Mens en Maatschappij A-H
aakaak Groot platboomd vaartuig met brede voorsteven, vooral voor vervoer in de binnenvaart van massagoed. Wordt onderscheiden naar herkomst (bijv. aalaal Europese palingen (Anguilla anguilla), geslacht palingen. De jonge larve ontwikkelt zich tot glasaal. Tijdens deze ontwikkeling trekt hij van zout aalmoesaalmoes Liefdadige gift door de Kerk of welgestelden verstrekt aan behoeftigen. Vanaf de Middeleeuwen tot de opkomst van de overheidsvoorzieningen aanbestedingaanbesteding Verzoek van opdrachtgever aan (meestal) verschillende aannemers offerte uit te brengen voor hetzelfde (bouw)werk, zodat hij prijzen aanbodcurveaanbodcurve Grafische voorstelling van aanbodfunctie: verband tussen prijs en aanbod van een artikel. Algemeen bij hogere prijs wordt grotere hoeveelheid aanbodeconomieaanbodeconomie Vooral in de jaren tachtig groeide de belangstelling voor deze economische politiek, die uitgaat van de productiekant (aanbod) van aandachtaandacht Term die verwijst naar selectieve omgang met informatie. Een mens krijgt vele duizenden prikkels tegelijk te verwerken. Bijvoorbeeld over aandachtsbereik
aandachtsbereik 1. Het maximum aantal afzonderlijke prikkels waarop tegelijkertijd de aandacht kan worden gericht. 2. De duur dat iemand zich zonder aandachtsstoornis
aandachtsstoornis Ook aandachtstekortstoornis en concentratiestoornis. Het onvermogen om zich behoorlijk te kunnen concentreren. De persoon wordt aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit
aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit De meest voorkomende psychiatrische stoornis op kinderleeftijd, waar ongeveer twee tot vijf procent aandeel
aandeel Deel van gezamenlijke eigendom, bijv. aandeel in een nalatenschap. Aandelen van een naamloze vennootschap en een besloten vennootschap aandeelhouder
aandeelhouder Degene, die een of meer aandelen heeft in het kapitaal van een onderneming (met name in nv of bv). Hij heeft recht op een aandeel aandeelhoudersvergadering
aandeelhoudersvergadering Algemene vergadering van aandeelhouders, gezamenlijke aandeelhouders. Volgens de wet heeft in een nv de aandeelhoudersve
aangetekend stuk
aangetekend stuk Brief, pakket e.d. waarvan de afzender tegen betaling een bewijs van terpostbezorging heeft ontvangen. Het tarief is afhankelijk aangifte
aangifte Mededeling van bepaalde feiten aan bevoegde overheidsinstantie. Geboorte, huwelijk en overlijden moeten worden aangegeven bij de ambtenaar aangiftebiljet
aangiftebiljet Door de belastingdienst verstrekt formulier waarin de belastingplichtige de door de belastingdienst gevraagde gegevens ter vaststelling aangifteplicht
aangifteplicht In Nederland geldende verplichting voor een arts om van bepaalde besmettelijke ziekten (A-ziekten en B-ziekten) aangifte te doen. Vastgelegd aanhouding
aanhouding Het aangrijpen van een verdachte in geval van ontdekking op heterdaad of om hem mee te nemen naar een plaats van verhoor. Gewoonlijk aanleg (psychol.)
aanleg (psychol.) (Eng: ability, aptitude; dispositie, predispositie) Het geheel der aangeboren eigenschappen en gedragsmogelijkheden. Een belangrijk aanleg, eerste
aanleg, eerste Uitdrukking die in de rechtspraak gebezigd wordt voor 'eerste rechter die van een zaak kennis neemt'. In Nederland is dit in principe aanleg/omgevingdebat
aanleg/omgevingdebat (Eng: nature/nurture debate) Bij dit wetenschappelijke twistpunt gaat het om de vraag wat het aandeel is van erfelijkheids- aanloophaven
aanloophaven Een betrekkelijk kleine haven, die door passerende schepen (bijv. bij de kustvaart) wordt aangedaan voor de overslag van kleine partijen aanmaning
aanmaning Aansporing om (voor een bepaalde datum) te voldoen aan een verplichting. Een crediteur die tegen de debiteur een vordering wil instellen aanmonstering
aanmonstering Dienstneming als kapitein of schepeling op een zeeschip. Zij vindt plaats door ondertekening van de monsterrol.
aanmunting
aanmunting Aanmaak van nieuwe munten. Muntslag is tegenwoordig volledig geautomatiseerd. Leonardo da Vinci hield zich als eerste met machinale aanneming van werk
aanneming van werk Overeenkomst waarbij de ene partij, de aannemer, zich verbindt om voor de andere partij, de aanbesteder, tegen een bepaalde aanpassing (psychol.)
aanpassing (psychol.) (Eng: adaptation, accommodation) Oorspronkelijk begrip uit de biologie voor veranderingen in eigenschappen van organism
aanpassingsklas
aanpassingsklas (Vlaanderen) Structuur in het basisonderwijs om kinderen die potentieel normaal begaafd zijn, individueel, met behulp van een taakleraar, aanpassingspolitiek
aanpassingspolitiek (ook wel deflatiebeleid) Beleid van de overheid, gericht op bestrijding van de inflatie of het tegengaan van een economische depressie aanpassingsstoornis
aanpassingsstoornis Een algemene aanduiding voor psychische aandoeningen die zijn ontstaan als reactie op stressveroorzakende gebeurtenissen. aanranding
aanranding (feitelijke aanranding der eerbaarheid) Zedendelict dat bestaat uit het iemand met geweld of bedreiging met geweld dwingen tot het plegen aanrijding
aanrijding Met een auto of ander rij- of voertuig tegen iets of iemand aanbotsen. Schade die door een auto (of ander motorrijtuig) wordt toegebracht aanslag
aanslag 1. (strafrecht) Politiek delict. Onder aanslag wordt verstaan een handeling die erop gericht is anderen van leven of vrijheid te beroven, m.n. aansprakelijkheid
aansprakelijkheid Juridische verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eigen of andermans handelen of nalaten, of op grond van het risico dat men aanspreekterm
aanspreekterm Bij het aanspreken van een verwant gebruikte verwantschapsterm. Uit de gebruikte aanspreekterm valt de manier af te leiden waarop aanvaardbare dagelijkse inname
aanvaardbare dagelijkse inname (ADI) De hoeveelheid verontreinigingsstoffen of toevoegingen waarvan de dagelijkse opname nog toelaatbaar wordt aanvangsonderwijs
aanvals- (agressief gedrag) Gedrag gericht op het aanvallen van soortgenoten (niet bijv. het grijpen van een prooi). Gaat bijna altijd gepaard gedrag, verzoeningsgedrag,
aanvangsonderwijs Onderwijskundige verzamelterm voor verschillende vormen van het eerste onderwijs dat een kind krijgt. Tot het aanvangsonderwijs aanvaring
aanvaring Botsing of aanraking van schepen met elkaar of met andere voorwerpen. De gevolgen van aanvaring op zee zijn in een groot aantal landen, aanverwantschap
aanverwantschap Familierelatie tussen de leden van twee groepen bloedverwanten, gebaseerd op een huwelijk. In de eerste plaats gaat het om iemands aanvullend recht
aanvullend recht (regelend recht) Rechtsregels waarvan bij overeenkomst afgeweken mag worden.
aanzeggen
aanzeggen (aanspreken) Officieel en persoonlijk overbrengen van overlijdensbericht. Vroeger een belangrijk gebruik en een aparte functie in het begrafeniswezen.
aardappel
aardappel (geslacht Solanum, vooral S. tuberosum) Sinds de 19e eeuw belangrijk voedingsgewas, inheems in Midden- en Zuid-Amerika. Misoogsten aardappelmeelindustrie
aardappelmeelindustrie Industrie die fabrieksaardappelen met een hoog zetmeelgehalte verwerkt tot zetmeel en zetmeelproducten (dextrine, lijm,
aardbeien
aardbeien (geslacht Fragaria) Kruidachtige planten uit de rozenfamilie. De aardbeivrucht die men eet is eigenlijk geen vrucht, maar een uitgegroeide
aardgastanker
aardgastanker Tankschip ingericht voor het vervoer van vloeibaar gemaakt aardgas. Uit veiligheidsoogpunt twijfelachtig; bij een ernstige aanvaring aardlekschakelaar
aardlekschakelaar Veiligheidsschakelaar die onder meer huisinstallaties wordt gebruikt om de netspanning uit te schakelen als er stroom weglekt naar aardnoot
aardnoot (Arachis hypogaea) Vlinderbloemige plant, oorspronkelijk uit Zuid-Amerika, tegenwoordig in vele tropische streken gekweekt. De peulen Aaron, Henry Louis
Aaron, Henry Louis (geboren Mobile 5 februari 1934) Amerikaans honkballer, sinds 1954 sterspeler van de Atlanta Braves. Hij sloeg talloze records, aasdomsrecht
aasdomsrecht Erfrechtsstelsel dat tot 1809 in een groot deel van het gebied ten noorden van de Hollandse IJssel in de provincie Holland gold. Hoofdregel: abangan
abangan Javaanse religieuze groepering, voornamelijk bestaande uit arme boeren. De islam die zij aanhangen werd beïnvloed door hindoeïsme, boeddhisme abasie-astasiesyndroom
abasie-astasiesyndroom Een stoornis in de motorische coördinatie, waardoor een onvermogen optreedt om te kunnen lopen (abasie), rechtop te zitt
ABC-boek
ABC-boek Boek waaruit de kinderen vroeger het ABC en de spelling leerden, later vaak aangevuld met een deel van de algemene leerstof. De oudste ABC-model van emoties
ABC-model van emoties Het emotiemodel dat in de rationeel-emotieve therapie wordt gehanteerd. Hier gaat men ervan uit dat een emotie voorafgeg
ability grouping
ability grouping Engelse onderwijskundige term voor een vorm van streaming, waarbij leerlingen op grond van algemene of bijzondere bekwaamheid abiotische factoren
abiotische factoren (abiogene factoren) Niet-levende factoren, die invloed uitoefenen op levende organismen, bijv. licht, temperatuur, vochtigheid,
ablatiemethode
ablatiemethode In de neuropsychologie bedoelt men hiermee een verwijdering van een deel van het perifere of centrale zenuwstelsel (door middel ABM-verdrag
ABM-verdrag (Anti Ballistic Missile) Uit 1972 daterend wapenbeheersingsverdrag tussen de VS en de Sovjet-Unie, deel uitmakend van de SALT-I-abnormaal
abnormaal Ook afwijkend, anomaal, deviant of aberrant. Iedere afwijking van een norm kan als abnormaal worden beschouwd. Als de norm statistisch abnormal psychology
abnormal psychology Onderdeel van de psychologie dat zich bezighoudt met abnormaal gedrag. Dit kan betrekking hebben op in statistische zin weinig abolitie
abolitie (Nederland) Ingrijpen in een nog niet voltooide strafvervolging of het geheel voorkómen daarvan. Kan alleen plaatsvinden bij wet.
aboriginals
aboriginals (Australian aborigines of aborigines) Oorspronkelijke bewoners van Australië, die zich daar tussen de 20.000 en 30.000 jaar geleden vestigden. abortus provocatus (België)
abortus provocatus (België) Sinds april 1990 is abortus in België onder bepaalde voorwaarden gelegaliseerd: abortus kan alleen wanneer de vrouw abortus provocatus (Nederland)
abortus provocatus (Nederland) (abortus provocatus, zwangerschapsafbreking) Volgens art. 296 van het Wetboek van strafrecht is het afbreken van aboulie
aboulie (Grieks: geen besluit, wil of plan) Term die in principe alleen gebruikt wordt voor pathologische gevallen, waarbij sprake is van een sterk verminderde abrikoos
abrikoos (Prunus armeniaca, rozenfamilie). Wordt geteelt om de eetbare vruchten. Uit de harde pit wordt bittere amandelolie gewonnen. De abrikoos absenteïsme
absenteïsme (econ.) (afwezigheid) Het verschijnsel dat de jaarlijkse algemene vergadering van aandeelhouders door veel aandeelhouders niet bezocht absentie
absenteïsme Het langdurig verblijf van een grootgrondbezitter buiten de streek waar hij zijn grond verpacht, terwijl anderen zijn goederen beheren. absenteïsme (econ.)
absentie (Eng: absence, Frans: petit mal) Een kort moment (5 ; 30 seconden) waarin het bewustzijn wegvalt. Dit kan gepaard gaan met staren en lichte absolute meerderheid
absolute meerderheid De helft der stemmen plus één.
absoluut recht
absoluut recht Recht dat men tegenover iedereen kan handhaven. Tot de voornaamste absolute rechten behoren eigendom en de beperkte rechten en Abspoel, Jan Jacobus
Abspoel, Jan Jacobus (1917-1987) Nederlands jurist. Als officier van Justitie in Amsterdam (1957-1976) en hoofdofficier in Alkmaar (1976-1982
abstinentie-schendingeffect
abstinentie-schendingeffect Het verschijnsel dat een overtreding van een zichzelf opgelegde regel kan leiden tot een verlies aan zelfcontrole. Een abstract denken
abstract denken Denken dat wordt gekenmerkt door het gebruik van abstracte begrippen. Het abstract denken ontwikkelt zich vanaf ongeveer het elfde abstractie
abstractie De laatste, formeel operationele fase in de ontwikkeling van het denken, waarin uit een concreet geheel van bepalingen een kenmerkende academici
academici Personen met een voltooide opleiding, gevolgd aan een instelling voor hoger onderwijs (universiteit of hogeschool).
Académie Julian
Académie Julian Kunstacademie in 1860 te Parijs geopend door Rodolphe Julien; het eerste instituut in Frankrijk naast de École officielle en zij gold academische graad
academische graad (Nederland) Niet-wettelijke term ter aanduiding dat iemand een afsluitend academisch examen heeft gehaald of is gepromoveerd. Academische Raad
Academische Raad (Nederland) Instelling waarin universiteiten en hogescholen verenigd waren, ter advisering van en overleg met het departement academische sociologie
academische sociologie De tot het begin der jaren zestig dominerende stroming in de westerse sociologie. De term is afkomstig van de Amerikaans
acajou
acajou (Anacardium occidentale) Tropische boom gekweekt om de acajougom en acajouhars uit de stam en om het zaad (cashew- of acajounoten).
acalculie
acalculie Het onvermogen om eenvoudige rekenoperaties te verrichten als gevolg van een hersenbeschadiging. De term slaat niet op het niet kunnen acceleratieprincipe
acceleratieprincipe (afgeleide vraag) Verschijnsel dat een relatief kleine verandering in de vraag naar goederen en diensten tot aanzienlijke investeringswijzigingen acceptatie
acceptatie Aanvaarding van de offerte (het aanbod), waardoor de overeenkomst tot stand komt. Acceptatie van een wissel: degene op wie de wissel
acceptkrediet
acceptkrediet Een vorm van bankkrediet, waarbij de bank de kredietnemer in staat stelt elders geld aan te trekken. De kredietnemer trekt een wissel accessoir
accessoir Afhankelijk, onzelfstandig. Accessoir recht: recht dat afhankelijk is van de hoofdverbintenis. Een voorbeeld is het hypotheekrecht dat alleen accident prone
accident prone Het 'vatbaar' zijn voor ongelukken. Dit kan bijvoorbeeld het gevolg zijn van een grote impulsiviteit gecombineerd met een geringe oplettendheid. accijns
accijns Belasting op het gebruik van bepaalde goederen. In het kader van de voltooiing van de interne markt per 1 januari 1993 werd het Nederlandse accommodatie (psychol.)
accommodatie (psychol.) 1. In de ontwikkelingstheorie van Piaget: de kwalitatieve verbetering van interne schema's die noodzakelijk is door een veranderd accommodatie (sociol.)
accommodatie (sociol.) Aanpassingsproces waarbij spanningen of conflicten in het maatschappelijk verkeer in vaste banen worden geleid, zodat op
accountant
accountant Bedrijfseconomisch deskundige die zich zelfstandig of in dienstverband bezighoudt met controle (met name op jaarrekening) en advies accountantsverklaring
accountantsverklaring Verantwoording door accountant van controle op jaarrekening.
accreditief
accreditief Opdracht van bijv. een importeur aan een bank om ten gunste van een exporteur wissels te betalen of voor aval (borgtocht op een wissel) acculturatie
acculturatie Proces van sociale en culturele verandering onder invloed van contacten met een andere maatschappij en cultuur. Dit proces vindt vooral accumulatie (biol.)
accumulatie (biol.) Langzame ophoping van (gif)stoffen in een levend organisme door het eten van dieren en/of planten die de betreffende stoffen in accumulatie (econ.)
accumulatie (econ.) In marxistische theorie de ophoping van bezit bij kapitalisten. De geproduceerde meerwaarde wordt steeds omgezet in nieuwe accusatoir proces
accusatoir proces Strafproces waarbij aangeklaagde en aanklager gelijkwaardige partijen zijn. Het Nederlandse strafproces is, voor zover het de behandeling acefale samenleving
acefale samenleving (acefaal = zonder hoofd) Cultureel-antropologische term voor de politieke structuur van samenlevingen zonder centraal bestuur. acetaatzijde
acetaatzijde Synthetische vezel op basis van cellulose, die behandeld is met azijnzuur, zodat de OH-groepen gebonden worden aan acetaatgroepen. acetylcholine
acetylcholine Verbinding die in de meeste hogere dieren voorkomt en die betrokken is bij de overdracht van impulsen van de ene zenuwcel op de andere Ach
Ach Afkorting van acetylcholine.
achieved status
achieved status (verworven status) Sociologisch begrip van Ralph Linton voor een positie in de samenleving (status), die door eigen inspanning en achievement
achievement (verwerving) Begrip uit de sociale wetenschappen voor de karakteristieke wijze waarop in een groepering of samenleving de sociale posities Achillini, Claudio
Achillini, Claudio (1574-1640) Italiaans schrijver en jurist; docent aan de universiteiten van Bologna en Ferrara. Auteur van juridische werken en van Acholi
Acholi (Atscholi) Nilotenstam in Noord-Uganda, voornamelijk veehoudende nomaden. Hun taal is het Nilotisch.
achromatopsia
achromatopsia Een totale kleurenblindheid, waarbij alleen nog maar licht en donker waargenomen kan worden. De wereld ziet er dan zwart-wit uit.
achter- (metencephalon) Een van de vijf onderdelen van de hersenen van gewervelde dieren en de mens. Het dak van de achterhersenen
achterban
achterban In het leenstelsel: oproepen door de leenheer van de leenmannen (ban) en van de achterleenmannen (achterban). Tegenwoordig: de werkelijke achterhoofdkwab
achterhoofdkwab Het achterste gedeelte van de cerebrale hemisfeer.
achterland
achterland 1. Het gebied dat georiënteerd is op een bepaalde stad. Meestal gaat het dan om het gebied waarvoor de goederenstromen vanuit de stad achtervolging
achtervolging (poursuite) Een wedstrijd tussen twee wielrenners, die gelijktijdig starten op een afstand van een halve baanlengte van elkaar. Winnaar achtervolgingswaan
achtervolgingswaan (paranoia) De overtuiging dat één of meer personen er op uit zijn de betrokkene te benadelen, te vermoorden of op andere wijze achtste-maandangst
achtste-maandangst Ook separatieangst of scheidingsangst. De vrees die optreedt bij baby's van ongeveer acht maanden als zij gescheiden worden
acid rock
acid rock Muziek gebaseerd op hallucinerende ervaringen met drugs, ontstaan tijdens de hippiecultuur aan het eind van de jaren zestig.
acquis communautaire
acquis communautaire Het totaal aan binnen de Europese Unie genomen besluiten, ook wel `communautaire verworvenheden' genaamd. Landen die acquisitie
acquisitie In de bedrijfseconomie de verwerving van een markt of zelfs een andere onderneming. Acquisitiekosten: kosten voor verwerving van nieuwe acquisitiekosten
acquisitiekosten (verwervingskosten) Kosten die moeten worden gemaakt om bijvoorbeeld nieuwe abonnementen te werven of nieuwe verzekering
ACS-landen
ACS-landen (ACP-landen) Groep landen in Afrika, het Caribisch gebied en de Stille Oceaan (Africa-Caribbean-Pacific: ACP). Voormalige koloniën actief slib
actief slib Slib uit bepaalde waterzuiveringsinstallaties (actief-slibinstallatie), bestaande uit minerale en organische deeltjes en overdekt met micro-organismen actief/passief-dimensie
actief/passief-dimensie In de theorie van Freud zijn dit de tegengestelde wijzen waarop een individu zijn driftdoelen realiseert. Iemand met een actieve actiehandel
actiehandel (Ook: windhandel) Handel in actiën (aandelen). De actiehandel is van alle tijden, maar de term is vooral van toepassing op de uitzonderlijke actiepotentiaal
actie-onderzoek (psychol.) Wijze van wetenschappelijk onderzoek waarbij niet volstaan wordt met het afstandelijk analyseren, maar waarbij tegelijke
actie-onderzoek (sociol.)
actie-onderzoek (sociol.) Sociaal-wetenschappelijke onderzoeksvorm, na WO II ontwikkeld in de VS ('action research'), waarbij de onderzoeker naast
actiepotentiaal Potentiaalverschil tussen het deel van de membraan van een zenuwcel in rust en in geprikkelde toestand. Het ontstaan van een actiepotentiaal actietendens
actietendens Ook activatiewijze. In de emotietheorie van de Nederlandse psycholoog Nico H. Frijda de geneigdheid tot handelen. Volgens Frijda is actieve kool
actieve kool Kool met een enorm bindingsvermogen, verkregen door grote porositeit. Toepassing in filters die water of lucht zuiveren van kleur-, smaak- actieve school
actieve school (Doe-school) Benaming voor vooral onder invloed van de nieuwe-schoolbeweging ontstane schooltypen, waar in tegenstelling tot de actie-onderzoek (psychol.)
acting out-gedrag
acting out-gedrag 1. Het afreageren van innerlijke conflicten op onschuldige buitenstaanders zonder dat de persoon zich bewust is van de oorzaak action anthropology
action anthropology (actieantropologie) Vorm van toegepaste antropologie, vooral gebruikt bij bestudering van sociale en culturele verandering. Onderzoekers activa
activa Bezittingen, op linker (debet-) zijde van balans. De activa worden meestal gerangschikt naar liquiditeit. Vaste activa: omloopsnelheid van meer activisme
activisme Leer en levenshouding, waarin doelgerichtheid van de wil en daadkrachtig handelen centraal staan. Het kennen en denken moeten in dienst activiteiten van het dagelijks leven
activiteiten van het dagelijks leven (ADL) Term uit de revalidatie waarmee allerlei dagelijkse handelingen (wassen, aan- en uitkleden, naar het toilet activiteitsprincipe (onderw.)
activiteitsprincipe (onderw.) Didactisch beginsel dat de actieve deelneming van leerlingen aan het onderwijs als voornaamste doel ziet. Uitgaand van actor-waarnemereffect
actor-waarnemereffect Ook actor-toeschouwerfenomeen. Dit is het verschil in de beoordeling van een actie. Een toeschouwer en een actor verschi
actualiseren (psychol.)
actualiseren (psychol.) Het oproepen van informatie die in het geheugen ligt opgeslagen.
actualiteitsonderwijs
actualiteitsonderwijs Onderwijs waarin geprobeerd wordt actuele maatschappelijke gebeurtenissen en problemen in hun geheel of vanuit de invalshoek actuaris
actuaris Wiskundige die zich zelfstandig of in dienstverband (verzekeringsmaatschappij, pensioenfonds) bezighoudt met financiële en economische actuele neurose
actuele neurose (Duits: Aktualneurose) Een neurose die Freud op grond van de wijze waarop zij ontstaat, onderscheidde van de psychoneurose. De acupunctuur
acupunctuur Oude, van oorsprong Chinese geneesmethode, waarbij naalden op bepaalde plaatsen (acupunctuurpunten) in de huid worden gestoken. acustico-lateraal systeem
acustico-lateraal systeem Evenwichtszintuig en zijlijnzintuig samen. Men neemt aan dat het evenwichtszintuig van de gewervelde dieren zich heeft acute stress-stoornis
acute stress-stoornis Een angststoornis die is ontstaan na een zeer ingrijpende gebeurtenis als een oorlog of een natuurramp. Het trauma wordt stee
ad hoc-aanpassing
ad hoc-aanpassing (lett: aanpassing tot hier, tot dit moment) Een aanpassing achteraf van een theorie of hypothese naar aanleiding van een weerlegging. ad valorem
ad valorem Een term die aangeeft dat het invoerrecht over de waarde van de in te voeren goederen wordt geheven. Invoerrecht kan ook worden geheven Adamson, George
Adamson, George (1906-1989) Brits natuurbeschermer. Adamson kwam in 1924 met zijn echtgenote Joy naar Kenya en voorzag op uiteenlopende
adaptatie (biol.)
