eerste wielrenner die voor de vijfde achtereenvolgende maal de Tour de industrialisatie, Derde Wereld

industrialisatie, Derde Wereld Industrialisatie noemt men het proces waarbij de industrie een steeds belangrijker plaats in de samenleving inneemt. industrie

industrie (ook: nijverheid) Omzetting van grond- en hulpstoffen of van reeds bewerkte materialen in voor gebruik geschikte goederen. De ontwikkeling industrieel eigendom

industrie- Afval afkomstig van bedrijven. Kantoor- winkel- en dienstenafval wordt meestal samen met huishoudelijk afval verwerkt. Een groot afval, radioactief

industrieel eigendom Het uitsluitend recht van de maker of producent op uitvindingen, tekeningen, modellen, kweekproducten, merken, handelsna

industriële eigendom

industriële eigendom Uitsluitend recht van de maker, enz. op o.m. uitvindingen, tekeningen, modellen, kweekproducten, merken, handelsnamen, e

industriële sociologie

industriële sociologie Onderzoek naar het functioneren van productiebedrijven. Wat betreft het intern functioneren wordt gebruik gemaakt van inzichten inertie

inertie Het verschijnsel dat economische activiteiten, ondanks verslechtering van de relatieve ligging niet direct verplaatst worden naar het op dat moment infanticide

infanticide Het al dan niet met opzet ombrengen van een kind. Dit gebeurt het vaakst door de ouders/opvoeders en vaker door de moeder dan door de inferentie

inferentie Het proces waarbij van tevoren bestaande kennis en verwachtingen een sturende invloed hebben op de interpretatie van informatie uit de inferentie, etnografische

inferentie, etnografische Ander woord voor etnografische analogie, een archeologische interpretatiemethode. Men onderscheidt twee gebruikswijzen:

inflatie

inflatie (geldontwaarding) Proces van algemene prijsstijgingen en stijging van de geldcirculatie. Er worden vele oorzaken genoemd: economische groei inflatiecorrectie, automatische

inflatiecorrectie, automatische Automatische aanpassing van de progressieve tarieven der inkomstenbelasting aan de inflatie. In Nederland sinds 1971 influent

influent Afvalwater dat bij een zuiveringsinstallatie naar binnen wordt gevoerd.

Informacie up den staet

Informacie up den staet Register dat voor de belastingheffing in Holland in 1514 werd opgemaakt. Het bevat veel interessant statistisch materiaal informanten

informanten (zegslieden) Mensen die inlichtingen geven. Informanten zijn van groot belang bij participerend observerend onderzoek in de sociale wetenschap. informatie

informatie In de informatietheorie een grootheid die uitgedrukt kan worden in bit, waarbij een bit overeenkomt met een ja- (1) of nee- (0) beslissing. informatiekanaal

informatiekanaal Systeem waardoor informatie kan worden verzonden. De technische kwaliteit van een informatiekanaal kan uitgedrukt worden in informatiemaatschappij

informatiemaatschappij Maatschappijvorm waarin een groot deel van de werkende bevolking haar brood verdient met het creëren, verwerken, opslaan

informatieverwerking

informatieverwerking Een centraal begrip uit de cognitieve psychologie. De mens wordt hier opgevat als een informatieverwerkend systeem. Dit wil informele sector

informele sector (ook: bazaareconomie) Een heterogeen sociaal en economisch geheel van economische activiteiten binnen de nationale economie infradiaans ritme

infradiaans ritme Een biologisch ritme waarvan een afzonderlijke cyclus langer duurt dan één dag. Het meest voor de hand liggende voorbeeld hiervan infraroodfilm

infraroodfilm Fotografisch materiaal dat gevoelig is gemaakt voor infrarode straling. Gewoonlijk wordt door een speciaal filter het gewone licht tegengehouden. infrastructuur

infrastructuur Basisvoorzieningen die productie mogelijk maken. In de eerste plaats behoren daartoe materiële zaken, zoals wegen, spoorwegen, communicatiemiddelen INF-verdrag

INF-verdrag (Intermediate-range Nuclear Forces) In 1987 gesloten verdrag tussen de Sovjet-Unie en de VS dat voorziet in de vernietiging van alle ingebrekestelling

ingebrekestelling (sommatie) Officiële vaststelling dat de schuldenaar (debiteur) in gebreke is bij het voldoen aan zijn verplichting. Ingebrekestelling ingeland

ingeland Eigenaar, erfpachter, vruchtgebruiker e.d. van grond, water en/of gebouwen binnen een waterschap. Ingelanden waren verplicht jaarlijks waterschapsbelasting ingenieur

ingenieur (ir., ing.) Wettelijk beschermde titel die men na het afleggen van een doctoraal examen (ingenieursexamen) aan een Technische Universite

ingezetene

ingezetene Hij/zij die zijn/haar woonplaats of werkelijk verblijf in Nederland, resp. de Nederlandse Antillen of Aruba heeft. De Rijkswet op het Nederlanderschap Ingoes

Ingoes (Irgoes) Volk in de Kaukasus. In het berggebied wordt door hen veeteelt, op de vlakten landbouw bedreven. Zij spreken Ingoes, een Tjetjeense inhiberende postsynaptische potentiaal

in-group/out-group Sociologisch en sociaal-psychologisch begrippenpaar. Onder in-group (ook wel: wij-groep) verstaat men een groep mensen zoals In, Jozef van

inhiberende postsynaptische potentiaal (IPSP) Actiepotentiaal in het presynaptisch element die de afgifte van remmende (inhiberende) neurotransmitterstof inhibitie

inhibitie (neurobiol.) Remming van de prikkeloverdracht door afscheiding van inhiberende neurotransmitterstof op het synaptisch grensvlak. Alleen inhoudsanalyse

inhoudsanalyse Methode om een objectief, systematisch en kwantitatief beeld te geven van de inhoud van communicatie in woord, schrift of beeld, inhuldiging

inhuldiging Ceremonie bij het aanvaarden van de regering door een nieuwe koning(in), die volgens de Grondwet plaats moet vinden in Amsterdam initiatiefvoorstel

initiatief, recht van (België) Bevoegdheid van (leden van) van het parlement tot het zelfstandig indien van wetsvoorstellen. In Nederland mogen alleen

initiatief, recht van (Ned.)

initiatief, recht van (Ned.) Bevoegdheid van (leden van) de Tweede Kamer tot het zelfstandig indienen van wetsvoorstellen.

initiatiefvoorstel Voorstel van wet afkomstig uit het parlement. In Nederland kunnen alleen Tweede-Kamerleden een initiatiefvoorstel indienen, in België initiatief, recht van (België)

initiatieriten

initiatieriten (inwijdingsriten) Plechtigheden die leden van een groep of stam ondergaan wanneer zij als lichamelijk volwassen beschouwd worden. Vaak Inkel, Jeroen van

Inkel, Jeroen van (geb. 1961) Nederlands disc-jockey. Van Inkel begon bij de piratenzender `Radio Decibel' en presenteerde vervolgens tal van radioprogramma's inklaring

inklaring Aangifte doen van invoer van goederen bij de douane.

inkomenselasticiteit van de vraag

inkomenselasticiteit van de vraag Verhouding tussen de relatieve verandering in de gevraagde hoeveelheid (x) en de relatieve verandering in het inkomensnivellering

inkomensnivellering Verkleining van de inkomensverschillen. Ontstaat doordat het aandeel van de lage en middeninkomens in het totale inkomen stijgt inkomensverdeling, categoriale

inkomensverdeling, categoriale Verdeling van het nationale inkomen over groepen productiefactoren. Wordt doorgaans uitgesplitst over drie groepen inkomensverdeling, functionele

inkomensverdeling, functionele Inkomensverdeling op basis van vergoedingen die individuele personen ontvangen afhankelijk van hun functie in inkomensverdeling, primaire

inkomensverdeling, primaire Beloning die de bezitters van de productiefactoren arbeid en kapitaal verwerven door deze voor productie aan te bieden.

inkomensverdeling, secundaire

inkomensverdeling, secundaire Inkomensverdeling die ontstaat na ingrijpen van de overheid d.m.v. belastingheffing, inkomensoverdrachten (uitkeringen),

inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen, Wet

inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen, Wet (IOAZ) Sociale Zekerheidswet van 1987 die inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers, Wet

inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers, Wet (IOAW) Sociale Zekerheidswet van 1986 die inkomstenbelasting (België)

inkomstenbelasting (België) Vier directe belastingen geheven van natuurlijke en rechtspersonen over inkomsten en winsten: personenbelasting, vennoot

inkomstenbelasting (Nederland)

inkomstenbelasting (Nederland) Directe belasting, geheven op het belastbare inkomen van natuurlijke personen. Zij wordt geheven over inkomsten inkt

inkt Vloeistof waarmee geschreven, gedrukt of gemarkeerd kan worden. Bestaat uit oplossingen of emulsies van kleurstoffen, verdikkingsmiddelen, inktvissen

inktvissen (klasse Cephalopoda, stam weekdieren) Zwemmende weekdieren zonder uitwendige schelp, goed ontwikkelde ogen en snelle wijze van voortbewegen. inlijfhuwelijk

inlijfhuwelijk Huwelijk waarbij de familie van een van de partners de partner van haar kind overhaalt om tegen de heersende huwelijksvestigingsregels Innere Emigration

Innere Emigration (Du.) Een door Frank Thiess geïntroduceerde term voor Duitse schrijvers die ondanks hun afkeer van het nationaal-socialistische inning

inning Bij honkbal het onderdeel van een wedstrijd waarin beide ploegen eenmaal slagpartij en eenmaal veldpartij zijn. De slagbeurt eindigt als drie Innis, Harold Adams

Innis, Harold Adams (1894-1952) Canadees economisch-historicus, hoogleraar in de politieke economie aan de universiteit van Toronto. Lid van d

Innis, Hubert van

Innis, Hubert van (1866-1961) Belgisch boogschutter, behaalde zes gouden en drie zilveren Olympische medailles. Van Innis stond ruim 50 jaar aan Inns of Court

Inns of Court Verenigingen van bij de rechtspraak betrokkenen in Groot-Brittannië. Er zijn vier Inns of Court, alle gevestigd in Londen: Inner Temple, inobservatiestelling (België)

inobservatiestelling (België) Maatregel jegens geestelijk gestoorde delinquenten voorafgaande aan een mogelijke internering. Als de (onderzoeks)inprenten

inprenten (stempeling, imprinting) Leerproces bij jonge dieren dat onomkeerbaar is en gebonden aan een bepaalde korte periode in de eerste levensuren input/output-analyse

input/output-analyse (aan- en afvoeranalyse) Onderdeel van de economische wetenschap dat de kwantitatieve samenhang bestudeert tussen de vers

inquisitoir proces

inquisitoir proces Strafroces waarbij de verdachte voorwerp van onderzoek is en niet gelijkwaardig aan de aanklager. Het Nederlandse strafproces is inrichting tot bescherming van de maatschappij (België)

inrichting tot bescherming van de maatschappij (België) Inrichting waar geestelijk gestoorde delinquenten geïnterneerd worden. Er is een zelfstandige inrichtingsopvoeding

inrichtingsopvoeding Opvoeding van (meestal) probleemkinderen in een internaat of tehuis, door beroepskrachten. De redenen voor keuze van een

insecticiden

insecticiden Middelen om ongewenste insecten te bestrijden. De werking berust meestal op blokkering van de overdracht van prikkels in het zenuwstelsel insignia

insignia Symbolen van wereldlijk of geestelijk gezag. Zo is er de koninklijke kroon, de staf, de rijksappel en het rijkszwaard. Geestelijke insignia zijn inslaapdroom

inslaapdroom Een droom die onmiddellijk na het inslapen optreedt. De voor andere dromen zo kenmerkende snelle oogbewegingen achter gesloten inslaapstoornis

inslaapstoornis Een vorm van slapeloosheid waarbij het voornaamste probleem bestaat uit het niet in slaap kunnen vallen.

inslagdraden

inslagdraden (breedtedraden) Draden in een textielweefsel die via de schietspoel door de kettingdraden worden getrokken. Voor de inslag gebruikt insolventie

insolventie Onmacht om schulden te betalen. Bij een faillissement de staat van de failliete boedel indien geen akkoord wordt aangeboden, het aangeboden inspraak

inspraak Mogelijkheid voor burgers om geïnformeerd te worden en mee te praten over (toekomstige) beleidsbeslissingen. In de ruimtelijke ordening Institutionele School

Institutionele School Denkrichting in de economie, ontwikkeld in het begin van de 20ste eeuw door de Amerikaanse econoom Thorstein Veblen (185

instituut

instituut (instelling) In het dagelijks spraakgebruik: allerlei openbare lichamen. In sociologische betekenis is de term afgeleid van het Engelse 'institution' Instituut voor Internationaal Recht

Instituut voor Internationaal Recht (Institut de Droit International) Particuliere vereniging van juristen, opgericht in 1873 in Gent met als doel bepaalde

instructie (recht)

instructie (recht) 1. Door de verantwoordelijke gezagsdrager opgestelde richtlijn, bestemd voor ambtenaren en overheidsdiensten m.b.t. de door hen instructie, geprogrammeerde

instructie, geprogrammeerde Een leerprocedure die gebaseerd is op de ; binnen het behaviorisme geopperde ; veronderstelling dat het verwerven instrumenteel handelen

instrumenteel handelen Menselijk handelen dat wordt ingegeven door rationele overweging, en dat gericht is op verwezenlijking van een specifiek

insubordinatie

insubordinatie In het algemeen verzet tegen een meerdere in dienstverband, het niet uitvoeren van orders. In het Nederlandse militaire recht is eenvoudige intake

intake De eerste fase van het hulpverleningsproces. De intake is een eerste gesprek tussen de hulpverlener(s) en een cliënt. In dit gesprek proberen de integratie, culturele

integratie, culturele Toenemende onderlinge samenhang van cultuurelementen (normen, waarden, kennis, houdingen en artistieke uitingen) binnen

integratie, economische

integratie, economische Het op elkaar afstemmen en eventueel gedeeltelijk of geheel samenvoegen van de economieën van landen. Er zijn verschille

integratie, Europese

integratie, Europese Met Europese integratie wordt het proces aangeduid waarbij gestreefd wordt naar meer samenwerking, met name op economisc

integratie, psychologische

integratie, psychologische Het streven naar psychisch evenwicht. Een geïntegreerde persoon weet zowel zijn innerlijke gesteldheid als bepalende integratie, sociale

integratie, sociale De mate waarin in een samenleving de verschillende aspecten van het maatschappelijk leven op elkaar afgestemd zijn in een betr

intellectualisering

intellectualisering Een afweermechanisme dat optreedt wanneer het ego de eigen rol te sterk benadrukt. Het ego probeert als het ware gevaarlijk geachte intellectuele eigendom

intellectuele eigendom Verzamelnaam voor auteursrecht en industriële eigendom.

intellectuele ontwikkeling

intellectuele ontwikkeling De verandering van verstandelijke vermogens gedurende de levensloop.

intelligentie

intelligentie De vaardigheid goed problemen op te kunnen lossen, goed te kunnen leren of veel te weten. Het is zoiets als verstandelijk vermogen of intelligentiequotiënt

intelligentie, artificiële (AI) Ook kunstmatige intelligentie. 1. Het onderzoeksgebied dat ideeën formuleert met behulp waarvan computers tot intelligent intelligentsia

intelligentiequotiënt (IQ) Een cijfermatige aanduiding voor iemands intellectuele vermogens. Het getal wordt berekend door een deling van de mentale intelligentietest

intelligentietest Iedere test die pretendeert intelligentie te meten. De eerste intelligentietest is ontworpen door de Franse psycholoog Binet omstreeks intelligentie, artificiële

intelligentsia Van oorsprong Russische term voor maatschappijkritische intellectuelen; een door westerse sociale en politieke ideeën bewogen, rusteloze intensief

intensief Wijze van produceren waarbij veel arbeid of kapitaal gebruikt wordt. Men spreekt van arbeidsintensief als men in de productie veel gebruik intensivering

intensivering Verhoging van de opbrengst door de invoering van bedrijfsmiddelen. Vooral in de landbouw wordt deze term veel gebruikt. Door de intentiebeweging

intentiebeweging De aanzet tot een handeling, die niet verder wordt voltooid, doordat de neiging (intentie) tot die handeling (nog) niet sterk genoeg intentionaliteit

intentionaliteit Betrekking hebbend op iets. Dit lijkt een fundamentele eigenschap van mentale inhouden. Gedachten gaan ergens over, bijvoorbeeld Inter Football

Inter Football In 1975 te Amsterdam opgericht bureau, met als doel de belangenbehartiging van betaalde voetballers en het organiseren van (voetbal)interactie

interactie Het op elkaar inwerken, wederzijds beïnvloeden. De wisselwerking kan op verschillende manieren plaatsvinden. De interactie tussen het erfelijk interactierecorder

interactie, sociale Het fundamentele sociale proces dat zich afspeelt in de omgang van twee of meer mensen of groepen met elkaar. Meestal beschouwd interactie, symmetrische en complementaire

interactie, symmetrische en complementaire Twee vormen van interactie die binnen de systeemtheorie onderscheiden worden. Symmetrische interactie interactionisme, dualistisch

interactierecorder Een door de Amerikaanse socioloog Robert F. Bales (geb. 1916) ontwikkeld apparaat met behulp waarvan in het kader van een zgn. interactie, sociale

interactionisme, dualistisch De veronderstelling dat lichaam en geest twee kwalitatief verschillende eenheden zijn, die wel wederzijds invloed op interculturele vergelijking

interculturele vergelijking (cross-cultural analysis, cultuurvergelijkend onderzoek) Cultureel-antropologische methode om onderzoeksresultaten betre

Intercursus Magnus

Intercursus Magnus (ook:Groot Intercours) Handelsverdrag gesloten in 1496 tussen Hendrik VII en Filips de Schone. Door dit verdrag werden de interessetest

interessetest Een test waarmee de persoonlijke belangstelling kan worden onderzocht. Het vaakst wordt gebruik gemaakt van de beroepeninteressetest.

interferentie (psychol.)

interferentie (psychol.) Belemmering. 1. De storende invloed op de herinnering die veroorzaakt wordt doordat verschillende geheugeninhouden elkaar intergemeentelijke samenwerking

intergemeentelijke samenwerking Samenwerking tussen (naburige) gemeenten op bepaald gebied. De Wet gemeenschappelijke regelingen (1950) intergouvernementeel

intergouvernementeel Bijvoeglijk naamwoord ter aanduiding van een samenwerkingsverband of een overeenkomst tussen verschillende regeringen. Intergouvernementele Conferentie

Intergouvernementele Conferentie (IGC) Vergadering van de lidstaten van de Europese Unie, waaraan afgevaardigden van regeringen deelnemen. intergouvernementele organisatie

intergouvernementele organisatie Internationaal samenwerkingsverband van staten waarbinnen de aangesloten landen de machtscentra vormen. Een internaat

Inter-Kerkelijke Omroep Nederland (IKON) Nederlandse omroeporganisatie die sinds 1976 in opdracht van een negental kerken radio- en tv-programma's intramurale hulpverlening

internaat Onderwijsinstelling met kost en inwoning voor de leerlingen. Vroeger vooral bestemd voor kinderen uit betere kringen, tegenwoordig hebben internalisatie

internalisatie Het volledig in de eigen persoonlijkheid opnemen (verinnerlijken) van cultuurelementen van een groep (normen, waarden, houdingen

internaliseren

internaliseren 1. Ook verinnerlijken. Het volledig in de eigen persoonlijkheid opnemen en als vanzelfsprekend en juist gaan beschouwen van culturele Internationaal Energie Agentschap

Internationaal Energie Agentschap (IEA) Binnen de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) bestaande organisatie Internationaal Gerechtshof

Internationaal Gerechtshof (Internationaal Hof van Justitie, International Court of Justice) Orgaan van de Verenigde Naties, opvolger van het Perma

Internationaal Monetair Fonds

Internationaal Monetair Fonds (IMF) Het IMF is een intergouvernementele organisatie, verbonden aan de Verenigde Naties en opgericht in 1944 internationaal privaatrecht

internationaal privaatrecht Recht met betrekking tot internationale privaatrechtelijke verhoudingen, bijv. huwelijk tussen mensen van verschillende

internationaal strafrecht

internationaal strafrecht Recht met betrekking tot delicten die worden begaan door mensen die niet de nationaliteit hebben van het land waar deze

Internationaal Verbond van Vrije Vakverenigingen

Internationaal Verbond van Vrije Vakverenigingen (IVVV, International Confederation of Free Trade Unions, ICFTU) Internationale organisatie International Air Transport Association

International Air Transport Association (IATA) In 1919 in Den Haag als International Air Traffic Organisation opgerichte organisatie, sinds 1945 International Campaign to Ban Landmines

International Campaign to Ban Landmines (ICBL) In 1991 opgericht samenwerkingsverband dat meer dan duizend particuliere organisaties uit ruim International Civil Aviation Organization

International Civil Aviation Organization (ICAO) In 1944 in Chicago opgerichte luchtvaartorganisatie, die verantwoordelijk is voor de normen en International Labour Organization

International Labour Organization (ILO, Internationale Arbeidsorganisatie) Intergouvernementele organisatie van de VN (oorspronkelijk van de Volkenbond, International Organization for Standardization

International Organization for Standardization (ISO) Overkoepelend orgaan van nationale normalisatieorganisaties, gevestigd in Genève. Heeft als International Standard Book Number

International Standard Book Number (ISBN) Internationaal coderingssysteem voor door officiële uitgeverijen verspreide publicaties (uitgezonderd internationale arbeidsverdeling

internationale arbeidsverdeling Het verschijnsel dat afzonderlijke landen zich toeleggen op de productie van bepaalde goederen of diensten. Aan Internationale Organisatie voor Atoomenergie

Internationale Organisatie voor Atoomenergie (IAEA, Internationaal Atoomagentschap) Internationale organisatie op het gebied van atoom- en Internazionale Milaan

Internazionale Milaan (Inter Milaan) Italiaanse voetbalclub, opgericht 1908. Terrein: San Siro-stadion te Milaan, 90.000 plaatsen. Internazionale Milaan interne doorstroming/ externe doorstroming

interne doorstroming/ externe doorstroming Onderwijskundige termen voor resp. het overstappen van leerlingen naar een ander onderwijsniveau, interne markt (EU)

interne markt (EU) (Ook aangeduid als Europa 1992) Begrip dat sinds 1985 gebruikt wordt binnen de Europese Gemeenschap voor de markt waarin

internering

internering Vorm van vrijheidsberoving van personen of groepen personen door de staat. Geschiedt in principe uit veiligheidsoverwegingen, in tegenstelling interpellatie

interpellatie Mondelinge vraag van een Kamerlid aan een of meer bewindslieden tijdens een zitting van Tweede of Eerste Kamer. Het recht van interpellatie Interpol

Interpol Internationale Criminele Politie Organisatie, in 1956 opgericht als opvolger van de door de Weense politiepresident J. Schober in 1923 in het interpretatie (recht)

interpretatie (recht) Uitlegging. Voor het uitleggen van de wet zijn verschillende methoden, waaronder: grammaticale interpretatie (uitleg van een Intertotocup

Intertotocup De inzet van een voetbaltoernooi waaraan in principe de nummers een tot en met vier van elke Europese voetbalcompetitie mogen deelnemen. intervaltraining

interval- Een meetschaal waarbij de verschillende waarden in verhouding staan tot de verschillen van de afgezette variabelen. Men neemt bijvoorbeeld schaambedekking

intervaltraining Een manier van trainen, bestaande uit het leveren van submaximale inspanning gedurende enkele minuten, afgewisseld met rustpauzen interveniërende variabele

interveniërende variabele Het gedrag van mensen wordt niet alleen bepaald door invloeden vanuit de omgeving. De reactie op een stimulus wordt interventie

interventie 1. Volkenrecht: inmenging door een staat in binnen- of buitenlandse aangelegenheden van een andere staat of in de betrekkingen tussen interventiewaarde

interventie, paradoxale Een techniek die vooral gebruikt wordt binnen de systeemtherapie. De cliënt krijgt daarbij een opdracht, waarvan het eigen

interventiewaarde Toetsingsnorm in geval van bodemverontreiniging. Indien deze norm wordt overschreden, dan is de bodem ernstig verontreinigd. interventie, paradoxale

interview

interview Een van tevoren voorbereid vraaggesprek met als doel informatie te verkrijgen. Er zijn meestal twee gesprekspartners van wie de één (de interviewer) interzonetoernooi

interzonetoernooi Onderdeel van de driejaarlijkse cyclus om het wereldkampioenschap schaken. Oorspronkelijk werd iedere drie jaar één interzonetoernooi Inter-Kerkelijke Omroep Nederland

intramurale hulpverlening (lett: hulpverlening binnen de muren) Iedere vorm van hulpverlening waarbij de hulpvrager wordt opgenomen in een instell

intrapsychisch

intrapsychisch Een verzamelnaam voor alle processen die zich binnen de geest afspelen. De term wordt soms in navolging van Sigmund Freud specifiek introjectie

introjectie 1. Een afweermechanisme waarbij iemand de eigenschappen van een ander aan zichzelf toedicht. Dit komt vaak overeen met het inruilen introspectie

introspectie (lett: het naar binnen kijken) Het bij jezelf nagaan wat je voelt en ervaart. In de psychologie werd introspectie vooral in de beginperiode introversie tegenover extraversie

introversie tegenover extraversie (lett: het naar binnen tegenover het naar buiten gericht zijn) Dit begrippenpaar werd o.a. gebruikt door Carl Gustav intuïtie

intuïtie Het onmiddellijk kennen, voortvloeiend uit een geestelijke aanschouwing. Als bron van kennis staat intuïtie tegenover het verstandelijke en Inuit

Inuit (Eskimo's) Mongolide volk, dat rond de poolcirkel van Noordoost-Siberië tot Oost-Groenland leeft. Ondanks verspreiding is hun culturele eenheid invaliditeitsuitkering (België)

invaliditeitsuitkering (België) Uitkering als arbeidsongeschiktheid langer dan een jaar duurt. Wordt voorafgegaan door een periode waarin de werkgever inventaris

inventaris Boedelbeschrijving, notariële akte waarin alle baten en lasten van een vermogen beschreven staan. Het opstellen van een inventaris is verplicht inverdieneffecten

inverdieneffecten De gunstige effecten van speciale beleidsmaatregelen van de overheid voor de rijksbegroting. Zo zullen maatregelen, die de werkloosheid inversie (meteorologie)

inversie (meteorologie) (ook: temperatuurinversie) Situatie waarin met het toenemen van de hoogte de temperatuur van de lucht stijgt. Normaal ge

inverzekeringstelling

inverzekeringstelling Vasthouden van een verdachte voor maximaal drie dagen en vijftien uur (met mogelijkheid van nog eens drie dagen verlenging) investering

investering Aanwending van kapitaal voor de aankoop van goederen (machines, gebouwen) die worden ingezet in het productieproces. Investeren betekent investituur

investituur De formele ceremonie waarbij iemand wordt bekleed met een bezit of waardigheid. In het leenstelsel vond de investituur plaats onmiddellijk invoerrechten

invoerrechten Belastingen op goederen die worden ingevoerd om ze in eigen land in de handel te brengen. Het doel van invoerrechten is tweeledig: inwonerequivalent

inwonerequivalent (IE) Het vervuilende vermogen van het afvalwater dat gemiddeld door één persoon uit een normaal huishouden in een jaar wordt in-group/out-group

IOC Internationaal Olympisch Comité, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met de Olympische Spelen, opgericht in 1894. 95 IOC-leden vertegenwoordigen IOF

IOF International Orienteering Federation, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met oriëntatieloop, opgericht in 1961 te Kopenhagen.

IPF

IPF International Powerlifting Federation, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met powerliften.

ippon

ippon Het scoren van een vol punt dat door de scheidsrechter wordt toegekend na het toepassen van een geslaagde worp, wanneer men de tegenstander IRF

IRF International Racquetball Federation, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met racquetball.

IRFB

IRFB International Rugby Football Board, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met rugby.

Iriquois terminologie

Iriquois terminologie Cultureel-antropologische term voor de verwantschapterminologie die in unilineale samenlevingen op de Caraïben en in Surin

Irokezen

Irokezen Noordamerikaanse Indianenstammen met een Irokese taal. Voornamelijk matrilineaal georganiseerde halfnomaden, die landbouw bedreven ironie

ironie (Gr.: eirooneia = verdraaiing) Spottende humor (door geveinsde onwetendheid). Het op komische wijze afkeuren van iets door het belachelijk irredentisme

irredentisme Streven naar inlijving van gebieden die historisch tot de natie behoren maar onder vreemde heerschappij staan. In het bijzonder dit streven Irvine, Eddy

Irvine, Eddy (geboren Bangor 10 november 1965) Noord-Iers autocoureur, reed aanvankelijk in de Britse FF1600, in 1983 in de Britse F3-serie en Isaacs, Susan Sutherland

Isaacs, Susan Sutherland 1885-1948) Engels psychologe en pedagoge. Speelde een belangrijke rol in de vernieuwing van het Britse basisonderwijs ISDN

ISDN (Integrated Services Digital Network) Digitaal communicatienet waarbij het mogelijk is om een aantal verschillende soorten verbindingen (zoals islam 7. islamitisch recht

islam 7. islamitisch recht De islamitische wetgeving, de sjaria, omvat naast de geloofsleer ook de regels voor het maatschappelijke leven. De sjaria islam 8. politieke en maatschappelijke betekenis

islam 8. politieke en maatschappelijke betekenis De islam en de nationale staat leven principieel op gespannen voet met elkaar. De nationale staat islamitisch bankieren

islamitisch bankieren Banksysteem waarbij het gebruik van rente, gezien het islamitische verbod hierop, vermeden wordt. In plaats van rente wordt islamitisch godsdienstonderwijs in Nederland

islamitisch godsdienstonderwijs in Nederland Islamitisch godsdienstonderwijs in Nederland wordt op verschillende manieren verzorgd. De moskee, Islamitische Ontwikkelingsbank

Islamitische Ontwikkelingsbank (IDB) In 1973 opgerichte internationale islamitische bank en internationaal zakaat-fonds met als hoofddoel het bevordere

Islamitische Raad Nederland

Islamitische Raad Nederland (IRN) Landelijke islamitische organisatie, opgericht in 1990. De IRN, Islamitische Raad Nederland, beoogt een landelijk

islamitische scholen in Nederland

islamitische scholen in Nederland Bijzondere scholen in Nederland op islamitische grondslag. In 1988 werden de eerste twee basisscholen geopend isolatie

isolatie (biol.) Ecologische isolatie is het verschijnsel dat een van twee onderling concurrerende soorten zich aan de concurrentie onttrekt door een iets isolationisme

isolationisme Het streven naar een staatkundig isolement met zo weinig mogelijk internationale verplichtingen. De term wordt in het bijzonder gebruikt Israel, Marinus David (Rinus)

Israel, Marinus David (Rinus) (geboren Amsterdam 19 maart 1942) Nederlands voetballer, kwam als verdediger 47 maal uit voor het Nederlands elftal, ISU

ISU International Skating Union, organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met de schaatssport, opgericht 1892 te Scheveningen.

Italiaanse opstelling

Italiaanse opstelling Een positie van de riemen van een vier- of achtpersoonsroeiboot waarbij de riemen niet om en om bevestigd zijn, maar waarbij italiek

italiek Cursieve drukletter.

ITF

ITF International Tennis Federation, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met tennis, in 1913 opgericht als International Lawn Tennis Federation.

itinerarium

itinerarium (Lat.: iter = reis) Reisbeschrijving; ook routebeschrijving.

ITTF

ITTF International Table Tennis Federation, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met tafeltennis, opgericht in 1926.

ITU

ITU (International Telecommunications Union) Regulerend en adviserend orgaan van de VN voor alle zaken die met grensoverschrijdende telecommunicatie IUCN

IUCN (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources) In 1965 opgerichte internationale organisatie die zich bezighoudt met ius de non evocando

ius de non evocando In de Middeleeuwen het recht om niet voor een vreemde rechtbank te verschijnen. Dit betekende dat men alleen in zijn eigen Ivoren Kruis

Ivoren Kruis Nederlandse vereniging die het bevorderen van de mond- en tandhygiëne tot doel heeft; propageert vooral andere voedingsgewoonten IWF

IWF International Weightlifting Federation, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met gewichtheffen, opgericht in 1920.

IWGA

IWGA International World Games Association, de organisatie die zich bezighoudt met de Wereldspelen, opgericht te Seoul in 1980.

IWSF

IWSF International Water Ski Federation, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met het waterskiën, in 1954 ontstaan uit de in 1946 opgerichte IYRU

IYRU International Yacht Racing Union, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met het zeilen, opgericht in 1907.

jaarling Een paard dat één jaar oud is, ook enter genoemd. In de hippische taal verjaart ieder paard op 1 januari.

jaarmarkt

jaarmarkt Jaarlijks op een vaste plaats gehouden markt voor reizende handelaars. De jaarmarkt was belangrijk voor het economisch leven in de Middeleeuwen. jaarrekening

jaarrekening Balans en winst- en verliesrekening van een rechtspersoon met bijbehorende toelichtingen. In Boek 2 BW (art. 361 e.v.) is een aantal jaarverslag

jaarverslag Verslag van het bestuur van o.m. een nv of bv van de toestand van de onderneming op de balansdatum, de gang van zaken gedurende het jaarverslag, sociaal

jaarverslag, sociaal Overzicht van het sociale beleid gedurende een jaar van een onderneming. In Nederland zijn sinds de jaren zeventig veel ondernemingen jachtrecht

jachtrecht Recht om op een bepaald terrein te jagen. Dit recht komt in de eerste plaats toe aan de eigenaar of pachter van de grond. De eigenaar kan jachtriten

jachtriten Cultureel-antropologische term voor vooral bij jagersvolken voorkomende godsdienstige rituelen, die dienen om een geslaagde jacht te bewerkstelligen. Jacobsson, Per

Jacobsson, Per (1894-1963) Zweeds econoom, van 1931-1956 economisch adviseur van de BIB te Bazel. Na de Tweede Wereldoorlog een belangr

jactatio

jactatio 1. In de kinderpsychiatrie de onwillekeurige, ritmische hoofdbewegingen die aan het invallen van de slaap kunnen voorafgaan en in ernstige jaeger

jaeger Oorspronkelijk wolsoort voor tricotgoederen met 2-3% zwarte wol. Werd niet gebleekt of geverfd; gold als antireumatisch. Tegenwoordig kleuraanduiding. jagen

jagen Het voorttrekken van een schuit over een binnenwater; een speciaal daartoe gegraven kanaal heet trekvaart. De jager of het jaagpaard trekt de jagersvolken

Jager, Okke (1928-1992) Nederlands gereformeerd predikant, wetenschappelijk medewerker aan de Theologische Hogeschool in Kampen, schrijver jajmani-systeem

jagers- en verzamelaarsculturen

jagers- en verzamelaarsculturen Tot ca. 8000 v.C. leefde de mens als jager en verzamelaar. De mensen leidden een nomadisch bestaan, meestal in Jager, Okke

jagersvolken Groepen met een zelfstandige cultuur, die leven van jacht en geen landbouw of veeteelt bedrijven. Kleine bevolkingsdichtheid per km

jajmani-systeem Hiërarchisch systeem van arbeidsverdeling tussen families van verschillende kasten in Indiase dorpen. Elke familie verricht exclusief Jakoeten

Jakoeten Tot de Mongolen behorend volk, woonachtig in de Russische deelrepubliek Sacha (Jakoeti). Van oorsprong semi-nomadische veetelers en Jalabert, Laurent

Jalabert, Laurent (geboren Mazamet 30 november 1968) Frans wielrenner, werd in 1989 prof bij de Toshiba-ploeg. Hij veroverde in 1992 de groene jaloersheidswaan

jaloersheidswaan Ook ontrouwwaan. Het al te onredelijke idee dat de partner vreemdgaat. De persoon met jaloersheidswaan wordt bovendien geplaagd jaloezie

jaloezie Het verlangen naar bezit, eigenschappen, enz. van een ander. In gematigde vorm komt dit bij ieder mens wel eens voor. Van een pathologische jamboree

jamboree Internationale bijeenkomst van padvindersgroepen. De padvinderij (scouting) ontleende de term aan de ceremoniële samenkomsten van de James, Jesse

James, Jesse (1847-1882) Volgens de legende de Amerikaanse Robin Hood die de armen gaf wat hij van de rijken stal, in werkelijkheid een koelbloedige, James, William

James, William (1842-1910) Amerikaans psycholoog, fysioloog en filosoof. Geïnspireerd door het denken van Peirce werkte hij de methode van het Janowitz, Morris

Janowitz, Morris (geb. 1919) Amerikaans socioloog, vooral bekend door zijn werk op het gebied van de militaire sociologie. Centraal thema is bij hem Janowski, David

Janowski, David (1868-1927) Pools/Frans schaakmeester. Janowski was een typische combinatiespeler, hetgeen zijn resultaten sterk beïnvloedde. Zijn Jansen, Wim

Jansen, Wim (geboren Rotterdam 28 oktober 1946) Nederlands voetballer, kwam als middenvelder 65 maal uit voor het Nederlands elftal. Jansen s

Jansky, Karl Guthe

Jansky, Karl Guthe (1905-1950) Amerikaans radiotechnisch ingenieur en ontdekker van de kosmische radiostraling (1931). Aanleiding hiertoe was Janssens, François

Janssen, Jan (geboren Nootdorp 19 mei 1940) Nederlands wielrenner, werd in 1968 de eerste Nederlandse winnaar van de Tour de France. Hij veroverde Jarai

Janssens, François (1943-1995) Belgisch (Waals) vakbondsleider. Janssens studeerde rechten aan de Université Libre de Bruxelles en begon zijn Janssen, Jan

Jarai Stammenvolk in het bergachtige zuiden van Vietnam. Rijstbouwers die de ladangmethode toepassen; jacht en visserij zijn van minder belang. jarosiet

jarosiet Afvalproduct van de winning van zink uit zinkertsen, dat ijzer en zware metalen als cadmium, lood, zilver en antimoon bevat. Ondanks het Jasjin, Lev

Jasjin, Lev (Toetsjino 22 oktober 1929-Moskou 20 maart 1990) Russisch doelverdediger. Lev Ivanovitsj Jasjin begon zijn roemruchte carrière bij het jasmijn

jasmijn (geslacht Jasminum, olijffamilie) Heesters met drietallige bladeren, gele trompetvormige bloemen met zesslippige bloemkroon. Vrucht een bes. Jaspars, Gied

Jaspars, Gied (1939-1996) Nederlands programmamaker. Jaspars, die zijn opleiding kreeg aan de Filmacademie in Amsterdam, was de man achter Javanen

Javanen Volk op het Indonesische eiland Java. Spreken een Maleis-Polynesische taal. Merendeels aanhangers van de islam, hoewel ook pre-islamitische Jazygen

Jazygen (Grieks: Jazuges) Sarmatische nomadenstam, tot de 2e eeuw v.C. woonachtig ten noorden van de Zee van Azov, waarna zij in westelijke richting JBN

JBN Judo Bond Nederland, de organisatie die zich in Nederland bezighoudt met aikido, jioe-jitsoe, judo en karate.

Jecker, Jean-Baptiste

Jecker, Jean-Baptiste (1810-1873) Zwitsers bankier, werkte in México voor een Parijse bank. Tijdens de burgeroorlog leende hij geld aan de conservatieven. jenaplan scholen

jenaplan scholen Vorm van basisonderwijs, ontwikkeld door Peter Petersen (1884-1952) aan de universiteit van Jena. Hij beoogde een scholengemeenschap jenever

jenever Sterk alcoholhoudende drank (36%), bereid door vergisting van graan, dat tot ontkiemen wordt gebracht (in water) en vervolgens wordt gedestilleerd. jeneverbessen

jeneverbessen (geslacht Juniperus, cipresfamilie) Naaldbomen met afstaande bladeren in kransen van drie; een tot drie zaadbeginsels aan het uiteinde Jespers-proces

Jespers-proces Strafproces dat van 1977-79 veel beroering veroorzaakte in België. De Gentse onderzoeksrechter Guy Jespers stond terecht wegens jetskiën

jetskiën Een watersport waarbij men zich voortbeweegt met behulp van een jetski. Men kan zowel toertochten maken als deelnemen aan wedstrijden, jeu de boules

jeu de boules Een verzamelnaam voor diverse van oorsprong Franse balsporten, waarvan petanque wereldwijd de bekendste wedstrijdvorm is. De overkoepelende jeu de paume

jeu de paume Een slagbalspel voor twee personen, aanvankelijk gespeeld met de vlakke hand (= paume), later met een slaghout. Jeu de paume geldt jeu de pelote

jeu de pelote Een Frans-Belgisch kaatsspel, verwant aan het Friese kaatsen. Het wordt gespeeld door twee parturen van elk vijf man, van wie ieder jeugdcriminaliteit

jeugd- en jongerenwerk Door volwassenen voor de jeugd georganiseerde activiteiten, die meestal op het gebied van vrijetijdsbesteding en vorming

jeugd- Specialisme gericht op de eigen problematiek, cultuur en ervaringswereld van de jongerengeneratie, met name in de adolescentieperiode. sociologie, kennissociologie,

jeugdcriminaliteit Delinquent gedrag van jongeren tot 18 jaar, op wie het kinderstrafrecht van toepassing is. De meest voorkomende vormen van jeugdcriminaliteit jeugdcultuur

jeugdcultuur Verzamelterm voor de eigen uitingen van jongeren tegen de achtergrond van een (potentieel) generatieconflict. Specifiek gebruikt voor jeugdgevangenis

jeugdgevangenis Strafinrichting bestemd voor jongeren onder 18 (soms 16) jaar, met een regime dat gericht is op het groepsgewijs functioneren bij jeugdherinneringen

jeugdherinneringen Herinneringen aan de eigen jeugd. Deze zijn in de regel zeer fragmentarisch en vaak verbonden aan emotionele gebeurtenissen. jeugdhulpverlening, Wet op de

jeugdhulpverlening, Wet op de Wet van 1988 die regels geeft voor de organisatie, opzet en uitvoering van de jeugdhulpverlening. De wet beoogt jeugdpolitie (België)

jeugdpolitie (België) Afdeling van de politie belast met jeugdzaken. Ze kan ook optreden tegenover de ouders. Er is een jeugdpolitieafdeling in elk jeugdpsychologie

jeugdpsychologie Een aanduiding voor het deel van de ontwikkelingspsychologie dat zich vooral bezighoudt met jeugd tussen de twaalf en twintig jeugdrechtbank (België)

jeugdrechtbank (België) Speciale afdeling bij iedere rechtbank van eerste aanleg. Ze bestaat uit een of meer kamers van elk één rechter (jeugdrecht

jeugdstrafrecht

jeugdstrafrecht (kinderstrafrecht) Strafrecht met betrekking tot minderjarigen. Sinds de herziening van het jeugdstrafrecht in september 1995 is de jeugdwerklozen

jeugdwerklozen Werkloze jongeren van 16 (einde leerplichtige leeftijd) tot 23 jaar (leeftijd waarop voor het eerst minimumloon wordt betaald). Hun jeugd- en jongerenwerk

jeunesse dorée

jeunesse dorée (Frans: vergulde jeugd) Benaming voor de royalistische Franse jeugd, die na de periode van de Terreur de jakobijnen vervolgde en Jevons, William Stanley

Jevons, William Stanley (1835-1882) Brits econoom, statisticus en logicus, hoogleraar in de filosofie en de politieke economie te Manchester (1866-Jie

Jie Stam in Noord-Uganda. Het zijn voornamelijk savannelandbouwers met gierst als hoofdproduct. Hun taal, een Soedantaal, behoort tot de Nilo-Saharaanse jioe-jitsoe

jioe-jitsoe Letterlijk: flexibele kunsten. Japanse ongewapende krijgskunsten, bestaande uit slaan, trappen, verwurgen, klemmen, werpen, bevrijdingen, Jiskoot, Allard

Jiskoot, Allard (1918-1991) Nederlands bankier. Jiskoot kwam in 1948 in dienst van Pierson, Heldring & Pierson, welke bank door zijn grootvader Jívaros

Jívaros Zuid-Amerikaans Indianenvolk in het Andesgebergte in Ecuador. Leven voornamelijk van boslandbouw (maniok, maïs, aardappelen), aangevuld jockey

jockey De ruiter die het paard berijdt tijdens snelheidswedstrijden als een vlakke-baanwedstrijd of steeple chase. Een jockey moet klein van stuk en joden

joden Oorspronkelijk de benaming voor leden van de stam Juda, genoemd naar de vierde zoon van aartsvader Jakob. Een van de moeilijkste problemen jodenvervolging

joden, Asjkenazische (Asjkenazim) Benaming voor joden die in de Middeleeuwen in Duitsland en Polen woonden. De Hebreeuwse naam van Duitsland

joden, Sefardische

joden, Sefardische (Sefardim) De joden die in de Middeleeuwen in Spanje en Portugal woonden. De naam is afgeleid van Sepharad, de Hebreeuws

jodenvervolging Het vervolgen, najagen, intimideren en vermoorden van joden en het joodse volk. Deze vervolgingen hebben in de hele geschiedenis joden, Asjkenazische

jodiumtinctuur

jodiumtinctuur Oplossing van 2% jodium en 2,5% natriumjodide in mengsel van ongeveer gelijke delen ethanol en water. Bruinrode vloeistof met desinfecterende Joegoslavië-tribunaal

Joegoslavië-tribunaal In Den Haag gevestigd internationaal tribunaal, dat is belast met de opsporing en berechting van personen die zich vanaf 1 januari Joekoen

Joekoen (Jukun) Stam in Nigeria, die oorspronkelijk een koninkrijk vormde. Het zijn voornamelijk savannelandbouwers met gierst als hoofdproduct. Joeks, Herbert

Joeks, Herbert (1915-1993) Nederlands acteur. Zijn bekendheid heeft Joeks vooral aan één rol te danken gehad, namelijk die van de Indiaan Klukkluk Johnson, Benjamin Sinclair (Ben)

Johnson, Benjamin Sinclair (Ben) (geboren 27 december 1962) Canadees sprinter van Jamaicaanse afkomst, deed voor het eerst van zich spreken Johnson, Earvin 'Magic'

Johnson, Earvin 'Magic' (geb. 1959) Amerikaans basketbalspeler, werd beroemd als sterspeler van de Los Angeles Lakers. Vanwege zijn onnavolgbare

Johnson, Michael

Johnson, Michael (geb. 1967) Amerikaans atleet, gespecialiseerd op de 200 en de 400 m. Johnson vestigde zijn naam door tijdens de Goodwill Games joint family

joint family (soms gebruikt als synoniem van extended family of grootfamilie) Samenwonende verwantengroep, meestal bestaande uit de gezinnen van joint venture

joint venture (gemeenschappelijke onderneming) Losse samenwerkingsvorm van twee of meer ondernemingen voor een bepaald doel. De samenwerkende Jongbloed, Jan

Jong, Eelke de

Jong, Eelke de (1935-1987) Nederlands schrijver en journalist. Na een aantal jaren in de journalistiek (o.a. Vrije Volk, De Telegraaf, Haagse Post, Jong, Tonny de

Jong, Tonny de (geb. 1974) Nederlands hardrijdster op de schaats, behaalde in 1997 de Nederlandse titel all round, en verlengde deze in 1998. In 1997 jonk

Jongbloed, Jan (geboren Amsterdam 25 november 1940) Nederlands voetballer, kwam als doelverdediger 24 maal uit voor het Nederlands elftal, warvoor Jongeren Advies Centrum

Jongeren Advies Centrum (JAC) Nederlandse dienst voor alternatieve hulpverlening aan jongeren (15-30 jaar), georganiseerd in plaatselijke afdeli

jonk Chinees zeilschip, voor en achter sterk oplopend en afgedekt met matten, voorzien van eenvoudige vierkante zeilen aan een of twee masten. We

Jonk, Wilhelmus Maria (Wim)

Jonk, Wilhelmus Maria (Wim) (geb. 1966) Nederlands voetballer, ging als middenvelder in 1988 over van Volendam naar AFC Ajax, waar hij met Jordan, Michael Jeffrey

Jordan, Michael Jeffrey (geboren Brooklyn 17 februari 1963) Amerikaans basketbalspeler, sterspeler van NBA, kwam talloze malen uit voor het Amer

Joroeba

Joroeba (Yoruba) Volk in Zuidwest-Nigeria en aangrenzende gebieden in Benin. Voornamelijk landbouwers, hoewel ook grote aantallen in de steden Josselin de Jong, Jan Petrus Benjamin de

Josselin de Jong, Jan Petrus Benjamin de (1886-1964) Nederlands cultureel antropoloog, studeerde aanvankelijk letteren. Een taalonderzoek onder journalistiek

journalistiek In een ruime opvatting van het begrip journalistiek zou men er alle vormen van nieuwsgaring, verslaggeving en openbaarmaking toe kunnen Joyner-Kersee, Jacqueline

Joyner-Kersee, Jacqueline (geboren East Saint Louis 3 maart 1962) Amerikaans atlete, gespecialiseerd op de zevenkamp en het verspringen. Zij werd

joyriding

joyriding Verkeersdelict dat bestaat uit het opzettelijk zonder toestemming van de eigenaar met diens auto e.d. gaan rijden.

juchtleder

juchtleder Rundleer met een nalooiing van berkenextract, altijd met anilineverf gekleurd. Zacht en waterdicht.

judo

judo Letterlijk: de flexibele weg. Een vechtsport die gebaseerd is op het uit balans brengen van de tegenstander door worpen. De judoka bestrijdt zijn Juglar, Joseph Clément

Juglar, Joseph Clément (1819-1905) Frans arts en econoom. Omschreef in 'Les crises commerciales et leur retour périodique en France, en Anglete

Jules Rimet-beker

Jules Rimet-beker Een wisselbeker die de inzet is van de vierjaarlijkse strijd om het wereldkampioenschap voor landenploegen. De beker werd aanvankelijk Jumping Amsterdam

Jumping Amsterdam Bekendste internationaal indoor concours hippique in Nederland, voor het eerst gehouden in 1957. De wedstrijden vinden jaarlijks Jungk, Robert

Jung, Carl Gustav (1875-1961) Zwitsers psychiater. De grondlegger van de analytische psychologie, die hij deels onafhankelijk, maar gedurende enige Junker

Jungk, Robert (1913-1994) Oostenrijks futuroloog. Jungk ontvluchtte Duitsland in 1933 en studeerde psychologie en sociologie aan de Sorbonne in Jung, Carl Gustav

Junker Duitse landadel, afkomstig uit Brandenburg, die vanaf de 16e eeuw als grootgrondbezitters en officieren een elitegroep vormden met veel macht. junkie

junkie (afgeleid van het Amerikaanse woord voor 'vuilnis') Verslaafde aan narcotica. De term verwijst naar de zelfkantaspecten: de verpaupering en Junod, Henri Alexandre

Junod, Henri Alexandre (1863-1934) Zwitsers zendeling en antropoloog. Verrichtte veel etnologisch onderzoek naar de cultuur van stammen in zuid

junta

junta (Sp: samenkomst) 1. In Spanje een comité, bestaande uit belangrijke personen, waarin politieke en staatszaken behandeld werden. Deze junta's Jurion, Armand (Jef)

Jurion, Armand (Jef) (geboren Ruisbroek 24 februari 1937) Belgisch voetballer, kwam als middenvelder 64 maal uit voor het Belgisch elftal. Jurion jurisdictie

jurisdictie Letterlijk rechtspraak, meestal gebruikt in de betekenis van competentie of rechtsmacht: bevoegdheid van de rechter om zich met de aan hem jurisprudentie

jurisprudentie Rechtspraak, het geheel van rechterlijke beslissingen, verzameling vonnissen vnl. van de hoogste rechtscolleges in een land. In de Angelsaksische jurist

jurist Tegenwoordig de benaming voor iedereen die een doctoraal examen in een van de juridische studierichtingen heeft afgelegd. Vroeger werd de Jürtsjen-Toengoezen

Jürtsjen-Toengoezen (Joetsjen-Toengoezen; Jürched; Jürchen) De J.-T. waren een nomadenstam in Mantsjoerije, die tot in de 12e eeuw onderworp

juryrechtspraak

juryrechtspraak Strafrechtspraak, waarbij een college van niet-juristen al of niet in samenwerking met een overheidsrechter beslissingsmacht heeft. justitie

justitie Overheidstaak gericht op de handhaving van het recht. In ruime zin wordt hieronder verstaan de gehele rechtspraak en alle instellingen die daarmee justitiële documentatie

justitiële documentatie Opslag van strafrechtelijke gegevens. Bij alle rechtbanken en centraal op het ministerie van Justitie worden twee registers bijgehouden: kaak (gesch.)

kaak (gesch.) Aanvankelijk een ton (= kaak), later schandpaal. Een op een voetstuk geplaatste paal of zuil, waaraan een veroordeelde werd gekluisterd kaarden

kaarden Het ontwarren van vezelvlokken, zodat de afzonderlijke vezels min of meer evenwijdig in een dunne vezellaag of vezelvlies komen te ligge

kaars

kaars Kaarsen waren lange tijd de voornaamste vorm van kunstverlichting. In de Middeleeuwen was het kaarsenmakersgilde een belangrijke ambachtsgroep. kaartspelen

kaartspelen Gezelschapsspelen waarbij men met in waarde oplopende kaarten speelt. Te onderscheiden zijn spelen die in slagen gespeeld worden en kaas

kaas Zuivelproduct, vervaardigd door melk te laten stremmen en vervolgens de hierbij gevormde kaasmassa (wrongel) en het vocht (wei) van elkaar kaas, commissiekaas,

kaas, Edammer

kaas, Edammer Stevige kaas, dikwijls enigszins bros, met een minimaal gewicht van 1700 gram en een vetgehalte in de droge stof van 40%.

kaas, Goudse

kaas, Goudse Kaas van minimaal 3,5 kg, zacht tot stevig, met een vetgehalte in de droge stof van 48%. Goudse kaas

kaas, komijnekaas,

kaatsen Het kaatsen is een balspel voor twee teams van elk drie spelers. Vroeger werd het kaatsspel vrij algemeen gespeeld, maar tegenwoordig wordt Kabarden

Kabarden Volk in het noorden van de Kaukasus, in de Russische deelrepubliek Kabardino-Balkarië. Leven van landbouw en veeteelt. Het zijn moslims, kabeljauwachtigen

kabel, coaxiaal (coaxkabel) Afgeschermde hoogfrequentkabel voor storing- en verliesvrije doorgifte van FM- en tv-signalen. Men spreekt ook wel kabinet 1. algemeen

kabeljauwachtigen (schelvisachtigen, orde Gadiformes, klasse beenvissen) Bijna uitsluitend in zee levende vissen, waarbij de vinnen lange vinzomen kabeljauwen

kabeljauwen (schelvissen, onderorde Gadoidei, orde kabeljauwachtigen) Grote groep kabeljauwachtigen, verdeeld over drie kleine families (diepzeeschel

kabeljauwoorlogen

kabeljauwoorlogen (Eng: Cod War) Serie conflicten tussen IJsland en Groot-Brittannië over de vrije toegang tot IJslands viswateren, leidend tot een kabel, coaxiaal

kabinet 1. algemeen Een kabinet was aanvankelijk het vertrek waar West-Europese regerende vorsten hun vertrouwelingen raadpleegden over staa

kabinet 2. Nederland

kabinet 2. Nederland 1. Ambtelijk bureau ter assistentie van met name de koningin, ministers, burgemeesters, enzovoorts. 2. Feitelijke hoogste macht. kabinet 3. België

kabinet 3. België Het woord kabinet wordt in België doorgaans niet gebruikt voor de ministerraad, maar voor het particuliere of politieke secretariaat kabinetscrisis

kabinetscrisis Crisis, die ontstaat, wanneer het gehele kabinet zijn ontslag aanbiedt aan de koning(in) wegens een intern conflict of een conflict met kabinetsformateur

kabinetsformateur Persoon die van de koning(in) de opdracht krijgt een kabinet te vormen. Het is gebruikelijk dat na verkiezingen de opdracht in eerste kabinetsinformateur

kabinetsinformateur Persoon die van de koning(in) de opdracht ontvangt een onderzoek in te stellen naar de mogelijkheden om te komen tot de vorming kabinetskwestie

kabinetskwestie Onderwerp van regeringsbeleid (zoals wetswijziging) dat bij niet-aanvaarding door het parlement, reden is voor het gehele kabinet kabinetsraad (België)

kabinetsraad (België) Vergadering van ministers, oorspronkelijk door de koning, later door de Eerste Minister voorgezeten. Om verwarring met de Kabylen

Kabylen Grootste Berbervolk. Hun dorpen liggen hoog in het woeste, noordelijke berggebied. Het zijn moslims, die leven van landbouw (vijgen en Kachin

Kachin Volk in het noordoosten van Birma en aangrenzende gebieden in China en India. Leven van landbouw (rijst, maïs, sesam, tabak door middel kachinapriesters

kachinapriesters Priesters bij de Pueblo-Indianen (Noord-Amerika) die een geheim genootschap vormen. De maskers die zij bij rituele dansen dragen, Kadaster (België)

Kadaster (België) Overheidsdienst belast met de registratie van de rechtstoestand en de gesteldheid van onroerend goed. Het Kadaster heeft een fiscaal Kadaster (Nederland)

Kadaster (Nederland) (Kadaster en de openbare registers) Sinds mei 1994 zelfstandig bestuursorgaan, belast met de registratie van de rechtstoestand kaderspelen

kaderspelen Een spelsoort waarbij het speelveld in kadervakken is verdeeld. In ieder vak mag slechts één (kader 47/1) dan wel twee caramboles (ka

kaderwet

kaderwet (raamwet) Korte wet waarin de grote lijnen worden vastgelegd, terwijl de eigenlijke regeling wordt overgelaten aan de betrokken minister(kadi

kadi Islamitisch rechter. De kadi spreekt recht op basis van de sjaria. De praktijk van de rechtspraak is zeer gevarieerd. In de meeste islamitische landen kaftan

kaftan Lang overkleed met lange mouwen dat voornamelijk in het Midden-Oosten wordt gedragen.

Kagoeroe

Kagoeroe (Kaguru, Kagulu) Stam in Oost-Tanzania. Zij beplanten het bosland (ladangmethode) met gierst, bananen en maïs als hoofdproducten. Hun Kaiser, Henry John

Kaiser, Henry John (1882-1967) Amerikaans industrieel, was betrokken bij de bouw van verschillende stuwdammen (onder andere de Boulder Dam)

Kaiser, Stien

Kaiser, Stien (geboren Delft 20 mei 1938) Nedelands hardrijdster op de schaats, werd in 1967 in Deventer wereldkampioene allround, nadat zij twee kajak

kajak Een lange, slanke boot die aan de bovenzijde grotendeels dicht is en laag op het water ligt. De vaarders zitten met de knieën enigszins opgetrokken Kaka

Kaka Stam in Zuidoost-Kameroen. Het zijn voornamelijk boslandbeplanters (ladangmethode) met bananen als hoofdproduct. Hun taal behoort tot de Kakeangenootschap

Kakeangenootschap Geheim genootschap bij de Patasiwhitam-stam (Ceram, Indonesië) dat alle mannelijke stamleden, in zoverre zij de initiatieriten kalenderrekenen

kalenderrekenen De vaardigheid om binnen enkele seconden te kunnen zeggen op welke dag bijvoorbeeld 27 december 1963 viel. Er bestaan twee Kalinga

Kalinga Krijgslustig volk op het eiland Luzon (Filippijnen). Leven van landbouw (rijst met behulp van de ladangmethode, incidenteel terrasbouw) en kalkammonsalpeter

kalkammonsalpeter Kunstmeststof met stikstofgehalte 22-28%. Wordt vaak vermengd met superfosfaat; werkt niet verzurend op de bodem.

Kalmoeken

Kalmoeken (Ook: Kalmukken) West-Mongoolse nomaden die in de 17e eeuw uit Chinees Dzjoengarije wegtrokken en zich aan de benedenloop van kalotte

kalotte Anatomische term voor een klein sterk deel in de bovenschedel. De kalotte is vaak het enige schedeldeel dat bij archeologische opgravingen Kamba

Kamba Volk in Kenia, sterk verwant aan de Kikuyu. Voornamelijk landbouwers (gierst, maïs) en veehouders, hoewel veel Kamba ten gevolge van overbevolking Kambonbonke-genootschap

Kambonbonke-genootschap Genootschap van smeden bij de Temne (stam in West-Afrika). De leden van het Kambonbonke-genootschap hebben kamer

kamer 1. Onderdeel van volksvertegenwoordiging: Eerste Kamer, Tweede Kamer. 2. Afdeling van rechtscollege. In een enkelvoudige kamer wordt Kamer van Volksvertegenwoordigers

Kamer van Volksvertegenwoordigers Belangrijkste politiek lichaam in België. De Kamer van Volksvertegenwoordigers bestaat uit 150 leden, voor kamerbemiddeling

kamerbemiddeling Met elkaar in contact brengen van en/of bevorderen van een overeenkomst tussen een potentiële verhuurder en iemand die een Kamercommissie

Kamercommissie Commissie van kamerleden die zich bezighoudt met een bepaald deel van het parlementaire werk. Zowel de Tweede als de Eerste Kamers van Koophandel en Fabrieken

Kamers van Koophandel en Fabrieken Semi-overheidsinstellingen ter bevordering van handel en industrie. Sinds 1998 zijn er in Nederland 21 kamers kamgaren

kamgaren Veelal wollen garen opgebouwd uit lange, sluike vezels. Tijdens het kamproces zijn de korte vezels (kamling) eruit gehaald. Het is sterker kamillen

kamillen (geslachten Anthemis en Matricaria, composietenfamilie) Kleine kruiden met gele buisbloemen en soms witte lintbloemen, geveerde bladere

kamizool

kamizool (Lat.: camisia = hemd) Mannenvest met mouwen. In de mode in de 2e helft van de 17e eeuw. Sedert eind 19e eeuw dameshemdje van wol Kampmann, Viggo

Kampmann, Viggo (1910-1976) Deens econoom en sociaal-democratisch politicus. Directeur van de Nationale Bank (1950-53), vervolgens minister Kanaalzwemmen

Kanaalzwemmen Een onderdeel van het marathonzwemmen, waarbij men Het Kanaal overzwemt. Het Kanaal werd voor het erst bedwongen op 24 Kanafani, Ghassan Fayiz

Kanafani, Ghassan Fayiz (1936-1972) Palestijns journalist en schrijver, die in 1948, tegelijk met 800.000 amdere Palestijnen, voor de Israëlische Kanaka-verkeer

Kanaka-verkeer In de tweede helft van de 19e eeuw werden ongeveer 60.000 Kanaken (bewoners van eilanden in de Stille Oceaan) naar Queenslan

kanalisatie

kanalisatie 1. Bevaarbaar maken van delen van een rivier voor (grotere) schepen. O.a. door uitdiepen, aanbrengen van beschoeiing tegen afslag door kandidaat

kandidaat 1. Iemand die in aanmerking komt of wil komen voor het bekleden van een bepaalde functie. 2. In Nederland voormalige academische graad kandidatentoernooi

kandidatentoernooi Onderdeel van de driejaarlijkse cyclus om het wereldkampioenschap schaken. Oorspronkelijk was het een werkelijk toernooi, Kanellopoulos, Panayiotis

Kanellopoulos, Panayiotis (1902-1986) Grieks socioloog en politicus. Hoogleraar sociologie aan de universiteit van Athene (1929-1935). Wijdde Kanemboe

Kanemboe Stam in Tsjaad. Het zijn moslims die voornamelijk bestaan van veeteelt en savannelandbouw met gierst als hoofdproduct. Hun taal behoort kannibalisme (sociol.)

kannibalisme (sociol.) (antropofagie) Eten van soortgenoten. Zou vroeger wijd verbreid gebruik zijn geweest en zou zich nu beperken tot afgesloten Kano Djigoro

Kano Djigoro (1860-1938) Japans sportman en -leraar, de grondlegger van het moderne judo. Djigoro bestudeerde in oude Japanse vormingsscholen Kanoeri

Kanoeri Volk in de provincie Bornu (Nigeria). Het zijn moslims die savannelandbouw bedrijven met gierst en pinda's als hoofdproducten. Hun taal, kanopolo

kanopolo Een balspel, gespeeld door twee teams van elk vijf kanovaarders op een 'veld' van 30 bij 20 m. De spelers verplaatsen zich in kano's van 2-kanovaren

kanovaren Een watersport, waarbij een of meer personen een lichte boot voortbewegen met een peddel. Er zijn twee boottypes: de kajak en de Canadese Kansa

Kansa (Konza) Indianenstam in Oklahoma (VS). Vroeger waren het in Kansas levende semi-sedentaire jagers en verzamelaars. In 1873 werden zij door kansovereenkomst

kansovereenkomst Overeenkomst, waarbij de verplichtingen van een of meer partijen afhankelijk zijn gesteld van een onzekere gebeurtenis. Voorbeelden: kansspelbelasting

kansspelbelasting Directe belasting op de opbrengst van casinospelen, loterijen en prijsvragen. De belasting wordt ingehouden door degene die de kansspelen

kansspelen Spelvormen waarvan de uitslag geheel of grotendeels door het toeval wordt bepaald. Ingedeeld in: weddenschappen, loterijen, gokspelen kant

kant Weefsel, bestaande uit een vlechtwerk van draden die met behulp van een naald of klossen gekruist of geslingerd zijn, zodat een netwerk van sierlijke kantharos

kantharos Antieke drinkbeker op voet uit de Hellenistische en Romeinse tijd. Vervaardigd van metaal, meestal voorzien van twee grote oren aan de kanton (België)

kanton (België) Kleinste rechtsgebied in België. België heeft 222 gerechtelijke kantons met in elk daarvan een vredegerecht. In een twintigtal kantons kanton (Nederland)

kanton (Nederland) Kleinste rechtsgebied in Nederland. Er zijn 62 kantons in elk waarvan een kantongerecht is gevestigd.

kantongerecht

kantongerecht Laagste instantie van gewone rechtspraak, waar in principe alleen eenvoudige zaken behandeld worden. Er wordt recht gesproken door kantoortuin

kantoortuin Kantoorruimte waarin men getracht heeft de eentonigheid die veel moderne kantoorgebouwen kenmerkt te doorbreken met het plaatsen Kantorovitsj, Leonid Vitalijevitsj

Kantorovitsj, Leonid Vitalijevitsj (1912-1986) Russisch wiskundige en econoom, verbonden aan de Academie van Wetenschappen in Moskou. Ontving Kanuri

Kanuri Stammenvolk in Noordoost-Nigeria en aangrenzende gebieden in Niger en Tsjaad. Hun gelijknamige taal behoort tot de Nilosaharaanse taalfamilie. kapitaal (econ.)

kapitaal (econ.) Kapitaal heeft diverse betekenissen. Een daarvan is een geldsom, zoals bij kapitaalverzekering. Een andere is het totale vermogen: kapitaalcoëfficiënt

kapitaalcoëfficiënt (capital-output-ratio) Verhouding tussen kapitaalgoederenvoorraad en productie, bijv. per jaar, met andere woorden de waarde van kapitaalcoëfficiënt, marginale

kapitaalcoëfficiënt, marginale Verhouding tussen investeringen (uitbreiding van de kapitaalgoederenvoorraad) en de productiestijging.

kapitaalgoederen

kapitaalgoederen (ook: investeringsgoederen, productiegoederen) Een goed dat technisch gesproken langer `meegaat' dan de periode waarin het is kapitaalgoederenindustrie

kapitaalgoederenindustrie Industrie waarin de productie van kapitaalgoederen centraal staat. Het gaat dan om goederen die nodig zijn om de product

kapitaalmarkt

kapitaalmarkt Markt in abstracte zin waar vermogensrechten (effecten, kredieten, enz.) met een looptijd van meer dan één jaar worden verhandeld.

kapitaalverzekering

kapitaalverzekering Verzekering waarbij de omvang van de uitkering van tevoren vaststaat. Het tijdstip van de uitkering kan afhankelijk zijn van de kapitaalvlucht

kapitaalvlucht Internationale kapitaalbewegingen op korte termijn, veroorzaakt door vrees voor wisselkoersveranderingen, politieke situatie, enz. Een kapitalisatie

Kapital, Das Hoofdwerk van Karl Marx en uitgangspunt van de marxistische wereldbeschouwing. Bevat de stelling dat de kapitalistische economie kapitein

kapitalisatie De vorming van vermogen door een onderneming, bijvoorbeeld door het uitgeven van aandelen.

kapitalisme

kapitalisme Economisch stelsel waarbij de productie en de verhandeling van goederen gericht zijn op het maken van winst, gebaseerd op de vrije markt Kapital, Das

kapitein 1. Gezagvoeder van een schip. 2. Officiersrang. Bij de marine is kapitein-ter-zee gelijkwaardig aan de kolonelsrang in het leger. Bij land- en kappa-effect

kappa-effect Het verwarren van tijd en ruimte. Dit effect treedt met name bij kinderen op. Als de proefleider een geblinddoekt proefpersoon in zijn kaproen

kaproen Middeleeuwse hoofdbedekking voor mannen: een kap met een zeer lange slip, de lamfer, en een schouderstuk.