adaptatie (biol.) (lett: aanpassing) In het gebruik heeft het woord nogal uiteenlopende betekenissen. 1. De aanpassing van de gevoeligheid van een adaptive strategy
adaptive strategy Het patroon van de door mensen bewust uitgevoerde plannen om problemen op te lossen of zich aan hun (veranderende) omgeving adat
adat (Arab.: adah = gewoonte) Gewoonterecht in de islamitische wereld. De sjaria, de islamitische wetgeving, laat ruimte aan gewoonterecht, zolang adatrecht
adatrecht Inheems ongeschreven gewoonterecht in Indonesië. Er bestaan ongeveer 19 verschillende stelsels.
additieve-factorenmethode Een wijze van onderzoek doen om uit te vinden uit hoeveel deelprocessen een mentaal proces is samengesteld. Deze benader
additieven
additieven Hulpstoffen die aan voedingsmiddelen worden toegevoegd, om de geur, smaak, houdbaarheid of andere eigenschappen te verbeteren. Men additieve-factorenmethode
adel
adel Groep met een bevoorrechte, erfelijke status, komt voor in vrijwel alle culturen. In West-Europa heeft de adel tot het einde van de 18e eeuw de adelborst
adelborst Benaming voor een marineofficier in opleiding aan het Koninklijk Instituut voor de Marine (KIM). In vroeger tijden kwam de a. veelal uit adelfisch systeem
adelfisch systeem (collaterale overerving) Cultureel-antropologische term voor een erfrechtstelsel waarin de bezittingen van een gestorvene in principe ademhalingsgymnastiek
ademhalingsgymnastiek Bepaalde lichaamsoefeningen, gericht op een juiste manier van ademhalen. Is van belang voor o.a. patiënten met astma. Vo
Adivasi
Adivasi (tribals) Verzamelnaam voor oorspronkelijke bevolking van India, waaronder talrijke stammen vallen, elk met een eigen taal en godsdienst, Adler, Alfred
Adler, Alfred (1870-1937) Oostenrijks medicus en psychiater. Hij was aanvankelijk volgeling van Freud, maar brak met hem in 1911 op grond van administratief beroep
administratief beroep Beroep tegen een beschikking van een lagere overheid bij een hogere, bijv. tegen een beschikking van Burgemeester en Wet
administratiekantoor
administratiekantoor Wanneer van aandelen certificaten van aandelen (CVA) worden uitgegeven treedt een administratiekantoor op. Het administr
Admiral's Cup
Admiral's Cup Trofee van de tweejaarlijkse zeilwedstrijd, ingesteld in 1957 door vijf leden van de Royal Ocean Racing Club en genoemd naar admiraal adolescentie
adolescentie 1. In de Nederlandstalige literatuur: de ontwikkelingsperiode die volgt op de puberteit. Deze duurt ongeveer van het zestiende tot het adoptie
adoptie Aanneming als eigen kind. Adoptie gaat altijd gepaard met verbreking van de (juridische) band met de biologische ouder(s). Voorwaarden voor adoptieproblematiek
adoptieproblematiek De psychische problemen waarmee adoptie gepaard gaat. Voor adoptiekinderen is het vaak moeilijk te verwerken dat hun bio
Adorno, Theodor Wiesengrund
Adorno, Theodor Wiesengrund (1903-1969) Duits socioloog, belangrijk vertegenwoordiger van de Frankfurter Schule. Adorno bewoog zich zowel adrenaline
adrenaline (epinefrine) Een stof die in het lichaam als hormoon en als neurotransmitter fungeert. Als hormoon is deze stof afkomstig uit het bijniermerg adrenocorticotroop hormoon
adrenocorticotroop hormoon (ACTH, adrenocorticotrofine) Hormoon dat wordt afgescheiden door de voorkwab van de hypofyse; stimuleert productie adres (psychol.)
adres (psychol.) In geheugentheorieën binnen de cognitieve psychologie wordt de computer gebruikt als metafoor voor de menselijke informatieverwerking; advanced organizers
ad-valoremrechten
ad-valoremrechten Invoerrechten, die worden geheven naar de waarde van het ingevoerde.
advanced organizers Informatie in een tekst die erop gericht is om te leren materiaal te relateren aan reeds aanwezige kennis. Hierdoor worden nieuwe advocaat (drank)
advocaat (drank) Drank gemaakt uit eierdooiers, suiker, vanille en brandewijn. Voor goedkope advocaat gebruikt men verdunde synthetische alcohol. advocaat (recht)
advocaat (recht) Jurist die zich in een zelfstandige werkkring bezighoudt met het verlenen van rechtshulp en als zodanig staat ingeschreven bij de a
Advocaat, Dick
Advocaat, Dick (geboren Den Haag 27 september 1947) Nederlands voetballer, kwam als middenvelder uit voor FC Den Haag, Roda JC, FC VVV,
advocaat-fiscaal
advocaat-fiscaal Openbare aanklager bij het Ned. Hoog Militair Gerechtshof. Deze functie wordt vervuld door de procureur-generaal bij het Haagse advocaat-generaal
advocaat-generaal Plaatsvervanger en assistent van de procureur-generaal als vertegenwoordiger van het openbaar ministerie.
aëratie
aëratie (beluchting) Doorblazen van lucht door vloeistof (bijv. afvalwater), hooi (tegen broei), meestal om bepaalde biologische processen te bevorderen. Aerle, Barry van
Aerle, Barry van (geboren 1963) Nederlands voetballer, kwam als rechterverdediger 35 maal uit voor het Nederlands elftal. Hij speelde resp. voor PSV, aerobic-dance
aerobic-dance Intensieve gymnastiek op stimulerende muziek. Ontwikkeld door de Amerikaan Jacky Sorenson voor dames van luchtmachtofficieren aëroob
aëroob Eigenschap van alle cellen en organismen die om in hun energiebehoefte te voorzien, vrije zuurstof opnemen. Zij hebben een citroenzuurcyclus aërosol
aërosol Fijn verdeelde vaste stof of vloeistof die zich zwevend in de atmosfeer verspreidt, bijvoorbeeld roet of rookdeeltjes. Luchtverontreiniging bestaat Aerts, Karel
Aerts, Karel (1922-1986) Belgisch omroepman en koorleider. Maakte naam als dirigent van het door hem opgerichte koor Concinite, waarmee hij zowel aes grave
aes grave (Lat.: zwaar koper, brons) Omstreeks 269 v.C. door de Romeinen ingevoerde koperen munten (rond en gegoten). Munteenheid was de as. AEX
AEX Amsterdam Exchanges NV. Voortgekomen begin 1997 uit de fusie van de Amsterdamse aandelen- en optiebeurzen. Het toezicht op de beurzen afagie
afagie Weigering om te eten (en in extreme gevallen om te drinken) veroorzaakt door een beschadiging van de hypothalamus. De weigering van voedsel Afar
Afar Stam in Noordoost-Ethiopië en Djibouti. Voornamelijk nomaden, aan de kust ook visserij. Hoofdzakelijk moslims.
afasie
afasie Een taalstoornis die veroorzaakt wordt door beschadiging van bepaalde hersendelen. Er zijn vele soorten afasie. De meest bekende zijn: 1. Broca's afasietest
afasietest Een test waarmee vastgesteld kan worden of iemand aan afasie lijdt. Veel gebruikte tests zijn de Tokentest en de SAN-test. Bij de Tokentest AFBC
AFBC (Atmospheric Fluidized Bed Combustion) Verbrandingsproces waarbij men de brandstof in de oven d.m.v. een toegevoerde luchtstroom in zwevende afbetaling
afbetaling Betaling in vooraf vastgestelde termijnen van op krediet gekochte goederen of diensten. Huurkoop is een vorm van afbetaling, waarbij de afbreekbaar
afbreekbaar Eigenschap van stoffen om in het milieu door micro-organismen omgezet te worden in kooldioxide, water en mineralen. Vooral van belang afdaling
afdaling Een onderdeel van de alpine disciplines, waarbij men een parcours met een lengte van ca. 2 km en een hoogteverschil van 750 tot 1000 m aflegt. afdanking (België)
afdanking (België) Opzegging door werkgever. De opzeggingstermijn voor arbeiders is: indien niet vastgelegd in overeenkomst of arbeidsreglement: affaires
affaires Koopovereenkomsten, onderscheiden naar de tijd van levering. Loco-affaire: de levering geschiedt dadelijk na de koop; affaire op levering: affect
affect 1. Een bepaalde emotie of een bepaald gevoel met betrekking tot een specifieke situatie of gebeurtenis. 2. Een bepaalde vorm van gedrag dat een
affectieve functie
affectieve functie Deze term is afkomstig uit de functieleer en staat voor het voelen. Naast de affectieve functies worden conatieve functies (willen affectieve neutraliteit
affectieve neutraliteit Sociaal-wetenschappelijke benaming van zelfbeheersing, het onderdrukken van de neiging impulsen en emoties de vrije loop
affectieve verwaarlozing
affectieve verwaarlozing Een vorm van kindermishandeling, gekenmerkt door een ernstig en chronisch tekort aan ouderlijke liefde (binnen het gezin
afferent
afferent Ook aanvoerend. Richtingaanduiding in het zenuwstelsel: van perifeer (het lichaam) naar centraal (de hersenen). Afferente zenuwbanen vervoeren affiliatie (econ.)
affiliatie (econ.) Een tot een concern behorende zelfstandige onderneming. Ook wel groepsmaatschappij genoemd.
affordance
affordance De `behandelingspotentialiteit' in de theorie van J.J. Gibson. Volgens Gibson wordt bij de visuele waarneming niet alleen de vorm van objecten afgeleide industrie
afgeleide industrie Industrie die materiaal of producten van andere bedrijven verder verwerkt. Indien het transporteren van het materiaal dat verwerkt afgoderij
afgoderij (idolatrie) Vooral in het christendom gebruikte term voor het vereren van goden naast of in plaats van de ware God. Door missionarissen en afhankelijke persoonlijkheid
afhankelijke persoonlijkheid Een in de DSM-IV-classificatie opgenomen persoonlijkheidsstoornis, waarbij er sprake is van een buitensporige behoefte afhankelijkheid
afhankelijkheid 1. In de statistiek: de samenhang tussen variabelen. De verandering in de ene variabele gaat gepaard met veranderingen in de andere. afhankelijkheidsgraad
afhankelijkheidsgraad De verhouding tussen het economisch afhankelijke deel van de bevolking (jongeren, ouderen, werklozen en andere niet-werk
afkicken
afkicken Proces van het al dan niet vrijwillig stoppen met druggebruik door een verslaafde. Gaat meestal gepaard met ernstige onthoudingsverschijnselen.
afkondiging
afkondiging Openbare bekendmaking. Huwelijken moeten worden afgekondigd door de bekendmaking op te hangen aan de gevel van het gemeentehuis aflatoxine
aflatoxine Door de schimmel Aspergillus flavus afgescheiden stof, die leverkanker kan veroorzaken. De schimmel leeft o.a. op pinda's. In Europa worden afleren
afleren Het niet meer optreden van een bepaald soort gedrag als het gevolg van oefening. Deze term wordt o.a. in de gedragstherapie gebruikt. Bedplassen aflevering
aflevering Afgifte van een zaak. De ontvanger verkrijgt het bezit, c.q. het houderschap.
aflossing
aflossing Betaling van (een deel van) de schuld. De schuld kan op een van te voren bepaald tijdstip in zijn geheel worden afgelost of in termijnen.
afluisterapparatuur
afluisterapparatuur Apparatuur waarmee gesprekken in het geheim afgeluisterd kunnen worden. Men onderscheidt afluisterapparatuur voor telefoon afname-effect
afname-effect De tendentie in parapsychologische experimenten dat een significante boven- of benedenkansscoring gedurende het experiment nog afnemerskrediet
afnemerskrediet Kredietverlening door de koper aan de verkoper, in de regel doordat de koopprijs geheel of gedeeltelijk wordt voldaan voordat levering afpersing
A-formaat Serie gestandaardiseerde papierformaten, gebaseerd op een vel met een oppervlakte van één vierkante meter en een lengte-breedteverhouding Baalen, Anneke van
afpersing Iemand met het oogmerk zichzelf of een ander wederrechtelijk te bevoordelen door geweld of bedreiging met geweld dwingen tot afgifte afrasie
afrasie Het niet willen of niet kunnen spreken, zonder dat daar een organische oorzaak voor aangewezen kan worden. De stoornis heeft in tegenstelling afreageren
afreageren 1. In het dagelijkse spraakgebruik: het botvieren van frustraties op een (meestal onschuldig) persoon of voorwerp. 2. In de psychoanalyse: afremmingsbeleid
afremmingsbeleid Beleid dat tot doel heeft de verdere groei van gebieden die wat betreft bevolking of economische activiteiten overbelast zijn, af African-American
African-American In de jaren tachtig opgekomen begrip voor Amerikanen met een donkere huidskleur met voorouders afkomstig uit Afrika. In de loop afrikanistiek
afrikanistiek Wetenschap die zich vooral richt op de sociaal-wetenschappelijke bestudering van Afrika. Sinds de jaren vijftig sterk in opkomst en in afroepcontract
Afro-cult (African revival) Stromingen die zoveel mogelijk van de oude Afrikaanse cultuur in ere willen herstellen. Ontstaan als reactie op de invloed afschrijving
afroepcontract (oproepcontract) Arbeidsovereenkomst waarbij de werknemer zich verbindt om op afroep van de werkgever arbeid te verrichten. De Afro-cult
afschrijving Vaststelling van de waardevermindering van vaste activa (machines, enz.) in de tijd. Het periodiek afgeschreven bedrag vormt een kostenpost afslanken (econ.)
afslanken (econ.) Het saneren van ondernemingen met vrijwel steeds vermindering van het aantal arbeidsplaatsen. Deze reductie komt tot stand door afsnijdscore
afsnijdscore (Eng: cut-off score) De score op een selectietest die minimaal gehaald moet worden om te worden toegelaten. Bijvoorbeeld: om aangenomen afspiegelingscollege
afspiegelingscollege College van Burgemeester en Wethouders waarin de belangrijkste fracties van de gemeenteraad zetels hebben naar evenredig
afstamming
afstamming Relatie gebaseerd op de biologische banden tussen ouders en kinderen (bloedverwanten) over verschillende generaties. In de culturele
afstammingsgroep
afstammingsgroep Sociale groep waarvan de leden zich aan elkaar verwant voelen omdat ze afstammen of menen af te stammen van dezelfde voorouder(afstandsonderwijs
afstandsonderwijs Onderwijsvorm met een minimum aan contacturen tussen docent en leerling. Veelal betreft het schriftelijk onderwijs, waarbij de Aftalion, Albert
Aftalion, Albert (1874-1956) Bulgaars-Frans economist. Publiceerde in 1913 'Les crises périodiques de surproduction'. Hierin trachtte hij op basis van aftopping (van de prijscompensatie)
aftopping (van de prijscompensatie) Beperking van de doorberekening van de prijsstijging in de lonen tot een bepaald bedrag, waardoor bij hogere aftrekbare giften
aftrekbare giften Giften die bij de berekening van het belastbaar inkomen in mindering mogen worden gebracht. Hiertoe behoren bijdragen aan o.m. aftrekbare kosten
aftrekbare kosten Kosten die bij de berekening van het belastbaar inkomen in mindering mogen worden gebracht. Dit zijn over het algemeen de kosten afval
afval Voorwerpen of stoffen die hun functie verloren hebben en overtollig overblijven. Men kan verschillende soorten afval onderscheiden. Huishoudelijk afvalmakelaar
afval, gevaarlijk
afval, gevaarlijk Afval bestaande uit chemische stoffen (organisch en anorganisch). Met het in 1994 van kracht worden van het hoofdstuk Afvalstoffen afval, huishoudelijk
afval, huishoudelijk Afval afkomstig van huishoudens. Per hoofd van de bevolking rekent men in Europa op 300 - 400 kg huishoudelijk afval. Het afval, industrieafval,
afval, radioactief Afval dat radioactieve stoffen bevat. Is vooral afkomstig van kerncentrales en te verdelen in HAVA (hoogactief afval zoals splijtingsstoffen), afval, vloeibaar radioactief
afval, vloeibaar radioactief Radioactief afval in vloeibare vorm; heeft meestal een lage (LAVA: laagactief vloeibaar afval) of middellage activiteit
afvalmakelaar Tussenpersoon die onderhandelt bij het afvoeren van afval. Gevaarlijk chemisch afval verdwijnt vaak door toedoen van dubieuze internationale afvalstoffen
afvalstoffen In 1994 werd de wetgeving met betrekking tot afvalstoffen ondergebracht in de Wet Milieubeheer (milieuwetgeving). Hiermee kwamen Afvalstoffendecreet
Afvalstoffendecreet Belgische wet (2 juli 1981) die tot doel heeft het ontstaan van afvalstoffen te voorkomen, hergebruik, terugwinning of recycling Afvalstoffenwet
Afvalstoffenwet Milieuwet van 1977 met als uitgangspunt 'de vervuiler betaalt'. Een ieder die afvalstoffen produceert of doet ontstaan, moet zorgen afvalverbrandingsinstallatie
afvalverbrandingsinstallatie (AVI) Industriële inrichting voor het verbranden van afval in ovens met hoge temperatuur. Bijzondere aandacht moet afvalverwerking
afvalverwerking Processen die erop zijn gericht om huishoudelijk en industrieel afval op te ruimen of om te zetten in minder schadelijke stoffen, deels afvalwarmte
afvalwarmte Warmte die bij elektriciteitsopwekking en veel industriële processen vrijkomt. Om oververhitting van een deel van een installatie te voorkomen afvalwater
afvalwater Water dat door het gebruik zodanig van samenstelling is veranderd dat het niet meer geschikt is voor verder gebruik. Men onderscheidt o.afvalwaterzuivering
afvalwater, huishoudelijk Afvalwater afkomstig van woonhuizen. Ook het afvalwater uit de sanitaire ruimten en keukens van bedrijven, organisaties
afvalwaterzuivering Het behandelen van huishoudelijk of industrieel afvalwater voordat het op het oppervlaktewater wordt geloosd. In de eerste stap afvalwater, huishoudelijk
afvloeiingsregeling
afvloeiingsregeling (sociaal plan) Afspraak tussen vakbonden en werkgever over het personeelsbeleid bij sluiting van een onderneming, of van een afweermechanismen
afweermechanismen Manier om onbewuste verlangens en impulsen die 'niet kunnen' om te zetten in een gevoel dat voor het bewuste wel aanvaardbaar afweerstijl
afweerstijl De algemene wijze waarop iemand gebruik maakt van afweermechanismen. Dit begrip werd geïntroduceerd door de Amerikaanse psychiater afwenteling
afwenteling Het overdragen van lasten aan anderen. Een vorm van afwenteling is het doorberekenen van een belastingverhoging door een ondernemer afwezigheid
afwezigheid Volgens art. 409 van Boek 1 BW is sprake van afwezigheid wanneer iemand zijn woonplaats voor langere tijd heeft verlaten zonder orde afwijkend gedrag
afwijkend gedrag Ook deviant gedrag. 1. Gedrag dat symptomatisch is voor psychische stoornissen of geestelijke onvolwaardigheid. 2. Gedrag dat
afzet
afzet De verkoop van geproduceerde goederen.
Agassi, Andre
Agassi, Andre (geboren Las Vegas 29 april 1970) Amerikaans tennisser, werd op zestienjarige leeftijd beroepsspeler. Hij brak snel door en stond twee agentuurovereenkomst
agentuurovereenkomst Overeenkomst die de verhouding regelt tussen de handelsagent (meestal iemand die een aantal buitenlandse bedrijven verte
ageusie
ageusie Afwezigheid van het smaakvermogen. Onder deze term vallen alleen organische stoornissen. De oorzaak kan centraal in de hersenen zijn gelegen, agglomeratie (België)
agglomeratie (België) Intergemeentelijk samenwerkingsorgaan, aanvankelijk geregeld in de wet van 26 juli 1971. Deze voorzag in 5 agglomeraties
agglomeratie-effect
agglomeratie-effect Het verschijnsel dat in een eenmaal ontstane plaats een proces van zichzelf versterkende groei zal plaatsvinden. In de stad zijn aggregaat voor het hoger onderwijs
agglomeratienadelen
agglomeratienadelen De nadelen van bedrijfsvestiging in een grote stad. Hierbij moet vooral gedacht worden aan zaken als slechte bereikbaarheid agglomeratievoordelen
agglomeratievoordelen 1. De voordelen van bedrijfsvestiging in een grote stad. Voorbeelden zijn de grote aantallen mensen die samen een kwanti
aggregaat voor het hoger onderwijs (België) Hoogste academische titel die door wettelijke doctors of ingenieurs behaald kan worden. Geeft lesbevoegdheid agio
agio Bedrag dat nieuw geëmitteerde (= uitgegeven) aandelen of obligaties opbrengen boven de nominale waarde. Ligt de emissiekoers onder de 100%, agioreserve
agioreserve (agiokapitaal) Deel van het eigen vermogen van een naamloze vennootschap. De agioreserve ontstaat door emissie van aandelen boven agnaat
agnaat (cult. antr.) Verwant uit de mannelijke lijn in patrilineale (of agnatische) verwantschapssystemen. Dochters vestigen zich bij huwelijk bij de agnosie
agnosie (lett: geen inzicht) Het als gevolg van hersenbeschadiging(en) zintuiglijke informatie nog wel kunnen opnemen, maar niet meer kunnen herkennen. agogie(k)
agogie(k) De deskundige hulpverlening aan, en opvoeding en vorming van, personen en maatschappelijke groeperingen. Deelgebieden van de agogie(agologie
agologie Wetenschap die de deskundige begeleiding van doelbewuste veranderingen van personen of groepen bestudeert.
Agostini, Giacomo
Agostini, Giacomo (geboren Lovere 16 juni 1942) Italiaans motorcoureur. Werd op grond van zijn nationale successen in de 250 cc-klasse in 1965 agrammatisme
agrammatisme Het onvermogen om de bestaande taalregels te gebruiken. Hierdoor bestaat geen begrip voor de woordvolgorde in zinnen en raakt ook agrarisch bedrijf
agrarisch bedrijf Landbouwbedrijf. Specialisatie, vooral na de Tweede Wereldoorlog, heeft de verscheidenheid aan bedrijfstypen in de landbouw sterk agrarisch recht
agrarisch recht Onderdeel van het recht dat betrekking heeft op de landbouw. Tot het agrarisch recht behoren o.m. pacht en ruilverkaveling.
agrarische industrie
agrarische industrie Industrie die de grondstoffen uit de landbouw en veeteelt verder verwerkt.
agrarische involutie
agrarische involutie Ontwikkeling in de landbouw, waarbij steeds meer mensen een bestaan moeten vinden op kleine bedrijfjes met arbeidsintensieve agrarische sociologie
agrarische sociologie (plattelandssociologie) Specialisatie in de sociologie gericht op de samenhang tussen bestaanswijze en samenlevingsprocessen Agrarische Termijnmarkt Amsterdam (ATA)
Agrarische Termijnmarkt Amsterdam (ATA) Beurs voor agrarische termijnhandel in Amsterdam.
agressie
agressie (volkenrecht) Door de Verenigde Naties worden o.m. als agressie beschouwd: invasie van een ander land, bombardementen e.d. op anderman
agressie Alle handelingen en houdingen (aanval en dreiging) waarmee dieren elkaar op een afstand houden, verwonden of doden. Er bestaat groot agressie (volkenrecht)
Aha-erlebnis
Aha-erlebnis De o-zit-dat-zo-belevenis. Het gevoel dat zich voordoet bij plotseling inzicht in de oplossing van een probleem. Het plotseling verworven ahornsuiker
ahornsuiker (maple sugar) Suiker die gewonnen wordt uit het sap van de Acer saccharum, een esdoornsoort. Vooral geproduceerd in Noord-Amerika.