Karakalpak

Karakalpak (Kalpak) Volk in de Oezbeekse deelrepubliek Karakalpakstan. Onder hen komen landbouwers, pastorale nomaden en vissers voor. Ze proberen karakter

karakter De eigenschappen die een persoon eigen zijn. Het woord karakter is afgeleid van het Griekse charassoo, dat stempel of inkerving betekent. karakterstoornis

karakterstoornis Zodanig hinderlijke karaktertrekken dat het leven van de persoon in kwestie er ernstig door wordt verstoord. Vrijwel iedereen heeft karate

karate Letterlijk: de weg van de lege hand. Een tot het budo behorende ongewapende vechtsport op basis van slag-, stoot- en traptechnieken. Wedstrijden karavaan

karavaan Oorspronkelijk grote groep op kamelen of anders reizende kooplieden of pelgrims. Karavanen werden gevormd om op een veilige manier Karel de Grote-prijs

Karel de Grote-prijs (ook: Internationale Karlspreis der Stadt Aachen) Een in 1949 ingestelde prijs die in principe jaarlijks wordt gegeven aan een Karen

Karen Mongoloïde stammenvolk in Birma en West-Thailand. In Birma hebben de Karen zich tijdens het Britse bewind sterk ontwikkeld en kregen een karnemelk

karnemelk Zuur en mager melkproduct, dat ontstaat bij de boterbereiding, wanneer bij het karnen van de room de boterkorrels zich afscheiden en de karnen

karnen Bewerking in de zuivelindustrie waarbij de in een ketel (karn) gebrachte melk of room door het ondergaan van bewegingen (roeren, kloppen, karper

karper (Cyprinus carpio, familie karpers) Flinke vis met 3 rijen keeltanden, 2 baarddraden, uiteenlopende kleuren, veelal met goud- of roestkleurige Karpov, Anatoli Jevgenjevitsj

Karpov, Anatoli Jevgenjevitsj (geboren Zlatoust 23 mei 1951) Russisch schaker, werd 1969 wereldjeugdkampioen en in 1970 grootmeester. In 1975 kartel

kartel (mededingingsregeling) Afspraak tussen ondernemingen om de onderlinge concurrentie te beperken. Zowel in de Europese Unie als in België kartelwetgeving

kartel, horizontaal Kartel dat de mededinging tussen ondernemingen met dezelfde functie in de bedrijfskolom (bijv. producenten) regelt.

kartel, verticaal

kartel, verticaal Kartel dat de mededinging in verschillende geledingen van de bedrijfskolom regelt (bijv. producent-detaillist).

kartelwetgeving Wetgeving die kartels (concurrentiebeperkende afspraken) verbiedt of beperkt. In Nederland vallen kartels onder de nieuwe Wet op kartel, horizontaal

karting

karting De kleinste klasse in de autosport (ook skelter of go-kart genoemd), waarbij men rijdt in wagentjes bestaande uit een buizenframe zonder carrosserie. (techn.)

karton (techn.) Stevig plaatmateriaal vervaardigd van geperst en/of met bindmiddel versterkt papier, stro e.d., hoofdzakelijk gebruikt voor verpakkingsdoeleinden.

kas

kas Een ruimte die door glazen (tegenwoordig ook plastic) wanden van de buitenlucht wordt gescheiden. In onverwarmde glazen kassen wordt de temperatuur Kasparov, Gary

Kasparov, Gary (eig. Garik Weinstein; geboren Bakoe 13 april 1963) Russisch schaker, werd op dertienjarige leeftijd Russisch jeugdkampioen. Kasparov kasschuif

kasschuif Verschuiving van een betaling ten laste van een bepaald jaar van de rijksbegroting naar een volgend of een voorgaand begrotingsjaar, waa

kasselrij

kasselrij (Ook: burggraafschap of castellania) De belangrijkste gerechtelijke en administratieve eenheid waarin het middeleeuwse graafschap Vlaanderen kastanjes

kastanjes Bomen behorend tot de beukenfamilie (tamme kastanjes) en de paardenkastanjefamilie (paardenkastanjes); grote gelijkenis tussen de zaden, kaste

kaste (djati, jati; Port.: casta = geslacht, stam) Gesloten maatschappelijke klassen, hiërarchisch gerangschikt en met erfelijk lidmaatschap. Onder invloed kastestelsel

kastestelsel (Port: Casta = iets dat niet gemengd is) Systeem van gesloten maatschappelijke 'kasten' dat vooral in India voorkomt. Men wordt geboren kata

kata Een demonstratie van de bewegingen van de manieren van aanvallen, verdedigen en tegenaanvallen bij karate en kendo. Het is een schijngevecht kataplexie

kataplexie Het door heftige emoties niet meer in staat zijn zich te bewegen, doordat de spieren niet meer aangespannen kunnen worden. Dit kan zowel katern

katern Deel van een boek, krant, enz. In 16 (24, 32) pagina's gevouwen drukvel.

kathedersocialisme

kathedersocialisme Oorspronkelijk spotnaam voor de opvattingen van een groep Duitse economen in de tweede helft van de 19e eeuw. Zij propag

Katholiek Centrum voor Lektuurinformatie en Bibliotheekvoorzieningen

Katholiek Centrum voor Lektuurinformatie en Bibliotheekvoorzieningen (KCLB) Vlaamse organisatie voor r.-k. bibliotheken die tevens de inrichting Katholieke Arbeidersbeweging

Katholieke Arbeidersbeweging (KAB) Nederlandse vakcentrale, in 1945 voortgekomen uit het rooms-katholiek Werklieden Verbond (opgeheven Katholieke Arbeidersjeugd

Katholieke Arbeidersjeugd (KAJ) Belgische organisatie voor werkende jongeren, ontstaan in 1924 uit verschillende kleinere bewegingen, met name Katholieke Radio Omroep

Katholieke Radio Omroep (KRO) Nederlandse omroepvereniging, opgericht in 1925. Doel: uitzendingen te verzorgen die strekken tot geestelijke Katholieke Werkliedenbond

Katholieke Werkliedenbond Belgische organisatie, opgericht in 1941, met als doelstelling de bevordering van de culturele positie der mannelijke, katoen

katoen (geslacht Gossypium, kaasjeskruidfamilie) Lage struiken met handvormig gelobde bladeren en vrij grote bloemen, vijfhokkige groene openspringende Katsjari

Katsjari (Kachari) Volk in Assam (India). Het zijn voornamelijk landbouwers die georganiseerd zijn in patrilineale clans. In hun cultuur en godsdienst kauwgom

kauwgom Van oorsprong Amerikaanse lekkernij, gemaakt van een speciaal soort gom die met etherische oliën en suiker is geprepareerd. Tegenwoordig kavel

kavel 1. Elk der gedeelten, waarin een partij goederen voor de verkoop, met name op een veiling, is gesplitst. 2. Elk der percelen, waarin een stuk gro

kaviaar

kaviaar Licht gezouten kuit van de gewone steur (Acipenser sturcio) waaruit de eierschalen zijn verwijderd. Geldt als buitengewone delicatesse. Om

Kawchottine

Kawchottine (Hare) Canadese Indianenstam ten noorden van het Great Bear Lake. Zij leven voornamelijk van jacht en visvangst. In noodgevallen jagen Kayastha

Kayastha Invloedrijke Indiase kaste, waarvan de leden merendeels in Bengalen wonen. Al van oudsher zijn het klerken en boekhouders. Door deze Kazakken

Kazakken (Kazachen) Turks-Mongools volk in de Kazachstan en China. Van oorsprong pastorale nomaden, thans hoofdzakelijk sedentair. Spreken KBBB

KBBB 1. Koninklijke Belgische Basketball Bond, de organisatie die zich bezighoudt met het basketbal in België, opgericht in 1927. 2. Koninklijke Belgische KBFH

KBFH Koninklijke Belgische Federatie van Handboogschutters, de organisatie die zich bezighoudt met de handboogsport in België.

KBKB

KBKB 1. Koninklijke Belgische Kaatsbond, de organisatie die zich bezighoudt met het kaatsen in België, opgericht in 1902. 2. Koninklijke Belgische KBKV

KBKV Koninklijk Belgisch Kanoverbond, de organisatie die zich bezighoudt met het kanovaren in België, opgericht in 1934.

KBLTB

KBLTB Koninklijke Belgische Lawn Tennis Bond, de organisatie die zich bezighoudt met het tennis in België, opgericht in 1902.

KBRB

KBRB Koninklijke Belgische Roei Bond, de organisatie die zich bezighoudt met het roeien in België, opgericht in 1887.

KBSB

KBSB Koninklijke Belgische Schaak Bond, de organisatie die zich bezighoudt met het schaken in België, opgericht in 1920.

KBTB

KBTB Koninklijke Belgische Turnbond, de organisatie die zich bezighoudt met het turnen in België, opgericht in 1865.

KBTP

KBTP Koninklijke Belgische Tafeltennisbond, de organisatie die zich bezighoudt met het tafeltennis in België, opgericht in 1931.

KBVB

KBVB Koninklijke Belgische Voetbal Bond, de organisatie die zich bezighoudt met het voetbal in België. De KBVB is ontstaan uit de in 1895 te Brussel KBWB

KBWB 1. Koninklijke Belgische Wielrijders Bond, de organisatie die zich bezighoudt met het wielrennen in België, opgericht in 1882. 2. Koninklijke KBWV

KBWV Koninklijk Belgisch Watersport Verbond, de organisatie die zich bezighoudt met de watersport in België.

KBYV

KBYV Koninklijk Belgisch Yachting Verbond, de organisatie die zich bezighoudt met het zeilen in België, opgericht in 1921.

KBZRB

KBZRB Koninklijke Belgische Zwem- en Reddings Bond, de organisatie die zich bezighoudt met het waterpolo en zwemmen in België, opgericht in KCA

KCA (klein chemisch afval) Gevaarlijke afvalstoffen die uit het huishouden afkomstig zijn (voor ca. 50% bestaande uit verfresten, voorts oplosmiddelen, KDBN

KDBN Karate-Do Bond Nederland, de organisatie die zich bezighoudt met karate in Nederland, opgericht in 1979.

keeft

keeft (ook kevi) Eikenhouten kast, vooral in de 17e en 18e eeuw in Friesland in gebruik, met voor de bovenste plank twee ajour uitgesneden deurtjes. kegelbaan

kegelbaan Een houten of kunststof baan met een lengte van 19,90 m en een breedte van 30 cm. De baan is in de lengte voorzien van een lichte uitholling. kegelen

kegelen Een werpspel waarbij men met een van hout of kunststof vervaardigde bal (gewicht ca. 9 kg) negen kegels omver moet werpen. De bal heeft keirin

keirin Een onderdeel van het baanwielrennen, waarbij een aantal renners eerst twee neutrale ronden achter een gangmaker rijden, waarna de eindsprint Keith, Arthur

Keith, Arthur (1865-1955) Engels anatoom en fysisch antropoloog. Verrichtte veel onderzoek naar tand- en schedeltypen bij fossielen en moderne mensen. Keith, Minor Cooper

Keith, Minor Cooper (1848-1929) Amerikaans industrieel, medeoprichter van de United Fruit Company. In Costa Rica legde hij een spoorweg aan

keizer

keizer Monarch van een groot rijk. De titel van keizer (Caesar) werd vanaf 27 v. C. gedragen door de machthebbers in het Romeinse Rijk. Degenen Keizer, Piet

Keizer, Piet (geboren Amsterdam 14 juni 1943) Nederlands voetballer, kwam als linksbuiten 34 maal uit voor het Nederlands elftal. Keizer speelde Kelk, Cornelis Jan (Cees)

Kelk, Cornelis Jan (Cees) (1901-1981) Nederlands schrijver en dichter. Hij studeerde enige tijd letteren, was daarna werkzaam in boekhandel en uit

Keller, Hans

Keller, Hans (geb. 1937) Nederlands film- en televisieregisseur. Hans Keller begon bij de redactie van de KRO, waar hij vele kunst- en literaire programma's KEMA-keur

KEMA-keur Keuringsmerk van de Keuringsdienst voor Elektrotechnische Materialen te Arnhem (opgericht 1927). Garandeert de deugdelijkheid van Kempen, Dingeman Pieter (Piet) van

Kempen, Dingeman Pieter (Piet) van (Ooltgensplaat 12 december 1898-Neder over Heembeek 4 mei 1985) Nederlands wielrenner, reed in de jaren Kemper, Joan Melchior

Kemper, Joan Melchior (1776-1824) Nederlands jurist en politicus. Hoogleraar te Amsterdam en Leiden. Schreef de tekst van de proclamatie van Kempner, Robert W.

Kempner, Robert W. (1899-1993) Duits-Amerikaans jurist. Als officier van justitie in de Duitse deelstaat Pruisen was Kempner al in de jaren dertig kempo

kempo Een Chinese vechtsport waarvan de beoefenaar ongewapend is; van origine slechts beoefend als zelfverdediging door rondtrekkende Chinese kendo

kendo Een Japanse zwaardvechtsport, waarvan de naam is afgeleid van ken = zwaard, do = wijze, manier. Kendo wordt beoefend op een houten vloer Kennedy-ronde

Kennedy-ronde Tariefronde in het kader van de GATT, gehouden van 1964 tot 1967. Deze onderhandelingen leidden tot een algemene vermindering kenteken

kennis- Specialisme gericht op de plaats van het denken en de kennis in de samenleving; op de sociale voorwaarden voor ontstaan en ontwikkeling sociologie, kunstsociologie,

kenteken Benaming voor de letter- en cijfercombinatie, waarmee motorvoertuigen geregistreerd worden en voor de plaat (kentekenplaat, nummerplaat) Kentucky Derby

Kentucky Derby Paardenren over 2000 m, gehouden op de baan Churchill Downs van Louisville (Kentucky) in de VS. De Kentucky Derby werd v

Keres, Paul Petrovitsj

Keres, Paul Petrovitsj (1916-1975) Estisch schaakgrootmeester met een zeer combinatoire stijl. Keres was reeds voor 1940 een serieuze kandidaat Kerk en staat

Kerk en staat De verhouding tussen de Kerk als godsdienstige organisatie en de staat als bestuur van de burgermaatschappij; in breder verband ook kerkelijkheid en kerksheid

kerkelijkheid en kerksheid Twee godsdienstsociologische begrippen, onderscheiden door de Nederlandse socioloog J.P. Kruijt (1898-1975), ter aanduid

Kerkhof, René van de

Kerkhof, René van de (geboren 16 september 1951) Nederlands voetballer, kwam als voorhoedespeler 47 maal uit voor het Nederlands elftal. Hij

Kerkhof, Willy van de

Kerkhof, Willy van de (geboren 16 september 1951) Nederlands voetballer, kwam als middenvelder 55 maal uit voor het Nederlands elftal. Hij spe

kernenergiewetgeving

kernenergiewetgeving De Kernenergiewet van 1963 (in werking getreden in 1970) regelt de toepassing van kernenergie en de bescherming tegen hi

kernitem

kern-item Examenvraag of item in een studietoets, dat betrekking heeft op een essentieel onderdeel van het geleerde en van een gemiddelde moeilijkheidsgraad kerrie

kernitem Examenvraag of item in een studietoets, dat betrekking heeft op een essentieel onderdeel van het geleerde en van een gemiddelde moeilijkheidsgraad kernkabinet (België)

kernkabinet (België) Kern van de ministerraad, gevormd door de meest ervaren ministers, onder wie de Eerste Minister en de drie vice-ministers. In kerntaken (NAVO)

kerntaken (NAVO) De kerntaken van de West-Europese lidstaten van de NAVO zijn de taken die betrekking hebben op de zgn. inzetmiddelen voor kern-item

kerrie Kruidenmengsel van twaalf tot dertig kruiden, w.o. de gemalen wortelstok van de Cucuma domestica (gemberfamilie). De gele kleur wordt ve

Kerschensteiner, Georg

Kerschensteiner, Georg (1854-1932) Duits pedagoog, aanvankelijk wiskundeleraar. Vanaf 1895 hield hij zich bezig met opvoedkunde en was van Kerstmis

Kerstmis Kerkelijk feest ter herdenking van de geboorte van Jezus; 25 en 26 dec. Het geboortefeest werd pas laat in de 4e eeuw algemeen. De datum kervels

kervels (geslacht Anthriscus, schermbloemenfamilie) Kruiden met fijn ingesneden bladeren, gesnavelde vruchtjes zonder oliegangen. 25 soorten in Kessels, Oscar

Kessels, Oscar (1904-1968) Belgisch boogschutter, boekte talrijke overwinningen in vele landen en vertegenwoordigde België 21 maal op een wereldkampioenschap. ketenaansprakelijkheid, Wet

ketenaansprakelijkheid, Wet Wet van 1981 die beoogt de ontduiking van belasting- en sociale verzekeringsverplichtingen door onderaannemers (kettingbeding

ketting- Breitechniek waarbij zijdelingse lussen naast elkaar liggende draden verbinden en de draden in dezelfde richting lopen als de lussen. breien, kuleerbreien,

kettingbeding Afspraak in een overeenkomst waarbij een der partijen zich verplicht om een bepaalde voorwaarde ook op te nemen in een overeenkomst kettingbreien

kettingbreien Techniek voor breien waarbij de draden in dezelfde richting lopen als de lussen.

kettingdraden

kettingdraden (schering) De draden van een weefsel die bij het weven om en om geheven worden. Meestal van sterkere draden dan de dwars op de Keulen-Deelstra, Atje

Keulen-Deelstra, Atje (geboren Irnsum 31 december 1938) Nederlands hardrijdster op de schaats, was aanvankelijk kortebaanrijdster. Als moeder

keur

keur In de landsheerlijke periode op schrift vastgelegde regeling, die tot stand kwam door onderlinge afspraak van bijv. de burgers van een stad of de Keuringsdiensten van waren

Keuringsdiensten van waren (officieel: Inspecties gezondheidsbescherming) Regionale diensten, ressorterend onder het ministerie van VWS, belast keynesianisme

Keynes, John Maynard (1883-1946) Een van de belangrijkste en invloedrijkste economen van deze eeuw. Tijdens de grote economische crisis van khaki

keynesianisme Economische theorie van de Britse econoom John. Maynard Keynes (1883-1946) die benadrukt dat werkgelegenheid en economische Keynes, John Maynard

khaki (Oerdoe: stof, zand) Gele tot geelbruine stof voor tropenkleding. Voor het eerst voor militaire uniformen toegepast door de Britten, die er in 1847 Khaled

Khaled (eig. Khaled Hadj Brahim) Algerijnse rai-zanger. Noemt zich daarbij cheb (jongen) om aan te geven dat hij zich afzet tegen de cheiks (ouderen). Kharia

Kharia In drie stammen verdeeld bergvolk in Bihar en Orissa (India). Het zijn voornamelijk jagers, verzamelaars en landbouwers. Zij zijn merendeels Khasa

Khasa Bergvolk in Uttar Pradesh (India), dat door Plinius en Herodotus genoemd wordt. Zij komen ook voor in de Mahabharata. De Khasa zijn voo

Khasis

Khasis Volk in de staat Meghalaya in India. Het zijn voornamelijk landbouwers, die rijst als hoofdproduct hebben en de ladangmethode gebruiken. Khmer

Khmer Grootste volk in Cambodja. Hun voornaamste bestaansmiddel is rijstbouw; daarnaast nemen visserij en handnijverheid een belangrijke plaats Khoisan

Khoisan Benaming voor enkele volken uit Zuid-Afrika, waarvan de Bosjesmannen en Hottentotten de bekendste zijn. Kenmerkend zijn hun kleine gestalte, Khond

Khond (Kond) Grootste volk in de Indiase staat Orissa. De meesten zijn rijstbouwers, die zowel moderne methodes als de traditionele brandcultuur Kieft, Willem Cornelis (Wim)

Kieft, Willem Cornelis (Wim) (geboren Amsterdam 12 november 1962) Nederlands voetballer, kwam als aanvaller 43 maal uit voor het Nederlands Kiers, Roelof

Kiers, Roelof (1938-1994) Nederlands televisiemaker. Kiers debuteerde in 1962 bij de AVRO met een filmpje over de 'jeugd van tegenwoordig' en kiescollege

kiescollege College dat (bij getrapte verkiezingen) rechtstreeks door kiezers gekozen wordt om op zijn beurt een vertegenwoordigend lichaam te kiezen. kiesdeler

kiesdeler Getal dat (bij verkiezingen volgens het stelsel van evenredige vertegenwoordiging) verkregen wordt door het totaal der uitgebrachte geldige kiesdistrict

kiesdistrict Elke afdeling waarin een gebied verdeeld is ten behoeve van verkiezingen. Voor de verkiezingen van Tweede Kamer en Provinciale Staten Kiesraad

Kiesraad College, dat de minister van Binnenlandse Zaken adviseert in alle kiesrechtzaken. De Kiesraad doet bij parlementsverkiezingen tevens dienst kiesrecht

kiesrecht Recht om aan verkiezingen deel te nemen, zowel actief als passief. Het actief kiesrecht (stemrecht) is het recht van de burgers van een staat kiesstelsel

kiesstelsel Regeling van het kiesrecht, in het bijzonder van de wijze waarop kandidaten gesteld en gekozen worden. Meest voorkomend zijn het stelsel kievit (econ.)

kievit (econ.) 'Kievit' is de populaire benaming voor het nieuwe biljet van duizend gulden dat in april 1996 in omloop kwam en de kievit (vanellus vanellus) kijktaboe

kijk- en luistergeld (België) Verplichte jaarlijkse bijdrage voor houders van tv- en radiotoestellen. Er bestaan afzonderlijke tarieven voor kleurentv

kijktaboe Cultureel-antropologische term voor een religieus en magisch gesanctioneerd verbod om naar bepaalde personen of voorwerpen te kijken. kijk- en luistergeld (België)

kikkerproef

kikkerproef (Konsuloff-test; melanoforenreactie) Verouderde zwangerschapsreactie, waarbij men gebruik maakt van groene kikkers. Verwijdering van kikkers

kikkers (kikvorsen, familie Ranidae, orde kikkers en padden) Amfibieën waarvan de wervel voor het heiligbeen gewoonlijk aan beide zijden hol is. Kikuyu

Kikuyu (Akikuyu, Giguyu, Wakikuyu) Grootste volk in Kenya. Van oorsprong landbouwers met gierst, koffie en maïs als hoofdproducten. Hun taal Killanin, Michael Morris

Killanin, Michael Morris (geboren 1914) Werd in 1972 gekozen tot zesde voorzitter van het Internationaal Olympisch Comité als opvolger van Avery

Killy, Jean-Claude

Killy, Jean-Claude (geboren Saint-Cloud 30 augustus 1943) Frans skiër, behaalde van 1966 tot en met 1968 zes wereld- en drie Olympische kampioenschappen kilocalorie

kilocalorie Verouderde eenheid voor warmte, gelijk aan 1000 calorie. Niet toegestaan volgens SI, maar ingeburgerd in de voedingsmiddelenleer en Kilpatrick, William Heard

Kilpatrick, William Heard (1871-1965) Amerikaans pedagoog en hoogleraar (1913). Werkte Deweys opvoedingsleer uit en gaf aanzet tot de ontwikkeling

kilt

kilt Nationale dracht voor mannen in Schotland. Bestaat uit een tot de knie reikende wollen geruite rok in clan-kleuren; aan de achterzijde geplooid en kimono

kimono Tot op de grond reikend kledingstuk met wijde mouwen, bijeengehouden door een ceintuur. Wordt in Japan door vrouwen, mannen en kinderen kinderarbeid

kind

kinderarbeid Loonarbeid door kinderen. In de 19de eeuw moesten zesjarige kinderen vaak al 10 uur of langer per dag hard werken in ongezonde en kinderbescherming

kinderbescherming (jeugdbescherming) In ruime zin alle maatschappelijke hulpverlening bij de verzorging en opvoeding van minderjarigen, in enge kinderbijslag (België)

kinderbijslag (België) Sociale zekerheidsuitkering, toegekend ongeacht het gezinsinkomen. Hoewel feitelijk zowat alle kinderen recht op kinderbijslag kinderbijslag (Nederland)

kinderbijslag (Nederland) Uitkering op grond van de (herhaaldelijk gewijzigde) Algemene kinderbijslagwet (AKW) van 1968. Sinds 1986 (invoeri

kindercultuur

kindercultuur (culture of childhood) Term van de Amerikaanse antropologe Mary Goodman voor het geheel van waarden, doelen, overtuigingen, wereldbeelden kinderhuwelijk

kinderhuwelijk Het in sommige delen van de niet-westerse wereld vooral in het verleden niet ongebruikelijke verschijnsel, dat kinderen worden uitgehuwelijkt kindermishandeling

kindermishandeling Elke vorm van lichamelijke of emotionele geweldpleging die kinderen overkomt, door toedoen of nalaten van ouders en verzorgers. kinderpolitie

kinderpolitie Afdeling van de politie, belast met kinderzaken. Hiertoe behoren zowel door kinderen gepleegde delicten als zaken waarin kinderen het kinderpsychologie

kinderpsychologie Een aanduiding voor het deel van de ontwikkelingspsychologie dat zich vooral bezighoudt met kinderen tussen nul en twaalf jaar.

kinderrecht

kinderrecht 1. burgerlijk kinderrecht. Dat deel van het burgerlijk recht, dat betrekking heeft op minderjarigen (tot 18 jaar). Hiertoe behoren o.m. de kinderrechter

kinderrechter Alleensprekend rechter bij arrondissementsrechtbank, belast met de rechtspraak in kinderzaken, zowel op het gebied van het burgerlijk kindertehuis

kindertehuis Tehuizen voor kinderen die psychisch of lichamelijk ontregeld dreigen te raken. Plaatsing in een kindertehuis kan zowel gedwongen als kindertelefoon

kindertelefoon Telefonische hulpdienst waar kinderen (anoniem) terecht kunnen voor informatie, advies en hulp als zij met een probleem zitten. De kinderwetje van Van Houten

kinderwetje van Van Houten Nederlandse arbeidswet uit 1874 die arbeid door kinderen beneden de twaalf jaar verbood. Deze wet, genoemd naar kindred

kindred Aan het Engels ontleend etnologisch begrip: verwantschapsnetwerk rond één persoon, dat in vele niet-westerse samenlevingen van belang is King-Moffit, Billie Jean

King, Gregory

King, Gregory (1648-1712) Engels genealoog en statisticus. Bekend door zijn 'Natural and political observations upon the state and condition of England' Kinsey, Alfred Charles

King-Moffit, Billie Jean (geboren Long Beach 22 november 1943) Amerikaans tennisster, behaalde 20 Wimbledon-titels (enkel, dubbel, gemengd dubbel

Kinsey, Alfred Charles (1894-1956) Amerikaans zoöloog, beroemd geworden door zijn omvangrijke statistische onderzoekingen op het gebied van kip

kip (huishoen, gekweekte vorm van het Bankiva-hoen Gallus gallus, onderfamilie fazanten) Vogel, al sinds lang voor onze jaartelling gehouden als Kirat

Kirat Verzamelnaam voor twee voornamelijk in Oost-Nepal wonende volken: de Rai en de Limmbu. Het zijn de oudste bewoners van Oost-Nepal. Een Kirghizen

Kirghizen Volk voornamelijk woonachtig in de Sovjetrussische republiek Kirgizië. Van oorsprong pastorale nomaden van Turkse afkomst. Een groot Kirgiezen

Kirgiezen Volk, voornamelijk woonachtig in de republiek Kirgizië. Van oorsprong pastorale nomaden van Turkse afkomst. Een groot deel is tegenwoordig Kissinger, Henry Alfred

Kissinger, Henry Alfred (geb. 1923) Duits-Amerikaans politicoloog en politicus. Kissinger ontvluchtte Duitsland in 1938, studeerde aan Harvard (

Kitchin-golf

Kitchin-golf Conjunctuurgolf van veertig maanden genoemd naar Joseph Kitchin (geb. 1923): regelmatige fluctuatie in prijzen, productie enzovoort. kiwi (vrucht)

kiwi (vrucht) (Actinidia chinensis, fam. Actinidiae) Ronde of langwerpige, bruinbehaarde vrucht, ca. 7 cm lang. Vruchtvlees zachtgroen van kleur; bevat kjy-graad

kjy-graad Een aanduiding van de hoogte van de lagere vaardigheden in een van de Japanse vechtsporten. Zo draagt bijv. een beginnende judoka eerst Klaassens, Jean Anna (Jan)

Klaassens, Jean Anna (Jan) (Venlo 4 september 1931-Maasbree 12 februari 1983) Nederlands voetballer, kwam als linkshalf 57 maal uit voor het klachtdelict

klachtdelict Delict waarvoor vervolging alleen mogelijk is indien het slachtoffer (of iemand anders die hiertoe gerechtigd is) een klacht indient bij politie klachtrecht, individueel

klachtrecht, individueel Recht van particulieren om een klacht in te dienen bij de Europese Commissie voor de rechten van de mens, wanneer zij me

Klafki, Wolfgang

Klafki, Wolfgang (geb. 1927) Duits opvoedkundige, werkzaam op het gebied van didactische analyse, leerplanontwikkeling en algemene opvoedings- Klamer, Alje

Klamer, Alje (1923-1986) Nederlands predikant. Nederlands Hervormd predikant, respectievelijk in Westernieland-Saaxumhuizen en in Maastricht klankmethode

klankmethode Een methode die bij het aanvankelijk lezen wordt gebruikt. De kinderen leren eerst de afzonderlijke letters en hun klank en daarna le

klap- Fotocamera waarbij de lens scharnierend is bevestigd en na de opname ingeklapt kan worden. Vooral vroeger toegepast bij rolfilmcamera's camera, kleinbeeldcamera,

klapschaats

klapschaats Type schaats waarbij het voorste bevestigingspunt van de schoen tijdens de afzet scharniert ten op zichte van het glij-ijzer en de hiel omhoogkomt. klasse (sociol.)

klasse (sociol.) Categorie mensen met een vergelijkbare positie op de maatschappelijke ladder. In navolging van Karl Marx gebruiken sociologen het klassedeler

klassedeler Statistische grootheid, die het gemiddeld aantal leerlingen per leerkracht in het onderwijs of in een specifieke onderwijsvorm aangeeft. klassestrijd

klassestrijd De strijd tussen de sociaal-economische klassen, in het bijzonder tussen het proletariaat en de bourgeoisie. Volgens Karl Marx (1818-1883) klassetegenstellingen

klassetegenstellingen De meeste analyses van het verschijnsel sociale klasse stoelen, in navolging van Karl Marx, op de gedachte dat klassen naar klassieke school

klassieke school Economische school in het laatste kwart van de 18e en de eerste helft van de 19e eeuw die de basis legde voor de moderne economische klassieken

klassieken Kunstenaars (of: hun werken) uit de klassieke Oudheid of uit een andere bloeiperiode; geschriften van blijvende waarde.

klassieker

klassieker Wielrennen: een eendaagse wedstrijd over ca. 200-300 km, die elk jaar omstreeks dezelfde tijd wordt gehouden en een lange traditie heeft.

Klatt, Fritz

Klatt, Fritz (1888-1945) Duits filosoof en pedagoog. Klatt zag het leven als bepaald door een samenspel van ritmen bestaande uit opbouw en afbraak Klaveren, Lambertus (Bep) van

Klaveren, Lambertus (Bep) van (Rotterdam 26 september 1907-Rotterdam 12 februari 1992) Nederlands bokser, zette Nederland in 1928 op zijn kleiduif

kleiduif Een schotel van asfalt en klei, die met behulp van een werpmachine wordt weggeworpen en vervolgens geraakt moet worden. Het gewicht is kleiduivenschieten

kleiduivenschieten Een onderdeel waarbij men schiet op een kleiduif. Wedstrijdonderdelen zijn het trapschieten en skeetschieten.

Klein, Lawrence Robert (geb. 1920) Amerikaans econoom, sinds 1958 hoogleraar aan de universiteit van Philadelphia. Was voor WO II korte tijd kleptomanie

kleinbeeld- Fotocamera ingericht voor een opnameformaat van 23 x 35 mm op dubbelgeperforeerde film van 36 mm breedte. Meest verbreid

kleinhandel

kleinhandel (detailhandel) Handelsgeleding waarbij rechtstreeks wordt verkocht aan de uiteindelijke consument. Functies o.m. het houden van voorraden Klein, Lawrence Robert

kleptomanie Psychische afwijking, waarbij de patiënt de drang heeft te stelen, niet omdat hij behoefte heeft aan de dingen die hij steelt - hij weet er kleurconstantie

kleurconstantie Het verschijnsel dat voorwerpen, ondanks veranderende lichtomstandigheden, de indruk wekken dat zij een min of meer constante kleurendruk

kleuren- Fotografie waarbij kleurenbeelden kunnen worden vastgelegd. Zowel uitvoerbaar met omkeerprocessen (voor dia's) als positief-fotografie, seriële

kleurendruk Druktechniek waarbij kleuren kunnen worden weergegeven. Voor geïllustreerde tijdschriften, boeken, reclamefolders, enz. Meestal als kleurensymboliek

kleurensymboliek Het toekennen van een symbolische betekenis aan kleuren. Hierop berust bijvoorbeeld het dragen van kleding van een bepaalde kleurenwaarneming

kleurenwaarneming Het vermogen om verschillende golflengten van licht als kleurverschillen te onderscheiden. Aangetoond bij gewervelde dieren, kleurlijn

kleurlijn (colour bar, kleurbarrière) Raciale scheidslijn op grond van huidskleur, meestal in stand gehouden door de dominerende, gewoonlijk blanke kleurling

kleurling In Zuid-Afrika iemand met zwarte en blanke voorouders. Het merendeel woont in de Kaapprovincie en is werkzaam in de industrie. Binnen kleurmenging, additieve

kleurmenging, additieve Samenstellen van kleuren door het mengen van verschillend gekleurde lichtbronnen, gewoonlijk drie elkaar aanvullende kle

kleurmenging, subtractieve

kleurmenging, subtractieve Samenstellen van kleuren door het boven elkaar plaatsen van verschillende kleur(stoff)en, die elk een deel van het spect

kleuterdagverblijf, medisch

kleuterdagverblijf, medisch Daginrichting voor kinderen van 1½-6 jaar, die in hun lichamelijke, geestelijke of maatschappelijke ontwikkeling zijn kleuteronderwijs

kleuteronderwijs In Nederland opgeheven bij de invoering van het basisonderwijs in de jaren tachtig, waarbij het kleuteronderwijs (4-6 jaar) en het klimaatverandering

klimaatverandering De verandering van het klimaat op de aarde als gevolg van natuurlijke of menselijke oorzaken. De laatste miljoenen jaren wordt klinische psychologie

klinische psychologie Tak van de psychologie die zich bezighoudt met afwijkend gedrag dat ; hetzij door de persoon zelf, hetzij door zijn omgeving klipper

klipper Zeilschip uit de 19e en begin 20e eeuw, met drie masten en vierkante zeilen en langsscheepse hulpzeilen. Was een snelle zeiler die werd inge

klittenband

klittenband Lint met kleine haakjes, gewoonlijk van stijve kunststof, die bij het tegen elkaar drukken van twee linten in elkaar grijpen. Wordt gebruikt kloosterschool

kloosterschool Vroeg-middeleeuwse Latijnse school, die door een kloosterorde gesticht en aan een klooster verbonden was. De kloosterscholen dienden klootschieten

klootschieten Balwerpspel, gespeeld door ploegen van gewoonlijk tien man. De bedoeling is met een met lood verzwaarde houten bal van ca. 5 cm klop

klop (contramerk) Een teken dat al in de Oudheid, maar ook thans nog, door de overheid op munten wordt ingeslagen. Veelal dient het om de waarde KLSV Lierse

KLSV Lierse Belgische voetbalclub, opgericht in 1908. Stamnummer: 30. Kleuren: geel-zwart. Terrein: Lisperstadion te Lier, dat plaats biedt aan 19.000 Kluckhohn, Clyde Kay Maben

Kluckhohn, Clyde Kay Maben (1905-1960) Amerikaans cultureel antropoloog. Studies van de Navaho-Indianen en bijdragen op het gebied van cultuurtheor

Kluivert, Patrick Stephan

Kluivert, Patrick Stephan (geb. 1976) Nederlands voetballer, voortgekomen uit de Ajax-jeugdopleiding. Kluivert scoorde tijdens zijn debuut in een

KNAF

KNAF (KNAC) Nationale Autosport Federatie, in 1980 ontstaan uit de KNAC.

Knapp, Georg Friedrich

Knapp, Georg Friedrich (1842-1926) Duits economisch historicus, hoogleraar in Leipzig (1867-1874) en Straatsburg (1874-1919); behoorde tot de KNAS

KNAS Koninklijke Nederlandse Amateur Schermbond, de organisatie die zich bezighoudt met het schermen in Nederland, opgericht in 1908, sinds KNBB

KNBB Koninklijke Nederlandse Biljart Bond, de organisatie die zich bezighoudt met het biljarten in Nederland, opgericht in 1911.

KNBSB

KNBSB Koninklijke Nederlandse Baseball en Softball Bond, de organisatie die zich bezighoudt met het honkbal en softbal in Nederland, opgericht KNCB

KNCB Koninklijke Nederlandse Cricketbond, de organisatie die zich bezighoudt met het cricket in Nederland, opgericht in 1883.

KNCGV

KNCGV Koninklijk Nederlands Christelijk Gymnastiek Verbond, de organisatie waarbij de christelijke turnverenigingen in Nederland zijn aangesloten. Knegjens, Peter

Knegjens, Peter (1916-1996) Nederlands radioverslaggever en presentator. Knegjens werd bekend toen hij in 1948 voor de radio verslag deed van Knesset

Knesset (Hebr: vergadering) Het parlement en hoogste gezag van Israël. De Knesset bestaat uit 120 leden gekozen voor 4 jaar door alle staatsburgers Knetemann, Gerard Friedrich (Gerrie)

Knetemann, Gerard Friedrich (Gerrie) (geboren Amsterdam 6 maart 1951) Nederlands wielrenner, in 1978 wereldkampioen op de weg bij de profs. KNGB

KNGB Koninklijke Nederlandse Gymnastiek Bond, Nederlandse organisatie die zich bezighoudt met het turnen, ritmische sportgymnastiek, bewegen KNHB

KNHB Koninklijke Nederlandse Hockey Bond, de organisatie die zich bezighoudt met hockey in Nederland, ontstaan uit de NHBB; de naamswijziging Knies, Karl Gustaf Adolf

Knies, Karl Gustaf Adolf (1821-1898) Duits econoom, hoogleraar te Freiburg en Heidelberg (1865-1896), een van de stichters van de Oud-Historische

knight

knight (Eng.: ridder) Laagste adellijke titel in Groot-Brittannië, die verleend wordt wegens verdienste en niet erfelijk is. Knights hebben het predikaat Knight, Frank Hyneman

Knight, Frank Hyneman (1885-1972) Amerikaans econoom, hoogleraar te Chicago (vanaf 1928). Zijn dissertatie (1921), 'Risk, uncertainty and prof

KNKB

KNKB 1. Koninklijke Nederlandse Kaatsbond, de organisatie die zich bezighoudt met het kaatsen in Nederland, opgericht in 1897. 2. Koninklijke Nederlandsche KNKV

KNKV Koninklijk Nederlands Korfbalverbond, de organisatie die zich bezighoudt met het korfbal in Nederland, opgericht in 1903 als Nederlandse KNLTB

KNLTB Koninklijke Nederlandse Lawn Tennis Bond, de organisatie die zich bezighoudt met het tennis in Nederland, opgericht in 1899.

KNMC

KNMC Koninklijke Nederlandse Motorboot Club, de organisatie die zich bezighoudt met de motorbootsport in Nederland.

KNMV

KNMV Koninklijke Nederlandse Motorrijders Vereniging, de organisatie die zich bezighoudt met de motorsport in Nederland, opgericht in 1904.

knock down

knock down Een situatie waarbij een bokser na het incasseren van een stoot tegen de grond is gegaan.

knoflook

knoflook (Allium sativum, leliefamilie) Bolgewas met langgesteelde, witte tot roodachtige bloemen. Bol samengesteld uit kleine bolletjes (bijbolletjes, knolselderij

knolselderij Variëteit van selderij, gekweekt om de knol die wordt gebruikt als groente of als kruid in soepen en sauzen. Ook het blad wordt als zodanig knottekist

knottekist (ook knottedoos) Zilveren kistje, meestal met voorstellingen betreffende verloving of huwelijk versierd. Het was een geschenk voor de bruid knowhow

knowhow Deskundigheid, meer in het bijzonder bedrijfsdeskundigheid. Knowhow is een immaterieel goed dat behoort tot het vermogen van het bedrijf.

KNRB

KNRB Koninklijke Nederlandsche Roeibond, de organisatie die zich bezighoudt met het roeien in Nederland, opgericht in 1917.

KNSA

KNSA Koninklijke Nederlandse Schutters Associatie, de organisatie die zich bezighoudt met de schietsport in Nederland, opgericht 1890.

KNSB

KNSB 1. Koninklijke Nederlandsche Schaatsenrijders Bond, de organisatie die zich bezighoudt met het schaatsen in Nederland, opgericht in 1882. 2. KNVB

KNVB Koninklijke Nederlandsche Voetbalbond, de organisatie die zich bezighoudt met het voetbal in Nederland. De KNVB is ontstaan uit de in 1889 KNWV

KNWV Koninklijk Nederlands Watersport Verbond, de organisatie die zich bezighoudt met de watersport in Nederland, in 1890 opgericht als Verbonden KNZB

KNZB Koninklijke Nederlandse Zwembond, de organisatie die zich in Nederland bezighoudt met kunstzwemmen, schoonspringen, waterpolo en zwemmen. Köbben, Andre J.F.

Köbben, Andre J.F. (geb. 1925) Nederlands antropoloog, van 1955 tot 1976 hoogleraar antropologie aan de Universiteit van Amsterdam. Houdt zich Koch, Herman

Koch, Herman (geb. 1953) Nederlands schrijver en maker/speler van het absurdistische televisieprogramma 'Jiskefet'. Zijn prozadebuut was 'De voorbijganger' Kock, Johan de

Kock, Johan de (geboren Sliedrecht 25 oktober 1964) Nederlands voetballer, kwam als verdediger zevenmaal uit voor het Nederlands elftal. De Kock Kocsis, Sandor

Kocsis, Sandor (1929--Barcelona 21 juli 1979) Hongaars voetballer, kwam als rechtsbinnen uit voor Honved (Boedapest) en de Hongaarse nationale koe

koe Vrouwelijk individu van verschillende, vooral grote diersoorten. O.a. bij runderen, olifanten, walvissen, zeekoeien e.d.

Koeba

Koeba Stam in Zuidwest-Congo. De leden beplanten het bosland (ladangmethode) met onder andere bananen en maïs als hoofdproducten. Hun taal koelak

koelak Communistische schimpnaam voor Russische boer, die tijdens de Nieuwe Economische Politiek (NEP, 1921-1928) tot zekere welstand wist koelie

koelie Van oorsprong Indisch woord voor tegen dagloon werkende landarbeiders. Ging geleidelijk ongeschoolde arbeider betekenen. Vooral de Chinese koelieordonnanties

koelieordonnanties Verordeningen van 1880 in Nederlands-Indië betreffende de arbeidsvoorwaarden van de naar de Buitengewesten overgebrachte

koelwater

koelwater Water voor het afkoelen van machines e.d. Vooral elektrische centrales hebben enorme hoeveelheden koelwater nodig. Daarom zijn ze meestal Koeman, Erwin

Koeman, Erwin (geb. 1961) Nederlands voetballer, kwam als middenvelder 31 maal uit voor het Nederlands elftal. Hij speelde resp. voor FC Groningen, Koeman, Ronald

Koeman, Ronald (geb. 1963) Nederlands voetballer, debuteerde als libero in 1983 in het Nederlands elftal, waarvoor hij 78 maal uitkwam. Koeman Koenders, Axel

Koenders, Axel (geboren 1959) Nederlands triatleet, werd Nederlands kampioen full distance (3,8-180-42,2) in 1983, 1984, 1986, 1987. In 1987 en Koeperman, Iser Josifovitsj

Koeperman, Iser Josifovitsj (geboren Kiev 28 april 1922) Russisch damgrootmeester, in 1958 voor het eerst wereldkampioen (winst op Marcel Deslaurier

Koerden

Koerden Volk uit de grensgebieden van Turkije, Syrië, Iran, Irak en de voormalige Sovjet-Unie. Zij werden overheerst door de Perzen (7e eeuw), Omajjaden koers

koers Prijs die tot stand komt onder invloed van vraag en aanbod; met name indien deze op een beurs tot stand komt. Men onderscheidt o.m. de koers koffie

koffie Gebrande zaden (bonen) van de koffieplant (geslacht Coffea); ook de drank bereid uit een aftreksel van de gemalen bonen wordt koffie genoe

koffie, arabicakoffie,

koffie, robustakoffie,

Koffka, Kurt (1886-1941) Duits-Amerikaans psycholoog en een der grondleggers van de Gestaltpsychologie. Hoogleraar te Giessen (1911-24) en te kofschip

kofschip 1. Een op een grote tjalk en smak gelijkend schip met ronde voor- en achtersteven en twee masten, echter zonder zwaarden. Grote typen werden kog

kog Europees koopvaardijschip uit de Late Middeleeuwen, overnaads gebouwd met een kasteel voor en achter, middenroer en één mast, waaraan een kogel (sport)

kogel (sport) 1.Een massieve metalen bol met een gewicht van 7,257 kg, bevestigd aan een kabel met handvat. De totale lengte van handvat, kabel en kogelslingeren

kogelslingeren Een onderdeel waarbij een kogel aan een staaldraad moet worden weggeslingerd. Geworpen wordt vanuit een werpkooi, waarin de kogelstoten

kogelstoten Een onderdeel waarbij een kogel moet worden weggestoten. De kogel moet dicht bij of tegen de kin gehouden worden, waarbij het lichaam kohieren

kohieren Lijsten of belastingregisters, waarop onder een nummer de belastingplichtige burgers en hun aanslagen worden geregistreerd.

Köhler, Georges Jean Franz

Köhler, Georges Jean Franz (1946-1995) Duits moleculair bioloog en immunoloog. Köhler deelde in 1984 met Niels K. Jerne en César Milstein Köhler, Wolfgang

Köhler, Wolfgang (1887-1967) Duits-Amerikaans psycholoog en een der grondleggers van de Gestaltpsychologie. Hoogleraar te Berlijn (1921) en Kohnstamm-'test'

Kohnstamm, Philipp Abraham (1875-1951) Nederlands natuurkundige, pedagoog en filosoof. Hoogleraar thermodynamica (1908); raakte door de Koizumi, Gunji

Kohnstamm-'test' Een techniek die gebruikt kan worden bij hypnose-inductie en om een verdieping van de hypnose te bewerkstelligen. De proefpersoon Kohnstamm, Philipp Abraham

Koizumi, Gunji (1885-1965) Japans judoka, grondlegger van het Europese judo. Stichtte in 1918 de eerste Europese judoschool, de Budokwai te Londen, kokkels

Kok, Ada (geb. 1947) Nederlands zwemster, gespecialiseerd in de vlinderslag. Zij behaalde diverse Nederlandse en Europese titels en talloze wereldrecords. Kok, Mary

Kok, Mary (geboren 1940) Nederlands zwemster, begon haar carrière op de korte en middenlange afstanden, waarop ze diverse Nederlandse kampioenschappen kolonialisme

kokkels (familie Cardiidae, stam weekdieren) Meest voorkomende schelpdieren van West-Europa met twee stevige, brede, ovale, geribde schelphelften Kok, Ada

Kol, Adolph Henri (Dolf) van (geboren Amsterdam 2 augustus 1902) Nederlands voetballer, kwam als linksback 33 maal uit voor het Nederlands elftal. kombinaat

kolonialisme De politiek van verschillende Europese mogendheden gericht op het vestigen van nederzettingen buiten Europa met het doel de economische kolonie (geo.)

kolonie (geo.) Een nederzetting van een volk in een vreemd land, meestal door verovering verkregen. De kolonie werd door het moederland politiek kolonisatie

kolonisatie Het stichten van een kolonie, d.w.z. een blijvende vestiging van mensen in een buitenlands gebied met het doel de daar aanwezige agrarische, kolven

kolven Een balspel dat gespeeld wordt op een baan met een lengte van 17,52 m en een breedte van 5 m. Kolven wordt gespeeld door drie personen Kol, Adolph Henri (Dolf) van

kombinaat Samenwerkingsverband tussen een aantal bedrijven in de voormalige Sovjet-Unie. Vaak ging het om samenwerking tussen bedrijven in komijn

komijn (Cuminum cyminum, schermbloemenfamilie) Onbehaarde plant met dubbel geveerde bladeren en witte, roze of purperrode bloemen. Afkomstig komkommers

komijne- Enigszins droge, met komijn gekruide kaas met een vetgehalte in de droge stof van 20 of 40% en variërend gewicht. Vaak Leidse kaas kaas, nagelkaas,

komkommers (orde Cucurbitales, klasse tweezaadlobbigen) Kruiden met grote, verspreid staande, meestal behaarde bladeren zonder steunblaadjes Kondratieff, Nikolai Dmitrievitsj

Kondratieff, Nikolai Dmitrievitsj (1892-1931) Russisch econoom. Oprichter van instituut van conjunctuurstudie te Moskou. Hij ging uit van een algemeen König, René

König, René (1906-1992) Duits socioloog. Leverde belangrijke bijdragen aan de sociologie van familie en gezin en de verbreiding van moderne onderzoektechnieken konijn

konijn (Oryctolagus cuniculus, familie hazen) Dier met lange oren, knaagtanden en lange achterpoten. Beweegt hippend, behalve op de vlucht. Graaft koningschap

Koning, Coenradus Cornelis Josephus (Coen) de

Koning, Coenradus Cornelis Josephus (Coen) de (1879-1954) Nederlands hardrijder op de schaats, werd in 1912 en 1917 winnaar van de Elfstedentocht. koninklijk

koningschap (monarchie) Regeringsvorm waarbij aan het hoofd van de staat een koning of koningin is geplaatst. Het koningschap in Nederland dat

Koninklijk Besluit (KB) Besluit van de Kroon, d.w.z. van de koning(in) en de betrokken minister(s). KB's worden onderscheiden in algemene maatregelen Koninklijk Huis

Koninklijk Huis Volgens de Wet lidmaatschap Koninklijk Huis (1985) behoren hiertoe: de koning(in) en de afgetreden koning(in) met hun echtgenoten Koninklijk Instituut voor de Tropen

Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT, Tropeninstituut) Wetenschappelijke instelling gevestigd te Amsterdam, met als doel kennis te vergaren Koninklijke Academie voor Schone Kunsten

koninklijk Predikaat dat in bijzondere gevallen verleend wordt aan verenigingen, bedrijven en andere instellingen. Het is een eretitel. De begunstigden Koninklijk Besluit

Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Instelling voor hoger kunstonderwijs, gevestigd te Antwerpen, Brussel en Gent. Richtingen zijn o.a. Koninklijke Bibliotheek

Koninklijke Bibliotheek Nationale Nederlandse bibliotheek, in 1798 te 's-Gravenhage gesticht volgens besluit van de Wetgevende Vergadering. Zij

Koninklijke Luchtvaart Maatschappij

Koninklijke Luchtvaart Maatschappij (KLM) Luchtvaartmaatschappij, in 1919 opgericht als Koninklijke Luchtvaartmaatschappij voor Nederland Koninklijke Militaire Academie

Koninklijke Militaire Academie (KMA) Opleidingsinstituut voor beroepsofficieren bij de Koninklijke Land- en Luchtmacht te Breda; opgericht in Koninklijke Militaire School

Koninklijke Militaire School 1. Belgische onderwijsinrichting te Brussel voor opleiding tot beroepsofficier bij land-, lucht- en zeemacht. Omvat afde

Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij

Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij (Heidemij) Organisatie opgericht in 1888 te Arnhem met aanvankelijk als doelstelling adviserend Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen

Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen Instituut ter bevordering van wetenschap in het algemeen. Opgericht in 1808 door koning Koninklijke Nederlandse Automobiel Club

Koninklijke Nederlandse Automobiel Club (KNAC) Opgericht in 1898. Houdt zich bezig met de belangenbehartiging van de auto in Nederland en Koninklijke Nederlandse Vereniging van Luchtvaart

Koninklijke Nederlandse Vereniging van Luchtvaart Koninklijke Nederlandse Vereniging van Luchtvaart, de organisatie die zich bezighoudt met Koninklijke Orde van de Leeuw

Koninklijke Orde van de Leeuw Belgische ridderorde, ingesteld in 1891.

Koninkrijk der Nederlanden

Koninkrijk der Nederlanden Koninkrijk, dat bestaat uit Nederland, de Nederlandse Antillen en Aruba. Staatshoofd is koningin Beatrix, die in de Nede

konvooien en licenten

konvooien en licenten Belastingen, in de 17e eeuw in de Nederlanden geheven voor de bescherming van handelsvaartuigen door de vloot (konvooien

Konyagi

Konyagi (Conyagui) Stam op Guinee. Voornamelijk savannelandbouwers met rijst en gierst als hoofdproducten. Hun taal, het Konyagi, behoort tot koolmonoxide

koolmonoxide (CO) Het gas dat ontstaat bij onvolledige verbranding van allerlei organische stoffen. De giftigheid van koolmonoxide berust op het koolvissen

koolvissen (geslacht Pollachius, familie kabeljauwen) Vissen met een onderkaak die naar voren steekt, kleine of geen baardharen. Bekend: koolvis koolzaad

koolzaad (Brassica napus, kruisbloemenfamilie) Plant met blauwgroene, soms behaarde bladeren en bleek- of heldergele bloemen. Vermoedelijk afkomstig Koomen, Theodorus Wilhelmus (Theo)

Koomen, Theodorus Wilhelmus (Theo) (Wervershoof 20 mei 1929-4 april 1984) Nederlands sportjournalist, trad in 1952 in dienst bij het Noord-koop

koop Overeenkomst tussen verkoper en koper, waarbij de eerste zich verbindt een zaak te leveren en de laatste zich verplicht daarvoor de bedongen koophuwelijk

koophuwelijk Weinig gebruikte en onjuiste cultureel-antropologische term voor huwelijken in zogenaamde primitieve samenlevingen, waarbij een bruidsprijs koopkracht

koopkracht Waarde van geld of inkomen uitgedrukt in de hoeveelheid goederen en diensten die men ervoor kan kopen. De koopkracht is bij een gelijkblijvend Koopmans, Rudy

Koopmans, Rudy (geboren Leeuwarden 30 januari 1948) Nederlands bokser, werd in 1979 voor het eerst Europees kampioen halfzwaargewicht na Koopmans, Tjalling

Koopmans, Tjalling (1910-1985) Nederlands-Amerikaans econoom. Was verbonden aan de Volkenbond (1938-40). Hoogleraar aan Yale University koopsompolis

koopsompolis Levensverzekerings- of lijfrentepolis waarbij de premie wordt voldaan door storting van een som ineens (koopsom).

koordentafel

koordentafel (koordenverbindingstafel) Toestel voor het door een telefoniste met de hand doorverbinden van telefoonabonnees.

Kootchin

Kootchin (Kutchin) Verzamelnaam voor een aantal Indianenstammen in Alaska (VS) en het Yukon Territorium (Canada). Bij de autoriteiten bestaat Kootenay

Kootenay (Kutenay) Indianenstam in Brits-Columbia (Canada), Noord-Idaho en Noordwest-Montana (VS). Vroeger waren het voornamelijk (bizon)kopieerapparaat

kopieerapparaat Moderne kopieerapparaten werken voor het overgrote deel volgens het elektrostatisch principe, dat in 1938 door C.F. Carlton is ontwikkeld. koppelarij

koppelarij Zedendelict, strafbaar gesteld in art. 250bis van het Wetboek van strafrecht, dat bestaat uit het gelegenheid geven tot prostitutie door een koppelwedstrijd

koppelwedstrijd Een wedstrijd tussen koppels van twee of drie sporters, die om beurten of gelijktijdig deelnemen. Een koppelwedstrijd behoort tot koppensnellen

koppensnellen Het buitmaken van mensenhoofden, nog in het begin van de 20e eeuw wijd verbreid, vooral in Zuidoost-Azië. Het hoofd of een deel kopra

kopra Gedroogd, vast kiemwit uit de kokosnoot; belangrijk handelsproduct in het Verre Oosten. Kokosnoot. Door het drogen van het vruchtvlees wordt Kopten

Kopten Kopten zijn inheemse christenen in Egypte. Tegen overheersing in hebben zij zich altijd weten te handhaven en bezitten een eigen cultuur, een Koptische boekbanden

Koptische boekbanden Oudst bekende leren boekbanden, waarvan o.a. exemplaren zijn gevonden bij Thebe, Edfoe en in de Fajoem, daterende vanaf

Kopuit, Maurits (Mau)

Kopuit, Maurits (Mau) (1930-1992) Nederlands journalist. Kopuit, die de Tweede Wereldoorlog als onderduiker had weten te overleven, werd in 19

korfbal

korfbal Een balspel dat wordt gespeeld door twee ploegen die elk bestaan uit vier mannen en vier vrouwen. De vrouwen mogen alleen door vrouwen Korjaken

Korjaken Volk in Oost-Siberië, in het noorden van het schiereiland Kamtsjatka. Leven hoofdzakelijk van rendierteelt, jacht en visserij.

Korku

Korku Volk in de Indiase staten Maharashtra en Madhya Pradesh. De meesten bedrijven landbouw met ploegen, maar ook brandcultuur komt nog voor. koro

koro Een geestelijke stoornis die alleen Chinese mannen schijnt te treffen. Het voornaamste symptoom is de ziekelijke angst dat de penis in de buik Korsch, Karl

Korsch, Karl (1886-1961) Duits marxistisch theoreticus, samen met o.m. G. Lukács inspirator van een hegeliaans georiënteerde marxisme-variant, die kort geding

kort geding Civiele procedure in spoedeisende zaken voor de president van de rechtbank. De procesregels van een kort geding zijn eenvoudiger dan korte kür

korte kür Een onderdeel van een kampioenschap kunstrijden of rolschaatsen, waarbij de rolschaatser gedurende resp. 2 minuten of 2 min. 45 sec. onder Kortsjnoi, Viktor

korte-termijn- (Eng: short-term memory of STM) Ook primair geheugen. Dat deel van het geheugen dat informatie voor kortere tijd vasthou

Kortsjnoi, Viktor (geboren 23 maart 1931) Sovjetrussisch schaakgrootmeester, een succesvol en sterk toernooispeler. Hij was viermaal kampioen van Korver, Johannes Marius (Bok) de

Korver, Johannes Marius (Bok) de (Rotterdam 27 januari 1883-Rotterdam 22 oktober 1957) Nederlands voetballer, kwam als aanvallende spil tussen kosmologisch wereldbeeld

kosmologisch wereldbeeld (kosmo-magisch wereldbeeld) Cultureel-antropologische term voor een filosofie of godsdienst, waarvan de aanhangers kosmopoliet

kosmopoliet 1. Plant of dier dat over de gehele wereld voorkomt, althans op voor de betreffende soort geschikte plaatsen. Kosmopolitisme komt van Kossuth-díj

Koss, Johann Olav (geboren 1969) Noors schaatsenrijder, brak in 1990 definitief door met zijn eerste wereldtitel bij de allrounders. Het jaar daarop kosten

Kossuth-díj (Kossuthprijs) De hoogste onderscheiding van de Hongaarse Volksrepubliek, in 1948 ingesteld ter gelegenheid van de herdenking van Koss, Johann Olav

kosten De in geld uitgedrukte waarde van de offers die gebracht moeten worden voor het vervaardigen van een product of het voortbrengen van een kostenplaats

kosten, directe Kosten waarvan het ontstaan direct het gevolg is van het produceren van goederen of diensten, zoals grondstof- en bewerkingskosten kosten, indirecte

kosten, indirecte Kosten die niet rechtstreeks ontstaan als gevolg van het produceren van goederen of diensten. Hiertoe behoren overhead, afschrijv

kosten, marginale

kosten, marginale Variabele kosten gemaakt voor één extra eenheid product of dienst.

kosten, variabele

kosten, variabele Kosten die evenredig zijn met het aantal geproduceerde goederen of diensten, bijv. grondstofkosten en bewerkingskosten. In eenvoudigste kosten, vaste

kosten, vaste Kosten die onafhankelijk zijn van het aantal geproduceerde goederen of diensten, bijv. de interest op geleend kapitaal en de afschrijving kosten/baten-analyse

kosten/baten-analyse Afweging van de voor- en nadelen van de productie van goederen of diensten voor de gemeenschap. Behalve de in geld uit Koster, Henri Johan de

kostenplaats Activiteit binnen een onderneming of instelling waaraan kosten (met name indirecte) kunnen worden toegerekend. Uitgaven e.d. worden kosten, directe

Koster, Henri Johan de (1914-1992) Nederlands ondernemer en politicus. De Koster, directeur van een meelfabriek, was van 1961-67 voorzitter van

kostprijs

kostprijs Prijs gebaseerd op de kosten per eenheid, product of dienst. Van belang voor onderzoek naar efficiency en voor beoordeling van de verkoopprijs kostuumgeschiedenis

kostuumgeschiedenis Hulpwetenschap voor de etnologie, cultuur- en kunstgeschiedenis. Bestudeert de ontwikkeling van de kleding van de versch

Kota

Kota Stad in de Indiaase deelstaat Rajasthan; 537.000 inw. (1991).

Kouseband, orde van de

Kouseband, orde van de (Eng: the most noble order of the Garter) De hoogste Engelse orde, ingesteld door Edward III in het midden van de 14e Kovacs, Stephan

Kovacs, Stephan (Timisoara 2 oktober 1920-Cluj 12 mei 1995) Roemeens voetbaltrainer, kwam als speler 37 maal uit voor de nationale ploeg. Hij kozakken

kozakken Zuid-Russische nomaden van Tataarse oorsprong. Tot 1775, het jaar waarin ze door Catharina de Grote (reg. 1762-1796) werden onderworpen, Kpelle

Kpelle (Bbese, Guerzé) Stam in Liberia en Guinee. Landbouwers (rijst); ontginning door middel van brandcultuur. Hun taal behoort tot de Mande-subgroep KPN

KPN Koninklijke PTT Nederland, sinds 1 januari 1989 de verzelfstandigde opvolger van het staatsbedrijf PTT. KPN is het grootste post- en communicatiebedrijf kraakbeweging

Kraak, Piet (Velsen 14 februari 1921-Kopenhagen 28 april 1984) Nederlands voetballer, debuteerde als doelverdediger op 25 jarige leeftijd in het Nederlands kraambedpsychose

kraakbeweging Beweging die door het eigenmachtig in gebruik nemen van leegstaande panden protesteert tegen het tekort aan betaalbare woonruimte Kraak, Piet

kraambedpsychose (puerperaal psychose, post-natale psychose) Psychotische reactie in het kraambed door de grote hormonale veranderingen, bloedverlies, kraamgeld (België)

kraamgeld (België) Uitkering bij de geboorte van een kind, geregeld in de kinderbijslagwetten. Het bedrag is hoger voor het eerste dan voor de daarop Kraaykamp jr., John

Kraaykamp jr., John (geb. 1959) Nederlands acteur. Kraaykamp was van jongs af betrokken bij het theater. Op driejarige leeftijd was hij al als clowntje Kraaykamp, Jan Hendrik (John)

Kraaykamp, Jan Hendrik (John) (geb. 1925) Nederlands komiek en acteur. De voormalige jongenssopraan Jan Hendrik Kraaykamp begon in het krabben

krabben (kortstaartkreeften, onderorde Brachyura, orde tienpotigen) Hoogst ontwikkelde kreeftachtigen, achterlijf gereduceerd of geheel afwezig. Le

krachtsport

krachtsport Verzamelnaam voor sporten waarbij de nadruk ligt op pure spierkracht. Krachtsporten zijn te verdelen in sporten waarbij wel en geen sprake Kraft, Joseph

Kraft, Joseph (1924-1986) Amerikaans journalist. Schreef in de Washington Post, New York Times, Harper's Magazine, Chicago Sun Times, New Krajicek, Richard

Krajicek, Richard (geboren Rotterdam 6 december 1971) Nederlands tennisser, de eerste Nederlander die een Grand Slam-toernooi op zijn naam bracht: kraken (recht)

kraken (recht) Het zich eigenmachtig verschaffen van woonruimte in leegstaande panden. Krakers, die niet onmiddellijk aan een ontruimingsverzoek krakernederzettingen

krakernederzettingen (squatter-settlements) Nederzettingen op een grondgebied dat in particulier of gemeenschapsbezit is en waarvan de bewoning krankzinnigheid

krankzinnigheid Term die aangeeft dat iemand een psychische aandoening heeft, waardoor de persoon in kwestie niet in staat is de consequenties van Krasin, Viktor

Krasin, Viktor (geb. 1929) Sovjetrussisch econoom, actief opposant van het regeringsbeleid. Krasin werd samen met de historicus Pjotr Jakir in 1972 krater (kunst)

krater (kunst) (klemtoon op de laatste lettergreep) Antieke vaas voor het bewaren en mengen van wijn en water. Heeft een klokvormig, wijd bekken

krediet

krediet Som geld die een kredietgever aan een kredietnemer ter beschikking stelt onder beding van terugbetaling; gewoonlijk onder vergoeding van krediet, consumptief

krediet, consumptief Krediet verstrekt ter verwerving van goederen voor consumptieve doeleinden. Het consumptief kleinkrediet wordt verstrekt aan kreeften

kreeften (langstaartkreeften, suborde Astacura, orde tienpotigen) Kreeften met lang staartstuk en scharen. Twee belangrijkste families: rivierkreeften Kretschmer, Ernst

Kretschmer, Ernst (1888-1964) Duits psychiater; hoogleraar te Marburg (1926-46) en Tübingen (1946-59). In zijn 'Körperbau und Charakter' (1921) Kriekemans, Albert

Kriekemans, Albert (1906-1986) Belgisch pedagoog en psycholoog. Doceerde te Leuven genetische psychologie en theoretische pedagogiek (sinds

krijgsauditeur

krijgsauditeur Openbaar aanklager bij de krijgsraden in België.

krijgsdans

krijgsdans Dans die door de krijgers van een stam wordt uitgevoerd voor zij zich op het oorlogspad begeven. Doel en functie van een krijgsdans kunnen krijgsgevangene

krijgsgevangene Militair van één der oorlogvoerende partijen, die door de andere gevangen genomen is. De positie van krijgsgevangenen is geregeld kringlooppapier

kringlooppapier Papier gemaakt uit oud papier, zoals oude kranten en karton. Niet geschikt als hoogwaardig (druk)papier. Tenzij het gebleekt wordt, kringloopwinkel

kringloopwinkel Winkel waar men reeds gebruikte materialen en producten verkoopt.

Kristiansen, Ingrid

Kristiansen, Ingrid (geboren 1956) Noors atlete, uitblinkster op zowel de middellange als lange afstanden. In 1984 liep zij haar eerste wereldrecord: kritisch rationalisme

kritisch rationalisme Wetenschapstheoretische positie in de sociale wetenschappen; soms ook beschouwd als stroming in de sociologie sinds de heftige kritische psychologie

kritische psychologie Tak van de psychologie die de verhouding tussen de aard van wetenschappelijke kennis en de aard van maatschappelijke ver

Kroeber, Alfred Louis

Kroeber, Alfred Louis (1876-1960) Invloedrijk Amerikaans antropoloog. Zijn meer dan 500 publicaties omvatten vrijwel de gehele antropologie (m

Kroepskaja, Nadjezda Konstantinovna

Kroepskaja, Nadjezda Konstantinovna (1869-1939) Sovjetrussisch politica en pedagoge; vanaf 1898 echtgenote van Lenin, met wie zij van 1897-Krol, Rudolf Jozef (Ruud)

Krol, Rudolf Jozef (Ruud) (geboren Amsterdam 24 maart 1949) Nederlands voetballer, kwam als verdediger 83 maal uit voor het Nederlands elftal, Kromdraai-schedel

Kromdraai-schedel (Paranthropus robustus) Benaming voor de fossiele schedelresten van een Australopithecus, die in 1938 en 1941 door de antropoloog Kroon

Kroon Uitvoerende macht, regering: koning(in) en ministers gezamenlijk.

kroonkolonie

kroonkolonie Kolonie zonder zelfbestuur, waarbij het opperste gezag berust bij de kroon van het moederland. De term verwijst meestal naar die Britse kroonkurk

kroonkurk Grotendeels metalen eenmalige kroonvormige afsluiting van flessen. Uitgevonden door de Amerikaan William Painter in 1892; in 1895 in kroonorde

kroonorde Belgische ridderorde, ingesteld in 1897.

kroonprins(es)

kroonprins(es) In monarchieën de vermoedelijke troonopvolger; doorgaans het eerstgeboren kind van de zittende regent.

Kru

Kru Volk in Zuid-Liberia. Merendeels vissers, die in een groot aantal havens aan de West-Afrikaanse kust kleine gemeenschappen gevormd hebben. kruiden

kruiden 1. Planten met een kruidachtige, niet verhoute stengel. 2. Planten of plantedelen die al dan niet na bewerking worden gebruikt als geneesmiddel, kruidnagel

kruidnagel Bloemknop van de kruidnagelboom (Syzygium aromaticus). Als specerij gebruikt bij de bereiding van rode kool, soepen, gestoofd vlees,

kruis (godsd.)

kruis (godsd.) Romeins executiewerktuig, ontleend aan de Feniciërs en de Perzen, met de vorm van een (taukruis), + (Grieks kruis) of een (Latijns kruisbes

kruisbes (klapbes, Ribes uva-crispa, steenbreekfamilie) Heester met gestekelde takken, ronde bladeren en stelen zacht behaard, groenachtige tot vuilpurperen kruisiging

kruisiging Doodstraf daterend uit de Oudheid, bij de Romeinen voorbehouden aan slaven en voor ernstige misdaden. Meestal voorafgegaan door ges

kruisvereniging

kruisvereniging In Nederland instelling voor algemene maatschappelijke gezondheidszorg, met nadruk op wijkverpleging, gezinshulp, verstrekking Kruiver, Piet

Kruiver, Piet (1938-1989) Nederlands voetballer. Kruiver speelde aanvankelijk voor KFC, beleefde echter zijn grootste successen als aanvaller bij PSV Kruize, Ties

Kruize, Ties (geboren Den Haag 17 november 1952) Nederlands hockeyer, debuteerde op 18-jarige leeftijd in het Nederlands elftal, waarvoor hij talloze Kruyt, Albert Christiaan

Kruyt, Albert Christiaan (1869-1949) Nederlands zendeling en etnoloog. Bewerkte (in samenwerking met Adriani) de bekering van het Toradja-volk KSV Cercle Brugge

KSV Cercle Brugge Belgische voetbalclub, opgericht in 1899, stamnummer 12. Terrein Olympiastadion te Sint-Michiels-Brugge met 18.021 plaatsen. KSV Waregem

KSV Waregem Belgische voetbalclub, opgericht 1946. Stamnummer: 4451. De clubkleuren zijn rood-wit. Terrein: Regenboogstadion te Waregem Kubala, Ladislav

Kubala, Ladislav (geboren 1927) Hongaars voetballer, kwam als voorhoedespeler niet alleen uit voor de nationale ploeg van Hongarije, maar ook (Kuil, Piet van der

Kuil, Piet van der (geboren 10 februari 1933) Nederlands voetballer, kwam als rechtsbuiten 40 maal uit voor het Nederlands elftal. Hij speelde voor Kuiper, Hendricus Andreas (Henny)

Kuiper, Hendricus Andreas (Henny) (geboren Denekamp 3 februari 1949) Nederlands wielrenner, werd in 1972 Olympisch kampioen op de weg, kuit

kuit 1. Vrijwel rijpe eieren van vissen. Van sommige soorten wordt k. door de mens gegeten. De kuit van steuren wordt verwerkt tot kaviaar. 2. Verdikte kuleerbreien

kuleer- Breitechniek waarbij de draden dwars op de richting van de lussen lopen. Enig mogelijke breitechniek bij handbreien.

kuleerbreien Techniek voor breien waarbij de draden dwars op de richting van de lussen lopen.

Külpe, Oswald

Külpe, Oswald (1862-1915) Duits psycholoog en filosoof. Assistent van Wilhelm Wundt, daarna hoogleraar te Würzburg (1894), Bonn (1909) en München Kunstler, William

kunst- en antiekhandel Het in- en verkopen van voorwerpen waaraan artistieke waarde wordt toegekend. Dit kunnen schilderijen, beelden en vormen

kunst- Sterk met de esthetica verbonden deelgebied, gericht op de rol en invloed van kunst in de samenleving, en omgekeerd de invloed sociologie, medische

kunst- Synthetisch, gewoonlijk uit minerale delfstoffen bereide meststoffen. Worden ingedeeld naar de erin aanwezige zouten (kalimeststof, meststoffen, natuurmeststoffen,

Kunstler, William (1919-1995) Amerikaans advocaat. Gedreven door een diepgeworteld wantrouwen jegens de overheid, die hij zag als zijn belangrijkste kunstmatige haven

kunstmatige haven Haven die aangelegd is door de mens, omdat bijvoorbeeld grote schepen de kust niet kunnen bereiken. Men kan dan een haven kunstmest

kunstmest Synthetisch bereide preparaten die de vruchtbaarheid van de bodem (eventueel ook van water) kunnen verhogen. Bevatten vooral minerale kunstonderwijs

kunstonderwijs Onderricht in de beoefening der kunsten. In Nederland worden de opleidingen, met uitzondering van de Rijksacademie voor Beeldende kunstrijden

kunstrijden 1. Een wedstrijd waarbij men een aantal figuren schaatsend moet voltooien. Men kent individuele wedstrijden, paarrijden en ijsdansen. kunstzijde

kunstzijde (rayon) Synthetische vezel op basis van geregenereerde cellulose. Meest toegepaste bereiding volgens viscoseproces, waarbij viscoserayon kunstzwemmen

kunstzwemmen Een wedstrijdsport waarbij de deelnemers figuren in het water dienen te vormen. Wedstrijden bestaan uit een reeks verplichte figuren kunst- en antiekhandel

kür

kür Een reeks verplichte figuren.

kussenkast

kussenkast Kast met twee deuren voorzien van panelen met afgeknotte, enigszins bewerkte piramiden en poten als opbollende kussens. Kenmerkend kustvaart

kustvaart (ook: kleine handelsvaart) Vrachtvaart met schepen tot een bepaalde lengte of tonnage. Deze schepen zijn zeewaardig en kunnen tevens de Kuznets, Simon Smith

Kuznets, Simon Smith (1901-1985) Russisch-Amerikaans econoom. Hoogleraar aan Johns Hopkins Universiteit (1954-60) en Harvard (1960-71). KV Club Brugge

KV Club Brugge Belgische voetbalclub, opgericht in 1894. Stamnummer: 3. Kleuren: blauw-zwart. Terrein: Olympiastadion te Sint-Michiels-Brugge, KV Kortrijk

KV Kortrijk Belgische voetbalclub, opgericht 1971 na een fusie tussen twee plaatselijke verenigingen. Het stamnummer 19 van Kortrijk Sp., opgericht KV Mechelen

KV Mechelen Belgische voetbalclub, als FC Malinois opgericht in 1904. Stamnummer 25. Terrein: stadion te Mechelen met accommodatie voor 20.000 KVAV Beerschot

KVAV Beerschot Belgische voetbalclub, opgericht 1900. Stamnummer: 13. Kleuren: paars-wit. Terrein: eerst Olympisch, nu gemeentelijk stadion

KVBS

KVBS Koninklijk Verbond der Belgische Schuttersverenigingen, de organisatie die zich bezighoudt met de schietsport in België.

Kwakiutl

Kwakiutl Indianenstam die het kustgebied van de huidige Canadese provincie Brits-Colombia bewoonde. Leefden van visvangst en waren kundige houtbewerkers. kwakzalverij

kwakzalverij Delict dat bestaat uit het onbevoegd uitoefenen van de geneeskunst, d.w.z. zonder het daartoe door de wet vereiste diploma.

kwalitatieve methoden

kwalitatieve methoden Ook zachte methodologie. Sociaal wetenschappelijke technieken waarvan de gebruikers zich afzetten tegen de vaak geponeer

kwantitatieve methoden

kwantitatieve methoden Ook kwantificeren en harde methodologie. Technieken waarmee feitelijke gegevens cijfermatig gerangschikt en/of statistis

kwark

kwark Zuivelproduct bestaande uit verse wrongel van gestremde melk of taptemelk. Hoewel kwark eigenlijk verse kaas is heeft hij een andere smaak. kwartels

kwartels (geslachtengroep Coturnicini, onderfamilie veldhoenders) Kleine fazantvogels met lange, spitse vleugels en korte staart, geen sporen aan de kwartfinale

kwartfinale De wedstrijdenreeks tussen de laatste acht deelnemers (individueel of per ploeg) aan een toernooi. De winnaars gaan over naar de halve kwarto

kwarto Een tweemaal gevouwen vel waaruit acht bladzijden ontstaan tijdens het boekbinden. Ook de naam van een verouderd papierformaat van ca. kweern

kweern (molensteen) Stenen handmolen om graan mee te malen. Bestaat uit twee, meestal van zandsteen gemaakte ronde stenen, waarvan de onderste kwekersrecht

kwekersrecht Recht om als enige een nieuw ras van een land- of tuinbouwgewas voort te brengen, te verhandelen, enz. Het wordt verleend door de kwijtschelding

kwijtschelding Een van de manieren waarop een schuld tenietgaat. Art. 160 van Boek 6 BW spreekt niet van kwijtschelding maar van een overeenkomst KZ-syndroom

KZ-syndroom (concentratiekampsyndroom, ook existentieel emotioneel stress-syndroom of EES genoemd) Complex van verschijnselen dat ontstaat La Salle, Jean-Baptiste de

La Salle, Jean-Baptiste de (1651-1719) In 1900 door Paus Leo XIII heilig verklaard Frans priester, filantroop en opvoedkundige (feestdag: 15 mei).

laagconjunctuur

laagconjunctuur Periode waarin de economische bedrijvigheid stagneert of zelfs afneemt. Gaat volgens de klassieke economische theorie samen met Laas, Ernst

Laas, Ernst (1837-1885) Duits filosoof en pedagoog, vanaf 1872 hoogleraar te Straatsburg. In 'Idealismus und Positivismus' (1879-1884) bestreed hij Laatste Nieuws, Het

Laatste Nieuws, Het Belgisch liberaal populair dagblad, opgericht in 1888 door Julius Hoste. Er is sprake van samenwerking met de Nieuwe Gazet; Labourdonnais, Louis Charles Mahé de

Labourdonnais, Louis Charles Mahé de (1795-1840) Frans schaakmeester. Labourdonnais wordt wel als de eerste officieuze wereldkampioen beschouwd Lacan, Jacques Marie Émile

Lacan, Jacques Marie Émile (1901-1981) Frans psychiater en psychoanalyticus, die wordt gerekend tot het structuralisme. Lacan beschouwt niet lacerna

lacerna Benaming voor een Romeinse mantel met franje, die in ruime pooien tot op de heup viel. De lacerna werd om de schouders geknoopt of van lachspiegel

lach- Spiegel waarvan het oppervlak gegolfd is. Hierdoor is de beeldvorming vertekend, hetgeen aanleiding kan geven tot hilariteit.

lachspiegel Spiegel waarvan het oppervlak gegolfd is.

Lacoste, René

Lacoste, René (1904-1996) Frans tennisser. Lacoste was de laatst overgeblevene van de 'vier musketiers' (de anderen waren Jean Borotra, Jacques lacrosse

lacrosse Een balspel, gespeeld door twee ploegen van elk tien man. De bedoeling is de rubberen bal (kleur wit of oranje, omtrek 19,50-20 cm, gewicht lactose

lactose (melksuiker) Disaccharide opgebouwd uit een molecule glucose en een molecule galactose, met ?-1-4-glucosidische binding. Komt voor in lacto-vegetarisme

lacto-vegetarisme Vorm van vegetarisme waarin het nuttigen van melk, kaas en eieren is toegestaan. Geeft minder kans op gebrek aan essentiële aminozuren Ladbroke

Ladbroke (Ladbroke Group PLC) Britse multinationale onderneming, o.a. actief op de onroerend goed-markt, echter bekend door het wedden op paardenkoersen Laeti

Laeti Barbaren gevestigd op de linkeroever van de Rijn binnen de grenzen van het Romeinse Rijk.

Lafitau, Joseph-Francois

Lafitau, Joseph-Francois (1681-1746) Frans jezuïet en missionaris. Schreef op grond van zijn observaties onder de Irokezen (Indianenstam in Noo

Lafréry, Antoine

Lafréry, Antoine (ook Antonio Lafreri, Lafrerius; 1512-1577) Frans graveur, drukker en uitgever. Vestigde zich in 1543 in Rome. Hij vervaardigde Laga

Laga Germaanse godin van rivieren en bronnen. Naam van de Delftse studentenroeivereniging, opgericht 13 april 1876.

lagentheorie

lagentheorie De opvatting dat de menselijke geest is opgedeeld in verschillende deeleenheden. Het bekendste voorbeeld van een dergelijke theorie lager onderwijs

lager- Biersoort, gelijkend op pilsener bier, maar met een iets lager stamwort- en alcoholgehalte (ca. 3%); ook iets donkerder.

lager onderwijs (lo) In Nederland opgeheven bij de invoering van de Wet op het basisonderwijs (1981), waarbij het kleuteronderwijs (4-6 jaar) en het Lahoe

Lahoe Voornamelijk in Juun-nan (China) wonend bergvolk. Verder wonen Lahoe in Birma, Thailand en Laos. Het zijn voornamelijk landbouwers, laicisme

laicisme Het streven naar een beperking van de invloed van religie tot de privésfeer, dus een strenge scheiding van Kerk en staat.

Laing, Ronald David

Laing, Ronald David (1927-1989) Brits psychiater. Laing studeerde geneeskunde en specialiseerde zich als psychiater. Hij interesseerde zich vooral Laios-motief

Laios-motief Hiermee worden door moderne psychoanalytici de agressieve neigingen van de vader ten opzichte van het nageslacht aangeduid. Laios laissez-faire

laissez-faire (Fr.: laat maar gaan) Kernbegrip in het economisch liberalisme, gelanceerd door de fysiocraten (ca. 1750). Vrijheid van handelen zou leiden laken

laken Effen wollen weefsel met een glanzende, viltachtige bovenkant, die door vollen verkregen is. Heeft een kort, in één richting gestreken haardek.

lakenhal

lakenhal (Oost-Nederlands: wanthuis; Duits: Gewandhaus) Hal waar laken stoffen werden gekeurd, gemeten en verhandeld. Oorspronkelijk een langgerekt Lambada

Lambada 1. Nieuwe ballroomdans in 1989. 2. (Banjara, Sugali) Zigeuners in de Indiase staten Rajasthan en Andhra Pradesh. Het zijn voornamelijk Lambert, baron Léon Jean Gustave

Lambert, baron Léon Jean Gustave (1928-1987) Belgisch bankier. Lambert studeerde in Yale, Oxford en Genève economie en politieke wetenschappen. Lambert, Raoul

Lambert, Raoul (geboren Assebroek 20 oktober 1944) Belgisch voetballer, kwam als aanvaller 33 maal uit voor het Belgische elftal. Lambert speelde Lammers, C.J.

Lammers, C.J. Nederlands socioloog, samen met J.A.A. van Doorn auteur van het zeer bekend geworden tekstboek 'Moderne sociologie' (1959; geheel Lammers, Jan

Lammers, Jan (geboren Zandvoort 2 juni 1956) Nederlands autocoureur, begon als leerling op de antislipschool van Rob Slotemaker. Hij bleek een lampadedromia

lampadedromia In het antieke Griekenland een hardloopwedstrijd met brandende fakkels; deze werd gehouden ter ere van de goden. Afgaand op de lampegietersavond

lampegietersavond (ook: lampbegietersavond) Folkloristisch feest op 17 september (Sint-Lambertus) te Veenendaal. Het is ontstaan doordat vroeger Lancaster, Joseph

Lancaster, Joseph (1778-1838) Engels onderwijshervormer. Bouwde het door de Schot Andrew Bell ontworpen monitorenstelsel, waarbij het onde

landbouw

landbouw Algemene aanduiding voor de teelt van gewassen die voor de mens en/of zijn huisdieren van nut zijn. Zeer veel van het menselijk voedsel landbouwbeleid (EU)

landbouwbeleid (EU) (Gemeenschappelijk landbouwbeleid van de Europese Unie) Geheel van maatregelen ten behoeve van de landbouw voor de landbouwindustrie

landbouwindustrie Industrie die gericht is op het produceren van goederen die in de landbouw gebruikt kunnen worden, bijvoorbeeld tractoren.

landbouwonderwijs

landbouwonderwijs Onderwijs ter voorbereiding op beroepen in de land-, tuin- en bosbouw. In Nederland vier niveaus: voorbereidend, middelbaar, landbouwoverschotten

landbouwoverschotten Landbouwproducten waarvan er teveel is geproduceerd binnen de Europese Unie ten gevolge van de gegarandeerde prijzen. Landbouwschap

Landbouwschap Publiekrechtelijk bedrijfsorgaan voor belangenbehartiging van en beleidsbepaling in de agrarische sector. In 1954 ontstaan als samenwerkingsorgaan landbouwstructuurbeleid

landbouwstructuurbeleid Onderdeel van het gemeenschappelijk landbouwbeleid van de Europese Gemeenschap. Met de goedkeuring van het Mansholt-landdag

landdag Bijeenkomst van een Duitse standenvergadering. Sinds de constitutionele hervormingen in de 19e eeuw werd in de Duitse staten onder de landdag landdrost

landdrost Nederlandse tijdelijke bestuursfunctie, ingesteld voor o.m. de inrichting en ontwikkeling van de IJsselmeerpolders. Hij had de bevoegdhed

Landelijk Algemeen Christelijk Verbond van Werkgevers

Landelijk Algemeen Christelijk Verbond van Werkgevers (LACVW) Centrale organisatie van christelijke werkgevers in Vlaanderen, opgericht Landelijk instituut sociale verzekeringen

Landelijk instituut sociale verzekeringen (Lisv) Sinds maart 1997 is het Lisv verantwoordelijk voor de uitvoering van de werknemersverzekeringen Landerziehungsheim

Landerziehungsheim Op het platteland gevestigd schooltype, waar onderwijs en sociale en algemene vorming geïntegreerd waren. Het eerste Landerziehungsheim landfarming

landfarming Methode van biologische grondreiniging, waarbij met olie verontreinigde grond in een dunne laag over een akker wordt verspreid. Vervolgens landhervorming

landhervorming Het opnieuw verdelen van het eigendom van landbouwgronden. Meestal gaat het er om de landerijen van de grootgrondbezitters te landloperij

landloperij Overtreding in België bestaande in het rondzwerven zonder middelen van bestaan. Landlopers kunnen in België ter beschikking van de regering Landon, Michael

Landon, Michael (1936-1991) (eig. Eugene Maurice Orowitz) Amerikaans tv-acteur en -regisseur. Landon kreeg grote bekendheid door zijn rol als Landoorlogreglement

Landoorlogreglement Reglement vastgesteld op de Eerste Haagse Vredesconferentie (1899) en herzien op de Tweede (1907), dat o.m. regelt welke

Landré, Joop

Landré, Joop (1909-1997) Nederlands omroepdirecteur. Landré werd in 1934, na zijn rechtenstudie, redacteur van De Telegraaf, daarna perschef bij Landru, Henri Désiré

Landru, Henri Désiré (1869-1922) Frans misdadiger, in april 1919 gearresteerd wegens verdenking van moord op tien vrouwen en een jongetje. La

landsadvocaat

landsadvocaat Advocaat die de regering inschakelt als zij behoefte heeft aan juridische bijstand. Vroeger belangrijkste functionaris in het gewest Holland Landshoff, Fritz Helmut

Landshoff, Fritz Helmut (1901-1988) Duits-Nederlands uitgever. Landshoff werkte na zijn studie germanistiek bij verschillende Duitse uitgeverije

landverraad

landverraad Politiek delict, dat gericht is tegen de uitwendige veiligheid van de staat, bijv. het in contact treden met een buitenlandse mogendheid met Langemeijer, Gerard Eduard

Lang, Andrew (1844-1912) Schots dichter en schrijver. Hij studeerde o.m. te Edinburgh en Oxford, vestigde zich in 1875 te Londen als schrijver en Lao

lange-afstandnummer 1. [atletiek] Loopnummer over een grote afstand, te weten de 5 en 10 km, de marathon (42,195 km), de 3 km hindernisloop

lange-afstandrace

lange-afstandrace (endurance-racing) Een snelheidswedstrijd voor auto's en motorfietsen, waarbij in een vooraf vastgestelde tijd (12 of 24 uur) een langlaufen

Langemeijer, Gerard Eduard (1903-1990) Nederlands jurist. Langemeijer studeerde rechten in Leiden, alwaar hij in 1927 promoveerde op het proefschri

Langen, Ellen van

Langen, Ellen van (geb. 1966) Nederlands atlete, werd tijdens de Olympische Spelen van 1992 te Barcelona in 1.55,54 winnares van de 800 m. Hierna Langer, Bernhard

Langer, Bernhard (geboren Anhausen 27 augustus 1957) Duits golfspeler, werd in 1970 wereldkampioen bij de junioren-beroeps. In 1983 won Langer Langeveld, Martinus Jan

lange-termijn- (Eng: long-term memory of LTM) Ook permanent of secundair geheugen. Het deel van het geheugen waarin informatie geheugen, lexicaal

Langeveld, Martinus Jan (1905-1989) Nederlands opvoedkundige en psycholoog. In 1939 buitengewoon hoogleraar en in 1946 gewoon hoogleraar lange-afstandnummer

langlaufen Een onderdeel van de noordse disciplines, waarbij men een glooiend parcours aflegt. Men beweegt zich op een deels glijdende, deels lopende Lango

Lango Volk in Noord-Uganda. Van oorsprong patrilineaal georganiseerde landbouwers (gierst en groenten). Hun traditionele godsdienst omvat onder langoesten

langoesten (familie Palinuridae, orde tienpotigen) Kreeften met lange staart, zeer lange antennen, geen scharen, extremiteiten niet op zwemmen ingericht. langoestine

langoestine (Noordse kreeft, Nephrops norvegicus, familie zeekreeften) Zeekreeft met zeer slanke schaarvingers, leeft in diep water, wordt veel gevang

language acquisition device

language acquisition device Ook LAD. In de taalpsychologie van Noam Chomsky wordt hiermee het aangeboren vermogen om taal te leren aangeduid. Lang, Andrew

Lao Thai-volk, wonend in Laos en Noordoost-Thailand. Ze spreken een gelijknamige taal, behorend tot het Thai.

Lapébie, Roger

Lapébie, Roger (1911-1996) Frans wielrenner. Lapébie viel in het begin van zijn loopbaan meer op door zijn karakter dan door zijn klasse. In 1933 Lappen

Lappen Volk woonachtig in Noord-Scandinavië en op het Russisch schiereiland Kola. Ruwweg te verdelen in drie groepen: Kustlappen (visserij, la

lapsus

lapsus Ook freudiaanse vergissing, parapraxie, faalhandeling, Fehlhandlung en Fehlleistung. In de psychoanalyse worden hiermee allerlei soorten vergissingen Larsen, Bent

Larsen, Bent (geboren Thisted 4 maart 1935) Deens schaakgrootmeester (sinds 1956) met een ondernemende, attractieve en ideeënrijke stijl. Larsen laserdisc

laserdisc De sinds 1990 wereldwijd gebruikte naam voor de beeldplaat, die voordien CD-Video werd genoemd. De laserdisc is een door Philips ontwikkelde Laseroms, Theo

Laseroms, Theo (1940-1991) Nederlands voetballer. Theo Laseroms ('Theo de Tank') begon zijn loopbaan bij RBC, maar maakte als verdediger furore LASH-schip

LASH-schip (lighter aboard ship) Schip dat is uitgerust met een grote portaalkraan, die over de gehele lengte van het schip kan reiken. Zowel containers Lasker, Emanuel

Lasker, Emanuel (Berlinchen 14 december 1868-New York 11 januari 1941) Schaakmeester, wiskundige en filosoof, wereldkampioen van 1894-19

laster

laster Beledigingsdelict, vorm van smaad, waarbij de dader zijn aantijging doet tegen beter weten in en zonder het te (kunnen) bewijzen.

lasterlijke aanklacht

lasterlijke aanklacht Beledigingsdelict, waarbij de dader opzettelijk schriftelijk bij de overheid een valse klacht indient tegen een ander, waardoor het lastgeving

lastgeving Overeenkomst waarbij de ene partij aan de andere opdracht geeft (en de ander die opdracht aanvaardt) om een of meer rechtshandelingen latah

latah De Maleise naam voor een overtrokken schrikreactie waarbij de persoon alles laat vallen wat hij vast heeft en tegelijkertijd schuttingtaal voor zich latent beeld

latent beeld Niet zichtbaar, maar wel ontwikkelbaar beeld, dat in fotografische emulsies ontstaat na de belichting. Bestaat uit gereduceerde zilveratomen latentieperiode

latentieperiode Een fase in de theorie van Sigmund Freud over de psychoseksuele ontwikkeling die volgt op de oedipale fase. Dit stadium duurt ongeveer Latin American Free Trade Association

Latin American Free Trade Association (LAFTA; ALALC; Asociación Latinoamericana de Libre Comercio) Vrijhandelszone tussen Argentinië, Latinina, Larissa

Latinina, Larissa (geboren Kherson 27 december 1934) Russisch turnster, nam deel aan drie Olympische Spelen (1956, 1960, 1964) en diverse wereld- latrina

latrina In de Romeinse Oudheid oorspronkelijk bad- of wasgelegenheid, later in het bijzonder toilet in een particuliere woning of een publieke inrichting. Lauda, Andreas Nikolaus (Niki)

Lauda, Andreas Nikolaus (Niki) (geboren Wenen 22 februari 1949) Oostenrijks autocoureur, wereldkampioen Formule I met Ferrari in 1975 en 1977, Lauderdale, James Maitland

Lauderdale, James Maitland (1759-1839) Brits econoom van Schotse afkomst. In zijn 'Inquiry into the nature and origin of public wealth' (1804) Laudrup, Michael

Laudrup, Michael (geb. 1964) Deens voetballer, kwam sinds zijn debuut op achttienjarige leeftijd als middenvelder bijna 100 maal uit voor het Deense Launhardt, Wilhelm

Launhardt, Wilhelm (1832-1918) Duits ingenieur, wiskundige en econoom. Launhardt leverde belangrijke bijdragen op het gebied van de welvaartseconomie, Laver, Rodney George (Rod)

Laver, Rodney George (Rod) (geboren Gladstone 9 augustus 1938) Australisch tennisser, behaalde als amateur (1962) en als professional (1969) lawaai

Law, John (1671-1729) Schots mercantilistisch gezind bankier. Stichtte in 1716 in Parijs een bank (in 1718 Banque Royale), die papiergeld uitgaf tegen layout

lawaai Geluid waarvan hinder wordt ondervonden. De grenzen hiervan hangen vaak af van de omstandigheden waarin men zich bevindt; in een slaapkamer Lawson, Eddie

Lawson, Eddie (geboren Upland 3 november 1958) Amerikaans motorcoureur, maakte zijn debuut in Europa op het circuit van Hockenheim in 1981 Law, John

Lay, (Wilhelm) August (1862-1926) Duits pedagoog. Samen met Ernst Meumann een van de grondleggers van de zgn. experimentele pedagogiek. Lazarsfeld, Paul Felix

layout (Eng.) Opmaak (van drukwerk), het door een grafisch vormgever gemaakte ontwerp voor bijv. een drukwerk; bevat alle gegevens betreffende Lay, (Wilhelm) August

Lazarsfeld, Paul Felix (1901-1976) Amerikaans socioloog van Duitse herkomst. Na zijn klassiek geworden sociaal-psychologische studie 'Die Arbei

LC 50

LC 50 Concentratie van een stof in water, waarbij na enkele dagen (meestal vier) 50% van de populatie van een voorgeschreven vissoort of ander testorganisme Le Mans-start

Le Mans-start Een manier van starten bij een auto- of motorrace, waarbij de coureurs zich op een met hun startnummer aangegeven plaats aan de en

Le Play, Pierre Guillaume Frédéric

Le Play, Pierre Guillaume Frédéric (1806-1882) Frans mijningenieur, beroemd geworden door zijn conservatieve sociale hervormingsplannen. Voorts Leary, Timothy

Leary, Timothy (1920-1996) Amerikaans psycholoog en drugsgoeroe. Als docent aan Harvard University begon Leary begin jaren zestig te experimenteren lease

lease Langdurige huur van (meestal) bedrijfsmiddelen. Bij operationele lease is de duur van de leaseovereenkomst korter dan de economische levensduur leasing

leasing Tegen betaling in (langdurige) bruikleen krijgen of geven van een goed. Onderhoud, verzekering, enz. zijn ten laste van de eigenaar; bij storing Lecoeur, Auguste

Lecoeur, Auguste (geb. 1911) Frans communist en vakbondsleider, tijdens de Spaanse Burgeroorlog bataljonscommandant in de Internationale Brigade. lector (onderw.)

lector (onderw.) In België laagste rang bij het academisch personeel. Wordt door de Raad van Beheer belast met een bijzondere en tijdelijke leeropdracht. Lederer, Emil

Lederer, Emil (1882-1939) Duits econoom en socioloog, tijdens zijn laatste levensjaren werkzaam in de VS. Lederer hield zich vooral bezig met de leeftijdsdorpen

leeftijdsdorpen Cultureel-antropologische term voor dorpen die door leden van een zelfde leeftijdsklasse gesticht zijn en bewoond worden. Zij komen leeftijdsklassen

leeftijdsklassen In niet-westerse samenlevingen veel voorkomend systeem van statustoewijzing, waarbij groepen ontstaan van mannen of vrouwen Leegstandwet

Leegstandwet Wet van 1985 inzake leegstaande panden, in 1986 slechts voor een deel ingevoerd. De wet had tot doel een einde te maken aan het in leenrecht

leenrecht 1. Recht dat de verhoudingen in het leenstelsel beheerste. 2. Recht dat de leenman de bevoegdheid gaf het aan de leenheer toebehorend goed

leenvergoeding

leenvergoeding (leenrecht) Vergoeding aan schrijver, vertaler, fotograaf enz., voor het uitlenen van hun werken door openbare bibliotheken. De vergoeding leer

leer Gelooide huid, gebruikt als materiaal voor schoeisel, tenten, tuigwerk, tassen, enz. (vroeger bestonden zelfs leren munten). Voor het looien wordt leerbobbeltje

leerbobbeltje Een tijdelijke terugval tijdens een leerproces. Dit komt voor bij allerlei vormen van leren. Het leerbobbeltje is er soms voor verantwoordelijk leerlingwezen

leerlingwezen (leerlingstelsel) Vervolgopleiding na het voorbereidend en middelbaar beroepsonderwijs, ontstaan als vervanging voor dagonderwijs leermoeilijkheden

leermoeilijkheden Problemen op school bij kinderen, ondanks normale intelligentie. Zij kunnen niet voldoen aan de eisen die de school stelt. Er kan leerplan

leerplan (curriculum) Onderwijsprogramma waarin de leerstof en tijd worden omschreven die aan verschillende schoolvakken besteed moet worden. leerplicht

leerplicht Wettelijke verplichting van ouders om hun kinderen gedurende een aantal jaren onderwijs te laten volgen. Vangt in Nederland aan op vijfjarige leerpsychologie

leerpsychologie Tak van de psychologie die zich bezighoudt met leren. De belangrijkste bijdragen op dit gebied zijn geleverd door het behaviorisme leerstof-jaarklassensysteem

leerstof-jaarklassensysteem De in Nederland nog sterk overheersende manier voor het groeperen van leerlingen. De essentie van het leerstof-jaarklass

leertheorieën, cognitieve

leertheorieën, cognitieve Theorieën die leerprocessen beschouwen als het herstructureren van de reeds aanwezige kennis, ideeën, voorstellingen, e.

leerziel

leerziel De kleur van het leer die het heeft op de plaatsen waar het gebarsten of gescheurd is. Kenmerkend voor de wijze waarop het leer gelooid is. leesbaarheid

leesbaarheid 1 Typografische leesbaarheid: de mate waarin een tekst leesbaar is voor de lezer op grond van typografische factoren. 2 Het geboeid zijn: leesblindheid

leesblindheid (dyslexie, woordblindheid) Het onvermogen te lezen, doordat het kind niet het vermogen heeft letters samen te voegen tot een juist woordbeeld. Leeuw-van Rees, Ida de

Leeuw, Paul de (geb. 1962) Nederlands cabaretier en programmapresentator. Begon met het radioprogramma `Lieve Paul` en werd bekend met verschillende Lefèbvre, Henri

Leeuw-van Rees, Ida de (1902-1987) Nederlands lerares naaldvakken. Ida de Leeuw-van Rees genoot grote bekendheid dank zij de rubriek 'Met Leeuw, Paul de

Lefèbvre, Henri (1901-1991) Frans filosoof en socioloog. Lefèbvre sloot zich al vroeg aan bij de surrealistische beweging en werd in 1928 lid van de legaal

legaal Wettig in tegenstelling tot illegaal: onwettig

legaat

legaat Beschikking in een testament waarbij de erflater bepaalde (met name genoemde) goederen of een bepaald bedrag toewijst aan een of meer personen.

legaliteitsbeginsel

legaliteitsbeginsel 1. (strafprocesrecht) Het principe dat het openbaar ministerie verplicht is te vervolgen, tenzij de vervolging kansloos is. Het Nederlandse lege vennootschap

lege vennootschap Vennootschap (nv of bv) die geen activiteiten meer verricht, geen bezittingen of schulden meer heeft maar nog niet ontbonden leges

leges Liciniae-Sextiae

leges Liciniae-Sextiae (Licinisch-Sextische wetten) Hervormingswetgeving in het Romeinse Rijk uit 367 v.C. waardoor alle ambten, ook dat van co

leges Vergoeding voor verrichte overheidsdiensten zoals het verstrekken van kopieën van akten of uittreksels uit openbare registers.

legger

legger Ambtelijk register met vergrote bewijskracht, vaak gebruikt voor het vastleggen van onderhoudsverplichtingen van particulieren t.a.v. openbare Legioen van Eer

Legioen van Eer (Légion d'Honneur) Franse ridderorde, in 1802 door Napoleon ingesteld, die verleend wordt aan personen (Franse burgers, militairen legisten

legisten Middeleeuwse specialisten in het Romeinse recht die vanaf de 13e eeuw een grotere macht voor de koning bepleitten dan hem volgens feodaal legitieme portie

legitieme portie Wettelijk erfdeel, deel van de nalatenschap dat volgens de wet aan de bloedverwanten in neergaande rechte lijn (kinderen, kleinkinderen) legitimatie

legitimatie 1. Wettiging. 2. Bewijs van identiteit, d.w.z. bewijs dat iemand de persoon is voor wie hij/zij zich uitgeeft. Veelgebruikte legitimatiemiddelen legitimeringsmythe

legitimeringsmythe (rechtvaardigingsmythe) Sterk geromantiseerde of geheel uit de lucht gegrepen, veelal historische verklaring én rechtvaardiging legitimiteit

legitimiteit Rechtvaardiging van macht, de grond waaraan gezag wordt ontleend. In de sociale wetenschappen wordt het begrip legitimiteit altijd in één Leidse Diagnostische Test

Leidse Diagnostische Test (LDT) Deze test bepaalt de intelligentie en de eventuele aanwezigheid van cognitieve ontwikkelingsstoornissen. De test leisure class

leisure class (nietsdoende klasse) Typering van de kapitalistische elite in de Amerikaanse samenleving rond de eeuwwisseling, genadeloos beschreven Leitbild

Leitbild Aan het Duits ontleend sociologisch begrip dat zich slechts gebrekkig laat vertalen met 'maatschappijbeeld': een heersend beeld, idee, voorstelling lekythos

lekythos Langwerpige Griekse vaas voor olie of parfum. Ook benaming van een grafvaas. Kwam veel voor in de 5e eeuw v.C., vaak beschilderd met Lemaire, Cornelis Johannes (Cor)

Lemaire, Cornelis Johannes (Cor) (1908-1981) Nederlands pianist en componist. Werkte van 1939-1952 mee aan het ABC-cabaret van Wim Kan. Lemberechts, Victor

Lemberechts, Victor (geboren Mechelen 18 mei 1925) Belgisch voetballer, kwam als rechtsbuiten 42 maal uit voor het Belgisch elftal. Lemberechts Lemond, Greg

Lemond, Greg (geboren 26 juni 1961) Amerikaans wielrenner, werd in 1978 wereldkampioen op de weg bij de junioren. In 1983 was Lemond de eerste Lendl, Ivan

Lendl, Ivan (geb. 1960) Tsjecho-Slowaaks/Amerikaans tennisser, winnaar van tal van toernooien, zoals het Masters van 1983. Lendl won daarnaast Lenglen, Suzanne

Lenglen, Suzanne (1899-1938) Frans tennisspeelster, die door haar krachtige, aanvallende speeltrant jarenlang in het damestennis overheerste. Ze lening

lening De term dekt zowel bruiklening als verbruiklening. In de praktijk wordt onder lening vooral geldlening verstaan, de overeenkomst waarbij de lening, bruiklening,

lening, gebonden Geldlening waaraan nevenvoorwaarden zijn verbonden, bijv. over de aard van de besteding of het land waarin het geld besteed moet lening, geldlening,

leninisme Variant van het marxisme, geformuleerd door de Russische revolutionair en de eerste communistische leider V.I. Lenin (1870-1924). Lenin Lennep, Emile van

Lennep, Emile van (1915-1996) Nederlands econoom. Van Lennep trad direct na de Tweede Wereldoorlog in dienst bij De Nederlandsche Bank. I

Lennep, Gijs van

Lennep, Gijs van (geboren Bloemendaal 16 maart 1942) Nederlands autocoureur,een van de weinige coureurs die met redelijk succes meekwam in Lenstra, Abe

Lenstra, Abe (Schoterland 27 november 1920-Heerenveen 2 september 1985; Us Abe) Nederlands voetballer, kwam van 1940 tot 1959 als linksbinnen Leontief, Wassily

Leontief, Wassily (geb. 1906) Russisch-Amerikaans econoom, hoogleraar aan Harvard (1946- 75). Bijdragen aan de kwantitatieve economische analyse. Lepcha

Lepcha Volk in Sikkim met naar schatting 30.000 leden. Van oorsprong jagers en verzamelaars, thans boeren en veehouders. Spreken een Sino-tibetaanse leprozenhuis

leprozenhuis (ook: leprozerie) Ziekenhuis voor lijders aan lepra. Vooral in de Middeleeuwen in West-Europa gebouwd buiten de stadsmuur.

leraar

leraar Onderwijskracht die in een of enkele vakken lesgeeft aan het voortgezet onderwijs. Onderwijsbevoegdheid verschaffen in Nederland een doctoraal Lerby, Sören

Lerby, Sören (geboren Taastrup 1 februari 1958) Deens voetballer, kwam in 1975 met zijn voetbalmaatje Frank Arnesen naar AFC Ajax, waar hij zich leren

leren Elke verandering van gedrag waardoor het individu gunstiger omstandigheden schept voor zichzelf. Zulk gedrag wijkt af van het stereotiepe instinctmatige leren, latent

leren, latent Een leerproces dat niet direct tot uiting komt in gedragsveranderingen, maar verborgen blijft. De manifestatie van het geleerde gedrag vindt lesbische liefde

lesbische liefde Homoseksualiteit tussen vrouwen. Genoemd naar het eiland Lesbos, waar de dichteres Sappho woonde, die in haar gedichten spreekt Leslie, T.E. Cliffe

Leslie, T.E. Cliffe (1827-1882) Iers socioloog en econoom, vanaf 1853 hoogleraar in de politieke economie aan het Queen's College te Belfast. In 'Land Lessing, Theodor

Lessing, Theodor (1872-1933) Duits psycholoog en cultuurfilosoof. In zijn hoofdwerk 'Geschichte als Sinngebung des Sinnlosen' (1916) blijkt de Leszetycki, Theodor

Leszetycki, Theodor (ook Leschetizky; 1830-1915) Pools pianist en pedagoog. Leszetycki studeerde te Wenen bij Czerny en Sechter en ging in 1852 let

let Het opnieuw laten spelen van een rally in geval van een niet te voorzien incident. Een let wordt toegekend door de scheidsrechter zonder dat spelers letter of intent

letter of intent Principe-overeenkomst over een te sluiten transactie. Van de inhoud hangt af of de letter of intent bindend is of niet.

letterbak

letterbak (letterkast) Bak waarin letters en andere zettekens werden opgeslagen. Per taal verschillend ingedeeld naargelang van de frequentie van het leugendetector

leugendetector Apparaat waarmee men bij een verhoor tracht vast te stellen of de verhoorde (verdachte of getuige) opzettelijk onwaarheden vertelt. leugenschalen

leugenschalen Testvragen in persoonlijkheidsvragenlijsten die opgenomen zijn met de bedoeling vast te stellen in hoeverre de onderzochte persoon leurhandel (België)

leurhandel (België) Colportage-activiteiten waarvoor sinds 1939 een vergunning van de minister van Middenstand nodig is. Deze activiteiten zijn: Leuvense Gezinsvragenlijst

Leuvense Gezinsvragenlijst (LGV) Deze vragenlijst is gebaseerd op de systeemtheorie van Minuchin en geeft een beeld van de conflictervaring in Levasseur, Pierre Emile

Levasseur, Pierre Emile (1828-1911) Frans economisch-historicus, beschouwd als de vader van de moderne economische geschiedenis in Frankrijk, levée en masse

levée en masse Oproep tot massale dienstneming in een leger. De term stamt uit de Franse Revolutie toen in augustus 1793 tijdens de eerste coalitieoorlog levenscyclus

levenscyclus De karakteristieke opeenvolging van de verschillende levensfasen die een organisme doorloopt vanaf het ogenblik van het ontstaan. Bij levenscyclusanalyse

levenscyclusanalyse Methode voor het - aan de hand van procedurele afspraken - systematisch in beeld brengen van milieuaspecten van een product levensdrift

levensdrift Binnen de psychoanalyse worden hiermee alle driften aangeduid die gericht zijn op scheppende activiteit. Hieronder valt zowel de drang levensduur

levensduur De periode tussen geboorte en einde van het leven van een individu. Dit einde houdt in: celdeling (bij een eencellig dier) of sterven (bij levenskracht

levenskracht De energie die het organismen mogelijk maakt om te leven. In veel primitieve godsdiensten geldt de levenskracht als iets dat door de levensruimte

levensruimte (Eng: life space, Duits: Lebensraum) Begrip uit de veldtheorie van Kurt Lewin. De ruimte waarin alle psychische gebeurtenissen zich

levensverzekering

levensverzekering Overeenkomst waarbij een verzekeraar zich tegen betaling van premie verplicht tot het doen van uitbetalingen in de toekomst, afhankelijk leverancierskrediet

leverancierskrediet Krediet dat de leverancier verstrekt door akkoord te gaan met latere betaling.

levering

levering In het algemeen: overhandiging van een zaak, in het privaatrecht: eigendomsoverdracht. Voor levering eist de wet beschikkingsbevoegdheid leviraat

leviraat (zwagershuwelijk) In niet-westerse samenlevingen voorkomend gebruik waarbij een oudere of jongere broer van een man bij zijn overlijden Lévi-Strauss, Claude

Lévi-Strauss, Claude (1908-1990) Frans filosoof, aan wiens naam blijvend de methode van het structuralisme verbonden is. Een overzicht van zijn Lewin, Kurt

Lewin, Kurt (1890-1947) Duits-Amerikaans sociaal psycholoog, hoogleraar te Berlijn (1922-35) en Iowa City (1935-45). Leidde daarna het onderzoekscentrum Lewis, Arthur

Lewis, Arthur (1915-1991) Brits econoom, hoogleraar aan Princeton University in de VS (1963-83). Volgens Lewis moest een succesvolle industrialisatie Lewis, Frederick Carlton (Carl)

Lewis, Frederick Carlton (Carl) (geboren Birmingham (Alabama) 1 juli 1961) Amerikaans atleet, won tijdens de wereldkampioenschappen atletiek Lewis, Oscar

Lewis, Oscar (1914-1970) Amerikaans antropoloog, bekend om zijn vergelijkend onderzoek in arme boerensamenlevingen. Karakteriseerde deze als lezen, aanvankelijk

lezen, aanvankelijk Onderwijskundige term voor het eerste leesonderricht, m.n. de voorbereiding op het lezen in het voorschoolse onderwijs en het Li

Li Volk op het eiland Hai-nan bij de oostkust van China. De Li vormen de oorspronkelijke bewoners van het eiland. Het zijn voornamelijk rijstbouwers, liberalisatie

liberalisatie 1. Wegnemen of verminderen van belemmeringen voor het internationale handels-, betalings- en kapitaalsverkeer. O.a. door verlaging van liberalisme

liberalisme Geestelijk-politieke stroming, tot bloei gekomen in het Europa van de 19e eeuw, die de vrijheid van het individu als hoogste goed beschouwt. libido

libido 1. Ook driftenergie. Het hele complex van verlangens en gevoelens dat samenhangt met seksualiteit en erotiek. Sigmund Freud omschreef het Liboton, Roland

Liboton, Roland (geboren Rillaar 6 maart 1957) Belgisch wielrenner, gespecialiseerd in het veldrijden. Hij werd in 1978 wereldkampioen veldrijden Libre Belgique, La

Libre Belgique, La Belgisch katholiek conservatief dagblad, opgericht te Brussel als Le Patriote in 1884 (de huidige naam dateert van 1914, toen het librium

librium Een benzodiazepine, dat kan worden voorgeschreven bij ziekelijke angst en spanning. Bijwerkingen zijn slaperigheid, verwardheid en vermoeidheid.

licentiaat

licentiaat (België) Academische graad, volgend op die van kandidaat, met een gemiddelde studieduur van twee jaar. Als wettelijke graad voor in de licentie (recht/econ.)

licentie (recht/econ.) Bij overeenkomst van de houder van een octrooi, auteursrecht of merkenrecht verkregen toestemming om - tegen betaling (royalty) licentie (sport)

licentie (sport) Een vergunning die door een sportbond wordt afgegeven om aan wedstrijden te mogen deelnemen. Voor het verkrijgen van een vergunning lichaamsbeeld

lichaam-geestprobleem

lichaam-geestprobleem Probleem in de filosofie over het al of niet gescheiden zijn van lichaam en geest. Lichaam en geest zijn door de eeuwen heen lichte industrie

lichaamsbeeld Ook lichaamsschema. 1. De manier waarop het eigen lijf ervaren wordt en de houding die ten opzichte hiervan wordt aangenomen.

lichaamsbeleving, verstoorde

lichaamsbeleving, verstoorde Het niet meer kloppen van het lichaamsbeeld. Dit komt bijvoorbeeld voor bij anorexia nervosa, waarbij ondanks de lichaamsego

lichaamsego Dat gedeelte van het ego dat betrekking heeft op de ervaring van het eigen lichaam. Oorspronkelijk een term van Sigmund Freud, die lichaamsverminkingen

lichaamsverminkingen Bij veel volken voorkomende manier om het lichaam te versieren of om een bepaalde status aan te geven. Lichaamsverminkin

lichte industrie Industrie die gebruik maakt van grondstoffen, halffabrikaten of onderdelen waarvan het gewicht niet veel meer is dan het gewicht van lichte klasse

lichte klasse Een klasse waarin het gemiddelde gewicht van de roeiers van een ploeg zonder stuurman niet hoger mag zijn dan 70 kg. Elke roeier afzonderlijk lichtgevoeligheid

lichtgevoeligheid Grootheid die voor een fotografisch materiaal bij standaardontwikkeling aangeeft bij welke belichting de zwarting van het materia

Liebaers-Hereng, Isa

Liebaers-Hereng, Isa (1920-1986) Echtgenote van de voormalige conservator van de Koninklijke Bibliotheek van België te Brussel en groot-maars

Lieben, Richard

Lieben, Richard (1842-1919) Oostenrijks econoom, vertegenwoordiger van de mathematische methode in de economische theorie, met name de prijstheorie. liebfraumilch

liebfraumilch Milde, halfzoete Duitse wijn met een `plezierig karakter' uit Rheinhessen en Rheinpfalz.

liegen

liegen Het vertellen van onwaarheden. Mensen denken vaak dat zij aan anderen kunnen zien als zij liegen. Wanneer iemand vaagheden vertelt, hakkelt Lierde, Luc van

Lier, Rudolf Asueer Jacob van (1914-1987) Nederlands socioloog. Van Lier bracht zijn jeugd door in Suriname, de studie sociologie volgde hij in lifo-methode

Lierde, Luc van (geb. 1970) Belgisch triatleet, deed internationaal voor het eerst van zich spreken door in 1996 als eerste Europeaan de Iron Man van Lier, Rudolf Asueer Jacob van

lifo-methode (last in, first out) Methode voor voorraadwaardering, waarbij de verkochte goederen geacht worden het meest recent aan de voorraad te Ligthart, Gerard Jan

Ligthart, Gerard Jan (1859-1916) Nederlands pedagoog en hoofdonderwijzer te Den Haag. Bepleitte in diverse publicaties een intuïtieve, niet-wetenschappelijke lijdelijkheid

lijdelijkheid (burgerlijk procesrecht) Het beginsel dat de rechter zich beperkt tot hetgeen hem door de partijen wordt voorgelegd. De partijen zijn vrij lijfeigenschap

lijfeigenschap Rechtspositie van agrarisch werkzame personen die in de Middeleeuwen in een erfelijke afhankelijkheid van hun hofheer verkeerden. lijfrente

lijfrente Recht op een vaste en gelijkmatige periodieke uitkering die eindigt bij het overlijden van degene van wiens leven de uitkering afhankelijk is lijkbezorging, Wet op de

lijkbezorging, Wet op de Wet van 1991 die regels geeft met betrekking tot de formaliteiten bij overlijden en de verschillende vormen van lijkbezorging lijn

lijn (rechte; rechte lijn) 1. De verzameling van alle punten (x,y) uit het platte vlak die voldoen aan de lineaire vergelijking ax+by+c=0, waarbij a en b lijncliché

lijncliché Cliché waarop een lijntekening is aangebracht die juist iets hoger ligt dan het overige deel van het cliché.

lijnolie

lijnolie (lijnzaadolie) Olie gewonnen door persen van zaden van vlas. Bevat hoog gehalte onverzadigde vetzuren en verhardt bij langdurige blootstelling lijnorganisatie

lijnorganisatie Organisatie met twee of meer hiërarchische niveaus, waarbij communicatie en bevelvoering via de hiërarchische functionarissen verloopt. lijnslachting

lijnslachting Verwerking van slachtvee aan een lopende band.

lijntijd

lijntijd Tijd tussen twee opeenvolgende lijnsynchronisatiepulsen van een video(tv-)signaal. Gelijk aan de tijd die de elektronenstraal in een tv-toestel lijnvaart

lijnvaart Scheepvaart op vaste routes volgens vaste roosters.

lijsttrekker

lijsttrekker Eerstgenoemde kandidaat op de kandidatenlijst van een politieke partij bij verkiezingen volgens het stelsel van evenredige vertegenwoordiging.

likeur

likeur Sterk alcoholische drank, op basis van graan- of wijnalcohol dan wel op basis van cognac, whisky, rum of jenever, waaraan een geconcentreerd Limantour, José Ives

Limantour, José Ives (1854-1935) Mexicaans polticus en econoom. Doordat hij gedurende 18 jaar, in 1893 benoemd door Porfirio Díaz, minister limbisch systeem

limbisch systeem Stelsel van zenuwcentra en onderlinge verbindingen in het boven de hersenstam gelegen deel van de grote hersenen. Nauw verbonden limonade

limonade Drank met vruchten- of vruchtenessencesmaak, zonder alcohol. In de handel als frisdrank (hoeft niet verdund te worden) of siroop (wordt Limperg, Theodore

Limperg, Theodore (1879-1961) Nederlands econoom en accountant, hoogleraar bedrijfshuishoudkunde te Amsterdam (1922-50). Ontwikkelde belan

lineage

lineage Verwantschapsgroep of afstammingsgroep waarvan de leden hun onderlinge relatie via het unilineale principe kunnen traceren (dat wil zeggen Ling, Per Henrik

Ling, Per Henrik (1776-1839) Zweeds schrijver en grondlegger van de zgn. Zweedse gymnastiek, een op harmonieuze lichaamsbouw gerichte vorm linkages

linkages De relaties van een bedrijf met de aan- en afvoerbedrijven waar het van afhankelijk is. Meestal maakt men een onderscheid tussen backwar

links

links- en rechtshandigheid Een meestal spontane voorkeur voor het gebruik van de rechter- of linkerhand, gepaard met een grotere vaardigheid in linoleum

links In de politiek gebruikte aanduiding voor socialistisch, progressief, als tegenpool van rechts (conservatief, kapitalistisch). Doorgaans wordt het begrip links- en rechtshandigheid

linoleum Composietmateriaal op basis van juteweefsel, geïmpregneerd en overdekt met een mengsel van verharde lijnolie (tegenwoordig ook kunstharsen) lintjesregen

lintjesregen (Nederland) Jaarlijkse verlening van onderscheidingen ter gelegenheid van Koninginnedag.

Linton, Ralph

Linton, Ralph (1893-1953) Amerikaans antropoloog, wiens zeer invloedrijke werk een synthese vormde tussen de destijds gangbare richtingen in de lintzaag

lintzaag Zaag in de vorm van een rondlopende band, aan de zijkant voorzien van tanden.

linze

linze (Lens culinaris, vlinderbloemenfamilie) Plant met behaarde, lancetvormige bladeren; blauwachtig witte bloemen in kleine trossen; peulen kaal Lippens, graaf Leon

Lippens, graaf Leon (1911-1986) Belgisch dierenkenner en publicist. Voornaamste figuur in de wereld van de natuurbescherming in België. Lippens Lipps, Theodor

Lipps, Theodor (1851-1914) Duits psycholoog en filosoof die de psychologie opvatte als de basis van de gehele filosofie. In Aesthetik (1903) komt lipschijf

lipschijf Ter lichaamsversiering tussen het tandvlees en de onderlip aangebrachte, meestal geverfde houten schijf. Het gebruik van de lipschijf komt liquidatie

liquidatie (vereffening) Verrekening van schulden en bezittingen van een onderneming na het besluit tot opheffing.

liquiditeit

liquiditeit Geldmiddelen (liquide middelen) die ter beschikking staan voor het onmiddellijk verrichten van betalingen. Tot de liquide middelen behoren literatuursociologie

literatuursociologie Literatuursociologen houden zich bezig met het verband tussen literatuur en de samenleving waarbinnen die wordt geproduceerd. lithografie

lithografie Vlakdruktechniek waarbij men gebruik maakt van een stenen of geruwd metalen (zink, aluminium) drukplaat. Nadat hierop met krijt of lithografische Litjens, Paul

Litjens, Paul (geboren Kaatsheuvel 9 november 1947) Nederlands hockeyer, kwam als voorhoedespeler bijna 200 maal uit in het Nederlands elftal. Litmanen, Jari

Litmanen, Jari (geboren Lahti 20 februari 1971) Fins voetballer, debuteerde op zeventienjarige als aanvaller in de nationale ploeg, waarvoor hij inmiddels Little Albert

Litt, Theodor (1880-1962) Duits cultuurfilosoof en pedagoog, o.a. hoogleraar te Bonn. Beïnvloed door Dilthey. Litt maakte van diens methode van lob

Little Albert De elf maanden oude proefpersoon waarmee de Amerikaanse behaviorist John B. Watson (1878-1958) een experiment uitvoerde. Het kleine Litt, Theodor

lob Een slag waarbij de shuttle of bal met een boog over de tegenstander heen wordt gespeeld.

localismo

localismo Politiek verschijnsel in Latijns Amerika, waarbij lokale minderheden zich achtergesteld voelen ten opzichte van grotere (staatkundige, geografische) Lockhart, John Gibson

Lockhart, John Gibson (1794-1854) Schots journalist, biograaf en romanschrijver; schoonzoon van Walter Scott. Was redacteur van de invloedrijk

locomotie

locomotie Begrip uit de veldtheorie van Kurt Lewin. Het doelgerichte gedrag binnen de levensruimte wordt aangeduid met locomotie. Een persoon locomotief

locomotief Railvoertuig met motor bestemd voor het trekken van niet-aangedreven rijtuigen. Onmisbaar in de tijd van de stoomtrein, waar de locomotief locus of control

locus of control Ook beheersingsoriëntatie. Het subjectieve gevoel over de vraag of iemand het lot in eigen hand heeft of dat dit bepaald wordt door loden

loden Wollen, geruwde en waterdichte stof. Werd oorspronkelijk vervaardigd in Frankrijk en Tirol uit Zwitsers geitenhaar. Soms wordt ook kameelhaar Loebl, Eugen

Loebl, Eugen (1907-1987) Tsjechisch-Amerikaans econoom. Indertijd plaatsvervangend minister van Buitenlandse Handel, maakte Loebi in 1952 logotherapie van Victor Frankl

logotherapie van Victor Frankl Een vorm van psychotherapie waarbij de cliënt geleerd wordt zichzelf te accepteren en zichzelf te zien in relatie tot lokaalvredebreuk

lokaalvredebreuk Delict dat bestaat uit het binnendringen van een (besloten) lokaal zonder dat men daartoe het recht heeft. Ook degene die weigert

lokatiefactor

lokatiefactor (ook: vestigingsfactor, vestigingsplaatsfactor) Factor die van invloed is op de vestigingsplaatskeuze van een bedrijf. Belangrijke lokatiefactoren Lombarden

Lombarden Vanaf de Late Middeleeuwen de benaming van bankiers, geldwisselaars, pandhouders, e.d. Zij werden zo genoemd omdat veel geldhandelaars Lombroso, Cesare

Lombroso, Cesare (1835-1909) Italiaans medicus en criminoloog, die in zijn boek L'uomo delinquente (de misdadiger; 1876) de theorie van de 'geboren' Lomé, Verdragen van

Lomé, Verdragen van Een aantal akkoorden van de Europese Gemeenschap met de ACS-landen in het kader van de ontwikkelingssamenwerking. lompenproletariaat

lompenproletariaat In het marxisme, de arbeiders die zo verarmd en apathisch zijn dat zij geen klassebewustzijn bezitten en geen deel kunnen nemen lom-school

lom-school School voor kinderen met leer- en opvoedingsmoeilijkheden; één van de schooltypen in het speciaal of buitengewoon onderwijs. De reken-, long term memory

long term memory Benaming voor dat gedeelte van het geheugen waarin informatie ligt opgeslagen die na lange tijd nog oproepbaar is.

Longfield, Samuel Mountifort

Longfield, Samuel Mountifort (1802-1884) Iers econoom en jurist, vanaf 1832 hoogleraar in Dublin. In 'Lectures on political economy' (1834) kritiseer

longitudinaal onderzoek

longitudinaal onderzoek Een onderzoeksmethode waarbij kinderen of volwassenen gedurende een langere periode in hun leven worden gevolgd en lood

lood (Pb) Chemisch element (metaal) dat veel wordt toegepast in accu's, benzine en verven. Via de uitlaat van auto's verspreidt lood zich sterk in het looien

looien Het behandelen van huiden met plantaardige en chemische oplossingen waardoor ze tegen bederf bestand worden. Meestal past men het mineraallooien looizuren

looizuren Esters van glucose met galluszuur of di- en trimeren van galluszuur. Plantaardige looistoffen (tannine) bevatten mengsels van talloze looizuren look

look (geslacht Allium, leliefamilie) Planten met schermvormige bloeiwijzen, bloeistengel meestal onbebladerd, bloemdekbladen niet met elkaar vergroeid, looking-glass self

looking-glass self (gespiegeld zelfbeeld) Sociaal-psychologisch begrip, ingevoerd door de Amerikaan Charles Horton Cooley (1864-1929). De looking-loon

loon (salaris) Inkomen uit arbeid in dienstverband. Welke inkomensbestanddelen precies tot het loon behoren, is van belang in verband met belastingheffing, loonbelasting

loonbelasting Voorheffing op de inkomstenbelasting. De loonbelasting moet door de werkgever op het loon van de werknemer worden ingehouden loonbeslag

loonbeslag Een vorm van derdenbeslag: beslag door de schuldeiser op goederen of gelden die de schuldenaar van een derde te vorderen heeft. Bij beslag loonpolitiek

loonpolitiek Beïnvloeding door de overheid van de loononderhandelingen en de loonvorming. Na WO II in veel kapitalistische landen als belangrijk loonpolitiek, geleide

loonpolitiek, geleide Geheel door de overheid bepaalde loonpolitiek, waarbij geen directe onderhandelingen plaatsvinden tussen (vertegenwoordigers loonspuiter

loonspuiter Zelfstandige of employé van een loonspuiterij, die voor agrarische bedrijven het toedienen van bestrijdingsmiddelen uitvoert. In verband loonstelsel

loonstelsel Stelsel waarop het loon wordt gebaseerd. Bij tijdloon wordt per tijdseenheid een vast loon betaald (weekloon, maandloon). Bij prestatieloon Looy, Rik van

loopbodem- Fotocamera waarbij de lens draaibaar en verschuifbaar is t.o.v. de camerabodem. Tussenvorm tussen de technische camera en camera, meetzoekercamera,

Looy, Rik van (geboren Grobbendonk 20 december 1933) Belgisch wielrenner, werd niet alleen tweemaal wereldkampioen op de weg (1960, 1961), lopen

lopen Wijze van voortbeweging, waarbij de ledematen alternerend worden bewogen en de romp van de grond wordt gehouden.

lord

lord Lid van de hoge adel in Groot-Brittannië die het recht heeft zitting te nemen in het Hogerhuis. Deze zgn. peers dragen de titel duke, marquess, earl, Lord's Cricket Ground

Lord's Cricket Ground Naar Thomas Lord (1755-1832) genoemd cricketveld, gelegen ten westen van Regent's Park te Londen. De eerste Lord's Crick

Loroupe, Tegla

Loroupe, Tegla (geb. 1973) Keniaas atlete, gespecialiseerd in de lange afstand. In 1994 deed de slechts 39 kg zware en 1,53 m lange Loroupe van zich Lotharings kruis

Lotharings kruis (Croix de Lorraine) Kruis met twee dwarsbalken, waarvan het bovenste korter is dan het onderste. Het Lotharings kruis is het symbool Lotsy, Karel Johannes Julianus

Lotsy, Karel Johannes Julianus (Baltimore 3 maart 1893-Koog aan de Zaan 29 augustus 1959) Nederlands sportleider, in 1936, 1948 en 1952 che

Loudon, John Hugo

Loudon, John Hugo (1905-1996) Nederlands ondernemer. Loudon, zoon van voormalig Shell-topman Hugo Loudon, begon zijn carrière bij de 'Koni

Louis, Joe

Louis, Joe (eig. Joseph Louis Barrow; Lafayette 13 mei 1914-Las Vegas 12 april 1981) Amerikaans bokser, wereldkampioen zwaargewicht van 1937 love

love De aanduiding dat men geen punt heeft. De term love is waarschijnlijk afkomstig van het Franse l'oeuf (ei), waarmee men de nul aanduidde.

love game

love game Een game die men wint zonder dat de tegenstander ook maar één punt gemaakt heeft.

Lowie, Robert Harry

Lowie, Robert Harry (1883-1957) Oostenrijks-Amerikaans antropoloog, leerling van Franz Boas. Verrichtte veel onderzoek onder Prairie-Indianen LSD

LSD (lyserginezuur-diëthylamide) In 1938 voor het eerst bereide, halfsynthetische verbinding van het moederkorenalkaloïd lyserginezuur en een diëthylamidegroep; Lü

Lü (Pai, Shui) Volk in het zuidwesten van China (Yunnan). Voornamelijk rijstverbouwers, wier traditionele Thai-cultuur langzaam integreert in de Chinese.

Lucas, Robert E.

Lucas, Robert E. (geb. 1937) Amerikaans econoom, sinds 1975 als hoogleraar verbonden aan de University of Chicago. Lucas kreeg in 1995 de Nobelprijs luchtfoto

luchtfoto Foto van het aardoppervlak en wat zich daarboven bevindt, genomen vanuit de lucht (vliegtuig, ballon). Hierbij kan men met de overboordcamera luchtgeweerschieten

luchtgeweerschieten Een wedstrijdsport waarbij de schutter vanaf 10 meter staande schiet met een luchtgeweer met loden kogeltjes van een kaliber luchthaven

luchthaven Geheel van voorzieningen ten behoeve van het landen en opstijgen van verkeersvliegtuigen en waar grote aantallen passagiers en vracht luchtkussenvoertuig

luchtkussenvoertuig Voertuig dat zweeft op een laag lucht met hoge druk. De lucht wordt hiertoe door een compressor onder het voertuig geblazen luchtpistoolschieten

luchtpistoolschieten Een wedstrijdsport waarbij de schutter vanaf 10 m met een luchtdrukpistool schiet op een schietschijf. De gebruikte patronen luchtrecht

luchtrecht Recht met betrekking tot het luchtruim en de luchtvaart, zowel van publiekrechtelijke als privaatrechtelijke aard. Het grootste deel van het luchtschip

luchtschip Lichter-dan-lucht-toestel met motor en besturingsorganen, zodat het zich zelfstandig in iedere gewenste richting kan verplaatsen. Eerste luchtvaart

luchtvaart Transport van personen en goederen door de lucht. Van praktische betekenis na WO I voor snel personenvervoer over grote afstanden en luchtvaartmaatschappij

luchtvaartmaatschappij Organisatie die luchtvaart bedrijft. Aanvankelijk op commerciële basis, later in veel landen met overheidssteun of als semi-luchtverontreiniging

luchtverontreiniging (luchtvervuiling) De aanwezigheid van vreemde stoffen in de lucht die schadelijk zijn voor mensen, planten, dieren of goederen. luchtverontreiniging, fotochemische

luchtverontreiniging, fotochemische (fotochemische smog) Luchtverontreiniging die ontstaat bij helder, zonnig weer, door de inwerking van zonlicht luchtverontreiniging, Wet inzake de

luchtverontreiniging, Wet inzake de Milieuwet van 1970 ter voorkoming en beperking van luchtverontreiniging. Voor het oprichten van, wijzigen lucide droom

lucide droom Ook heldere droom. Een vorm van dromen die ongewoon helder is. Hierbij heeft de dromer zelf in de gaten dat hij droomt en hij is in lucifer

lucifer Stokje van brandbaar materiaal met een kop met chemicaliën, die ontbrandt bij het strijken langs een ruw of met chemicaliën geprepareerd oppervlak. Lugbara

Lugbara (Loegbara) Stam in Noordwest-Uganda en aangrenzende gebieden in Congo (Zaïre). Voornamelijk veehouders en savannelandbouwers, met Lugtenburg, Ger

Lugtenburg, Ger (1922-1996) Nederlands programmamaker. Ger Lugtenburg, een van de Nederlandse televisiepioniers, was veertig jaar werkzaam Luhmann, Niklas

Luhmann, Niklas (geb. 1927) Duits socioloog, een der belangrijkste vertegenwoordigers van de systeemtheorie. Volgens zijn functionalistisch getinte luifel

luifel Afdak, dat vroeger boven de pui van een voorhuis, winkel of werkplaats, meestal in naar de gevel toe hellende stand, was aangebracht; tegenwoordig Luik-Bastenaken-Luik

Luik-Bastenaken-Luik (Liège-Bastogne-Liège) Belgische klassieke wielerwegwedstrijd, in 1892 georganiseerd voor amateurs, sinds 1912 voor bero

luipaardmannen

luipaardmannen Soms in geheime genootschappen verenigde, maar vaker in kleine groepjes opererende, terreur uitoefenende mannen bij veel West

Lundberg, Erik Filip

Lundberg, Erik Filip (1907-1987) Zweeds econoom. Lundberg was tijdgenoot en geestverwant van John Maynard Keynes. Van 1944-55 was hij directe

Lundberg, George Andrew

Lundberg, George Andrew (1895-1966) Amerikaans socioloog, pleitbezorger van het natuurwetenschappelijke model in de sociale wetenschappen. Luo

Luo (Kavirondo) Volk in West-Kenya en aangrenzende gebieden in Tanzania, Uganda en Sudan. Voornamelijk landbouwers (gierst, katoen) en veehouders; Lurija, Alexander Romanovich

Lurija, Alexander Romanovich Russisch psycholoog en neuroloog (1902-1977). Lurija was samen met Lev S. Vygotsky één van de geestelijke vaders Lushai

Lushai (Loeshai) Volk in het grensgebied van Birma en India. Traditioneel rijstbouwers die ladangbouw bedrijven. Veel Lushai hebben inmiddels een Lusse, Peter

Lusse, Peter (geb. 1959) Nederlands acteur. Lusse volgde een opleiding aan de Amsterdamse Kleinkunstacademie. Hij speelde een rol in de speelfilm lustre

lust- en onlustgevoelens Deze gevoelens worden in een aantal psychologische theorieën als belangrijke drijfveren van het gedrag beschouwd. Bij lust-onlustprincipe

lust-onlustprincipe De in de psychoanalyse gebruikte aanname dat mensen over het algemeen streven naar behoeftenbevrediging en lustvolle ervaringen, lutz

lustre Fijne wollen of halfwollen, elastische, lichte en gladde stof, die vooral wordt gebruikt voor zomerkleding. Wordt vervaardigd uit glanzende harde lust- en onlustgevoelens

lutz Een sprong gemaakt bij het kunstschaatsen, waarbij men achterwaarts buitenwaarts en met twee benen afzet en achterwaarts buitenwaarts landt. Luzzatti, Luigi

Luzzatti, Luigi (1841-1927) Italiaans liberaal politicus en econoom. Bekleedde tussen 1891 en 1910 verschillende ministersposten in de kabinetten Lwena

Lwena (Lovale, Balovale) Volk in West-Zambia en Oost-Angola. Zij leven van visserij, savannelandbouw (gierst) en veeteelt. Hun taal behoort tot de LWF

LWF Landelijke Windsurfing Federatie, de organisatie die zich bezighoudt met het windsurfen in België.

lyceum

lyceum (Grieks: lukeion; oorspronkelijke naam van het gymnasium te Athene nabij de tempel van Apollo Lukeios). Een niet meer bestaand schooltype lynchen

lynchen Uit de VS afkomstige term voor eigenmachtige executie door een volksmenigte van iemand die als misdadiger wordt beschouwd. Tegenwoordig Lyng, John Daniel Fyrstenberg

Lyng, John Daniel Fyrstenberg (1905-1978) Noors jurist en politicus, prominent figuur in de Conservatieve Partij. In augustus 1963 vormde hij een lysol

lysol Oplossing van zouten van cresolen; in verschillende concentraties in de handel als ontsmettingsmiddel.

maandverband

maandverband Verband van sterk absorberend materiaal (watten, celstof, kunstvezel) voor het opvangen van menstruatiebloed. In de handel in de maanillusie

maanillusie Term die verwijst naar het feit dat de schijnbare middellijn van de maan groter lijkt wanneer de maan laag boven de horizon staat dan wanneer maanmythologie

maanmythologie Het geheel van mythen die de maan tot onderwerp hebben. Tot de maanmythologie behoren mythen die het ontstaan van de maan maasnet

maasnet Netwerk waarbij iedere abonnee via een individuele leiding met iedere andere abonnee is verbonden. Wordt in zuivere vorm alleen bij een Maastricht, Verdrag van

Maastricht, Verdrag van (Ook: Verdrag betreffende de Europese Unie) Verdrag tussen de lidstaten van de Europese Gemeenschap, ter oprichting maatregel (strafrecht)

maatregel (strafrecht) Strafrechtelijke sanctie, die, al wordt zij meestal wel als straf ervaren, niet gericht is op het toebrengen van leed. Zij beoogt maatschap

maatschap Commerciële samenwerkingsvorm, een juridische constructie die al in het Romeinse recht bestond. De vorm van de maatschap wordt vaak maatschappelijk evenwicht

maatschappelijk evenwicht (sociaal evenwicht) Toestand waarin een samenleving zich bevindt indien haar belangrijkste structuurkenmerken (het maatschappelijk kapitaal

maatschappelijk kapitaal Het in de statuten vermelde maximumbedrag waarvoor een nv of bv aandelen kan uitgeven. Bij de oprichting moet het maatsc

maatschappelijk pluralisme

maatschappelijk pluralisme Het verschijnsel dat maatschappijen soms kunnen worden beschouwd als opgebouwd uit een aantal sociale groeperingen maatschappelijk werk

maatschappelijk werk Hulpverlening aan mensen en groepen door hiertoe opgeleide beroepskrachten. Het algemeen maatschappelijk werk heeft be

maatschappelijke machtsstructuur

maatschappelijke machtsstructuur Zowel in het sociaal-wetenschappelijke als in het dagelijkse spraakgebruik geregeld gebezigd begrip. In de term Maatschappij tot Nut van het Algemeen

Maatschappij tot Nut van het Algemeen Nederlandse vereniging, in 1784 opgericht door de doopsgezinde predikant te Edam Jan Nieuwenhuizen maatschappijbeeld

maatschappijbeeld Visie op de structuur en het functioneren van een samenleving. Elk individu heeft een dergelijk, meer of minder sluitend maatschappijbeeld. maatschappijleer

maatschappijleer Schoolvak gericht op algemene vorming en bevordering van kennis van het maatschappelijk leven in al zijn aspecten. In Nederland Maccabi Spelen

Maccabi Spelen Internationale sportwedstrijden georganiseerd naar het model van de Olympische Spelen, open voor joodse atleten. Het idee van joodse Machiavellianismeschaal

Mach-banden Bij de waarneming van een geleidelijke overgang van een donker naar een licht vlak treedt de volgende optische illusie op: we zien naast macrobiotiek

Machiavellianismeschaal Schaal die meet in hoeverre iemand bepaalde aspecten van de machiavellistische persoonlijkheid bezit. Dit wil zeggen of

Machiavellisme

Machiavellisme Politiek denken gebaseerd op de ideeën van de Italiaanse staatsman, politiek filosoof en dichter Niccolò Machiavelli (1469-1527), machismo

machismo In Latijns-Amerikaanse landen dominerende verheerlijking van 'echt mannelijke' eigenschappen, die in het bijzonder zijn vereist in de omgang macht (sociol.)

macht (sociol.) Mogelijkheid om het gedrag of de levenssituatie van mensen te beïnvloeden. Kan bewust en doelgericht worden aangewend, maar ook Machtigingsregeling Algemene Radio Communicatie

Machtigingsregeling Algemene Radio Communicatie (MARC) Regeling in Nederland voor het gebruik van radiozenders in 22 kanalen op de 27 machtigingswet

machtigingswet Wet waarbij de regering de bevoegdheid krijgt om bij Koninklijk Besluit zaken te regelen die normaal behoren tot de bevoegdheid Mach-banden

macrobiotiek Voedings- en gezondheidsleer gebaseerd op het juiste evenwicht dat er tussen het yin- en yang-beginsel in ons leven dient te zijn. Berust macropsie

macro-economie Onderdeel van de economie waarin de samenhang en onderlinge beïnvloeding wordt bestudeerd van grote aantallen economische Macro-Economische Verkenning

Macro-Economische Verkenning De vooruitberekening door het Centraal Planbureau van de macro-economische situatie in Nederland voor ieder macro-evolutie/micro-evolutie

macro-evolutie/micro-evolutie Wetenschappelijke termen voor respectievelijk het evolutieproces waarin de 'moderne' mensen ontstaan zijn (macro-maculatuur

macropsie Een vorm van een verstoorde waarneming, waardoor alles in de omgeving groter lijkt dan het in werkelijkheid is. Dit kan zowel een organische macrosociologie

macrosociologie Sociologiebeoefening gericht op onderwerpen van grote reikwijdte, bijvoorbeeld onderzoek en theorievorming op het niveau van macrovariabelen

macrovariabelen Sociologisch begrip dat verwijst naar die aspecten van het samenleven die het gezicht van maatschappijen in hun geheel bepalen. macro-economie

maculatuur (Lat.: maculatus = bevlekt) Misdruk. Beschadigde of foutief gedrukte vellen papier, afvalpapier.