Aichhorn, August
Aichhorn, August (1878-1949) Oostenrijks pedagoog en leerling van Sigmund Freud. Grondlegger van de psychoanalytische pedagogiek. Ontwikk
aids
aids (Afkorting van de Engelse term: acquired immune deficiency syndrome, ofwel 'verworven immuun-deficiëntiesyndroom') Aids is een ziekte waarbij aigrette
aigrette Lange witte rugveer van de grote zilverreiger (Casmerodius albus). Aigrettes verschijnen in het broedseizoen. Ze waren rond de eeuwwisseling aikido
aikido Letterlijk: de weg van het samenkomen van energie. Een Japanse ongewapende sport, bedoeld om de agressie van de aanvaller te neutraliseren, Aimag
Aimag Volk in Afghanistan. De Aimag vallen uiteen in vier cultureel verschillende groepen (Djamsjidi, Firouz-kohi, Taimani en Hazara-e-Qala-i-Nao). Ainoe
Ainoe Waarschijnlijk de oorspronkelijke bewoners van Japan, afstammelingen van vroegere Kaukasische bewoners van Noord-Azië. Uiterlijk verschillen airconditioning
airconditioning (klimaatregeling) Installatie die voor een aangename luchttemperatuur en -vochtigheid in gebouwen zorg draagt. Omvat apparatuur Ajax (voetbal)
Ajax (voetbal) (eig. Amsterdam Football Club Ajax) Voetbalclub uit Amsterdam, opgericht 1900. Terrein: tot 1996 het Ajax-Stadion ('De Meer'), daarna akkerbouw
akkerbouw Landbouwmethode waarbij bouwland (akker) op geregelde tijden (in onze streken jaarlijks, soms tweejaarlijks) wordt bewerkt en ingezaaid, Akkoord van Luxemburg
akkoord (recht)
akkoord (recht) In het algemeen overeenkomst. Bij faillissement en surseance van betaling heeft akkoord een specifieke betekenis. De debiteur kan akte (recht)
Akkoord van Luxemburg Gemeenschappelijke verklaring van de lidstaten van de EEG, onder Franse druk tot stand gekomen in januari 1966; maakte Akkoord van Yaoundé
Akkoord van Yaoundé Associatie-overeenkomst tussen de Europese Gemeenschap en de GASM-landen (Geassocieerde Afrikaanse Staten en Madagaskar,
akte (recht) Geschrift dat bestemd is om als bewijs dienst te doen. Een authentieke akte wordt in tegenstelling tot een onderhandse akte opgemaakt Akt-psychologie
Akt-psychologie Een historisch gezien interessante tak van de psychologie, die verbonden is aan Franz (von) Brentano (1838-1917). Deze was opgeleid alarmfase
alarmfase (waarschuwingsfase) Situatie waarin men op de gevolgen van luchtverontreiniging bedacht moet zijn. Men spreekt tegenwoordig vaak van alarminstallatie
alarminstallatie Installatie die waarschuwt voor een ongewenste situatie, bijv. een storing in een productieproces, een gevaarlijke toestand (bijv. rook Albaniërs
Albaniërs Balkanvolk met een taal van de Indo-Europese taalgroep, voor het grootste deel levend in Albanië en Joegoslavië. Men onderscheidt twee Alberdi, Juan Bautista
Alberdi, Juan Bautista (1810-1884) Belangrijkste 19e-eeuwse politiek-theoreticus van Argentinië. Studeerde rechten tijdens politieke ballingschap Albert, Hans
Albert, Hans (geb. 1921) Duits socioloog. Geestverwant van Karl Popper en strijdbaar exponent van het kritisch rationalisme. In de zogenaamde Positivismusstreit Albert, Philippe
Albert, Philippe (geboren Bouillon 10 augustus 1967) Belgisch voetballer, kwam als aanvaller 38 maal uit voor het Belgische elftal. Hij speelde resp. alcabala
alcabala Belasting op de verkoop van goederen in Spaans-Amerika. Aanvankelijk 2% bedragend, werd de alcabala in 1575 in Nieuw-Spanje en in 1591 Alcatraz
Alcatraz Rots in de baai van San Francisco, waar van 1933-1963 's werelds best beveiligde gevangenis gevestigd was. Alcatraz-gevangenis voor de Alcoholics Anonymous
Alcoholics Anonymous (AA, Anonieme Alcoholisten) Over de gehele wereld verspreide organisatie gericht op hulp van en aan alcoholisten onderli
alcoholmisbruik
alcoholmisbruik De buitensporige inname van alcohol, waardoor geestelijk en lichamelijk verval optreedt. De persoon is verslaafd en kan niet meer Alcuinus van York
Alcuinus van York (ca. 732-804) Angelsaksisch geleerde, hoofd van de kathedraalschool van York. In 781 trad hij in dienst van Karel de Grote en werd ale
ale Engelse biersoort. Verschilt van het continentale (pilsener) bier, doordat tijdens de vergisting de gist als een schuimlaag boven komt drijven, terwijl alen
alen (orde Anguilliformes) Vissen met typische slangevorm, bekend van de gewone paling of aal (Anguilla anguilla). Vijfentwintig families die op één Alesi, Jean
Alesi, Jean (geboren Avignon 11 juni 1964) Frans autocoureur, debuteerde in de GP van Frankrijk van 1989 voor Tyrrell in de formule 1. Alesi won alfabetisering
alfabetisering 1. Naar alfabet rangschikken. 2. Leren lezen en schrijven aan ongeletterden (analfabeten). Organisaties als UNESCO en de Wereldraa
alfa-ritme Ook alfa-golven. Een bepaald patroon van elektrische hersenactiviteit zoals dat geregistreerd wordt op een elektro-encefalogram. Dit ritme algehele gemeenschap van goederen
alfatoestand
alfatoestand Ontspannen, maar waakzame geestestoestand, die volgens beoefenaren van transcendentale meditatie kan leiden tot een verhoogd bewustzijn alfa-ritme
algehele gemeenschap van goederen (wettelijke gemeenschap van goederen) Deze bestaat automatisch tussen echtgenoten vanaf het moment van Algemeen Belgisch Vakverbond
Algemeen Belgisch Vakverbond (ABVV) Koepelorganisatie van de Belgische socialistische vakbonden. Ontstaan in 1945 door fusie van het Belgisch Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds
Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP) Uitvoeringsorgaan van de pensioenregelingen van het overheidspersoneel, gevestigd in Heerlen. De pensioenregeling
Algemeen Dagblad
Algemeen Dagblad Nederlands ochtendblad (Rotterdam), opgericht in 1946. Neutraal georiënteerd, populaire stijl. Omvat vele regionale kopbladen. Algemeen Handelsblad
Algemeen Handelsblad Het eerste dagblad van Nederland, opgericht in 1828 (Amsterdam). Liberaal georiënteerd; veel financieel-economisch nieuw
Algemeen Nederlands Persbureau
Algemeen Nederlands Persbureau (ANP) Onafhankelijk persbureau. Opgericht in 1934 door Vereniging de Nederlandse Dagbladpers. Hoofdkantoor algemeen onderwijs
algemeen onderwijs Niet beroepsgericht onderwijs, bijv. het basisonderwijs, de verschillende vormen van algemeen voortgezet onderwijs (Nederland) Algemeen Preferentie Stelsel
Algemeen Preferentie Stelsel (APS) In 1971 door de Europese Gemeenschap ingevoerd systeem, dat nog altijd een essentieel bestanddeel is van algemeenverbindendverklaring van een cao
algemeenverbindendverklaring van een cao Verklaring dat een cao (of gedeelten daarvan) ook verplicht wordt gesteld voor werkgevers en werknemers Algemene arbeidsongeschiktheidswet
Algemene arbeidsongeschiktheidswet (AAW) Sociale zekerheidswet van 1975 (herhaaldelijk gewijzigd) die recht geeft op een uitkering bij langdurige algemene beginselen van behoorlijk bestuur
algemene beginselen van behoorlijk bestuur Beginselen waaraan de overheid zich volgens rechtsleer en rechtspraak bij de uitoefening van haar algemene beschouwingen
algemene beschouwingen (algemene politieke en financiële beschouwingen) Jaarlijks in oktober gehouden Kamerdebat n.a.v. Troonrede, Miljoenennot
algemene evolutie
algemene evolutie (general evolution) Term uit de evolutionistische richting in de culturele antropologie voor de globale ontwikkelingsgang van organismen Algemene Gehandicapten Attitude Schaal
Algemene Gehandicapten Attitude Schaal (AGAS) Individueel af te nemen test die meet in hoeverre een lichamelijke handicap of chronische ziekte algemene maatregel van bestuur
algemene maatregel van bestuur (amvb) Koninklijk Besluit dat een algemeen verbindende regeling bevat, d.w.z. een regeling die tegenover iedereen Algemene nabestaandenwet
Algemene nabestaandenwet (ANW) Sociale zekerheidswet die in juli 1996 de Algemene weduwen- en wezenwet (AWW) van 1959 verving. De algemene ontwikkeling
algemene ontwikkeling 1. In het dagelijks spraakgebruik veel gebruikte term, waarvan de betekenis nogal vaag is. Meestal wordt er een veelzijdige Algemene ouderdomswet
Algemene ouderdomswet (AOW) Sociale zekerheidswet van 1956 die de verplichte verzekering tegen de financiële gevolgen van ouderdom regelt. Algemene Rekenkamer
Algemene Rekenkamer Hoog College van Staat met als voornaamste taak controle op het beheer van de financiën van de rijksoverheid. Bestaat ui
Algemene Spaar- en Lijfrentekas
Algemene Spaar- en Lijfrentekas (ASLK) Oudste en belangrijkste Belgische kredietinstelling, opgericht in 1865. Verstrekt naast kortetermijnkredieten algemene taalwetenschap
algemene taalwetenschap De algemene taalwetenschap of linguïstiek houdt zich bezig met de bestudering van de natuurlijke taal; hiertoe mogen Algemene Vereniging Radio Omroep
Algemene Vereniging Radio Omroep (AVRO) De Algemene Omroepvereniging AVRO werd opgericht in december 1927; zij is neutraal georiënteerd algemene voorwaarden
algemene voorwaarden (standaardvoorwaarden, leveringsvoorwaarden, zgn. kleine lettertjes) Bedingen die leveranciers etc. hanteren voor alle overeenkomsten algemene vorming
algemene vorming Ter onderscheiding van beroepsonderwijs en -vorming gebruikte term voor die vormen van onderwijs en vorming, die gericht zijn Algemene weduwen- en wezenwet
Algemene weduwen- en wezenwet (AWW) Sociale zekerheidswet van 1959 die weduwen en wezen recht gaf op een uitkering. De AWW is in 1996 Algemene wet bestuursrecht
Algemene wet bestuursrecht Nieuwe wet waarin de algemene regels voor bestuursrecht en bestuursrechtspraak zijn vastgelegd. De wet wordt in fa
Algemene wet bijzondere ziektekosten
Algemene wet bijzondere ziektekosten Nieuwe wet waarin de algemene regels voor bestuursrecht en bestuursrechtspraak zijn vastgelegd. De wet Algemene wet inzake rijksbelastingen
Algemene wet inzake rijksbelastingen Wet van 1959 met algemene bepalingen op het gebied van belastingheffing. Behandelt o.m. belastingaangifte algesie
algesie Het vermogen om pijn te ervaren. Bij sommige ernstige psychiatrische ziektebeelden kan dit vermogen verloren gaan, zonder dat hier een organische algolagnie
algolagnie (lett: pijnwellust) Het ervaren van seksuele opwinding bij het pijnigen van iemand of bij het zelf gepijnigd worden.
Algonkin
Algonkin Groep van verschillende Indianenstammen die wonen in het gebied rond de bovenloop van de rivier de Ottawa. Oorspronkelijk jagers die algoritmerend onderwijs
algoritmerend onderwijs Van het wiskundige begrip algoritme afgeleide onderwijskundige term voor vormen van onderwijs, waarin vaste regels voor
Ali, Muhammed (bokser) (eig. Cassius Marcellus Clay; geb. 1942) Amerikaans bokser, Olympisch kampioen 1960. Wereldkampioen zwaargewicht Aljechin, Alexander
alibi
alibi (Lat.: elders) Bewijs dat men op het moment van het delict op een andere plaats was en daarom dat delict niet gepleegd kan hebben.
alimentatie
alimentatie Bijdrage in kosten van levensonderhoud, m.n. van de ex-echtgenoot en kinderen na echtscheiding. De rechter bepaalt de plicht tot alimentatie Ali, Muhammed (bokser)
Aljechin, Alexander (Alekhine, Aleksandr Aleksandrovitsj; 1892-1946) Russisch/Frans schaakmeester, wereldkampioen van 1927-35 en 1937-46. Al
alkaloïden
alkaloïden Groep in planten voorkomende, basisch reagerende stoffen die merendeels sterke vergiften zijn voor dier en mens. Behoren chemisch meestal All Blacks
All Blacks Populaire benaming voor vertegenwoordigende rugbyteams van Nieuw-Zeeland, voor het eerst gebruikt in 1905. De naam is afgeleid van Allais, Maurice
Allais, Maurice (geb. 1911) Frans econoom en ingenieur, aanvankelijk werkzaam in het mijnwezen, nadien o.a. hoogleraar economische theorieën. Ontving Allégret, Yves
Allégret, Yves (1907-1987) Frans filmregisseur. Yves Allégret begon zijn carrière voor de Tweede Wereldoorlog als assistent van onder meer Jean allelomorfische paren
allelomorfische paren Fysisch-antropologische term voor paren van contrasterende erfelijke eigenschappen (bijvoorbeeld lang-kort; blauwe-bruine Allen, Mark
Allen, Mark (geboren 12 januari 1958) Amerikaans triatleet, behaalde in 1982 zijn eerste internationale succes door de prestigieuze driekwart triatlon Allen, Roy George Douglas
Allen, Roy George Douglas (geb. 1906) Engels econoom en statisticus. Sinds 1944 hoogleraar in de statistiek in Londen. Allen leverde samen met Allerzielen
Allerzielen Kerkelijke feestdag, gevierd op 2 nov. (als dit een zondag is, op 3 nov.), ter herdenking van alle overleden gelovigen. In de 10e eeuw bij alles-of-niets-wet
alles-of-niets-wet Regel volgens welke de impulsgeleiding door zenuwvezels en de samentrekking van spieren geschiedt. Alleen wanneer een prikkel alliantie (gesch.)
alliantie (gesch.) Volkenrechtelijke term voor een verbond tussen twee of meer mogendheden, met een defensieve of offensieve bedoeling of met het alliantie (sociol.)
alliantie (sociol.) Relatie met wederzijdse rechten en plichten tussen sociale groepen. In de culturele antropologie vooral gebruikt voor vaste uithuwelijkingspatronen. allocatie
allocatie Verdeling van productiemiddelen (grond, arbeid, kapitaal, energie, grondstoffen) over de verschillende mogelijke aanwendingen voor de productie Alltagsgeschichte
Alltagsgeschichte Geschiedenis van het dagelijks leven. Historici op dit gebied zoeken vooral naar de normen en waarden, de culturele regels die ten almachtsfantasie
almachtsfantasie Het idee de hele wereld naar de eigen hand te kunnen zetten. Dit is volgens Freud een normaal onderdeel van de gedachtewereld Almeida, Manuel Antônio de
Almeida, Manuel Antônio de (1831-1861) Braziliaans journalist, auteur van 'Memórias de um sargento de milicias' (Memoires van een dienstplichtig Almohaden
Almohaden Berberdynastie die van 1147 tot 1225 over Noord-Afrika en grote delen van Spanje heerste. Hun veroveringen kwamen onder leiding van Almoraviden
Almoraviden Berberdynastie die van ca. 1060 tot 1147 over Noord-Afrika en Spanje heerste. De Almoraviden waren aanhangers van de islamitische Almsick, Franziska van
Almsick, Franziska van (geboren Oost-Berlijn 5 april 1978) Duits zwemster, plaatste zich in 1991 al voor het EK, maar werd op grond van haar le
Aloer
Aloer (Alur) Nilotenstam in Uganda en Congo. De stam bestaat uit voornamelijk veetelers en landbouwers (hoofdprodukt: gierst). Hun taal is het Nilotisch. alpiene ras
alpiene ras Fysisch-antropologische benaming voor een subtype van het Europide ras. Het alpiene ras wordt gekenmerkt door een vrij kleine gestalte, alpine combinatie
alpine combinatie Een wedstrijdvorm waarbij skiërs tegen elkaar uitkomen op de alpine disciplines afdaling, reuzenslalom en slalom, waarna een totaalklassement alpine disciplines
alpine disciplines Verzamelnaam voor de afdaling, alpine combinatie, reuzenslalom, slalom en Super-G.
alpinisme
alpinisme Het bergbeklimmen; het maken van tochten met een sportief karakter in hooggebergte dan wel groots opgezette ondernemingen om hoge alter ego
alter ego (Lat.: ander of tweede ik) 1. Aanduiding voor iemand die het volledige vertrouwen geniet van een ander en deze in alles bijstaat of vervangt. alternatieve geneeswijzen
alternatieve geneeswijzen Alle vormen van diagnostiek en therapie, die niet op de medische faculteiten worden onderwezen. De meest bekende zijn: alternatieve hulpverlening
alternatieve hulpverlening Verzamelbegrip voor een aantal vormen van maatschappelijke en morele bijstand, ontstaan ter aanvulling van al bestaande
alternatieve straffen
alternatieve straffen Andere straffen dan vrijheidsstraffen en geldboetes.
alternerend onderwijs
alternerend onderwijs Onderwijsvorm waarbij afwisselend gebruik gemaakt wordt van verschillende methoden om een vak te onderrichten (bijv. gep
altruïsme
altruïsme Term afkomstig van de Franse filosoof Auguste Comte, ook onbaatzuchtigheid. Onzelfzuchtig gedrag, waarbij het individu zich opoffert. Altsjoel, Elena
Altsjoel, Elena (geboren Minsk 4 april 1964) Russisch damster, werd in 1980 in De Lier voor het eerst wereldkampioene. Ze verloor de titel het jaar Alzheimer, ziekte van
Alzheimer, ziekte van Vorm van preseniele dementie, waarbij de hersencellen om onbekende reden reeds op middelbare leeftijd gaan degenereren.
Amager
Amager Deens eiland in de Sont; 65 km2, ruim 200.000 inw. (deel van Kopenhagen). Tuinbouw. Vliegveld Kastrup.
amandel (biol.)
amandel (biol.) (Prunus amygdalus, pruimenfamilie, Amygdalaceae, orde roosachtigen, Rosales) Cultuurplant uit Oost-Europa en Klein-Azië met enkelvoudige amateur
amateur Iemand die op niet-beroepsmatige wijze een sport beoefent.
ambacht (econ.)
ambacht (econ.) Bedrijfsvorm waarbij één of enkele mensen geheel individuele goederen vervaardigen, bijv. meubels naar de specifieke wensen van ambachtsbedrijf
ambachtsbedrijf Een tot de secundaire sector behorend bedrijf, dat, in tegenstelling tot de industrie, gekenmerkt wordt door een grotendeels handmatige ambachtsregister (België)
ambachtsregister (België) Register waarin niet-handeldrijvende ambachtslieden (zij die als hoofd- of bijberoep vnl. handarbeid verrichten voor and
ambachtsschool
ambachtsschool Voorloper van de huidige voorbereidend technisch onderwijs; het betrof een 3-jarige opleiding voor ambacht en nijverheid met theoretisch ambassadeur
ambassadeur Hoogste vertegenwoordiger van een staat in een andere staat of bij internationale organisaties zoals de EG of de VN. Hij wordt vanouds ambidextrie
ambidextrie Vermogen om beide handen of voeten met een gelijke vaardigheid te gebruiken of het niet hebben van een voorkeur voor één van beide ambiguïteit (psychol.)
ambiguïteit (psychol.) Het gelijktijdig ; of na elkaar ; aanwezig zijn van twee of meer mogelijke betekenissen. Voorbeelden daarvan zijn homoniemen. ambilineaat
ambilineaat (ambilineale afstamming) Verwantschapssysteem waarin iemand potentieel zowel bij de verwantengroep van zijn vader als die van zijn ambitie
ambitie (eerzucht) Streven naar succes, vaak gekoppeld aan het streven naar erkenning of roem. De doeleinden kunnen op allerlei gebieden liggen, ambivalentie (psychol.)
ambivalentie (psychol.) Het gelijktijdig ; of na elkaar ; aanwezig zijn van tegengestelde affecten, motieven of gedragingen bij één persoon. Bijvoorbeeld ambtelijk bevel
ambtelijk bevel Strafuitsluitingsgrond. Delicten, gepleegd ter uitvoering van een (bevoegd gegeven) ambtelijk bevel of een wettelijk voorschrift zijn ambtenaar
ambtenaar van de burgerlijke stand
ambtenaar van de burgerlijke stand Gemeenteambtenaar die de registers van de burgerlijke stand bijhoudt. Hij neemt verklaringen betreffende de ambtenarengerechten
ambtenaar Werknemer in overheidsdienst wiens rechtsverhouding tot de overheid niet berust op een arbeidsovereenkomst, maar op eenzijdige beno
ambtenarengerechten Administratiefrechtelijke colleges die in 1992 samen met de raden van beroep zijn opgegaan in de arrondissementsrechtban
ambtsdelicten
ambtsdelicten Misdrijven en overtredingen gepleegd door ambtenaren in de uitoefening van hun functie. Tot de ambtsmisdrijven behoren o.m. het ambtsgeheim
ambtsgeheim Beroepsgeheim van ambtenaren.
ambtshalve
ambtshalve Uit hoofde van het ambt, uit eigen beweging. Ambtshalve belastingaanslag: belastingaanslag zonder voorafgaande aangifte.
ambulante hulpverlening
ambulante hulpverlening Iedere vorm van hulpverlening waarbij de hulpvrager niet wordt opgenomen in een instelling, maar met behulp van therapeu
amelioratierecht
amelioratierecht Recht van een pachter bij het beëindigen van de pachtovereenkomst op een billijke vergoeding voor door hem aangebrachte verbeteringen.
amendement
amendement Wijziging, m.n. in een wetsontwerp. In Nederland heeft alleen de Tweede Kamer het recht van amendement.
amenorroe
amenorroe Het niet optreden van de menstruatie bij meisjes of vrouwen. Amenorroe is normaal vóór de eerste menstruatie, na de menopauze, tijdens amentia
amentia (lett: geen geest) Een in onbruik geraakte term voor langdurige paniektoestanden, waarbij de patiënt getroffen wordt door verbijstering en radeloosheid.