Madge, John

Madge, John Engels socioloog, met een sterk empirische en methodologische belangstelling. Vooral bekend door zijn veelgelezen standaardwerk 'The madrasa

madrasa School voor voortgezet islamonderwijs, of universiteit waar met name het islamitisch recht wordt onderwezen, maar ook koranuitleg en Arabisch. Madurezen

Madurezen Volk woonachtig op de Indonesische eilanden Madura en Oost-Java. Voornaamste bestaansmiddelen: rijstbouw, veehouderij en visserij. Maertens, Freddy

Maertens, Freddy (geboren Lombardzijde 13 februari 1952) Belgisch wielrenner, eind jaren zeventig een der meest succesvolle Belgische renners. Maes, Roger

Maes, Roger (geboren Gent 4 juli 1943) Belgisch volleyballer, kwam talloze malen uit voor het nationale team. Toen België in 1972 het Europees Maes, Romain

Maes, Romain (Zerkegem 10 augustus 1913-Groot-Bijgaarden 22 februari 1983) Belgisch wielrenner, winnaar van verschillende klassiekers. Hij won Maes, Sylveer

Maes, Sylveer (1909-1966) Belgisch wielrenner, reeds op 22-jarige leeftijd winnaar van Parijs-Roubaix. Hij won tweemaal de Tour de France (1936 maffia

maffia (It.: mafia) Hecht georganiseerde misdaadorganisatie, ontstaan in de 19e eeuw op Sicilië, oorspronkelijk ter bescherming van de boerenbevol

Magar

Magar Volk in Nepal en Sikkim. Hoofdzakelijk landbouwers, daarnaast ook veehouders, handwerkslieden en dagloners. In cultureel en godsdienstig Maggi, Julius

Maggi, Julius (1846-1912) Zwitsers industrieel, stichter van het Maggiconcern (1890), dat sinds 1947 opgenomen is in het Nestléconcern.

magisch denken

magisch denken Een vorm van denken gekenmerkt door het leggen van niet-logische en empirisch onjuiste verbanden. Bij kinderen is magisch denken magische sancties

magische sancties Cultureel-antropologische term voor straffen die mensen via magische middelen (menen te kunnen) overbrengen, bijvoorbeeld magistratuur

magistratuur Het geheel van de leden van de rechterlijke macht. Men spreekt van staande en zittende magistratuur. Met de eerste worden de leden van magnetische inkt

magnetische inkt Inktsoort die magnetisch materiaal bevat, waardoor het schrift niet alleen voor de mens, maar ook machinaal leesbaar wordt via een Magnus, Albert

Magnus, Albert (1642-1689) Nederlands boekbinder en uitgever. De door M. gebonden boeken behoren tot de beste van de 17e eeuw. M. heeft boeken Magoon, Charles Edward

Magoon, Charles Edward (1861-1920) Amerikaans jurist, bereidde de verdragen aangaande de Panamákanaalzone voor en was van 1905-06 gouverneur Magyaren

Magyaren De belangrijkste van een aantal nomadenstammen die in de 9e eeuw het huidige Hongarije veroverde. Ze waren oorspronkelijk woonachtig maharadja

maharadja (Sanskriet: grote koning) Erfelijke titel van een Indiaas vorst.

Mahratten

Mahratten Voor-Indische volksstam (krijgers, herders en boeren) in de staat Maharashtra. Al in de derde eeuw v.C. door keizer Asjoka tot het boeddhisme Maij-Weggen-resolutie

Maij-Weggen-resolutie Een in februari 1981 door het Europees Parlement aangenomen resolutie, ontworpen door de Commissie van de rechten voor mainport

mainport Een zee- of luchthaven, die een belangrijk knooppunt is van intercontinentale vervoersstromen. Mainports sluiten aan op kleinere (lucht)havens, maïs

maïs (Zea mays, grassenfamilie) Landbouwgewas met brede bladeren langs een rechtopstaande stengel, mannelijke bloemen in een eindelingse pluim, maisonnette

maisonnette Wooneenheid in een complex, bestaande uit een woon- en een slaapetage.

maïzena

maïzena Zetmeel gewonnen uit maïskorrels. Wordt gebruikt als bindmiddel in soepen en sauzen en verwerkt in pudding- en bakpoeders.

majesteitsbrief

majesteitsbrief Oorkonde waarin een vorst rechten en vrijheden toekende aan zijn onderdanen.

majesteitsschennis

majesteitsschennis Benaming voor delicten gericht tegen de koning(in) en leden van de koninklijke familie, uiteenlopend van moord tot opzettelijke Makarenko, Anton Semjonovitsj

Makarenko, Anton Semjonovitsj (1888-1939) Russisch onderwijzer en pedagoog; stichter van de Gorkikolonie, een opvang- en opvoedingsinstituut makelaar

makelaar Onafhankelijke tussenpersoon in de handel. Er zijn diverse soorten makelaars, waaronder de makelaar in onroerend goed, die bemiddelt bij makrelen

makrelen (familie Scombridae, onderorde makreelachtigen Scombroidei) Baarsachtige vissen met grote kop en spitse snuit, kleine of ontbrekende schubb

Malecite

Malecite Indianenstam in Nova Scotia en New Brunswick (Canada). Vroeger waren het landbouwers (maïs), jagers en vissers. Van hun traditionele Maleier

Maleier Aanduiding voor een rastype dat gekenmerkt wordt door middelbare lengte, donker, sluik haar, donkere huid, afgeplatte neus, dikke lippen Malherbe, André

Malherbe, André (geboren te Huy 21 maart 1956) Belgisch motocrosser, werd in 1980 voor het eerst wereldkampioen (op Honda), welke titels hij Malinke

Malinke In onafhankelijke groepen verdeeld volk in Guinee, Ivoorkust, Mali, Senegal, Gambia en Sierra Leone. Voornamelijk savannelandbouwers, Malinowski, Bronislaw

Malinowski, Bronislaw (1884-1942) Pools-Amerikaans cultureel antropoloog, hoogleraar te Londen (1927-1932) en te New Haven (VS) aan de Yale Malthusiaanse cirkel

Malthus, Thomas Robert

Malthus, Thomas Robert (1766-1834) Brits klassiek econoom. Spreekwoordelijk geworden door zijn bevolkingstheorie, de Malthusiaanse cirkel.

Malthusiaanse cirkel (Malthusiaanse kringloop) Een vicieuze cirkel die volgens de Britse klassieke econoom Thomas Robert Malthus (1766-1834)

mammoettanker

mammoettanker (ULCC, VLCC; ultra (very) large crude carrier) Tankschip met een zeer grote nuttige lading (boven 200.000 ton VLCC; boven 350.000 Mammoetwet

Mammoetwet (wet op het voortgezet onderwijs) Nederlandse wet waarin het onderwijs wordt geregeld dat na het basisonderwijs wordt gegeven, met Man Vrouw Maatschappij

Man Vrouw Maatschappij (MVM) Nederlandse actiegroep, opgericht in 1968 door o.a. Joke Smit en Hedy d'Ancona. Het was de eerste organisatie mana

mana Bovennatuurlijke kracht, toegekend aan (succesvolle) jagers, krijgers en medicijnmannen; tevens aan hun bezittingen (kleding, wapens, enz.). management

management Bestuur (en ook de verzameling van alle besturende of leidinggevende functionarissen) van een organisatie, met name van een bedrijf. Manchester School

Manchester School Economische school in Engeland die de principes van het economisch liberalisme verdedigde. Oorspronkelijk de aanduiding voor Manchester United FC

Manchester United FC Britse voetbalclub, opgericht als Newton Heath in 1878, sedert 1902 huidige naam. Stadion: Old Trafford te Manchester (s

mandaat

mandaat In het algemeen: opdracht, in het recht: zowel lastgeving als volmacht.

mandaatgebied

mandaatgebied De koloniën van Duitsland en Turkije, die na beider nederlaag in de Eerste Wereldoorlog door de Volkenbond aan verschillende geallieerde mandarijn (biol.)

mandarijn (biol.) (Citrus reticulata, wijnruitfamilie) Boom met fijnverdeelde bladeren en kleine, afgeplatte, gemakkelijk te schillen vruchten. Buitenste Mande

Mande Verzamelnaam voor een aantal volkeren in West-Afrika met als belangrijkste gemeenschappelijk kenmerk hun gelijknamige taalgroep. Deze mandeligheid

mandeligheid Vorm van mede-eigendom van onroerende zaken die tot gemeenschappelijk nut zijn voor twee of meer aangrenzende erven, zoals een Mandeville, Bernard de

Mandeville, Bernard de (1670-1733) Engels schrijver en filosoof van Nederlandse afkomst (hij promoveerde in 1691 tot doctor in de medicijnen te

Mangbetoe

Mangbetoe (Monbuttu) In een aantal stammen verdeeld volk in Noord-Congo. Het zijn vooral landbouwers met rijst, bananen en oliepalmen als hoofdproducten. mangoboom

mangoboom (Magnifera indica, pruikeboomfamilie) Boom met een donkergroene, dichte kroon van smalle, veernervige bladeren. De vrucht (mango

Mangoldt, Hans Karl Emil von

Mangoldt, Hans Karl Emil von (1824-1868) Duits econoom, hoogleraar te Göttingen (1858) en Freiburg (vanaf 1862). In 'Die Lehre vom Unternehmergewinn'

manie

manie In samenstellingen: ziekelijke zucht tot het plegen van een bepaalde handeling, bijv. kleptomanie (diefstal plegen) of pyromanie (brandstichting). manifest

manifest In het algemeen bekendmaking, verklaring van een regering of instantie, beginselverklaring van een partij of stroming (Communistisch Manifest). manifeste functie

manifeste functie In de functionalismetheorie van de Amerikaanse socioloog Robert K. Merton worden twee soorten functies (sociale mechanismen mannelijkheid en vrouwelijkheid

mannelijkheid en vrouwelijkheid De mate waarin een persoon de eigenschappen, gedragspatronen en interesses bezit die als typerend voor mannen mannenbond

mannenbond Term van de Duitse antropoloog Heinrich Schurtz voor in veel samenlevingen voorkomende organisaties waarvan alleen mannen lid mannenhuis

mannenhuis Cultureel-antropologische benaming voor een gebouw waar de vrouwen en kinderen van een dorp geen toegang hebben. Het mannenhuis Mannheim, Karl

Mannheim, Karl (1893-1947) Hongaars-Brits socioloog en filosoof, leerling van Max Weber. Werkte aanvankelijk in Berlijn, Heidelberg en Frankfurt, Mansell, Nigel

Mansell, Nigel (geboren Upton on Severn 8 augustus 1954) Brits autocoureur, maakte in 1980 zijn debuut in de formule 1. Hoewel Mansell in de loop Mansholt-plan

Mansholt-plan Een in 1968 voorgesteld tienjarenplan ter verbetering en rationalisering van de landbouwstructuur van de Europese Gemeenschap. Beoogd Mansveld, Aad

Mansveld, Aad (Den Haag 14 juli 1944-Den Haag 5 december 1991) Nederlands voetballer. Aad Mansveld bepaalde in de jaren zeventig voor een Manterola, José

Manterola, José (1849-1884) Bibliothecaris van de Openbare Bibliotheek te San Sebastián en samensteller van de eerste anthologie der Baskische mantilla

mantilla Zwarte kanten shawl, die door Spaanse vrouwen, al dan niet in combinatie met een grote kam, over het hoofd wordt gedragen. Spaanse vro

manufactuur

manufactuur Industrieel grootbedrijf waar, anders dan bij een fabriek, hoofdzakelijk handwerk wordt verricht. Men onderscheidt manufacturen zonder manuscript

manuscript (Lat.: manu scriptum = met de hand geschreven) Handschrift, met de hand geschreven stuk; veelal de geschreven tekst van een letterkundig Maori's

Maori's Oorspronkelijke bewoners van Nieuw-Zeeland die zich hier vanaf de 10de eeuw vestigden en leefden van landbouw, jacht en visserij. Met de Maradona, Diego Armando

Maradona, Diego Armando (geboren Lanes 30 oktober 1960) Argentijns voetballer, speelde als aanvallende middenvelder tientallen malen in de natio

maranen

maranen (Sp: marranos = zwijnen) Scheldnaam voor de Spaanse en Portugese joden die zich vanaf het einde van de 14e eeuw bekeerden tot het christendom marathon

marathon Sinds 1896 onderdeel van de Olympische Spelen over 42.195 m. In de jaren zeventig sterke toename in populariteit; bekend zijn de marathons marathon-zitting (EG)

marathon-zitting (EG) Lange, tot diep in de nacht doorgaande vergadering van de Raad van Ministers van de Europese Gemeenschap. De besluitvorm

Marconi, Guglielmo

Marconi, Guglielmo (1874-1937) Elektrotechnisch ingenieur en radiopionier. Marconi legde de grondslag voor de draadloze telegrafie en bracht in Mardersteig, Giovanni

Mardersteig, Giovanni (1892-1977) Italiaans letterontwerper en drukker van Duitse afkomst (hij heette oorspronkelijk Hans M.). Hij vestigde zich mardi gras

mardi gras (vette dinsdag) Carnaval van de Spaanse en Franse immigranten te New Orleans. Hierbij heeft de jazzmuziek altijd een belangrijke rol gespeeld. mare liberum

mare liberum (Lat: vrije zee) Het beginsel dat de volle zee (de zee met uitzondering van een smalle strook langs de kust) geen particulier of staatsbezit marechaussee, Koninklijke

marechaussee, Koninklijke Nederlands politiekorps voor de strijdkrachten. Het ressorteert onder de minister van Defensie. Naast haar militaire taa

margarine

margarine (Gr.: margaron = parel) Makkelijk smeerbare, eetbare emulsie van ca. 18% water en 80% vet, zoals plantenvetten en geharde oliën. Bevat marge

marge Witte (onbeschreven, onbedrukte) rand van een blad papier.

marginaliteit

marginaliteit Positie van mensen in het overgangsgebied op de grens van twee groepen of culturen. De betreffende persoon is van geen van beide groepen marianismo

marianismo (lett. Mariaverering) Spaanse term voor de vrouwelijke tegenhanger van het machismo (mannelijk chauvinisme, dat zich uit in een dominerende Maria-Theresiadaalder

Maria-Theresiadaalder Oostenrijkse zilveren handelsmunt met de beeldenaar van Maria Theresia, voor het eerst geslagen in 1753 en sinds 1780 on

Maricopa

Maricopa Tot de Yuma(n) tribes gerekende Indianenstam in het zuidwesten van de VS met naar schatting 500 leden. Vroeger waren het voornamelijk marihuana

marihuana Gedroogde bladeren en bloeitoppen van hennep (Cannabis sativa), gebruikt als drug. Wordt verwerkt in rookartikelen, dranken en spijzen. mark

mark (grens, grensgebied) 1. In het Frankische Rijk onder de Karolingen en in het Duitse Rijk onder de Saksische keizers, speciale bestuurseenheden marketentster

marketentster (ook zoetelaarster; van zieden = koken) Vrouw die meereisde met huurlegers en handel dreef met de soldaten, later ook kantinediensten marketing

marketing Afstemming van de productie en de verkoopmogelijkheden van een onderneming. Omvat o.m. marktonderzoek (het nagaan van de al of markies

markies Adellijke titel, in rang tussen hertog en graaf in. In Engeland een marquess, in Frankrijk een marquis.

Markowitz, Harry M.

Markowitz, Harry M. (geb. 1927) Amerikaans econoom, van 1982 tot 1993 hoogleraar aan de City University of New York. Markowitz kreeg in 1990

markt

markt Plaats waar of structuur waarbinnen vraag en aanbod met elkaar in contact komen en goederen en diensten tegen een bepaalde prijs worden uitgewisseld. markteconomie

markteconomie Economisch stelsel waarin de markt geheel dan wel in overwegende mate het gedrag van producenten en consumenten bepaalt. De marktgebied

marktgebied (ook: verzorgingsgebied) Het gebied waaruit de klanten van een bedrijf of instelling komen. Er kan een onderscheid gemaakt worden markthal

markthal Vanouds een gebouw, waarin allerlei waren werden uitgestald en verkocht, soms een samenstel van galerijen, waarin afdelingen of kramen

marmerpapier

marmerpapier Papier met een vloeiend patroon van kleurstof; wordt gemaakt door een vel papier op een gelatinebad te leggen waarop (olie)verf drijft. Maróczy, Géza

Maróczy, Géza (1870-1951) Hongaars schaakmeester en ingenieur, was vele jaren de sterkste schaker van zijn land en nam deel aan meer dan 60 toernooien. Marrons

Marrons In Suriname en Guyana de gebruikelijke naam voor bosnegers, de nakomelingen van gevluchte negerslaven.

Marshall, Alfred (1842-1924) Brits wiskundige en econoom, hoogleraar o.a. te Bristol (1877-81) en Cambridge (1885-1908). Hij was voorbestemd Marshall, Frank James

Marshall, Frank James (1877-1944) Amerikaans schaakmeester. Marshall was van 1906-36 kampioen der VS en nam aan meer dan 60 toernooien Marshall, Thurgood

Marshall, Thurgood (1908-1993) Amerikaans rechter. Na zijn rechtenstudie werkte Marshall voor de National Association for the Advancement of martelen

Marshallplan

Marshallplan Een door de Verenigde Staten in 1947 gelanceerd plan voor economische en financiële hulp aan de door de oorlog getroffen landen in Marshall, Alfred

martelen (folteren) Systematisch, doorgaans langdurig toebrengen van intense pijn door mensen aan andere mensen. Vroeger veel gehanteerd als straf Martial d'Auvergne

Martial d'Auvergne (ook Martial de Paris; 1430/1435-1508) Frans schrijver en jurist. Zijn 'Arrêts d'amour' (ca. 1460), een bundel juridische debatten Martineau, Harriet

Martin, Leo (1924-1993) Vlaams komiek. Martin debuteerde als muzikant bij het orkest van Willy Rockin en van Boyd Bachman. Later nam hij het marxistische psychologie

Martineau, Harriet (1802-1876) Engels econome, maatschappelijk critica, journaliste en romanschrijfster. Haar eerste professionele werk was religieus-Martin, Leo

marxistische psychologie Stroming in de psychologie die de maatschappelijke betrekkingen bepalend acht voor de ontwikkeling van het individu, Masai

Masai Krijgslustig volk in Kenia en Tanzania. Pastorale nomaden van Nilo-Hamitische oorsprong. Opereren in leeftijdsgroepen en hebben een patrilineaal Maserati

Maserati Oorspronkelijk een Italiaanse fabriek van bougies, opgericht door de zes gebroeders Maserati, maar kwam in 1926 met een zelfgebouwde Maserati, Ernesto

Maserati, Ernesto (Voghera 1898-Bologna 1 december 1975) Italiaans fabrikant van sportwagens. Aanvankelijk racede hij in door hem zelf gebouwde masker

masker Vermommende (of beschermende) gezichtsbedekking: min of meer naar de vorm van het gelaat gemaakt om dit onherkenbaar te maken of er maskerdansen

maskerdansen Cultureel-antropologische term voor meestal religieuze dansen, waarbij door de dansers een masker gedragen wordt. Maskerdansen Maslow, Abraham Harold

Maslow, Abraham Harold (1908-1970) Amerikaans psycholoog. Maslow was een belangrijk vertegenwoordiger van de humanistische psychologie. masochisme

masochisme 1. Perversie waarbij het ondergaan van pijn, wreedheid of vernedering een vereiste is voor seksuele opwinding en bevrediging. Genoemd Maspes, Antonio

Maspes, Antonio (geboren Cesano Boscone 14 januari 1932) Italiaans wielrenner, werd zevenmaal wereldkampioen bij de professionals (1955, 1956, Massa (antr.)

Massa (antr.) (Banana) Stam in Zuid-Tsjaad en Noord-Kameroen. Het zijn voornamelijk landbouwers met gierst als hoofdproduct. In mindere mate massacommunicatie

massacommunicatie Massacommunicatie is die communicatie die voor iedereen bereikbaar of toegankelijk is. Er wordt onderscheid gemaakt tussen Massalit

Massalit Volk in Oost-Tsjaad en West-Soedan. Het zijn moslims, die landbouw (gierst) en veeteelt bedrijven. Verwantschapssysteem: patrilineaal. Hun massaliteratuur

massaliteratuur Massaliteratuur is ontstaan toen machinale vervaardiging het drukken van grote oplagen mogelijk maakte. Al voor de uitvinding van massamedia

massamedia De massamedia spelen een belangrijke rol in het maatschappelijk en persoonlijk leven. Niet alleen verschaffen zij de moderne burger massapsychologie

massapsychologie Wetenschap die zich bezighoudt met niet-geïnstitutionaliseerd collectief gedrag, dit in tegenstelling tot 'normaal', geïnstitutionaliseerde massificatie

massificatie Nogal eens in kritische zin gebruikte term ter aanduiding van het proces waarbij bepaalde kenmerken van een maatschappelijke elite in Massis, John

Massis, John (1940-1988) (eig. Morbee, Wilfried) Vlaams stuntman. Massis verwierf bekendheid als krachtpatser met de sterkste tanden ter wereld

Mast, André (1910-1988) Belgisch jurist. Mast studeerde rechten aan de Rijksuniversiteit te Gent waar hij in 1946 docent en in 1955 buitengewoon matching item

Mastenbroek, Hendrika (Rie)

Mastenbroek, Hendrika (Rie) (geboren Rotterdam 26 februari 1919) Nederlands zwemster, halverwege de jaren dertig een der snelste zwemsters ter masturbatie

masturbatie (zelfbevrediging) Het bevredigen van seksuele behoeften door het prikkelen van de eigen geslachtsorganen. Lange tijd beschouwd als Mast, André

matching item Term uit de test- en studietoetsterminologie voor een vraag of opdracht die beantwoord moet worden door het bijeenzoeken of combineren materialisme, psychologisch

materialisme, psychologisch De vorm waarin het materialisme tegenwoordig het meest bekend is. De moderne natuurkunde heeft aangetoond dat mathematische psychologie

mathematische psychologie De psychologie die zich bezighoudt met wiskundige ontledingen en beschrijvingen van de opbouw en het verloop van Mathisen, Oscar

Mathisen, Oscar (1889-1954) Noors hardrijder op de schaats, behaalde zijn eerste wereldtitel in 1908. Mathisen werd daarna nog viermaal wereldkampioen: matriarchaat

matriarchaat Samenleving waarin vrouwen als groep de macht hebben. In de 19e eeuw stelden evolutionisten als Johann J. Bachofen (1815-1887) matrilineale afstamming

matrilineale afstamming Afstamming van een voorouder in vrouwelijke lijn; zeer gangbaar verwantschapsprincipe in niet-westerse samenlevingen. Matthews, Stanley

Matthews, Stanley (geboren Henley 10 februari 1915) Brits voetballer, kwam als rechtsbuiten 54 maal uit voor het nationale team. Matthews speelde Matthys, Frank

Matthys, Frank (geboren 1913) Belgisch sportman, journalist en hoogleraar. Matthys was diverse malen Belgisch kampioen vrijeslag en maakte als Mauger, Ivan Gerald

Mauger, Ivan Gerald (geboren Christchurch 4 oktober 1939) Nieuw-Zeelands motorcoureur, werd niet alleen vijfmaal wereldkampioen speedway Maupin, Armistead

Maupin, Armistead (geb. 1944) Amerikaans journalist wiens krantencursiefjes `Tales of the city', over de bewoners van een kamerverhuurbedrijf in Mauss, Marcel

Mauss, Marcel (1872-1950) Frans socioloog en antropoloog, vooral bekend door zijn studie over de functie van ruil in primitieve samenlevingen: 'maximaal toelaatbaar risiconiveau

maximaal toelaatbaar risiconiveau Hoogste risiconiveau voor een afzonderlijke stof, waarbij het individueel sterfterisico vaak op 0,000001 per jaar maximumsnelheid

maximumsnelheid Snelheidsbeperking voor het gemotoriseerd verkeer. In Nederland is de maximumsnelheid, tenzij anders staat aangegeven, in de Maxwell, Robert

Maxwell, Robert (1923-1991) (eig. Jan Ludvik Hoch) Brits mediamagnaat. Maxwell groeide op in een joods arbeidersgezin en verloor vrijwel zijn gehele mazeway

mazeway Cultureel antropologisch begrip van de Amerikaan Anthony Wallace voor iemands wereld- en zelfbeeld en het beeld dat hij heeft van zijn mazeway resynthesis

mazeway resynthesis Cultureel-antropologisch begrip van de Amerikaan Anthony Wallace voor de vorming van een nieuwe mazeway in een periode Mbum

Mbum (Mambunda) Stam in Noord-Kameroen en Zuid-Tsjaad. Het zijn voornamelijk savannelandbouwers met gierst als hoofdproduct. Hun taal, het McCarran-Walter Immigration and Nationality Act

McCarran-Walter Immigration and Nationality Act Door Patrick McCarran en Francis Walter in 1952 ingediende wet, waarin het beleid van de VS McCulloch, John Ramsay

McCulloch, John Ramsay (1789-1864) Brits econoom van Schotse afkomst; een van de vruchtbaarste publicisten op economisch gebied van zijn McEnroe, John Patrick

McEnroe, John Patrick (geboren Wiesbaden 16 februari 1959) Amerikaans tennisser, jarenlang behorend tot de wereldtop. McEnroe won in 1979, McGurk-effect

McGurk-effect Het verschijnsel dat wat we horen afhankelijk is van wat we zien. Als bijvoorbeeld de klank ga ten gehore wordt gebracht met een close-McLuhan, Herbert Marshall

McLuhan, Herbert Marshall (1911-1980) Canadees socioloog en mediafilosoof, in de jaren zestig uitzonderlijk populair door zijn - vaak warrige - Meade, James Edward

Mead, George Herbert (1863-1931) Amerikaans filosoof en sociaal-psycholoog. Beïnvloed door het pragmatisme en het Duitse idealisme. Mead legd

Mead, Margaret

Mead, Margaret (1901-1978) Amerikaans antropologe. Voor steeds weer nieuwe generaties van geïnteresseerde leken verloopt een eerste kennisma

Meade, James Edward (1907-1995) Brits econoom. Meade was hoogleraar aan de London School of Economics (1947-1957) en aan de universiteit Mead, George Herbert

mecenaat

mecenaat De begunstiging van kunstenaars en geleerden. Genoemd naar de Romeinse staatsman en literator Gaius Maecenas (ca. 70-8 v.C.), die een mechanisatie

mechanisatie Het vervangen van handkracht door machines. Tot in de 19e eeuw gebruikte men in de landbouw overal eenvoudige werktuigen als sikkel, mechanische sport

mechanische sport Sport die beoefend wordt m.b.v. mechanisch aangedreven hulpmiddelen (auto's, jetski's, motorfietsen, motorboten, sportvliegtuigen), mechanisering

mechanisering Fase in de industriële ontwikkeling waarin spierkracht van mens of dier als aandrijving voor productiemiddelen wordt vervangen door mechanoreceptor

mechanoreceptor Een zintuig dat reageert op mechanische prikkels. Tot de mechanoreceptoren rekent men de tastzin en de verwante, maar verder Medaille voor Sportverdienste

Medaille voor Sportverdienste Belgische onderscheiding, ingesteld in 1939.

medaillon

medaillon In de architectuur een ronde of ovale versiering, met een gebeeldhouwde of geschilderde portretkop in een gedecoreerde omlijsting. Geliefd mede

mede (mee) Alcoholische drank (8-12%), verkregen door vergisting van met water verdunde honing. Bekend voordat de mens wijn of bier kon bereiden medebewind

medebewind Vorm van bestuurlijke decentralisatie, die inhoudt dat een lagere overheid, bijv. een gemeente, een zekere vrijheid heeft bij de uitvoering mededinging

mededinging (concurrentie) Vrije markt voor goederen en diensten. Het streven meer te bieden dan de concurrent vormt in het vrije ruilverkeer een medepleger

medepleger In het strafrecht degene die samen met de dader het strafbare feit pleegt. De medepleger wordt als dader beschouwd.

medeplichtige

medeplichtige In het strafrecht degene die opzettelijk gelegenheid, middelen of inlichtingen verschaft tot het plegen van een misdrijf of daarbij opzettelijk medezeggenschap

medezeggenschap Het recht deel te hebben aan de besluitvorming of beslissing. In Nederland is de medezeggenschap van werknemers in een onderneming Mediaraad

Mediaraad Raad die de regering op verzoek of uit eigen beweging van advies dient omtrent alle met radio, televisie, pers en andere vormen van massacommunicatie mediatietherapie

mediatietherapie Een vorm van psychotherapeutische behandeling van kinderen waarbij de therapeut niet rechtstreeks het kind behandelt, maar dit Mediawet

Mediawet Wet van 1987, die regels geeft betreffende de verzorging van radio- en televisieprogramma's, de omroepbijdrage en de steunverlening aan Medic Alertpenning

Medic Alertpenning Door het Rode Kruis uitgegeven penning, waarop essentiële medische gegevens worden vermeld. Wordt aan een ketting om de

medisch opvoedkundig bureau

medisch opvoedkundig bureau (mob) Instelling, sinds 1982 ondergebracht bij de RIAGG, die hulp verleent aan ouders en leerkrachten bij de opvoeding medisch tuchtrecht

medisch tuchtrecht Tuchtrecht voor geneeskundigen. Volgens de (herhaaldelijk gewijzigde) Medische Tuchtwet van 1928 kunnen patiënten, hun f

medische genootschappen

medische genootschappen Geheime genootschappen waarvan de leden geneeskunde bedrijven met magische en natuurlijke middelen. Kennis van meditatie

meditatie Meditatie is een bepaalde vorm van concentratie die vooral in de christelijke traditie is uitgegroeid tot een eigen vorm van gebed. Na de Tweede meerderheidsstelsel

meerderheidsstelsel Kiesstelsel waarbij de kandidaat die binnen een kieseenheid (meestal een district) de meerderheid van stemmen weet te behalen, meerkeuzetest

meerkeuzetest (multiple choice test) Test of studietoets waarbij voor de beantwoording van een vraag meerdere (meestal vier) keuzemogelijkheden meeropbrengst

meeropbrengst (wet van de afnemende meeropbrengst) Verschijnsel dat, indien een of meer productiefactoren constant worden gehouden en een bepaald Meert, Henri

Meert, Henri (geboren 1920) Belgisch voetballer, kwam als doelverdediger 32 maal uit voor de 'Rode Duivels'. Meert speelde van 1933 tot 1959 voor Meerum Terwogt, Albert Hendrik Magdalus

Meerum Terwogt, Albert Hendrik Magdalus (Amsterdam 20 oktober 1883-Rotterdam 13 juni 1960) Nederlands sportjournalist, was tot 1917 (internationaal) meervallen

meervallen (orde Siluriformes, klasse beenvissen) Vissen zonder schubben, lichaam naakt of bedekt met beenplaatjes, kop met baardharen (tast- en meervoudige persoonlijkheid

meervoudige persoonlijkheid Term uit de psychiatrie voor een extreme vorm van dissociatie als reactie op spanningen. De betrokken persoon laat

meerwaarde

meerwaarde Verschil in waarde tussen de loonsom en het product, die aan de bezitter van de productiemiddelen - de kapitalistische ondernemer - toevalt. meestbegunstigingsclausule

Mees, Rudolf

Mees, Rudolf (1880-1951) Nederlands bankier, firmant van het Rotterdamse bankiershuis Mees en Zoonen. Mees was van 1934-1939 voorzitter van Mees, Vic

Mees, Vic (geboren Schoten 26 januari 1927) Belgisch voetballer, kwam als halfspeler 68 maal uit voor het Belgisch elftal. Speelde zijn hele carrière, Meeuws, Walter

meestbegunstigingsclausule Bepaling van een handelsorganisatie dat tariefvoordelen aan een van de handelspartners verleend, ook in verdragen meester

meester Een ambachtsman die volwaardig lid was van een gilde en zelfstandig zijn vak uitoefende. Een gezel kon pas meester worden als hij zijn vakbekwaamheid meester in de rechten

meester in de rechten (mr.) Academische titel van degene die met goed gevolg het doctoraal examen Nederlands recht heeft afgelegd. De meervoud

meetzoeker- Camera met een eenvoudige verkleinende doorzichtzoeker, waarin een beeldje van een afstandmeter is ingespiegeld. Door di

Meeuws, Walter (geboren Gierle 11 juli 1951) Belgisch voetballer, kwam als verdediger 46 maal uit voor de Belgische nationale ploeg. Hij speelde megalomanie

megalomanie Psychische stoornis, die tot de wanen wordt gerekend, waarbij betrokkene aan ziekelijke zelfoverschatting lijdt.

Mehnert, Klaus

Mehnert, Klaus (1906-1984) Duits politicoloog, was o.m. correspondent in Moskou en doceerde geschiedenis in China en de VS (1936-45). Na WO Meijer, Ischa

Meijer, Ischa (1943-1995) Nederlands journalist en schrijver. Ischa Meijer bracht de eerste twee jaar van zijn leven met zijn ouders in het concentratiekamp meineed

meineed Delict dat bestaat uit het opzettelijk afleggen van een valse verklaring onder eed, na belofte of bevestiging in die gevallen waarin een wettelijk meiwetten

meiwetten (Maigesetze) Reeks wetten, uitgevaardigd in mei 1873 door de Pruisische minister Falk, in het kader van de zgn. Kulturkampf tussen Pruisen melancholie

melancholie (Gr.: melas = zwart; cholè = gal) Zwaarmoedigheid. Een van de (romantische) elementen van de mal du siècle (of spleen of Weltschmerz).

melancholisch type

melancholisch type Eén van de vier persoonlijkheidstypen waarin de Griekse arts Hippocrates (460-377 v. C.) de mensheid indeelde. Deze persoon Melanesiërs

Melanesiërs Bewoners van Melanesië, naar schatting ruim 5 miljoen personen. Vormen het Melaneside ras, gekenmerkt door zeer donkere huidskleur, melasse

melasse Donker, taai restant van de suikerfabricage, dat achterblijft nadat het merendeel van de suiker is uitgekristalliseerd. Bevat ca. 20% water en melding zeggenschap in beursgenoteerde vennootschappen, Wet

melding zeggenschap in beursgenoteerde vennootschappen, Wet Wet van 1992 die voorschrijft dat beleggers, die een zeggenschap hebben van melk

melk 1.(moedermelk) Vloeibaar product uit de melkklieren; bevat alle noodzakelijke bestanddelen voor de voeding van pasgeborenen. Koemelk bevat Melkert-banen

melk, gepasteuriseerde Melk die enige seconden op ca. 70°C is verhit om bederf te voorkomen en ziektekiemen onschadelijk te maken.

melk, gesteriliseerde

melk, gesteriliseerde Melk waarin door verhitting tot 110-120°C (gedurende ca. 20 minuten) alle micro-organismen zijn gedood. Langer houdbaar,

melk, halfvolle

melk, halfvolle Melk waarvan het vetgehalte 1,5%-1,8% bedraagt. Verkregen door onttrekking van vet uit koemelk.

melk, magere

melk, magere (taptemelk) Melk met een lager vetgehalte dan halfvolle melk, echter wel meer dan 0,3%. Uit koemelk verkregen door onttrekking va

melk, UHTmelk,

melk, volle Melk die een wettelijk vastgesteld vetgehalte boven 3,5% heeft.

Melkert-banen Vormen van gesubsidieerde arbeid, genoemd naar minister Melkert van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, o.m. in de gezondheidszorg, melkpoeder

melkpoeder Melk waaruit al het vocht is verwijderd. De melk wordt eerst ingedikt door indampen (tot een droge stofgehalte van ca. 40%) en vervolgens melkproducten

melkproducten Productengewonnen uit melk, o.a. boter, room, kaas, karnemelk, kwark, yoghurt, gecondenseerde melk (met laag watergehalte) en melkpoeder melksap

melksap Ondoorzichtige, witte, soms gele of oranje vloeistof in melksapvaten bij o.a. de composieten-, klokjes-, moerbei- en klaproosfamilie. Wordt melkzuur

melkzuur (2-hydroxypropionzuur) Koolstofverbinding. Kleurloze, stroperige vloeistof; kookpunt 122°C; dichtheid 1206 kg/m3. Komt voor in twee melkzuurgisting

melkzuurgisting Anaërobe afbraak van koolhydraten door melkzuurbacterin. Er worden twee moleculen melkzuur gevormd uit een hexosemolecule. melk, gepasteuriseerde

meloen

meloen (kanteloep, Cucumis melo, komkommerfamilie) Grote, ovale of ronde vrucht tot 30 cm. Kleur, afhankelijk van ras, gelig tot (grijs)groen. Vruchtvlees meltdown

meltdown Kernsmeltingsongeval bij een kernreactor, waarbij het onmogelijk is geworden om de kettingreacties op normale manier te beïnvloeden, memorie

memorie Geschrift, verhandeling. Memorie van grieven: conclusie van eis in hoger beroep. Memorie van toelichting: schriftelijke toelichting van de Mende

Mende Volk in Centraal- en Oost-Sierra Leone en het westelijk deel van Nigeria. Voornamelijk landbouwers die ladangmethode toepassen, met yam, Menger, Carl

Menger, Carl (1840-1921) Oostenrijks econoom, hoogleraar te Wenen (1873-1903). Grondlegger van de Oostenrijkse school, op basis van de door meniscusbeschadiging

meniscusbeschadiging (voetbalknie) Beschadiging van één of beide hoefijzervormige kraakbeenschijven (menisci) in de knie. Meestal is er sprak

Mens sana in corpore sano

Mens sana in corpore sano (Latijn: een gezonde geest in een gezond lichaam) Devies van het Internationaal Olympisch Comité en ontleend aan een mensa

mensa Eetgelegenheid voor studenten. Werd in het leven geroepen om slechte voedingsgewoonten te bestrijden door goede en goedkope maaltijden mensbeeld

mensbeeld Visie op de wezenstrekken van het karakter van 'de mens' en op de gedragingen die eruit zouden voortvloeien. Er zijn, historisch gezien, menselijke fout

menselijke fout De oorzaak van een ongeval wordt toegekend aan een persoon die verkeerd gehandeld heeft. De term is misleidend. Het voornaamste menselijke plasticiteit

menselijke plasticiteit (menselijke kneedbaarheid) Het menselijk vermogen om zich zonder biologische veranderingen, door leren en via cultuur, a

Mensendieck, methode-

Mensendieck, methode- Oefentherapie, ontwikkeld door Bess Marguerite Mensendieck (1864-1957), een Amerikaanse oefentherapeute. Zij combineerde

mensenhandel

mensenhandel (voor de wijziging van de zedelijkheidswetgeving eind 1991: vrouwenhandel) Zedendelict dat alle handelingen omvat die rechtstreeks mensenrechten

mensenrechten (rechten van de mens) Rechten die onontbeerlijk worden geacht voor de ontplooiing van het individu. In de Universele Verklaring mentale leeftijd

mentale leeftijd Ook verstandelijke leeftijd. Een maat voor iemands verstandelijke ontwikkeling die gebruikt wordt bij intelligentietests. Een slim kind mentale verbeelding

mentale verbeelding (Eng: mental imagery) Het denken, of meer algemeen het verwerken van informatie, met behulp van een ruimtelijke voorstelling mentale verstedelijking

mentale verstedelijking (ook: kwalitatieve urbanisatie) Het overnemen van de stedelijke normen en waarden door mensen die niet direct woonachtig

mentalisme

mentalisme De oriëntatie in de wetenschap die niet-waarneembare, slechts in introspectie aanschouwelijke objecten niet uitsluit (in tegenstelling tot mentor

mentor Wijze raadsman; in het onderwijs de persoonlijke begeleider van een student of scholier. Afgeleid van de gelijknamige figuur uit de Griekse mercantilisme

mercantilisme Economische politiek zoals die in de 16e en 17e eeuw in veel landen van Europa gevoerd werd. In het mercantilisme werd de rol van Mercier de la Rivière

Mercier de la Rivière (eig. Pierre Paul Lemercier de la Rivière de Saint-Médard; 1720-1793) Frans econoom, fysiocraat, een van de meest gelezen Merckx, Eddy

Merckx, Eddy (geboren Meensel-Kiezegem 17 juni 1945) Belgisch wielrenner, kan op grond van het aantal overwinningen en de soort wedstrijden Mercosur

Mercosur (Mercado común del sur) Zuid-Amerikaanse organisatie, opgericht in 1991 met als doel regionale economische samenwerking en de vorming Mercuren

Mercuren Bijnaam van 17e-eeuwse kranten in Haarlem, Amsterdam, Den Haag; naar Mercurius, de Romeinse god van de handel. Het waren populaire merg, verlengde

merg, verlengde (medulla oblongata, myelencephalon) Deel van de hersenstam, overgangsgebied van de hersenen naar het ruggenmerg. Het bevat merkenrecht

merkenrecht Recht met betrekking tot (waren)merken. Een merk is elk (deugdelijk) teken dat dient om de waren van een onderneming te ondersche

Mermans, Jef

Mermans, Jef (1922-1996) Vlaams voetballer. In 1941 werd Mermans door Sporting Club Anderlecht bij Tubantia Borgerhout weggekocht voor Bfr. Merton, Robert C.

Merton, Robert C. (geb. 1944) Amerikaans econoom, verbonden aan Harvard University in Cambridge, USA. Haalde in 1970 zijn doctorstitel in de Merton, Robert King

Merton, Robert King (geb. 1910) Amerikaans socioloog, leerling van Talcott Parsons; een van de belangrijkste vertegenwoordigers van het functionalisme. mesito

mesito Spaanse benaming voor een Latijns-Amerikaanse halfbloed. Veelal afstammelingen van Inca's en Spanjaarden; klein van gestalte en donkere mesotroof

mesotroof Matig voedselrijk. Een mesotroof milieu neemt wat betreft voedselsamenstelling een tussenpositie in tussen een oligotroof (voedselarm) Messapiërs

Messapiërs (ook: Iapyges) In de Oudheid bewoners van Zuidoost-Italië. In Apulië zijn op aardewerk e.d. talrijke inscripties (in Grieks alfabet) gevonden, messenger, first en second

messenger, first en second Een verschijnsel dat aan het licht komt bij het overbrengen van chemische boodschappen in het lichaam. Als bijvoorbeeld

mest

mest Meststoffen van dierlijke herkomst. Vroeger in onze streken en ook nu nog in minder ontwikkelde landen van groot belang voor beoefening van mesties

mesties Latijns Amerikaan met blanke en Indiaanse voorouders. Deze groep is niet scherp afgebakend en vervult een brugfunctie tussen blanken en mestoverschot

mestoverschot Mest die een landbouwbedrijf produceert boven de hoeveelheid die volgens wettelijke normen op dat bedrijf mag worden gebruikt. meststoffen

meststoffen Productendie plantegroei bevorderen door verhoging van de bodem- of watervruchtbaarheid. Bevatten zouten van vooral kalium, fosfor Meststoffenwet

Meststoffenwet Milieuwet van 1986 die tot doel heeft het mestoverschot terug te dringen. De hoeveelheid mest die jaarlijks mag worden geproduceerd meststoffen, kunstmeststoffen,

metaalindustrie Industrie die gericht is op de bereiding, de vormgeving en de verwerking van metalen. De metaalindustrie is belangrijk vanwege haar metabletica

meta-antropologie Term van de Amerikaan Bidney voor de filosofische en historische bestudering van de vooronderstellingen en grondslagen van meten (psychol.)

metabletica Door de fenomenologie geïnspireerde theorie van de Nederlandse psychiater Jan Hendrik van den Berg, die door hem ook wel historische metafoor (psychol.)

metafoor (psychol.) 1. Een verhaalvorm waarbij evenals in de volkssprookjes een diepere betekenis is aangebracht, maar waarin de traditionele sprookjesfiguren metapsychologie

metapsychologie (lett: theorie van de psychologische wetenschap) 1. Door Sigmund Freud gebruikt als term voor zijn psychoanalytische theorie als

metasociologie

metasociologie Tak van de sociologiebeoefening die zich bezighoudt met - veelal kritische - bestudering van de fundamentele, wetenschapstheoretische meta-antropologie

meten (psychol.) Het verrichten van handelingen waarbij veelal met behulp van een meetinstrument kwantitatieve gegevens over één of meer grootheden methodenstrijd

methodenstrijd Geschiedfilosofische polemiek tussen aanhangers van het historisme en het positivisme, naar aanleiding van het werk van de Duitse methylfenidaat

methylfenidaat Een stimulerende, amfetamineachtige stof die onder andere gebruikt wordt bij de behandeling van kinderen met een aandachtstekortstoornis Meulen, A.Y. (Gejus) van der

Meulen, A.Y. (Gejus) van der (23 januari 1903-overleden) Nederlands voetballer en arts, kwam als doelverdediger tussen 1924 en 1934 uit in 54 interla

Meyers, Eduard Maurits

Meyers, Eduard Maurits (1880-1954) Nederlands jurist, hoogleraar in het burgerlijk recht en het internationaal privaatrecht te Leiden (1910-50). In Michajlovski, Nikolai Konstantinovitsj

Michajlovski, Nikolai Konstantinovitsj (1842-1904) Russisch socioloog, literair criticus en schrijver, behorend tot de beweging der Narodniki. Zijn Michard, Lucien

Michard, Lucien (geboren 1903) Frans wielrenner, werd tweemaal wereldkampioen sprint bij de amateurs (1923 en 1924) en viermaal bij de professionals Michels, Marinis Hendrikus Jacobus (Rinus)

Michels, Marinis Hendrikus Jacobus (Rinus) (geboren Amsterdam 9 februari 1928) Nederlands voetbaltrainer, speelde als midvoor voor AFC Aj

Michels, Robert

Michels, Robert (1876-1936) Duits-Italiaans socioloog; een van de grondleggers van de politicologie. Bekend door zijn pessimistische visie op de Michotte van den Berck, Albert Edouard

Michotte van den Berck, Albert Edouard (1881-1965) Belgisch psycholoog en hoogleraar te Leuven (vanaf 1908). Begon met studies op het gebied microfiche

microfiche Bladfilm, waarop 72 tot 448 microbeelden kunnen worden vastgelegd voor archiefdoeleinden.

Micronesiërs

Micronesiërs Oorspronkelijke bewoners van Micronesië, die verschillende volkeren omvatten. Daar onderling contact tussen de eilanden schaars was, micropsie

micropsie Een vorm van een verstoorde waarneming, waardoor alles in de omgeving kleiner lijkt dan het in werkelijkheid is. Dit kan zowel een organische microteaching

microteaching In de VS ontwikkelde methode voor het leren van onderwijsvaardigheden. Microteaching houdt in dat een (toekomstige) leerkracht een microvariabelen

microvariabelen Sociologisch begrip, heeft betrekking op die aspecten van het samenleven die op de voorgrond treden bij de omgang binnen relatief middelbaar algemeen voortgezet onderwijs

middelbaar algemeen voortgezet onderwijs (mavo) Schooltype voor voortgezet onderwijs in Nederland, met een vierjarige opleiding. Aan het eind middelbaar beroepsonderwijs

middelbaar beroepsonderwijs (mbo) Onderwijsvormen behorend tot het voortgezet onderwijs, die zowel theoretische als praktische voorbereiding middelbaar economisch en administratief onderwijs

middelbaar economisch en administratief onderwijs (meao) Voormalige onderwijsvorm in Nederland, die is opgegaan in het middelbaar beroepsonderwijs. middelbaar huishoud- en nijverheidsonderwijs

middelbaar huishoud- en nijverheidsonderwijs (mhno) Voormalige onderwijsvorm in Nederland, die is opgegaan in het middelbaar beroepsonderwijs. middelbaar landbouwonderwijs

middelbaar landbouwonderwijs (mlo) Onderwijsvorm in Nederland, behorend tot het middelbaar beroepsonderwijs. Omvat de middelbare agrarische middelbaar middenstandsonderwijs

middelbaar middenstandsonderwijs (mmo) Voormalige onderwijsvorm in Nederland, die is opgegaan in het middelbaar beroepsonderwijs. Bestond middelbaar technisch onderwijs

middelbaar technisch onderwijs (mto) Voormalige onderwijsvorm in Nederland, die is opgegaan in het middelbaar beroepsonderwijs. Omvatte de Middellandse-Zeevolken

Middellandse-Zeevolken Volken die behoren tot het mediterrane subras. Dit wordt gekenmerkt door een kleine gestalte en een donkere huid.

middellang

middellang De aanduiding bij krediettermijnen van twee tot tien jaar.

midden- (mesencephalon) De middelste van de drie verdikkingen waaruit de hersenen van gewervelde dieren zijn samengesteld; het belangrijkste hersenen, tussenhersenen,

midden- en kleinbedrijf

midden- en kleinbedrijf Verzamelnaam voor de kleinere ondernemingen die zich voornamelijk bevinden in de sectoren ambacht, detailhandel, horeca

middenklasse

middenklasse Brede, maar zeer vaag begrensde groepering tussen de arbeidersklasse en de maatschappelijke bovenlaag. Meestal verwijzend naar de middenschool

middenschool Een school voor geïntegreerd (zowel algemeen als beroepsgericht) voortgezet onderwijs voor alle leerlingen van 12 tot ca. 16 jaar. Belangrijke middenstandsonderwijs

middenstandsonderwijs Opleidingen tot de uitoefening van een ambacht, handel of dienstverleningsbedrijf. In Nederland vallend onder het voorbe

Midewiwin-genootschap

Midewiwin-genootschap Geheim medisch genootschap bij de Ojibwa-Indianen (stam in de wouden van Noord-Amerika). De leden bedrijven geneeskunde

midgetgolf

midgetgolf (ook minigolf genaamd) Van golf afgeleide sport, gespeeld op naast elkaar gelegen, verschillend uitgevoerde golfbanen. Een midgetgolfveld Midkap-index

Midkap-index Deze in het najaar van 1995 gestarte index geeft inzicht in de koersontwikkeling van het middensegment van de Amsterdamse aandelenmarkt. Mifoene, Kioezo

Mifoene, Kioezo (1883-1965) Japans judoka, werd in 1923 als leraar aangesteld aan de Kodokan te Tokio, nadat hij al op jeugdige leeftijd een indrukwekkende migratie (geo.)

migratie (geo.) Verhuizen met het doel zich blijvend ergens anders te vestigen. Bij deze verhuisbeweging moet een grens overschreden worden. Dat mijnrecht

mijnrecht Het recht dat betrekking heeft op de ontginning van delfstoffen. De belangrijkste regelingen op dit gebied zijn de Mijnwetten van 1810 en Mik, Gerrit

Mik, Gerrit (1922-1991) Nederlands psychiater en politicus. Als psychiater begon Mik eind jaren zestig een open spreekuur voor probleemkinderen, Milaan-San Remo

Milaan-San Remo Wielerwedstrijd voor professionals, voor het eerst gehouden in 1909. Milaan-San Remo behoort tot de voorjaarsklassiekers, van

Milan, AC

Milan, AC (voluit Associazione Calcio Milan) Italiaanse voetbalclub, opgericht 1899 te Milaan als Milan Cricket and Football Club. Terrein: San Sirostadion milieu

milieu (omgeving, medium) Er wordt onderscheid gemaakt tussen het inwendige milieu van meercellige organismen, waarin bepaalde weefsels en cellen milieubeheer

milieubeheer Geheel van maatregelen die nodig zijn om een gezond leefmilieu in stand te houden, waarbij het gehele milieu in ogenschouw wordt milieubeleid

milieubeleid (Europa) Het grensoverschrijdende karakter van de milieuproblemen en van de oorzaken daarvan vereist een internationaal milieubeleid, milieubeleid (Nederland)

milieubeleid (Nederland) Geheel van maatregelen gericht op het behoud of de verbetering van het milieu. Van een toenemend milieubewustzijn was milieubeleidsplan

milieubeleid Geheel van maatregelen gericht op behoud of verbetering van het milieu. Van een toenemend milieubewustzijn was sprake in de jaren milieubeleid (Europa)

milieubeleidsplan Nationeel, provinciaal of gemeentelijk plan met bestuurlijke mogelijkheden voor milieubehoud en milieuzorg, bijv. op het gebied milieuchemie

milieuchemie Multidisciplinaire tak van de wetenschap, die zich bezighoudt met het bestuderen van fysische, chemische en biologische processen, milieucompartimenten

milieucompartimenten Gedeelten waaruit het milieu bestaat. Bodem, water en lucht zijn de hoofdcompartimenten van het milieu. Andere compartim

Milieuconferentie

Milieuconferentie In 1992 is op wereldschaal de grootste milieuconferentie gehouden tot nu toe in Rio de Janeiro. De ministers van milieu van alle milieugeografie

milieu-effectrapport (MER) Rapport dat ondernemingen e.a. sinds 1986 (wijziging van de WABM) moeten opstellen, wanneer zij een (groot) projec

milieu-effectrapportage

milieu-effectrapportage (MER) Gehele procedure van het opstellen en beoordelen van het milieu-effectrapport en de besluitvorming en evaluatie va

milieugeografie Deelwetenschap van de geografie waarin de natuurlijke en kunstmatige processen die van invloed zijn op het milieu waarin de mens milieuheffing

milieuheffing Verbruiksbelastingen geheven op voor het milieu schadelijke activiteiten. De brandstofheffing (oorspronkelijk WABM-heffing: heffing milieuhygiëne

milieuhygiëne Geheel van maatregelen die nodig zijn om een gezond leeflmilieu in stand te houden, waarbij het in eerste instantie alleen gaat om het milieukunde

milieukunde Interdisciplinaire wetenschap die zich bezighoudt met de relatie tussen maatschappij en haar milieu en met potentiële en actuele problemen milieukwaliteitseisen

milieukwaliteitseisen Eisen waaraan de kwaliteit van het milieu moet voldoen. Deze eisen worden in de verschillende milieuwetten vastgelegd. De milieuproblemen

milieu-organisatie

milieu-organisatie Organisatie die zich inzet voor het behoud en de bescherming van het milieu op mondiaal, nationaal en of lokaal niveau. Begin Militair Gerechtshof

milieuproblemen Er is sprake van milieuproblemen bij aantasting van de kwaliteit van het milieu of bij verstoring van de maatschappij-mens-relatie. milieuprogramma

milieuprogramma Wordt jaarlijks vastgesteld en geeft de activiteiten aan die het komende jaar moeten worden verricht ter uitvoering van het milieubeleid. milieurecht (België)

milieurecht (België) Milieuwetgeving is in België een aangelegenheid van de gewesten Vlaanderen, Wallonië en het Brussels hoofdstedelijk gewest. milieurecht (Nederland)

milieurecht (Nederland) Het milieurecht bestaat voor een groot deel uit bestuursrecht. Het bestuursrecht is het recht dat enerzijds de overheid bevoegdheden milieutoxicologie

milieutoxicologie (ecotoxicologie) Onderdeel van de toxicologie (wetenschap van de vergiften) dat zich speciaal bezighoudt met de risico's voor het milieuvergunning

milieuvergunning Vergunning op grond van de Wet Milieubeheer, die in 1993 de vergunningen op grond van de Hinderwet, de Afvalstoffenwet, de milieuverontreiniging

milieuverontreiniging Verontreiniging van de omgeving waarin we leven. Als gevolg van de explosieve toename van de bevolking, de bestaande eco

milieuzorg

milieuzorg Het geheel van organisatorische maatregelen gericht op het inzicht krijgen in, en het beheersen en verminderen van de effecten van bedrijfsactiviteiten milieuzorgsysteem

milieuzorgsysteem Een samenhangend geheel van organisatorische maatregelen gericht op het inzicht krijgen in, en het beheersen en verminderen milieu-effectrapport

Militair Gerechtshof Belgisch militair rechtscollege, gevestigd in Brussel, waar militaire strafzaken in hoger beroep worden behandeld. Vanaf de gr

militaire genootschappen

militaire genootschappen Krijgersgenootschappen die vooral in de traditionele cultuur van Noord-Amerikaanse prairie-Indianen voorkwamen. De militaire psychologie

militaire psychologie Ook legerpsychologie. Onderdeel van de toegepaste psychologie, waarin psychologische problemen binnen de krijgsmacht wor

militaire rechtspraak

militaire rechtspraak Sinds 1991 is de militaire strafrechtspraak onderdeel van de gewone strafrechtspleging. Strafzaken tegen militairen worden behandeld militaire sociologie

militaire sociologie Relatief jonge tak van de sociologie, vooral gestimuleerd door Amerikaans onderzoek naar het functioneren van de eigen strijdkrachten Miljoenennota

Miljoenennota Benaming voor de nota betreffende de toestand van 's Rijks financiën die op Prinsjesdag samen met de rijksbegroting voor het volgend millennaristische bewegingen

Mill, John Stuart

Mill, John Stuart (1806-1873) Brits filosoof en econoom. Een veelzijdig denker die op het gebied van de wijsbegeerte, de politiek en de politieke economie mimiek

mille-fleurs-tapijt

mille-fleurs-tapijt Wandtapijt met een patroon (op een donkerblauwe of rode ondergrond) van vele bloemen, bloeiende plantjes en kleine figuurtjes, Mills, Charles Wright

millennaristische bewegingen (eschatologische bewegingen) Culturele oplevingsbewegingen die geloven dat spoedig op bovennatuurlijke wijze een Miller, Merton Howard

Miller, Merton Howard (geb. 1923) Amerikaans econoom, sinds 1961 hoogleraar aan de University of Chicago. Op het gebied van de bedrijfsfinanci

Mills, Charles Wright (1916-1962) Amerikaans socioloog. Mills heeft vooral bekendheid gekregen door zijn kritische studies over de Amerikaanse

mimiek (Gr.: mimikos = nabootsend) 1 Gelaatsexpressie. Het via gelaatsuitdrukkingen zichtbaar maken van emoties. 2 Mimekunst.

Minangkabau

Minangkabau Volk op het Indonesische eiland Sumatera. Leven van verbouw van rijst, groenten en fruit (terrasbouw). Kundige hout- en metaalbewerkers. minderheidsgroepen

minderheidsgroepen (ook wel: etnische minderheden) Sociale groeperingen die in een bepaalde samenleving het voorwerp zijn van vooroordelen

minderjarigheid

minderjarigheid Volgens het BW zijn minderjarig zij die de ouderdom van 18 jaar niet hebben bereikt en niet gehuwd zijn of gehuwd zijn geweest. minderwaardigheidscomplex

minderwaardigheidscomplex (insufficiëntiegevoelens), voortdurend aanwezig gevoel minderwaardig te zijn en tekort te schieten, ook al komt dit niet

mineraalwater

mineraalwater Water uit een natuurlijke bron, dat ten minste 0,1% zouten en gewoonlijk ook ten minste 250 mg/kg kooldioxide bevat. Samenstelling mineralisatieproces

mineralisatieproces 1. Vorming van ertsen in de aardbodem. 2. Afbraak van organische tot anorganische stoffen door bacteriën, schimmels e.d. (reducenten) minimal brain dysfunction

miniatuur- Fotocamera met een zeer klein formaat. Vroeger was de Minox wereldberoemd (opnameformaat 8 x 13 mm) en werden er ook camera, pocketcamera,

minimal brain dysfunction (MBD, buitenbeentje), combinatie van een aantal gedrags- en leerstoornissen bij een overigens normaal begaafd kind. De minimumleerdoelen

minimumleerdoelen Omschrijving van de kennis en vaardigheden die elke leerling van een bepaald schooltype zich in ieder geval eigen moet maken. minipil

minipil Ter voorkoming van zwangerschap gebruikt tablet die slechts kleine doses progestagene hormonen bevat. Voorkomt niet de eisprong, maar maakt minister

minister Lid van een kabinet, gewoonlijk belast met een deel van de staatstaak en hoofd van een departement (ministerie). Een minister zonder departement minister van Staat

minister van Staat Door de koning(in) verleende eretitel aan mensen die zich in openbare functies bijzonder verdienstelijk hebben gemaakt. In het ministerialen

ministerialen (Dienstmannen, dienstlieden) In de Middeleeuwen, in het bijzonder in het Heilige Roomse Rijk, onvrije maar hooggeplaatste dienaren ministeriële verantwoordelijkheid

ministeriële verantwoordelijkheid Strafrechtelijke en politieke verantwoordelijkheid van ministers zowel voor eigen (regerings)daden (en die van ministerraad

minister-onderstaatssecretaris (België) Lid van de regering, toegevoegd aan de minister. De functie ontstond bij de reorganisatie van het kabinet-minister-president

minister-president De minister-president - ook wel eerste minister of premier geheten - is het hoofd van de uitvoerende tak van de regering in landen Minnesota Multiphasic Personality Inventory

ministerraad (Nederland) Kabinet, raad van ministers, onder voorzitterschap van de minister-president (premier), machtigste politieke orgaan in het minister-onderstaatssecretaris

Minnesota Multiphasic Personality Inventory (MMPI) Deze test bepaalt verschillende persoonlijkheidsaspecten ten behoeve van de psychodiagno

minuut (recht)

minuut (recht) Origineel van akte of vonnis. Minuten van een notariële akte worden bewaard door de notaris die de akte heeft opgesteld, minuten van mir (gesch.)

mir (gesch.) (Ru: dorpsgemeenschap) Traditionele boerengemeenschap in Rusland, gebaseerd op gemeenschappelijk grondbezit en gemeenschappelijke Mirrlees, James Alexander

Mirrlees, James Alexander (geb. 1936) Brits econoom, sinds 1968 als hoogleraar verbonden aan de universiteit van Oxford. Mirrlees kreeg in 1996 misbruik van bevoegdheid

misbruik van bevoegdheid Gebruiken van een bevoegdheid voor een doel waarvoor zij niet is gegeven. Bij misbruik kan men zich niet op die bevoegdh

misbruik van omstandigheden

misbruik van omstandigheden Gebruik maken van iemands bijzondere omstandigheden zoals noodtoestand, afhankelijkheid, lichtzinnigheid, abnormale misbruik van voorwetenschap

misbruik van voorwetenschap In 1989 werd misbruik van voorwetenschap en publieksmisleiding bij effectentransacties strafbaar gesteld. Elke effectent

misdaad

misdaad Woord dat in de Nederlandse strafwetgeving niet voorkomt, maar in het spraakgebruik ongeveer synoniem is met ernstig delict.

misdrijf

misdrijf Delict, dat door de strafwetgever als misdrijf is geclassificeerd.

misdruk

misdruk Foutief drukwerk.

Mises, Ludwig von

Mises, Ludwig von (1881-1973) Oostenrijks-Amerikaans econoom, hoogleraar te Wenen (1913- 18), Genève (1934-40) en New York (1946-53); vert

mishandeling

mishandeling Delict, dat bestaat uit het opzettelijk toebrengen van lichamelijke pijn of letsel of uit het opzettelijk benadelen van de gezondheid van misleidende publicatie

misleidende publicatie Het publiceren (bijv. in een krant) van onjuiste of door onvolledigheid misleidende (feitelijke) gegevens over iemand vormt misleidende reclame

misleidende reclame Mededeling van commerciële aard, die niet in overeenstemming is met de werkelijkheid. Misleidende reclame is een onrecht

mispel

mispel (Mespilus germanica, rozenfamilie) Plant met langwerpige bladeren, van onderen viltig; grote, witte bloemen; bruine vruchten (zo groot als Misselden, Edward

Misselden, Edward (1608-1654) Engels koopman en mercantilist. In zijn werken, 'Free trade: or, the meanes to make trade florish' (1622) en 'The circle missie en zending 5. 20e eeuw

missie en zending 5. 20e eeuw In het beeld van missie en zending is in de loop van de 20e eeuw een aantal verschuivingen en opzichte van de vroegere Mitchell, Wesley Clair

Mitchell, Wesley Clair (1874-1948) Amerikaans econoom, hoogleraar aan de State University van California (1903) en de Columbia University (NY)

Mitscherlich, Alexander

Mitscherlich, Alexander (1908-1982) Duits arts en psycholoog, hoogleraar psychologie te Heidelberg (vanaf 1952) en aan de universiteit van Frank

Mixe

Mixe Indianen in Zuid-Mexico, die vroeger met de Zoque en de Popoluca één volk vormden. Zij leven in bergachtig gebied geïsoleerd van andere Indianen. mixed neighbourhood

mixed neighbourhood Amerikaanse term voor heterogene, ofwel gemengde stadswijken en buurten. De term wordt gebruikt met betrekking tot buurt

mnemonische technieken

mnemonische technieken Methoden die het vasthouden en reproduceren van informatie in het geheugen bevorderen. Er kan een onderscheid gemaakt Mnong

Mnong Bergvolk in het zuiden van Vietnam. Traditioneel zijn de Mnong landbouwers, jagers en verzamelaars. Zij spreken een Mon-Khmer-taal en mobilofoon

mo-akte Akte van bekwaamheid voor het geven van onderwijs voor klas 1 van het vwo, de klassen 1 t/m 3 van de havo en het mbo (akte mo-a of tweedegraadsbevoegdheid), muckrakers

mobilofoon Verplaatsbare radiozend- en -ontvanginstallatie. Tot de jaren tachtig voornamelijk gebruikt door politie, brandweer, kustwacht etc., op een modale werknemer

modale werknemer Definitie van het Centraal Planbureau: een gehuwde werknemer in Nederland met twee kinderen beneden de 12 jaar, die kostwinner modelbouw

modelbouw Het op verkleinde, vergrote of dezelfde schaal maken van een model voor o.a. demonstratiedoeleinden (maquettes), technisch onderzoek modeling

modeling Ook observationeel leren. 1. Begrip uit de sociale leertheorie; het leren door te zien hoe iemand anders (het model) iets doet. Dit is een indirec

modelpsychose

modelpsychose Een tijdelijke psychose die kunstmatig is opgewekt door toediening van drugs, bijvoorbeeld LSD.

modern imperialisme

modern imperialisme De grootscheepse expansie van de Europese koloniale rijken die omstreeks 1870 begon. Naast de oude koloniale mogendhed

moderne vijfkamp

moderne vijfkamp Een sportwedstrijd waarbij sporters tegen elkaar uitkomen op zeer uiteenlopende onderdelen: luchtpistoolschieten, schermen, zwemmen, moderniteit

moderniteit In verschillende betekenissen gebruikte term uit de moderniseringssociologie. Meestal wordt moderniteit gebruikt als verzamelterm voor Modigliani, Franco

Modigliani, Franco (geb. 1918) Amerikaans econoom van Italiaanse afkomst, die eind jaren dertig het fascisme in Italië ontvluchtte en zich in de Verenigde Modoc

Modoc Indianenstam in het Klamath Reservaat (Oregon, VS) en in Oklahoma (VS). Vroeger waren het vissers en verzamelaars op het Plateau. Hun modulaire verwerking van informatie

modulaire verwerking van informatie (Eng: modularity of the mind) Het idee dat informatieverwerking in de hersenen niet plaatsvindt door middel modulatie (audio/video)

modulatie (audio/video) Toevoegen van een informatiesignaal aan een energiestroom. Vooral toegepast in de telecommunicatie met elektromagnetisch

modulatie, amplitudemodulatie,

module

module Ook moduul en modulus. Binnen de artificiële intelligentie wordt hiermee een op zichzelf staand deel van een computerprogramma of computer moedermaatschappij

moedermaatschappij Vennootschap die als leider van een groep direct of indirect alle, of de meerderheid van de aandelen van een of meer ondernemingen moederrecht

moederrecht Door de Zwitserse jurist en antropoloog J.J. Bachofen geïntroduceerde term voor een rechtsordening, waarin verwantschap, huwelijksvestiging, moefti

moefti In de islam: iemand die het gezag heeft juridische opinies te geven in de vorm van fatwa's. Naast door de staat benoemde moefti's kunnen ook moeheid

moeheid Stoornis in de energie die niet verklaard kan worden door lichamelijke ziekten. Iedereen is op z'n tijd wel eens moe. Wanneer men dat gevoel Moendoeroekoe

Moendoeroekoe Indianenstam in het Amazonegebied. Traditioneel waren het boeren, jagers en verzamelaars, maar zij leven nu vooornamelijk van moerasaquarium

Moer, Wilfried van (geboren Beveren-Waas 1 maart 1945) Belgisch voetballer, kwam als middenvelder 57 maal uit voor het Belgische elftal. Van Moer Moeskops, Pieter Daniël (Piet)

moerasaquarium (paludarium) Aquarium waarin een stukje moeras wordt geïmiteerd. Moerasplanten en -dieren worden gehouden onder milieuom

Moerman, Cornelis (1893-1988) Nederlands arts en alternatief genezer. Moerman studeerde geneeskunde en vestigde zich in 1929 als huisarts in Vlaardingen. Moer, Wilfried van

Moermantherapie

Moermantherapie Therapie tegen kanker, ontwikkeld door de Vlaardingse arts C. Moerman (1893-1988). De behandeling is gebaseerd op het - onjuist Moerman, Cornelis

Moeskops, Pieter Daniël (Piet) (Loosduinen 13 november 1893-Den Haag 16 november 1964) Nederlands wielrenner, tussen 1921 en 1926 vijfmaal mohair

mohair Wol van de angorageit. Vezellengte 250-300 mm, dikte 0,01-0,05 mm. Gevoeliger voor chemicaliën e.d. dan wol. Toegepast voor kostuums, Mohawk

Mohawk Irokees-sprekende Noord-Amerikaanse Indianenstam die deel uitmaakte van de Irokese Liga. Leefden in het westen van de huidige staat New moiety

moiety Tweedeling van een samenleving op streek- of dorpsniveau, ontstaan door splitsing van een stam of clan; hangt nauw samen met het verschijnsel moiré-effect

moiré-effect In de optische kunst de indruk van beweging in het beeld die ontstaat doordat twee of meer patronen van geometrische lijnen op elkaar molenbeker

Mol, John de (1955) De Mol is zijn carrière begonnen bij Radio Noordzee. Via Studio Sport is hij bij de TROS terechtgekomen waar hij binnen twee Mommsen, Christian Matthias Theodor

molenbeker Veelal zilveren beker, normaal op de mondrand staand, met in plaats van een voet een molentje. De gewoonte in de 17e eeuw was het molentje molest

molest Verzekeringsterm voor schade door gewapend conflict, burgerorlog, opstand, binnenlandse onlusten, oproer en muiterij. In gewone schadeverzekeringen Molina, Scott

Molina, Scott (geboren 29 februari 1960) Amerikaans triatleet, won zijn eerste triatlon in 1982. Nadien won Molina nog tal van wedstrijden, waaronder Molukkers

Molukkers (Ambonezen, Zuid-Molukkers) Bewoners van de Indonesische prov. Maluku. Velen traden in dienst van het KNIL, dat een belangrijke rol Mol, John de

Mommsen, Christian Matthias Theodor (1817-1903) Deens-Duits filoloog, historicus, jurist en uitgever. Mommsen was hoogleraar Romeins rech

Mon

Mon Volk in Birma en West-Thailand, nauw verwant aan de Khmer. Voornamelijk rijstbouwers; naast de Mon-taal, behorend tot de Austro-Aziatische monarchie

monarchie Regering door een monarch, vaak koning genoemd. In de Griekse Oudheid was monarchie een van de drie staatsvoirmen die men onderscheidde, Monboddo, James Burnett

Monboddo, James Burnett (1714-1799) Schots rechter en antropoloog. Hij studeerde te Aberdeen en Edinburgh. Hij publiceerde 'Origin and progress

Moneta, Ernesto Teodoro (1833-1918) Italiaans journalist en politicus. Deelde in 1907 met J.L. Renault de Nobelprijs voor vrede. Moneta streed Mongolide hoofdras

Monetair Comité

Monetair Comité Instantie van de Europese Unie, opgericht met het doel de coördinatie van het monetair beleid der lidstaten te bevorderen. Daartoe monetaire politiek

monetaire politiek Onderdeel van de economische politiek dat zich richt op het reguleren van de geldhoeveelheid in een land. Naast o.m. begrotingspolitiek monetarisme

monetarisme School in de economische wetenschap die de nadruk legt op de betekenis van de geldhoeveelheid voor economische stabiliteit. Monetaristen Moneta, Ernesto Teodoro

Mongolide hoofdras Rassengroep die het grootste deel van de bevolking van Centraal- en Oost-Azië omvat. Gekenmerkt door kleine gestalte met relatief mongolisme

mongolisme (syndroom van Down, mongoloïde idiotie) De meest bekende en meest voorkomende aangeboren afwijking; zo genoemd vanwege de scheve monitorstelsel

monitorstelsel Onderwijsvorm waarbij een kleine groep van meer gevorderde leerlingen (de monitors) door de leerkracht wordt ingezet om de minder Monnet, Jean

Monnet, Jean (1888-1979) Frans ambtenaar en Europeaan van het eerste uur (bekend als vader van Europa). Hij was in 1950 de inspirator en architect monogaam

monogaam Het hebben van één seksuele partner. Uit onderzoek in de dierenwereld blijkt dat bij monogaam levende diersoorten het mannetje en het monogamie

monogamie Huwelijk tussen één man en één vrouw. Staat tegenover polygamie, een samengesteld huwelijk, dat in een aantal niet-westerse samenlevingen monomanie

monomanie In de psychiatrie: de aanduiding van een psychische stoornis, waarbij de patiënt beheerst wordt door één bepaald idee, vaak een waanidee. monopolie

monopolie Marktvormen waarbij het aantal aanbieders of vragers naar een bepaald goed beperkt is, zodat geen volledige concurrentie kan plaatsvinden. Monroe-doctrine

Monroe-doctrine Grondbeginsel van de Amerikaanse buitenlandse politiek, geformuleerd door president James Monroe (1758-1831) in een boodschap monsterboekje

monsterboekje Document dat door de scheepvaartinspectie wordt uitgereikt aan zeelieden die zich hiervoor aanmelden en aan wie niet al eerder een monsterrol

monsterrol Op elk zeeschip aanwezige staat met o.m. de namen, rangen en functies van de bemanning.

Montchrestien, Antoine de

Montchrestien, Antoine de (1575-1621) Frans toneelschrijver en econoom. Hij leidde een avontuurlijk leven en was al vroeg betrokken bij rellen en

Monte Carlo, Rallye van

Monte Carlo, Rallye van Autorally, voor het eerst georganiseerd in 1911 (winnaar Henri Rougies in een Turcat-Méry van 25 pk). De rally wordt gew

Montessori, Maria

Montessori, Maria (1870-1952) Italiaans pedagoge en eerste vrouwelijke arts in Italië (1896); hoogleraar antropologie en hygiëne te Rome (1904). Monti, Eugenio

Monti, Eugenio (geboren 1928) Italiaans bobsleeër, werd tussen 1957 en 1968 elfmaal wereldkampioen (achtmaal met de tweemansbob, driemaal met Monzon, Carlos

Monzon, Carlos (1942-1995) Argentijns bokser. Monzon genoot in Argentinië grote populariteit, niet alleen vanwege zijn sportieve prestaties, maar moord

moord Delict dat bestaat uit het opzettelijk en met voorbedachte raad doden van een ander.

Moore, Bobby

Moore, Bobby (Londen 1941-Londen 24 februari 1993) Engels voetballer, tekende al op zeventienjarige leeftijd een contract bij de Londense club West Moore, Henry Ludwell

Moore, Henry Ludwell (1869-1958) Amerikaans econoom, een der eersten die de economische theorie probeerden te combineren met statistische met

Moorsel, Leontien van

Moorsel, Leontien van (geboren Boekel 22 maart 1970) Nederlands wielrenster, behaalde haar eerste internationale succes in 1987, toen zij de Ronde moraalsociologie

moraalsociologie Tak van de sociologie die gericht is op bestudering van ontstaan, overdracht en effecten van ethische normen met betrekking tot s

Mordvinen

Mordvinen In twee groepen verdeeld volk, Erzia en Moksja. Ongeveer een derde woont in Mordvinië. Voornamelijk landbouwers die een Fins-Oeralische morele ontwikkeling

morele ontwikkeling De manier waarop oordelen over goed en kwaad bij de mens tot stand komen. 1. Een verklaring hiervoor wordt gegeven door Morelly

Morelly (1716-1781) Alleen door zijn geschriften bekende Fransman, mogelijk een geestelijke. Schrijver van 'Code de la nature' (1755), dat lange tijd Moreno, Jacob Levy

Moreno, Jacob Levy (1892-1974) Roemeens-Amerikaans psychiater. Studeerde te Wenen en vestigde zich in 1925 in de VS. Vooral bekend om zijn

Morgan jr., John Pierpont

Morgan jr., John Pierpont (1867-1943) Amerikaans financieel deskundige, tijdens de Eerste Wereldoorlog financier voor de Entente-landen in de Morgan sr., John Pierpont

Morgan sr., John Pierpont (1873-1913) Amerikaans financieel deskundige, oprichter van J.P. Morgan & Co. (bank, 1895). Morgan was nauw betrokken Morgan, Lewis Henry

Morgan, Lewis Henry (1818-1881) Amerikaans etnoloog en belangrijk aanhanger van het evolutionisme. Zijn studie over de Irokezen, 'League of the Morgenthau, Hans Joachim

Morgen, De Belgisch Nederlandstalig dagblad, in 1978 opgericht te Gent na het faillissement van de Antwerpse socialistische krant Volksgazet. Na Morison, Stanley

Morgenthau, Hans Joachim (1904-1980) Duits-Amerikaans jurist en politicoloog. Docent in Genève en Madrid (1932-37), uitgeweken naar de VS Morgen, De

Morison, Stanley (1889-1967) Engels historicus en typograaf, werkte voor het maandblad The Imprint (vanaf 1913), bij de Pelican Press (1919-21), Morlini, Girolamo

Morlini, Girolamo Italiaans (Neolatijns) advocaat en schrijver uit de 15e eeuw. Hij publiceerde in 1520 te Napels een bundel met 81 novellae (vertellingen), Morlion, Felix

Morlion, Felix (1904-1987) (eig. Andries) Vlaams publicist. In 1923 trad Morlion in bij de dominicanen en in 1929 werd hij tot priester gewijd. Hij morning-after-pil

morning-after-pil Geneesmiddel dat na onvoldoende of mislukte anticonceptie nog tot 48 uur na de geslachtsgemeenschap zwangerschap kan voorkomen. Moro

Moro Verzamelnaam voor een aantal islamitische volken in de zuidelijke Filippijnen, waaronder de Maguindanao, de Maranao en de Tau Sug. Belangrijkste Morphy, Paul Charles

Morphy, Paul Charles (1837-1884) Amerikaans schaakmeester van ongewone begaafdheid. Hij won in 1857 het eerste Amerikaanse schaakcongres Morris, Desmond

Morris, Desmond (geb. 1928) Engels zoöloog en etholoog. Vooral bekend geworden door zijn boek 'The naked ape' (1969), waarin hij menselijk gedrag Morse, Samuel Finley Breese

Morse, Samuel Finley Breese (1791-1872) Amerikaans uitvinder en schilder. Hij begon zijn loopbaan als portretschilder en werd in 1832 benoemd Mosca, Gaetano

Mosca, Gaetano (1858-1941)Italiaans politicus en socioloog, vooral bekend om zijn theorie over politieke elites. Deze hield in dat elke bestuursstructuur Moser, Francesco

Moser, Francesco (geboren Palu di Giovo 19 juni 1951) Italiaans wielrenner, niet alleen winnaar van diverse klassiekers (waaronder Parijs-Roubaix Moses, Edwin

Moses, Edwin (geboren Dayton 31 augustus 1955) Amerikaans atleet, werd wereldkampioen op de 400 m horden in 47,50 s (Helsinki 1983). Hij vestigde Mosley, Oswald Ernald

Mosley, Oswald Ernald (1896-1980) Brits politicus, lid van het Lagerhuis van 1918 tot 1931. Geboren als baronet was Mosley aanvankelijk lid va

mosselen

mosselen (familie Mytilidae, klasse tweekleppigen) Weekdieren met een tweekleppige schelp. Hechten zich met twee draden (mosselbaarden) aan elkaar Mossi-rijken

Mossi-rijken Verzameling onafhankelijke koninkrijken in wat nu Ghana en Opper Volta is. De Mossi-volkeren begonnen zich politiek te organiseren most

most Het nog niet volledig gegiste vruchtensap tijdens het proces van wijnbereiding. Als de gistcellen zijn afgestorven, is de most tot jonge wijn geworden.

mosterd

mosterd Enkele planten behorend tot de kruisbloemenfamilie: witte m. (Sinapis alba), zwarte m. (Brassica nigra) en Sarepta m. (Brassica juncea). motie

motie Voorstel door een of meer leden van een vergadering aan hun medeleden tot het doen van een bepaalde uitspraak. Een motie van orde heeft betrekking motivatie (biol.)

motivatie (biol.) (reactiebereidheid) De neiging tot het vertonen van een bepaald gedrag als reactie op een bepaalde stimulus. Deze is niet altijd even motivatie (psychol.)

motivatie (psychol.) 1. Begrip uit de psychologie voor de innerlijke gesteldheid (en de intensiteit daarvan) die mens of dier ertoe brengt een activite

motocross

motocross Een wedstrijd voor motorfietsen in geaccidenteerd terrein, dat voorzien is van hindernissen en verder bestaat uit heuvels, schansen, zandgedeelten motorbootracen

motorbootracen Het geheel van snelheidsraces voor motorboten, onderscheiden in raceboten en sportboten, waarbij iedere groep wordt ingedeeld in motorfiets

motorfiets Tweewielig voertuig, aangedreven door een motor en toegelaten voor snelheden boven 40 km/uur. Wettelijk vallen ook de motorfiets met motoriek, grove en fijne

motoriek, grove en fijne De grove motoriek heeft betrekking op grote, globale bewegingen en speelt een rol bij het zitten, staan, lopen, e.d. De fijne motorische ontwikkeling

motorische ontwikkeling De wijze waarop lichamelijke vaardigheden zich ontwikkelen gedurende de levensloop. Dit heeft in de eerste jaren van het

motorische projectiegebieden

motorische projectiegebieden Ook motorische cortex. Delen van de cortex waarvandaan directe verbindingen bestaan met de spieren van het bewegingsappa

motorrijtuigenbelasting

motorrijtuigenbelasting Belasting die verschuldigd is voor auto's en andere motorrijtuigen. Sinds 1995 is voor personenauto's, lichte bestelauto's en motorrijtuigenverzekering

motorrijtuigenverzekering Verzekering die in elk geval de wettelijke aansprakelijkheid van de verzekerde dekt voor de schade aan personen en zaken

motorsport

motorsport Een mechanische sport, beoefend met motorfietsen (al dan niet met zijspan) met uiteenlopende cilinderinhoud. Men kent enduro, dragrace, Moulijn, Coen

Moulijn, Coen (geboren Rotterdam 15 februari 1937) Nederlands voetballer, kwam als linksbuiten 38 maal uit voor het Nederlands elftal. Hij speelde mountainbiken

mountainbiken Een op veldrijden lijkende tak van de wielersport, beoefend in geaccidenteerd, van natuurlijke hindernissen voorzien terrein. De renners Mourik, Maria Augusta (Guusje) van

Mourik, Maria Augusta (Guusje) van (geboren Den Dolder 10 mei 1956) Nederlands karateka, behaalde in 1982 in Taiwan haar eerste wereldtitel mousseline

mousseline Textielstof voor dameskleding waarbij zwak getwiste garens in effen binding worden geweven. Voelt zacht aan. Van wol (wol-mousseline) mousserende drank

mousserende drank Drank die onder druk opgelost kooldioxide bevat. Daardoor lang houdbaar. De kooldioxide kan kunstmatig zijn toegevoegd,

mout

mout Gekiemde en daarna door verwarming tot ca. 85°C gedroogde en van wortelkiempjes ontdane gerst. Grondstof voor de bierbereiding.

mozaïektest

mozaïektest Een projectietest waarmee een aantal aspecten van de persoonlijkheid bepaald kan worden. De test kan vanaf vijf jaar individueel worden mo-akte

muckrakers De benaming voor degenen die in de samenleving de mesthark (muckrake) hanteren, d.w.z. schijn en bedrog ontmantelen, misstanden Muggeridge, Malcolm Thomas

Muggeridge, Malcolm Thomas (1903-1990) Brits journalist en maatschappijcriticus. Muggeridge was een zeer kleurrijke en controversiële persoonlijkhe

Mühren, Arnoldus Johannes Hyacinthus (Arnold)

Mühren, Arnoldus Johannes Hyacinthus (Arnold) (geboren Volendam 2 juni 1951) Nederlands voetballer, kwam als middenvelder 23 maal uit voor muiterij

muiterij Delict dat bestaat uit insubordinatie door twee of meer militairen of zeelieden gezamenlijk.

mulat

mulat Persoon uit Latijns Amerika met zwarte en blanke voorouders. Deze categorie is niet scherp afgebakend; een mulat met aanzien kan gerekend Mulder, Jan

Mulder, Jan (geb. 1945 te Winschoten) Nederlands columnist en ex-profvoetballer. Hij voetbalde o.a. van 1964-1972 bij Anderlecht en moest vanwege Mulder, Youri

Mulder, Youri (geb. 1969) Nederlands voetballer, kwam als spitsspeler zeven maal uit voor het Nederlands elftal. Hij speelde resp. voor het Bussumse Mulier, Willem Johan Herman (Pim)

Mulier, Willem Johan Herman (Pim) (Wonseradeel 10 maart 1865-Den Haag 12 maart 1954) Nederlands journalist, illustrator, kunstverzamelaar, Muller, Ben

Muller, Ben (geboren Amsterdam 14 augustus 1938) Nederlands voetballer, kwam als middenvelder 43 maal uit voor het Nederlands elftal. Muller Müller, Georg Elias

Müller, Georg Elias (1850-1934) Duits psycholoog, hoogleraar te Göttingen. Gaf naast Wundt belangrijke aanzet tot de ontwikkeling van de experimentele multiculturele samenleving

multiculturele samenleving 1. Het naast elkaar bestaan van verschillende culturen in een land. 2. Samenleving waar verdraagzaamheid heerst ten o

multigrading

multigrading Vorm voor het groeperen van leerlingen, waarbij meerdere jaargroepen in een klassenverband worden ondergebracht; aldus wordt het multilaterale hulp

multilaterale hulp Ontwikkelingshulp gegeven door een organisatie waarin een groot aantal overheden samenwerkt. Vooral de VN-instellingen en de multilineaire evolutieopvatting

multilineaire evolutieopvatting In de culturele antropologie denkrichting binnen het evolutionisme, waarbinnen evolutie als een beperkt proces wordt multinational

multinational (ook: multinationale onderneming) Een onderneming die vestigingen heeft in een aantal landen. De meeste multinationale ondernemingen multinationale onderneming

multinationale onderneming Onderneming die vestigingen heeft in meerdere landen. Meestal in particuliere handen, soms staatsbedrijf (bijv. Franse multiplicator

multiplicator (multiplier) Vermenigvuldigingsfactor in de economie, gebruikt om de verandering van het inkomen als gevolg van een wijziging in het Multivezelovereenkomst

Multivezelovereenkomst (MVO) In 1974 door de lidstaten van de Europese Gemeenschap, de Verenigde Staten, Japan en een groot aantal ontwikkeling

mummie

mummie Geconserveerd lijk, in het bijzonder de gebalsemde en omzwachtelde lijken gevonden in Egypte. Door mummieficatie wilden de Egyptenaren Munck, Frans de

Mun, Thomas (1571-1641) Engels koopman en publicist, onder andere directeur van de East India Company, aanhanger van het mercantilisme. Zijn Muong

Munck, Frans de (geboren 20 augustus 1922) Nederlands voetballer, kwam als doelverdediger 31 maal uit voor het Nederlands elftal. Hij speelde voor Münsterberg, Hugo

Münsterberg, Hugo (1863-1916) Duits psycholoog en filosoof. Studeerde o.a. bij Wundt. Door William James in 1892 naar Harvard gehaald. Helde munt

munt Metalen betaalmiddel, waarvan de waarde door degene op wiens gezag de munt is geslagen, d.m.v. een merkteken is gegarandeerd. Ook gebouw muntbiljet

muntbiljet Vorm van papiergeld, uitgegeven door de staat en niet door de centrale bank (bankbiljetten). Doorgaans ter vervanging van munten, bijv. munten en medailles

munten en medailles Betaalmiddelen en gedenkpenningen. Hebben door de eeuwen heen een afspiegeling gegeven van de stijlen en ontwikkelingen

muntunie

muntunie Gebied waarbinnen de deelnemende landen één gezamenlijke valuta hebben ingevoerd. Voorbeelden binnen de Europese Unie zijn de muntunie Mun, Thomas

Muong Volk in het noorden van Vietnam. Traditioneel natte-rijstbouwers, die thans onder het socialistisch bewind in landbouwcollectieven zijn georganiseerd. Murdock, George Peter

Murdock, George Peter (1897-1985) Amerikaans cultureel antropoloog, hoogleraar aan Yale University. Grondlegger Human Relations Area Files, Murray, John

Murray, John Britse uitgeverij, door John Murray (1745-1793) in 1768 gesticht. Zijn zoon John Murray II (1778-1843) breidde het bedrijf uit: hij richtte Murray, Len

Murray, Len (Lionel; geb. 1922) Brits vakbondsleider, begon zijn carrière in 1947 bij de economische afdeling van Trade Union Congress. In 1973 Murray, Philip

Murray, Philip (1886-1952) Amerikaans vakbondsleider van Schotse afkomst. Begonnen als mijnwerker in Pennsylvania werd hij lid en later vice-president Musaph, Herman

Musaph, Herman (1915-1992) Nederlands psychiater en seksuoloog. Musaph specialiseerde zich in de psychiatrie en de psychoanalyse, en promoveerde Museeuw, Johan

Museeuw, Johan (geb. 1965) Belgisch wielrenner, brak in 1991 door met een zege in het Kampioenschap van Zürich. Museeuw bleek een renner met Muster, Thomas

Muster, Thomas (geboren Leibnitz 2 oktober 1967) Oostenrijks tennisspeler, halverwege de jaren negentig een der sterkste gravelspelers ter wereld. mutisme

mutisme Het niet kunnen of willen spreken. Dit kan een organische of psychische oorzaak hebben.

muurtje

muurtje Het verdedigen van het doel ofwel het afschermen van een deel daarvan. Hiertoe stelt een aantal verdedigers zich bij het nemen van een vrije Muynck, August de

Muynck, August de (1897-1986) Belgisch omroepjournalist en publicist. Was van 1947 tot 1958 adjunct-directeur-generaal van het NIR, de voorloper muziekpsychologie

muziekpsychologie Deelgebied van de psychologie, waarin enerzijds de zintuiglijke waarneming en de waardering van muziek en anderzijds het muzikale MVV

MVV (voluit Maastrichtse Voetbal Vereniging) Voetbalclub uit Maastricht, opgericht in 1902. Sinds 1968 exploiteert een stichting het betaalde voet

Myrdal, Karl Gunnar

Myrdal, Karl Gunnar (1898-1987) Zweeds econoom en socioloog. Myrdal promoveerde in 1927 tot doctor in de economie. Met zijn echtgenote Alva

mythisch broederpaar

mythisch broederpaar In onder andere de mythologie van de Irokezen (stam in Noord-Amerika) voorkomende (tweeling)broers. Volgens de mythen mytylschool

mytylschool Vorm van speciaal onderwijs in Nederland voor lichamelijk gebrekkige kinderen. Doel is d.m.v. onderwijs en medische begeleiding de naaimachine

naaimachine Werktuig waarmee genaaid kan worden door het vervlechten van een boven- en onderdraad. De eerste handnaaimachines konden 20 steken naam

naam Het naamrecht is geregeld in het Burgerlijk Wetboek. Iedereen heeft een achternaam (geslachtsnaam, familienaam) en een of meer voornamen. naamloze vennootschap

naamloze vennootschap (nv) Ondernemingsvorm, rechtspersoonlijkheid bezittende vennootschap met een in aandelen verdeeld kapitaal. De meeste naamtaboe

naamtaboe Bij veel volken voorkomend verbod om de naam van bepaalde personen, objecten of goden te noemen. Vaak komt het naamtaboe voort nabeeld

nabeeld Beeld dat nog enige tijd blijft bestaan, ook als de fysische oorzaak ervan is weggenomen. Bijv. het nalichten van een tv-buis of het blijven naburige rechten

naburige rechten (droits voisins) Aan het auteursrecht verwante rechten van uitvoerende kunstenaars, producenten van grammofoonplaten en omroeporganisaties NAC

NAC Voetbalclub uit Breda (officieel Noad-Advendo Combinatie), opgericht in 1912. Terrein: NAC-stadion, met accommodatie voor 18.000 toeschouwers. nachtmerrie

nachtmerrie Een droom, waarin de dromer gevoelens van angst en paniek heeft. In de psychoanalytische theorie wordt het verschijnsel van de nachtmerrie Nadel, Siegfried Frederick

Nadel, Siegfried Frederick (1903-1956) Oostenrijks-Australisch cultureel antropoloog; leerling van Malinovski en hoogleraar te Canberra (1950-1956)

Nader, Laura

Nader, Laura (geb. 1930) Amerikaans antropologe. Zij bestudeert vooral wetssystemen, sociale controle en conflictoplossing in zogenaamde primitieve Nader, Ralph

Nader, Ralph (geb. 1934) Amerikaans jurist. Nader is een gloedvol verdediger van consumentenbelangen. Hij werd beroemd door zijn boek `Unsafe NAFF

na-effect De beïnvloeding van de waarneming door de directe historie. Dit treedt bijvoorbeeld op als we gedurende enige tijd strak naar kromme lijnen NBB

NAFF Nederlandse American Football Federatie, de organisatie die zich bezighoudt met het American football in Nederland.

NAFTA

NAFTA Afkorting van North American Free Trade Agreement. Overeenkomst tussen Canada, de VS en Mexico over de vorming van een vrijhandelsgebied. Naga

Naga Stammenvolk in Oost-India bij de Burmaanse grens. Leefden in het nabije verleden sterk geïsoleerd en werden gevreesd vanwege hun koppensnellen. nagebootste stoornis

nagebootste stoornis bij volmacht

nagebootste stoornis bij volmacht Ook wel Münchhausen bij volmacht of `by proxy'. Het opwekken van lichamelijke of geestelijke klachten bij een Nagel, Willem Hendrik

nagebootste stoornis Ook syndroom van Münchhausen. Het herhaald voorwenden of het bij zichzelf veroorzaken van lichamelijke of geestelijke kw

nagel- Stevige, met komijn en kruidnagel vermengde kaas met een vetgehalte in de droge stof van 20 of 40% en een variërend gewicht. Vooral kaatsen

Nagel, Willem Hendrik (1910-1983) Nederlands criminoloog en schrijver, publiceerde onder het pseudoniem J.B. Charles. Promoveerde op 'De crimi

naib

naib (Arabisch: nuwwab = plaatsvervanger) In de islamitische landen gebruikte titel voor hooggeplaatste personen (gouverneur, regent) die optraden Naish, Robby

Naish, Robby (geboren 1963) Amerikaans windsurfer, won van 1976 tot 1980 de wereldtitel windsurfen en wederom van 1993 tot en met 1986.

Najdorf, Miguel

Najdorf, Miguel (1910-1997) Pools-Argentijns schaakgrootmeester. Najdorf nam in 1939 deel aan de schaakolympiade in Buenos Aires en besloot nalatenschap

nalatenschap (erfenis) Vermogen dat de overledene aan zijn erfgenamen nalaat. Door scheiding en verdeling van de nalatenschap (boedelscheiding) naloxone

naloxone Een stof die de werking van opiaten, zoals morfine en heroïne, blokkeert, door zich aan dezelfde receptoren in de hersenen te binden. Naloxone Nandi

Nandi (volk) Volk in West-Kenia. Oorspronkelijk veehouders, bedrijven tegenwoordig ook landbouw. Verdeeld in 17 patrilineale clans. Hun taal behoort Nangamp

Nandi Volk in West-Kenia. Het zijn voornamelijk veetelers en landbouwers met gierst en maïs als hoofdproducten. Ze zijn verdeeld in 17 patrilineale Nandi (volk)

Nangamp In verschillende groepen verdeeld Papoea-volk op de hoogvlakte van voormalig Australisch Papoea-Nieuw-Guinea. Het zijn voornamelij

Nannen, Henri

Nannen, Henri (1913-1996) Duits journalist. Nannen was de oprichter van het blad Stern (1948) dat onder zijn hoofdredacteurschap uitgroeide tot nappa

nappa Sterke leersoort afkomstig van lams- of schapenvellen, voornamelijk gebruikt voor handschoenen, tassen en kleding.

narcisme

narcisme Eigenliefde; vaak ook erotische eigenliefde. De term is afgeleid van de Griekse mythologische figuur Narcissus, die in het water zijn eigen narcistische persoonlijkheid

narcistische persoonlijkheid Een in de DSM-IV classificatie opgenomen persoonlijkheid, bij wie de eigenliefde zo groot is dat er geen belangstelling

narcoanalyse

narcoanalyse Ook narcosynthese en narcotherapie. Vorm van psychotherapie waarbij de cliënt met slaapopwekkende middelen in een schemertoestand narcolepsie

narcolepsie Een weinig voorkomende ziekte waarbij onbedwingbare slaapaanvallen optreden. Dit gebeurt met name tijdens het eten, bij oplopende Nash, John F.

Nash, John F. (geb. 1928) Amerikaans econoom, verbonden aan Princeton University, New Jersey. Nash kreeg in 1994 samen met John Harsanyi en Nasionale Party

Nasionale Party Zuid-Afrikaanse politieke partij, opgericht in 1913 door J.B.M. Hertzog. Na een aantal fusies en naamsveranderingen in 1953 opnieuw natie

natie Groep personen die georganiseerd is in een eigen staatsverband of een dergelijk verband nastreeft. Zo'n groep voelt zich een eenheid op grond Nationaal Christelijk Middenstandsverbond

Nationaal Christelijk Middenstandsverbond (NCMV) Grootste organisatie van kleine en middelgrote ondernemingen (kmo's) in Vlaanderen. Poogt nationaal inkomen

nationaal inkomen Som van alle inkomens, lonen, winsten, huren, pachten e.d. van alle inwoners en alle bedrijven in een land. Centraal begrip uit nationaal landschapspark

nationaal landschapspark Groot gebied met een diversiteit aan natuurlijke en culturele waarden die belangrijk zijn voor natuur- en landschapsbeho

nationaal park

nationaal park Meestal relatief groot oppervlak in een land met min of meer natuurlijke levensgemeenschappen en soms ook met cultuurlandschappen, nationaal product

nationaal product Geldwaarde van het totaal van goederen en diensten die in een land in een gegeven jaar werden geproduceerd. Centraal begrip uit nationaal vermogen

nationaal vermogen Verschil tussen de economische bezittingen en schulden van een land. Wordt samengesteld uit de afzonderlijke balansen van National League

National League Een honkbalcompetitie in de VS voor beroepsspelers, in 1876 ontstaan uit de National Association of Professional Base Ball Players. Nationale Arbeidsraad

Nationale Arbeidsraad Belgische publiekrechtelijke organisatie, in 1952 opgericht als adviesorgaan van de regering en het parlement op het gebied Nationale Bank van België

Nationale Bank van België Centrale bank van België. Opgericht 1850, met de voornaamste banken als aandeelhouders. Sinds 1948 is de helft der nationale integratie

nationale integratie Het proces waarin mensen uit verschillende subgroepen van een natie-staat een nationaal bewustzijn ontwikkelen. Het komen tot Nationale Investeringsbank

Nationale Investeringsbank (NIB) De Nationale Investerings Bank kan bij financiering staatsgaranties verstrekken aan startende of in de problemen nationaliseren

nationaliseren Overname door de staat van particuliere eigendommen, veelal productiemiddelen of hele ondernemingen, om deze in het algemeen belang nationalisme

nationalisme De geestesgesteldheid waarbij het individu aan de eigen natie een hoge, zo niet de hoogste waarde toekent. Tot de 19e eeuw had het gemeenschapsbesef nationaliteit

nationaliteit (bij personen: staatsburgerschap) Het behoren tot een bepaalde staat. Aan zijn nationaliteit ontleent men bepaalde rechten en verplichtingen.

Nations Cup

Nations Cup Een zeilwedstrijd voor landenteams, waarin men uitkomt in J24-jachten. De wedstrijden vinden plaats onder auspiciën van de IYRU.

nativisme

nativisme De veronderstelling dat bepaalde intellectuele vermogens of gedragsvormen zijn aangeboren. 1. De filosoof Immanuel Kant (1724-1804)

nativistische bewegingen

nativistische bewegingen Term van de Amerikaanse antropoloog Ralph Linton voor een type culturele oplevingsbeweging, waarvan de aanhangers natrekking

natrekking (accessie) Wijze van eigendomsverkrijging. Wanneer een zaak als bijzaak of bestanddeel met een hoofdzaak verenigd wordt, verkrijgt de Natuf-cultuur

Natuf-cultuur Oude, naar de archeologische vindplaats Wadi Natuf (Israël) genoemde cultuur van jagers en verzamelaars in Palestina en Zuid-Syrië,

naturalisatie

naturalisatie Verlening van het staatsburgerschap aan een vreemdeling. Naturalisatie geschiedt meestal pas na langdurig verblijf op het grondgebied naturalistische sociologie

naturalistische sociologie Extreme variant op de stroming in de sociologie die met behulp van kwalitatieve methodes de sociale werkelijkheid wil natuurbeheersing

Natuur- en Milieu-educatie (NME) Aandacht aan en integratie van natuur- en milieu-aspecten in het onderwijs en in bezoekerscentra en musea. Scholen

Natuur- en Vogelreservaten, De Belgische

Natuur- en Vogelreservaten, De Belgische Particuliere organisatie in België die zich bezighoudt met het verwerven en beheer van natuurreservaten. naumachie

natuur- Meststoffen van organische herkomst. In principe kan alle plantaardige en dierlijke afval, ook menselijke, als natuurmeststof fungeren. metaalindustrie

natuurbeheersing Het onder menselijke controle brengen van processen in de natuurlijke wereld, zoals dat met name gedurende de laatste paar eeuwen natuurbescherming

natuurbescherming (natuurbehoud) Alle maatregelen die door de mens worden genomen om de verscheidenheid in de natuur te behouden als react

Natuurbeschermingswet

Natuurbeschermingswet (NB-wet) Wet ter bescherming van natuurgebieden. Via deze wet wordt het mogelijk gemaakt dat gebieden worden aangewezen

natuurlijk kind

natuurlijk kind (onwettig kind, buitenechtelijk kind) Kind dat buiten het huwelijk is geboren. Een natuurlijk kind heeft familierechtelijke betrekkingen natuurlijke haven

natuurlijke haven Haven die ontstaan is langs natuurlijke weg. Op verschillende plaatsen op aarde is de kustlijn of de loop van de rivieren zodanig natuurlijke verbintenis

natuurlijke verbintenis Verbintenis waarvan de nakoming niet in rechte kan worden gevorderd. Dit geldt bijv. voor speelschulden en bepaalde more

natuurmonument

natuurmonument Gebied met bijzonder natuurschoon of bijzondere biologische, geologische (enz.) elementen in het landschap dat wordt beschermd Natuurmonumenten, Vereniging tot Behoud van

Natuurmonumenten, Vereniging tot Behoud van Nederlandse vereniging, opgericht in 1906. Doel: natuurgebieden beschermen door middel van natuurrecht (recht)

natuurrecht (recht) Begrip uit de (rechts)filosofie dat inhoudt dat er een recht is dat altijd en overal voor alle mensen geldt. Het is een 'hoger recht', natuurreservaat

natuurreservaat Beschermd gebied waar het beheer geheel gericht is op het instand houden of ontwikkelen van een levensgemeenschap. Het is een natuurtoestand

natuurtoestand Vóórmaatschappelijk stadium van het menselijk samenleven, zoals beschreven en betiteld door de Engelse wijsgeer Thomas Hobbes, natuurwetenschappelijk model

natuurwetenschappelijk model Het verklaringsmodel dat in de natuurwetenschappen als norm geldt en dat vooral is gestoeld op het blootleggen van Natuur- en Milieu-educatie

naumachie (Grieks: zeeslag) Door Caesar in 46 v.C. ingevoerde opvoeringen van zeeslagen ter vermaak van het volk. Aanvankelijk in speciaal daarvoor Navaho

Navaho (Navajo; Dine) Noord-Amerikaans Indianenvolk, voornamelijk wonend in een reservaat in Arizona. Oorspronkelijk jagers en verzamelaars, navorderingsaanslag

navorderingsaanslag Belastingaanslag die wordt opgelegd na een te lage of ten onrechte niet opgelegde aanslag inkomstenbelasting, vermogensbelasting Navratilova, Martina

Navratilova, Martina (geb. 1956) Amerikaans tennisspeelster van Tsjecho-Slowaakse afkomst (ze werd in 1981 genaturaliseerd). Zij is de enige tennisster Nayar

Nayar (Nair) Hindoekaste in Kerala (India); veelvuldig bestudeerd vanwege hun thans grotendeels verdwenen verwantschapssysteem. In tegenstelling na-effect

NBB 1. Nederlandse Badminton Bond, De organisatie die zich bezighoudt met badminton in Nederland, opgericht in 1930. 2. Nederlandse Basketbal NBBF

NBBF Nederlandse Body Building Federatie, de organisatie die zich bezighoudt met het body builden in Nederland.

NBF

NBF Nederlandse Bowling en Kegel Federatie, de organisatie die zich bezighoudt met het bowlen in Nederland, opgericht in 1962.

NCF

NCF Nederlandse Casting Federatie, de organisatie die zich bezighoudt met het casting in Nederland, opgericht in 1958.

Ndebele

Ndebele (Matabele) Volk in Zuidwest-Zimbabwe. Ontstaan begin 19e eeuw, toen een deel van de Nungi uit Zuid-Afrika vluchtte voor de Zulu's en NDF

NDF Nederlandse Darts Federatie, de organisatie die zich bezighoudt met darts in Nederland.

NDKB

NDKB Nederlandse Dames Korfbal Bond, de organisatie die zich bezighoudt met korfbal voor vrouwen. De NDKB ging 1-1-1994 op in het KNKV.

NDR

NDR (Stichting) Nederlandse Draf- en Rensport, de organisatie die zich bezighoudt met de draf- en rensport in Nederland.

ne bis in idem

ne bis in idem (Lat. niet twee maal voor hetzelfde) Rechtsbeginsel dat erop neerkomt dat een geschil niet meer dan één keer aan de rechter kan worden Nebiolo, Primo

Nebiolo, Primo (geboren Turijn 14 juli 1923) Italiaans sportbestuurder, bekleedde na zijn rechtenstudie diverse bestuurlijke functies. In 1972 trad hij NEC

NEC Voetbalclub uit Nijmegen, in 1900 opgericht als Nijmegen Eendracht Combinatie, na fusie tussen Nijmegen en Eendracht. Terrein: Stadion De necrofilie

necrofilie Een seksuele afwijking waarbij gestreefd wordt naar seksuele omgang met overledenen.

necropool

necropool (Gr: dodenstad) Zeer uitgebreide begraafplaats. Vooral in de Prehistorie en Oudheid werden zulke dodensteden gebouwd. Men vindt ze o.nectarine

nectarine (Prunus persica, rozenfamilie) Ronde, geelrode vrucht met gladde schil en meestal iets kleiner dan de gewone perzik (waarvan het een mu

Nederlanderschap, Rijkswet op het

Nederlanderschap, Rijkswet op het Wet van 1984 geldend voor het gehele Koninkrijk, d.w.z. Nederland, de Nederlandse Antillen en Aruba, die Nederlands Christelijk Werkgeversverbond

Nederlands Christelijk Werkgeversverbond Centrale werkgeversorganisatie, die samen optrekt met het Verbond van Nederlandse Ondernemingen Nederlands Instituut van Psychologen

Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) Beroepsvereniging van psychologen, waarbij zich naar schatting de helft van alle Nederlandse psychologen Nederlands Katholiek Vakverbond

Nederlands Katholiek Vakverbond (NKV) Nederlandse r.-k. vakcentrale, opgericht in 1964 als voortzetting van de Katholieke Arbeidersbeweging Nederlands Staatsblad

Nederlands Staatsblad Officiële serie-uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden, met als voornaamste functie het afkondigen van wetten en algemene Nederlandsche Bank NV, De

Nederlandsche Bank NV, De (DNB) De centrale bank van Nederland, opgericht in 1814, ressorterend onder de Bankwet van 1948 waarin o.m. is Nederlandsche Handel-Maatschappij

Nederlandsche Handel-Maatschappij (NHM) Nederlandse handelsorganisatie, opgericht in 1825 op initiatief van koning Willem I ter bevordering Nederlandse Christelijke Radio Vereniging

Nederlandse Christelijke Radio Vereniging (NCRV) Nederlandse omroeporganisatie, opgericht in juni 1924. De organisatie is protestants georiënteerd Nederlandse Jeugd Gemeenschap

Nederlandse Jeugd Gemeenschap (NJG) Overkoepelend orgaan van organisaties voor jeugd- en jongerenwerk in Nederland, opgericht in 1945 Nederlandse Jeugd Herberg Centrale

Nederlandse Jeugd Herberg Centrale (NJHC) Organisatie, opgericht 5-4-1929, met als doel jonge mensen (zonder onderscheid op godsdienstige Nederlandse Moslim Omroep

Nederlandse Moslim Omroep (NMO) Nederlandse islamitische zendgemachtigde. De Nederlandse Moslim Omroep, opgericht in 1993, is in de plaats Nederlandse orde van advocaten

Nederlandse orde van advocaten Vereniging van alle in Nederland ingeschreven advocaten, gevestigd in Den Haag, onderverdeeld in arrondissements-Nederlandse Programma Stichting

Nederlandse Programma Stichting (NPS) Afsplitsing van de NOS (per 1 januari 1995), ontstaan om onafhankelijk te kunnen samenwerken met VARA, Nederlandse Spoorwegen

Nederlandse Spoorwegen (NS) Nederlandse spoorwegonderneming, opgericht als staatsbedrijf bij de wet van 26-5-1937; voortgekomen uit de Hollands

Nederlandse Staatscourant

Nederlandse Staatscourant Officieel dagblad van het Koninkrijk der Nederlanden. In de Nederlandse Staatscourant worden onder meer alle regeringsbe

Nederlandse Vereniging voor sexuele Hervorming

Nederlandse Vereniging voor sexuele Hervorming (NVSH) Nederlandse instelling die streeft naar brede aanvaarding van de seksualiteit, voortgekomen Nederlandse Volksbeweging

Nederlandse Volksbeweging (NVB) Nederlandse politieke organisatie ontstaan tijdens de Bezetting, officieel opgericht in mei 1945. Een aantal socia

neerwaartse vergelijking

neerwaartse vergelijking De neiging om zichzelf te vergelijken met anderen die slechter af zijn of die minder vaardigheden hebben. Hierdoor wordt

Neeskens, Johan

Neeskens, Johan (geboren Heemstede 15 september 1951) Nederlands voetballer, kwam als middenvelder 48 maal uit voor het Nederlands elftal. negatief

negatief Voorwerp dat een afbeelding vormt van een ander voorwerp, maar waarbij bepaalde beeldkenmerken zijn verwisseld. In een fotografisch ne

negatieve affecttheorie

negatieve affecttheorie De opvatting dat negatieve emoties maar tot op zekere hoogte tot een toename van agressief gedrag leiden. Als de negatieve negatieve integratie

negatieve integratie Door de Nederlandse econoom J. Tinbergen in 1954 in zijn werk International Economic Integration geïntroduceerd begrip, dat negentiende hole

Negen, de

Negen, de Benaming voor de negen West-Europese landen die in 1973 lid waren van de Europese Gemeenschap: België, Denemarken, de Bondsrepubliek negers

negentiende hole De bar in het clubhuis.

negers (Lat.: niger = zwart) Aanduiding voor personen behorend tot het Negride hoofdras; wordt echter ook veelvuldig gebruikt voor mensen die slechts Negride hoofdras

Negride hoofdras Rassengroep waartoe de bevolkingsgroepen in Afrika bezuiden de Sahara behoren. Gekenmerkt door sterk gepigmenteerde huid

Negrito's

Negrito's Oudste bewoners van Zuidoost-Azië, behorend tot het pygmeeënras. Leven in geïsoleerde groepen in het bergland van Maleisië (de Semang), Neill, Alexander Sutherland

Neill, Alexander Sutherland (1883-1973) Brits pedagoog en onderwijzer. Stichtte in 1924 Summerhill, een school op anti-autoritaire grondslag. De Nelissen, Daniël Wilhelmus Maria (Danny)

Nelissen, Daniël Wilhelmus Maria (Danny) (geboren 10 november 1970) Nederlands wielrenner, in 1995 wereldkampioen op de weg bij de amateurs. Nellen, Johannes Cornelis (Joop) van

Nellen, Johannes Cornelis (Joop) van (geboren 15 maart 1910) Nederlands voetballer, kwam als linksbuiten 27 maal uit voor het Nederlands elftal. nematociden

nematociden Bestrijdingsmiddelen die gebruikt worden tegen aaltjes en draadwormen (klasse Nematoda).

neobehaviorisme

neobehaviorisme (lett: nieuw behaviorisme) Een uit het behaviorisme voortgekomen stroming die er voor kiest om meer te bestuderen dan de relaties neofascisme

neofascisme Na-oorlogse ideologie gebaseerd op het fascisme of het nationaal-socialisme. Het fascisme ging ten onder met de ineenstorting van Mussolini's Neohawaiianen

Neohawaiianen Ras dat wordt gevormd door de bewoners van Hawaii en is ontstaan uit vermenging van verschillende rassen, met name het Europide, neoklassieke school

neoklassieke school Richting in het economisch denken, invloedrijk in de periode 1850-1890, die zich bezighield met de waardeleer. I.t.t. de klassieken, neokolonialisme

neokolonialisme Begrip dat een situatie aanduidt waarbij een voormalige kolonie zich weliswaar bevrijd heeft van de staatkundige overheersing door neomalthusianisme

neomalthusianisme Politiek-wetenschappelijke stroming die stelt dat het bevolkingsprobleem het belangrijkste probleem is waarmee de mensheid nepotisme

nepotisme (Latijn: nepos = kleinzoon, neef, nakomeling). Vorm van corruptie waarbij iemand zijn functie misbruikt om allerlei gunsten te verlenen nervositeit

nervositeit Ook zenuwachtigheid. Een toestand van gejaagdheid, onrust en een vergrote prikkelbaarheid. De neiging sterk emotioneel te reageren heeft Neslo, Alida

Neslo, Alida (geb. 1954) Surinaams, Belgisch actrice en toneelleidster. Neslo verliet in 1974 Suriname om in Antwerpen moderne talen te gaan studeren. netbal

netbal 1. [algemeen] Een bal die het net raakt en vervolgens op de helft van de tegenstander terechtkomt. 2. Een balsport voor twee teams van elk zeven Netscher, Frans

Netscher, Frans (1864-1923) Nederlands letterkundige en (sport)journalist. Hij werkte aanvankelijk als stenograaf in de Tweede Kamer, debuteerde netsoeke

netsoeke Oorspronkelijk een sierlijke gordelknoop, behorend bij de Japanse wijze van kleden. Aanvankelijk van hout en dienend om kleine gebruiksvoorwerpen netto (econ.)

netto (econ.) In het algemeen: na aftrek van bepaalde zaken, zoals de netto investeringen, die overblijven als van de bruto investeringen de afschrijvingen netwerkanalyse

netwerkanalyse Sociaal-wetenschappelijke techniek, voortbouwend op de traditie van de sociometrie, gericht op onderzoek van patronen van persoonlijke netwerkplanning

netwerkplanning Systeem voor het maken van een planning met behulp van resultaten uit de netwerktheorie. Veelal met behulp van computerprogramma's. neuraal netwerk

neuraal netwerk Netwerk van zenuwcellen, of een met behulp van de computer gemaakte imitatie daarvan. Het laatste bestaat uit een reeks processoren neurasthenie

neurasthenie Een verouderde term voor dysthymie. Freud rangschikte neurasthenie onder de actuele neurosen, omdat de oorzaak volgens hem geleg

neuroleptica

neuroleptica Een verzameling psychofarmaca die met elkaar gemeen hebben dat zij de hersendelen onder de cortex remmen. Dit is merkbaar door een neurolinguïstisch programmeren

neurolinguïstisch programmeren (NLP) Een van oorsprong psychotherapeutische techniek die tot doel heeft de communicatie te verbeteren. De techniek neuromodulator

neuromodulator Chemische stoffen die een regulerende werking hebben op de prikkeloverdracht tussen verschillende zenuwen, maar die toch niet neuropeptiden

neuropeptiden (hersenhormonen) Peptiden (korte eiwitten opgebouwd uit enkele tot ca. 100 aminozuren) die in de hersenen worden geproduceerd neuropsychologie

neuropsychologie De wetenschap die de samenhang tussen het centraal zenuwstelsel en het menselijk of dierlijk gedrag bestudeert. De hersenen worden neurose

neurose Uitingen van psychisch afwijkend functioneren, zonder lichamelijke oorzaak. Een neurose verhindert degene die eraan lijdt te functioneren neuroticisme

neuroticisme Een dimensie in de persoonlijkheid die betrekking heeft op emotionaliteit. Het begrip is afkomstig van de psycholoog Hans Jürgen Eysenck, neuroticismetest

neuroticismetest Een test die neuroticisme meet. Een voorbeeld is de Delftse Vragenlijst. Deze test kan groepsgewijs vanaf vijftien jaar worden afgenomen. neurotransmitter

neurotransmitter (prikkeloverdrachtsstof) Chemische stof die zorgt voor de prikkeloverdracht van de ene zenuwcel naar de andere of naar spiercellen. neutralisatie

neutralisatie Het stilleggen van een wedstrijd. Een neutralisatie kan worden opgelegd in geval van een valpartij of vanwege andere omstandigheden neutralisering

neutralisering 1. Een van de afweermechanismen die in de psychoanalytische theorie, met name in de ego-psychologie, onderscheiden worden. Neutralisering neutraliteit

neutraliteit (onzijdigheid) Positie van een staat die niet deelneemt aan, en ook geen partij kiest in een oorlog tussen andere staten. De neutraliteit kan NeVoBo

NeVoBo Nederlandse Volleybal Bond, de organisatie die zich in Nederland bezighoudt met volleybal, opgericht in 1947.

New Deal

New Deal Benaming voor de politiek van de Amerikaanse president Roosevelt (1882- 1945) ter bestrijding van de economische crisis in de jaren 1933-Newly Industrializing Countries

Newly Industrializing Countries (NIC's) Landen die zich vanaf de jaren zeventig hebben ontwikkeld van ontwikkelingsland tot industrieland. Hielden NFL

NFL 1.National Football League, een American football-competitie voor beroepsspelers, opgericht in 1921. De winnaar van de National Football League Ngai

Ngai Oppergod van de Masai (nomadenstam in Kenia), die volgens hen aan de mensen verschijnt als regen en als het firmament. Ngai heeft volgens NGF

NGF Nederlandse Golf Federatie, de organisatie die zich bezighoudt met het golf in Nederland.

Ngugi, James

Ngugi, James (geb. 1938) Keniaans roman- en toneelschrijver. Lid van de Kikuyu-stam. Een van de eerste inheemse Oost-Afrikaanse schrijvers. Zijn Nguni

Nguni Grootste etnische deel van de Bantoevolken, waaronder onder andere de Ndebele, de Zulu en de Xhosa. Oorspronkelijk woonachtig in zuidelijk NHB

NHB Nederlandse Handboog Bond, de organisatie die zich bezighoudt met de handboogsport in Nederland, in 1922 opgericht als Algemene Nederlandse NHBB

NHBB Nederlandse Hockey- en Bandy Bond, de in 1898 opgerichte voorloper van de KNHB.

NHS

NHS Nederlandse Hippische Sportbond, de organisatie die zich bezighoudt met de paardensport in Nederland, opgericht in 1923.

NHV

NHV Nederlands Handbal Verbond, de organisatie die zich bezighoudt met het zaalhandbal in Nederland, opgericht in 1942.

Niantic

Niantic Algonkwijns sprekende Indianenstam in het oostelijk woudengebied van de VS, die na de Indiaanse nederlaag in de King Philip War (1675-niche

niche Ruimte, tijd en functie die een plante- of diersoort binnen een ecosysteem inneemt; omvat alle biotische en abiotische factoren die voor het leven nicotine

nicotine Heterocyclische verbinding met twee stikstofbevattende ringen; behoort tot de alkaloïden. Kleurloze vaste stof; dichtheid 1008 kg/m3; spt. Nieboer, H.J.

Nieboer, H.J. Nederlands etnoloog. Vooral bekend door zijn studie over de ontstaansvoorwaarden van slavernij: 'Slavery as an industrial system' (1

Niemann, Gunda

Niemann, Gunda (geb. Gunda Kleemann in 1966) Duits schaatsster, veroverde in 1989 haar eerste Europese titel allround, welke titel zij het jaar daarop Nièpce, Joseph Nicéphore

Nièpce, Joseph Nicéphore (1765-1833) Frans natuurkundige (aanvankelijk militair); maakte in 1816 de eerste fotografische opname op een lichtgevoe

nietigheid

nietigheid Vorm van ongeldigheid van rechtshandelingen, waarbij de rechtshandeling het beoogde rechtsgevolg mist. Nietigheid van rechtshandelingen Nieto, Angel

Nieto, Angel (geboren Madrid 25 januari 1947) Spaanse motorcoureur, uitblinker in de lichtste klassen van de wegrace. Hij debuteerde in 1963 en behaalde niet-ontvankelijkverklaring van het openbaar ministerie

niet-ontvankelijkverklaring van het openbaar ministerie Einduitspraak in een strafproces die wordt gedaan als het openbaar ministerie nooit had nieuwe archeologie

nieuwe archeologie In de jaren zestig vooral in de VS opgekomen richting in de archeologie, waarvan de aanhangers systematisch met gebruik van Nieuwe Internationale Economische Orde

Nieuwe Internationale Economische Orde (NIEO) Begrip dat in de jaren zeventig gehanteerd werd in de Noord-Zuiddialoog en dat het streven weergeeft nieuwe vrijgestelden

nieuwe vrijgestelden In de jaren zeventig een modieus en omstreden begrip dat de bevoorrechte positie van een bepaalde categorie hoger opgeleiden Nieuwersluis

Nieuwersluis Dorp in de gemeente Loenen, bekend door het aldaar gevestigde Militair Penitentiair Centrum.

Nightingale, Florence

Nightingale, Florence (1820-1910) Brits verpleegster. Kreeg bekendheid als 'Lady with the lamp', de dame die 's avonds met een lamp de ronde deed nihilisten

nihilisten Stroming van socialistische intellectuelen in het midden van de 19e eeuw in Rusland, waarvan de aanhangers streefden naar de omverwerping NIJB

NIJB Nederlandse IJshockey Bond, de organisatie die zich bezighoudt met het ijshockey in Nederland, opgericht in 1934.

Nijboer, Gerard

Nijboer, Gerard (geboren Hasselt 18 augustus 1955) Nederlands atleet. Nijboer werd internationaal bekend toen hij in 1980 de marathon van Amsterdam Nijs, Judith de

Nijs, Judith de (geboren Hilversum 22 april 1942) Nederlands zwemster, begon haar carrière op de korte en middenlange afstand. Zo werd zij Nederlands nikkel

nikkel Chemisch element, symbool Ni, atoomnummer 28; behoort tot de nevenreekselementen. Hard, op ijzer lijkend metaal; dichtheid 8900 kg/m3; Nilis, Luc

Nilis, Luc (geb. 1967) Belgisch voetballer, kwam als middenvelder 36 maal uit voor het Belgisch elftal. Hij speelde resp. voor Winterslag, RSC Anderlecht Niloten

Niloten Benaming voor verschillende volken in het zuiden van Sudan, het noorden van Uganda en aangrenzende gebieden. Lichaamskenmerken: lange NIMBY-regeling

NIMBY-regeling Sinds 1994 is in de Wet op de ruimtelijke ordening de zgn. NIMBY (Not in my back yard)-regeling opgenomen. Deze regeling maakt Nipkow, Paul Gottlieb

Nipkow, Paul Gottlieb (1860-1940) Duits ingenieur. Ontwierp in 1884 de Nipkow-schijf voor het door lijnaftasting overdragen en reconstrueren van nitraat

nitraat Zout van salpeterzuur (HNO3), dat vooral wordt gebruikt als meststof (stikstof) in de landbouw. Het spoelt in de bodem gemakkelijk uit en komt nitraatfilm

nitraatfilm Het materiaal waarvan tot 1950 vrijwel alle films werden gemaakt, eigenlijk cellulosenitraat. Door de grote brandbaarheid werd het gebruik nitraten

nitraten Verbindingen die het nitraation NO3

niveau-onderwijs

niveau-onderwijs Onderwijs dat gegeven wordt aan leerlingen die in een bepaald vak even ver gevorderd zijn. Daarvoor worden niveaugroepen samengesteld nivellering van flora en fauna

niveautest Een algemene term voor psychologische tests die de algemene, differentiële of specifieke begaafdheid van een proefpersoon meten.

nivellering van flora en fauna Het verschijnsel dat de soortenrijkdom aan planten en dieren in een gebied afneemt. Vaak speelt hierbij eutrofiëring Nixdorf, Heinz

Nixdorf, Heinz (1925-1986) Duits computerfabrikant. Studeerde natuurkunde en bedrijfseconomie. Ontwikkelde in 1958 een transistorcomponent voor NJBB

NJBB Nederlandse Jeu de Boules Bond, de organisatie die zich bezighoudt met jeu de boules in Nederland, opgericht in 1972.

NKB

NKB Nederlandse Kano Bond, de organisatie die zich bezighoudt met het kanovaren in Nederland, opgericht in 1933.

NKR

NKR Nederlandse Kendo Rinmei, de organisatie die zich in Nederland bezighoudt met kendo, in 1970 koninklijk goedgekeurd.

NMP+

NMP+ (Nationaal milieubeleidsplan plus) In 1990 verschenen vervolg op het eerste NMP, het in 1989 verschenen plan van de rijksoverheid waarin NOAEC

NOAEC (No Observed Adverse Effect Level) Maximale concentratie van een stof in het omringend medium, zoals water, waarbij het testorganisme NOAEL

NOAEL (No Observed Adverse Effect Level) Maximale dosis van een stof die ook op lange termijn aan testorganismen kan worden toegediend, zonder NOB

NOB 1. Nederlandse Onderwatersport Bond, de organisatie die zich bezighoudt met de onderwatersport in Nederland, opgericht in 1962. 2. Nederlands nobel

nobel (scheepsnobel) Engelse gouden munt (1344-1465), ingevoerd door Edward III, in 1465 vervangen door de rozenobel. De munt droeg een afbeelding noblesse de robe

noblesse de robe (Fr: adel van de toga) De ambtsadel; de hoge functionarissen, met name in Frankrijk, die vanaf de 17e eeuw integreerden met de noblesse d'épée

noblesse d'épée (Fr: adel van de degen) De adel van geboorte; de afstammelingen van het middeleeuwse ridderschap, met name in Frankrijk. Te onderscheiden NOC

NOC Nederlands Olympisch Comité, de organisatie die zich bezighoudt met de olympische beweging in Nederland, opgericht in 1912.

NOCNSF

NOCNSF De Nederlandse sportorganisatie die in 1993 ontstond uit de fusie tussen het NOC en de NSF.

Nohl, Herman

Nohl, Herman (1879-1960) Duits filosoof, opvoedkundige en sociaal-pedagoog. Beïnvloed door de Duitse historicus en filosoof Wilhelm Dilthey, nomaden

nomaden Volkeren die een rondtrekkend bestaan leiden om in hun onderhoud te voorzien. Grofweg zijn de nomaden te verdelen in drie groepen: de nomenklatoera

nomenklatoera Onofficiële lijst in de (voormalige) Sovjet-Unie van alle openbare functies, die alleen dan vervuld konden worden wanneer de betrokken nominale waarde

nominale waarde Waarde die op een bankbiljet, obligatie, aandeel enz. is gedrukt.

nomothetisch persoonlijkheidsonderzoek

nomothetisch persoonlijkheidsonderzoek Psychologisch onderzoek, dat gericht is op 1. het vinden van algemene wetmatigheden, waarmee individuele nonsenssyllable

Non-Proliferatieverdrag (NPV) Op 1 juli 1968 gesloten verdrag tegen de verspreiding van kernwapens en kernwapentechnologie. In 1994 waren 163 non-verbaal

nonsenssyllable Een aantal letters achter elkaar die een uitspreekbaar woord vormen zonder betekenis, dat ook niet lijkt op bestaande woorden. Dit Non-Proliferatieverdrag

non-verbaal Zonder woorden. Alle communicatievormen waar geen woorden aan te pas komen. Hieronder valt bijvoorbeeld de lichaamshouding en non-verbale intelligentie

non-verbale intelligentie Dat deel van de intelligentie dat niets te maken heeft met de taalvaardigheid. Dit wordt ook wel performale intelligentie genoemd non-verbale test

non-verbale test Een test waarbij in principe geen beroep gedaan wordt op taalbeheersing. De proefpersoon krijgt de opdracht handelingen uit te voeren. noodgeld

noodgeld Geld dat in bijzondere omstandigheden en van ongebruikelijk materiaal gemaakt wordt.

noodtoestand

noodtoestand Strafuitsluitingsgrond. Bijzondere vorm van overmacht, een situatie die bijvoorbeeld ontstaat bij een conflict tussen een wettelijke en noodweer

noodweer Strafuitsluitingsgrond. Van noodweer is sprake wanneer een delict wordt gepleegd voor de noodzakelijke verdediging van 'eigen of andermans noordse disciplines

noordse disciplines Een onderdeel van het programma van de Olympische Winterspelen, waarbij de deelnemers tegen elkaar uitkomen in het schan

norm

norm (Lat.: norma, `het meetsnoer van de architect') Richtsnoer voor het handelen in ruime zin. Men onderscheidt morele, esthetische en logische normen, normaalschool

normaalschool Belgische onderwijsinrichting voor opleiding van leerkrachten aan het kleuter-, lager en lager secundair onderwijs. Behoort tot het normaalwoordenmethode

normaalwoordenmethode Methode voor het aanvankelijk lezen, waarbij een klein aantal klankzuivere (normale) woorden aangeleerd wordt. Hieruit normaliteit

normaliteit Niet nauwkeurig omschreven, controversieel sociologisch begrip, meestal (onder meer door Emile Durkheim) gebruikt ter aanduiding va

Norstad, Lauris

Norstad, Lauris (1907-1988) Amerikaans militair. Al vrij snel na zijn opleiding aan de militaire academie tot cavalerist maakte Norstad de overstap North, Douglass Cecil

North, Douglass Cecil (geb. 1920) Amerikaans econoom, hoogleraar aan de University of Washington in Seattle (sinds 1960) en aan Washington Uni

North, Dudley

North, Dudley (1641-1691) Engels koopman, ambtenaar en econoom. Door zijn ervaringen als koopman in de Levant en later als ambtenaar bij Financiën NOS

NOS (Nederlandse Omroepprogramma Stichting) Samenwerkingsorgaan van de omroepen. In het bestuur van de NOS zijn alle publieke omroepen nosografie

nosografie Systematische beschrijving, identificatie en classificatie van ziekten. De Duitse arts en psychiater Emil Kraepelin (1856-1926) was een van notaris

notaris Openbaar ambtenaar, benoemd door de Koning(in), bevoegd tot het opmaken van authentieke akten. Om notaris te worden moet men na voltooiing notering

notering De prijzen van aandelen die op de effectenbeurs tot stand komen via vraag en aanbod. Ook: notering effectenkoersen.

Notermans, Jan

Notermans, Jan (geboren Sittard 29 juli 1932) Nederlands voetballer, kwam als halfspeler 25 maal uit voor het Nederlands elftal. De rechtsbenige nouvelle cuisine

nouvelle cuisine Stroming in de kookkunst die wordt gekenmerkt door een eenvoudige en eerlijke bereiding en presentatie van alle gerechten. Hierbij Novikov, Nikolaj Ivanovitsj

Novikov, Nikolaj Ivanovitsj (1744-1818) Russisch schrijver, journalist en uitgever. Hij begon in 1770 met het uitgeven van een aantal tijdschriften

Novotna, Jana

Novotna, Jana (geb. 1968) Tsjechisch tennisster, bracht sinds haar debuut in 1986 tal van ATP-toernooien op haar naam. Zij bereikte driemaal de finale nozems

nozems Betiteling van de opgeschoten jeugd in de jaren vijftig in Nederland, die met een enigszins agressieve houding, vetkuif, rock 'n' roll muziek NRA

NRA Nederlandse Racquetball Associatie, de organisatie die zich bezighoudt met racquetball in Nederland, opgericht in 1978.

NRB

NRB 1. Nederlandse Rolschaats Bond, de organisatie die zich bezighoudt met de rolschaatssport in Nederland, opgericht in 1948. 2.Nederlandse Rugby NRC Handelsblad

NRC Handelsblad Nederlands (avond)blad, dat op 1 oktober 1970 ontstond door samenvoeging van de Nieuwe Rotterdamse Courant (1844) met he

NREM-slaap

NREM-slaap Ook Non-REM-slaap. NREM is de afkorting van non-rapid eye movements. Dit zijn de slaapstadia 1 tot en met 4, waarin geen snelle NSF

NSF Nederlandse Sport Federatie, de organisatie waarbij 92 landelijke sportorganisaties met ca. 4,7 miljoen sporters zijn aangesloten. De NSF behartigt NSKIV

NSKIV Nederlandse Ski Vereniging, de organisatie die zich bezighoudt met de skisport in Nederland, opgericht in 1927.

NSRB

NSRB Nederlandse Squash Rackets Bond, de organisatie die zich in Nederland bezighoudt met squash, opgericht in 1938.

NTB

NTB Nederlandse Triatlon Bond, de organisatie die zich bezighoudt met de triatlonsport in Nederland, opgericht in 1987 en opvolger van de in 1982 NTTB

NTTB Nederlandse Tafeltennisbond, de organisatie die zich bezighoudt met het tafeltennis in Nederland, opgericht in 1935.

NTTB-cup

NTTB-cup De inzet van de jaarlijkse wedstrijd tussen de beste twaalf Nederlandse spelers.

Nuba

Nuba (Noeba) Verzamelnaam voor ongeveer 50 volken die het heuvelachtige gebied in het zuidelijk deel van Sudan bewonen. Belangrijkste bestaansmiddel Nubiërs

Nubiërs De bewoners van het Boven-Nijldal in Egypte en Soedan. De Nubiërs waren in de vroege Oudheid ondergeschikt aan de Egyptische farao's. Nuer

Nuer In verscheidene stammen verdeeld volk in het stroomgebied van de Nijl in Zuid-Sudan. Pastorale halfnomaden die, naast veeteelt, visserij en gierstverbouw NUFFIC

NUFFIC (Netherlands Universities Foundation for International Co-operation) In 1952 door Nederlandse universiteiten en hogescholen opgerichte stichting Numan, Arthur

Numan, Arthur (geb. 1969) Nederlands voetballer, kwam als verdediger twintig maal uit voor het Nederlands elftal. Numan speelde voor Haarlem, numerus clausus

numerus clausus (numerus fixus; Latijn: vastgesteld aantal) Selectieregeling voor toetreding tot groepen of instellingen, in het bijzonder het weten

nuntius

nuntius Diplomaat, vertegenwoordiger van de Heilige Stoel, in rang gelijk aan een ambassadeur.

Nupe

Nupe Volk in Nigeria, woonachtig in het gebied waar de Niger en de Kaduna samenstromen. Belangrijkste bestaansmiddelen zijn landbouw (o.a. gierst, Nürburgring

Nürburgring Circuit voor auto- en motorraces, aangelegd tussen 1925 en 1927. Het circuit heeft een lengte van 4,54 km. Sinds 1950 zijn er o.a. 5 races Nurmi, Paavo Johannes

Nurmi, Paavo Johannes (Turku 13 juni 1897-Helsinki 2 oktober 1973) Fins atleet, behaalde op drie Olympische Spelen medailles. In 1920 won hij

nut

nut Verschil tussen de lasten en baten van een economische activiteit of een product. Hiertoe behoren behalve de in geld meetbare lasten en baten vooral Nuttin, Jozef

Nuttin, Jozef (1909-1988) Belgisch psycholoog. In 1938 werd hij priester gewijd. Na zijn studie werd hij in 1941. docent en in 1946 hoogleraar in Nuvolari, Tazio Giorgio

Nuvolari, Tazio Giorgio (Castel d'Ario 1892-Mantua 10 augustus 1953) Italiaans autocoureur, begonnen als motorracer. Nuvolari behaalde voor vers

NWB

NWB Nederlandse Waterski Bond, de organisatie die zich bezighoudt met het waterskiën in Nederland, opgericht in 1957.