American Creed, The
American Creed, The Door de Zweedse socioloog-econoom Gunnar Myrdal in 1944 gelanceerde betiteling van het ideologisch fundament van de American football
American football Een veldsport waarbij twee teams van elk elf spelers op een veld van 53 yards (48,80 m) bij 120 yards (109,8 m) proberen punten American Psychological Association
American Psychological Association (APA) De grootste overkoepelende organisatie waarin psychologen zich als beroepsgroep verenigd hebben. American Society for Psychical Research
American Society for Psychical Research (ASPR) Een organisatie die zich ten doel stelt om op een rationele manier, door middel van experimenten American way of life, The
American way of life, The Amerikaanse levensstijl met zijn specifieke waarden en normen, zoals deze met name door de Amerikanen zelf in hun films,
America's Cup
America's Cup Wisseltrofee van de zeezeilwedstrijd rond het eiland Wight, ingesteld in 1851 door het Royal Yacht Squadron. De America's Cup is amfetaminen
amfetaminen (Ook wekaminen; benzedrine; 'speed'). Een groep stoffen (o.a. benzedrine, dexidrine en preludine) die een stimulerend effect hebben amfora
amfora Griekse of Romeinse vaas van wisselende grootte, in glas, terracotta of metaal. Rondgebogen romp, nauwe hals, twee oren en een smalle voet Amhara
Amhara Politiek en cultureel dominerende bevolkingsgroep in Ethiopië, woonachtig in de gelijknamige landstreek. Van gemengd Hamitisch-Semitische Amin, Samir
Amin, Samir (geb.1931) Egyptisch econoom. Maakte onder meer een studie van de economische 'onderontwikkeling' in Mali, Guinee en Ghana. Hij amitaat
amitaat (cult.antr.) Speciaal stelsel van rechten en plichten tussen een vrouw en de kinderen van haar broers, voor wie zij in sommige samenlevingen amitalokaat
amitalokaat Cultureel-antropologische term voor de vorm van huwelijksvestiging, waarbij een echtpaar intrekt bij (de groep van) de zuster van de vader Ammon
Ammon Aan Israël verwant oudoosters volk; tot de 13e eeuw v.C. nomaden, daarna gevestigd als koninkrijk ten oosten van de Jordaan. Hoofdstad: Ammon, Otto
Ammon, Otto (1842-1916) Duits antropoloog, met Georges Vacher de Lapouge (1854-1936) grondlegger der zgn. antroposociologie: een voornamelijk amnesie, anterograde
amnesie, anterograde Een vorm van geheugenverlies (amnesie) waarbij herinneringen ontbreken van gebeurtenissen die plaatsvonden na de gebeurt
amnesie, retrograde
amnesie, retrograde Een vorm van geheugenverlies (amnesie) waarbij de herinneringen zijn aangetast van gebeurtenissen die plaatsvonden voorafgaand amnesie, voorbijgaande globale
amnesie, voorbijgaande globale Korte episode van geheugenverlies. De patiënt neemt in het geheel geen nieuwe informatie meer op in zijn geheugen amnestie
amnestie Algemene kwijtschelding van straf en andere strafrechtelijke gevolgen van een delict, zowel t.a.v. veroordeelden als (nog) niet veroordeel
amnestisch syndroom
amnestisch syndroom Ook syndroom of psychose van Korsakov. Een ernstige geheugenstoornis voor het recente en het verdere verleden, die samen
amnestisch-confabulatoir syndroom
amnestisch-confabulatoir syndroom Ook syndroom van Korsakov. De gaten in het geheugen die deze ziekte heeft veroorzaakt worden door de patiënt amok
amnestische stoornis
amnestische stoornis 1. Een vorm van amnesie die veroorzaakt wordt door psychoactieve middelen en niet door lichamelijke of psychische stoorn
amok Een in het Verre Oosten voorkomend psychiatrisch ziektebeeld dat zich kenmerkt door een uren durende aanval van razernij. Hierbij worden amontillado
amontillado Amberkleurige sherry, die een droge en volle smaak heeft.
amoreel familisme
amoreel familisme Term van de Amerikaanse socioloog Banfield voor het alleen streven naar materieel, korte-termijnvoordeel voor het eigen gezin amortisatie
amortisatie (schulddelging) Geleidelijke aflossing van schuld. De uitdrukking wordt vooral gebruikt voor het terugbetalen van obligatieleningen (bijv. amortisatiebewijs
amortisatiebewijs Bewijs dat aandeelhouders van een financieel gereorganiseerde vennootschap recht geeft op bepaalde uitkeringen, wanneer bij die amortisatiekas
amortisatiekas Al dan niet zelfstandig fonds dat met geld, door de regering jaarlijks of eenmalig ter beschikking gesteld, de staatsschuld diende te delgen amortisatiesyndicaat
amortisatiesyndicaat Nederlandse instelling, in 1822 op initiatief van Willem I (reg. 1815-1840) opgericht om de staatsschuld te delgen en de regering Ampex
Ampex Professioneel systeem voor magnetische beeldregistratie, dat de basis is geweest van het in de huiskamer-videorecorder toegepaste beeldregistratiesysteem Amstel Gold Race
amplitude- (AM) Modulatie waarbij de amplitude van een draaggolf wordt gevarieerd in het ritme en evenredig met de sterkte van een
Amstel Gold Race Wedstrijd voor beroepswielrenners, voor het eerst verreden in 1966. De Amstel Gold Race, Nederlands enige klassieker, vindt in Amsterdam EOE Index
Amsterdam EOE Index (AEX) Sinds begin 1994 de officiële (en gezaghebbende) graadmeter voor de Amsterdamse beurs. Aanvankelijk was de EOE-Amsterdamsche Wisselbank
Amsterdamsche Wisselbank Bank opgericht in 1609. Hield zich aanvankelijk bezig met kassiersactiviteiten en wisselen van valuta. Veel kooplieden Amsterdamse Biografische Vragenlijst
Amsterdamse Biografische Vragenlijst (ABV) Een veel gebruikte persoonlijkheidsvragenlijst. De test is relatief kort en bevat 107 vragen die met amulet
amulet Voorwerp dat men op het lichaam draagt en waaraan men krachten toeschrijft bij (het voorkomen van) ziekte, ongeluk, diefstal en als beschermmiddel amygdala
amygdala Ook amygdaloïd complex. Een amandelvormige structuur in de hersenen, die onderdeel uitmaakt van het limbisch systeem. Wanneer de amygdala amytal
amytal Soms ook aangeduid als waarheidsserum. Het is een merknaam van een barbituraat dat de activiteit van het centrale zenuwstelsel remt. In een anaal karakter
anaal karakter Binnen de psychoanalyse wordt deze term gebruikt om een volwassene aan te duiden die anaal gefixeerd is. Dit wil zeggen dat de persoon anale fase
anale fase (Anaal: de anus betreffende) Ook anaal-sadistische fase. Volgens Sigmund Freud is deze fase de tweede in de psychoseksuele ontwikkeling. analeptica
analeptica Medicijnen die een stimulerende werking hebben op het centraal zenuwstelsel. Zij bereiken hun effect door ontremming of door directe stimulering.
analfabetisme
analfabetisme Niet kunnen lezen of schrijven. Komt in belangrijke mate voor in ontwikkelingslanden, waar het met name door de Unesco met behulp analgesie
analgesie Toestand waarbij het pijngevoel verminderd of afwezig is, terwijl het bewustzijn intact is, bijv. bij beschadiging van een zenuw. Wordt kunstmatig analogieëntest
analogieëntest Een test waarbij de relatie tussen twee termen is gegeven en waarbij van de proefpersoon wordt verwacht een overeenkomstige relatie analysand
analysand De patiënt die een psychoanalyse ondergaat, terwijl de analyticus degene is die als therapeut optreedt.
analyse
analyse door synthese Het nagaan wat iets is door gebruik te maken van achtergrondinformatie. Dit kan betrekking hebben op bijvoorbeeld het le
analyse Het uiteenleggen van een eenheid in zijn samenstellende delen. Met deze omschrijving wordt meestal de zogeheten elementaire analyse bedoeld, analyse door synthese
analyticus
analyticus De therapeut die de psychoanalyse uitvoert. Zijn patiënt wordt analysand genoemd.
analytische categorieën
analytische categorieën Het wetenschappelijk bedrijf omvat zowel het verzamelen van feitelijke gegevens (empirisch onderzoek) als het leggen van
analytische inductie
analytische inductie Methodologisch begrip van de hand van de Amerikaanse socioloog Florian Znaniecki (1882-1958), te onderscheiden van stati
analytische psychologie
analytische psychologie 1. De psychologische theorie van Carl Gustav Jung (1875-1961). Deze 'kroonprins' van Freud geloofde niet dat seksualitei
analytisch-synthetische methode
analytisch-synthetische methode Een bij het aanvankelijk lezen gebruikte onderwijsmethode, waarbij leerlingen eerst geleerd wordt uit een klein anamnese
anamnese (lett: herinnering) 1. Iemands persoonlijke voorgeschiedenis. Meestal gebruikt in klinische setting en dan staat het specifiek voor iemands
Anau
Anau In het Midden-Oosten, tussen Syrië en Afghanistan gelegen beschavingsgebied uit de Oudheid, waar de oudste bewijzen van graanverbouw zijn anciënniteit
anciënniteit Rangorde naar ouderdom of diensttijd. Men spreekt van anciënniteitsbeginsel als bepaalde (gezags)posities binnen een sociale groep worden Ancona, Jacques J. d'
Ancona, Jacques J. d' Nederlands journalist en televisiepersoonlijkheid. d'Ancona verwierf met de `Playback Show' en later de `Sterren Playback Anderiesen, Wim G.
Anderiesen, Wim G. (27 november 1903-18 juli 1944) Nederlands voetballer, kwam 46 maal uit voor het Nederlands elftal als midhalf. Speelde tot Andersen, Greta
Andersen, Greta (geboren 1928) Deens-Amerikaans zwemster, won tijdens de Olympische Spelen van 1948 goud op de 100 m vrije slag en zilver Andersen, Hjalmar
Andersen, Hjalmar (geboren 1923) Noors schaatsenrijder, werd diverse malen Noors kampioen. In 1950, 1951 en 1952 werd Andersen zowel werel
Anderssen, Adolf
Anderssen, Adolf (1818-1879) Duits schaakmeester en wiskundige, winnaar van het eerste officiële internationale schaaktoernooi (Londen 1851). Andersen Andes-groep
Andes-groep Organisatie opgericht in 1969 (Cartagena-overeenkomst, Andespact) ter bevordering van een vreedzame ontwikkeling door middel van andijvie
andijvie Bladgroente waarvan de bladeren van teeltvormen van Cichoreum endivia, een composiet, gegeten worden. Kan in de volle grond geteeld worden, andragogie(k)
andragogie(k) De deskundige begeleiding bij het bereiken van doelbewuste veranderingen bij volwassenen. In feite valt heel veel onder deze noemer. andragologie
andragologie Wetenschap die zich bezighoudt met de volwasseneneducatie, samenlevingsopbouw, sociale hulpverlening, socio- en psychotherapie, androgenen
androgenen (androgene hormonen) Mannelijke geslachtshormonen. Worden geproduceerd in de teelballen en in kleine hoeveelheden in de bijnierschors androgynie
androgynie Het tentoonspreiden van zowel mannelijk als vrouwelijk gedrag of het gekenmerkt zijn door zowel mannelijke als vrouwelijke psychosociale andropauze
andropauze Het verdwijnen van de seksuele activiteit bij mannen. Er komen grote individuele verschillen voor in de leeftijd waarop de andropauze androsteron
androsteron Zwak werkend mannelijk geslachtshormoon. Wordt gevormd in de lever bij de afbraak van het veel sterker werkende testosteron. Androsteron angst
angst Gevoel van onrust en spanning, zonder dat men weet waarvoor men bang is. Soms ontaardt het tot een allesoverheersende paniek. Angst gaat angsthysterie
angst, sociale Vrees of gevoelens van onbehagen die ontstaan in gezelschap van anderen. De persoon weet zich geen houding te geven, is bang om anhedonie
angsthysterie Een aanduiding die Sigmund Freud gebruikte voor vormen van hysterie waarbij angst het meest opvallende kenmerk is.
angstneurose
angstneurose 1. Een actuele neurose die volgens Sigmund Freud ontstaat als gevolg van een opeenstapeling van seksuele opwinding, zonder dat de angststoornis
angststoornis Hieronder vallen volgens de DSM-IV-classificatie vier toestanden waarin irreële, heftige angst iemands leven beheerst. 1. Fobische stoornissen angst, sociale
anhedonie Het onvermogen om ergens plezier aan te beleven. Dit is het belangrijkste kenmerk van een depressie.
anijs
anijs (Pimpinella anisum, schermbloemenfamilie, Umbelliferae) Sterk ruikende plant, oorspronkelijk waarschijnlijk uit Klein-Azië. Uit de vrucht verkrijgt anima
anima In de analytische psychologie van Carl Gustav Jung het beeld van de ideale vrouw zoals dat leeft in het onbewuste gevoelsleven van de man.
animalisme
animalisme Cultureel-antropologische term voor (elementen van) primitieve godsdiensten waarin dieren een centrale rol spelen. Als dieren gedachte animisme (godsd.)
animisme (godsd.) De term animisme is afkomstig van het Latijnse woord animus (ziel) en wordt in de volkenkunde en in de godsdienstwetenschap animisme (psych.)
animisme (psych.) Binnen de psychologie wordt het begrip animisme gebruikt voor de veronderstelling, dat de geest of de ziel van sturende invloed animus
animus In de analytische psychologie van Carl Gustav Jung het beeld van de ideale man zoals dat leeft in het onbewuste gevoelsleven van de vrouw.
anker
anker 1. Voorwerp dat zich in de bodem ingraaft en waarmee een schip via een ankerkabel op zijn plaats gehouden kan worden. 2. Stuk weekijzer dat annaten
annaten In het rooms-katholieke kerkrecht, de gelden die betaald moeten worden aan de paus voor een verleend ambt dat eigen inkomsten met zich annexatie
annexatie In het volkenrecht het onder dwang inlijven van gebiedsdelen van een andere staat. Dit gebeurt vaak na een oorlog en wordt dan gelegaliseerd annuïteit
annuïteit Vaste periodieke betaling die is samengesteld uit rente over en aflossing op een geleend bedrag, bijv. een hypotheekschuld. Gedurende de annuïteitentafel
annuïteitentafel (rentetafel) Tabel waarin de jaarlijks terugkerende bedragen van rente en aflossing, afhankelijk van het uitgezette kapitaal en rentepercentage, annulering
annulering Eenzijdige opheffing of herroeping van overeenkomst. Annulering vormt wanprestatie, tenzij het recht ertoe is vastgelegd in een annuleringsclausule. anomie
anomie Maatschappelijke toestand waarin normen voor het sociale gedrag ontbreken of in verval zijn geraakt (E. Dürkheim). Ook wel een toestand anonieme getuige
anonieme getuige Getuige in een strafproces wiens identiteit niet wordt onthuld. In de in 1994 ingevoerde Wet getuigenbescherming wordt bepaald anonimiteit
anonimiteit 'Naamloosheid', een toestand waarin iemand in contacten met anderen niet als totale persoonlijkheid functioneert, maar slechts als drager anorak
anorak Groenlandse naam voor waterdicht windjak met capuchon, zoals dat door de Eskimo's gedragen wordt. Vervaardigd uit huid en darmen van anorexia nervosa
anorexia nervosa (magerzucht) Ziektebeeld, dat vooral bij jonge vrouwen voorkomt en wordt gekenmerkt door een bijzondere beleving van eten en anorganische vervuiling
anorganische vervuiling Vervuiling door anorganische stoffen, d.w.z. stoffen die van niet-levende organismen afkomstig zijn. Voorbeelden zijn de
anorgasmie
anorgasmie Onvermogen tot het bereiken van een orgasme bij de geslachtsgemeenschap, vooral bij vrouwen. Anorgasmie heeft vaak te maken met anosmie
anosmie Het onvermogen om geuren waar te nemen. Dit kan zowel een psychische als een organische oorzaak hebben.
Anquetil, Jacques
Anquetil, Jacques (Mont-Saint-Aignan 8 januari 1934 - Rouen 18 november 1987) Frans wielrenner. Jacques Anquetil was winnaar van de Tour d
Anspach, Henri
Anspach, Henri (1882-1979) Belgisch schermer, blonk uit op het onderdeel degenschermen. Veroverde op de Olympische Spelen van 1912 (Stockholm) Anspach, Paul
Anspach, Paul (1882-1981) Belgisch schermer, uitblinker op de degen. Olympische successen waren in 1908 brons met de degenploeg, tweemaal goud antagonistisch klassenmodel
antagonistisch klassenmodel Beeld van de samenleving als opgebouwd uit twee of meer met elkaar in conflict zijnde sociale klassen. De meeste vormen
antenne, richtinggevoelige
antenne, richtinggevoelige Antenne die in sommige richtingen gevoeliger is voor straling dan in andere. Hiermee kan een betere ontvangst verkregen
antichresis
antichresis (Grieks: anti = tegen; chrèsis = gebruiken) Vorm van kredietverlening in de Oudheid. Antichresis bestond uit het zekerheidsrecht van een antidepressiva
antidepressiva De psychofarmaca die met elkaar gemeen hebben dat zij in ongeveer 60-70% van de gevallen een stemmingsverbetering tot gevolg antidiuretisch hormoon
antidiuretisch hormoon (ADH, vasopressine) Hormoon, gevormd in de hypothalamus en afgegeven door de neurohypofyse (hypofyseachterkwab) antiklerikalisme
anti-dumping Om de Europese markt te beschermen tegen dumpingpraktijken door derde landen (zoals Japan) heeft de Europese Gemeenschap in 1987 anti-militarisme
antiklerikalisme Houding of politiek die zich verzet tegen inmenging van de geestelijkheid (de clerus) in het openbare leven. Het tegenovergestelde, antinatalisme
anti-militarisme Beweging die zich vooral in socialistische kringen manifesteert en wordt gekenmerkt door een sterke afkeer van het leger. Begonnen anti-testbeweging
antinatalisme Bevolkingspolitiek gericht op het terugbrengen van de bevolkingsomvang of bevolkingsgroei. Bij het tegengestelde begrip pronatalism
antinatalistisch beleid
antinatalistisch beleid Beleid gericht op beperking van het aantal geboorten in een land. Voorbeelden van maatregelen in dit beleid zijn gratis levering antipsychiatrie
antipsychiatrie Hoewel de naam misschien anders doet vermoeden, wordt hiermee een stroming binnen de psychiatrie aangeduid. Deze hervormingsgezinde antipsychotica
antipsychotica De psychofarmaca die met elkaar gemeen hebben dat zij de symptomen van psychosen kunnen bestrijden. De belangrijkste gevolgen antisemitisme 1. algemeen
antisemitisme 1. algemeen Antisemitisme is een verzamelnaam voor allerlei negatief gerichte houdingen en gedragingen met betrekking tot joden, antisemitisme 2. oudheid
antisemitisme 2. oudheid In de hellenistische tijd (4e eeuw) leefden er joodse minderheden te midden van de polytheïstische (veel goden vererende
antisemitisme 3. Middeleeuwen
antisemitisme 3. Middeleeuwen In de Vroege Middeleeuwen onderhielden joden de schaarse handelsbetrekkingen tussen West-Europa en het Byzantijnse antisemitisme 4. Nieuwe Geschiedenis
antisemitisme 4. Nieuwe Geschiedenis 4. nieuwe geschiedenis In de 16e eeuw luidden de ontdekkingsreizen een handelsexplosie in West-Europa antisemitisme 5. nazi-Duitsland
antisemitisme 5. nazi-Duitsland Een gruwelijke uitwas van het racistische antisemitisme werd bereikt in nazi-Duitsland (1933-1945). Evenals in Frankrijk
antisemitisme 6. na 1945
antisemitisme 6. na 1945 Als gevolg van de massamoord in de Duitse concentratiekampen en de mede daardoor sterk aangemoedigde emigratie naar antisociale persoonlijkheid
antisociale persoonlijkheid Een volwassene met een vergaand patroon van onverantwoordelijk en sociaal onaangepast gedrag. Dit patroon is al voor anti-dumping
anti-testbeweging Een met name in de Verenigde Staten voorkomende stroming die vooral in de jaren zestig actief was. Zij protesteerde tegen het antropoiden/prosimiae
antropoiden/prosimiae Termen waarmee in de fysische antropologie en de paleontologie de orde der primaten wordt onderverdeeld. Antropoïden of
antropologie
antropologie Leer over de mens. 1. Culturele antropologie: bestudeert de vorming en aard van sociale structuren en de invloed ervan op de mens. Culturee
antropomorfisme
antropomorfisme Antropomorfisme (van het Griekse anthropos = mens en morphè = vorm) is het toekennen van menselijke eigenschappen, gedachten ANWB
ANWB In 1883 opgericht als Nederlandsche Velocipedistenbond, na twee jaar veranderd in Algemeene Nederlandsche Wielrijdersbond. Bij het vijftigjarig anxiolytica
anxiolytica De psychofarmaca die met elkaar gemeen hebben dat zij een angstvermindering (anxiolyse) tot gevolg hebben. Deze stoffen hebben in principe Apachen
Apachen Noord-Amerikaans Indianenvolk. Bestond uit verschillende nomadenstammen verspreid over New Mexico, Arizona en Colorado. In de loop apathie
apathie Onverschilligheid en passiviteit, veelal veroorzaakt door teleurstelling of desinteresse. De term apathie wordt zowel voor individuen als groepen APK
APK (Algemene Periodieke Keuring) In Nederland verplichte jaarlijkse technische controle van auto's die ouder dan drie jaar zijn. Bij de APK wordt apparentering (België)
apparentering (België) (lijstenkoppeling) Methode van restzetelverwerving bij parlementaire verkiezingen, ingevoerd in 1919: elke partij kan binnen appartementsrecht
appartementsrecht (horizontale eigendom) Medeëigendom van een in appartementen gesplitst gebouw plus het exclusieve gebruiksrecht van het eigen appelfamilie
Appel, Bram (1921-1997) Nederlands voetballer. Bram Appel werd als midvoor van het Haagse ADO in 1942 bij een razzia opgepakt en in Duitslan
appelfamilie (Pomaceae, orde roosachtigen, Rosales) Bomen en struiken met een onderstandig vruchtbeginsel. Vrucht: pit- of steenvrucht. Vijf geslachten, appellation contrôlée
appellation contrôlée (AC) Aanduiding op etiket van Franse wijn waardoor kwaliteit en plaats van herkomst worden gegarandeerd. Vooral bordeaux
appellation régionale
appellation régionale Aanduiding op etiket van Franse wijn van de streek waar de wijn verbouwd is. Doorgaans wordt aldus aangeduide wijn als m
appels
appels (geslacht Malus, appelfamilie, Pomaceae) Vooral gekweekt als fruit. Pitvrucht uit drie lagen bestaand: klokhuis, vruchtvlees en schil. Gekweekte Appel, Bram
apperceptie
apperceptie Actieve en aandachtige opname van iets waarneembaars in het bewustzijn. De term is ingevoerd door G.W. Leibniz (1646-1716) om het applicatiecursus
applicatiecursus Vorm van bijscholing gericht op het in de beroepssituatie leren toepassen van eerder verworven theoretische kennis en vaardigheden.
apport
apport Een op paranormale wijze tot stand gekomen plaatsverandering van een voorwerp, zodanig dat het door vaste stof is heengegaan, zonder dat appreciatie (econ.)
appreciatie (econ.) Toeneming van de waarde van een valuta (munt) t.o.v. andere valuta's. Het tegenovergestelde heet depreciatie. Men spreekt van apprehensie
apprehensie 1. Het met de waarneming van een stimulus gepaard gaande begrip van wat het voorstelt. Dit is een basaal niveau van cognitieve activiteit.
apprehensiebereik
apprehensiebereik Het maximum aantal afzonderlijke prikkels dat tegelijkertijd kan worden waargenomen.
apraxie, amnestische
apraxie, amnestische Het onvermogen bewegingen uit te voeren, omdat men op het moment dat de beweging uitgevoerd moet worden, vergeten is apraxie, ideationele
apraxie, ideationele Het onvermogen om voorwerpen op de juiste wijze te hanteren, omdat deze voorwerpen (of hun functie) niet herkend worden.
apraxie, motorische
apraxie, motorische (lett: het niet meer bezig zijn) Het verlies van energie. Het verlies van het vermogen om doelgerichte bewegingen uit te voeren. APS-cassette
APS-cassette (Advanced Photo System) In 1996 door Kodak geïntroduceerd fotocassetteformaat. De cassettes bevatten een 24 mm brede film waarop aquabobben
aquabobben Een watersport waarbij men zich door een motorboot laat voorttrekken op een van kleine waterski's voorzien voertuig. Het frame ervan aquarium
aquarium Elke bak waarin waterplanten en dieren in leven worden gehouden. Meer in het bijzonder gebruikt men de term voor bakken met ten minste aquavit
aquavit Favoriete, sterk alcoholische drank op basis van graan in de Scandinavische landen. De naam komt van aqua vitae (Lat.: levenswater), de naam Arabieren
arabica- Belangrijkste koffiesoort (ca. 70% van de wereldproductie). Verbouwd in gebieden met gemiddelde jaartemperatuur van 16-20°C o
Arabieren Oorspronkelijk de Arabisch sprekende bedoeïenen van het Arabisch schiereiland; tegenwoordig alle Arabisch sprekende volken in het Midden-Arabisch
Arabisch Semitische taal, gesproken van Marokko tot Irak, zij het in verschillende dialecten. Mét de islam vormt het Arabisch een belangrijk element arachide-olie
arachide-olie Gelige of groengelige olie, gewonnen uit aardnoten (pinda's). Kwalitatief vrij hoogwaardig. Bevat veel olie- en linolzuur. Grondstof voor Araucano's
Araucano's Indianenvolken die de Araukaanse taalgroep vormen. Zij bewoonden een groot deel van Chili, waar het grootste volk (Mapuche) van de arbeidersraden
arbeidersraden Economische vertegenwoordigingen van arbeiders met een vergaande mate van zelfbestuur in een aantal socialistisch geregeerde staten. arbeidsbelevingstest
arbeidsbelevingstest Een test waarmee de arbeidsbeleving en de affiniteit met het werk gemeten kan worden. Voorbeelden van deze tests zijn de Vragenlijst arbeidsbemiddeling
arbeidsbemiddeling Tot stand brengen van contacten tussen werkzoekenden en werkgevers. Dit is in de eerste plaats een taak van de arbeidsbureaus. arbeidsbescherming (Nederland)
arbeidsbescherming (Nederland) Het geheel van wetten en regelingen die betrekking hebben op de arbeidsomstandigheden van werknemers. De arbeidsdeling
arbeidsdeling Uitsplitsing van een productieproces naar deelbewerkingen, die door verschillende mensen worden verricht (bijv. achtereenvolgens, arbeidsethos
arbeidsethos Algemeen: geheel van door wereldbeschouwing of religie gedragen opvattingen over betekenis, doel en waarde van het werk. Specifiek: arbeidshof (België)
arbeidshof (België) Rechtscollege dat hoger beroep tegen vonnissen van de arbeidsrechtbanken behandelt. Er zijn vijf arbeidshoven, gevestigd in dezelfde arbeidsinkomensquote
arbeidsinkomensquote (AIQ) Aandeel van de lonen in het totale verdiende inkomen (= lonen + winst), per sector of nationaal. In eenvoudige vorm Arbeidsinspectie
Arbeidsinspectie Overheidsdienst belast met het toezicht op de naleving van de Arbeidswet (1919) en de Arbeidsomstandighedenwet (1980) en andere, arbeidsmarkt
arbeidsmarkt Denkbeeldige markt waarop werkzoekenden en werkgevers elkaar ontmoeten. De arbeidsmarkt is in evenwicht wanneer er niet meer arbeidsmigranten
arbeidsmigranten Mensen die verhuizen naar een ander gebied om daar te gaan werken. Het migratiemotief is in dit geval economisch.
arbeidsomstandigheden
arbeidsomstandigheden Het fysieke, sociale en psychologische klimaat waarin gewerkt wordt, ter onderscheiding van (primaire en secundaire) arb
Arbeidsomstandighedenwet
Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet) Wet van 1980 inzake de veiligheid, de gezondheid en het welzijn van werknemers in bedrijven en bij de overheid
Arbeidsongevallenwet (België)
Arbeidsongevallenwet (België) Wet uit 1971 die de verplichte verzekering tegen de gevolgen van arbeidsongevallen regelt. Wie een ongeval krijgt arbeidsovereenkomst
arbeidsovereenkomst Overeenkomst waarbij de een (werknemer) zich verplicht in dienst van de ander (werkgever) tegen loon gedurende zekere ti
arbeidsplaatsenovereenkomst
arbeidsplaatsenovereenkomst (APO) Afspraken over de werkgelegenheid binnen een onderneming of bedrijfstak in het kader van een cao. De Nederlandse arbeidsproductiviteit
arbeidsproductiviteit Productie per arbeider. Deze wordt voornamelijk bepaald door de efficiency van het productieapparaat en neemt toe met de mate arbeidspsychologie
arbeidspsychologie Tak van de psychologie die zich richt op de kwaliteit van het werk. Arbeidspsychologen richten zich op vragen als: Hoe kan het arbeidsrecht
arbeidsrecht Het recht dat zowel de arbeidsovereenkomst (gewone en collectieve) als de arbeidswetgeving omvat. Tot de laatste behoren o.m. de Arbowet arbeidsrechtbank (België)
arbeidsrechtbank (België) College dat recht spreekt in sociaal-rechtelijke geschillen: geschillen werkgever-werknemer over individuele of collecti
arbeidsreglement
arbeidsreglement Een door de werkgever vastgestelde regeling, waarin meestal de zgn. secundaire arbeidsvoorwaarden voor het gehele personeel of arbeidsreserve
arbeidsreserve Potentieel beschikbare werknemers. De geregistreerde arbeidsreserve is de bekende werkloosheid; daarnaast zijn er doorgaans mensen arbeidssatisfactie
arbeidssatisfactie De (on)tevredenheid met het eigen werk. Dit blijkt afhankelijk van de arbeidsomstandigheden (o.a. het geboden salaris, de promotiemogelijkheden, arbeidsschool
arbeidsschool School waarin de op algemene en beroepsvorming gerichte zelfwerkzaamheid van de leerlingen centraal staat. Daarbij wordt gestreefd arbeidssociologie
arbeidssociologie Wetenschappelijk specialisme, voornamelijk gericht op onderzoek naar de samenhang tussen werk, sociale omstandigheden, sociale arbeidstherapie
arbeidstherapie Behandelingsmethode waarbij patiënten onder leiding van een arbeidstherapeut(e) individueel op hen afgestemde arbeid verrichten. arbeidstijd
arbeidstijd (arbeidsduur, werktijd) Nederland stevent af op een werkweek van 36 uur. Sinds 1959 toen de regering de wettelijke werkweek van 48 uur Arbeidstijdenwet
Arbeidstijdenwet Wet van 1995 die normen stelt voor de arbeidstijden van werknemers in het bedrijfsleven en van het overheidspersoneel, met uitzondering arbeidsvoorwaarden
arbeidsvoorwaarden Afspraken in de (collectieve) arbeidsovereenkomst. Tot de arbeidsvoorwaarden behoren o.m. loon (salaris), arbeidsduur, vakantie, arbeidsvoorziening
arbeidsvoorziening Geheel van maatregelen ter bevordering van de werkgelegenheid. Tot 1991 lag de verantwoordelijkheid voor de arbeidsvoorziening arbitrage
arbitrage (econ.) Profiteren van prijsverschillen op verschillende markten of beurzen waar hetzelfde verhandeld wordt. Dit heeft tot gevolg dat de prijs Arbodienst
arbitrage In het privaatrecht de wettelijk geregelde rechtspraak door scheidsrechters (arbiters), d.w.z. particuliere, niet door de overheid benoemde rechters. arbitrage (econ.)