Nyakyussa

Nyakyussa Volk in Zuidwest-Tanzania. Voornamelijk landbouwers, met als belangrijke producten bananen, koffie, rijst en maïs. Hun taal behoort Nyamwezi

Nyamwezi Volk in West-Tanzania. Van oorsprong landbouwers (gierst); tegenwoordig werken veel Nyamwezi als arbeider, ook buiten hun geboorteland. Nyanja

Nyanja Stam in Malawi. Hoofdzakelijk landbouwers die ladangmethode toepassen, met maïs als hoofdproduct. Handel, visserij en jacht worden ook Nyankole

Nyankole (Banyankole) Bantoetalig volk in Zuidwest-Uganda, verdeeld in twee verschillende sociale groepen, waarvan de kleinste (circa 10%) veeteelt nylon

nylon (polyamide) Kunststof waarbij de monomeren via amidebindingen (-C-NH-CO-) gekoppeld zijn. Ontstaan door koppeling van (gewoonlijk ca. nymfomanie

nymfomanie (andromanie) Seksuele stoornis bij vrouwen, waarbij continu of aanvalsgewijs een onverzadigbare geslachtsdrift bestaat, die de gehele Nyoro

Nyoro Bantoevolk in Uganda, woonachtig in Bunyoro, westelijk van het Albert Meer. Verdeeld in circa 150 patrilineale clans; in naam christenen of objectconstantie

object-bezetting Begrip uit de psychoanalyse, die de vorm van bezetting die zich uit in het richten van de aangeboren seksuele energie (libido) op voorwerpen object-libido

objectconstantie 1. Objectpermanentie. 2. Het verschijnsel dat voorwerpen die met het oog waargenomen worden, een constante vorm, grootte en kleur objectief, retrofocusobjectief,

object-libido Term van Sigmund Freud voor dat gedeelte van het geheel van seksuele en erotische verlangens (libido) dat op anderen gericht is. Deze obligatie

objectpermanentie Ook objectconstantie. Het besef dat voorwerpen blijven bestaan als zij buiten het waarnemingsveld terecht zijn gekomen. Dit begrip object-bezetting

obligatie Gedrukte schuldbekentenis aan toonder, deel uitmakend van een door de overheid, een instelling of een bedrijf uitgegeven en in obligaties obligatie, converteerbare

obligatie, converteerbare Obligatie waarvan de bepaling (recht) is verbonden dat zij na bepaalde tijd en onder bepaalde voorwaarden in een aandeel

O'Brien, Dan (geboren Portland 18 juli 1966) Amerikaans atleet, gespecialiseerd op de tienkamp. Hij deed voor het eerst van zich spreken door zijn O'Neal, Shaquille Rashuan

observatie

observatie Directe en systematische waarneming van het gedrag van onderzochte personen. Er kunnen daarbij twee technieken onderscheiden worden:

observatiecyclus

observatiecyclus (België) Eerste twee jaar bij opleidingen binnen het vernieuwd secundair onderwijs. Het eerste jaar volgen alle leerlingen hetzelfde observatietest

observatietest Een test waarbij de proefleider de proefpersoon zo nauwkeurig mogelijk gadeslaat. De proefleider vult de test in. Een observatietest obsessie

obsessie Ook dwangvoorstelling. Een visuele voorstelling die iemand niet van zich af kan zetten (dwangfenomeen).

obsessief-compulsieve persoonlijkheid

obsessief-compulsieve persoonlijkheid Een persoonlijkheid die gekenmerkt wordt door het star navolgen van regels. Dit kan verschillende vormen obsessief-compulsieve stoornis

obsessief-compulsieve stoornis Ook obsessief-compulsieve neurose. Een in de DSM- IV-classificatie opgenomen psychische stoornis, die gekenmerkt Ocaña, Luis

Ocaña, Luis (Priego 9 juni 1945-Caupenne d'Armagnac 19 mei 1994) Spaans wielrenner, vooral bekend geworden als ronderenner, hoewel hij zijn occipitaalkwab

occipitaalkwab Het aan de achterzijde gelegen deel van de cerebrale hemisfeer.

Ockers, Constantinus Josephus Angelina (Stan)

Ockers, Constantinus Josephus Angelina (Stan) (Borgerhout 3 februari 1920-Merksem 1 oktober 1956) Belgisch wielrenner, nam achtmaal deel octavo

octavo Boek(formaat) van in achten (16 blz.) gevouwen vellen.

octrooi

octrooi (patent) Uitsluitend recht op een uitvinding op het gebied van de nijverheid, verleend door de overheid aan een persoon of onderneming. Gedurende oedipale fase

oedipale fase 1. De periode in de psychoseksuele ontwikkeling waarin het Oedipus- complex een belangrijke rol speelt. In deze fase (ongeveer van Oedipus-complex

Oedipus-complex Een complex dat is genoemd naar de figuur in de Griekse mythologie die zijn vader doodde en met zijn moeder trouwde. In de oedipale oefenspel

oefenspel Spel bestaande uit het voortdurend herhalen van nieuw verworven gedragingen. Wordt met name in de eerste twee levensjaren beoefend, OEM

OEM Original Equipment Manufacturer, leverancier die kant-en-klaar verkrijgbare hardwarecomponenten verwerkt tot computers en deze onder zijn oemiak

oemiak Eskimo-vaartuig bestaande uit een houten frame waarover zeehondenhuiden zijn gespannen. Vrij lichte boot, geschikt om zowel geroeid als oenologie

oenologie (Gr.: oinos = wijn) Wetenschap die zich bezighoudt met het verbeteren van de kwaliteit en de productiemethoden van wijn.

oercommunisme

oercommunisme (primitief communisme) Vooral in het marxisme gebruikte term voor een veronderstelde oermaatschappij, waarin geen privébezit Oerlemans, Reinout

Oerlemans, Reinout (geb. 1971) Nederlands acteur en televisiepresentator. Na zijn vwo en een begin van een rechtenstudie in Amsterdam, verwierf oerschreeuwtherapie

oerschreeuwtherapie (Eng: primal scream therapy) Een door Janov bedachte vorm van therapie om neurosen te behandelen. De cliënt beleeft onde

Oerter, Al

Oerter, Al (geboren Astoria 19 augustus 1936) Amerikaans discuswerper. Oerter is de enige sporter die viermaal achtereen Olympisch goud op hetzelfde oesters

oesters (familie Ostreidae, klasse tweekleppigen) Weekdieren met onregelmatige schelpen die vastgehecht aan een stevige ondergrond in kolonies oestrogeen en progesteron

oestrogeen en progesteron De vrouwelijke geslachtshormonen. Zij worden geproduceerd in de eierstokken onder invloed van de gonadotrope hormonen, off side

off side 1. Een spelsituatie bij rugby waarbij een speler niet actief bij het spel betrokken is en een tijdstraf ondergaat. 2. Een situatie in open spel bij off the road

off the road Letterlijk: van de weg. Een uitvoering van (sport)wagens en motorfietsen waarmee men zowel op geasfalteerde wegen als in natuurlijk offerte

offerte (aanbod) Voorstel tot het aangaan van een overeenkomst. Een offerte verliest zijn kracht door tijdsverloop of herroeping. Een zgn. vrijblijvende officieel onderwijs

officieel onderwijs (België) Onderwijs gegeven aan scholen opgericht door de staat, provincies, gemeenten, verenigingen van gemeenten of enig ander officier van justitie

officier van justitie Vertegenwoordiger van het openbaar ministerie bij rechtbank en kantongerecht.

offsetdruk

offsetdruk Vlakdrukmethode, waarbij het te drukken beeld wordt overgezet op een cilinder die afdrukken maakt op papier. Hiertoe worden beeld en offshore-industrie

offshore-industrie Verzamelnaam voor bedrijven die zich bezighouden met de winning van aardolie en aardgas onder de zeebodem. Het ontbreken offshore-racen

offshore-racen Een onderdeel van het motorbootracen, waarbij het wedstrijdparcours zich op open zee bevindt. Het offshore-racen is ontstaan in de Ogburn, William Fielding

Ogburn, William Fielding (1886-1959) Amerikaans socioloog, vooral bekend door zijn theoretisch werk over sociale verandering. Met het aan zijn

ogentest van Spiegel

ogentest van Spiegel Een door H. Spiegel ontworpen methode die gebruikt kan worden om de diepte van hypnose te meten. De gehypnotiseerde proe

Ohlin, Bertil Gotthard

Ohlin, Bertil Gotthard (1899-1979) Zweeds econoom en politicus, hoogleraar in Kopenhagen en Stockholm (1929-65). Hij vormde samen met Gunnar oinochoe

oinochoe Wijnkan uit de Griekse Oudheid. Vaak voorzien van omhooggebogen oor en drie gleuven in de schenkrand. Diende om wijn uit de krater OIRT

OIRT (Organisation Internationale de Radio Diffusion et Télévision) Zusterorganisatie van de European Broadcasting Union, EBU.

Okker, Thomas Samuel (Tom)

Okker, Thomas Samuel (Tom) (geboren Haarlem 22 februari 1944) Nederlands tennisser, zowel in het enkelspel als in het dubbelspel verschillende Olajuwon, Hakeem Abdul

okkernootfamilie

okkernootfamilie (walnootfamilie, Juglandaceae, orde Juglandales) Middelgrote bomen met verspreid staande samengestelde bladeren en eenslachtige

Olajuwon, Hakeem Abdul (geboren Lagos 21 januari 1963) Amerikaans basketballer van Nigeriaanse afkomst, die zich in de Noord-Amerikaanse oleander

oleander (Nerium oleander, maagdenpalmfamilie) Altijd groene rechtopstaande heester met lancetvormige, leerachtige, glanzend groene bladeren, vaak olfactometrie

olfactometrie Ook odorimetrie. Tak van wetenschap die zich bezighoudt met de vraag in hoeverre gassen in staat zijn voor geurgewaarwordingen te olie

olie Aanduiding voor enigszins stroperige, niet met water mengbare vloeistoffen (onder andere aardolie, smeerolie en etherische olie).

oliehaven

oliehaven Haven waarin de aan- en afvoer van olie een centrale plaats inneemt. Een oliehaven moet, wanneer zij ook voor mammoettankers bereikbaar oligarchie

oligarchie Regering door weinigen; politieke structuur waarin de macht in handen is van een kleine, gesloten groep. In de Griekse Oudheid zag men Oligopolie

Oligopolie Economische marktsituatie, waarbij een klein aantal producenten of verkopers de markt beheerst. Een voorbeeld daarvan is de staalmarkt.

oligotroof

oligotroof Voedselarm. Het ontbreken van voedingsstoffen (vooral fosfaten en nitraat) in het milieu. Een oligotroof milieu komt vooral voor in gebieden olijffamilie

olijffamilie (Oleaceae, orde ligusters) Bomen en struiken met tweetallige bloemen in trosvormige bloeiwijzen; vrucht een bes, steenvrucht of gevleugelde Olympiade

Olympiade In de Griekse Oudheid een tijdperk van vier jaar, berekend naar het jaar waarin de Olympische Spelen werden gehouden. De Spelen werden Olympische Spelen

Olympische Spelen Vierjaarlijkse internationale sportwedstrijden, in hoofdzaak voor amateurs, waarvan de geschiedenis teruggaat tot de Griekse Oudheid. ombudsman (EG)

ombudsman (EG) Ingesteld bij het Verdrag van Maastricht (1992) en werkzaam sinds 1995. Het Europees Parlement wijst een ombudsman aan die ombudsman (recht)

ombudsman (recht) Onafhankelijke functionaris, belast met het onderzoeken van klachten van burgers over onjuist optreden van de overheid. Het omgangsrecht

omgangsrecht Recht van het kind en de ouder die niet het gezag heeft over het kind op omgang met elkaar. De omgangsregeling wordt op verzoek omkeerontwikkeling

omkeerontwikkeling Ontwikkeling van fotografisch materiaal waarbij na een eerste ontwikkeling het gevormde beeldzilver wordt weggebleekt, waarna omkering in het tegendeel

omkering in het tegendeel Een afweermechanisme waarbij het ego poogt negatieve gevoelens te vervangen door hun tegendeel. Via dit proces kan omkoping

omkoping In het Wetboek van strafrecht zijn verschillende vormen van omkoping strafbaar gesteld: actieve en passieve omkoping van ambtenaren, omloopsnelheid

omloopsnelheid Periode waarmee een cyclisch proces, waarin producten weer als grondstof beschikbaar komen, wordt doorlopen. Kan sterk verkort omnibustest

omnibustest Een verzamelnaam voor tests die gebruikt worden om snel grote groepen mensen te onderzoeken, bijvoorbeeld om sollicitanten te selecteren. omnium

omnium Een wedstrijd die verschillende onderdelen omvat, zoals een sprint, een achtervolging, een koppelwedstrijd enz. Omniums worden o.a. bij omroep

omroep Communicatiesysteem met één zender (en eventueel een aantal regionale hulpzenders) en een groot aantal ontvangers die al of niet ingeschakeld omroepbijdrage

omroepbijdrage Verplichte bijdrage aan de omroep op grond van de Mediawet.

Omroepvereniging VARA

Omroepvereniging VARA (VARA; tot 1969 voluit Vereniging van Arbeiders Radio Amateurs) Nederlandse omroepvereniging, opgericht in 1925. omslagstelsel

omslagstelsel Methode van financiering van uitkeringen waarin de som van de premies van degenen die nog geen uitkering genieten ieder jaar gelijk omzet

omzet De totale opbrengst van een onderneming. Het kan gaan om het aantal producten vermenigvuldigd met de prijs daarvan, maar ook om de opbrengst omzetbelasting

omzetbelasting Algemene verbruiksbelasting die in principe over alle goederen en diensten geheven wordt; sinds de wijziging in het systeem van berekening onaanraakbaren

onaanraakbaren (paria's) Laagste groep binnen het Indiase kastestelsel. Ontstaan uit groepen die traditioneel volgens hindoemaatstaven onreine arbeid Onassis, Aristoteles Socrates Homeros

Onassis, Aristoteles Socrates Homeros (1906-1975) Grieks reder en industrieel. Begon in de tabakshandel, maar behaalde de grootste successen onbekwaamverklaring (België)

onbekwaamverklaring (België) Beslissing van een rechtbank van eerste aanleg dat een meerderjarige niet in staat is zijn eigen belangen te behartigen.

onbewoonbaarverklaring

onbewoonbaarverklaring Maatregel, die op grond van de Woningwet van 1964 door de gemeenteraad kan worden genomen, als de betreffende woning onbewuste, het

onbewuste, het Een belangrijk begrip in de psychologie en de psychoanalyse, dat voor het eerst centraal werd gesteld door Sigmund Freud. Hij zette onderbesteding

onderbesteding (bestedingsdeflatie) Toestand die volgens de keynesiaanse conjunctuurtheorie ontstaat als in een toestand van volledige werkgelegenheid onderbezetting

onderbezetting (overcapaciteit) Toestand waarin door een te geringe vraag naar producten een bedrijf minder produceert dan technisch mogelijk is. onderdrukking

onderdrukking 1. inhibitie. 2. In de psychoanalytische theorie het bewust uitschakelen van als ongewenst ervaren gedachten, gevoelens en impulsen. onderhuur

onderhuur Overeenkomst waarbij van de eigenaar gehuurde woon- of bedrijfsruimte door de huurder aan een derde wordt verhuurd. Een huurder heeft onderlinge waarborgmaatschappij

onderlinge waarborgmaatschappij Verzekeringsmaatschappij, die de vorm heeft van een vereniging met een coöperatieve opzet. Zij sluit in principe onderneming

onderneming Organisatie die ten doel heeft goederen of diensten te produceren en daarvoor een prijs vraagt. De onderneming maakt daarbij gebruik Ondernemingskamer

Ondernemingskamer Kamer bij het Amsterdamse gerechtshof, speciaal belast met de rechtspraak op het gebied van het ondernemingsrecht in enge ondernemingsraad

ondernemingsraad (or) Vertegenwoordiging van het in een onderneming of andere instelling werkzame personeel. Volgens de in 1998 gewijzigde ondernemingsrecht

ondernemingsrecht Recht met betrekking tot de structuur van ondernemingen, te onderscheiden in vennootschapsrecht en ondernemingsrecht in enge onderscheidingen

onderscheidingen Onderscheidingen (decoraties) worden door de overheid - maar ook door particuliere organisaties - verleend als blijk van waardering ondertoezichtstelling

ondertoezichtstelling Kinderbeschermingsmaatregel, die door de kinderrechter opgelegd kan worden als er ernstige zorgen bestaan over de ontwik

onderverzekering

onderverzekering Schadeverzekering, waarbij de verzekerde som lager is dan het verzekerde belang. Bij onderverzekering wordt naar evenredigheid onderwatersport

onderwatersport Een sport waarbij men zich onder water begeeft. Men onderscheidt het snorkelen dicht onder de wateroppervlakte en het sportduiken onderwijsangsttest

onderwijs, buitengewoon

onderwijs, buitengewoon Ook speciaal onderwijs. De vormen van scholing die zijn aangepast aan de bijzonderheden van het kind. Er zijn bijvoorbee

onderwijsangsttest Term die wordt gebruikt voor twee soorten psychologische tests: 1. De tests die de angst voor het geven van onderwijs meten. 2. onderwijsbevoegdheid

onderwijsbevoegdheid Aan een diploma verbonden recht om onderwijs te geven in een of meerdere vakken aan een bepaald schooltype. De verschill

onderwijsinspectie

onderwijsinspectie Overheidstoezicht op de inhoud van het onderwijs, de kwalificaties van het onderwijzend personeel, de schoolgebouwen en het onderwijskunde

onderwijskunde Interdisciplinaire wetenschap, voortgekomen uit de pedagogiek, de psychologie en de sociologie, en sinds 1982 een zelfstandige academische onderwijskunde, historische

onderwijskunde, historische Specialisatie binnen de pedagogiek (België) en de onderwijskunde (Nederland), die zich richt op de historische ontwikkel

onderwijspsychologie

onderwijspsychologie Specialisatie binnen de psychologie die zich richt op het (modelmatig) ontwikkelen van een zo optimaal mogelijk onderwijs

Onderwijsraad

Onderwijsraad Adviescollege van de minister van Onderwijs, opgericht in 1919. Telt 7 afdelingen voor de verschillende onderwijssectoren, waarvan onderwijstechnologie

onderwijstechnologie Term waarmee oorspronkelijk technische leermiddelen en op het gebruik daarvan gebaseerde onderwijstechnieken werden aang

onderwijzer

onderwijzer Voormalige benaming voor een leerkracht in het zesjarige lager onderwijs in Nederland, thans `leraar' genoemd. De `hoofdonderwijzer' onderzoeksrechter (België)

onderzoeksrechter (België) Rechter van een rechtbank van eerste aanleg, belast met het gerechtelijk vooronderzoek in bepaalde (belangrijke) strafza

O'Neal, Shaquille Rashuan (geboren Newark 6 maart 1972) Amerikaans basketballer, werd dank zij zijn spel in de Amerikaanse profcompetitie een paalwerpen

oneiroïde delirante toestand

oneiroïde delirante toestand Een soort droomtoestand die optreedt tijdens het wakkere functioneren, waarbij werkelijkheid en fantasie volledig door ongedaan maken

ongedaan maken Ook ontkenning en onderdrukking. Een afweermechanisme waarbij het ego bewust probeert een onwelkome gebeurtenis volledig

ongewenste vreemdeling

ongewenste vreemdeling De minister van Justitie kan een vreemdeling ongewenst verklaren. Dit heeft tot gevolg dat hij Nederland niet mag binnen

onkerkelijkheid

onkerkelijkheid (buitenkerkelijkheid) Niet (of niet meer) aangesloten zijn bij een kerkgenootschap. In de loop van de 20e eeuw, en vooral na de Tweede ONO-installatie

ONO-installatie (Ontgiften, Neutraliseren, Ontwateren) Installatie voor het behandelen van afvalstoffen die in water zijn opgelost (m.n. zure, neutrale onrechtmatige daad

onrechtmatige daad Onrechtmatig handelen of nalaten, waarvoor de aansprakelijkheid is neergelegd in art. 162 e.v. van Boek 6 van het BW. Wie jegens onrechtmatige overheidsdaad

onrechtmatige overheidsdaad Onrechtmatige daad begaan door een overheid(sinstantie) ter uitvoering van een typische overheidstaak. Om goed onroerende voorheffing (België)

onroerende voorheffing (België) Voorheffing van de personenbelasting op het kadastrale inkomen (door het Kadaster vastgesteld netto-inkomen) onroerende zaken

onroerende zaken Volgens art. 3 van Boek 3 BW zijn onroerend: de grond, de nog niet gewonnen delfstoffen, de met de grond verenigde beplantingen, onroerende-zaakbelasting

onroerende-zaakbelasting Gemeentebelasting op gebouwen (woningen, kantoren enz.) en (niet-agrarische) grond binnen de gemeentegrenzen. Belastingp

onschendbaarheid

onschendbaarheid (immuniteit) Onaantastbaarheid. De Grondwet bepaalt dat de wetten onschendbaar zijn: zij mogen niet worden getoetst aan de ontdekking op heterdaad

ontdekking op heterdaad Ontdekking van een delict, terwijl het wordt gepleegd of juist is gepleegd.

onteigening

onteigening Het tegen schadeloosstelling aan de eigenaar ontnemen van een stuk grond of andere onroerende zaak door de overheid. In Nederland is ontheffing en ontzetting van het ouderlijk gezag

ontheffing en ontzetting van het ouderlijk gezag Kinderbeschermingsmaatregelen, die leiden tot (tijdelijk) verlies van het ouderlijk gezag. De Raad onthouden

onthouden Het vasthouden van informatie uit het geheugen. Er kan bij onthouden een onderscheid gemaakt worden tussen herinnering en herkenning.

ontkenning van de werkelijkheid

ontkenning van de werkelijkheid Met dit begrip wordt in de psychoanalytische theorie een afweermechanisme van het ego aangeduid: een te pijnlijke ontkerstening

ontkerstening De vermindering van de invloed van het christelijk geloof. De ontkerstening begon in de 18e eeuw met de Verlichting en zette zich in ontneming van het wederrechtelijk verkregen voordeel

ontneming van het wederrechtelijk verkregen voordeel Maatregel die de strafrechter in zijn vonnis kan opleggen. Hij kan dat doen in combinatie ontoerekeningsvatbaarheid

ontoerekeningsvatbaarheid (ontoerekenbaarheid) Het niet aansprakelijk zijn van geestelijk gestoorde delinquenten voor door hen gepleegde delicten.

ontslag (arbeidsovereenkomst)

ontslag (arbeidsovereenkomst) Verbreking van de arbeidsovereenkomst, hetzij in onderling overleg tussen werkgever en werknemer, hetzij door ontspanningstherapie

ontslag van rechtsvervolging

ontslag van rechtsvervolging Uitspraak in een strafzaak als er sprake is van een strafuitsluitingsgrond. De rechter acht wel bewezen dat de verdachte

ontspanningstherapie Ook relaxatietherapie. Een vorm van psychotherapie die erop gericht is de cliënt tot rust te laten komen. Binnen de psychoanalyse onttrekking aan het verkeer

onttrekking aan het verkeer Maatregel die de strafrechter in zijn vonnis kan opleggen. Hij kan dat doen in combinatie met een straf of met een and

ontucht

ontucht In het Wetboek van strafrecht zijn enige vormen van ontucht (seksueel contact buiten het huwelijk) strafbaar gesteld (zedendelicten) zoals ontucht ontvoering

ontvoering Delict dat bestaat uit wederrechtelijke vrijheidsberoving van volwassenen of kinderen (gijzeling; kidnapping) met het oog op bijv. losgeld ontvoogding (België)

ontvoogding (België) Bevrijding van ouderlijke macht of voogdij; heft handelingsonbekwaamheid van minderjarigen grotendeels op. Soms moeten ontwenningsverschijnselen

ontwenningsverschijnselen Ook abstinentie- en onthoudingsverschijnselen. Onplezierige of zelfs levensgevaarlijke lichamelijke en psychische reacti

ontwijkende persoonlijkheid

ontwijkende persoonlijkheid Een in de DSM-IV-classificatie opgenomen persoonlijkheidsstoornis, waarbij de relaties met anderen verstoord worden ontwikkelaar

ontwikkelaar Verbinding of mengsel van verbindingen, veelal gebruikt in opgeloste toestand, geschikt om een latent beeld om te zetten in een zichtbaar ontwikkeling

ontwikkeling Proces waarbij een latent fotografisch beeld wordt omgezet in een zichtbaar beeld. Berust bij de gebruikelijke fotografische materialen ontwikkelingshulp

ontwikkeling, chemische Fotografische ontwikkeling waarbij de zilverionen in de kristallen rechtstreeks gereduceerd worden door de inwerking van

ontwikkeling, fotografische

ontwikkeling, fotografische Proces waarbij het latente beeld op een fotografisch materiaal wordt omgezet in een zichtbaar beeld. Twee verschillende

ontwikkeling, fysische

ontwikkeling, fysische Fotografische ontwikkeling waarbij de zilverionen eerst opgelost worden (door complexvorming met sulfietionen) en vervol

ontwikkeling, intellectuele

ontwikkeling, intellectuele De verandering van verstandelijke vermogens gedurende de levensloop.

ontwikkelingshulp Giften van rijke landen (overheden, intergouvernementele organisaties, particuliere non-profitorganisaties) aan overheden, bedrijfsleven ontwikkelingspsychologie

ontwikkelingspsychologie Wetenschap die de ontwikkeling van de mens van geboorte tot dood (in het bijzonder die tot volwassenheid) tot studie hee

ontwikkelingspsychopathie

ontwikkelingspsychopathie Een gedragsstoornis die zich al in de eerste levensjaren manifesteert en ook in alle daaropvolgende levensfasen manifest

ontwikkelingsstoornis

ontwikkelingsstoornis 1. (foetale groeivertraging) Aandoening van de vrucht tijdens de zwangerschap, veroorzaakt door schadelijke invloeden, zoals ontwikkelingstest

ontwikkelingstest Tests die gebruikt worden om te meten hoe het gesteld is met de geestelijke voortgang van baby's en kleuters. De test meet de algemene ontwikkeling, chemische

ontwikkelsluier

ontwikkelsluier Zwarting van een fotografische film veroorzaakt door de inwerking van de ontwikkelaar op onbelichte zilverzouten. Treedt op als (ongewenst) ontzuiling

ontzuiling Het proces van de doorbreking van de verzuilde Nederlandse samenleving. Vanaf ongeveer het midden van de tweede helft van de 19e eeuw onzuiver inkomen

onzuiver inkomen Voor de inkomstenbelasting wordt het onzuivere inkomen berekend door de inkomsten uit de verschillende bronnen, elk verminderd oorkonde

oorkonde Schriftelijke rechtsgeldige verklaring omtrent een onderwerp van juridische aard. De echtheid van een oorkonde kan worden afgemeten aan oorlog

oorlog Gewapend conflict tussen twee of meer staten of politieke groeperingen, waarbij althans een der partijen zich in oorlog beschouwt en waarbij oorlogscommunisme

oorlogscommunisme Economische politiek in de Sovjet-Unie, ingevoerd na de Russische Revolutie (1917), waarbij niet alleen de industrie, maar oorlogsmisdaden

oorlogsmisdaden Hiertoe rekent men meestal zowel de vergrijpen tegen het oorlogsrecht in tijd van oorlog als de misdrijven tegen de vrede (agressie) oorlogsrecht

oorlogsrecht Deel van het volkenrecht, dat zich met de oorlog bezighoudt. Tot het begin van de 20ste eeuw beschouwde men oorlog voeren als een Oorschot, Geert van

Oorschot, Geert van (1909-1987) Nederlands uitgever en schrijver. Geert van Oorschot was een van de vooraanstaande uitgevers in Nederland. Hij oorsprongregel

oorsprongregel Voorschrift binnen de Europese Gemeenschap betreffende de oorsprong van goederen. Bij in- en uitvoer van goederen moet duidelijk Oostenrijkse School

Oosten-Hage, Keetie van (geboren 1949) Nederlands wielrenster, behaalde verschillende nationale titels, zowel op de weg als op de baan (achterv

Oostenrijkse School Stroming in de economie in de periode 1850-1900, waarin vooral de invloed op de prijs van producten door de subjectieve waardering Oosten-Hage, Keetie van

Oosterse Kerken 1. algemeen

Oosterse Kerken 1. algemeen In de eerste eeuwen van de jonge christenkerk werd voor het bestuur de organisatie en indeling van het Romeinse Rijk Oost-Europa, hulp aan

Oost-Europa, hulp aan Na de omwentelingen in Oost-Europa (1989-1990) stonden deze landen voor de opgave hun totalitaire staatsinrichting met Oost-Westtegenstelling

Oost-Westtegenstelling De tegenstellingen op economisch, politiek en ideologisch gebied tussen de kapitalistische westerse landen (Noord-Amerik

opbouwwerk

opbouwwerk Vorm van welzijnswerk met als doel het verbeteren van de sociaal-culturele en economische situatie van een beperkte geografische eenheid Opbroecke, Roland Van

Opbroecke, Roland Van (1932-1990) Vlaams radioproducer. Van Opbroecke studeerde natuurkunde en bestuurswetenschappen in Gent. In 1962 opcenten

opcenten Procentueel bedrag, waarmee de hoofdsom van een belasting vermeerderd wordt. Zo wordt de motorrijtuigenbelasting verhoogd met provinciale opdracht

opdracht Werkvoorschrift voor een computer. Opdrachten kunnen worden geformuleerd onder een command interpreter of in een programmeertaal. open door

open door (Lett: open deur) Handelspolitiek uitgaande van een vrije wereldhandel, zonder monopolies of beschermde afzetmarkten. In het bijzonder Open Universiteit

Open Universiteit Rijksinstelling voor hoger afstandsonderwijs, die diploma's en deelcertificaten uitreikt op hbo- en wo-niveau. De Open Universiteit openbaar ministerie

openbaar ministerie (OM) Staatsorgaan met als voornaamste taken de leiding bij de opsporing van delicten, de vervolging van de daders, en de uitvoering openbaar onderwijs

openbaar onderwijs (Nederland) Onderwijs dat bestuurd en in stand wordt gehouden door gemeenten. Draagt een algemeen karakter en mag, in tegenstelling openbaar vervoer

openbaar vervoer Vervoer waarvan iedereen gebruik kan maken, voornamelijk trein, tram en bus. Verplaatsingen per openbaar vervoer zijn voor de openbaarheid van bestuur, Wet

openbaarheid van bestuur, Wet (WOB) Wet van 1978 (gewijzigd in 1992) waarin het recht van burgers op informatie van de overheid is geregeld. openbare aanklager

openbare aanklager In een aantal landen, waaronder de VS (public prosecutor), de benaming voor de overheidsfunctionaris die belast is met de vervolging openbare mening

openbare mening (publieke opinie) Verzameling van alle individuele meningen ten aanzien van een onderwerp. Is voortdurend aan verandering onderhevig. Openbare Onderstand, Commissie van

Openbare Onderstand, Commissie van (COO) Tot 1977 in elke Belgische gemeente bestaande instelling, belast met de bijstand aan behoeftigen openbare orde

openbare orde Begrip dat in het recht in verschillende betekenissen wordt gebruikt met als meest voorkomende: een rustig en geordend verloop van open-marktpolitiek

open-marktpolitiek Het aan- of verkopen van kortlopende waardepapieren door de overheid. Beïnvloedt de voorraad kasgeld bij de banken en daardoor operationaliseren

operationaliseren Het zo goed mogelijk omzetten van theoretische begrippen in concrete, waarneembare kenmerken. Dit is noodzakelijk bij het doen operationele definitie

operationele definitie De grootheden die voorkomen in een definitie zijn gewoonlijk abstract en als zodanig niet rechtstreeks meetbaar. In de operationele operations research

operations research Analyse van alle activiteiten die in een systeem (organisatie) plaatsvinden en van het onderlinge verband en afhankelijkheid daarvan. operon

operon Een reeks van opeenvolgende genen in het DNA die de code vormen voor enzymen die behoren tot één stofwisselingsproces. In de reeks onderscheidt opiaten

opiaten 1. Stoffen, zoals opium, morfine en heroïne, die een pijnreducerende en kalmerende werking hebben. Zij binden zich aan speciale receptoren opinieonderzoek

opinieonderzoek Onderzoek naar meningen van (grote) groepen mensen. Meestal wordt een klein gedeelte van de groep (steekproef) ondervraagd aan opioïden

opioïden 1. De door het lichaam zelf gemaakte opiaten. 2. Een synoniem voor alle opiaten.

opistografie

opistografie (Gr.: opistos = achter) Term uit de papyrologie om een papyrusrol aan te duiden die ook aan de achterzijde is beschreven, hetgeen betrekkelijk oplage

oplage Aantal afdrukken van een boek enz.

oplichting

oplichting Strafbare vorm van bedrog die inhoudt dat men iemand onder valse voorwendsels geld aftroggelt of beweegt tot het aangaan of betalen va

Opp, Karl-Dieter (geb. 1937) Duits socioloog, naast Popper en Albert een der belangrijkste pleitbezorgers van het kritisch rationalisme. Publiceerde opruiing

oppervlaktewateren, Wet verontreiniging (België)

oppervlaktewateren, Wet verontreiniging (België) In 1971 aangenomen wet op de bescherming van oppervlaktewateren. Sinds 1993 zijn de gewesten opportuniteitsbeginsel

opportuniteitsbeginsel Het principe, o.m. gehuldigd in het Nederlandse strafprocesrecht, dat het openbaar ministerie zelf beslist of in het gegeven oppositie (recht)

oppositie (recht) In parlement, gemeenteraad, en Provinciale Staten de vertegenwoordigers van partijen die geen deel uitmaken van regering, resp. oppotten

oppotten Onttrekking van geld aan de geldcirculatie. Bij particulieren bijv. door het bewaren van kapitaal in de vermaarde 'oude kous'; door de overheid Opp, Karl-Dieter

opruiing Delict, dat bestaat uit het publiekelijk aansporen tot een (gewoon) strafbaar feit of tot gewelddadig optreden tegen de overheid.

opsluiting (België)

opsluiting (België) Vrijheidsstraf van 5-10 jaar.

Opsomer, baron Walter

Opsomer, baron Walter (1904-1987) Vlaams jurist. Opsomer was de zoon van de schilder Isidoor Opsomer. Na studies in de rechten te Leuven en opsporingsambtenaren

opsporingsambtenaren Degenen, die belast zijn met de opsporing van delicten. Er zijn opsporingsambtenaren met algemene opsporingsbevoegdheid

opsporingsonderzoek

opsporingsonderzoek Het eerste deel van het onderzoek in strafzaken. Als de politie vermoedt dat er een (ernstig) delict is gepleegd, gaat zij aanwijzingen opstal, recht van

opstal, recht van Zakelijk recht om in, op of boven een onroerende zaak van een ander gebouwen, werken of beplantingen in eigendom te hebben of opstrekkende heerden

opstrekkende heerden Langgerekte landbouwbedrijven die ontstonden doordat vroeger boeren bij inpoldering van kwelders het recht van vrije ops

optie

optie Keuzerecht dat voor een bepaalde datum moet worden uitgeoefend. Iemand die belangstelling heeft voor een te koop aangeboden huis maar niet optiebeurs

optiebeurs Beurs waarop aandelenopties en obligatie-opties verhandeld worden. Een optie is een contract vergelijkbaar met een termijncontract op Optimistklasse

Optimistklasse Een klasse van zwaardboten met een diepgang van 0,10-0,80 m, een lengte van 2,30 m, een breedte van 1,13 m en een gewicht van optische geluidsregistratie

optische geluidsregistratie 1. Vastlegging van geluid op een fotografische film. In gebruik bij geluidsfilm, waarbij geluidssignalen bijv. gebruikt worden opvoedbaarheid / onopvoedbaarheid

opvoedbaarheid / onopvoedbaarheid Het vermogen resp. onvermogen beïnvloed te worden door opvoeding en onderwijs in een door de opvoeder opvoeding

opvoeding Het geheel van begeleiding en verzorging van het kind, gericht op de lichamelijke, psychische en maatschappelijke groei tot een zich verantwoordelijk opzegging (arbeidsovereenkomst)

opzegging (arbeidsovereenkomst) Mededeling dat werkgever of werknemer de arbeidsverhouding wenst te beëindigen met ingang van een bepaalde opzet

opzet In het strafrecht een vorm van schuld in ruime zin. Van opzet is sprake als de dader willens en wetens een delict pleegt. Het Wetboek van strafrecht Opzij

Opzij Grootste feministisch tijdschrift in Nederland, met in 1997 een oplage van 76.234. Het maandblad werd in 1972 opgericht door Hedy d'Ancona oraal karakter

oraal karakter 1. In de psychoanalytische theorie: volwassen gedragspatronen die gekenmerkt worden door een fixatie op de orale fase. Deze fixatie orale fase

orale fase (oraal = de mond betreffend) De eerste fase van de psychoseksuele ontwikkeling, die globaal de eerste achttien maanden omvat. Voor pasgeborenen Oraon

Oraon (Koeroekh, Kurukh) Volk in India, voornamelijk wonend in Bihar. Traditioneel jagers, verzamelaars en landbouwers. Velen hebben thans moderne Orbaan, Constant

Orbaan, Constant (1918-1990) Nederlands schaker en journalist. Orbaan behoorde in de jaren vijftig tot de sterkste schakers van Nederland. Daarna Orde van de Kouseband

Orde van de Kouseband Engelse ridderorde, gesticht in 1348.

Orde van de Nederlandse Leeuw

Orde van de Nederlandse Leeuw Nederlandse ridderorde, gesticht in 1815 door koning Willem I. Benoeming in de orde vindt plaats vanwege 'bijzondere Orde van de Ster van Afrika

Orde van de Ster van Afrika Belgische ridderorde, gesticht in 1888 door koning Leopold II.

orderbriefje

orderbriefje (orderbiljet; promesse aan order) Waardepapier met een betalingsbelofte aan een bepaalde persoon (nemer) of diens order, d.w.z. iemand, orderportefeuille

orderportefeuille De waarde van alle bestelde, maar nog niet geleverde producten van een bedrijf. Bepaalt de mate van onderbezetting van het bedrijf organiciteitstest

organiciteitstest Een psychologische test die bedoeld is om op te sporen of de oorzaak van bepaalde klachten in een organisch defect in de hersenen organieke wet

organieke wet Wet waarvan het bestaan uitdrukkelijk door de Grondwet is voorgeschreven; zij heeft betrekking op de organisatie van de staat en zijn Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling

organisatie- Specialisme dat de organisatorische aspecten van de samenleving bestudeert op elk gebied van het maatschappelijk leven.

Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO; Engels: Organisation for Economic Cooperation and Development, OECD). Organisatie voor Europese Economische Samenwerking

Organisatie voor Europese Economische Samenwerking (OEES) In 1948 in het kader van het Marshall-hulp opgerichte internationale organisatie, organisatiepsychologie

organisatie, externe Samenstel van afspraken en taakverdelingen tussen bedrijven, organisaties en maatschappelijke instellingen. Voor bedrijven is organisatie, formele

organisatie, formele Schriftelijk vastgelegde opbouw van een organisatie en de taakverdeling, hiërarchische opbouw en overlegcircuits daarin. Vormt organisatie, informele

organisatie, informele Niet schriftelijk vastgelegd deel van de opbouw van een organisatie. Komt veelal tot stand via persoonlijke contacten tussen organisatie, interne

organisatie, interne Samenstel van afspraken en taakverdelingen binnen een onderneming, organisatie of maatschappelijke instelling. Belangrijk is organische vervuiling

organisatiepsychologie Tak van de psychologie die zich richt op de samenwerking van mensen en groepen in organisaties. Gestreefd wordt de organ

organisatiestress-test

organisatiestress-test Een psychologische test die bedoeld is om uit te vinden hoeveel stress de leden van een organisatie ervaren. De Vragenlijst organisatie, externe

organische vervuiling Vervuiling van lucht, water of grond met materialen die van levende organismen afkomstig zijn. Verontreinigingen van natuurlijke Organization of Petroleum Exporting Countries

Organization of Petroleum Exporting Countries (OPEC) Internationale organisatie van olie-producerende en -exporterende landen, opgericht in orgasme

orgasme Ook klaarkomen, climax en acme. De met de hoogste seksuele lustgevoelens gepaard gaande omslag van maximale seksuele spanning naar orgasmestoornis

orgasmestoornis Het niet optreden van een orgasme tijdens seksueel contact met de partner of bij zelfbevrediging. Het vermogen om tot dit hoogtepunt Orient Express

Orient Express Trein op het traject Parijs-Constantinopel (afstand 2240 km via Straatsburg, München, Wenen, Boedapest en Sofia; ook andere routes oriëntatieloop

oriëntatieloop Een wedstrijd waarbij men hardlopend aan de hand van een kaart het juiste parcours langs een aantal posten moet afleggen. De lopers oriëntatiereflex

oriëntatiereflex (Eng: startle response) Ook schrikreflex. Een reactie op nieuwe, ingewikkelde en onverwachte prikkels, die eruit bestaat dat het lopende originaliteit

originaliteit (oorspronkelijkheid) Het hebben van eigen ideeën, die niet voortkomen uit navolging van anderen. Vóór de Romantiek berustte de schrijfconventie orthodidactiek

ortho- Pedagogiek die zich bezighoudt met de studie en opvoeding van kinderen, die door een handicap in hun ontwikkeling belemm

orthodidactiek Onderdeel van de orthopedagogiek dat gericht is op bestudering en ontwikkeling van onderwijstechnieken ten behoeve van kinderen orthopedagogie(k)

orthopedagogie(k) Het onderdeel van de pedagogie(k) (opvoedkunde) dat zich bezighoudt met de studie naar en opvoeding van kinderen die in hun Osagen

Osagen Indianenstam in de Amerikaanse staat Oklahoma. Oorspronkelijk semi-sedentaire landbouwers en bizonjagers. Welvarend omdat zij de rechten osensei

osensei Een grootmeester in een Japanse vechtsport. Een osensei heeft in jioe-jitsoe de negende dan.

Osgood, Charles Egerton

Osgood, Charles Egerton (geb. 1916) Amerikaans psycholoog en linguïst, hoogleraar universiteit van Connecticut (1946-49) en Illinois (sinds 1952

Osseten

Osseten Volk in de noordelijke Kaukasus. Spreken een Iraanse taal, behorend tot de Indo-Europese taalfamilie. In de bergen bedrijven ze veeteelt, Ostjaken

Ostjaken Volk in West-Siberië, oorspronkelijk in clans verdeelde nomadische jagers en vissers. Onder het Sovjetrussische bestuur waren zij voornamelijk ostraca

ostraca (Gr.: ostraka = schalen, scherven) Potscherven, in Egypte als lei gebruikt voor schrijfoefeningen. Men heeft er fragmenten uit de klassieke li

ostracisme

ostracisme (Schervengericht) Verbanning van gevaarlijk geachte personen of politieke vijanden in het Athene van de 5e eeuw v.C. Eenmaal per jaar Othello-syndroom

Othello-syndroom Een pathologische jaloezie die gericht is op een vermeende relatie van de geliefde of partner met een derde. Deze obsessie kan leiden Otomi

Otomi Indianenvolk op het centrale plateau van Mexico. Voornamelijk landbouwers die traditioneel de ladangmethode toepassen en merendeels graan Ottawa-Indianen

Ottawa, conferentie van Gehouden: zomer 1932. Deelnemers: Groot-Brittannië en de dominions (behalve Eire, India en Zuid-Rhodesië). Onderwerp: Ottey, Merlene

Ottawa-Indianen Algonkin-Indianenstam, die oorspronkelijk het zuidelijk deel van de huidige Canadese staat Ontario bewoonde. Het waren semi-sedentaire Ottawa, conferentie van

Ottey, Merlene (geb. 1960) Jamaicaans atlete, gespecialiseerd in de korte afstand. Zij was een der snelste sprinsters van haar tijd, maar slaagde er nooit Otto, Rudolf

Otto, Rudolf (1869-1937) Duits protestants theoloog, o.a. hoogleraar systematische theologie te Marburg. In zijn belangrijke godsdienstpsychologische Ouden, Willemijntje (Willy) den

Ouden, Willemijntje (Willy) den (1918-1997) Nederlands zwemster. Willy den Ouden was van 1932 tot 1936 de beste vrije-slagzwemster ter wereld. oudercommissie

oudercommissie Orgaan gericht op het bevorderen van een goede onderwijssituatie, het kweken van belangstelling hiervoor bij de ouders en het dienen ouderlijk gezag

ouderlijk gezag (voorheen: ouderlijke macht) Gezag van de ouder(s) over de persoon en het vermogen van hun minderjarige kinderen. De ouders zijn ouderraad

ouderraad Bij de Nederlandse wet verplicht advieslichaam betreffende het openbaar onderwijs in een bepaalde gemeente. Heeft onder meer tot taak ouderschapsverlof

ouderschapsverlof In het Burgerlijk Wetboek vastgelegd recht van werkende ouders om gedurende een bepaalde periode op eigen kosten minder te oudvaderlands recht

oudvaderlands recht Het recht dat voor 1795 gold in de Nederlanden. Het oudvaderlands recht was geen uniform rechtsstelsel, maar verschilde van outplacement

Out, Rob (geb. 1939) Nederlands radio- en tv-maker. Out kwam in 1966 als disc-jockey bij het zendschip Veronica. Daarvoor was hij radiomaker bij oval race

outplacement De adviezen en diensten, die de werkgever ten dienste van de werknemer stelt, om deze op korte termijn te helpen bij het vinden van Out, Rob

oval race Een snelheidswedstrijd, gehouden op een ovaalvormige baan, waarvan de bochten tot 30° oplopen; men rijdt de bochten linksom. De baan Ovambo

Ovambo (Ambo) Grootste bevolkingsgroep in Namibië. Zowel landbouw als veeteelt worden bedreven, aangevuld met jacht, visserij en verzamelen. overbemesting

over- en underachievement Het leveren van een prestatie (achievement) die boven, resp. beneden de verwachting ligt. In de psychologie vooral gebru

overbemesting Toepassing van kunstmest of dierlijke mest in hogere gehalten dan milieutechnisch verantwoord is. Relatief veel van de toegevoegde overbesteding

overbesteding (bestedingsinflatie) Toestand die volgens de keynesiaane conjunctuurtheorie ontstaat als in een toestand van volledige werkgelegenheid overdracht

overdracht Term die wordt gebruikt in de psychoanalytische therapie. De analysand beleeft de gevoelens ten opzichte van centrale figuren uit zijn jeugd overdrachtsinkomsten

overdrachtsinkomsten Inkomsten die niet vrij besteedbaar zijn maar bestemd om aan anderen overgedragen te worden. Hiertoe kan men bijv. omzet

overeenkomst

overeenkomst Afspraak die een bepaald rechtsgevolg beoogt. Een zakelijke overeenkomst heeft tot doel de vestiging, overdracht, wijziging of beëindiging overgang (med.)

overgang (med.) (climacterium), de periode van geleidelijke vermindering van de werking van de eierstokken. Dit leidt het einde van de voortplantingsfunctie overgewicht

overgewicht (zwaarlijvigheid, vetzucht, obesitas, adipositas) Overschrijding van het normale gewicht met meer dan 20%. Deze situatie is meestal het overheadprojector

overheadprojector Projector die een lichtbeeld projecteert van een horizontaal liggend, doorzichtig materiaal waarop men tijdens de projectie kan schrijven overheidsbedrijf

overheidsbedrijf (staatsbedrijf) Onderneming waarvan alle aandelen in handen van de overheid berusten. Kan door de overheid gesticht of door nationalisatie overhevelingstoeslag

overhevelingstoeslag Wettelijk vastgestelde door de werkgever of uitkeringsinstantie te betalen toeslag op het brutoloon ter compensatie van het feit overlevingspensioen (België)

overlevingspensioen (België) Pensioen voor weduwen en weduwnaars op grond van de arbeidsprestaties van hun overleden echtgenoot. Weduwen

overlijden

overlijden In het BW en de Wet op de lijkbezorging worden een aantal zaken rond het overlijden geregeld. Direct na het overlijden moet een arts een overmacht

overmacht In het privaatrecht een onvoorziene omstandigheid die het nakomen van een contractuele verplichting onmogelijk maakt. Het BW spreekt Overmars, Marc

Overmars, Marc (geb. 1973) Nederlands voetballer, speelde als links- en rechtsbuiten 37 maal voor het Nederlands elftal. Kwam resp. uit voor Go overnaadse boot

overnaadse boot Een boot waarvan de smalle planken in de lengte met klinknagels over elkaar heen bevestigd zijn.

overspel

overspel Het naar bed gaan met een ander dan de eigen echtgenoot is in België geen strafbaar feit meer sinds 1987, maar nog wel een grond voor echtscheiding overspronggedrag

overspronggedrag Gedrag van dier en mens in conflictsituaties dat ogenschijnlijk niet met die situatie te maken heeft. Vaak bij intern conflict tussen Overstraeten, Jozef van

Overstraeten, Jozef van (1896-1986) Vlaams publicist. Was de drijvende kracht van de Vlaamse Toeristenbond (VTB) en de Vlaamse Automobilistenbon

overtreding

overtreding Delict, dat door de strafwetgever als overtreding is geclassificeerd. Overtredingen zijn over het algemeen de lichtere delicten, strafbaar overval

overval Aankoop van een meerderheid van de aandelen van een onderneming buiten medeweten van de directie van het bedrijf. Tegen een vijandige oververzekering

oververzekering Schadeverzekering, waarbij de verzekerde som hoger is dan het verzekerde belang. Bij oververzekering wordt niet meer vergoed dan overwerk

overwerk Arbeid door werknemers, die langer duurt of op andere tijden wordt verricht dan wettelijk is toegestaan. In Nederland heeft de werkgever overwinst

overwinst Winst die een normaal geacht percentage van het geïnvesteerde kapitaal of de omzet te boven gaat. Komt in klassiek kapitalistische systemen over- en underachievement

Ovimbundu

Ovimbundu (Mbundu) Bantoetalig volk in het centraal hoogland van Angola. Landbouw is het belangrijkste bestaansmiddel (voornamelijk maïs), hoewel OVSE

OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa) Met de naamsverandering van CVSE (Conferentie voor Veiligheid en Samenwerking Owens, Jesse

Owens, Jesse (eigenlijk James Cleveland Owens; Danville 12 september 1913-Tucson 31 maart 1980) Amerikaans atleet, werd beroemd door zijn Oxford-Cambridge boat race

Oxford-Cambridge boat race Een roeiwedstrijd voor achten, gehouden op de Theems tussen Oxford en Cambridge. De wedstrijd, die slechts open ozon

ozon (O3) Gas dat o.a. in de stratosfeer op 25 tot 35 km boven het aardoppervlak ontstaat uit zuurstof, door inwerking van ultraviolet licht met een kleinere ozonlaag

ozonlaag Deel van de atmosfeer dat zich op 50-55 km hoogte bevindt. Het is een onderdeel van de stratosfeer. De in deze laag aanwezige ozon (O3) O'Brien, Dan

paalwerpen In Schotland ontstane krachtsport, ook beoefend in andere delen van het Britse Gemenebest. De paal (een kale boomstam met een gewicht paard

paard (Equus caballus, familie paardachtigen) Hoogbenig, snel dier; benen eindigen in één teen omgeven door een ronde hoef; huid kort behaard; staart paardensport

paardensport Sport waarbij de deelnemers zich verplaatsen op of met een paard. Er zijn vormen van paardensport met en zonder wedstrijdelement. paardspringen

paardspringen Een oefening waarbij men over een paard springt dat dezelfde maten heeft als het voltigepaard, maar geen handgrepen heeft. Men onderscheidt paardvoltigeren

paardvoltigeren Een reeks oefeningen die worden uitgevoerd op het voltigepaard. Bij het paardvoltigeren, een van de moeilijkste turnnummers, moet paarrijden

paarrijden Een onderdeel dat wordt gereden door een gemengd paar. Bij wedstrijden worden een technisch programma en een vrije kür op muziek getoond. Paauwe, Bastiaan Jacob (Bas)

Paauwe, Bastiaan Jacob (Bas) (Rotterdam 4 oktober 1911-Hoogvliet 28 februari 1989) Nederlands voetballer, maakte tegen Ierland op 8 mei 193

pace car

pace car Een wagen met daarin de wedstrijdleider van een autorace, die tijdens de opwarmronde vóór de deelnemers rijdt op weg naar de start. Achter pacht

pacht Overeenkomst waarbij de verpachter aan de pachter het gebruik van landbouwgrond met of zonder (bedrijfs)gebouwen afstaat voor een bepaalde Pachtkamer

Pachtkamer Kamer van het kantongerecht, belast met de rechtspraak in pachtgeschillen. Zij wordt gevormd door de kantonrechter en twee landbouwdeskundigen. pacifisme

pacifisme (Lat: pax = vrede) Geestesgesteldheid waarbij men geweld onvoorwaardelijk afwijst. Pacifisme kan een persoonlijke stellingname zijn of Pacifistisch-Socialistische Partij

Pacifistisch-Socialistische Partij (PSP) Nederlandse politieke partij. De PSP werd in 1957 gesticht door anti-militaristische christenen en radicale Packard, David

Packard, David (1912-1996) Amerikaans ondernemer. In 1939 richtte Packard samen met William Hewlett de Hewlett-Packard Company op; het beginkapitaal padisjah

padisjah (pad-i shah) Titel voor mohammedaanse vorsten, voornamelijk sultans, die vermoedelijk in de 16e eeuw in gebruik genomen werd. In de Osmaanse padvinderij

padvinderij (scouting) Jeugdorganisatie gebaseerd op het verkenningsspel (Eng.: to scout = verkennen). Eerste organisatie opgericht in 1907 door Baden-Pahud de Mortanges, Charles Ferdinand

Pahud de Mortanges, Charles Ferdinand (Den Haag 13 mei 1896-Den Haag 7 april 1971) Nederlands militair (luitenant-generaal) en ruiter. Hij Paisley, Bob

Paisley, Bob (overl. 1996) Brits voetbalmanager. Paisley was de succesvolste manager in de geschiedenis van het Britse voetbal. Van 1974 tot 1983 Pakoeboewono

Pakoeboewono Naam van twaalf vorsten van Mataram en Soerakarta op Midden-Java. De eerste was Pageran Poeger, die als Soesoehoenan Pakoeboewono PAK's

PAK's (polycyclische aromatische koolwaterstoffen); groep organisch chemische verbindingen die opgebouwd zijn uit koolstof- en waterstofatomen Palestijnen

Palestijnen Arabieren uit Palestina. Na de stichting van de staat Israël in 1948 zochten 700.000 Palestijnen toevlucht in de omringende Arabische landen. Palestijnse Bevrijdingsorganisatie

Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) Organisatie, opgericht in 1964 op initiatief van de Arabische Liga met als doel de vestiging van een democratische

palimpsest

palimpsest (Gr.: palin = terug; psaoo = wrijven) Afgekrabd en opnieuw beschreven (perkamenten) manuscript. De duurte en schaarste van perkament palmpittenolie

Palm, Etta Lubina Johanna

Palm, Etta Lubina Johanna (1743-1799) Nederlands feministe, onderscheidde zich door haar vrije levenswijze en haar politieke activiteiten. Ze trad

Palm, Johannes Henricus van der

Palm, Johannes Henricus van der (1763-1840) Nederlands theoloog, politicus en bekend redenaar. Predikant te Maartensdijk (1785-88), hoogleraar paltsgraaf

palmpittenolie Olie uit zaden van de oliepalm, rood van kleur en goed van kwaliteit. Vooral gebruikt voor voedingsmiddelen en zeepbereiding.

paltsgraaf (Lat: comes palatinus) Vertegenwoordiger van de koning in zijn palts bij de rechtspleging en het beheer van zijn rijksgoed. Evenals de gewone pamflet

pamflet Libel, schotschrift, vlugschrift. Benaming voor een incidenteel verschijnend, kort geschrift met een kritische of hekelende inhoud als reactie panarabisme

P'an Kwang-tan

P'an Kwang-tan (geb. 1898) Vooraanstaand Chinees schrijver en socioloog, verwierf in de jaren dertig bekendheid als propagandist van verbetering Qalat Jarmo

pan-Afrikaanse Spelen Open sportwedstrijden voor Afrikaanse landen, voor het eerst gehouden in 1965 in Brazzaville als vervolg op de zgn. Friendship pan-Afrikanisme

pan-Afrikanisme Stroming die een supranationale Afrikaanse eenheid nastreeft. De dekolonisatie en het onafhankelijk worden van vele Afrikaanse pan-Amerikaanse Spelen

pan-Amerikaanse Spelen Vierjaarlijkse open sportwedstrijden voor atleten van Noord-, Midden- en Zuid-Amerika, Canada en het Caribisch gebied, pan-Amerikanisme

pan-Amerikanisme Het streven naar een gemeenschappelijke politiek door de verschillende staten van Noord- en Latijns Amerika en de Cariben. Doel pan-Arabische beweging

pan-Arabische beweging Beweging die streeft naar een grotere eenheid onder de Arabische landen. De wortels van de pan-Arabische beweging liggen

panarabisme Streven naar eenheid van de Arabische landen; ontstaan begin 20e eeuw, gericht tegen Turkije. Stelde zich spoedig antiwesters en antizionistisch pancasila

pancasila (Ook Panca Sila) Lett: vijf zuilen. Dit zijn de in de preambule van de grondwet opgenomen grondbeginselen waarop de Indonesische eenheidsstaat panchayat

panchayat Raad van vijf of meer leden binnen een djati (kaste), die uitspraken doet over problemen of conflicten binnen de betreffende kaste. De panchayat panchromatische film

panchromatische film Fotografische film die ongeveer even gevoelig is voor de verschillende spectrale kleuren als het menselijk oog.

pandbrief

pandbrief Door een hypotheekbank uitgegeven obligatie.

pandrecht

pandrecht Beperkt recht op niet-registergoederen tot zekerheid voor de voldoening van een schuld. Het BW onderscheidt o.m. vuistpandrecht en bezitloos Paneuropese topconferentie

Paneuropese topconferentie Conferentie van staatshoofden en regeringsleiders in het kader van het CVSE-proces van 19 tot en met 21 november pangeran

pangeran Op Java gebruikte eretitel voor hooggeplaatste personen, in rang direct volgend op de vorst.

pangermanisme

pangermanisme Het streven naar eenheid van alle Germaanse volken. Aanvankelijk was het een met name door de Duitse romantici verwoord gevoel paniekstoornis

paniekstoornis Een aandoening die gepaard gaat met hevige angstaanvallen die meestal zo'n tien minuten duren. Tijdens de angstaanval komen hartkloppingen, panislamisme

Panis, Olivier (geboren Lyon 2 september 1966) Frans autocoureur, maakte in 1994 in een Ligier-Renault zijn debuut in de formule 1 in de Grand Prix panoramische levensschouw

panislamisme Een westerse term om de politieke islamitische solidariteitsbeweging tegen het Westen te omschrijven. Het panislamisme is vooral verbonden Panis, Olivier

panoramische levensschouw Het verschijnsel dat men, met de dood voor ogen, het gehele leven in enkele ogenblikken als in een film aan zich voorbij

panseksualisme

panseksualisme Aanduiding voor opvattingen en theorieën die al het menselijke gedrag trachten te verklaren uit seksuele drijfveren. Meestal wordt panslavisme

panslavisme Cultureel-politieke stroming onder de Slavische volken in de 19e en begin 20ste eeuw, gericht op de vereniging van alle Slaven, die, m.pan-Afrikaanse Spelen

Pao, Sir Yue-Kong

Pao, Sir Yue-Kong (1918-1991) Hongkongs scheepsmagnaat. Pao vluchtte in 1949, vlak voordat in China de communisten aan de macht kwamen, paparazzo

paparazzo (It.; meervoud paparazzi) Benaming van fotojournalist die beroemdheden op allerlei momenten en in allerlei situaties wil fotograferen. Inbreuken paperback

paperback (Eng.) Reuzenpocket, (niet-gebonden) boek waarvan de vellen genaaid of garenloos gebonden zijn en dat voorzien is van een papieren (papier

papier (Gr.: papuros = waterplant) Dun beschrijfbaar materiaal, bestaande uit cellulosevezels, verkregen door vezelpulp na uitschenken, uitwalsen e.Papoea's

Papoea's Oorspronkelijke bewoners van Nieuw-Guinea, met als kenmerken donkere huid, zwartbruine ogen en kroeshaar; grote verschillen tussen paprika

paprika (Capsicum annuum, nachtschadefamilie) Gekweekte plant, 50-80 cm hoog, met hoekige, groene of rode vruchten, die veel vitamine C bevatten. par

par De score die een speler in theorie bij het halen van een bepaalde hole kan maken. Een par is berekend op de lengte en moeilijkheidsgraad van een parachutespringen

parachutespringen Een sport waarbij men vanuit een vliegtuig (of een ander zich daartoe lenend luchtvaartuig zoals een ballon) springt en vliegend paradoxale koude en warmte

paradoxale koude en warmte De gewaarwording van koude of warmte, doordat een willekeurige prikkel inwerkt op de specifieke koude- of warmtereceptor

parafasie

parafasie Een spraakstoornis waarbij tijdens het spreken af en toe de verkeerde woorden uit de mond rollen. Dit kan veroorzaakt worden door een hersenbeschadiging.

parafilie

parafilie Ook seksuele afwijking of seksuele deviatie. Vormen van seksueel gedrag die tegen de heersende maatschappelijke normen en waarden in gaan. parageusie

parageusie Een hallucinatie met betrekking tot de smaakwaarneming.

paragraaf

paragraaf (Gr.: para = erlangs, erbij) Letterlijk: ieder bijgeschreven teken. Vandaar: onderdeel van een geschrift, vooral een onderverdeling van een paragrafie

paragrafie Een schrijfstoornis waarbij tijdens het schrijven onbedoeld misplaatste woorden worden gebruikt. Dit kan veroorzaakt worden door een hersenbeschadiging. paralalie

paralalie Een spraakstoornis waarbij gedurende het spreken steeds onbedoelde klanken worden geuit. Dit kan veroorzaakt worden door een hersenbeschadiging.

parallellisme (psychol.)

parallellisme (psychol.) 1. Psychofysisch parallellisme. Een klassieke opvatting over het lichaam-geestprobleem. Stof en geest worden hier gezien

parallelmarkt

parallelmarkt Notering aan de Amsterdamse effectenbeurs is mogelijk op de officiële markt en op de parallelmarkt De grotere fondsen zijn aan strengere Paralympics

Paralympics Een naar het voorbeeld van de Olympische Spelen opgezet internationaal vierjaarlijks sportevenement voor lichamelijk gehandicapten, paranoïde persoonlijkheid

paranoïde persoonlijkheid Een in de DSM-IV-classificatie opgenomen persoonlijkheidsstoornis, waarbij de relaties met anderen verstoord worden paranoot

paranoot Langwerpig, driekantig zaad van de Bertholletia excelsa, een boom uit Zuid-Amerika. Ca. veertien zaden in de grote, houtige vruchten die paranormaal

paranormaal Verschijnselen waarvoor de gebruikelijke verklaringen te kort schieten. Voorbeelden zijn helderziendheid en psychokinese.

paranormale verschijnselen

paranormale verschijnselen Verschijnselen van buitengewone aard, die onderwerp van studie van de parapsychologie zijn. Men onderscheidt paragnostis

parapenting

parapenting Een sport waarbij men zich met behulp van bijvoorbeeld een helikopter naar een hooggelegen helling (in het Frans pente) laat brengen parapithecus

parapithecus Archeologische en fysisch-antropologische benaming voor een apensoort uit het Oligoceen (periode uit het geologische tijdperk Kenozoïcum) parapraxie

parapraxie De kleine foutjes en vergissingen die gemaakt worden. Voorbeelden zijn misstappen, versprekingen, weglatingen en andere kleine ongelukjes. Parapsychological Association, The

Parapsychological Association, The (PA) Een in 1957 door J.B. Rhine opgerichte organisatie, met als hoofddoel het stimuleren van de samenwerking parapsychologie

parapsychologie Een weinig geaccepteerde tak binnen de psychologie, die zich bezighoudt met paranormale fenomenen. Een probleem voor de serieuze parasailing

parasailing Een sport waarbij men zich hangend op een hoogte van enkele tientallen meters aan een geopende parachute laat voorttrekken door een parate executie, recht van

parate executie, recht van Het recht om zich op de goederen van de schuldenaar te verhalen zonder voorafgaand rechterlijk vonnis. Dit recht komt Pare

Pare (Asa) Stam in Tanzania. Het zijn veetelers en landbouwers (terrasbouw) met gierst en bananen als hoofdproducten. Hun taal behoort tot de Bantoetalen.

pareerstok

pareerstok Lang stuk hout met een handvat in het midden, dat dient als slagwapen en ter afwering van slagen. Het wordt onder andere door Australische parelhoenders

parelhoenders (onderfamilie Numidinae, familie fazanten) Middelgrote hoendervogels uit Afrika. Meestal gespikkeld verenkleed, krachtige poten, Pareto, Vilfredo

paren- Wedstrijdbridge tussen een groot aantal paren. Bij de gebruikelijke telling wordt alleen in rekening gebracht of men per spel beter scoorde bridge, viertallenbridge,

Pareto, Vilfredo (1848-1923) Italiaans econoom en socioloog, hoogleraar te Lausanne vanaf 1893. Bekend door zijn toepassing van wiskundige middelen paria's

paria's (Onaanraakbaren) Laagste groep in het Indiase kastenstelsel. De paria's zijn ontstaan uit groepen die traditioneel volgens hindoemaatstaven onreine pariëtaalkwab

pariëtaalkwab Het aan de achter/bovenzijde gelegen deel van de cerebrale hemisfeer.

Parijs, Verdrag van Oprichtingsverdrag van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS). Op 18 april 1951 getekend door de Benelux-paritaire comités

Parijs-Brussel

Parijs-Brussel Wielerwedstrijd, opgezet door Henri Desgrange in 1893 als wedstrijd voor amateurs, sinds 1906 voor beroepsrenners. De tot de zgn. Parijs-Dakar

Parijs-Dakar Een rally voor auto's, vrachtwagens en motorfietsen, met als plaats van vertrek Parijs en aankomst te Dakar (Senegal), voor het eerst gehouden Parijs-Nice

Parijs-Nice Meerdaagse (gewoonlijk een week durende) wielerwedstrijd voor beroepsrenners van Parijs naar Nice, verreden in het begin van het seizoen. Parijs-Peking

Parijs-Peking Een der eerste rally's ter wereld, in 1907 georganiseerd door het blad Le Matin met als vertrekpunt Parijs en aankomstplaats Peking. In Parijs-Roubaix

Parijs-Roubaix Wielerwedstrijd voor beroepsrenners, in 1896 opgezet door Henri Desgrange. Parijs-Roubaix behoort tot de voorjaarsklassiekers. Daar Parijs, Verdrag van

paritaire comités Belgische publiekrechtelijke lichamen (ruim 80), waarin werknemers en werkgevers in een bedrijfstak (meestal voor heel het land, pariteit (econ.)

pariteit (econ.) Verhouding tussen twee (gelds)waarden. Met name gebruikt voor de wisselkoersen tussen verschillende valuta, daarnaast ook wel voor parkeren

Park, Robert Ezra (1864-1944) Amerikaans socioloog, hoofdfiguur in Chicago School. Grondlegger van de zogenaamde sociale ecologie, een richting parlement

parkeren Het laten stilstaan van een voertuig op de openbare weg voor langere tijd dan nodig is voor in- of uitstappen van passagiers of laden en los

Parkhurst, Helen

Parkhurst, Helen (1887-1973) Amerikaans onderwijzeres en pedagoge, werkte enige tijd samen met Maria Montessori. Vanuit de praktijk en onder parkinsonmiddelen

Parkinson, Cyril Northcote (1909-1993) Brits historicus en schrijver. Parkinson werd vooral bekend door zijn 'wetten', die hij o.a. formuleerde in 'Parkinson, ziekte van

Parkinson, ziekte van (paralysis agitans) Op oudere leeftijd veel voorkomende chronische ziekte van het zenuwstelsel met vooral stoornissen in houding Park, Robert Ezra

parkinsonmiddelen Ook anti-parkinsonmiddelen. Medicijnen die ingezet kunnen worden tegen de ziekte van Parkinson. Zij verlichten de symptomen, Parkinson, Cyril Northcote

parlement Volksvertegenwoordiging, in Nederland de Staten-Generaal.

parlementair enquêterecht

parlementair enquêterecht Zwaarste middel dat het parlement heeft om de regering te controleren. Het stelt de Kamer(s) in de gelegenheid om onafha

parlementair kabinet

parlementair kabinet (meerderheidskabinet) Kabinet dat een programmatische binding heeft met fracties die samen een meerderheid in de Tweede

parlementair stelsel

parlementair stelsel Regeringsstelsel waarin een parlement van gekozen volksvertegenwoordigers in naam van het volk regeert. Het parlementaire Parlementaire Handelingen (België)

Parlementaire Handelingen (België) Verslag van de vergaderingen van Senaat en Kamer van Volksvertegenwoordigers, verzorgd door de Dienst Parool, Het

Parool, Het Sterk Amsterdams georiënteerd dagblad. In 1941 als illegaal blad voortgekomen uit de Nieuwsbrieven van Pieter 't Hoen (F.J. Goedhart). Parsons, Elsie Clews

Parsons, Elsie Clews (1875-1941) Amerikaans antropologe. Parsons is vooral bekend door haar onderzoeken onder de Pueblo-Indianen in Noord-Parsons, Talcott

Parsons, Talcott (1902-1979) Amerikaans socioloog. Is een der belangrijkste figuren in de ontwikkeling van de naoorlogse sociologie. Jarenlang gold Parti des Réformes et de la Liberté

Parti des Réformes et de la Liberté (PRL) Belgische liberale partij, in 1979 ontstaan door samengaan van de Parti des Réformes et de la Liberté participatie

participatie Het deelnemen aan iets. Participatie zal waarschijnlijk optreden als de hieraan verbonden risico's laag ingeschat worden en de eraan verbonden particularisme

particularisme Het stellen van het particulier of plaatselijk belang boven het algemeen belang; het tegemoettreden en behandelen van mensen op grond particularisme/universalisme

particularisme/universalisme Sociologisch begrippenpaar; één van de patroonvariabelen die door de Amerikaanse socioloog Talcott Parsons zijn particulier initiatief

particulier initiatief Verzamelnaam voor alle niet-overheidsorganisaties, die werkzaam zijn op het gebied van de maatschappelijke hulpverlening, de Partij van de Arbeid

Partij van de Arbeid (PvdA) Nederlandse politieke partij. De stichting van de PvdA op 9 februari 1946 was een rechtstreeks gevolg van het streven Partij voor Vrijheid en Vooruitgang

Partij voor Vrijheid en Vooruitgang (PVV; Parti pour la Liberté et le Progrès; PLP) Belgische liberale partij, in 1961 voortgekomen uit de Liberale paspoort

paspoort Door een staat uitgegeven identiteits- en legitimatiebewijs. Het dient als bewijs dat de houder de betreffende nationaliteit bezit en degene Pasquier, Arthur

Pasquier, Arthur (1883-1963) Frans gangmaker, was aanvankelijk beroepswielrenner, maar werd later motorbaanrenner. Pasquier reed o.a. tegen Jan passende arbeid

passende arbeid Begrip uit de werkloosheidswetgeving. Een werkloze die weigert passende arbeid te aanvaarden verliest zijn recht op een uitkering. passief-agressieve persoonlijkheid

passief-agressieve persoonlijkheid Een type persoonlijkheid die weigert zelf verantwoordelijkheid te nemen voor het eigen leven. Tegelijkertijd pasteuriseren

pasteuriseren Verhitting van bederfelijke vloeistoffen tot een temperatuur die onder het kookpunt ligt, totdat de meeste micro-organismen zijn gedood. Pathanen

Pathanen (Pasjtoenen) Stammenvolk in Afghanistan en West-Pakistan. Spreken het Pasjtu, behorend tot de Indo-iraanse taalfamilie, en zijn overwegend pathologie

pathologie (ziektenleer) Wetenschap die zich bezighoudt met de oorzaken, het verloop en de indeling van ziekten en de daarbij in het lichaam optredende patiëntenrecht

patiëntenrecht Recht m.b.t. de rechten van patiënten. Tot die rechten behoren het recht op informatie over de diagnose, de wijze van behandeling, d

pato

pato Een balspel voor twee teams van elk vier ruiters op een veld van 180-220 m bij 80-90 m, die een bal in het doel van de tegenpartij moeten gooien. Patrese, Riccardo

Patrese, Riccardo (geboren Padua 17 april 1954) Italiaans autocoureur, debuteerde in 1977 in de formule 1. Hij bleek een snelle, maar ook spectaculaire patriarchaat

patriarchaat Samenleving waarin mannen in alle opzichten de boventoon voeren. Aanvankelijk in de culturele antropologie gebruikt voor samenlevingen patriciërs

patriciërs 1. Leden van de oude adellijke geslachten in het Romeinse Rijk. De patriciërs stelden de Senaat samen, kozen uit eigen kring de magistraten patrijzen

patrijzen (geslacht Perdix, familie fazanten) Middelgrote hoenderachtigen die in open terreinen leven (heiden, venen en cultuurlandschappen). Standvogels. patrilineale afstamming

patrilineale afstamming Afstamming van een voorouder in mannelijke lijn. Verwantschapsprincipe dat in veel niet-westerse samenlevingen voorkomt,

Patrimonium

Patrimonium (Lat.: erfgoed der vaderen) Nederlandse protestantse sociale organisatie, opgericht in 1877 door Klaas Kater. Geen echte arbeidersorganisatie, patronage

patronage Begrip voor een met name in traditionele samenlevingen wijdverbreide sociale relatie tussen twee personen, meestal handelend namens gezin patroonherkenning

patroonherkenning (pattern recognition) Eigenschap van intelligente systemen (mensen, dieren, computers) om (ingewikkelde) patronen in een blik pattern variables

pattern variables (patroonvariabelen) Sociologisch begrip, ingevoerd door de Amerikaanse theoreticus Talcott Parsons, verwijzend naar dimensies Patterson, Floyd

Patterson, Floyd (geboren Waco 4 januari 1935) Amerikaans bokser, werd reeds op zestienjarige leeftijd winnaar van de Golden Gloves, welk toernooi Pau T'ing-po

Pau T'ing-po (1728-1814) Vermaard verzamelaar en uitgever van zeldzame manuscripten tijdens de Tsj'ing-dynastie (1644-1911). In zijn huisbibliotheek Paulen, Adriaan

Paulen, Adriaan (Haarlem 12 oktober 1902-Eindhoven 9 mei 1985) Nederlands ingenieur en sportbestuurder. Hij nam als atleet deel aan de Olympische Pauliana, actio

Pauliana, actio Naam ontleend aan het Romeinse recht voor de vordering waarmee schuldeisers kunnen optreden tegen schuldenaars die het verhaal Paulsen, Friedrich

Paulsen, Friedrich (1846-1908) Duits pedagoog en neokantiaans filosoof. Van 1878 tot zijn dood hoogleraar te Berlijn. Zijn 'Geschichte des gelehrten Paulsen, Louis

Paulsen, Louis (Nassengrund 15 januari 1833-Nassengrund 18 augustus 1891) Duits schaakmeester. Van 1854-60 verbleef Paulsen in de VS en nam Pauwels, François Désiré

Pauwels, François Désiré (1888-1966) Nederlands jurist, dichter en schrijver. Hij studeerde rechten en vestigde zich in 1915 te Amsterdam als str

Pavlov, Ivan Petrovitsj

Pavlov, Ivan Petrovitsj (1849-1936) Russisch fysioloog, hoogleraar te Sint-Petersburg in de farmacologie en de fysiologie. Pavlov verrichtte zijn gehele PCA

PCA Professional Chess Association, organisatie van beroepsschakers, in 1993 opgericht door regerend wereldkampioen Gary Kasparov en diens Britse PCB's

PCB's (polychloorbifenylen) Koolstofverbindingen die ontstaan door chlorering van bifenyl. Worden op grote schaal toegepast in de industrie en techniek. Pear

Pear (Samre) Volk in het oosten van Cambodja. Het zijn voornamelijk rijstbouwers. Hun traditionele cultuur is grotendeels verdwenen. Zij integreren peasant

peasant Traditionele boer, meestal woonachtig in een ontwikkelingsland. De peasant produceert in eerste instantie voor zelfvoorziening, alleen zijn peasant-society

peasant-society Aanduiding in de culturele antropologie voor pre-industriële samenlevingen waarvan het overgrote deel uit boeren bestaat. Dezen PEC

PEC Voetbalclub uit Zwolle (officieel Prins Hendrik Ende Desespereert Niet Combinatie), opgericht in 1910. Terrein: Gemeentelijk Sportpark, met pecannoot

pecannoot Langwerpige vrucht van de Carya pecan, een boom uit de okkernootfamilie, met een hoekige dop en smakelijk vruchtvlees. Aangeplant pedagogiek, dialectische

pedagogie(k)

pedagogie(k) Ook opvoedkunde. Tak van wetenschap die zich specifiek richt op het kind in de opvoedingssituatie. De pedagogiek is verwant met de Pedagogische Academie voor het Basisonderwijs

pedagogiek, dialectische Filosofisch-wetenschappelijke stroming in de pedagogiek waarvan o.a. de Oostenrijkse pedagoog Joseph Derbolav en zijn pedagogiek, emancipatorische

pedagogiek, emancipatorische De pedagogiek die streeft naar bevrijding (emancipatie) van de mens door hem bewust te maken van de krachten die pedagogiek, historische

pedagogiek, historische Wetenschap die zich bezighoudt met de historische ontwikkeling van opvoeding, vorming en onderwijs. Meestal gebeurt

pedagogiek, orthopedagogiek,

pedagogiek, sociale

pedagogiek, sociale Van de Duitse pedagoog F. Diesterweg afkomstige term, die historisch gezien verschillende betekenissen heeft gehad, o.a. de pedagogiek, vergelijkende

pedagogiek, vergelijkende De vergelijkende studie van de ontwikkeling van het pedagogisch denken in verschillende landen en culturen.

Pedagogische Academie voor het Basisonderwijs (pabo) Nederlandse vierjarige opleiding tot leraar aan een basisschool; voortzetting van de vroegere pedagogische psychologie

pedagogische psychologie Vorm van toegepaste psychologie, gericht op het bestuderen van de psychologische aspecten van opvoeden en leren. Vanuit

pederastie

pederastie De seksuele omgang van een volwassen man met kinderen van hetzelfde geslacht. Pederastie is een voorbeeld van pedofilie.

Pedi

Pedi Stam in Transvaal (Zuid-Afrika). Zij leven in het thuisland Lebowa, maar de meeste mannen zijn migrante arbeiders in industriesteden buiten Lebowa. pedicure

pedicure Beroep gericht op het verzorgen van voeten; voornaamste taak is het onbloedig behandelen van eelt en likdoorns. Zowel in Nederland als pedofilie

pedofilie Een zeer sterke aantrekkingkracht voelen tot kinderen. Seksuele gevoelens spelen daarbij een rol, maar ook interesse in de gevoels- en denkwereld peer group

peer group Ook intieme groep. Groep mensen die in sociaal opzicht een gelijkwaardige positie inneemt. In de sociologie en in de sociale psychologie peers

peers Leden van de Britse hoge adel die recht hebben op een zetel in het Hogerhuis. Tot de peers behoren, naast een aantal aartsbisschoppen en bisschoppen Peeters, Edward

Peeters, Edward (1873-1937) Belgisch (Vlaams) pedagoog en schrijver. Onderwijzer te Oostende en stichter van het Bureau International de Documentation Pele

Pele (eigenlijk Edson Arantes do Nascimento, geboren Três Coraçoes 23 oktober 1940) Braziliaans voetballer, debuteerde op zeventienjarige leeftijd Pellenaars, Cornelius Petrus (Kees)

Pellenaars, Cornelius Petrus (Kees) (Terheijden 10 mei 1913-Breda 30 januari 1988) Nederlands wielrenner, werd in 1934 wereldkampioen op pelota

pelota Een balspel dat wordt gespeeld door twee personen of twee ploegen van twee of drie personen in een afgesloten ruimte, waarvan drie muren pendeldiplomatie

Pen, Jan (geb. 1921) Nederlands econoom. Ambtenaar Economische Zaken (1947-56), o.m. hoofd Directie Algemene Economische Politiek. Hoogleraar peperachtigen

pendeldiplomatie Diplomatieke bemiddeling door voortdurend heen en weer reizen tussen de verschillende partijen. Deze stijl van diplomatie werd peniskoord

peniskoord Om het middel gebonden touw of gordel, waarmee de penis omhoog gehouden wordt. Het peniskoord wordt onder andere door Indianen penisnijd

penisnijd In de psychoanalyse wordt deze term gebruikt voor de (onbewuste) jaloezie die bij vrouwen en meisjes ontstaat wanneer ze ontdekken dat penissymbool

penissymbool Volgens Freud bestaat er een keur van voorwerpen die bijvoorbeeld in dromen als zinnebeeld gebruikt worden voor het mannelijke lid. penitentiair recht

penitentiair recht Deel van het strafrecht dat zich bezighoudt met de toe te passen sancties (straffen en maatregelen) en de tenuitvoerlegging daarvan. Penitentiaire kamer

Penitentiaire kamer Kamer van het Arnhemse gerechtshof die zich bezig houdt met penitentiaire zaken.

Penobscot

Penobscot Indianenstam in reservaten in Maine (VS). Vroeger waren het semi-sedentaire jagers, vissers en verzamelaars. Hun taal behoort tot de Algonkwijnse pensioen

pensioen Periodieke uitkering wegens ouderdom, invaliditeit en overlijden, die direct of indirect afkomstig is van de vroegere werkgever of werkkring, pensioenbreuk

pensioenbreuk Breuk in de opbouw van het pensioenrecht (pensioen), die ontstaat wanneer bij verandering van baan de in de vorige werkkring opgebouwde pensioenreglement

pensioenreglement (Nederland) Reglement waarin de pensioenregeling van de deelnemers aan een pensioenfonds of pensioenverzekering is vastg

pensioenstelsel (België)

pensioenstelsel (België) Verplicht sociaal zekerheidsstelsel dat beveiligt tegen het risico van de oude dag: het bezorgt hen een vervangingsinkomen pensioenverzekering

pensioenverzekering Een vorm van levensverzekering. Bij de pensioenverzekering ontvangt men tegen betaling van premie op een bepaalde leeftij

pensionering

pensionering Het op latere leeftijd - al dan niet verplicht - afstand doen van beroepsarbeid. In westerse samenlevingen meestal rond het zestigste jaar. Pen, Jan

peperachtigen (familie Piperaceae, orde Piperales) Kruiden, struiken en slingerplanten met vaak vlezige bladeren en kleine bloemen. Tien geslachten pepermunt

pepermunt (Mentha piperita, lipbloemenfamilie) Plant met lila bloemen in hoofdjes of schijnaren. Bevat pepermuntolie die door destillatie uit de bladeren peplos

peplos In de Griekse Oudheid een kledingstuk voor vrouwen: een vierkante lap, die op beide schouders werd vastgespeld en in plooien tot op de enkels peppil

peppil Populaire benaming voor pil die gebruikt wordt ter onderdrukking van vermoeidheid. Bevat amfetamine of daarvan afgeleide stoffen.

perceptie, auditieve

perceptie, auditieve Het waarnemen van geluiden.

perceptuele afweer

perceptuele afweer Het verhogen van de drempel voor onaangename stimuli voordat deze tot het bewustzijn doordringen. Dit komt bijvoorbeeld aan perceptuele sensitisatie

perceptuele sensitisatie Ook perceptuele vigilantie. Het verlagen van de waarnemingsdrempel voor aangename stimuli, zodat minder sterke prikkels

perchloorethyleen

perchloorethyleen (tetrachlooretheen, per) Koolstofverbinding. Kleurloze vloeistof met karakteristieke geur; dichtheid 1624 kg/m3; kookpunt: 121°peren

peren (geslacht Pyrus, rozenfamilie) Houtige planten met eironde, gezaagde bladeren en tot drie cm grote, witte bloemen in schermvormige trossen; periodiek

periodiek Geregeld verschijnende gedrukte uitgave die nieuws en/of verstrooiing brengt: tijdschrift (van opinieweekblad tot wetenschappelijk kwartaalschrift).

periodieke onthouding

periodieke onthouding Onbetrouwbare methode van anticonceptie, die berust op seksuele onthouding gedurende de dagen van de menstruatiecyclus periscoop

periscoop Kijker waarin de lichtstralen eerst 90° worden omgebogen en onderin weer worden teruggebogen. Wordt gebruikt om de omgeving vanuit perkament

perkament (Lat.: pergamena charta = papier uit Pergamum) Ongelooide, gepolijste dierehuid (als schrijf-, bindmateriaal). De huiden worden goed afgeschrapt, Permanent Hof van Arbitrage

Permanent Hof van Arbitrage Internationaal scheidsgerecht, evenals het Internationaal Gerechtshof gevestigd in het Vredespaleis in Den Haag. Het Permanent Hof van Internationale Justitie

Permanent Hof van Internationale Justitie Rechtbank van de Volkenbond, opgericht in 1920 en geopend in 1922 in Den Haag om internationale permanente educatie

permanente educatie (éducation permanente) Opvatting die de noodzaak van herhaalde perioden van vorming en onderwijs, niet alleen voor kinde

Perry, Frederick John

Perry, Frederick John (1909-1995) Brits tennisser en tafeltennisser. Perry maakte eerst naam door wereldkampioen tafeltennis te worden (Boedapest pers

pers Het geheel van gedrukte berichtgeving in de vorm van kranten, tijdschriften, brochures, pamfletten e.d. Functies van de pers zijn velerlei en lopen perseveratie

perseveratie Dwangmatige herhalingen in de gedachtengang die nergens toe leiden.

persistentie

persistentie De weerstand die synthetische koolstofverbindingen bieden aan biologische afbraak. Veel bestrijdingsmiddelen worden moeilijk afgebroken personalistische psychologie

personalistische psychologie Stroming in de psychologie waarin de nadruk wordt gelegd op de studie van de mens als uniek individu. In het bijzonder personaliteitsbeginsel

personaliteitsbeginsel Beginsel in het internationaal privaatrecht en het internationaal strafrecht dat het land van herkomst het op de persoon toepasbare personeelsbeleid

personeelsbeleid Opstellen en uitvoeren van gedragsregels van een organisatie ten opzichte van de werknemers in die organisatie. Tot het personeelsbeleid personeelspsychologie

personeelspsychologie Tak van de psychologie die menselijke prestaties in het werk probeert vast te stellen en te voorspellen. Daarnaast wordt personeel personeelswerk

personeelswerk Werkzaamheden in bedrijven, organisaties, e.d., omvattend de werving, selectie en introductie van werknemers, uitvoeren van sociale personenbelasting (België)

personen- en familierecht

personen- en familierecht Onderdeel van het burgerlijk recht, behandeld in het eerste Boek van het BW. Tot de zaken die hier worden geregeld behor

personenbelasting (België) Inkomstenbelasting geheven op het globale (samengetelde) inkomen van de rijksinwoners. De personenbelasting onde

personificatie

personificatie 1. (persoonsverbeelding) Belichaming, incarnatie als persoon. Een vorm van beeldspraak waarbij levenloze dingen of abstracte begrippen persoonlijkheid

persoonlijkheid Een moeilijk te definiëren begrip dat staat voor de eigenschappen van een persoon. Het woord persoonlijkheid stamt af van het Latijnse persoonlijkheidsleer

persoonlijkheidsleer Ook persoonlijkheidspsychologie en soms personologie. De systematische bestudering van de persoonlijkheid.

persoonlijkheidsstoornis

persoonlijkheidsstoornis 1. Een stoornis in de persoonlijkheid die niet alleen voor de betrokkene zelf, maar ook voor diens omgeving lastig is. Dit persoonlijkheidstest

persoonlijkheidstest Psychologische test voor het maken van een persoonlijkheidsbeoordeling, meestal toegespitst op typerende gedragswijzen. Hiertoe persoonlijkheidstheorieën

persoonlijkheidstheorieën Een theoretisch kader waarbinnen normaal en abnormaal gedrag en de mogelijkheden tot verandering van ongewenst gedrag persoonlijkheidstrekken

persoonlijkheidstrekken Duurzame eigenschappen die een persoonlijkheid in meer of minder sterke mate kan bezitten. 1. De Amerikaanse psycholoog persoonlijkheidsvragenlijst

persoonlijkheidsvragenlijst Lijst met een door een proefpersoon te beantwoorden groot aantal schriftelijke vragen die betrekking hebben op eigenscha

persoonsregistraties, Wet

persoonsregistraties, Wet Wet van 1988 die regels stelt aan het houden van een al dan niet geautomatiseerd bestand van persoonsgegevens. Bedrijven

perspectief (alg.)

perspectief (alg.) De waarneming van de ruimtelijke samenhang van voorwerpen op verschillende afstanden van de waarnemer. Hierbij spelen een perversie

perversie het altijd of alleen dan bereiken van een orgasme wanneer er juist geen 'normaal' genitaal contact plaatsvindt. Perversie is een enigszins verouderd perzik

perzik (Prunus persica, rozenfamilie) Boom met roze bloemen, oorspronkelijk uit China. In vele variëteiten gekweekt om de grote, smakelijke, sappige pessarium

pessarium (vrouwenring) Ringvormig voorwerp dat in de vagina wordt aangebracht en steun geeft bij een verzakking van vagina en/of baarmoeder. Pessoa, Nelson

Pessoa, Nelson (geboren 1935) Braziliaans ruiter, behaalde met Gran Geste in 1966 het Europees kampioenschap springconcours. Pessoa behoorde Pestalozzianum

Pestalozzi, Johann Heinrich (1746-1827) Zwitsers pedagoog en (Duits) schrijver. Hij studeerde te Zürich theologie en rechten en kwam daar in aanraki

Pestalozzianum Naar de Zwitserse opvoedkundige Johann Heinrich Pestalozzi vernoemd Zwitsers instituut, dat als doelstelling heeft het Zwitserse Pestalozzi, Johann Heinrich

pesticiden

pesticiden Bestrijdingsmiddelen. Deze term omvat herbiciden, fungiciden, nematociden, insecticiden enz.

Petalo, Koko

Petalo, Koko (1942-1996) Zigeunerleider. Petalo, wiens voorouders eind 19de eeuw in Nederland neerstreken, was de ongekroonde koning van de pétanque

pétanque Een variant van jeu de boules die wordt gespeeld door twee of meer personen (of ploegen) met boules op een afgebakend terrein met een peterselie

Peter's principle

Peter's principle In iedere hiërarchische organisatie zullen de werknemers opklimmen tot het niveau waarop zij onbekwaam zijn. Deze wet is opgesteld Petit Breton

Peters, Carl Friedrich (1779-1827) Duits muziekuitgever. P. was aanvankelijk boekhandelaar, maar kocht in 1814 de muziekuitgeverij van Franz An

peterselie (Petroselinum crispum, schermbloemenfamilie) Plant met van onderen drievoudig geveerde en van boven drietallige bladeren, geelachtig Petersen, Peter

Petersen, Peter (1884-1952) Duits pedagoog; in 1920 directeur Lichtwarkoberschule te Hamburg. Vanaf 1923 hoogleraar opvoedingswetenschappen Peters, Carl Friedrich

Petit Breton (eig. Lucien Mazan, Plessé 18 oktober 1883-20 december 1917) Frans wielrenner, won tweemaal de Tour de France. Hij werd na zijn petitie

petitie Verzoekschrift. Het recht van petitie - het recht om een verzoekschrift in te dienen bij de overheid - is een van de grondrechten.

petrochemische industrie

petrochemische industrie Tak van de chemische industrie die gespecialiseerd is in de bereiding van chemische producten uit aardolie en aardgas. Petrosjan, Tigran Vartanovitsj

Petrosjan, Tigran Vartanovitsj (Tbilisi 17 juni 1929 - Moskou 13 augustus 1984) Sovjetrussisch schaker, werd internationaal meester in 1950, gro

Pettenkofer, Max Joseph von

Pettenkofer, Max Joseph von (1818-1901) Duits chemicus en hygiënist, was aanvankelijk apotheker en werd in 1853 hoogleraar medicinale chemie petting

petting Amerikaanse term voor vrijen, meestal met betrekking tot het uit de jaren vijftig bekende patroon van heimelijk seksueel contact tussen jongens Petty, William

Petty, William (1623-1687) Engels geleerde die op vele gebieden publiceerde. Hij studeerde medicijnen, onder andere te Utrecht, Parijs en Oxford. peulvruchten

peulvruchten Tuinbouwgewassen uit de vlinderbloemenfamilie, waarvan de eetbare vrucht een meerzadige peul is. De meeste peulvruchten zijn afkomstig peuter

peuter Benaming voor een kind van ca. 1 tot 4 jaar. Leert in deze periode o.m. lopen en wordt zindelijk. Mede daardoor gaat het zichzelf steeds meer peuterspeelzaal

peuterspeelzaal Inrichting voor dagopvang, verzorging en opvoeding van kinderen tussen ca. 1 en 4 jaar. Een verschil met crèches is de actieve deelname Pfaff, Jean-Marie

Pfaff, Jean-Marie (geboren Lebbeke 4 december 1953) Belgisch voetballer, kwam als doelverdediger 63 maal uit voor de Belgische nationale ploeg. phalanstère

phalanstère Arbeids- en leefgemeenschap (commune) zoals die door de Franse utopisch socialist Charles Fourier (1772-1837) gepropageerd werd PHARE

PHARE (Frans: Pologne/Hongrie; aide à la reconstruction des économies) Belangrijkste hulpprogramma van de Europese Unie dat gericht is op de Philantropinum

phi-fenomeen Ook stroboscopische beweging. De waarnemingsillusie dat verschillende statische beeldjes lijken te bewegen als zij elkaar snel opvolgen. Piaget, Jean William Fritz

Philantropinum Kostschool, die in 1774 door de Duitse pedagoog Johann Bernard Basedow te Dessau werd gesticht en volgens verlichte opvoedkundige Philips N.V.

Philips N.V. Omvangrijkste industriële onderneming in Nederland en een der grootste elektronische industrieën ter wereld. Opgericht in 1891 te Eindhoven phi-fenomeen

Piaget, Jean William Fritz (1896-1980) Zwitsers zoöloog en psycholoog, hoogleraar te Genève en Parijs en directeur van het Institut J.J. Rouseau pibloktoq

pibloktoq Ook Arctische hysterie. Een bij Eskimo's voorkomende geestelijke stoornis, die wel wat weg heeft van latah. Het betreft hier een aanval die pica (psychol.)

pica (psychol.) Pica is een Latijns woord voor ekster. In de psychiatrie wordt deze term gebruikt voor de ziekelijke neiging om niet eetbare dingen, Pick, ziekte van

Pick, ziekte van Een vorm van dementie die zich al op vrij jonge leeftijd ontwikkelt en waarbij sprake is van een ernstige achteruitgang van verstandelijke Picten

Picten Volksstam gevestigd in Schotland ten noorden van de Clyde en in het noorden en westen van Ierland, vóór de komst van de Kelten. De Kelten pied noir

pied noir Benaming voor de leden van de Franse gemeenschap in het voormalige Franse département Algerije. Juist de aanwezigheid van een omvangrijke piekervaring

piekervaring Het boven zichzelf uitstijgen, waardoor de grenzen met de wereld vervagen. Het voorkomen van dit mystieke, harmonieuze en intens plezierige Pierce, John Robinson

Pierce, John Robinson (geb. 1910) Amerikaans elektro-technisch ingenieur, verbonden aan Bell Telephone Laboratories (1936), directeur van de Pierson, Nicolaas Gerard

Pierson, Nicolaas Gerard (1839-1909) Nederlands bankier, econoom en staatsman. Bekleedde hoge posten in het bankwezen, was o.a. president van Pieter Baan Centrum, Het

Pieter Baan Centrum, Het Psychiatrische observatiekliniek van het gevangeniswezen, gevestigd te Utrecht. De naam is ontleend aan de oprichter en

Pieters Graafland, Eddy Laurens

Pieters Graafland, Eddy Laurens (geboren Amsterdam 5 januari 1934) Nederlands voetballer, kwam als doelverdediger 47 maal uit voor het Nederlands Pigou, Arthur Cecil

Pigou, Arthur Cecil (1877-1959) Brits econoom, hoogleraar te Cambridge (1908-1943). Zag economische welvaart als deel van sociaal welzijn ('Wealth pijlerstructuur

pijlerstructuur Term waarmee de inrichting van de Europese Unie (EU) wordt beschreven. De EU bestaat uit drie pijlers. De eerste pijler is het gewijzigde pijnbank

pijnbank Primitief soort operatietafel, voorzien van allerlei folterinstrumenten. De pijnbank werd in de meeste Westeuropese landen tot aan de Franse Pijnenburg, Johannes Baptist Norbertus (Jan)

Pijnen, René (geboren Woensdrecht 3 september 1946) Nederlands wielrenner, blonk zowel op de weg als op de baan uit. In 1968 was hij lid van d

Pijnenburg, Johannes Baptist Norbertus (Jan) (Tilburg 15 februari 1906-Tilburg 2 december 1912) Nederlands wielrenner, won zeventien zesdaagsen. Pijnen, René

pijnlijke geslachtsgemeenschap

pijnlijke geslachtsgemeenschap (dyspareunie) Het optreden van pijn tijdens de geslachtsgemeenschap. Deze pijn kan optreden bij het binnenkomen pijnwaarneming

pijnwaarneming Ook pijnperceptie en nociceptie. De ervaring van pijn is van vitaal belang voor het overleven. Het is een acuut waarschuwingssignaal pijnzin

pijnzin Gewaarwording van pijn is voor mens en dier van belang, omdat het een waarschuwende functie heeft. Net zo goed als door 'beloning' kan gedrag pijpleiding

pijpleiding Geheel van buizen, met bijbehorende pompen, afsluiters en meet- en regelstations, voor het transport van gassen, vloeistoffen en soms ook pikeur

pikeur De menner van een paard tijdens een draverij, die op de sulky zit.

pikorde

pikorde (Eng: pecking order) De dominantiehiërarchie. De term werd in 1935 voor het eerst gebruikt door T. Schjelderup-Ebbe om de hiërarchie bij Pillsbury, Harry Nelson

Pillsbury, Harry Nelson (Sommerville 5 december 1872-Philadelphia 17 juni 1906) Amerikaans schaakmeester die als vrijwel onbekend speler in 1895

pinch hitter

pinch hitter Een speler die wordt ingezet als wisselspeler in een belangrijke fase van een wedstrijd om met een doelpunt de wedstrijd te beslissen. De Pindari-stammen

pin-code

pin-code Een soort elektronische handtekening waarmee een rekeninghouder zich kan identificeren bij betalings- en geldopnametransacties. De pin-Piquet, Nelson

Pindari-stammen Oorspronkelijk foeriers van de moslim- en later van de Mahratten-legers in India (18e eeuw). Zij kregen geen soldij, maar het werd Pinel, Philippe

Pinel, Philippe (1745-1826) Frans arts; was van mening dat geesteszieken zonder tot dan toe gebruikelijke barbaarse middelen (als dwangbuizen, purgatie, pink

pink Vrouwelijk rund tussen acht en achttien maanden oud. Het mannetjesdier van die leeftijd wordt wel pinkstier genoemd. Jongere dieren heten kalveren.

Piquet, Nelson (eigenlijk Nelson Souto Major; geboren Rio de Janeiro 17 augustus 1952) Braziliaans autocoureur, nam na onenigheid met zijn vader pirated edition

pirated edition (pirateneditie) Een editie van een stuk (van bijv. Shakespeare), die niet gebaseerd is op een door de schrijver of de eigenaar goedgekeurd pistool van groot kaliber

pistool van groot kaliber Een wedstrijdsport waarbij men met een vuistvuurwapen vanaf 25 m 30 schoten afvuurt op een schietschijf met tien cirkels

pistoolschieten

pistoolschieten Een wedstrijdsport waarbij men met een pistool zo veel mogelijk punten bij elkaar moet schieten op een schietschijf. Er zijn vijf wedstrijdvormen: Pitlo, Adriaan

Pitlo, Adriaan (1901-1987) Nederlands jurist. Hij was achtereenvolgens opleider voor het notariaatsexamen (1927-1938), lector voor de notariële opleiding pixel

pixel Oorspronkelijk Engelse term, afgeleid van picture element (beeldelement), die betrekking heeft op digitale beeldtechnieken. Een pixel kan wel PKK

PKK Turks-Koerdische Arbeiderspartij. De PKK, geleid door Abdullah Ocalan, voert vanaf 1984 in het bergachtige zuidoosten van Turkije een guerrilla plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis

plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis (dwangverpleging) Maatregel in het strafrecht. De rechter kan verpleging in een psychiatrisch ziekenhuis plaatwerk

plaatwerk Boek met veel prenten.

placebo

placebo Een als geneesmiddel gepresenteerde stof die geen werkzame bestanddelen bevat. Placebo's kunnen bijvoorbeeld alleen onschadelijk zetmeel plagiaat

plagiaat Het zonder toestemming overnemen van (gedeelten van) teksten van een ander en deze uitgeven voor eigen werk. Plagiaat vormt een inbreuk plakkaat

plakkaat Publieke verklaring vervat in een aanplakbiljet of open brief. Het bekendste plakkaat is het Plakkaat of Akte van Verlatinghe, waarmee het Planbureau

Planbureau Wetenschappelijk economisch adviesorgaan van de Belgische overheid (opgericht 1970), ressorterend onder ministerie van Economische Planckaert, Eddy

Planckaert, Eddy (geboren Nevele 22 september 1958) Belgisch wielrenner, broer van Willy (geboren 1944) en Walter (geboren 1948), die eveneens planning

planning Overzicht van alle toekomstige activiteiten en het tijdstip, de plaats, de productiemiddelen en de arbeidskrachten die aan deze activiteiten plano

plano In plano: in (eenzijdig bedrukte) ongevouwen vellen.

Plantijn, Christoffel

Plantijn, Christoffel (eig. Christophe Plantin; ca. 1520-1589) Zuid-Nederlands drukker en uitgever van Franse afkomst. Zijn in 1555 in Antwerpen plaswekker

plaswekker Een apparaat dat gebruikt wordt tegen bedplassen. Het wordt gemaakt in verschillende uitvoeringen, maar de essentie ervan is dat er een Plateau-Indianen

Plateau-Indianen Verzamelnaam voor de Indianenstammen die het plateau in de noordwestelijke VS en zuidwestelijk Canada bewoonden. Leefden

Platform over Europese Veiligheidsbelangen

Platform over Europese Veiligheidsbelangen In het kader van de revitalisering van de WEU in oktober 1987 in Den Haag aangenomen document, platonische liefde

platonische liefde 1. Een belangrijk onderdeel van de ideeënwereld van Plato. Liefde of Eros vatte hij op als het streven van de ziel naar echte, mooie platvissen

platvissen (orde Pleuronectiformes, klasse beenvissen) Sterk afgeplatte vissen met twee ogen naast elkaar op de bovenliggende zijde, die meestal duidelijk Plechanov, Georgij Valentinovitsj

Plechanov, Georgij Valentinovitsj (1856-1918) Russisch socioloog en politicus. Medeoprichter eerste Russische sociaaldemocratische organisatie pleeggezin

pleeggezin Gezin dat voor kortere of langere tijd het onderhoud en de opvoeding van een minderjarige op zich neemt. Men spreekt niet van pleeggezin pleegkind

pleegkind In Nederland een minderjarige beneden 18 jaar, die wel in een gezin, maar niet door ouders, bloedverwanten of voogd wordt opgevoed en pleegzorg

pleegzorg Onderdeel van de jeugdhulpverlening (kinderbescherming) dat zich bezig houdt met de plaatsing van minderjarigen in pleeggezinnen.

pleinvrees

pleinvrees (agorafobie) Ziekelijke angst voor grote, open ruimten. Evenals andere fobievormen te herleiden tot een neurotische projectie van innerlijke Plesman, Albert

Plesman, Albert (1889-1953) Nederlands luchtvaartpionier, oprichter van de KLM (1919). Vooral als president-directeur (sinds 1946) bouwde hij Pleven-plan

Pleven-plan Plan uit 1950 van de Franse minister-president René Pleven voor de oprichting van een Europese defensiegemeenschap. Het uitbreken ploegenachtervolging

ploegenachtervolging Een onderdeel van de wielersport op de baan, waarbij twee ploegen van elk vier renners tegen elkaar uitkomen op de achtervolging. ploegentijdrit

ploegentijdrit Een onderdeel waarbij ploegen van meerdere renners eenzelfde parcours afleggen. Op de baan bestaat een ploeg uit vier renners, evenals plotter, xerografische

plotter, xerografische (laserplotter) Speciale computerprinter, ontwikkeld voor reproductie van gedetailleerde ontwerpen en tekeningen. Bij de x. wordt Pluijm, Jan M.M. van der

Pluijm, Jan M.M. van der (1920-1988) Nederlands journalist. Van der Pluijm studeerde economie in Tilburg en trad na zijn afstuderen in 1948 als pluimvee

pluimvee Vogelsoorten die worden gehouden om vlees en eieren, soms ook het dons. Vooral kippen, maar ook eenden, ganzen, kalkoenen en parelhoenders plurale samenleving

plurale samenleving Samenleving met scherpe sociale en culturele scheidslijnen tussen twee en meer bevolkingsgroepen. Evenals de analoge term plutocratie

plutocratie (samenstelling van de Griekse woorden ploutos = rijkdom en kratein = heersen) Regeringsvorm waarbij de macht is geconcentreerd bij de podesta

pocket- De vroegste pocketcamera's gebruikten een filmformaat van 16 mm, even breed als de film die voor 16-mm filmcamera's gebruikt camera, polaroidcamera,

podesta (It: macht) 1. Titel van stedelijke magistraten in Italië in de 12e-15e eeuw. Het ambt van podesta ontstond toen keizer Frederik I in 1158 met Poel, Adrianus van der (Adri)

Poel, Adrianus van der (Adri) (geb. 1959) Nederlands wielrenner, winnaar van klassiekers als het Kampioenschap van Zürich (1982), Parijs-Brussel Poel, Frits van der

Poel, Frits van der (Geboortejaar onbekend-1987) Nederlands journalist. In de jaren zestig was Frits van der Poel redacteur van KRO's befaamde actualiteitenrubriek poging

poging Het Wetboek van strafrecht stelt poging tot misdrijf (met uitzondering van poging tot mishandeling) strafbaar onder bepaalde voorwaarden: Point Four Program

Point Four Program Ontwikkelingshulpprogramma van de Amerikaanse president Harry S. Truman, gelanceerd bij zijn installatierede in 1949. He

Pokomames

Pokomames Maya-Indianen die het subtropisch hoogland van Oost-Guatemala bewonen. Leven voornamelijk van de verbouw van maïs en bonen en polarisatie (politiek)

Pol, Piet J. van de

Pol, Piet J. van de (1907-1996) Nederlands biljarter. Van de Pol gold kort na de Tweede Wereldoorlog als een van de sterkste biljarters ter wereld Pompe, Willem Petrus Josephus

Pola, Alexander

Pola, Alexander (1914-1992) Nederlands tekstschrijver en acteur. Pola begon zijn loopbaan in 1934 bij het Rotterdams Hofstad Toneel van Cor van poldermodel

polarisatie (politiek) Oproepen of versterken van tegenstellingen tussen groepen, categorieën, politieke partijen, landen, enz. Aanhangers van polarisatie polaroidbril

polaroid- Fotocamera ingericht voor het maken van opnamen op polaroidfilm (direct klaar-film). Opnameformaat van 6 x 9 cm tot briefkaart. camera, rolfilmcamera,

polaroidbril Bril waarvan de glazen bestaan uit polarisatoren, meestal folies van speciale kunststoffen. Hierdoor wordt het licht van de blauwe hemel

poldermodel In Nederland veel gebruikte aanduiding voor het politiek-economische overlegmodel, waarbij consensus tussen werkgevers en werknemers polders en wateringen (België)

polders en wateringen (België) Openbare besturen op het gebied van de waterstaat. Een polder houdt zich bezig met de ingedijkte gronden die op polemologie

polemologie (Gr.: polemos = oorlog; ook irenologie of vredeswetenschap) Interdisciplinaire wetenschap die zoekt naar oorzaken van oorlog en vrede Polgar, Zsuzsa

Polgar, Zsuzsa (geboren Boedapest 1969) Hongaars schaakster, werd als vierjarige reeds jeugdkampioene van Boedapest. Ze behaalde successen in polis (recht)

polis (recht) Akte waarin de overeenkomst van verzekering is neergelegd. De polis wordt opgesteld door de verzekeraar en alleen door deze ondertekend. Politeia

Politeia Geschrift van Plato, opgebouwd uit tien boeken. Zet hierin zijn leer over de staat en de gemeenschap uiteen.

politicologie

politicologie Wetenschap der politiek. Plato en Aristoteles hielden zich reeds bezig met vraagstukken van politiek en samenleving; als zelfstandige wetenschap politie

politie Overheidsapparaat met een tweeledige taak: handhaving van de openbare orde en opsporing van delicten. In Nederland geschiedt de ordehandhaving politiek delict

politiek delict Delict van politieke aard. Hiertoe rekent men de misdrijven die gericht zijn tegen de veiligheid van de staat zoals aanslagen, hoogverraad, politieke antropologie

politieke antropologie Onderdeel van de culturele antropologie dat zich bezighoudt met de bestudering van politieke organisaties in niet-westerse samenlevingen. Politieke Partij Radicalen

Politieke Partij Radicalen (PPR) Nederlandse politieke partij. De PPR ontstond in 1968 nadat vier kamerleden van de KVP uit de partij waren getrede

politieke partijen

politieke partijen Duurzaam georganiseerde geroeperingen waarvan de leden een aantal opvattingen gemeen hebben over de wenselijke inrichting van politieke psychologie

politieke psychologie Onderdeel van de politicologie, waarin de machts- en gezagsverhoudingen tussen mensen onderling centraal staan. Onderwer

politieke repressie

politieke repressie Het systematisch onderdukken van een sociale groep door een andere. Dit kan gebeuren door geweld, dreiging met geweld of manipulatie. politiepsychologie

politiepsychologie Onderdeel van de toegepaste psychologie, waarin psychologische problemen in het werk van de politie worden benaderd vanuit politierechter

politierechter Enkelvoudige kamer bij de arrondissementsrechtbank. Hij houdt zich bezig met de behandeling van eenvoudige en lichte strafzaken.

politieverordening

politieverordening (plaatselijke verordening, strafverordening) Gemeenteverordening met strafbedreiging.

Poll, Kornelis Lubbertus (Bert) (1927-1990) Nederlands journalist. Poll studeerde rechten en ging in 1954 in de journalistiek. Tot 1965 werkte hij polo

Pollard, Alfred William

Pollard, Alfred William (1859-1944) Engels bibliothecaris. Was verbonden aan het 'Department of printed books' van het Brits Museum (1883-1924).

Pollentier, Michel

Pollentier, Michel (geboren Diksmuide 13 februari 1951) Belgisch wielrenner, die naam maakte als ronderenner. Hij brak in 1976 door met het winnen Poll, Kornelis Lubbertus (Bert)

polo Een balspel, gespeeld door twee teams van elk vier ruiters op een veld van 275 m bij 146,40 m, aan de korte zijden waarvan zich het doel bevindt. Polsky, Norman

Polsky, Norman Amerikaans socioloog, bekend geworden door een opmerkelijke studie van 'marginale' groepen en personen in de moderne samenleving, polsstokhoogspringen

polsstokhoogspringen Een springwedstrijd, waarbij men met een polsstok over een tussen twee staanders liggende lat moet springen. Tijdens de aanloop polygamie

polygamie Een huwelijksvorm waarbij één individu tegelijkertijd twee of meer echtgenoten heeft. Er bestaan twee vormen van polygamie: polyandrie, polyhiërarchie

polyhiërarchie Het verschijnsel dat binnen sociale verbanden (groepen, samenlevingen) tegelijkertijd verschillende rangschikkingspatronen van mensen polymorf pervers

polymorf pervers Een bewust provocerende karakterisering van de veelzijdige seksuele instelling van kinderen, die gegeven werd door Sigmund Freud. Polyneside ras

Polyneside ras Ras dat wordt gevormd door de Polynesiërs, met als lichamelijke kenmerken een grote lengte, robuuste lichaamsbouw, lichtbruine h

Polynesiërs

Polynesiërs Oorspronkelijke bewoners van Polynesië, die het Polyneside ras omvatten. Leefden van tuinbouw (taro, yam, kokos, bananen), veeteelt polysaproob

polysaproob Sterk verontreinigd met organische stoffen, aanduiding van de kwaliteit van zoet water; het wordt gekenmerkt door zuurstoftekort en de polytetrafluoretheen

polytetrafluoretheen (PTFE; bekende merknamen Tefal en Teflon) Plastic op basis van tetrafluoretheen. Buitengewoon bestendig tegen chemicalië

Pompe, Willem Petrus Josephus (1893-1968) Nederlands jurist. Hij was van 1923-1928 hoogleraar te Nijmegen en van 1928-1963 te Utrecht in pompoenen

pompoenen (geslacht Cucurbita, komkommerfamilie) Planten met ranken en grote bladeren, meestal grote gele bloemkroon. Twaalf soorten, w.o. de Ponca

Ponca Indianenstam in Oklahoma (VS). Traditioneel waren het semi-nomadische prairielandbouwers in Zuidwest-Minnesota en Zuid-Dakota. Van Pondo

Pondo Stammenvolk in Natal, Transkei en Kaapprovincie (Zuid-Afrika). Van oorsprong veehouders en savannelandbouwers. Thans werkt circa 50% Pondoland-rebellie

Pondoland-rebellie Opstand in 1960 in Pondoland (Transkei) van de zwarte bevolking. De aanleiding was een verhoging van de belasting en een agrarisch Pony Express

Pony Express Paardenpostdienst Missouri-Californië (3200 km) ter bekorting van de verbinding (van 3 maanden teruggebracht tot 10 dagen). Noodzakelijk pool (textiel)

pool (textiel) Lus in een weefsel (gesloten pool), die opengesneden kan worden (open pool). De hoogte van de pool hangt af van de lengte van de lus. poorter

poorter Stadsbewoner die het poorterrecht bezat, d.w.z. de voorrechten van het burgerschap, het burgerrecht.

populisme

populisme Onder de benaming populisme wordt een grote verscheidenheid van ideologische stromingen en politieke bewegingen samengebracht die pornografie (recht)

pornografie (recht) (porno) Zedendelict dat bestaat uit het verspreiden van geschriften, het vertonen van films, het uitstallen van voorwerpen, enz. die port

port Versterkte wijn (ca. 17% alcohol) uit het Dourodal en de streek rond Oporto, Portugal. De wijn wordt versterkt door toevoeging van een plaatselijke Porter

Porter Engels bier, donkerbruin tot zwart met een stamwortgehalte van ca. 14%. Gemaakt volgens bovenvergistende methode en daarom vrijwel niet Portisch, Lajos

Portisch, Lajos (geboren 1937) Hongaars schaker, werd in 1961 grootmeester. Hij werd vele malen nationaal kampioen en was een zeer succesvol toernooispeler portretrecht

portretrecht Beperking van het auteursrecht van fotografen e.d.: degene die is gefotografeerd kan zich verzetten tegen het publiceren zonder zijn toestemming positief recht

positief recht (stellig of geldend recht) Geheel van in een samenleving geldende normen waarvan de naleving door de overheid kan worden afgedwongen.

positieve discriminatie

positieve discriminatie Voorkeursbehandeling van minderheidsgroeperingen om hun achterstand te verkleinen. Volgens het BW mag een werkgever positieve integratie

positieve integratie Door de Nederlandse econoom J. Tinbergen in 1954 in zijn werk International Economic Integration geïntroduceerd begrip, dat Pospisil, Leopold Jaroslaw

Pospisil, Leopold Jaroslaw (geb. 1923) Tsjechisch-Amerikaans antropoloog, verrichtte onder andere onderzoek onder de Kapauka Papoea's in voormalig

Post, Peter Franciscus Maria (geb. 1933) Nederlands wielrenner, boekte zowel op de weg als op de baan talloze successen. Zo won hij de Rondes Potawatomi

Postbank

Postbank Bank, die deel uitmaakt van de Internationale Nederlanden Groep (ING). Opvolger van de Postcheque- en Girodienst. Vooruitlopend op de postduiven

postduiven Duiverassen die vroeger werden gebruikt voor het verzenden van berichten, tegenwoordig voor wedstrijdvluchten. Bij het kweken van p. Postema, Koos

Postema, Koos Nederlands radio- en televisiepresentator. De als onderwijzer geschoolde Postema begon zijn loopbaan in 1960 als verslaggever bij posterijen

posterijen Bedrijf dat zorgdraagt voor het transport van berichten en kleingoederenverkeer (postpakketten) tussen derden. Vroeger veelal verricht door Posterijen, Regie der

Posterijen, Regie der Belgisch overheidsbedrijf, opgericht in 1830, met een (aftakelend) wettelijk monopolie voor de bezorging van poststukken. Posthumus-Van der Goot, Willemijn Hendrika

Posthumus-Van der Goot, Willemijn Hendrika (1897-1989) Nederlands feministe en econome. Posthumus-van der Goot studeerde in Nederland,

post-industriële samenleving Benaming voor de moderne westerse samenleving, waarin de idee besloten ligt dat deze in een postindustrieel stadium post-natale depressie

postkoets

postkoets Openbaar vervoermiddel, opgekomen in de 18e eeuw (1732 eerste in VS). Reed van post tot post; daar ook brieven werden meegenomen, Postma, Ids

Postma, Ids (geb. 1974) Nederlands schaatser, brak internationaal door in 1994 toen hij tweede werd op het wereldkampioenschap allround. In 1996 postmenopauze

postmenopauze Levensperiode van de vrouw na de menopauze, waarin zij niet meer menstrueert. Gaat gepaard met lichamelijke veranderingen (o.postorderbedrijf

post-natale depressie Toestand van ernstige neerslachtigheid in de periode na de bevalling (partus). Eigelijk kan dan ook beter van post-partumdepressie Post, Peter Franciscus Maria

postorderbedrijf Onderneming die detailhandel bedrijft door het inzamelen van schriftelijke orders en het verzenden van de bestelde goederen. Er worden posttest

posttest Ook eindtoets. Toets of test die een leerling ten behoeve van onderwijskundig onderzoek afgenomen wordt na voltooiing van (een onderdeel posttraumatische stress-stoornis

posttraumatische stress-stoornis (PTSS, ook: post traumatic stress disorder, PTSD) Een psychisch ziektebeeld uit de DSM-IV-classificatie dat ontstaat post-industriële samenleving

Potawatomi Indianenstam voornamelijk in Kansas en Oklahoma (VS). Traditioneel waren het semi-nomadische Woud-Indianen, die leefden van jacht potentie

potentie 1. Het vermogen van de man om de coïtus zowel lichamelijk te volbrengen als hem lustvol te beleven. 2. Meer algemeen: een vermogen dat potlatch

potlatch Ceremoniële bijeenkomsten bij vele Noordamerikaanse westkust-Indianen, waarbij de gastheer aanzien en status verwierf door zijn genodigden Poulet, Robert

Poulet, Robert (1893-1989) Belgisch Franstalig journalist en schrijver. De politiek hoofdredacteur Poulet behoorde tot de Belgische vooraanstaande Poulidor, Raymond

Poulidor, Raymond (geboren Masbaraud-Mérignat 15 april 1936) Frans wielrenner, staat ondanks diverse grote zeges bekend als 'eeuwige tweede'. Pous, Jan Willem de

Pous, Jan Willem de (1920-1996) Nederlands econoom. De Pous was van 1949 tot 1953 secretaris van het Verbond van Protestants Christelijke We

Powdermaker, Hortense

Powdermaker, Hortense (1900-1970) Amerikaans antropologe. Leerlinge van Malinowski. Ze was een van de eersten die cultureel-antropologische power test

power test Een test waarbij geen tijdslimiet geldt. De proefpersoon kan in principe aan een opgave doorwerken totdat deze af is. De speed test, oftewel powerliften

powerliften Een vorm van gewichtheffen, bestaande uit bankdrukken, deadlift en kniebuigen. Bij de mannen zijn er elf gewichtsklassen, bij de vrouwen powerplay

powerplay De situatie waarbij een team een numerieke meerderheid heeft.

Praag, Henri van

Praag, Henri van (1916-1988) Nederlands parapsycholoog. Van Praag was na de voltooiing van drie studies (filosofie, pedagogiek en theologie) na Praag, Jaap van (voetbal)

Praag, Jaap van (voetbal) (1910-Amsterdam 7 augustus 1987) Nederlands ondernemer en voetbalbestuurder. Vanaf 1928 lid van de Amsterdamse practicum

practicum Vorm van onderwijs waarin demonstratie en het in praktijk brengen van kennis centraal staan. Een practicum is gericht op het aanleren van praetor

praetor Magistraat in Rome. Oorspronkelijk was het de titel van de consul; sedert 367 v.C. was de praetor, aangesteld voor de tijd van een jaar, belast pragmatiek

pragmatiek 1. Onderdeel van de semiotiek (algemene tekenleer) dat zich bezighoudt met de relatie tussen symbolen, de gebruikers van symbolen en pragmatieke sanctie

pragmatieke sanctie 1. Term, stammend uit het Romeinse recht, voor keizerlijke verordening. 2. Pragmatieke Sanctie van 1549, uitgevaardigd door Prairie-Indianen

Prairie-Indianen Benaming voor de Indianen die de uitgestrekte grasvlakten tussen Mississippi en Rocky Mountains bewoonden. Voornaamste bestaansmiddel Pravda

Pravda (Russ.: waarheid) Sovjetrussisch dagblad, opgericht in 1912 door Lenin te Kraków; eerste hoofdredacteur: Stalin. Officieel orgaan van de communistische preambule

preambule (Lat.: praeambulare = voorafgaan) Inleidend stuk; considerans. Term die gebruikt wordt voor inleiding van verdragen en plechtige verkl

Prebisch, Raúl

Prebisch, Raúl (1901-1986) Argentijns econoom, oprichter van de Economische Commissie van Latijns Amerika van de Verenigde Naties (CEPAL). precoderen

precoderen Het vooraf geven van een code aan de verschillende antwoordmogelijkheden van vragen in een meerkeuzetoets of een enquête. Bijv.: bent precolumbiaanse beschavingen

precolumbiaanse beschavingen Verzamelnaam voor een aantal beschavingen in Midden- en Zuid-Amerika, waarvan de ontwikkelingsgeschiedenis predictie, klinische versus statistische

predictie, klinische versus statistische Twee manieren waarop psychologen komen tot een voorspelling over de toekomst van cliënten. Deze voorspellingen prefect

prefect (Latijn: praefectus) Term gebruikt in het onderwijs in een aantal Westeuropese landen (bijv. studieprefect: iemand die toezicht houdt op het prehistorische reconstructie

prehistorische reconstructie Vooral in de Amerikaanse archeologie, die een onderdeel vormt van de antropologie, voorkomende werkwijze om uit prei

prei (Allium porrum, leliefamilie) Grijsgroene plant met schermvormige bloeiwijze aan een lange stengel, die tot aan het midden brede, lijnvormige premenstrueel syndroom

premenstrueel syndroom (PMS) Een aantal verschijnselen die optreden voorafgaand aan de menstruatie. Deze worden veroorzaakt door de maandelijks

premie

premie 1. Verzekeringsbijdrage, bedrag dat door de verzekeringnemer (periodiek) verschuldigd is. Sociale premies zijn de premies die ter (mede)financiering prepuberteit

pre-operationeel denken

pre-operationeel denken De manier van denken die kenmerkend is voor de pre-operationele fase.

pre-operationeel stadium

pre-operationeel stadium Ook pre-operationele periode. In de theorie van Jean Piaget is dit de leeftijdsperiode tussen twee en zeven jaar. De voornaamste Prichard, James Cowles

prepuberteit Begrip uit de psychoanalytische ontwikkelingstheorie voor de kortdurende opleving van driftmatige impulsen uit de prefallische periode, prerogatief

prerogatief Oudtijds een alleen aan de koning voorbehouden recht, bijv. het recht van munt en het recht van gratie. Tegenwoordig maken de prerogatieven preseniele dementie

preseniele dementie Verzamelnaam voor een aantal degeneratieve ziekten van het zenuwstelsel, die leiden tot een vroegtijdige geestelijke aftakeling. pressiegroep

pressiegroep (belangengroep; lobby) Aantal mensen dat in georganiseerd verband poogt het overheidsbeleid op een bepaald terrein te beïnvloeden. prestatie

prestatie (Eng: achievement) Het goed uitvoeren van iets. In de psychologie wordt wel verondersteld dat mensen een meer of minder grote behoefte prestatieloon

prestatieloon (stukloon) Loon dat rechtstreeks wordt gekoppeld aan de hoeveelheid producten die door de werknemer wordt geleverd. Vooral ingeburgerd prestatiemotivatie

prestatiemotivatie (Eng: need for achievement, nAch) Ook prestatiedrang. De behoefte om iets heel goed te doen. Dit speelt met name in de theorie prestatieniveautest

prestatieniveautest (capaciteitentest) Psychologische test waarmee vaardigheden of kennisinhouden worden gemeten. In tegenstelling tot persoonlijkheidstests prestatietest

prestatietest Ook prestatieniveautest. Hiermee wordt gemeten tot welke maximale verrichting de proefpersoon in staat is onder de gegeven testomstandigheden. prestigeladder

prestigeladder De rangschikking van mensen en groepen naar de mate van prestige (aanzien, status) die ze genieten. Die hangt in onze samenleving presuicidaal syndroom

presuicidaal syndroom Kenmerkende periode voorafgaande aan zelfmoord of een zelfmoordpoging. Wordt gekenmerkt door drie symptomen: een pretest

pretest Ook voortoets. Toets of test die een leerling afgenomen wordt voordat hij een bepaald onderwijsprogramma gaat volgen. Het doel is zijn kennis Preud'homme, Michel

Preud'homme, Michel (geb. 1959) Belgisch voetballer, kwam als doelverdediger 23 maal uit voor het Belgisch elftal. Hij speelde aanvankelijk voor Preyer, Thierry William

Preyer, Thierry William (1841-1897) Engels-Duits fysioloog, deed onderzoek aan hemoglobine, gas in bloed en zintuigfysiologie en stelde in 1876

Prichard, James Cowles (1786-1848) Brits geneesheer en etnoloog (volkenkundige); beroemd door zijn 'Natural history of man' (1843) waarin hij Prijs der Giganten

Prijs der Giganten Jaarlijkse sprintkoers in Nederland over 1600 m, sinds 1972 gehouden op de baan van Hilversum. De Prijs der Giganten is een prijsafspraak

prijsafspraak Stelsel van voorschriften omtrent de prijs van producten tussen concurrerende ondernemingen. In strijd met de klassiek kapitalistische

prijsbinding, horizontale

prijsbinding, horizontale Prijsafspraak tussen of voor ondernemingen die een zelfde plaats innemen in de bedrijfskolom. Veelal door de overheid ge

prijsbinding, verticale

prijsbinding, verticale Prijsafspraak tussen ondernemingen die verschillende posities innemen in een en dezelfde bedrijfskolom. Komt er gewoonlijk prijscompensatie

prijscompensatie Percentuele loons- of inkomstenverhoging, gelijk aan het stijgingspercentage van de prijzen sinds de laatste prijscompensatie Heft prijsindexcijfer

prijsindexcijfer Indexcijfer dat aangeeft hoe de prijs van een goed of een pakket goederen zich verhoudt tot zijn prijs op een vroeger tijdstip. Dit laatste prijsrevolutie

prijsrevolutie Economische opleving in Europa tussen 1550 en 1650 die met grote prijsstijgingen gepaard ging. De prijsrevolutie werd veroorzaakt prijstheorie

prijstheorie Theorie over het tot stand komen van prijzen. Door de klassieke school vooral gezien als resultaat van de productiekosten; door de Oostenrijkse prijzenoorlog

prijzenoorlog Proces waarbij concurrerende ondernemingen beurtelings hun prijzen verlagen tot het niveau van hun marginale kosten of zelfs daaronder. prikkel

prikkel (stimulus) Plotselinge verandering in een bestaande toestand die bij een organisme een reactie tot gevolg kan hebben. Kan afkomstig zijn uit prikkelbaarheid

prikkelbaarheid Vermogen van (delen van) een organisme om op een prikkel te reageren, als deze een drempelwaarde overschrijdt. P. neemt vaak af primacheque

primacheque Door een bank uitgegeven cheque die ondernemers slechts voor het betalen van belasting kunnen gebruiken. De ontvanger der belastingen primacy effect

primacy effect Ook begineffect. Het verschijnsel dat de eerste woorden uit een serie relatief beter onthouden worden dan die uit het midden van de primair Gemeenschapsrecht

primair Gemeenschapsrecht Het recht van de Europese Gemeenschap dat de EG-oprichtingsverdragen (van EEG, EGKS en Euratom) omvat plus primaire arbeidsongeschiktheidsuitkering (België)

primaire arbeidsongeschiktheidsuitkering (België) Sociale uitkering ter compensatie van het gederfde loon of inkomen wegens ziekte gedurende primaire groep

primaire groep Kleine groep, gekenmerkt door intieme persoonlijke betrekkingen en veelvuldig contact, zoals gezin, vriendenkring en soms ook de primaire instituties

primaire instituties (primary institutions) Term van de Amerikaanse psychoanalyticus Kardiner voor de relatief onveranderlijke denk- en gedragswijzen primaire productie

primaire productie Een ecologisch begrip dat de plantaardige productie van organische stof in een ecosysteem aanduidt. De planten gebruiken zonne-primaire sector

primaire sector Verzamelnaam voor al die bestaansmiddelen waarbij de producten direct uit de natuur worden gehaald. Meestal onderscheidt men landbouw, Prime rate

Prime rate Het rentetarief dat de Amerikaanse banken hun beste klanten in rekening brengen.

priming

priming Het voorbereiden op een mentale operatie. Wanneer bijvoorbeeld een visuele stimulus eerst een keer wordt aangeboden (de priming), wordt primitief kapitalisme

primitief kapitalisme Met name door de Amerikaanse antropoloog L. Pospisil gebruikte cultureel-antropologische term voor zogenaamde primitieve

primitieve astronomie

primitieve astronomie (primitieve sterrenkunde) Door zogenaamde primitieve volken bedreven sterrenkunde, die onder andere gebruikt wordt voor

primitieve classificaties

primitieve classificaties Cultureel-antropologisch begrip uit het werk van Durkheim en Mauss voor de manieren waarop zogenaamde primitieve volken

primitieve godsdiensten

primitieve godsdiensten In de 19e eeuw gebruikelijke aanduiding voor niet-westerse religies die niet tot de grote wereldgodsdiensten behoren. De primitieve rechtspleging (bewijsvoering)

primitieve rechtspleging (bewijsvoering) Bij de vaststelling van de schuld van een beklaagde worden in de primitieve rechtspleging, als directe middelen primitieve rechtspleging (delicten)

primitieve rechtspleging (delicten) Het aantal delicten, dat in zogenaamde primitieve samenlevingen onderscheiden wordt, verschilt sterk per cultuur. primitieve rechtspleging (rechtspraak)

primitieve rechtspleging (rechtspraak) In de primitieve rechtspleging wordt in tegenstelling tot de moderne rechtspraak niet recht gesproken door primitieve rechtspleging (straffen)

primitieve rechtspleging (straffen) De aard van de straffen in de primitieve rechtspleging verschilt per samenlevingstype. In jagers- en verzamelaarsculture

primitieve signaalvormen

primitieve signaalvormen Vooral in technologisch weinig geavanceerde samenlevingen gebruikte middelen om optisch of akoestisch over langere

primitive isolate

primitive isolate Engelse cultureel-antropologische term voor een primitieve samenleving, die (nog) onbeïnvloed is door andere samenlevingen en geen primogenituur

primogenituur (eerstgeboorterecht) Rechtsregel in het erfrecht, waarbij de eerstgeborene (meestal de zoon) alles erft. Belangrijk geweest tijdens het principe

principe (Lat.: `begin', `grond') Een grondbeginsel. Een voorbeeld van een dergelijk principe is het Peter's principle. Datgene waaruit een samenstel Prinsen, Joost

Prinsen, Joost (eig. Joseph Jules Thomas Prinsen; geb. 1942) Nederlands toneelregisseur en acteur. Hij deed in 1969 eindexamen aan de Amsterdamse Prinsjesdag

Prinsjesdag Oorspronkelijk 8 maart, de verjaardag van stadhouder prins Willem V. Tegenwoordig de derde dinsdag in september, de dag waarop de printer

printer Randapparatuur, waarmee een hard-copy (print-out) verkregen kan worden van gegevens die van een computer afkomstig zijn, zoals getallen, Prior, Karel

Prior, Karel (1924-1997) Nederlands radiopresentator en -producer. Prior kreeg bekendheid door een aantal buitengewoon populaire programma's die prisoners' dilemma

prisoners' dilemma Een situatie waarin twee medeplichtigen aan een misdrijf bij een verhoor voor de keuze worden gesteld te bekennen of te ontkennen. privaatrecht

privaatrecht Geheel van rechtsregels die betrekking hebben op de rechten van de burgers onderling. Tot het privaatrecht behoren het burgerlijk of civiel privacy, recht op

privacy, recht op Recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer, een van de in de Grondwet opgenomen grondrechten. Privacy en persoonlijke private vices, public benefits

private vices, public benefits (Eng: particuliere ondeugden, algemeen profijt) De opvatting dat het egoïsme van de mensen de belangrijkste drijfveer privatisering

privatisering Verkoop van staatsondernemingen aan particuliere ondernemingen of investeerders. Een Nederlands voorbeeld: de privatisering van het Prix de l'Arc de Triomphe

Prix d'Amérique

Prix d'Amérique Een der beroemdste draverijen ter wereld, gehouden op de baan van Vincennes over een glooiend parcours met een lengte van 2600 pro Deo

Prix de l'Arc de Triomphe Een der beroemdste vlakke-baanwedstrijden, voor het eerst gehouden in 1920. De race staat open voor paarden van tenminst

pro Deo (lett.: voor God) Gratis, in het bijzonder kosteloze rechtsbijstand (rechtshulp).