Arbodienst Commerciële instelling, die diensten verleent aan bedrijven op het gebied van de arbeidsomstandigheden en het ziekteverzuim. Arbodiensten archetypen
archetypen Term uit de analytische psychologie van Carl Gustav Jung voor voorstellingen en begrippen (zoals moeder, opperwezen, energie), die onbewust Arendt, Hannah
Arendt, Hannah (1906-1975) Duits-Amerikaans politicologe. Bekend door haar heldere analyse van moderne totalitaire systemen ('The origins of totalitarianism'; argumentatieleer
argumentatieleer De leer waarin richtlijnen worden gegeven voor het redeneren en het discussiëren in gewone omgangstaal. In de oudheid vielen argumentatieleer Ariërs
Ariërs (Sanskriet: aryo = edel) Volken van de Indo-Iraanse tak van de Indo-germanen (Voor-Indië en Iran). In de 19e eeuw werd dit pseudo-wetenschappelijke armchair anthropology
armchair anthropology (leunstoelantropologie). Een leunstoelantropoloog doet zelf geen veldonderzoek, maar vormt theorieën op grond van door armchair psychology
armchair psychology Ook leunstoelpsychologie. Een laatdunkende term voor theorievorming die zonder experimentele toetsing verloopt. Degenen
armenscholen
armenscholen Al in de Middeleeuwen, maar vooral in de daarop volgende eeuwen overal in Europa gestichte scholen, waar aan kinderen van armen armoede
armoede Het verschijnsel dat men gebrek heeft aan middelen die nodig zijn om een gezond leven te leiden. Deze maatstaf leent zich voor de beschrijving armoedeval
armoedeval (Eng. poverty trap). Het verschijnsel dat mensen met een minimum- inkomen (armoede) er financieel niet op vooruitgaan (en dus in de Armstrong, Henry
Armstrong, Henry (1912-1988) (eig. Jackson, Henry) Amerikaans bokser. Armstrong, die zijn kracht oefende door als kind tegen boomstammen te Army Alpha Test en Army Beta Test
Army Alpha Test en Army Beta Test Twee algemene intelligentietests die tegenwoordig niet meer worden gebruikt. Zij zijn ontwikkeld voor en benut Arnesen, Frank
Arnesen, Frank (geboren 30 september 1956) Deens voetballer, kwam als aanvaller/middenvelder 52 maal uit voor de nationale ploeg. Speelde voor Arnold, Thomas
Arnold, Thomas (1795-1842) Brits pedagoog, historicus en theoloog. Als directeur van Rugby School (vanaf 1827) streefde hij naar de vorming van Aron, Raymond
Aron, Raymond (1905-1983) Vooraanstaand Frans socioloog en politicoloog, vooral beïnvloed door de Duitse socioloog Max Weber. Aron was een arousal
arousal Ook activatie. Een globale aanduiding voor een verhoogd niveau van activiteit. Bij corticale arousal is er sprake van een verhoogde elektrische arousal, sympathische
arousal, sympathische Wel omschreven als energiemobilisatie. De brandstof is afkomstig uit de weefsels van het organisme, door een versnelde hartslag, Arowakken
Arowakken (ook Arawakken of Arwaca) Zuid-Amerikaanse Indianenvolken met grootste taalgroep in Zuid-Amerika. De Antilliaanse Arowakken (voornamelijk arrest
arrest Heeft in het recht verschillende betekenissen. In de eerste plaats worden uitspraken van de Hoge Raad en de gerechtshoven arrest genoemd. Verder arrestatie
arrestatie Aan- en vasthouden van een verdachte om hem mee te nemen naar (meestal) het politiebureau voor verhoor. Het Wetboek van strafvordering arrondissement
arrondissement Stuk grondgebied, onderdeel van een staat, district. In Nederland het gebied dat tot het ressort van de arrondissementsrechtbank beho
arrondissementsrechtbank
arrondissementsrechtbank (rechtbank) Rechtscollege dat zowel in eerste aanleg als in hoger beroep rechtspreekt. Over het algemeen komen burgerlij
Arrow, Kenneth Joseph
Arrow, Kenneth Joseph (geb. 1921) Amerikaans econoom, vooral bekend door zijn publicaties op het gebied van de econometrie. Voor zijn bijdrage
arseen
arseen (As), atoomnummer 33. Giftig metaal, dat in diverse verbindingen is toegepast bij de bestrijding van knaagdieren, insecten en als middel om articulatieontwikkelingsstoornis
articulatieontwikkelingsstoornis Het consequent te kort schieten in het gebruik van spraakklanken ten opzichte van wat op grond van het ontwikkelingsnive
artisjok
artisjok (Cynara scolymus, composietenfamilie, Compositae) Distel met bloemen in hoofdjes en puntige omwindselbladeren. Vertoont het merkwaardige Arusha-verdrag
Arusha-verdrag Handelsovereenkomst van de Europese Gemeenschap met Kenya, Tanzania en Uganda. De eerste overeenkomst van Arusha werd as (munt)
as (munt) Oudste Romeinse munt. Naam afkomstig van aes = koper. Werd ca. 289 v.C. munteenheid: bijv. 1 denarius = 10 assen.
ASAS
ASAS American Security Account System. Girale handel in originele buitenlandse effecten op de Amsterdamse effectenbeurs in de valuta van het land asbest
asbest Mineraal met vezelige structuur. De industriële toepassing ervan wordt sterk teruggedrongen, omdat gebleken is dat asbeststof kankerverwekkend Ascari, Alberto
Ascari, Alberto (Milaan 13 juli 1918-Monza 26 mei 1955) Italiaans autocoureur. Hield zich aanvankelijk bezig met motorraces, sedert 1940 autoraces. Ascot
Ascot Plaats in het Engelse graafschap Berkshire (ten westen van Londen), bekend om de paardenraces om de Ascot Gold Cup, voor het eerst gehouden ascribed status
ascribed status (toegeschreven status) Sociologisch begrip van Ralph Linton voor een positie in de samenleving (status), die iemand automatisch krijgt ascriptie
ascriptie Sociologisch begrip (afgeleid van het Engelse ascription), duidend op een systeem van toewijzing van sociale posities op basis van aangeboren Ashe, Arthur Robert
Ashe, Arthur Robert (Richmond 10 juli 1943-New York 6 februari 1993) Amerikaans tennisser. Arthur Ashe was de eerste zwarte die uitkwam in
Ashley, William James
Ashley, William James (1860-1927) Engels econoom en historicus, aantal jaren hoogleraar (onder andere in de handelsleer in Birmingham (1901-Asia-Pacific Economic Co-operation
Asia-Pacific Economic Co-operation (APEC-forum) Informeel overleg tussen landen aan de zgn. Pacific Rim, vooral over handelspolitiek. Deelnemers: asiel
asiel Toevluchtsoord voor vervolgden. Vroeger dienden vnl. kerken als asiel. Hier mocht de vervolgde niet worden gevangengenomen of gestraft. In Asjkenazische joden
Asjkenazische joden (Ook: Asjkenazim) De joden die oorspronkelijk in Duitsland en Noord-Frankrijk woonden. De naam is afgeleid van Askenaz,
Aslan, Ana Vasilitsja
Aslan, Ana Vasilitsja (1897-1988) Roemeens gerontologe. Ana Aslan was hartspecialiste van beroep maar werd bekend om de door haar gepropageerd
asperge
asperge (Asparagus officinalis, leliefamilie, Liliaceae) Plant met naaldvormige takjes, groenachtig gele of witte bloemen, rode bessen. Bloeit van mei aspiratiegroepering
aspiratiegroepering Begrip uit de sociologische referentiegroeptheorie. Een asperatiegroepering is een groepering waarvan iemand geen lid is, maar aspiratieniveau
aspiratieniveau In de sociale psychologie duidt dit begrip op de mate waarin mensen streven naar het verwezenlijken van bepaalde doeleinden, bijvoorbeeld assemblagebedrijf
assemblagebedrijf Bedrijf waarin verschillende onderdelen worden samengevoegd tot een eindproduct. Vooral in de auto- en elektrotechnische industrie Assemblée
Assemblée Lichaam van vergaderde personen of delegaties, met name de Algemene vergadering van de Verenigde Naties. In Frankrijk volksvertegenwoordiging, assertiviteit
Asser, Tobias Michael Carel (1838-1913) Nederlands rechtsgeleerde uit een geslacht dat veel vooraanstaande juristen heeft voortgebracht. Hij verwier
assertiviteit Het vermogen op te komen voor eigen belangen zonder de ander nodeloos te kwetsen. Vooral in de jaren zeventig waren 'assertiviteitstrainingen', assertiviteitstraining
assertiviteitstraining Een vorm van gedragstherapie waarbij de cliënt wordt geleerd meer zelfbewust of assertief te worden. Het betreft vooral mensen Asser, Tobias Michael Carel
assessment center
assessment center Een manier om sollicitanten en personeel te testen. De kandidaat moet in een rollenspel laten zien dat hij praktische problemen assignaten
assignaten Papiergeld uitgegeven door de Franse staat tijdens de Franse Revolutie. In april 1790 werden de assignaten een wettig betaalmiddel. Het assimilado
assimilado Inheemse bewoner van de voormalige Afrikaanse koloniën die sterk assimileerde met de Europese kolonisten. De koloniale politiek van assimilatie (psychol.)
assimilatie (psychol.) Term die, afhankelijk van het gebruik, drie specifieke betekenissen heeft: opneming, gelijkmaking en aanpassing. 1. In de ontwikkelingstheorie assimilatie (sociol.)
assimilatie (sociol.) Aanpassingsproces waarbij een groepering, bijvoorbeeld een etnische minderheid, cultureel en sociaal geleidelijk opgaat in een assimilatie-contrasttheorie
assimilatie-contrasttheorie Theorie over de verandering van standpunten (attitude). Ze voorspelt dat een attitude eerder wordt overgenomen (assimila
Assiniboin
Assiniboin (Stonie, Stone-Indianen) Indianenstam in Canada en de VS. Vroeger waren het op de prairie levende buffeljagers en handelaren in buffelvlees. assist
assist De pass waaruit op het doel wordt geschoten en een doelpunt wordt gescoord. De term is afkomstig uit het ijshockey en is in de loop van de tijd assistent in opleiding
assistent in opleiding (AIO) Een in 1986 in Nederland ingestelde universitaire personeelscategorie. AIO's zijn jonge onderzoekers die vier jaar de associatie (psychol.)
associatie (psychol.) (lett: het samen gaan) Vast verband tussen twee opeenvolgende gedachten, ontstaan door ervaringen in het verleden. Gedachte associatiecentra
associatie-akkoord Overeenkomst tussen de Europese Unie en een derde land waarmee bijzondere banden bestaan. Bij associatie krijgen landen vrijere Association Cup
associatiecentra Gedeelten van de schors van de grote hersenen. Hierdoorheen lopen veel zenuwbanen die verschillende hersendelen met elkaar verbinden. associatief leren
associatief leren Ook rote learning. Het van buiten leren van woorden of andere symbolen, totdat een exacte reproductie mogelijk is. Experimenteel associatiegebieden
associatiegebieden Ook associatiecentra. Delen van de cortex waar integratie van informatie plaatsvindt (bijvoorbeeld zintuiglijke en motorische). associatiesterkte
associatiesterkte De mate (snel/langzaam, makkelijk/moeilijk, vaak/af en toe) waarin één bepaalde representatie of één bepaald proces in staat is een associatietest
associatietest Een test waarbij de proefpersoon spontaan een verbinding van gedachten of voorstellingen moet maken met een gegeven woord, een
associatieve clustering
associatieve clustering Eén van de manieren waarop vermoed wordt dat representaties (woorden, beelden, e.d.) in het geheugen zijn opgeslagen. Zo
associatievermogen
associatievermogen Het vermogen zintuiglijke waarnemingen met elkaar in verband te brengen. Het centraal zenuwstelsel omvat onder meer asso
associatiewetten
associatiewetten Ook associatiemechanismen. De regelmatigheden waaraan het leggen van associaties voldoet. Zo blijkt dat associaties makkelijker associatie-akkoord
Association Cup Een afkorting van Football Association Challenge Cup. De beker die elk jaar door de Engelse voetbalbond beschikbaar wordt gesteld associationisme
associationisme Ook associatiepsychologie. Het idee dat mentale activiteiten opgevat kunnen worden als het combineren van verschillende, minder assurantiebemiddelaar
assurantiebemiddelaar Tussenpersoon bij verzekeringen. Tussenpersoon zijn o.m. de verzekeringsagent (assurantieagent), die de verzekeringen va
asthenie
asthenie (lett: geen kracht) Een toestand die zich kenmerkt door verzwakking en depressie: slapheid, krachteloosheid en veel slapen. Achter een asthene asthenisch type
asthenisch type (leptosoom type) Persoonlijkheidstype uit de typologie van de Duitse psychiater Ernst Kretschmer. Het asthenisch type is lang en tenger Astley, Philip
Astley, Philip (1742-1814) Engels legerofficier, grondlegger van het moderne circus. Begon met het geven van paarddressuurdemonstraties (1769) Aston Martin Lagonda Ltd.
Aston Martin Lagonda Ltd. Engelse fabriek van (sport)wagens, in 1975 ontstaan uit Aston Martin en Lagonda. Aston Martin werd opgericht in 1913 astraal lichaam
astraal lichaam (meta-organisme) Drager van de persoonlijkheid na de dood. In het Indische denken en in de Griekse filosofie is hierover gespeculeerd. Astrodome
Astrodome (eig. Harris County Sports Stadium) Een van 's werelds grootste sporthallen, voltooid in 1965, bij Houston (VS). Heeft een plastic koepel atavisme
atavisme Het bij kinderen weer verschijnen van voorouderlijke trekken of kenmerken die bij hun ouders niet aanwezig waren. De Italiaanse medicus atheneum
atheneum (Nederland) Schooltype binnen het voortgezet onderwijs, met zesjarige opleiding, voorbereidend op het wetenschappelijk onderwijs. Klassieke Atjehers
Atjehers Indonesisch volk op Sumatera; hun taal behoort tot de Austronesische taalfamilie. Belangrijkste middelen van bestaan zijn landbouw (rijst, Atlantisch Bondgenootschap
Atlantisch Bondgenootschap Term waarmee de NAVO veelvuldig wordt aangeduid. Tot het Atlantisch Bondgenootschap behoren België, Denemarken, Atlantische wereld
Atlantische wereld De landen aan weerszijde van de Atlantische Oceaan die vanaf 1949 deel uitmaken van het Atlantisch Bondgenootschap, de NAVO: atlatl
atlatl Azteekse term voor een houten of benen voorwerp van ca. 60 cm om speren mee te werpen. De atlatl verlengt de arm van de werper en werkt als atletenhart
atletenhart (sporthart) Vergroot hart als gevolg van intensief trainen. Zowel de maximale zuurstofopname als het hartvolume (van ca. 600 tot ca. 900 atletiek
atletiek De verzamelnaam voor een aantal sporten die bestaan uit loopnummers, springnummers en werpnummers. Een aparte categorie vormt de meerkamp, atletisch type
atletisch type Persoonlijkheidstype uit de typologie van de Duitse psychiater Ernst Kretschmer. Kenmerkt zich door gespierde, brede lichaamsbouw atoomdrempel
atoomdrempel Het moment waarop in een gewapend conflict kernwapens worden ingezet. Een van de strijdende partijen zou zich hiertoe gedwongen ATP (sport)
ATP (sport) Association of Tennis Professionals, een in 1973 opgerichte organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met proftennis voor mannen.
ATP-lijst
ATP-lijst Een vrijwel wekelijks verschijnende lijst waarop de internationale rangschikking van de proftennissers wordt weergegeven, gebaseerd op de attaché
attaché Diplomatieke rang die wordt toegekend aan deskundigen op speciale terreinen die aan een diplomatieke vertegenwoordiging zijn toegevoegd. attentaatsclausule
attentaatsclausule (aanslagclausule) Bepaling in uitleveringswetten die inhoudt dat wél wordt uitgeleverd voor een aanslag of moord op een staatshoofd attitude (psychol.)
attitude (psychol.) Geesteshouding of instelling. Het begrip verwijst naar iemands neiging om een bepaald object (haarkleur, gastarbeiders, een pers
attitudeschaal
attitudeschaal Met deze test kan iemands attitude bepaald worden. Vaak bestaat de test uit een reeks uitspraken op sociaal, maatschappelijk en politiek attitudeverandering
attitudeverandering De verandering van attitude. Dit is een belangrijk studieveld binnen de psychologie vanwege de vele praktische toepassingen. attributie
attributie (lett: toeschrijving) De toegekende, onderliggende oorzaken van het eigen gedrag of dat van anderen. Bijvoorbeeld: wanneer iemand zijn trouwdag attributiefout
attributiefout Een stereotiepe fout die ontstaat bij het toekennen van onderliggende oorzaken aan het eigen gedrag of dat van anderen. Eigen falen wordt attributietheorie
attributietheorie Een psychologische theorie die zich vooral bezighoudt met de wijze waarop mensen intuïtief proberen de oorzaken van gedrag te begrijpen. au bain-marie
au bain-marie (waterbad) Verwarmen van een pan of kolf met inhoud in een bad met heet water. De verwarming is zeer gelijkmatig, anders dan bijv. aubergine
aubergine (eiervrucht, Solanum melongena, Nachtschadefamilie, Solanaceae) Tropische plant, die wordt gekweekt als voedselgewas. Er zijn verschillende Auburnstelsel
Auburnstelsel Amerikaans gevangenisstelsel in de 19de eeuw, voor het eerst toegepast in Auburn in de staat New York. Dit 'silent system' hield in dat audiofrequentie
audiofrequentie Frequentie tussen ca. 50 en 20.000 Hz; als luchttrilling hoorbaar (geluidstrilling). Voor een goede geluidsweergavekwaliteit via elektronische audiovisuele leermiddelen
audiovisuele leermiddelen Technische hulpmiddelen bij het onderwijs, waarbij informatie via geluid en/of beeld wordt overgebracht. Voorbeelden auditeur-generaal (België)
auditeur-generaal (België) Openbaar aanklager bij het Belgisch Militair Gerechtshof.
auditor
auditor Universitair student die zijn inschrijvingsduur van zes jaar volledig heeft opgebruikt en niet meer in aanmerking komt voor studieduurverlenging, Aufgabe
Aufgabe (lett: opdracht) Het fenomeen dat het denken gestuurd wordt door een gegeven taak. Wanneer iemand bijvoorbeeld de opdracht krijgt om te augurk
augurk (Cucumis sativus, familie komkommerachtigen, Cucurbitaceae) Plant met langwerpige vruchten; oorspronkelijk afkomstig uit India, waar men augustijn (techn.)
augustijn (techn.) (cicero) In de grafische techniek gebruikte lengtemaat (4,511 mm). Een augustijn wordt verdeeld in 12 punten.
Augustinus, Aurelius 6. politieke filosofie
Augustinus, Aurelius 6. politieke filosofie De kerkvader Augustinus (354-430) legde zijn visie op de politiek neer in zijn boek 'De stad Gods' ('De aureus
aureus Romeinse gouden munt, vooral geslagen onder Augustus. 1 aureus is 25 denarii.
auriculotherapie
auriculotherapie Alternatieve geneeswijze, waarbij de oorschelp wordt gezien als projectie van het gehele lichaam. Door prikkeling van bepaalde zenuwpunten Auspitz, Rudolf
Auspitz, Rudolf (1837-1906) Oostenrijks econoom. Samen met een andere Oostenrijkse econoom, Richard Lieben, schreef hij 'Untersuchungen über Aussenseele
Aussenseele (buitenziel, externe ziel) Ziel die zich buiten het lichaam bevindt, maar het wel leven geeft. Mensen met een Aussenseele komen in onder Australisch voetbal
Australisch voetbal Een op rugby lijkende veldsport (officieel Australian rules football), gespeeld door twee teams van elk 18 spelers op een ovaalvormig autarkie
autarkie (Gr.: `zelfgenoegzaamheid') Door de cynici gebruikt om de eigenschap van de wijze aan te duiden geen andere mensen of zaken voor zijn eigen auteursrecht
auteursrecht (copyright) Uitsluitend recht van de maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst, of van diens rechtverkrijgenden, om dit autisme
autisme Zeer ernstige emotionele ontwikkelingsstoornis, waarbij het kind in zichzelf gekeerd leeft en contactgestoord is. Het komt voor bij 4 tot 5 op autocross
autocross Een snelheidswedstrijd op een circuit met onverhard wegdek, dat voorzien is van al dan niet natuurlijke hindernissen. Autocross kent geen autodidact
autodidact Iemand die zijn kennis door zelfstudie heeft verworven, zonder hulp van leraren verbonden aan onderwijsinstellingen. De autodidact maakt autodroom
autodroom Afgesloten ovale autoracebaan, waarop wedstrijden werden gehouden. Kenmerkend waren de schuin oplopende wanden om hoge snelheden autogene training
auto-erotiek Verwijst binnen de psychoanalyse naar de seksuele bevrediging waarbij het eigen lichaam, en niet dat van een ander het lustobject vormt aval
autogene training (lett: zelftraining) 1. Een vorm van zelfhypnose, ontwikkeld door de Duitse zenuwarts Johannes H. Schultz (1884-1970), die geb
autogiro
autogiro (molenwiekvliegtuig) Tussenvorm tussen een vliegtuig en de tegenwoordige helikopter en een voorloper van de laatste. Ontworpen door de autohypnose
autohypnose Het zichzelf met behulp van autosuggestie in een hypnotische toestand brengen. Autohypnose wordt o.a. aan mensen geleerd die met autokinetisch effect
autokinetisch effect Ook autokinetische illusie of autokinetisch fenomeen. Wanneer een lichtpunt in een donkere ruimte op één plaats is gefixeerd, automatisch
automatisch Ook autonoom. Het zonder bewuste controle plaatsvinden van gedrag of van fysiologische, cognitieve, emotionele, motivationele en sociale automatisering
automatisering Vervanging van menselijke arbeid door machinale, wel te onderscheiden van mechanisering (vervanging van menselijke kracht). Het automatisme (psychol.)
automatisme (psychol.) 1. Gewoontehandeling, meestal bij verlaagd bewustzijnsniveau, zoals tijdens hypnose of bij slaapwandelen. 2. In de psychiatrie automutilatie
automutilatie Ook zelfverwonding of zelfverminking. Dit komt voor bij psychische stoornissen (bijvoorbeeld bij schizofrenie) en bij zwakzinnigheid. autonome leerprocessen
autonome leerprocessen Leren dat terloops wordt opgedaan; ook bij opzettelijk of intentioneel leren zijn onderdelen van het bereikte leerresultaat autonomie (politiek en recht)
autonomie (politiek en recht) Het woord autonomie (Grieks: autos = zelf en nomos = wet) is vaak beter bekend in de betekenis van zelfstandigheid autoritaire opvoeding
autoritaire opvoeding Manier van opvoeden waarbij de opvoeder een dominante rol heeft en doel, methoden en inhoud van de opvoeding bepaalt, autoritaire persoonlijkheid
autoritaire persoonlijkheid Persoon met een rigide, antidemocratische instelling ten aanzien van het politiek-maatschappelijk leven. Gekenmerkt door
autoritairismemeting
autoritairismemeting Tijdens de jaren '40 en '50 werden, in navolging van Adorno's F(ascisme)-schaal, verschillende schalen ontwikkeld om aspecten autoritatieve opvoeding
autoritatieve opvoeding Een manier van opvoeding waarbij het kind aan de ene kant veel warmte en liefde krijgt, maar waarbij de ouders ook duide
autosport
autosport Een snelheidssport voor vierwielige voertuigen aangedreven door een verbrandingsmotor. Te onderscheiden zijn races op afgesloten circuits, autosuggestie
autosuggestie Zelfsuggestie. Beïnvloeding van eigen gedachten, gevoelens of oordelen door bijvoorbeeld concentratie of herhaling van dezelfde stimuli, autotelefoon
autotelefoon Verplaatsbare telefoon met een zendontvanger, die verbinding kan maken met zender/ontvangerinstallaties die zijn aangesloten op het auto-erotiek
aval Borgtocht voor de betaling van een wissel of cheque.
avas
avas (afwezigheid van alle schuld) Ongeschreven schulduitsluitingsgrond (strafuitsluitingsgronden), gebaseerd op het strafrechtbeginsel 'geen straf zonder AVC Vitesse
AVC Vitesse Voetbalclub uit Arnhem, in 1894 ontstaan als afsplitsing van Vitesse 1892. Terrein: Stadion Monnikenhuizen met accommodatie voor averij
averij (avarij) De schade die een schip en zijn lading gedurende een reis oplopen. Daarnaast vallen alle buitengewone onkosten die onderweg worden aversietherapie
aversietherapie Een therapeutische methode om ongewenste gewoonten, zoals drankmisbruik, te verzwakken of teniet te doen. Dit gebeurt door de aversieve stimulus
aversieve stimulus Een stimulus die, door de negatieve ervaring die ermee gepaard gaat, vermindering of uitdoving van bepaald gedrag als gevolg avivage
avivage Behandelen van textielgarens en vezels met gladmakende stoffen (aviveermiddelen) om minder weerstand te ondervinden bij weven, opspoelen avocado
avocado (advocaatboom, Persea americana, familie laurierachtigen, Lauraceae) Tropische boom, vooral gekweekt om de geelachtige, eetbare pitvrucht, avondbeurs
avondbeurs De niet-officiële, telefonische handel in een aantal aandelen na het sluitingstijdstip (16.30 uur) van de Amsterdamse effectenbeurs. De avondonderwijs
avondonderwijs (dag-/avondonderwijs) Onderwijsvorm voor mensen die geen gelegenheid hebben tot het volgen van een volledige dagopleiding. In avunculaat
avunculaat (cult. antr.) Speciaal stelsel van rechten en plichten tussen een man en de kinderen van zijn zusters, voor wie hij in sommige samenlevin
avunculokaat
avunculokaat Cultureel-antropologische term voor de vorm van huwelijksvestiging, waarbij een echtpaar bij (de groep van) de broer van de moeder Avus
Avus Afkorting van Auto-, Verkehrs- und Übungsstrasse, autobaan bij Berlijn. Kwam gereed in 1921 tussen Potsdam en de Wannsee en bestond uit axel (sport)
axel (sport) Een sprong die wordt ingezet van voorwaarts buitenwaarts. Tijdens de sprong wordt anderhalve omdraaiing afgelegd. Men landt achterwaarts axon
axon (neuriet) Lange uitloper van zenuwcellen, omgeven door een isolerende myelineschede. Geleidt impulsen van een zenuwcel naar dendrieten (korte ayatollah
ayatollah (Arab.: teken van God) Sjiitische benaming voor een vooraanstaand godsdienstgeleerde die een hoge plaats in de hiërarchie inneemt. De term Aymará
Aymará Indianenvolk levend op het Titicaca Plateau in Peru en Bolivia. Middelen van bestaan zijn landbouw en veeteelt. Voor de overheersing van Azande
AZ'67
AZ'67 Voetbalclub uit Alkmaar, in 1967 opgericht als stichting na een fusie tussen Alkmaar '54 en Zaanstreek. Terrein: De Hout, met accommodatie A-formaat
Azande (Niam-Niam, Zande) Volk in Congo (Zaïre), Soedan en de Centraal-Afrikaanse Republiek. Voornamelijk landbouwers en jagers. Vroeger werd Aziatische Spelen
Aziatische Spelen Sportwedstrijden voor Aziatische landen, opgezet naar het model van de Olympische Spelen. De eerste Aziatische Spelen werden Aziatische Tijgers
Aziatische Tijgers (Asian Tigers) Benaming voor de Oost-Aziatische economieën Taiwan, Zuid-Korea, Singapore en Hongkong. Dit waren ontwikke
Aztekenstadion
Aztekenstadion Stadion in México-City, geopend in mei 1966. Met accommodatie voor 105.000 toeschouwers (geen staan-, alleen zitplaatsen) is het Azurri
Azurri Bijnaam voor Italië vertegenwoordigende sportploegen. De naam is afgeleid van de azuurblauwe kleur van de sportkleding.
Baal, Jan van (1909-1992) Nederlands cultureel antropoloog. Van Baal studeerde indologie in Leiden en begon na zijn promotie in 1934 een ambtelijke baarsachtigen
Baalen, Anneke van (geb. Anna Catharina Rueb; 1937-1997) Nederlands feministe. Anneke van Baalen studeerde rechten in Leiden, en trad eind Baal, Jan van
baarsachtigen (orde Perciformes) Grootste orde van de vissen; 7000 soorten. Uitwendig te herkennen aan een stekel- en een weekstralige rugvin. Belangri
Baas-Kaiser, Stien
Baas-Kaiser, Stien (geboren 1938) Nederlands schaatsenrijdster, werd Nederlands kampioene in 1964, 1965, 1967, 1968, 1969 en 1971. In 1967 en baatbelasting
baatbelasting Gemeentebelasting op onroerend goed dat gebaat is door gemeentelijke voorzieningen. De belasting bestaat uit een jaarlijkse bijdrage Baba Ram Das
Baba Ram Das (eig. Richard Alpert; geb. 1931) Amerikaans hoogleraar in de psychologie aan de Harvard University. Experimenteerde samen met Babemba
Babemba (Awemba, Bemba) Bantoestam in Noordoost-Zambia. Van oorsprong landbouwers (ladangmethode), maar sinds de jaren zestig werken vanwege baboe
baboe Maleis woord voor min, voedster, vrouwelijke huisbediende.
babouvisme
babouvisme De utopisch-socialistische ideeën van de Fransman François Babeuf (1760-1797). Als reactie op de verpaupering van de arbeiders propageerde baccalaureaat
baccalaureaat In de Middeleeuwen laagste universitaire graad. Was in Nederland een verkorte academische opleiding, die na het behalen van het afsluitend baccarat
baccarat Uit Zuid-Frankrijk afkomstig kansspel met kaarten, gespeeld door drie tot elf spelers, van wie een de bank houdt (baccarat banque). Iedere Bachofen, Johann Jakob
Bachofen, Johann Jakob (1815-1887) Zwitsers jurist en etnoloog, voornamelijk bekend door zijn in 'Das Mutterrecht' (1861) ontwikkelde, volgens
Bachtijari
Bachtijari (Bakhtiari) Nomadenvolk in Iran. Slechts een deel heeft nog een nomadische leefwijze: 's zomers in de bergen en 's winters in de dalen. Ze backgammon
backgammon Kansspel, gespeeld met 15 witte en 15 zwarte stenen, twee gewone en een van getallen voorziene dobbelsteen op een in vier vakken backhand
backhand Een slag met de achterzijde van het racket of het bat, waarbij de rug van de hand naar de slagrichting gekeerd is. Rechtshandigen slaan ee
backservice
backservice De inkoop van pensioen over verstreken dienstjaren. Backservice kan zich bijvoorbeeld voordoen bij de invoering van een pensioenregeling.
backspin
backspin Een slag waarbij aan de bal een draaiing wordt gegeven in tegengestelde richting van zijn baan. Bij de backspin wordt het bat of het racket backwasheffects
backwasheffects Het verschijnsel dat door de aantrekkingskracht van een centrum de achtergebleven (perifere) gebieden steeds verder uitgezogen Badaga
Badaga Bergvolk in Tamil Nadoe (India). Traditioneel zijn het graanverbouwers, maar zij gaan in toenemende mate ook aardappelen en groenten verbouwen, badhuis
badhuis Inrichting om te baden. Bij de Romeinen ontwikkelden de badhuizen (thermen) zich tot uitgebreide bouwwerken, met koude en warme baden, badminton
badminton Een racketspel, gespeeld door twee (enkelspel) of vier (dubbelspel) spelers. Het is de bedoeling de shuttle aan de andere zijde van het net Baedeker, Karl
Baedeker, Karl (1801-1859) Duits uitgever, begon in 1827 een boekhandel te Koblenz, over welke stad hij in 1828 een gids uitgaf. De in 1832 door Baeten, René
Baeten, René (Vorselaar 10 juni 1927-Sint-Niklaas-Waas 5 juni 1960) Belgisch motorcoureur, werd in 1958 de eerste Belgische wereldkampioen Bafia
Bafia Bantoestam in West-Kameroen. Zij beplanten het bosland ('slash-and-burn'-methode). Voornaamste producten: maïs en gierst. Hun taal behoort Baga
Baga (Ga) Negervolk aan de kust van Guinee. De vrouwen leggen zich toe op landbouw (rijst), de mannen vissen. Hun taal behoort tot de Niger-Congotalen.
Baggara
Baggara (Baqqara) Bevolkingsgroep in Soedan. Van oorsprong naar het zuiden geëmigreerde Arabieren, die door onderlinge huwelijken met negers Bagogo
Bagogo (Gogo, Wagogo) Stam in centraal Tanzania. Het zijn voornamelijk savannelandbouwers (granen) en veehouders, die cultureel beïnvloed zijn Baha
Baha (Waha, Ha) Bantoestam in Noordwest-Tanzania. Voornamelijk landbouw met als hoofdproduct gierst. Ook bedrijven zij veehouderij. Hun taal Bahamontes, Federico
Bahamontes, Federico (geboren Santo Domingo 9 juli 1928) Spaans wielrenner, kreeg door zijn klimmerscapaciteiten de bijnaam 'Adelaar van Tole
Bahnar
Bahnar Bergvolk in het zuiden van Vietnam. Het zijn voornamelijk rijstverbouwers, die de ladangmethode toepassen. Zij hebben een patrilineaal verwantschapssysteem Baillet-Latour, Henry, graaf de
Baillet-Latour, Henry, graaf de (Brussel 25 maart 1878-Brussel 7 januari 1942) Belgisch bevorderaar van sport en lichamelijke opvoeding en oprichter Bajao
Bajao (Orang Bajao, Orang Laut, Zeezigeuners) Volk dat op verschillende plaatsen in eilandenwereld in Zuidoost-Azië woont. Hun aantal is onbekend. Bakhuys, Elisa Hendrik (Bep)
Bakhuys, Elisa Hendrik (Bep) (Pekalongan 16 april 1911-Den Haag 7 juli 1982) Nederlands voetballer, kwam als middenvoor 23 maal uit voor het bakker
bakker Maker van brood, koekjes, taarten, enz. Bakken werd in de Oudheid veelal door vrouwen gedaan. Ontwikkelde zich in West-Europa in de tijd Bakker, Douwe Jan
Bakker, Douwe Jan (1943-97) Nederlands kunstenaar van conceptual art. Belangrijk thema in zijn werk is de relatie beeld en taal, aan de orde gesteld Bakoemoe
Bakoemoe (Bakumu, Kumu, Koemoe) Bantoestam in het oosten van Congo. Voornaamste bestaansmiddelen: jacht en landbouw. Hun taal behoort bakpoeder
bakpoeder Stof die bij deegbereiding of tijdens het bakken kooldioxide afgeeft, zodat het deeg/baksel gaat rijzen en gasinsluitsels krijgt. Vroeger gebruikte baksjiesj
baksjiesj Dit Arabische woord betekent letterlijk 'fooi, gift'. In het hele Midden-Oosten is het een geaccepteertd feit dat veel diensten pas mogelijk zijn balans (econ.)
balans (econ.) Staat waarop links (de debetzijde) staan aangegeven de bezittingen en vorderingen (de activa), rechts (de creditzijde) het eigen vermogen balanssuïcide
balans, geconsolideerde Balans van een onderneming met meerderheidsbelang in andere onderneming. In de balans zijn de gegevens verwerkt van Balchin, Nigel Marlin
balanssuïcide Een vorm van zelfdoding waarbij eerst een zorgvuldige afweging is gemaakt of het zichzelf ombrengen de beste oplossing is in de gegeven balanstheorie
balanstheorie Een voorbeeld van een consistentietheorie, beschreven door Fritz Heider. Een gevoelsrelatie is in balans wanneer twee personen dezelfde balans, geconsolideerde
Balch, Emily Greene
Balch, Emily Greene (1867-1961) Amerikaans sociologe. Kreeg in 1946 (samen met J.R. Mott) de Nobelprijs voor de vrede als medeoprichtster en
Balchin, Nigel Marlin (1908-1970) Engels natuurkundige, psycholoog en prozaschrijver. Beoefende verscheidene genres. 'How to run a bassoon fac
balie
balie Oorspronkelijk in de rechtszaal het hekje tussen de ruimte waar de rechters zetelden en die welke voor de advocaten bestemd was. Tegenwoordig Balilla, Opera Nazionale
Balilla, Opera Nazionale Italiaanse fascistische jeugdorganisatie, die vanaf 1926 jongens van 6-14 jaar een paramilitaire opleiding bood. De naam balkenbrij
balkenbrij (Vlaams: kwet) Vleesgerecht dat oorspronkelijk werd bereid en gegeten in de slachttijd. Vooral bekend in het oosten van Nederland en in Ballangrud, Ivar
Ball, Lucille (1911-1989) Amerikaans actrice. Lucy Ball speelde in tientallen meestal weinig opmerkelijke films. Met haar toenmalige echtgenoot, de Balozi
Ballangrud, Ivar (Lunner 7 maart 1904-Trondheim 6 juni 1969) Noors hardrijder op de schaats, diverse malen Noors kampioen. Wereldkampioen in Ballin, Albert
Ballin, Albert (1857-1918) Duits reder, maakte de Hamburg-Amerikalijn (HAPAG) tot de belangrijkste rederij van de wereld.
ballon (techn.)
ballon (techn.) (aërostaat) Luchtvaartuig met een gasdicht drijflichaam, dat gevuld is met een gas lichter dan lucht; aan de onderzijde veelal een mand ballonvaren
ballonvaren Luchtsport beoefend met hetelucht- of gasballons. Wedstrijden omvatten doel-, afstands- en duurvluchten. Een ballon moet de volgende ballotage
ballotage Methode bij toelating van nieuwe leden tot een vereniging: men kan pas lid worden nadat de leden of een door hen benoemde commissie ballpoint
ballpoint (kogelpen) Pen waarbij taaivloeibare inkt uit het reservoir gelijkmatig op het papier wordt overgebracht via een kogeltje dat in een bolvormige Ball, Lucille
Balozi (Lozi) In circa 25 stammen verdeeld volk in Zambia; ook wel Rotse of Barotse genoemd, naar de stam die de andere overheerst. Bestaansmiddelen: balsemen
balsemen Conserveren van lijken door verwijdering van de ingewanden en opvulling met bederfwerende stoffen. Was o.a. gebruikelijk in het oude Baluba
Baluba (Luba) Bantoevolk in Zuidoost-Congo (Zaïre). Onderverdeeld in stammen met sterk verwante talen en nauwe culturele banden. In de 16e en Baluchi
Baluchi Stammenvolk in Baluchistan (Pakistan), en de aangrenzende gebieden in Iran, Afghanistan en India. De Baluchi-talen behoren tot de Iraanse Bambara
Bambara (Bamnana) Volk in Mali. De Bambara bevinden zich in een moderniseringsproces, wat onder meer tot uiting komt in de introductie van handelsgewassen bamboe
bamboe (geslacht Bambusa, grassenfamilie, Gramineae) Planten met langlevende, houtige stengels, die zeer lang kunnen worden. Vele soorten, vooral Bambuti
Bambuti (Mbuti) Verzamelnaam voor een aantal Pygmeeëngroepen in Congo (Zaïre). Voornamelijk zwervende jagers en verzamelaars, die in kleine Bamiléké
Bamiléké Verzamelnaam voor een aantal stammen in Kameroen. Voornaamste bestaansmiddel is landbouw (maïs en aardnoten). Zij spreken een Niger-Bamum
Bamum Stam in Kameroen. Voornaamste bestaansmiddelen zijn landbouw (maïs), visserij en jacht. Zij spreken een Niger-Congotaal. In de 18e en 19e banaan
banaan (pisang, geslacht Musa, bananenfamilie, Musaceae) Wilde plant in Zuidoost-Azië. De gekweekte b. (M. sapientum) is tegenwoordig over het band
band Indeling van FM- en TV-frequenties.
Banda
Banda Volk in het noorden van de Centraal-Afrikaanse Republiek; samen met de Mandjia-Baya maakt deze etnische groep de helft van de nationale bandbreedte
bandbreedte 1. In elektronische betekenis: de frequentiegebieden die onder en boven de hoofd-zendfrequentie liggen waarmee ze in verband staan. bandwagon-effect
bandwagon-effect (Engels: bandwagonman = meeloper) Aansluiting van kiezers bij een politieke partij of kandidaat die duidelijk op winst staat. Vooral bandy
bandy Balspel, gespeeld door twee teams op een ijsbaan. B. is verwant aan ijshockey, maar kent enige fundamentele verschillen: het speelveld bij bandy Bangala
Bangala (Ngala) Volk in de beide Congo's. Middelen van bestaan: visserij, handel en landbouw. Hun taal behoort tot de Bantoetalen.
Bangi
Bangi (Bohangi) Bantoestam in Congo-Brazzaville. Het zijn vnl. boslandbeplanters (ladangmethode) met als hoofdproduct maniok. Hun taal behoor
bank van lening
bank van lening (lommerd, pandhuis, Ome Jan) Bank die op onderpand (roerende zaken zoals sieraden, geluidsapparatuur e.d.) kleine kredieten verstrekt Bank voor Internationale Betalingen
Bank voor Internationale Betalingen (BIB, Bank for International Settlements, BIS) Onafhankelijke internationale organisatie ter bevordering van Bank voor Nederlandsche Gemeenten NV
Bank voor Nederlandsche Gemeenten NV Bankinstelling waarvan de helft van het kapitaal in handen is van de staat, de andere helft in handen van bankbeginsel
bank, algemene Instelling die zich bezighoudt met geldverkeer en waar meestal geld tegen rente kan worden belegd of geleend. Reeds bekend bij de bank, centrale
bank, centrale Door de overheid ingestelde bank met het monopolie van uitgifte van de als wettig betaalmiddel erkende bankbiljetten. Vrijwel alle Banning, Willem
bankbeginsel (Eng.: banking principle) Theorie van de uitgifte van bankbiljetten, vooral actueel in de periode 1825-1860 in Engeland. Volgens haar bankbiljet
bankbiljet Vorm van geld, uitgegeven door de centrale bank. Oorspronkelijk promesse aan toonder, betaalbaar op zicht, als plaatsvervanging van metaalgeld. bankbreuk
bankbreuk Delict dat bestaat uit het niet meewerken door degene die failliet is verklaard aan de afwikkeling van het faillissement. Het Wetboek van bankgarantie
bankgarantie Verklaring van een bank dat haar cliënt (of een andere bank) zijn of haar verplichtingen jegens een derde zal nakomen. Het gaat daarbij bankgeheim
bankgeheim Geheimhoudingsplicht van banken. Zij mogen in principe geen gegevens over cliënten ter kennis van derden brengen. In Nederland geldt Bankgirocentrale
Bankgirocentrale Centrale instelling die in 1967 in Nederland door de handelsbanken werd opgericht om het girale betalingsverkeer tussen hun cliënten bank, algemene
Banning, Willem (1888-1971) Nederlands theoloog en socioloog. Was hervormd predikant en voorzitter van de Arbeidersgemeenschap der Woodb
Bannock
Bannock Indianenstam in de VS, waarvan nog een kleine groep leden in het Fort Hall Reservaat (Wyoming) leven. Traditioneel waren het op het Great Bantoe
Bantoe De benaming die vroeger gegeven werd aan de negervolken (de Bosjesmannen en Hottentotten uitgezonderd) in Afrika die hun woongebied Bantoevolken
Bantoevolken Groep van negervolken, die een taalkundige eenheid vormen door de Bantoetalen die ze spreken. De Bantoevolken zijn waarschijnlijk Banyamulenge
Banyamulenge Tutsi's in Congo van Rwandese of Burundese afkomst. Veel Banyamulenge wonen al generaties lang in Oost-Congo, maar hebben Bapende
Bapende (Pende, Capende, Tupende) Volk in Congo (Zaïre). Voornamelijk savannelandbouwers (hoofdproduct maniok). Hun taal behoort tot de Bantoetalen.