Pro Juventute

Pro Juventute (Latijn: voor de jeugd) Vereniging voor kinderbescherming in Nederland, in 1896 opgericht door G.A. van Hamel te Amsterdam. Houdt probatie (België)

probatie (België) Proeftijd onder bijzondere voorwaarden waarin of de tenuitvoerlegging van de straf geheel of gedeeltelijk wordt uitgesteld (probatie-probleemoplossingsproces

probleemoplossingsproces Denkproces dat vereist is voor het oplossen van problemen; verschillende denkvormen, zowel analytisch, logisch denken proces

proces (procedure of rechtsgeding) Behandeling van een rechtszaak voor en door de rechter. In een burgerlijk of civiel proces worden privaatrechtelijke proces-verbaal

proces-verbaal Ambtelijk verslag van officiële handelingen of bevindingen, in het bijzonder het verslag van een politieman of -vrouw of een andere procureur

procureur des Konings (België)

procureur des Konings (België) Ambtenaar, vertegenwoordiger van het openbaar ministerie bij de correctionele rechtbank (strafzaken).

procureur Formele vertegenwoordiger der partijen in een civiele procedure. Bijna altijd vervullen advocaten tevens de functie van procureur.

procureur-generaal

procureur-generaal Ambtenaar, vertegenwoordiger van het openbaar ministerie bij de Hoge Raad en de gerechtshoven.

productdifferentiatie

productdifferentiatie Methode om volledige mededinging te vermijden door het geleverde product in kwalitatieve zin te laten verschillen van concurrerende productenaansprakelijkheid

productenaansprakelijkheid (productaansprakelijkheid) Aansprakelijkheid van de producent voor de schade veroorzaakt door een gebrek in zijn product

productie

productie Deel van de economische activiteit waarin goederen worden vervaardigd. Staat tegenover consumptie, waarbij beide veelal gekoppeld zijn productief denken

productief denken Vorm van denken waaruit iets nieuws voortkomt, bijvoorbeeld een nieuwe oplossing voor een probleem. De uitkomst is soms alleen productiekolom

productiekolom Alle opeenvolgende bewerkingen van grondstof tot eindproduct.

productiestructuur

productiestructuur De samenstelling van de nationale economische bedrijvigheid naar bedrijfstakken. De productiestructuur wordt in hoge mate bepaald productiesysteem

productiesysteem De wijze waarop goederen in een land geproduceerd worden. Bekende tegenstellingen zijn die tussen het productiesysteem onder productschap

productschap Publiekrechtelijke organisatie van ondernemingen die tot dezelfde bedrijfskolom behoren. Een voorbeeld hiervan is het Produktschap proefleider

proefleider In de sociale wetenschappen degene die een experiment uitvoert. Hij is niet noodzakelijk degene die het experiment heeft opgezet, maar proefpersoon

proefpersoon De persoon wiens gedrag tijdens een experiment bestudeerd wordt. Proefpersoon wordt vaak afgekort tot pp en proefpersonen tot ppn.

proefschrift

proefschrift (dissertatie) Wetenschappelijke verhandeling die ter verkrijging van het doctoraat wordt geschreven door een promovendus. Deze wordt proeftijd

proeftijd 1. (arbeidsovereenkomst) Periode van max. twee maanden gedurende welke het dienstverband door werkgever en werknemer kan worden verbroken profane, het

profane, het Aanduiding voor alles wat niet heilig of godsdienstig is. Volgens de Franse socioloog Durkheim is de essentie van de religie dat zij de professionalisering

professionalisering Ontwikkelingsgang van aanvankelijk niet of vaag gestructureerde beroepen in de richting van hechtere kaders. Aspecten daarvan professor

professor Aanspreektitel van een hoogleraar.

profijtbeginsel

profijtbeginsel Politieke stelling volgens welke het ongewenst is dat diensten (soms ook goederen) uit de algemene middelen (dus door de overheid) prognatisme

prognatisme Fysisch-antropologische term voor een schedeltype dat gekenmerkt wordt door vooruitstekende tanden en/of onderkaak. Prognatisme programcollege

programcollege College van Burgemeester en Wethouders dat tot stand komt op basis van het beleidsprogramma (soort regeerakkoord) voor de komende projectie (psychol.)

projectie (psychol.) 1. Een afweermechanisme met behulp waarvan bedreigende gevoelens, driften en ideeën worden toegeschreven aan iemand ande

projectiegebieden

projectiegebieden Delen van de cortex waarvandaan directe verbindingen bestaan met de spieren van het bewegingsapparaat (het motorische projectiegebied) projectietest

projectietest Ook projectieve test. Een test waarbij de proefpersoon zo spontaan mogelijk moet reageren op ongestructureerd materiaal (inktvlekken, projectietoestel

projectietoestel Optisch instrument voor het projecteren van beelden. Steeds voorzien van een sterke lichtbron voor de verlichting, een condensorsysteem projectonderwijs

projectonderwijs Onderwijsmethode die de leerstof wil laten aansluiten bij de behoeften van de leerlingen en die zelfwerkzaamheid en het werken in proletariaat

proletariaat 1. In het oude Rome de klasse der bezitlozen, die te arm waren om belasting te betalen en de staat alleen konden dienen met hun nageslacht proletarisering

proletarisering Verarming, het opgaan (beter: ondergaan) van mensen of groepen in het proletariaat: de massa van bezitloze en uitgebuite handarbeiders. prolongatie

prolongatie (eig.: verlenging) Geldlening met effecten als onderpand. De verschuldigde rente wordt van maand tot maand vastgesteld. De in pand gegeven proloog (sport)

proloog (sport) Een korte individuele tijdrit over enkele kilometers, die voorafgaat aan een meerdaagse wedstrijd. De winnaar van de proloog wortd promesse

promesse Handelspapier dat degene die het ondertekend heeft, verplicht tot betaling van het in het papier genoemde bedrag. Promessen kunnen zowel promiscuïteit

promiscuïteit 1. Vrij seksueel verkeer, zonder regels die de partnerkeuze in bepaalde banen leiden. Totale promiscuïteit komt in geen enkele samenleving propaganda

propaganda In ruime zin verstaat men onder propaganda de middelen en methoden die worden aangewend om mensen te beïnvloeden, of sterker, pogingen propedeutisch examen

propedeutisch examen Eerste examen van een universitaire studie in Nederland. Vormt de afsluiting van het eerste studiejaar. Het propedeutisch examen propositie (filos.)

propositie (filos.) Uitspraak die waar of onwaar kan zijn. In de propositielogica worden de proposities geformaliseerd. Singuliere proposities zijn uitspraken Propria Cures

Propria Cures (`Zorg voor je eigen belangen') Amsterdams studentenweekblad, opgericht in 1890. Staat bekend om linkse signatuur, literaire bijdra

proprioceptie

proprioceptie De via de zintuigen in de spieren tot stand komende waarneming van de eigen lichaamshouding. Dit gebeurt meestal zo automatisch dat proscopie

proscopie (voorschouw) Helderziendheid, waarbij indrukken worden opgedaan uit de nabije of verre toekomst, die volstrekt niet uit het heden kunnen proskynese

proskynese Voetval waarbij men met het voorhoofd de grond beroert, als eerbetoon voor een godheid of een heerser. De proskynese was bijv. gebruikelijk prostitutie

Prost, Alain (geboren Lorette 24 februari 1955) Frans autocoureur, werd in 1973 Europees kartkampioen en debuteerde een jaar na zijn Europese titel protectionisme

prostitutie Tegen betaling seksuele diensten verrichten voor een ander. Prostitué(e)s kunnen zelfstandig werken, voor een souteneur of voor een exploitant Prost, Alain

protectionisme Overheidspolitiek waarbij de nationale industrie wordt beschermd tegen buitenlandse concurrentie. In meest duidelijke vorm door middel protectoraat

protectoraat Volkenrechtelijke verhouding tussen twee staten waarbij een zelfstandige staat op vrijwillige basis de bescherming geniet van een mogendheid. protocol

protocol Afspraak over de manier waarop computergegevens worden verstuurd, waarin wordt omschreven op welke wijze de gegevensoverdracht tussen prototype

prototype Een `exemplaar' dat de eigenschappen van een bepaalde categorie in zich verenigt. Een prototype van het begrip vogel moet bijvoorbeeld Provinciale Staten

Provinciale Staten (PS) Vertegenwoordigend lichaam van de provincie. Het lichaam bestond al als vertegenwoordiger van de gewesten en provincies provincie

provincie Territoriale gemeenschap met een eigen bestuur. Nederland is ingedeeld in 12 provincies: Groningen, Friesland, Drenthe, Overijssel, Gelderland, Provincieraad

Provincieraad (België) Vertegenwoordigend lichaam van de provincie, dat beraadslaagt over de materies waarvoor de provincie bevoegd is. De leden Provinciewet

Provinciewet Wet van 1962 (het laatst gewijzigd in 1992), die de organisatie van de provincie regelt alsmede de samenstelling en bevoegdheden van proximale stimulus

proximale stimulus De fysieke kwaliteiten van een prikkeling van de zintuigen. Het gaat daarbij om de lichtstralen die het oog bereiken of de trillingen Pruijt, Barend

Pruijt, Barend (1915-1986) Nederlands ondernemer. Behaalde in 1939 cum laude het doctoraal examen economie en werkte vervolgens bij de Bataafsche pruim

pruim (Prunus domestica, rozenfamilie) Boom met brede bladeren en bovenstandig vruchtbeginsel met één stijl. In veel variëteiten gekweekt om de pseudodementie

pseudodementie Het schijnbaar dement zijn van een ouder persoon, terwijl in werkelijkheid geen sprake is van een achteruitgang van verstandelijke pseudologie

pseudologie Ook pseudologia phantastica. De ziekelijke neiging tot het fantaseren over ; meestal seksuele ; ervaringen en avontuurlijke belevenissen. pseudopsychologie

pseudopsychologie Pseudowetenschap op het terrein van de psychologie.

pseudowetenschap

pseudowetenschap Een diskwalificerende aanduiding voor bepaalde manieren van kennisverwerving waarbij niet strikt volgens de wetenschappelijke psi-fenomenen

psi-fenomenen Paranormale verschijnselen waarvoor langs wetenschappelijke weg geen verklaring gevonden kan worden. Voorbeelden zijn helderziendheid psi-hitting en psi-missing

psi-hitting en psi-missing Een begrippenpaar uit de parapsychologie. Psi-hitting en psi-missing treedt op bij proefpersonen die gevraagd worden een

PSV

PSV Als Philips' Sport Vereeniging in 1913 in Eindhoven opgerichte bedrijfsvereniging die in diverse takken van sport actief is, maar vooral met voetbal psychalgie

psychalgie De ervaring van pijn zonder dat er een aanwijsbare lichamelijke oorzaak is. De pijn heeft bij psychalgie een psychische oorzaak of ze is psychasthenie

psychasthenie Een door de Franse arts en psycholoog Pierre M.F. Janet (1859-1947) geïntroduceerde term voor een `zwakke zenuwgesteldheid'. Janet psyche (psychol.)

psyche (psychol.) De menselijke geest of ziel. Het woord is afgeleid van het Griekse psuchè, dat (levens)adem, leven, geest of ziel betekent.

psychedelica

psychedelica (bewustzijnsverruimers) Verzamelnaam voor drugs (o.a. LSD) met een bewustzijnsverruimende werking, d.w.z. dat ze meer van het innerlijk psychiatrie

psychiatrie Van oorsprong een medisch specialisme dat zich richt op het herkennen en zo mogelijk voorkomen en behandelen van psychische stoorn

psychiatrisch maatschappelijk werk

psychiatrisch maatschappelijk werk Vorm van ingebouwd maatschappelijk werk binnen het kader van de geestelijke gezondheidszorg (psychiatrische psychiatrische instelling

psychiatrische instelling Instellingen waar patiënten met psychiatrische stoornissen voor behandeling terecht kunnen. Psychiatrische patiënten kun

psychisch trauma

psychisch trauma 1. Psychische beschadiging door een pijnlijke of angstaanjagende gebeurtenis, die de persoon plotseling overkomt en die hij niet psychische aandoeningen

psychische aandoeningen (geestesziekten) Alle aandoeningen van de geest (psyche). Net als bij lichamelijke ziekten, wordt ook voor psychische psychische energie

psychische energie In het dagelijks spraakgebruik een vage, meestal figuurlijk gebruikte term. Er wordt mee aangeduid, of zogenaamd verklaard, dat psychoactieve middelen

psychoactieve middelen Ook psychotrope middelen. Stoffen die stemming, bewustzijn of gewaarwordingen beïnvloeden. Het is een zeer algemene psychoanalyse

psychoanalyse 1. Naam voor de theorie van Sigmund Freud en zijn medewerkers en volgelingen. In strikte zin kan niet van 'de' theorie van Freud worden psychoanalyticus

psychoanalyticus Een gediplomeerd psychotherapeut die zijn cliënten op een soortgelijke manier als Freud behandelt.

psychoanalytische theorie

psychoanalytische theorie Persoonlijkheidstheorie ontwikkeld door Sigmund Freud. Hierin wordt grote betekenis gehecht aan onbewust verlopende psychochirurgie

psychochirurgie Het trachten te veranderen van psychische processen door middel van snijden in het brein. Deze methode is altijd zeer omstreden geweest, psychodiagnostiek

psychodiagnostiek De tak van de psychologie die zich bezighoudt met het vaststellen wat er aan de hand is met individuen of groepen. Als het gaat psychodrama

psychodrama Een vorm van groepstherapie waarbij de verschillende leden door middel van rollenspelen hun persoonlijke problemen moeten uitbeelden. psychodynamische therapieën

psychodynamische therapieën De psychotherapieën die uitgaan van de veronderstelling dat veel emotionele en gedragsstoornissen voortvloeien uit psychofarmaca

psycho-endocrinologie

psycho-endocrinologie De tak van de psychologie die zich primair bezighoudt met de rol die hormonen spelen bij denken, voelen en gedrag. Endoc

psychofarmaca Medicijnen die werkzaam zijn in het brein. De komst van deze medicijnen heeft de psychiatrie ingrijpend veranderd. Zo kunnen bijvoorbeeld psychofarmacologie

psychofarmacologie De tak van wetenschap die de werking van psychofarmaca bestudeert. Hier werken (neuro)psychologen, medici, biologen en psychofysica

psychofysica De psychologiebeoefening zoals die werd voorgestaan door de Duitser Gustave Theodore Fechner (1801-1887). Het onderwerp van onderzoek psychofysiologie

psychofysiologie Tak van de psychologie die zoekt naar de stoffelijke basis van psychische processen. Dit doet de fysiologische psychologie eveneens. psychogene amnesie

psychogene amnesie Een geheugenstoornis waarbij gebeurtenissen vergeten worden die te maken hebben met heftige emoties.

psychogenetica

psychogenetica Ook genetische psychologie. De tak van psychologie die het aandeel van erfelijke factoren in allerlei aspecten van het menselijk functioneren psychogeriatrie

psychogeriatrie Tak van de psychologie die zich bezighoudt met verzorgingbehoevende ouderen. Hierbij is primair aandacht voor de gebreken die psychogerontologie

psychogerontologie Tak van de psychologie die als onderzoeksonderwerp de ouder wordende mens heeft. Hierbij gaat het om de ontwikkelingen w

psychohistory

psychohistory Geschiedschrijving die gebruik maakt van met name de Freudiaanse psychologie om de onderbewuste motieven van historische individuen psychokinese

psychokinese (PK) (lett: bewegen door de ziel) Het zonder stoffelijk contact in beweging brengen van een voorwerp door wilskracht. Dit verschijnsel psycholinguïstiek

psycholinguïstiek Ook taalpsychologie. Tak van wetenschap die taal bestudeert als een onderdeel van het menselijk gedrag. Binnen dit gebied werken psychologie

psychologie (lett: zielkunde) In de meest ruime zin kan psychologie worden opgevat als het streven van de mens om zichzelf en zijn medemens te leren psychologie, cognitieve

psychologie, cognitieve Een tak van de psychologie die zich er primair op richt duidelijkheid te verkrijgen over de manier waarop mensen informa

psychologisch krachtveld

psychologisch krachtveld Ook psychologisch veld. Begrip uit de veldtheorie van de Duits- Amerikaanse psycholoog Kurt Lewin (1890-1947). Hierin psychologisch laboratorium

psychologisch laboratorium Psychologisch instituut waar experimenteel onderzoek wordt verricht. De term stamt uit de begintijd van de experime

psychologisch selectieonderzoek

psychologisch selectieonderzoek Onderzoek dat in de bedrijfspsychologie gedaan wordt bij de selectie van personeel. Er wordt hierbij gebruik gemaakt psychologische test

psychologische test Ook test. Een systematische meetprocedure met het doel een uitspraak te doen over bepaalde gedragskenmerken. Een testresultaat psychometrie

psycho-medisch-sociale centra

psycho-medisch-sociale centra Belgische instellingen die zich bezighouden met advisering en begeleiding van kinderen (en hun ouders) bij school- PTSD

psychometrie Ook psychometrica. Tak van de psychologie die zich bezighoudt met het getalsmatig beschrijven van (aspecten van) het menselijk functioneren. psychomotorische therapie

psychomotorische therapie Vorm van psychotherapie waarbij men via verschillende bewegingstechnieken tracht zich meer bewust te worden van psychoneurose

psychoneurose 1. Een neurose die Freud op grond van de wijze waarop zij ontstaat, onderscheidde van de actuele neurose. Deze psychische stoornis psychonomie

psychonomie Ook psychologische functieleer. Een tak van de psychologie die op zoek is naar de wetmatigheden waaraan het menselijk functioneren psychopaat

psychopaat Strafrechtelijke benaming voor een delinquent met een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke storing van zijn geestvermogens.

psychopathie

psychopathie 1. Karakterstoornis waarbij vooral de omgeving de last ondervindt, de betrokkene zelf veel minder. Het geweten is slecht ontwikkeld, psychopathologie

psychopathologie (lett: ziekteleer van de geest) De psychopathologie onderzoekt de oorzaken, de symptomen en het verloop van psychische stoornissen. psychose

psychose Toestand waarin waarnemingen en ideeën niet aan de werkelijkheid kunnen worden getoetst. Iedereen neemt de realiteit wel eens verkeerd psychosen, endogene

psychose, affectieve Psychose waarbij vooral de stemming gestoord is; gaat doorgaans niet gepaard met een gestoorde beleving van de betrokkene psychose, manisch-depressieve

psychose, manisch-depressieve (cyclische psychose) Affectieve psychose, waarbij fasen van een manische en (veel vaker) depressieve stemming psychosociale stadia

psychosen, endogene Psychosen die (volgens een inmiddels zeer omstreden theorie) een gevolg zijn van een erfelijke aanleg.

psychosen, exogene

psychosen, exogene Psychosen die een gevolg zijn van oorzaken van buiten het lichaam. Bijv. psychosen die optreden als begeleidend verschijnsel psychose, affectieve

psychosociale stadia De stadia in de psychosociale ontwikkeling van de mens. De bekendste theorie, die van de Amerikaanse psychoanalyticus Er

psychosomatische onvruchtbaarheid

psychosomatische onvruchtbaarheid Onvruchtbaarheid of bij herhaling mislukte zwangerschap ten gevolge van innerlijke conflicten of problemen, psychosomatische ziekten

psychosomatische ziekten Aandoeningen die met lichamelijke afwijkingen gepaard gaan (soma = lichaam), maar waarvan de oorzaak vooral op het psychostimulantia

psychostimulantia De farmacologische benaming voor de amfetaminen. Deze geneesmiddelen kunnen gebruikt worden ter bestrijding van bepaalde

psychosynthese

psychosynthese Vorm van psychotherapie, ontwikkeld door de Italiaanse psychiater Roberto Assagioli (1888-1974) als een aanvulling op de psychoanalyse. psychotherapie

psychotherapie Elke vorm van psychologische behandeling van psychische aandoeningen. Het toedienen van psychofarmaca of elektroshocktherapie psychoticisme

psychoticisme De neiging tot psychotisch gedrag. Psychoticisme is een persoonlijkheidsdimensie die door de Britse psycholoog Hans Jürgen Eysenck psychotroop

psychotroop Invloed hebbend op de menselijke geest (psychoactieve middelen).

PTSD Afkorting van post traumatic stress disorder.

puberteit

puberteit De ontwikkelingsperiode die volgt op de kinderjaren. Bij meisjes wordt het begin van deze periode gemarkeerd door de eerste menstruatie pubescentie

pubescentie 1. Het begin van de puberteit. 2. De gehele puberteit.

Public Schools Act

Public Schools Act Wet van 1866 die het schoolsysteem in Australië regelde en de leerplicht instelde. Naast de religieuze scholen kwamen openbar

publicist

publicist Niet-literair schrijver; schrijvend journalist.

publicistiek

publicistiek Pers-, publiciteitswetenschap. Deze houdt zich bezig met massacommunicatie.

publiekrecht

publiekrecht Geheel van rechtsregels die de organisatie van de overheid en de verhouding tussen burgers en overheid betreffen. Tot het publiekrecht publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie

publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie (PBO) In de (herhaaldelijk gewijzigde) Wet op de bedrijfsorganisatie van 1950 vastgelegd systeem van gereguleerd publikatie

publikatie Openbaarmaking (in druk); uitgave.

Publikatieblad van de Europese Gemeenschappen

Publikatieblad van de Europese Gemeenschappen Officiële publicatie van de Europese Unie. Dit blad verschijnt (bijna dagelijks) in de elf officiële Pueblo-Indianen

Pueblo-Indianen Benaming voor de Indianenstammen in het zuidwesten van de Verenigde Staten, in de staten New Mexico en Arizona. Van oudsher Pufendorf, Samuel von

Pufendorf, Samuel von (1632-1694) Duits rechtsgeleerde, aanhanger van het natuurrecht, volgeling van Hugo de Groot. Hij was hoogleraar volkenr

Puget, Claude André

Puget, Claude André (geb. 1905) Frans advocaat en toneelschrijver. Hij studeerde letteren en rechten en was zowel werkzaam als advocaat en als journalist. Pugwash Conferenties

Pugwash Conferenties De Pugwash Conferenties, ook wel Conferences on Science and World Affairs genoemd, zijn regelmatig plaatsvindende bijeen

Puis, Wilfried (18 februari 1943-Klemskerke-De Haan 20 oktober 1981) Belgisch voetballer, kwam als voorhoedespeler 49 maal uit voor het Belgisch Pulitzer, Joseph

puissancespringen

puissancespringen Een onderdeel van een springconcours waarbij de tijd van ondergeschikt belang is en de vaardigheid van het paard bij de beoordeling Puis, Wilfried

Pulitzer, Joseph (1847-1911) Hongaars-Amerikaans journalist en krantenuitgever. Maakte van onder meer de New York World na 1883 een succe

pull-factoren

pull-factoren (ook: aantrekkingsfactoren) Aantrekkelijke aspecten van een plaats of gebied die oorzaak zijn van vestiging in dit gebied. Voorbeelden pulp (lit.)

pulp (lit.) (in letterlijke betekenis: brij van hout) Blaadjes met triviale lectuur; minderwaardige producten van de massaliteratuur in het algemeen.

punt (aandelen)

punt (aandelen) Synoniem aan basispunt en procent-punt. Kleinste fluctuatie bij noteringen van aandelen en obligaties. Een basispunt is 0,01 procent.

puntenklassement

puntenklassement Een klassement waarvoor men tijdens de koers punten (bijv. via tussensprints) kan verzamelen. In de Tour de France draagt de puntenkoers

puntenkoers Een baanwedstrijd waarbij men via tussensprints e.d. punten moet verzamelen. Een puntenkoers gaat over een vooraf vastgestelde tijd pusher

pusher (Eng.: duwen, aanzetten) Detailhandelaar in harddrugs, berucht vanwege de uiterst agressieve verkoopmethode, die erop is gericht de gebruiker push-factoren

push-factoren (ook: afstotingsfactoren) Onaantrekkelijke aspecten van een plaats of gebied die oorzaak zijn van vertrek uit dit gebied. Voorbeelden Puskas, Ferenc

Puskas, Ferenc (geboren 1926) Hongaars-Spaans voetballer, kwam als linksbinnen 84 maal uit voor de nationale ploeg van Hongarije, waarmee hij putt

putt De slag op de green waarmee men de bal in de hole hoopt te slaan. Een putt mag slechts zijdelings geslagen worden.

Puttemans, Emiel Adrien

Puttemans, Emiel Adrien (geboren Leuven 8 oktober 1947) Belgisch atleet, bezat op het hoogtepunt van zijn carrière alle indoor-wereldrecords van

puzzle box

puzzle box Ook problem box en Skinner-box. Een doos die gebruikt wordt om het leergedrag van dieren te bestuderen. Het proefdier wordt in een afgesloten Pygmeeën

p-waarde In de studietoetsterminologie staat de letter p voor de proportie, het in percentages uitgedrukte deel van de toetsafleggers, dat een bepaald

Pygmeeën Benaming voor een aantal bevolkingsgroepen, voornamelijk wonend in Centraal-Afrika, waarvan de leden een maximale lengte van 1,5 pyknisch type

pyknisch type Persoonlijkheidstype uit de typologie van Ernst Kretschmer. Het pyknisch type is kort en dik en houdt van gezelligheid. Volgens Kretschmer pyromanie

pyromanie Een dwangmatige neiging om dingen in brand te steken. Dit gedrag kan niet bewust onderdrukt worden, maar schenkt in tegenstelling tot p-waarde

Qalat Jarmo Tussen 1948 en 1955 opgegraven landbouwdorp in Iraaks Koerdistan, dat van circa 7000 voor Christus dateert. De archeologische vondsten QSAR

QSAR (Quantitative Structure-Activity Relationship) Methode om de (vaak moeilijk vast te stellen) milieuchemische of ecotoxicologische werking Quaden

Quaden West-Germaanse stam, behorend tot het volk der Suevi, woonde in Noord-Bohemen.

Qualitätswein bestimmter Anbaugebiete

Qualitätswein bestimmter Anbaugebiete (QbA) Middelste kwaliteit Duitse wijn, met toegevoegde suiker, evenwel onder officieel toezicht en strenge Qualitätswein mit Prädikat

Qualitätswein mit Prädikat (QmP) Hoogste categorie der Duitse wijnen. Aan de wijnen, die onder zeer scherpe controle staan, mag geen suiker worden

quality circles

quality circles Uit Japan afkomstig organisatieprincipe, gericht op verbetering van kwaliteit en motivatie in bedrijven. Berust op het principe dat mensen Quapaw

Quapaw (Akansa, Arkansas-Indianen) Indianenstam in een reservaat in Oklahoma (VS). Traditioneel waren het sedentaire landbouwers, die in versterkte quartaire sector

quartaire sector Verzamelnaam voor alle tertiaire activiteiten (dienstverlenend) die een niet-commercieel karakter hebben. In een andere betekenis quarterback

quarterback Een aanvallende speler, gewoonlijk de aanvoerder en spelbepaler van de ploeg. De quarterback speelt met een rugnummer tussen 1 en Quechua

Quechua Zuid-Amerikaanse Indianen die de Andeshoogvlakte bewonen. Voornamelijk landbouwers en losse arbeiders, waarvan een deel naar kustgebieden querulantisme

querulantisme De ziekelijke neiging om tegen een werkelijk of vermeend onrecht te blijven strijden. Het onrecht wordt niet rationeel bestreden en Quesnay, François

Quesnay, François (1694-1774) Frans arts en econoom, lijfarts van Lodewijk XV. Grondlegger van de School der fysiocraten; vestigde als eerste de Quételet, Lambert Adolphe Jacques (Adolphe)

Quételet, Lambert Adolphe Jacques (Adolphe) (1796-1874) Belgisch wiskundige, astronoom en statisticus; een van de belangrijkste voorlopers Quiché

Quiché Maya-Indianen in het hoogland van West-Guatemala. Voornamelijk landbouwers met als belangrijkste producten graan en bonen voor eigen quirites

quirites In het oude Rome naam voor de burgers om hen te onderscheiden van de milites, de soldaten. De term werd vooral gebruikt in de volksvergadering. quorum

quorum Aantal leden van bijv. een vereniging of een vertegenwoordigend lichaam dat volgens de statuten, c.q. de wet aanwezig moet zijn om rechtsgeldig quotenstelsel

quotenstelsel In de Republiek der Verenigde Nederlanden het systeem volgens welke elk gewest een vast deel van de nationale belastingen moest opbrengen. quoteringsregeling

quoteringsregeling Maatregel binnen de Europese Unie om overbevissing van de Noordzee en Noord-Atlantische Oceaan tegen te gaan. Elk jaar s

R Antwerp FC

R Antwerp FC Oudste Belgische voetbalclub, opgericht 1880. Stamnummer 1 in KBVB. Kleuren: rood-wit. Terrein: Bosuilstadion te Deurne (door RAA La Louvière

R. Standard de Liège

R. Standard de Liège (Standard Luik) Belgische voetbalclub, opgericht 1898. Stamnummer 16. Kleuren: rood-wit. De bijnaam van de spelers luidt

RAA La Louvière Belgische voetbalclub, opgericht 1912. Stamnummer 93. Kleuren: groen-wit. Terrein: Tivolistadion te La Louvière met 20.000 plaatsen. Raad van Commissarissen

Raad van Commissarissen Instantie die toezicht houdt op en adviseert bij de gang van zaken in een naamloze vennootschap. Voor kleine nv's in raad van commissarissen van een nv of bv

raad van commissarissen van een nv of bv De gezamenlijke commissarissen van een nv of bv. Bij een gewone nv of bv is er alleen een raad van Raad van Europa

Raad van Europa Organisatie van Europese staten, opgericht in 1949. Het is een internationaal forum, waarbinnen (1998) 40 landen samenwerken. Raad van Henegouwen

Raad van Henegouwen Justitieraad van het graafschap Henegouwen, kwam voort uit de grafelijke curia (het adviesorgaan van de graaf) en werd i

Raad van Ministers

Raad van Ministers Het belangrijkste besluitvormende orgaan van de Europese Gemeenschap, de eerste pijler van de Europese Unie; niet te verwarren Raad van State

Raad van State Hoog College van Staat, hoogste adviesorgaan van de regering, tevens administratief rechtscollege. De Raad van State (RvS) bestaat Raad voor de Kinderbescherming

Raad voor de Kinderbescherming Nederlands overheidsorgaan, gevestigd in elk van de negentien plaatsen met een arrondissementsrechtbank. Fu

raadkamer

raadkamer Kamer, waarin de rechters van een rechtbank zich terugtrekken om te beraadslagen over het vonnis. Rechtbank in raadkamer is de aanduiding raadsheer

raadsheer Rechter bij een gerechtshof en bij de Hoge Raad.

raadsman

raadsman Advocaat die een verdachte in een strafproces bijstaat.

Raas, Johannes (Jan)

Raas, Johannes (Jan) (geboren Heinkenszand 8 november 1952) Nederlands wielrenner, was als amateur winnaar van diverse grote wedstrijden en rabarber

rabarber (geslacht Rheum, duizendknoopfamilie) Planten met vlezige wortelstok, waarop grote gegolfde bladeren met halfronde bladstelen, die gekookt racisme

racisme Het geloof dat allerlei sociale en culturele kenmerken van een groepering verbonden zouden zijn met eigenschappen van bepaalde rassen. Op Racké, Fred

Racké, Fred (overl. 1996) Nederlands sportverslaggever. Racké verwierf in de jaren zeventig bekendheid als sportverslaggever bij de NOS, waar hij racquetball

racquetball Op squash lijkend balspel, met behulp van een racket gespeeld in een afgesloten ruimte met een breedte van 12,20 m, een hoogte van 6,10 Radan

Radan Bergvolk bij de Cambodjaanse grens in het zuiden van Vietnam. Hun aantal bedroeg in 1960 naar schatting 120.000, maar net als de andere radbraken

radbraken In vroeger eeuwen in Europa de zwaarste vorm van doodstraf. De veroordeelde werd op een rad (wagenwiel) gebonden, waarna zijn ledematen Radbruch, Gustav

Radbruch, Gustav (1878-1949) Duits rechtsfilosoof, strafrechtdeskundige en politicus, was achtereenvolgens hoogleraar in het strafrecht te Koningsbergen, Radcliffe-Brown, Alfred Reginald

Radcliffe-Brown, Alfred Reginald (1881-1955) Brits sociaal antropoloog, hoogleraar te Kaapstad (1921-25), Sydney (1925-31), Chicago (1931-37) raden van beroep

raden van beroep Administratiefrechtelijke colleges die in 1992 samen met de ambtenarengerechten zijn opgegaan in de arrondissementsrechtbanken.

radencommunisme

radencommunisme Stroming binnen het communisme die iedere partijorganisatie verwerpt omdat deze onvermijdelijk zou verworden tot een van radendemocratie

radendemocratie (ook: radenstelsel) Politiek stelsel waarin direct gekozen vertegenwoordigers de uitvoerende macht in handen hebben. Zij staan onder radicalisme

radicalisme (Latijn: radicitus = met wortel en tak) Politieke gezindheid tot vergaande hervormingen en het consequent nastreven van een ideologie. radijs

radijs (Raphanus sativus, kruisbloemenfamilie) Eenjarige plant met witte of licht violette bloemen, hauwen. Een variëteit wordt gekweekt om de kleine radio

radio Wanneer elektrische trillingen die boven de gehoorgrens liggen, (hoogfrequent- of HF-trillingen), op een zendantenne worden aangesloten, ontstaan radiometafoor

radiometafoor Ook radarmetafoor. De vergelijking van de menselijke geest met een radio (of radar). Deze vergelijking is bijvoorbeeld gebruikt in de radiotelefonie

radiotelefonie Telecommunicatie van spraak tussen twee zendontvanginstallaties voor gemoduleerde elektromagnetische golven die zich in de ruimte radiotelegrafie

radiotelegrafie Telegrafie waarbij de signalen via radioverbindingen worden verzonden.

Radio-Télévision belge de la Communauté culturelle française

Radio-Télévision belge de la Communauté culturelle française (RTBF) Publieke omroep voor de Franstalige Gemeenschap in België. De RTBF Raet, Lodewijk de

Raet, Lodewijk de (1870-1914) Vlaams politicus, studeerde economie en statistiek en was als ambtenaar werkzaam op het ministerie van Nijverheid rafting

rafting Een sport waarbij een groep van zes personen in een ovaalvormige rubberboot rivieren met stroomversnellingen en eventueel kleine watervallen rage

rage Zeer snel opkomende luxe-consumptietrend, die binnen zeer korte tijd een groot deel van de markt beslaat. Voorbeelden: de jojo, de hoolahoop, Rahier, Gaston

Rahier, Gaston (geboren Chaineux 1947) Belgisch motocorosser, maakte zijn debuut op zestienjarige leeftijd. In 1974 won hij op de 250 cc in Duitsland raio-opleiding

raio-opleiding Post-universitaire opleiding voor jonge juristen die wensen te worden toegelaten tot de rechterlijke macht, hetzij bij het openbaar ministerie, raki

raki (araki) Sterk alcoholische Egyptische drank; droog en wit, alcoholpercentage 40-45%. Verkregen uit het sap van de palmboom. Soms wordt de

rally

rally 1. Het geheel van slagenwisselingen tussen twee spelers totdat een van beiden een punt scoort. 2. Een wedstrijd over meerdere dagen voor gemotoriseerde rally point-telling

rally point-telling Een speciale puntentelling in de vijfde en beslissende set, waarbij ook de niet-serverende partij een punt krijgt bij het winnen van rallycross

rallycross Een snelheidswedstrijd, gehouden op een speciaal daartoe aangelegde baan waarvan een gedeelte moet zijn verhard. De wedstrijd gaat over ramage

ramage Cultureel-antropologische term van de Brit Raymond Firth voor een afstammingsgroep die uit leden bestaat die zowel via de mannelijke als rammenas

rammenas (Raphanus sativus, kruisbloemenfamilie) Eenjarige plant met witte of licht violette bloemen, hauwen. Een variëteit wordt gekweekt om Rampenwet

Rampenwet Wet van 1985 inzake rampenbestrijding. Zij bepaalt o.m. dat elke gemeente een eigen rampenbestrijdingsplan moet hebben, een draaiboek randlid

randlid Sociologisch begrip dat het type lid van een sociale groep aanduidt dat zich kenmerkt door geringe persoonlijke betrokkenheid. Verder onderscheidt randomiseren

randomiseren Het via het toeval, bijvoorbeeld door middel van loting, tot stand laten komen. Een onderzoeker kan bijvoorbeeld zijn proefpersonen Rank, Otto

Rank, Otto (eig. Otto Rosenfeld; 1884-1939) Oostenrijks psychoanalyticus, volgeling en medewerker van Sigmund Freud. Medeoprichter (1912) van Rapport van Kopenhagen

Rapport van Kopenhagen Rapport uit 1973 waarin op basis van het Davignon-rapport de structuur van de politieke samenwerking van de lidstaten rasindeling

rasindeling Ordening van menselijke rassen aan de hand van bepaalde criteria. Men onderscheidt de typologische rasindeling, waarbij wordt geordend Raskin, Brigitte

Raskin, Brigitte (geb. 1947 te Aarschot) Belgisch (Vlaams) schrijfster, historica en journaliste. Pas op late leeftijd maakt Raskin haar intrede in de literatuur rasphuis

rasphuis Gevangenistype, waarvan het eerste in 1595 in Amsterdam werd ingesteld. In een rasphuis moesten mannelijke gevangenen door middel van Rassemblement Wallon

Rassemblement Wallon (RW) Belgische politieke partij, opgericht in 1968, die een federatie aanging met het Front Démocratique des Bruxellois

raster

raster 1. Lijn- of puntenpatroon waaruit een afbeelding is opgebouwd. Komt veel voor in de grafische techniek (bijv. vierkleurendruk) en in de informatieverwerking ratificatie

ratificatie Bekrachtiging van een verdrag, bevestiging door de regering van een staat van het eerder door haar vertegenwoordiger(s) gesloten verdrag. ratio studiorum

ratio studiorum Voluit: Ratio atque institutio studiorum Societatis Jesui. Leerplan van de orde der Jezuïeten, dat in 1599 onder verantwoordelijkheid rationalisatie

rationalisatie Rechtvaardiging van gedrag door er andere, meer rationele redenen dan de werkelijke voor aan te voeren. In de psychoanalyse geldt rationalisatie rationeel-emotieve therapie

rationeel-emotieve therapie (RET) Een vorm van psychotherapie, zoals die ontwikkeld werd door de Amerikaan Albert Ellis. Rationeel is alles dat Ratke, Wolfgang

Ratke, Wolfgang (Ratichius; 1571-1635) Duits pedagoog. Ratke trachtte een meer op de leerling gerichte didactiek te ontwikkelen. Deze methode Rattray, Robert Sullivan

Rattray, Robert Sullivan Engels koloniaal bestuursambtenaar en antropoloog. Verrichtte onderzoek onder de Asjanti (stam in Goudkust, het huidige

Raymakers, Piet

Raymakers, Piet (geboren 29 september 1956) Nederlands springruiter, won diverse Grote Prijzen en internationaal sterk bezette wedstrijden. Een RCS Charleroi

RCS Charleroi Belgische voetbalclub, opgericht in 1904 als sportvereniging. Stamnummer 22. Het stadion heeft 25.000 plaatsen. RCS Charleroi is reaal

reaal (Latijn: regalis; Spaans: real = koninklijk) Vrij algemene aanduiding voor gouden en zilveren munten. In de Nederlanden kwam de gouden reaal reactieve inhibitie

reactieve inhibitie Begrip uit de leertheorie van de Amerikaanse psycholoog Clark Leonard Hull (1884-1952). Het is de neiging van een organisme reagonomics

reagonomics De benaming van de economische politiek van de Amerikaanse president Ronald Reagan in de jaren 1981-1989. Als gevolg van een stijgende Real Madrid

Real Madrid Spaanse voetbalclub, opgericht te Madrid in 1898. Stadion: Estadio Santiago Bernabeu, het grootste van Spanje met 135.000 plaatsen. realia

realia Voluit: realia studia. In onbruik geraakte term voor schoolvakken als natuurkunde, biologie en aardrijkskunde, die alle als kenmerk hebben da

realisme (filos.)

realisme (filos.) (Lat.: res, `ding', `werkelijkheid') De verzamelnaam voor wijsgerige stromingen waarin ervan wordt uitgegaan dat er onafhankelijk realiteitsprincipe

realiteitsprincipe De noodzaak het gedrag aan te passen aan de eisen die de buitenwereld stelt. Iemand kan niet zomaar doen wat hij wil, omdat de consequenties reality testing

reality testing Het nagaan of de eigen ideeën met de werkelijkheid overeenstemmen. Reality testing maakt het mogelijk een onderscheid te maken tussen Realpolitik

Realpolitik Pragmatische en opportunistische politiek. Het begrip wordt vooral gehanteerd als karakteristiek voor de politiek van de Duitse kanselier Réaumur, René Antoine Ferchault de

Réaumur, René Antoine Ferchault de (1683-1757) Frans wetenschapper. Gaf een beschrijving van de natuurlijke hulpbronnen en industrieën in rebound

rebound Het vangen van de bal als deze terugspringt van het speelbord of de rand van de basket na een (mislukt) schot. De term wordt tegenwoordig rebus

rebus Figuurraadsel.

recensie

recensie (Lat.: (re)censeo = schatten, beoordelen) Bespreking van een boek of kunstwerk. Kritische beschouwing van een literair werk, radio- of tv-recentheidseffect

recentheidseffect (Eng: recency effect) Het verschijnsel dat de laatste woorden uit een serie relatief beter onthouden worden dan die uit het midden receptor

receptor Deel van een organisme dat gevoelig is voor prikkels en in staat is deze om te zetten in een elektrisch signaal dat via aanvoerende (sensorische) rechercheur

rechercheur Politieman of -vrouw, belast met opsporingsonderzoek. De procureurs-generaal bij de gerechtshoven kunnen voor bijzonder of vertrouwelijk recht

recht Begrip met zeer veel betekenissen, waaronder gerechtigheid, een aan iemand toekomende bevoegdheid (subjectief recht, bijv. het stemrecht), aanspraak recht van doortocht

recht van doortocht Recht van oorlogvoerende staten hun troepen door neutraal gebied te laten trekken. Bij het Landonzijdigheidsverdrag (1907) in recht van opstrek

recht van opstrek Recht van een boer die eigenaar van binnendijks land is, om aangrenzende kwelders in te polderen en in gebruik te nemen. Door rechtbanken van eerste aanleg (België)

rechtbanken van eerste aanleg (België) Rechtscolleges, die uit een of meer kamers voor burgerlijke zaken (burgerlijke rechtbank), een of meer kamers rechtbanken van koophandel (België)

rechtbanken van koophandel (België) Handelsrechtbanken met een of meer kamers op het terrein van o.m. financiën, bankwezen, vennootschappen, rechter

rechter Man of vrouw, die tot taak heeft alleen of samen met anderen recht te spreken. In sommige landen heeft men alleen juridisch geschoolde beroepsrechters, rechterlijke macht

rechter-commissaris

rechter-commissaris 1. (strafzaken) Rechter van instructie. Rechter van een arrondissementsrechtbank, die belast is met een aantal bijzondere taken, rechthuis

rechterlijke macht Rechtsprekende functie van de staat, tevens de benaming voor het orgaan dat met deze functie is belast. Tot de gewone rechterlijke rechterlijke organisatie

rechterlijke organisatie Organisatie van de rechterlijke macht. De structuur en de bevoegdheden van de gewone rechterlijke macht berusten op de (

rechthuis Gebouw waarin de rechterlijke macht gezeteld was en uitspraken deed. In vele gevallen ging het r. over in het stadhuis, bijv in Jisp (1611). rechtsbijstandverzekering

rechts- Specialisme gericht op de bestudering van rechtssystemen, de sociale organisatie van het recht en de wederzijdse relatie tussen recht sociometrie

rechtsbijstandverzekering Verzekering tegen het risico van de kosten van een gerechtelijke procedure, inclusief (een deel van) de kosten van een a

rechtsbron

rechtsbron Vindplaats van het recht. Belangrijke rechtsbronnen zijn: verdragen, wetten, andere overheidsvoorschriften met algemene strekking (bijv. rechtsfilosofie

rechtsfilosofie Dat deel van de filosofie waarin men zich bezighoudt met het recht. Van oudsher hebben mensen die ontevreden zijn met het geldende rechtshandeling

rechtshandeling Handeling, die verricht wordt met de bedoeling bepaalde juridische gevolgen in het leven te roepen. Een rechtshandeling is eenzijdig rechtshulp

rechtshulp (rechtsbijstand) Juridische hulpverlening. In het spraakgebruik heeft de term rechtshulp vooral betrekking op de door de overheid gefinancierde rechtsmiddelen

rechtsmiddelen Middelen waarmee men tegen een rechterlijke beslissing kan opkomen. Er zijn gewone en buitengewone rechtsmiddelen. Wanneer rechtspersonenbelasting (België)

rechtspersonenbelasting (België) Belasting, geheven van rechtspersonen, wier activiteiten niet gericht zijn op winst. De hier bedoelde rechtsperso

rechtspersoon

rechtspersoon Door het recht gecreëerde figuur, die het mogelijk maakt, dat bijv. overheidslichamen, verenigingen en ondernemingen aan het rechtsverkeer rechtspraak

rechtspraak In het algemeen het beslissen van geschillen tussen twee of meer partijen door een neutrale instantie. In democratisch bestuurde landen rechtsstaat

rechtsstaat Staat, waarin de overheid in de uitoefening van haar macht beperkt wordt door het recht. Dit betekent dat het overheidshandelen gebonden rechtstreekse werking van een verdrag

rechtstreekse werking van een verdrag Verdrag dat de burgers van de verdragsstaten direct bindt, d.w.z. zonder tussenkomst van de nationale wetgever. rechtsvoorstaande bokser

rechtsvoorstaande bokser De bokser die als uitgangspositie gedurende de partij met het rechterbeen naar voren gericht staat (ca. 30% van alle bok

rechtsvordering

rechtsvordering (actie) Het inroepen van de hulp van de rechter ter handhaving van een subjectief recht. Door het instellen van een rechtsvordering rechtsvorm

rechtsvorm Juridische status van een onderneming, bijv. nv of bv.

rechtswetenschap

rechtswetenschap De rechtswetenschap houdt zich bezig met het positieve recht. Het behoort tot de taak van de rechtswetenschap de enorme hoeveelheid rechtszekerheid

rechtszekerheid Zekerheid voor de burger dat hij door de overheid volgens de regels van het recht en niet naar willekeur wordt behandeld, alsmede rechtvaardigheidsgeloof

rechtvaardigheidsgeloof De bij veel mensen heersende overtuiging dat de wereld een rechtvaardige plaats is waarin iedereen krijgt wat hem toekom

rechtvaardigingsgrond

rechtvaardigingsgrond Omstandigheid die de onrechtmatigheid of de strafbaarheid van een gedraging opheft, bijv. ambtelijk bevel, wettelijk voorschrift, recidive

recidive Herhaling. In het strafrecht spreekt men van recidive als iemand, na al eerder veroordeeld te zijn geweest, opnieuw een delict pleegt. Recidive recidivisme

recidivisme Ook herhaling. Het herhalen van strafbare feiten nadat een persoon al eens veroordeeld is geweest door een rechter. De recidivist kan een reciproque inhibitie

reciproque inhibitie Oorspronkelijk een fysiologische term voor het verschijnsel, dat het opwekken van de ene reflex gepaard gaat met de onderdrukking reclame

reclame (ook wel: publiciteit) Openlijke aanprijzing, meestal door producenten van en handelaren in goederen en diensten. Reclame werd gestimuleerd reclamerecht

reclamerecht (recht van reclame) Recht van de verkoper van een reeds afgeleverde roerende zaak om bij niet betaling door de koper de zaak via een reclassering

reclassering Maatschappelijke hulp aan gedetineerden en ex-gedetineerden. Ontstaan uit particulier initiatief, berust het reclasseringswerk thans bij recreatie

recreatie Vrijetijdsbesteding buitenshuis. Heeft zich in de westerse wereld in de 20e eeuw enorm ontwikkeld, vooral als gevolg van de toename van recto

recto Op de voorkant (rechterkant) van een blad.

rector

rector In Nederland hoofd van een vwo-school. In België hoogste bestuurder van een instelling voor universitair onderwijs. Wordt door de koning benoemd recycling

recycling (kringloopproductie) Proces waarbij grondstoffen worden geproduceerd uit afvalstoffen. Dit proces is bekend uit de natuur, waar producenten, recycling, aluminium

recycling, aluminium Aluminium kan - mits voldoende gezuiverd - telkens weer worden gerecycled, wat met name om energieredenen interessant is

recycling, glas

recycling, glas Glas is één van de eenvoudigste materialen om te hergebruiken. Gebroken afvalglas kan na reiniging aan de 'smelt' in de glasfabriek recycling, kunststof

recycling, kunststof Kunststoffen (plastics) kunnen, afhankelijk de samenstelling, op verschillende wijzen worden hergebruikt. Als het afval uit één recycling, papier

recycling, papier Papier kan worden hergebruikt voor de fabricage van o.m. karton en kringlooppapier. Door de resten drukinkt heeft kringlooppapier recycling, rubber

recycling, rubber De voornaamste bron van gebruikt rubber wordt gevormd door oude autobanden. In Nederland worden jaarlijks ca. 6,5 miljoen autobanden recycling, staal

recycling, staal Staalschroot kan op verschillende wijzen worden hergebruikt. Vaak wordt het als uitgangsmateriaal gebruikt voor de staalfabricage Red Cloud

Red Cloud (1822-1909) Opperhoofd van de Amerikaanse Indianenstam der Oglala's. Verzette zich tegen de aanleg van de Bozeman Trail door de ja

red tide

red tide Rode kleur van zeewater langs tropische en subtropische kusten, veroorzaakt door het massaal voorkomen van eencelligen. Vertegenwoordigers redactie

redactie Het verzorgen (als verzamelaar, bewerker of artikelenschrijver) van kopij.

reddingwezen

reddingwezen Organisatie die hulp verleent bij scheeps- en vliegtuigongelukken voor de kust. Pas in eerste helft 19e eeuw op gang gekomen; daarvóór redelijkheid en billijkheid

redelijkheid en billijkheid Op verschillende plaatsen in Boek 6 BW (algemeen gedeelte van het verbintenissenrecht) wordt gesproken over eisen of redeneringsvermogen

redeneringsvermogen Sociaal-wetenschappelijke term voor de capaciteit om logisch, rationeel en analytisch te kunnen denken. In inmiddels verworpen Redfield, Robert

Redfield, Robert (1897-1958) Amerikaans cultureel antropoloog, hoogleraar antropologie aan de universiteit van Chicago (1930-1958). Bekend om redigeren

redigeren De redactie voeren van; een tekst opstellen; (beter) schriftelijk formuleren.

reducent

reducent (afbraakorganisme) Organisme (schimmel of bacterie) dat dood organisch materiaal afbreekt. De stoffen die door afbraakorganismen langzaam reductie (sociol.)

reductie (sociol.) Een type Indianengemeenschap, zoals er in het begin van de 17e eeuw in Zuid-Amerika vele werden opgericht door missionarissen. reductionisme

reductionisme Het uitgangspunt dat psychische verschijnselen het best teruggebracht kunnen worden tot hun oorsprong in één categorie. Men kan ree

ree (Capreolus capreolus, familie herten) Middelgroot, slank, sierlijk dier met fijn getekende kop, grote ogen en lange wimpers. Het mannetje (reebok

Reemer, Sandra

Reemer, Sandra Nederlands zangeres en televisiepresentatrice. Al op jonge leeftijd kwam Sandra Reemer in aanraking met muziek. Ze nam deel aan referendum

referendum (plebisciet, volksraadpleging, volksstemming) Rechtstreekse stemming van de stemgerechtigde burgers over een regeringsvoorstel. In Zwitserland referentiegroep

referentiegroep Sociale groepering waartoe men zelf niet behoort, maar waardoor men zich in sterke mate laat beïnvloeden. Bij een zogenaamde comparatieve referentiekader

referentiekader Term die verwijst naar de manier waarop mensen de hen omringende sociale werkelijkheid interpreteren. Deze zal doorgaans per individu referentiële tekst

referentiële tekst Een tekst die rechtstreeks verwijst naar een context die de ontvanger bekend is, kortom een `zakelijke' tekst. Voorbeelden: kranteartikel, referentieterm

referentieterm Cultureel-antropologische aanduiding voor het woord waarmee iemand zijn verwanten benoemt (bijvoorbeeld oom, tante, vader). Als reflatie

reflatie Overbesteding in een situatie waarin de productiemiddelen onderbezet zijn. Treedt op tijdens het economisch herstel na een laagconjunctuur reflex (biol.)

reflex (biol.) Stereotype reactie van het zenuwstelsel op een bepaalde prikkel die geheel buiten de wil om plaatsvindt. Een reflexboog (de weg waarlangs reflex, aangeboren

reflex, aangeboren (natuurlijke reflex, ongeconditioneerde reflex, onvoorwaardelijke reflex) Reflex die van nature aanwezig is, bijv. de kniepeesreflex.

reflex, aangeleerde

reflex, aangeleerde (geconditioneerde reflex) Reflex als reactie op een prikkel die deze reactie oorspronkelijk niet teweegbracht. Ontstaat door herhaaldelijk reflex, geconditioneerde

reflex, geconditioneerde (voorwaardelijke reflex, aangeleerde reflex) Reflex als reactie op een prikkel die deze reactie oorspronkelijk niet teweegbracht. Reformatorische Politieke Federatie

Reformatorische Politieke Federatie (RPF) Nederlandse politieke partij. De RPF werd in 1975 gesticht wegens het 'geestelijk verval' van ARP en reformisme

reformisme Stroming binnen het socialisme die verwezenlijking van het socialisme wilde bereiken langs parlementaire weg en niet via een revolutie refractietelescoop

refractietelescoop (refractor of kijker) Optische telescoop die geschikt is voor het bestuderen van ver weg gelegen objecten en in essentie bestaat uit regeerakkoord

regeerakkoord Overeenkomst tussen de politieke partijen die samen een kabinet gaan vormen over het te voeren regeringsbeleid.

regel

regel Horizontale rij woorden in een geschrift.

regels

regels 1. Gewoonten of voorschriften met betrekking tot gedrag. Iemand behoort zich aan de regels te houden. 2. Sleutelbegrip in de moderne linguï

regenboogtrui

regenboogtrui Trui die wordt uitgereikt aan degene die bij het wielrennen een wereldkampioenschap behaald heeft. De regenboogtrui is wit en voorzien regent (België)

regent (België) In België moet een regent altijd aangesteld worden door het parlement en wel in de volgende gevallen: bij minderjarigheid van de koning(regentschap

regentschap Waarneming van het koninklijk gezag, wanneer de koning(in) daartoe zelf niet in staat is. In Nederland treedt in 3 gevallen een regent regering

regering Uitvoerende macht: koning(in) en ministers gezamenlijk.

regeringsverklaring

regeringsverklaring Verklaring over het te voeren beleid, waarmee een nieuw kabinet zijn regeerperiode begint.

regionaal ontwikkelingsbeleid

regionaal ontwikkelingsbeleid Beleid ter regulering en stimulering van (met name de economische) ontwikkeling van een regio, wanneer deze is achtergeb

regionale ontwikkeling

regionale ontwikkeling Het welvaartsniveau van een bepaald deel van een land. Verschillen in ontwikkeling tussen regio's zijn binnen alle landen aanwezig, regionale ontwikkelingsmaatschappij

regionale ontwikkelingsmaatschappij (ROM) Door overheid opgerichte instelling die o.a. financiële steun geeft aan ondernemers die zich in stimulerings- regionaliteitsbeginsel

regionaliteitsbeginsel Het regionaliteitsbeginsel in België is de erkenning van eentaligheid in de twee landsdelen. Het begrip is gekoppeld aan de strijd register

register Alfabetische inhoudsopgave. Achter in een atlas staat vrijwel altijd een register van aardrijkskundige namen, waarmee via een codering achter registeraccountant

registeraccountant Accountant ingeschreven in het register volgens de wet op de registeraccountants (1962). Aangesloten bij de orde Nederlands Instituut registergoederen

registergoederen Volgens art. 10 van Boek 3 BW goederen voor welker overdracht of vestiging inschrijving in daartoe bestemde openbare registers registratierecht

registratierecht Kosten verschuldigd voor de inschrijving van een akte in het betreffende openbare register.

reglement

reglement In ruime zin elke regeling. Meer in het bijzonder regeling, die betrekking heeft op de gang van zaken binnen een organisatie: reglement van regressie (psychol.)

regres, recht van Het recht van degene die zich (mede) verbonden heeft voor de schuld van een ander (bijv. een borg) om zich, wanneer hij de schuld Reich, Wilhelm

regressie (psychol.) 1. Een afweermechanisme waarbij wordt teruggevallen naar een eerdere ontwikkelingsfase. Dit afweermechanisme treedt bijvoorbeeld regres, recht van

Reich, Wilhelm (1897-1957) Oostenrijks medicus en psychoanalyticus. Trad in 1920 toe tot de Weense psychoanalytische vereniging en trachtte de Reiff, Gaston Etienne Ghislain

Reiff, Gaston Etienne Ghislain (Eigenbrakel 24 februari 1921-7 mei 1992) Belgisch atleet, eind jaren veertig een der sterkste langeafstandslopers reikwijdte (econ.)

reikwijdte (econ.) De maximale afstand die een consument wil afleggen om centrale goederen en diensten te verkrijgen. In het algemeen kan gezegd Reinboud, Johannes Marinus (Joop)

Reinboud, Johannes Marinus (Joop) (1920-1986) Nederlands televisiemedewerker. Maakte zijn radiodebuut in 1945 bij Radio Herrijzend Nederland reinforcement

reinforcement (lett.: versterking) Belangrijk begrip uit het behaviorisme voor het versterken van aan of af te leren gedrag bij conditionering. Kan dus reischeque

reischeque (travellers cheque) Door een bank of andere financiële instelling op zichzelf getrokken cheque voor ronde bedragen. Reischeques dienen Reiziger, Michael

Reiziger, Michael (geboren Amstelveen 3 mei 1973) Nederlands voetballer, kwam als rechter verdediger acht maal uit voor het Nederlands elftal. Reiziger rekenen, aanvankelijk

rekenen, aanvankelijk Onderwijskundige term voor het (leren) rekenen met de eerste honderd natuurlijke getallen. Hierbij worden de structuur en Rekenhof (België)

Rekenhof (België) Grondwettelijke instelling die controleert of de overheidsuitgaven overeenstemmen met de door het parlement goedgekeurde begroting. rekening-courantkrediet

rekening-courantkrediet Krediet dat via een rekening-courant wordt verleend. Als eenmaal een rekening-courantkrediet is verleend, kan men tot he

rekentest

rekentest Tests die numerieke aanleg, inzichtelijk rekenen of het algemene rekenniveau meten. Voorbeelden zijn: de Numerieke Aanleg Test (NAT) rekrutering

rekrutering Sociologisch begrip, verwijzend naar het proces door middel waarvan sociale groepen en groeperingen zich verzekeren van nieuwe lede

rekstok

rekstok Een toestel bestaande uit twee staanders op een onderlinge afstand van 2,40 m en een dwarslegger op een variabel instelbare hoogte van ca. relatief recht

relatief recht Recht waarop men slechts tegenover een bepaalde persoon een beroep kan doen. Voorbeeld: het recht om een geldsom te vorderen. Daarentegen relatietherapie

relatietherapie Een vorm van psychotherapie waarbij het voornaamste doel is de onderlinge relaties tussen twee of meer personen te verbeteren. De relayeren

relayeren Het heruitzenden van een signaal door een tussenstation. Toegepast voor radioverbindingen e.d. wanneer geen directe verbinding mogelijk religieuze antropologie

religieuze antropologie Nieuwere benaming van de godsdienstetnologie, een der godsdienstwetenschappen. Bestudering van godsdiensten van 'primiti

rembours

rembours Leveringsconditie bij koop: de vervoerder incasseert de koopprijs bij aflevering.

remedial teaching

remedial teaching Vorm van aangepast onderwijs voor kinderen met leermoeilijkheden. Wordt door speciaal daartoe opgeleide leerkrachten verstrekt remgeld (België)

remgeld (België) Eigen bijdrage in de ziektekosten. De kosten van gewone medische verzorging worden door de ziekenfondsen in principe voor 75% reminiscentie

reminiscentie 1. Het uit het geheugen oproepen van informatie waarvan gedacht werd dat die al lang vergeten was. Dit komt nogal eens voor bij oudere remissierecht

remissierecht Recht van een pachter om bij misoogst e.d. aanspraak te maken op vermindering van de pachtprijs van één pachtseizoen.

remissiers

remissiers Zelfstandige ondernemers, die beleggers adviseren en klanten bij beurshandelaren aanbrengen voor de uitvoering van effectenorders.

REM-slaap

REM-slaap Ook paradoxale slaap. REM is de afkorting van rapid eye movements, ofwel snelle oogbewegingen. Tijdens de REM-slaap gaan de ogen Renault, Jean Louis

Renault, Jean Louis (1843-1918) Frans jurist, hoogleraar in het volkenrecht te Parijs en lid van het Permanente Hof van Arbitrage in Den Haag. Renault Renquin, Michel

Renquin, Michel (geboren 3 november 1955) Belgisch voetballer, kwam als linker verdediger 34 maal uit voor het Belgische elftal. Renquin speelde Rensenbrink, Henri Pieter (Han)

Rensenbrink, Henri Pieter (Han) (1928-1989) Nederlands bioloog. Tijdens zijn studie biologie begon Rensenbrink te helpen bij de rondleidingen Rensenbrink, Pieter Robert (Rob)

Rensenbrink, Pieter Robert (Rob) (geboren Amsterdam 3 juli 1947) Nederlands voetballer, kwam als linksbuiten 46 maal uit voor het Nederlands rent

rent (pacht) Begrip uit de theoretische economie waarmee inkomen wordt aangeduid, verkregen uit het bezit van goederen waarvan het aanbod totaal rentabiliteit

rentabiliteit Mate waarin een onderneming in staat is winst te maken met door haar geïnvesteerd kapitaal. Moet vergeleken worden met de heersende rente

rente (interest) Periodieke vergoeding voor het lenen van geld. De grootte van de rente wordt rentevoet genoemd; deze hangt behalve van de macro- rentespaarbrief

rentespaarbrief Schuldbekentenis waarbij de rente niet jaarlijks maar op basis van samengestelde interest ('rente op rente') in één bedrag bij aflossing rentevrijstelling

rentevrijstelling Vrijstelling van inkomstenbelasting voor rente-inkomsten. De vrijstelling geldt voor particulieren en is van toepassing op het rentesaldo repelsteeltje-effect

Rep, Johnny Nicolaas (geboren Zaandam 25 november 1951) Nederlands voetballer, kwam als rechtsbuiten 42 maal uit voor het Nederlands elftal.

repelsteeltje-effect Term die is afgeleid van het sprookje waarin iets vreselijks staat te gebeuren als de naam van een kabouter (Repelsteeltje) niet geraden repetitie (psychol.)

repetitie (psychol.) (Eng: rehearsel) Het voor zichzelf herhalen van bepaalde informatie teneinde die beter te onthouden. Mensen passen deze geheugenstrategie replicatiestudie

replicatiestudie Wetenschappelijk onderzoek, dat een exacte kopie is van een eerder uitgevoerd onderzoek. Met een replicatiestudie kan de juistheid represaille

represaille In het volkenrecht vorm van eigenrichting, die staten gebruiken om zich rechtsherstel te verschaffen. Een staat die tot represaille overgaat, representatie

representatie Een weerspiegeling van iets dat in de werkelijkheid bestaat. Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen interne en externe representaties. repressieve tolerantie

repressieve tolerantie (onderdrukkende verdraagzaamheid) Maatschappijkritisch begrip, geïntroduceerd door de Duits-Amerikaanse politiek-filosoo

reproductie (techn.)

reproductie (techn.) Techniek voor het natuurgetrouw en in grote aantallen vermenigvuldigen van afbeeldingen. Vóór de opkomst van de fotografie

reproductiemethode

reproductiemethode Een methode in het geheugenonderzoek, waarbij men het onthouden van tevoren geleerd materiaal (bijvoorbeeld reeksen cijfers reprorecht

reprorecht Vergoeding aan uitgevers (en via hen aan de auteurs) voor het fotokopiëren van schriftelijke informatie. De Stichting reprorecht, ondergebracht Republican Party

Republican Party (Grand Old Party) Overkoepelende politieke partij in de VS, opgericht in 1854. Na de Amerikaanse Burgeroorlog langdurig aan republiek

republiek Staatsvorm zonder erfelijk staatshoofd. Veel republieken hebben een president als staatshoofd, die direct (door alle burgers) of indirect (door Rep, Johnny Nicolaas

requisitoir

requisitoir (Straf)vordering van het openbaar ministerie in een strafproces. In zijn requisitoir gaat de officier van justitie na of het ten laste gelegde feit res cogitans en res extensa

res cogitans en res extensa (Lat.: `denkend ding') Descartes' term voor de geestelijke substantie (ziel), die samen met de res extensa (uitgebreid d

Reshevsky, Samuel

Reshevsky, Samuel (Ozorków 26 november 1911-Suffern 6 april 1992) Pools/Amerikaans schaakmeester. Reshevsky werd beroemd als schaakwonderk

residentie

residentie Woonplaats van de koning(in). In Nederland is van oudsher Den Haag residentie en hofstad. Met uitzondering van koningin Juliana hebben residentiële hulpverlening

residentiële hulpverlening Een vorm van hulpverlening waarbij de cliënten voor een langere periode worden opgenomen en ook `s avonds niet meer resistentie

resistentie Weerstandsvermogen tegen mogelijk schadelijke invloeden van ziekteverwekkers, bestrijdingsmiddelen en sterk uiteenlopende klimatologische respons

respons Begrip uit de behavioristische leertheorie voor elke reactie van het organisme die volgt op een prikkel (stimulus).

respons, ongeconditioneerde en geconditioneerde Een begrippenpaar uit het behaviorisme. De ongeconditioneerde respons is een van nature voorkomende, ressentiment

response bias

response bias Ook antwoordtendentie, responsstijl, responsselectie, response set of responsvertekening. De neiging van een proefpersoon om antwoorden respons, ongeconditioneerde en geconditioneerde

ressentiment Gemoedstoestand gekenmerkt door rancune, door verontwaardiging, door de gedachte het slachtoffer te zijn geworden van onrecht en Reston, James

Reston, James (1909-1995) Amerikaans journalist. Reston begon zijn carrière als sportverslaggever en werd als zodanig door Associated Press drie restvolken

restvolken (marginale volken) Volken of groepen die zich niet hebben aangepast aan de meerderheidscultuur van het land waarin zij wonen en hun restzetels

restzetels Zetels in een vertegenwoordigend lichaam (bijv. parlement) die overblijven na een eerste toewijzing van zetels aan de verschillende partijen. retentie

retentie 1. Het vasthouden van iets. De term wordt veel gebruikt met betrekking tot het geheugen. Het staat dan voor het vasthouden of onthouden van retentierecht

retentierecht Recht van een schuldeiser om in de bij de wet aangegeven gevallen de afgifte van een zaak aan de schuldenaar op te schorten tot de schuldenaar Réti, Richard

Réti, Richard (Pezinok 18 mei 1889-Praag 6 juni 1929) Tsjechisch schaakmeester van grote begaafdheid en componist van vele fijnzinnige eindspelstudies. retorenschool

retorenschool Speciaal op het onderwijs in de retorica gerichte scholen uit de Griekse en Romeinse Oudheid. Meestal vormden zij de afsluiting van retrieval

retrieval Het opdiepen van informatie uit het geheugen. Een retrieval cue is een geheugensteuntje.

retroactieve interferentie

retroactieve interferentie Het bemoeilijken van het opdiepen van al aanwezige informatie uit het geheugen, door het opnemen van nieuwe informatie.

retrofocus- Objectief waarbij het achterste hoofdvlak achter de laatste lens ligt; de afstand tussen beeld en achterste lens is dus altijd groter objectief, spiegelobjectief,

retrospectie

retrospectie Het achteraf bij zichzelf reconstrueren hoe een mentaal proces is verlopen. Iemand kan bijvoorbeeld achteraf aangeven hoe hij tot een bepaalde reukwaarneming

reukwaarneming Het ruiken van geuren. Dit gebeurt met behulp van gespecialiseerde zenuwcellen (receptoren) die zijn geconcentreerd in het reukorgaan reuzenslalom

reuzenslalom Een onderdeel van de alpine disciplines, in feite een combinatie van de afdaling en de slalom. Het hoogteverschil moet tussen de 300 revaluatie

revaluatie Waardevermeerdering van een munteenheid ten opzichte van andere munteenheden; tegenhanger van devaluatie. Importen worden voor h

revindicatie

revindicatie Opvordering, terugvordering. De eigenaar van een zaak is bevoegd haar van een ieder die haar zonder recht houdt, op te eisen.

revindicatoir beslag

revindicatoir beslag Bijzondere vorm van conservatoir beslag: het beslag dat de schuldeiser op zijn eigendom kan leggen, wanneer een ander dan de revisie (recht)

revisie (recht) In het burgerlijk procesrecht het (gewone) rechtsmiddel om op te komen tegen arresten van de Hoge Raad die in eerste aanleg gewezen revisionisme

revisionisme Benaming voor een stroming binnen de Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD) rond 1900. De revisionisten waren socialisten Reynders, Yvonne

Reynders, Yvonne (geboren Schaarbeek 4 augustus 1937) Belgisch wielrenster, blonk uit op de weg en op de baan. Tussen 1959 en 1966 werd ze RFC Luik

RFC Luik Belgische voetbalclub, opgericht 1892. Stamnummer 4. Kleuren: rood-blauw (vandaar de bijnaam: 'Les sang-et-marin'). Terrein: wielerbaan RFC Seraing

RFC Seraing Voetbalclub uit Seraing, opgericht 1900, stamnummer 17. De clubkleuren zijn rood en zwart. Terrein: Stade du Pairay met accommodatie Ricardo, David

Ricardo, David (1772-1823) Brits econoom. Wordt samen met A. Smith als grondlegger van de economische wetenschap beschouwd. Pessimistische Richards, Audrey I.

Richards, Audrey I. Engels sociaal antropologe. Verrichtte veel onderzoeken onder stammen in Oost- en Midden-Afrika. Zij bestudeerde onder andere richtlijn (EG)

richtlijn (EG) In het algemeen een bindend voorschrift. In de EG is de richtlijn een van de wettelijke instrumenten. Een EG-richtlijn is gericht aan een ridderschool

ridderschool Duits schooltype, waar de kinderen van de adel een op het hofleven en de militaire dienst voorbereidende opvoeding kregen. Deze opvoeding ridderslag

ridderslag Het ritueel waarmee een schildknaap tot ridder werd geslagen door een klap op de schouder met de platte kant van het zwaard. De ridderslag Rienks, Nico

Rienks, Nico (geboren 1 februari 1962) Nederlands roeier, won met Ronald Florijn goud tijdens de Olympische Spelen van 1988 te Seoul. In 1996 Riesman, David

Riesman, David (geb. 1909) Amerikaans jurist en socioloog, beroemd geworden door zijn boek 'The lonely crowd' (1950), waarin hij de veranderingen Riffijnen

Riffijnen (Rifkabylen) In 19 stammen verdeeld Berbervolk in het Rifgebergte in Noordoost-Marokko. Slechts gedeeltelijk gearabiseerd, hoewel ze tot rigiditeit

rigiditeit Een zeker mate van starheid. Dit komt voort uit vaste denkpatronen en opvattingen die zich zeer moeizaam aanpassen als de situatie hierom Riis, Bjarne

Riis, Bjarne (geb. 1964) Deens wielrenner, reed de eerste jaren van zijn loopbaan als meesterknecht in Belgische en Franse dienst. In 1996 deed hij rijbewijs

rijbewijs Vergunning tot het besturen van motorrijtuigen. Er zijn verschillende rijbewijzen voor diverse categorieën motorvoertuigen. Rijbewijzen worden rijden onder invloed

rijden onder invloed Onder invloed van alcohol of van een andere bedwelmende stof achter het stuur zitten. De (herhaaldelijk gewijzigde) Wegenverkeerswet Rijkaard, Franklin Edmundo

Rijkaard, Franklin Edmundo (geb. 1962) Nederlands voetballer, maakte in 1981 tegen Zwitserland als verdediger zijn debuut in het Nederlands elftal,

rijksban

rijksban Straf in het Heilige Roomse Rijk die het verlies van alle rechten en rechtsbescherming behelsde. Alleen instanties die hun juridische bevoegdheden rijksbegroting

rijksbegroting (staatsbegroting) Inkomsten en uitgaven van de centrale overheid (gewoonlijk verdeeld naar ministerie); die van de lagere overheden Rijksbemiddelaars, College van

Rijksbemiddelaars, College van In het kader van het Buitengewoon Besluit Arbeidsverhoudingen (1945) ingesteld adviesorgaan van onafhankelijke rijksdaalder

rijksdaalder Nederlandse munt ter waarde van 2½ gulden. In de 16e eeuw werd in Duitsland de daalder ingevoerd, die in de Nederlanden rijksdaalder Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening

Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (RVA) Federale Belgische overheidsinstelling, belast met de toekenning van werkloosheidsuitkeringen en de Rijksdienst voor het wegverkeer

Rijksdienst voor het wegverkeer Afdeling van het ministerie van Verkeer en Waterstaat die zich bezighoudt met o.m. het keuren van motorvoertuigen, Rijksdienst voor Sociale Zekerheid

Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ) Federale Belgische parastatale instelling, die zorgt voor de inning van alle verplichte sociale zekerheidsbijdrage

Rijksgroepsregeling werkloze werknemers

Rijksgroepsregeling werkloze werknemers (RWW) Regeling die voorheen voorzag in uitkeringen aan werklozen die niet (meer) onder de werklo

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne (RIVM) Nederlands instituut ressorterend onder het ministerie van VWS. Het RIVM heeft rijkskanselier

rijkskanselier De titel van de eerste minister zowel van het Duitse Keizerrijk (1871- 1918) als van de Weimarrepubliek (1919-1933). Na 1933 heeft rijkskreitsen

rijkskreitsen De in het Duitse Rijk door Maximiliaan I in 1500 opgerichte bestuursdistricten. Aan het hoofd stond aanvankelijk een door de keizer aangestelde Rijksluchtvaartdienst

Rijksluchtvaartdienst (RLD) Dienst, ressorterend onder het ministerie van Verkeer en Waterstaat, die zich bezighoudt met o.m. de uitvoering van de rijkssieraden

rijkssieraden Sieraden die toebehoren aan de koning of het koninklijk huis. Zij hebben in veel samenlevingen een magische betekenis, waarschijnlijk Rijksvoorlichtingsdienst

Rijksvoorlichtingsdienst (RVD) Dienst die ressorteert onder het ministerie van Algemene Zaken en belast is met het geven van voorlichting over he

Rijkswacht

Rijkswacht (gendarmerie) Belgisch politiekorps, tot 1991 onderdeel van de gewapende macht, ressorterend onder de minister van Landsverdediging. rijkswerkinrichting

rijkswerkinrichting (Nederland) Strafinrichting voor bepaalde categorieën delinquenten, waaronder bedelaars, souteneurs, dronkaards, enz., die als bijkomende rijkswet

rijkswet Wet die voor het gehele Koninkrijk geldt, dus inclusief de Nederlandse Antillen en Aruba.