Baqillani, al-
Baqillani, al- (gest. 1013) Theoloog en qadi (= rechter) in Irak, dankzij wie de rationele theologie van de school der Asjarieten (genoemd naar de stichter bar
bar Niet-officiële SI-eenheid voor druk. Komt overeen met 100 kilopascal en ongeveer met de oude atmosfeer (1 bar=0,98 atm).
barbecue
barbecue Het ('s zomers buiten) bereiden van hapjes, door aan spiezen geregen stukjes vlees, paprika, tomaat, enz. boven een houtskoolvuur te roosteren. barbier
barbier Kapper en baardscheerder, hield zich in de Middeleeuwen ook bezig met tandheelkundige ingrepen en primitieve operaties (aderlaten, amputeren barbituraten
barbituraten Een groep slaapmiddelen waarvan de werking gebaseerd is op een algehele remming van het centraal zenuwstelsel. De barbituraten worden Barbosa, Rui
Barbosa, Rui (1849-1923) Braziliaans jurist, journalist, schrijver en politicus. Vooraanstaand verdediger van de mensen- en burgerrechten. Voerde Barcelona, FC
Barcelona, FC Voetbalclub uit Barcelona, opgericht in 1899. Terrein: Nou Camp-stadion, 91.000 plaatsen. Barcelona veroverde talloze malen het Barel, Rob
Barel, Rob (geboren Veenendaal 1958) Nederlands triatleet, brak na het voltooien van zijn studie biologie definitief door op internationaal triatlonniveau. Barend, Frits
Barend, Frits (geb. 1947) Nederlands sportjournalist. Frits Barend werkte voor een studentenblad toen hij in contact kwam met Henk van Dorp, met Barend, Sonja
Barend, Sonja (geb. 1940) Nederlands televisiepresentatrice. Sonja Barend deed in 1966 haar intrede in de omroepwereld. Ze begon met de opleiding baret
baret Oorspronkelijk hoofddeksel voor mannen, eind 15e eeuw in de mode gekomen. Vervaardigd van wol of vilt, soms met veren versierd. Thans n
Bari (volk)
Bari (volk) Stam in Zuid-Soedan. Zij bedrijven veeteelt en landbouw met als hoofdproduct gierst. Hun taal behoort tot de Nilotische-Hamitische taalgroep.
bark
bark Zeilschip met drie masten (fokkenmast, grote mast en bezaansmast), waarvan de twee voorste met razeilen, de achterste met marssteng en gaffeltopzeil. barkas
barkas Grote sloep, vaak voorzien van een eigen aandrijving. Wordt gebruikt voor het overbrengen van zware lasten, bijv. van het schip naar de wal barkentijn
barkentijn Zeilschip met drie tot zes masten uit 19e/begin 20e eeuw. Lengte maximaal 100 m; tonnage tot 3000 ton. Heeft gedeeltelijk schoenertuig, Barneveld, Raymond van
Barneveld, Raymond van (geb. 1966) Nederlands dartspeler, bereikte in diverse sterk bezette toernooien ereplaatsen. Zijn voorlopig grootste succes Barnum-effect
Barnum, Phineas Taylor (1810-1891) Amerikaans circusdirecteur. Kocht in 1841 een verzameling curiositeiten, die uitgroeide tot een enorm rarite
Barnum-effect Het verschijnsel dat een goed klinkende en op algemene stereotypen gebaseerde beschrijving van een persoonlijkheid de meeste mensen Barnum, Phineas Taylor
baron
baron Oorspronkelijk benaming van de kroonvazallen, leenmannen die hun land rechtstreeks van de koning in leen hadden. In de Late Middeleeuwen baronet
Barone, Enrico
Barone, Enrico (1851-1926) Italiaans schrijver over krijgsgeschiedenis, later hoogleraar in de economie. Barone hield zich onder andere bezig met barrage
baronet Adellijke titel in Groot-Brittannië, in 1611 ingesteld door Jacobus I van Engeland. Behoort tot de lage adel (predikaat Sir).
barrage Een of meer extra wedstrijden, gehouden bij een gelijke stand van de deelnemers, om de winnaar aan te wijzen. Bij een springconcours kan Barre, Raymond
Barre, Raymond (geb. 1924) Frans policus, studeerde rechten, economie en politieke wetenschappen. Doceerde economie (Caen, Parijs) en was directeur Barrichello, Rubens
Barrichello, Rubens (geboren Sao Paulo 23 mei 1972) Braziliaans autocoureur, aanvakleijk succesvol in de kartsport. In 1990 werd hij Europees kampioen Barrièretraktaat
Barrièretraktaat Tweetal verdragen handelend over de legering van troepen van de Republiek in Zuid-Nederlandse steden (zgn. barrièresteden) als Bartali, Gino
Bartali, Gino (geboren Ponte à Emma 18 juli 1914) Italiaans wielrenner, won in 1936 de Giro d'Italia. Bij zijn tweede optreden in de Tour de France Barter-transactie
Barter-transactie (Eng.Barter trade) Ruilhandel van goederen in het internationale handelsverkeer.
Bartjens, Willem
Bartjens, Willem (1569-1638) Nederlands schoolmeester en schrijver van het destijds veelgebruikte rekenboek `Cijfferinge' (1604). Zijn naam leeft Barton, John
Barton, John (1789-1852) Brits econoom. In zijn eerste essay, 'Observations on the circumstances which influence the condition of the labouring classes basaalmetabolisme
basaalmetabolisme Stofwisseling van een organisme in rust, waarin alleen de primaire fysiologische functies werkzaam zijn (ademhaling, bloedsomloop, basale ganglia
basale ganglia Ook cerebrale nuclei (kernen). Concentraties van zenuwcellen die in beide hersenhelften voorkomen. Zij behoren tot de lagere delen Baschwitz, Kurt
Baschwitz, Kurt (1886-1968) Duits-Nederlands sociaal-psycholoog. Tot 1933 journalist in Duitsland, waarna hij naar Nederland emigreerde. Van 1948-Baseball Hall of Fame
Baseball Hall of Fame (voluit: National Baseball Hall of Fame and Museum) Ereclub van beroemde honkballers annex museum, opgericht te Cooperst
Basedow, Johann Bernhard von
Basedow, Johann Bernhard von (1724-1790) Duits pedagoog. Belangrijk vertegenwoordiger van de verlicht pedagogische stroming der filantropijnen, basic trust
basic trust Gevoel van geborgenheid, zonder voortdurende angst dat men op zijn hoede hoeft te zijn. Dit basale gevoel van vertrouwen wordt opgebouwd basilicum
basilicum (bazielkruid, koningskruid, Ocimum basilicum, familie lipbloemen, Labiatae) Kruid waarvan de blaadjes worden gebruikt bij de bereiding basisaftrek
basisaftrek Sinds 1990 de belastingvrije som waar iedereen recht op heeft. Bij gehuwden en samenwonenden kan de (bijna) alleenverdiener de basisaftrek basisemoties
basisemoties Ook primaire, elementaire of fundamentele emoties. De emoties die de basis vormen van het menselijk gevoelsleven. De overige emoties basisindustrie
basisindustrie Industrie die grondstoffen verwerkt tot halffabrikaten. Deze halffabrikaten zijn de basis van de productie in andere bedrijven. De bas
basisonderwijs
basisonderwijs Onderwijs voor kinderen van 4-12 jaar, met als doel voorbereiding op het voortgezet onderwijs door introductie in elementaire culturele basisvorming
basisvorming In 1993 ingevoerde nieuwe opzet van de eerste jaren van het voortgezet onderwijs, van voorbereidend beroepsonderwijs tot en met gymnasium. Basjkiren
Basjkiren Turks volk in de Russische deelrepubliek Basjkirië. Hun aantal wordt ruim overtroffen door de Russen, door wie zij in het verleden onderdrukt Basken
Basken Volk in Noordoost-Spanje en Zuidwest-Frankrijk. In de 6e eeuw door de Visigoten naar dit gebied verdreven weerstonden de Basken aanvankelijk basketbal
basketbal Een balspel, gespeeld door twee teams van elk vijf personen. Bedoeling is punten te scoren door de bal (omtrek 75-78 cm, gewicht 600-650 Basketmakers
Basketmakers (mandenvlechters) Indianencultuur van omstreeks 100-700 n.C. in het zuidwesten van de huidige VS. Middelen van bestaan waren Basoches, Les
Basoches, Les Klerkengilden aan de Franse gerechtshoven die zich vanaf het begin van de 15e eeuw toelegden op het spelen van satirische toneelstukken. bastaard
bastaard (hybride) Individu dat het product is van een kruising van twee ouders die verschillen in één of meerdere erfelijke eigenschappen. In de plantenveredeling: Basten, Marco van
Basten, Marco van (geboren Utrecht 31 oktober 1964) Nederlands voetballer, kwam via EDO, UVV en Elinkwijk in 1981 terecht bij AFC Ajax, wa
Bastiat, Frederic
Bastiat, Frederic (1801-1850) Frans econoom en koopman. In zijn werken, onder andere 'Les harmonies économiques' (1850), staat de harmoniegedachte Bata
Bata Stam in het oosten van Zuid-Nigeria. Het zijn savannebewoners, die leven van landbouw (gierst) en veeteelt. Hun taal behoort tot de Bantoetaalfamilie.
Bataafse Vrijheid
Bataafse Vrijheid De door de Provisionele Representanten van het Volk van Holland op 31 januari 1795 bekend gemaakte 'Verklaring van de rechten Batak
Batak Indonesisch volk, wonend op Sumatra; verdeeld over verschillende stammen. Belangrijkste middelen van bestaan zijn rijstbouw en veeteelt. Godsdiensten: Batéke
Batéke Stam in Congo, rond de hoofdstad Brazzaville. Bekend om zijn beeldjes, Biteke, die dienen ter bescherming van kinderen. In de buik van zo'n batig slot-politiek
batig slot-politiek Aanduiding voor de tijdens het cultuurstelsel (1830-1870) gevoerde financiële politiek ten aanzien van Nederlands-Indië, waarbij batist
batist Algemene benaming voor fijnmazige katoenen (soms katoen met polyester of nylon) weefsels in effen binding.
Baudouin, François
Baudouin, François (1520-1573) Zuid-Nederlands humanist, rechtsgeleerde en theoloog. Was hoogleraar te Bourges, Straatsburg, Heidelberg, Douai, Baule
Baule Stam in Oost-Ivoorkust. Boslandbebouwers: hoofdproducten yams, cacao en koffie. Hun taal behoort tot de Niger-Congotalen. Bekend om hun Bauwens, Jan
Bauwens, Jan (1928-1994) Belgisch (Vlaams) journalist. Na een loopbaan als leraar bij het openbaar onderwijs van zijn geboortestad werd Bauwens Bauwens, Lieven
Bauwens, Lieven (1769-1822) Belgisch industrieel, smokkelde omstreeks 1800 delen van de spinmachine van Arkwright (spinning-jenny) uit Engeland Bayern München
Bayern München West-Duitse voetbalclub, opgericht in 1900. Stadion Grunwalder Strasse, 44.000 plaatsen; sinds 1972 Olympiastadion, ca. 100.000 bazaar
bazaar (van het Perzisch bäsär) In het Midden-Oosten en Noord- Afrika (vaak overdekte) wijk van haaks op elkaar staande straatjes met kleine winkels Beach, Sylvia
Beach, Sylvia (1887-1962) Amerikaans uitgeefster. Belangstelling voor Frankrijk en moderne literatuur leidden tot haar oprichting van de beroemde bear market
bear market Benaming voor een marktsituatie waarin de prijzen van de meeste van de verhandelde zaken dalen (vooral de aandelen- en goederenmarkten). beatniks
beatniks Verzamelterm voor de spontane beweging van ongeorganiseerde jeugd (voornamelijk uit het arbeidersmilieu), ontstaan rond het midden van Beatrix, koningin (overige adellijke titels)
Beatrix, koningin (overige adellijke titels) markiezin van Veere markiezin van Vlissingen gravin van Buren gravin van Culemborg gravin van Diez
Beattie, John Hugh Marshall
Beattie, John Hugh Marshall (geb. 1915) Brits sociaal-antropoloog, werkzaam op het gebied van methodologie en etnografie. Zijn onderzoeken waren Beauclair, Gotthard de
Beauclair, Gotthard de (geb. 1907) Duits graficus en uitgever. Richtte in 1962 te Frankfurt am Main de uitgeverij 'Ars Librorum' op waar geïllustre
Beaufort, Carel Godin de
Beaufort, Carel Godin de (1934-1964) Nederlands autocoureur, reed tot 1960 in de Grand Tourisme-klasse, waarna hij overging op formule II-races Beaujolais
Beaujolais Bergachtige landstreek in Frankrijk tussen Loire en Saône. Bekend wijnbouwgebied met beaujolaiswijnen, lichte bourgogne. Beaujolais Becher, Johann Joachim
Becher, Johann Joachim (1635-1682) Duits kameralist, arts en scheikundige. Becher publiceerde op diverse gebieden; zo was hij een van de opstel
Bechtel, Stephen Davison
Bechtel, Stephen Davison (1900-1989) Amerikaans ondernemer. Bechtel was oprichter en van 1935 tot 1960 topman van Bechtel Corp., 's werelds Beckenbauer, Franz
Beckenbauer, Franz (geboren München 11 september 1945) Duits voetballer, kwam als verdediger 103 maal uit voor het Duitse elftal, waarvan talloze Becker, Boris
Becker, Boris (geb. 1967) Duits tennisser, werd in 1985 de jongste winnaar van de tot dan toe gehouden 99 kampioenschappen van Wimbledon. Zijn Becker, Gary Stanley
Becker, Gary Stanley (geb. 1930) Amerikaans econoom, sinds 1969 hoogleraar aan de University of Chicago. Becker kreeg in 1992 de Nobelprijs Becker, Howard Saul
Becker, Howard Saul (geb. 1928) Amerikaans socioloog, bekend geworden door zijn onderzoek inzake afwijkend gedrag. Leidend figuur in de etik
Bedar
Bedar (Bendar, Berad, Kanayamkula) Volk in India. Het zijn voornamelijk jagers. Van minder belang is landbouw. De Bedar hebben een kastensysteem
Bedaux, Charles Eugene
Bedaux, Charles Eugene (1887-1944) Frans-Amerikaans bedrijfskundige. Leidde vele cursussen over efficiënt bedrijfsbeheer en ontwierp het Bedaux
bede
bede Oude West-Europese vorm van belasting. Oorspronkelijk was een bede het belastinggeld dat op verzoek van de vorst bijeengebracht werd door bedelarij
bedelarij Delict dat bestaat uit het in het openbaar vragen om geld of een andere gift voor zichzelf.
beding
beding Bepaling, voorwaarde in een overeenkomst.
bedoeïenen
bedoeïenen Rondtrekkende bewoners van de woestijngebieden van Noord-Afrika en het Midden-Oosten. De 4 à 5 miljoen bedoeïenen behoren tot bedplassen
bedplassen (enuresis nocturna), onwillekeurige urinelozing in de nacht bij kinderen ouder dan 4 jaar. Het komt vrij vaak voor en vooral bij jongens. bedreigde diersoorten
bedreigde diersoorten Diersoorten die gevaar lopen uit te sterven, soms door natuurlijke oorzaken, maar tegenwoordig meestal door toedoen van de bedrijfsadministratie
bedrijfsadministratie Systematisch vastleggen, verwerken en verstrekken van informatie ten behoeve van de besturing van een bedrijfshuishouding.
bedrijfsblindheid
bedrijfsblindheid De eenzijdigheid en beperktheid van visie die kan ontstaan indien iemand al te lang binnen een bepaalde werkomgeving heeft verkeerd bedrijfschap
bedrijfschap Publiekrechtelijke organisatie van ondernemingen die tot dezelfde bedrijfstak behoren. Bedrijfschappen hebben op grond van de Wet bedrijfsconcentratie
bedrijfsconcentratie Het afnemen van het aantal zelfstandige bedrijven in een land of in een sector ten opzichte van productie, afzet, aantal werknemers, bedrijfseconomie
bedrijfseconomie Wordt gezien als de toepassing van economische wetenschappen in diverse typen organisaties. Bijv. in handels- en industriële ondernemingen, bedrijfskolom
bedrijfskolom Weergave van de elkaar opeenvolgende bedrijfstakken die een product van eerste producent tot laatste afnemer doorloopt. Bijvoorbeeld bedrijfskunde
bedrijfskunde Interdisciplinaire benadering van verworvenheden in wetenschappen als economie, techniek en sociologie voor toepassing in het bedrijfsleven. bedrijfsmaatschappelijk werk
bedrijfsmaatschappelijk werk Helpen van een persoon of groep bij het oplossen van moeilijkheden die verband houden met of van invloed zijn op bedrijfsorganisatie
bedrijfsorganisatie Doelmatige ordening van handelingen en middelen met het doel een bedrijf zo goed mogelijk te laten functioneren, en het resultaat bedrijfspsychologie
bedrijfspsychologie Ook arbeids- en organisatiepsychologie. Tak van de psychologie die het functioneren van mensen in productieve organisaties bestudeert. bedrijfsrevisor
bedrijfsrevisor (België) Bedrijfseconomisch deskundige, die zich in ondernemingen bezighoudt met controle op de boekhouding en advies over financiering,bedrijfsschool
bedrijfsschool School die door een of meer bedrijven is opgericht voor de beroepsopleiding van de eigen (toekomstige) werknemers. Met name de g
bedrijfssociologie
bedrijfssociologie Onderzoek naar de organisatorische aspecten van de werksituatie. Heeft veel raakvlakken met de arbeidssociologie, de beroepensociologie, bedrijfstak
bedrijfstak (ook: branche, industriesector) Een aantal ondernemingen, die zich alle toeleggen op de vervaardiging van een min of meer gelijk product, bedrijfsveiligheid
bedrijfsveiligheid Complex van maatregelen ter bescherming van de mens tijdens zijn werk tegen ongelukken en schade aan zijn gezondheid op de bedrijfsvereniging
bedrijfsvereniging Rechtspersoonlijkheid bezittende vereniging, opgericht door organisaties van werkgevers en werknemers uit de betreffende bedrijfstak bedrijfsvoorheffing (België)
bedrijfsvoorheffing (België) Voorheffing op de personenbelasting over de bedrijfsinkomsten; wordt bij werknemers door werkgever van het loon afgehoud
bedrijvenwerk
bedrijvenwerk Door de vakbeweging in Nederland gestimuleerde organisatie van de leden binnen de bedrijven zelf. Ingevoerd begin jaren zeventig bedrog
bedrog Met kwade bedoelingen bij een ander een vals beeld opwekken omtrent zichzelf of een bepaalde situatie. Bedrog is een wilsgebrek. Onder bedrog beelddenken
beelddenken (eidetisch denken) Ordenen van ervaringen aan de hand van directe waarneming en de beelden die hiermee zijn verbonden. Beelddenken Beeldrecht
Beeldrecht Stichting, gevestigd in Amsterdam, die zich bezig houdt met de behartiging van de auteursrechtelijke belangen van bij haar aangesloten beeldregistratie
beeldregistratie Technische methoden om beelden vast te leggen. De voornaamste zijn fotografie (en film), video (analoog) en recentelijk digitale beeldregistratie; beeldtelegrafie
beeldtelegrafie Langs elektronische weg overbrengen van afbeeldingen. Dit kan zowel door middel van kabels als via elektromagnetische golven gebeuren. beeldtherapie
beeldtherapie Non-verbale therapie, waarbij gebruik gemaakt wordt van verbeelding of uitbeelding. Vooral toegepast als diagnostische onderzoekmethode beeldvorming
beeldvorming Het verschijnsel dat de resultaten van sociaal-wetenschappelijk onderzoek deels bepaald kunnen worden door het beeld dat de te onderzoeken Beenhakker, Leo
Beenhakker, Leo (geboren Rotterdam 2 augustus 1942) Nederlands voetbaltrainer, moest als voetballer wegens een blessure afhaken bij Excelsior. begaafdenonderwijs
begaafdenonderwijs Onderwijs dat speciaal gericht is op leerlingen met een zeer hoge intelligentie of een ontwikkelingsvoorsprong. Begaafdenonderwijs begrafenis en crematie
begrafenis en crematie In westerse samenlevingen de enig toegestane vormen van dodenbezorging. Crematie (lijkverbranding), die als gebruik in begrijpen
begrijpen 1. Algemeen: snappen hoe iets zit. 2. Ook Verstehen. Het werkelijke inzicht in het gedrag van mensen dat tot stand komt door zich zoveel begroting
begroting Schatting van inkomsten en uitgaven over een bepaalde periode t.b.v. een gezin, lichaam, bedrijf (bedrijfsbegroting) of overheid. De begroting begrotingspolitiek
begrotingspolitiek Het gehele beleid van de overheid met betrekking tot de overheidsuitgaven en -inkomsten die deel uitmaken van de rijksbegroting begrotingspolitiek, anticyclische
begrotingspolitiek, anticyclische Begrotingspolitiek gericht op het dempen van de bewegingen in de conjunctuurcyclus, d.m.v. een begrotingstekort begrotingstekort
begrotingstekort (in de rijksbegroting) Toestand waarbij de nationale bestedingen de inkomsten overtreffen. Ontstaat bijv. indien de overheid bij het begunstiging
begunstiging 1. Bepaling in een levensverzekeringspolis waarbij een uitkering bedongen wordt voor de verzekeringnemer of een derde. 2. Delict dat behandelingstehuizen
behandelingstehuizen Verzamelterm voor internaten voor moeilijk opvoedbare kinderen. Deze verschillen sterk in gevolgde methodiek, opgenomen
behaviorisme
behaviorisme (Eng: behavio(u)r = gedrag) Ook black box-psychologie. Vooral historisch gezien zeer invloedrijke richting in de psychologie, die primair behoefte
behoefte Datgene wat nodig is voor het eigen welzijn. Een behoefte kan de psychische component zijn van een lichamelijk tekort. Zo ontstaat de behoefte behoeftenhiërarchie
behoeftenhiërarchie Een door de Amerikaanse psycholoog Abraham Harold Maslow opgestelde theorie. Volgens Maslow zijn de noden van de mens bejaarden
bejaarden Aanduiding voor mensen die ouder zijn dan 65 jaar. Het aantal bejaarden is in de geïndustrialiseerde landen sterk toegenomen, vooral ten Bekaert, baron Antoine
Bekaert, baron Antoine (1930-1990) Belgisch industrieel. Bekaert behoorde tot de derde generatie van een Zwevegemse familie van industrilen, di
Bekaert, Eugène
Bekaert, Eugène (1903-1986) Belgisch industrieel. Was de stichter en leider van de NV Bekaert, een van de belangrijkste textielondernemingen in bekentenis
bekentenis Algemeen: erkenning dat men een laakbare of moeilijk op te biechten handeling heeft verricht. In het burgerlijk proces is het de gehele bekeuring
bekeuring Vaststelling door de politie bij proces-verbaal van een overtreding.
beklaagde
beklaagde Verdachte in militair proces, vroeger ook benaming van de verdachte in het gewone strafproces.
bekrachtiger
bekrachtiger (Eng: reinforcer) Bekrachtiging is het proces waardoor gedrag in frequentie toeneemt of afneemt. Een specifieke positieve of negatieve bekrachtiger, geconditioneerde
bekrachtiger, geconditioneerde Een secundaire bekrachtiger die op zich niet direct positief of negatief gewaardeerd wordt. Het zijn de gevolgen die bekrachtiger, primaire en secundaire
bekrachtiger, primaire en secundaire Een primaire bekrachtiger is de directe beloning of straf voor gedrag. De secundaire ofwel gesignaleerde bekrachtiger bekrachtiging van een wet (België)
bekrachtiging (psychol.) (Eng: reinforcement) Ook versterking. Wanneer gedrag een aangenaam gevolg heeft, wordt dit gedrag bekrachtigd: de kans bekrachtigingsschema
bekrachtiging van een wet (België) Verklaring van de koning dat hij akkoord gaat met tekst en inhoud van een wetsontwerp. Na ondertekening van bekrachtiging (psychol.)
bekrachtiging, (niet-)contingente De bekrachtiging wordt contingent genoemd als de beloning of straf daadwerkelijk het gevolg is van vertoond gedrag. bekwaamheid
bekrachtigingsschema Ook beloningsschema. De manier waarop bekrachtigers aangeboden worden. Het lijkt simpel: wanneer gedrag gevolgd wordt bekrachtiging, (niet-)contingente
bekwaamheid (Eng: ability) Het vermogen tot iets. Dit is het resultaat van de wisselwerking tussen talent en oefening. Een talent moet in dit geval opgevat belastbaar inkomen
belastbaar inkomen Inkomen waarover inkomstenbelasting verschuldigd is, vastgesteld door de belastingdienst op grond van de door de belastingplichtige belastbaarheid
belastbaarheid Vermogen (in watt) dat aan een luidspreker mag worden toegevoerd zonder dat vervorming of beschadiging optreedt. Er is onderscheid belastbare som
belastbare som Belastbaar inkomen verminderd met de belastingvrije som.
belasting (recht) Verplichte bijdrage aan de overheidsfinanciën waaraan geen directe tegenprestatie is gekoppeld. Levert de overheid wel een tegenprestatie belastingadviseur
belasting van de niet-inwoners (België)
belasting van de niet-inwoners (België) Voorheen: belasting van de niet-verblijfhouders. Directe belasting over de inkomsten in België van particuliere belasting (recht)
belastingadviseur Iemand die in een zelfstandige werkkring cliënten raad geeft op fiscaal gebied. Die raad kan variëren van het helpen invullen van belastingafwenteling
belastingafwenteling Afwenteling van de (verhoging van de) belastingdruk door de belastingplichtige op een ander, bijv. de doorberekening van de belastingdienst
belastingdienst (fiscus) De overheidsdienst die belast is met de uitvoering van de belastingwetgeving. De Nederlandse belastingdienst ressorteert onder belastingdruk
belastingdruk Percentage van het bruto inkomen dat aan belastingen (en sociale premies) moet worden besteed. In Nederland wordt de totale belastingdruk belastingen van rechtsverkeer
belastingen van rechtsverkeer Drie belastingen, die geregeld zijn in de Wet op belastingen van rechtsverkeer (1970). Het zijn de overdrachtsbelasting
belastingherziening-Oort
belastingherziening-Oort Herziening van de aftrekbaarheid van gemengde kosten, genoemd naar de opsteller van deze belastingmaatregel. Door deze belastingkamer
belastingkamer Kamer van een gerechtshof die belastingzaken in hoger beroep behandelt.
belastingontduiking
belastingontduiking (belastingfraude) Verwijtbaar verstrekken van onjuiste informatie, dan wel verwijtbaar onthouden van informatie, indien daarvan belastingontwijking
belastingontwijking Het zich onttrekken aan het betalen van belasting door toepassing van een juridische constructie die alleen hierop gericht is. Men belastingpachters
belastingpachters Particulieren die van de overheid het recht pachtten om belasting te innen. De belastingpachters probeerden uiteraard meer belasting belastingrechtspraak
belastingrechtspraak Rechtspraak in geschillen tussen de belastingplichtige en de belastingdienst. Degene die het niet eens is met een opgelegde b
belastingvlucht
belastingvlucht Ontgaan van belastingen in eigen land door vestiging in het buitenland, m.n. in die landen waar het fiscaal klimaat gunstig is doordat belastingvrije som
belastingvrije som Deel van het belastbaar inkomen dat vrijgesteld is van inkomstenbelasting. Het bedrag verschilt per tariefgroep. De belastingvrije Belcentra
Belcentra Nieuwe vorm van dienstverlening: kantoren, van waaruit centraal telefonische service of verkoop- en boekingsdiensten worden geleverd, beledigde partij
beledigde partij (benadeelde, burgerlijke of civiele partij). Degene die het slachtoffer is geworden van een delict, kan zich als beledigde partij voegen belediging
belediging Bewust iemand kwetsen in zijn eergevoel en hem omlaaghalen - zwart maken - in de ogen van anderen. In de strafwetgeving vallen ook beleggen
beleggen Omzetten van geld in andere vermogensbestanddelen. Bij beleggen doet men afstand van onmiddellijke consumptieve besteding ten gunste beleggers, institutionele
beleggers, institutionele Instellingen waarbij het beleggen een uitvloeisel is van het uit de vervulling van de hoofdfunctie beschikbaar gekomen vermogen. beleggingsfonds
beleggingsfonds (beleggingsdepot, beleggingspool) Samenwerkingsvorm op beleggingsgebied. Een aantal beleggers brengt geld bijeen in een gemeenschappelijke beleggingsmaatschappij
beleggingsmaatschappij Beleggingsinstelling in de vorm van een nv of bv. die het te beleggen vermogen verwerft door uitgifte van eigen aandelen
belenen
belenen Het op onderpand van (meestal) effecten, verzekeringspolissen en andere waardepapieren opnemen van een lening.
Belga
Belga Belgisch persagentschap, opgericht in 1920. Beschikt over ca. 300 correspondenten (1988). Herstructurering na verhuizing naar Internationaal Belgacom
Belgacom Voordien: Regie voor Telefonie en Telegrafie (RTT); Belgische telefoonmaatschappij, opgericht in 1930, in 1990 omgevormd tot autonoom Belgisch Staatsblad
Belgisch Staatsblad (Moniteur Belge) Dagblad, uitgegeven door Belgische staat (sinds 1831). Bevat officiële teksten en mededelingen in twee talen. Belgische Boerenbond
Belgische Boerenbond (BB) Landbouwkundige organisatie in België, actief op het gebied van belangenbehartiging en voorlichting. Alleen voor ma
Belgische Vereniging voor Psychologen
Belgische Vereniging voor Psychologen (BVP) Een beroepsvereniging voor universitair geschoolde psychologen die in 1946 te Brussel werd opgericht. Belgisch-Luxemburgse Economische Unie
Belgisch-Luxemburgse Economische Unie (BLEU) Overeenkomst op economisch gebied gesloten tussen België en Luxemburg in 1921. Doel: instelling belichting
belichting 1. Toelaten van licht op lichtgevoelig materiaal. Afhankelijk van de lichtgevoeligheid en de beschikbare lichtintensiteit worden het diafragma belichtingsmeter
belichtingsmeter (actinometer) Instrument om de hoeveelheid licht te meten, vooral van belang voor fotografie, film en tv. Berust meestal op de omzetting Bellamy, Ralph Rexford
Bell, Andrew (1753-1832) Schots theoloog, zendeling en onderwijsvernieuwer. Vooral bekend geworden door zijn onderwijsexperiment met een monitorenstelsel Bell, Daniel
Bell, Daniel (geb. 1919) Amerikaans socioloog, hoogleraar aan de Harvard University. Bell werd vooral bekend door de publicatie van zijn 'The end Belmont Park
Bellamy, Ralph Rexford (1905-1991) Amerikaans acteur. Bellamy debuteerde in 1929 op Broadway in 'Town boy'. Het jaar daarna ging hij naar Holly
belle
belle Beslissende derde partij of rit tussen twee sportmensen, die elkaar in de voorafgaande partijen of ritten ieder eenmaal hebben verslagen.
Belle, Gustave van
Belle, Gustave van (geboren 1889) Belgisch biljarter, blonk uit in verschillende spelsoorten. Werd niet alleen veertienmaal Belgisch kampioen, maar Bellisario, Marisa
Bellisario, Marisa (1940-1988) Italiaans ondernemer. Marisa Bellisario studeerde economie aan de universiteit van Turijn en vervulde managementsfuncties Bell-Lancaster-systeem
Bell-Lancaster-systeem Naar de Britse onderwijsvernieuwers Andrew Bell en Joseph Lancaster genoemd monitorenstelsel, die het in de 19e eeuw Bell, Andrew
Belmont Park Een van de meest toonaangevende racebanen in de VS, gelegen bij New York City. Beroemde aldaar gehouden wedstrijden zijn: de Belmont belt
belt Een bepaalde gordel, gebied of zone gekenmerkt door bepaalde agrarische producten of economische activiteiten. Vooral bij de beschrijving van Bem Sex Role Inventory
Bem Sex Role Inventory Een veel gebruikte vragenlijst die ontwikkeld werd door S. Bem, waarmee nagegaan kan worden of iemand typisch vrouw
bemesting
bemesting Toevoegen van organische en/of anorganische stoffen aan grond om de bodemvruchtbaarheid op peil te brengen of te houden. Op bouwland bemiddeling
bemiddeling (mediatie) In het algemeen het tot elkaar brengen van twee partijen ter verzoening of om een overeenkomst aan te gaan. In het volkenrecht Bemmelen, Jacob Maarten van
Bemmelen, Jacob Maarten van (1898-1982) Nederlands strafrechtsgeleerde. Hij was van 1931 tot 1968 hoogleraar te Leiden. Hij publiceerde diverse benaming
Bena-Loeloea (Bena-Lulua) Bantoestam in Congo. Het zijn voornamelijk savannebebouwende landbouwers met gierst en maniok als hoofdproducten. Bender (Visual Motor) Gestalt Test
benaming (naamgeving) Iets of iemand een naam geven. Als de benaming een persoon of een familie betreft, heeft de naam de functie om iemand te Bena-Loeloea
Bender (Visual Motor) Gestalt Test (1585-1618) Een van de grote Nederlandse dichters uit de Gouden Eeuw. In zijn werk vertoont hij een merkwaardige Bender, Hans
Bender, Hans (1907-1991) Duits schrijver. B. studeerde literatuur- en kunstgeschiedenis in Erlangen en Heidelberg, raakte in WO II in Russische krijgsgevangenschap Benedict, Ruth Fulton
Benedict, Ruth Fulton (1887-1948) Amerikaans antropologe en leermeesteres van Margaret Mead. Zij was de belangrijkste vertegenwoordiger van beneficiaire aanvaarding
beneficiaire aanvaarding Aanvaarding van een nalatenschap onder voorrecht van boedelbeschrijving, d.w.z. aanvaarding op voorwaarde dat er een beneficium
beneficium (Lat: gunst, weldaad) Bron van inkomsten (land of een ambt) door de Frankische koning Karel Martel (reg. 714-741) in leen gegeven aan Benelux
Benelux (Belgisch-Nederlands-Luxemburgse Unie) Unie van België, Nederland en Luxemburg. Zij werd In 1944 in Londen opgericht met het doel Benelux Gerechtshof
Benelux Gerechtshof Gerechtshof, gevestigd in Brussel, bestaande uit 9 rechters, drie uit de hoogste rechtscolleges van elk der Beneluxstaten. De belangrijkste Beneluxmemorandum
Beneluxmemorandum Memorandum uit 1955 van de ministers van Buitenlandse Zaken van Nederland (J.W. Beyen), België (P.H. Spaak) en Luxemburg
beneveling
beneveling Een relatief lichte vorm van verminderde alertheid (bewustzijnsgraad).
Benfica
Benfica Portugese voetbalclub, opgericht in 1904. Stadion: Estadio da Luz te Lissabon, 65.000 plaatsen. Diverse malen Portugees kampioen en bekerwinnaar. Bengali
Bengali Inwoners van West-Bengalen en Bangladesh, die als taal het Bengaals spreken en zo een taalkundige eenheid vormen. De hogere kasten zijn bengaline
bengaline Textielstof voor damesjaponnen, oorspronkelijk zijde of halfzijde (afkomstig uit Bengalen); nu ook andere garens.
Beni-Amer
Beni-Amer (Amer) Bedja-stam in Noordoost-Soedan. Het zijn voornamelijk pastorale nomaden. Hun taal behoort tot de Hamito-Semitische taalfamilie. Bennett, Wendel C.
Bennet, Alan
Bennet, Alan (geb. 1934) Britse toneel- en tv-schrijver, die als student in Oxford debuteerde in de viermans cabaret-revue `Beyond the Fringe', die benoemde overeenkomst
Bennett, Wendel C. (1905-1953) Amerikaans archeoloog. Bennet was vooral gespecialiseerd in oude Andesbeschavingen. Hij deed belangrijke opg
benoemde overeenkomst Een overeenkomst die in de wet speciaal is geregeld, in tegenstelling tot een onbenoemde overeenkomst.
benzeen
benzeen Cyclische koolwaterstofverbinding C6H6; de benzeen- of fenolring komt voor in zeer veel stoffen die door planten worden gemaakt, o.a. in benzine
benzine Mengsel van vluchtige koolwaterstoffen, gebruikt als brandstof voor benzinemotoren. Door toevoegstoffen gewoonlijk gekleurde en gearomatiseerde benzodiazepinen
Ben-Zion, Simcha (eig. Simcha Alter Gutmann; 1870-1932) Russisch (Hebreeuws en Jiddisch) schrijver en uitgever. Hij gaf les op een joodse school beoordelingsschalen
benzodiazepinen De psychofarmaca die gebruikt kunnen worden voor het reduceren van angst en als slaapmiddel (vooral als de slapeloosheid wordt Ben-Zion, Simcha
beoordelingsschalen Observatietests die gebruikt worden wanneer een persoon niet zelf een psychologisch onderzoek kan ondergaan, zoals het geval beperkt recht
beperkt recht Tot de zgn. beperkte (afgeleide) rechten op goederen behoren vruchtgebruik, hypotheek, pandrecht, erfdienstbaarheid, erfpacht en opstal.
Berbers
Berbers De oorspronkelijke, niet-Arabische bevolking van Noord-Afrika; tegenwoordig zij die zich van een Berbertaal bedienen. De herkomst van
Berchem, KBS
Berchem, KBS Belgische voetbalclub uit Berchem, stamnummer 28. Het in 1906 als sportclub opgerichte Berchem kende pas twee jaar later een voetbalafdeling. berdache
berdache Franse term uit de culturele antropologie voor mensen die de rol en status van het andere geslacht op zich nemen en door de gemeenschap beredans
beredans Dans uitgevoerd door beren. Trok vanaf de nadagen van het Romeinse Rijk tot in de jaren zestig van onze eeuw veel publiek. Leerproces: berenkuil
berenkuil Kuil waarin een beer wordt vastgeketend aan een paal om strijd te leveren met jachthonden, wilde zwijnen of katachtige roofdieren. Eeuwenlang berg van barmhartigheid
berg van barmhartigheid Historische benaming voor de banken van lening in Vlaanderen. In de 16e eeuw werden in enkele Vlaamse steden banken Bergdama
Berg, Gert (geb. 1958) Nederlands journalist en televisiepresentator. Berg belandde via huis-aan-huis-bladen en een regionale krant in de journalistiek. Berg, Jeen van den
Berg, Jeen van den (geboren Wartena 8 januari 1928) Fries schaatser, werd viermaal Fries kampioen op de langebaan. Van den Berg won op 3 februari Berg, Stefan van den
Berg, Stefan van den (geboren 20 februari 1962) Nederlands windsurfer, werd in 1984 Olympisch kampioen (Los Angeles) in de windgliderklasse.
Bergdama (Bergdamara) Negerstam in Namibië. Het voornaamste bestaansmiddel is veehouderij (geiten). Hun taal behoort tot de Hottentottentalen.
Berger, Gerhard
Berger, Gerhard (geboren Wörgl 27 augustus 1959) Oostenrijks autocoureur, maakte zijn debuut in de Grand Prix van Oostenrijk in 1984 voor ATS-Berger, Peter
Berger, Peter (geb. 1929) Amerikaans socioloog uit de fenomenologische school, sterk beïnvloed door Alfred Schutz. Berger en zijn medestanders Berger, Willem Jozef Marie
Berger, Willem Jozef Marie (1921-1988) Nederlands jurist. Berger studeerde rechten aan de Rijksuniversiteit Leiden en was daarna werkzaam als berggoden
bergère
bergère Armstoel voor dames met hoge rugleuning en een voetenbankje. In de mode tijdens het rococo.
berggoden In of op bergen wonende goden, die in primitieve godsdiensten en mythen vaak voorgesteld worden als de veroorzakers van uit of van bergen Berghmans, Ingrid
Bergh, George van den (1890-1966) Nederlands staatsrechtsgeleerde, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam, lid van de Tweede Kamer (1925
Bergh, Joris A.A. van den
Bergh, Joris A.A. van den (Utrecht 17 februari 1882-Den Haag 1 juni 1953) Nederlands (sport)journalist, medewerker van o.a. Sumatrapost, Algemeen
Berghmans, Ingrid (geboren Leopoldsburg 24 augustus 1961) Belgisch judoka, behaalde haar eerste wereldtitel alle categorieën) in 1980 in New York, Bergh, George van den
berging
berging Het op sleeptouw nemen van in nood verkerende schepen, van omhoog gebrachte gezonken schepen en het lostrekken van gestrande schepen. Bergkamp, Dennis Nicolaas
Bergkamp, Dennis Nicolaas (geb. 1969) Nederlands voetballer, kwam als rechter aanvaller vele malen uit voor het Nederlands elftal. Bergkamp is bergklassement
bergklassement Puntenklassement voor wielrenners, opgemaakt aan de hand van de volgorde waarin zij daarvoor aangewezen bergtoppen passeren. Bergturken
Bergturken Naam waarmee Turken de Koerden aanduiden en waaruit de miskenning van het geheel eigen karakter van dit volk spreekt.
bergvolken
bergvolken (bergstammen) Volken die in bergachtige streken wonen. Zij komen onder andere voor in Zuidoost-Azië (bijvoorbeeld de Mesos in Laos Berg, Gert
Beringen, KFC
Beringen, KFC Belgische voetbalclub, opgericht 1924. Stamnummer: 522. Kleuren: rood-zwart. Terrein: gelegen te Koersel (prov. Limburg) met accommodatie berisping
berisping (vermaning) Iemand laten weten dat men diens gedrag afkeurt. In o.m. het strafrecht voor minderjarigen en het tuchtrecht de lichtste hoofdstraf.
Berk, John van den
Berk, John van den (geboren 11 mei 1967) Nederlands motocrosser, behaalde op jeugdige leeftijd al diverse (inter)nationale successen. Werd in 1986 Berlaymont
Berlaymont Gebouw in Brussel waar de Europese Commissie, het dagelijks bestuur van de Europese Unie, zetelt.
Berlijnse blokkade
Berlijnse blokkade Blokkade van alle toegangswegen naar de westelijke bezettingszones in Berlijn door de Sovjet-Unie van juni 1948 tot mei 1949. berline
Berlin, Isaiah
Berlin, Isaiah (1909-1997) Brits filosoof. Berlin, die in Letland werd geboren en na de Russische Revolutie met zijn ouders naar Groot-Brittannië kwam, Berlusconi, Silvio
berline Uit de 17e eeuw stammend vierpersoons-rijtuig, dat als eerste een volledige vering bezat. Door deze vering bevond de koets zich zo ver van
Berlusconi, Silvio (geb. 1936) Italiaans politicus. Berlusconi, eigenaar van het enorme Finivest (o.a. bioscopen, tv-stations, AC Milan), stichtte in 1993 bermtoerisme
bermtoerisme Vorm van toerisme van begin jaren zestig, waarbij men zijn vrije tijd al dan niet picknickend in de wegberm of op de vluchtstrook van Berner Conventie voor de bescherming van werken van letterkunde en kunst
Berner Conventie voor de bescherming van werken van letterkunde en kunst Verdrag, in 1886 in Bern gesloten, waarbij het auteursrecht van beroepeninteressetest
beroepeninteressetest Met deze test kan nagegaan worden welk beroep of opleiding het best bij de persoonlijke belangstelling van de proefpersoon beroepensociologie
beroepensociologie Onderzoek naar bepaalde beroepen of beroepsgroepen in het kader van de samenhang met de sociale relaties van de beroepsbeoefenaren, beroepsethiek voor psychologen
beroepsethiek voor psychologen De morele regels waar een fatsoenlijk psycholoog zich aan zou moeten houden. De American Psychological Association beroepsgeheim
beroepsgeheim Voor bepaalde beroepen geldende verplichting (en daarmee samenhangend recht) om dingen die men beroepshalve te weten is gekomen, beroepskeuzeonderzoek
beroepskeuzeonderzoek Een procedure waarbij gekeken wordt naar de interesses en capaciteiten van de proefpersoon. Op grond hiervan kan advies
beroepskeuzepsychologie
beroepskeuzepsychologie De sterk ontwikkelde tak van de psychologie die zich ten doel stelt uit te zoeken in welk beroep iemand het best tot zijn beroepskeuze-zelfonderzoek
beroepskeuze-zelfonderzoek (BZO) Een veelgebruikte test, waarbij de proefpersoon aan de hand van vragen zelf kan uitzoeken welk beroep het beroepsmobiliteit
beroepsmobiliteit Stijging of daling op de beroepsladder (in sociologenjargon: opwaartse en neerwaartse mobiliteit). In de westerse geïndustrialiseerde beroepsonderwijs
beroepsonderwijs In Nederland onderwijs op hoger (hbo), middelbaar (mbo) of voorbereidend (vbo) niveau, gericht op een arbeidspraktijk en derhalve beroepsstructuur
beroepsstructuur De verdeling van de werkende bevolking over de verschillende beroepen. De beroepsstructuur weerspiegelt de economische bedrijvigheid berouw
berouw Het afstand nemen van vroegere daden of overtuigingen, vaak min of meer emotioneel. Meestal religieus van aard en gelijk te stellen met schuldbesef bertillonnage
bertillonnage Identificatiesysteem, in 1883 ontworpen door de Franse politiefunctionaris Alphonse Bertillon (1853-1914). Om misdadigers later te Bescherming van Dieren, Nederlandse Vereniging tot
Bescherming van Dieren, Nederlandse Vereniging tot Vereniging opgericht in 1864. Keerde zich in de vorige eeuw vooral tegen wantoestanden Bescherming van Dieren, Wereldfederatie tot
Bescherming van Dieren, Wereldfederatie tot Opgericht in 1950 in Nederland, secretariaat in Zürich. Doel: verbetering van wangedrag van mensen beschermingsconstructie
beschermingsconstructie Juridische constructie die erop gericht is een onderneming te beschermen tegen ongewenste overnames. Beschermingsconstru
beschikbaarheid
beschikbaarheid De mate waarin (ideeën voor) een oplossing van een probleem voor de hand ligt. De benodigde informatie kan bijvoorbeeld verstopt beschikbaarheidsheuristiek
beschikbaarheidsheuristiek Ook representativiteitsheuristiek. Het vormen van een oordeel met behulp van informatie met een hoge beschikbaarheid. beschikking
beschikking (EG) Bindend besluit van de Europese Commissie of de Raad van ministers in een individueel geval. De beschikking kan gericht zijn beschikkingsbevoegdheid
beschikking 1. Volledige zeggenschap over een bepaald goed met bevoegdheid om dat goed bijv. te verkopen of weg te geven. 2. (burgerlijk proces) beschikking (EG)
beschikkingsbevoegdheid Bevoegdheid om over een goed te beschikken, een van de vereisten voor levering. In Boek 3 BW wordt degene die een beschikkingsrecht op grond
beschikkingsrecht op grond Het feit dat een persoon of groep op grond van wetten of informele regels een bepaald stuk grond bezit, het mag gebruike
beschrijven
beschrijven Een voorstelling geven van iets. Dit kan al dan niet met behulp van getallen gebeuren, bijvoorbeeld hoeveel procent van de inwoners van beslag (recht)
beslag (recht) Dwangmaatregel in het burgerlijk procesrecht die inhoudt dat een deel van iemands vermogen (in geval van faillissement het gehele beslissend bewijs
beslissend bewijs Feit dat zonder tegenbewijs voor beslissend moet worden gehouden. Tegenbewijs is niet toegelaten.
beslissingscriterium
beslissingscriterium In de rationele beslissingstheorie wordt ervan uitgegaan dat een beslisser moet streven naar een optimaal resultaat. Dit is in de beslissingstheorie
beslissingstheorie Een stelsel van opvattingen over de wijze waarop mensen tot een besluit komen. 1. De normatieve of rationele beslissingstheorie besloten vennootschap
besloten vennootschap (bv; voluit: besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid) Ondernemingsvorm, in 1971 in het Nederlands recht geï
besluit (EG)
besluit (EG) Wettelijk instrument ter uitvoering van de oprichtingsverdragen van de Europese Gemeenschap. Over het algemeen worden deze besluiten besluitwet (België)
besluitwet (België) Besluit door regering - met of zonder Koning - in een noodsituatie (oorlog, bezetting) genomen, dat kracht van wet heeft.
besnijdenis
besnijdenis (circumcisie) Verwijdering van de voorhuid van de penis. Wordt soms ook gebruikt voor het wegsnijden van de clitoris (clitoridectomie). besnijdenisritueel
besnijdenisritueel Verwijdering volgens voorgeschreven regels van de voorhuid die de eikel van het mannelijk lid bedekt. Komt voor bij veel Semitische besparingen
besparingen Dat gedeelte van het beschikbare inkomen dat niet consumptief wordt besteed. B. vinden ook plaats bij ondernemingen (nl. als een gedeelte bespuiting
bespuiting Behandeling van gewassen met bestrijdingsmiddelen, gewoonlijk door bespuiting met of verneveling van in water opgeloste, geëmulgeerde bessen
Besse, Georges Noël (1927-1986) Frans industrieel. Kreeg in 1982 de leiding van het genationaliseerde chemie- en aluminiumconcern Péchiney,
bessen (besvruchten) Sappige vruchten, na bevruchting ontstaan uit vruchtbeginsels van meerjarige, houtige gewassen, bijv. rode bes, druif, tomaat. Besse, Georges Noël
best of seven
best of seven Een wedstrijdenreeks in een finaleronde, bestaande uit zeven wedstrijden, welke om en om uit en thuis gespeeld kunnen worden. De bestaanseconomie
bestaanseconomie (subsistence economy) Economisch systeem waarin de productie van goederen afgestemd is op de behoeftenbevrediging van de
bestaansminimum (België)
bestaansminimum (België) Recht op (vrij laag) leefgeld, ingevoerd bij de wet van 7 augustus 1974. Iedere meerderjarige in België verbljvende Belg
beste bestaande techniek
beste bestaande techniek (Best Technical Means, BTM) Techniek die op het moment van schrijven het grootst mogelijke effect heeft (op de bestrijdi
beste uitvoerbare techniek
beste uitvoerbare techniek (Best Practicable Means, BPM) Techniek die op het moment van schrijven het grootst mogelijke effect heeft (bij de bestri
bestedingen
bestedingen Aanwending van inkomen voor verwerving van goederen en diensten, hetzij consumptiegoederen (consumptieve bestedingen), hetzij bestedingen, nationale
bestedingen, nationale In een open economie de uitgaven voor gezinsconsumptie, de investeringen van ondernemingen en de overheidsuitgaven.
bestedingsbeperking
bestedingsbeperking Afremmen van de nationale bestedingen door de overheid. Dit kan o.m. gebeuren door bezuiniging op eigen uitgaven en door
bestedingsevenwicht
bestedingsevenwicht Situatie waarin de nationale bestedingen gelijk zijn aan het nationaal inkomen, bij volledige werkgelegenheid. Deze toestand bestemmingsplan
bestemmingsplan Gemeentelijk plan waarin aanwijzingen worden gegeven voor de bestemming van delen van het het grondgebied, zowel buiten de bestendig gebruikelijk geding
bestendig gebruikelijk geding Beding dat deel uitmaakt van een overeenkomst zonder dat het daarin uitdrukkelijk wordt genoemd. Wanneer bij bepaalde Bestendige Deputatie
Bestendige Deputatie (België) Dagelijks bestuur van de provincie, bestaande uit zes leden, gekozen uit en door de Provincieraad. De Bestendige Deputatie bestrijdingsmiddelen
bestrijdingsmiddel, breedspectrumbestrijdingsmiddel,
bestrijdingsmiddelen (ook: pesticiden, insecticiden) Middelen om ongewenste plantengroei (pesticiden) en schadelijke insecten (insecticiden) te bestrijden. Bestrijdingsmiddelenwet
Bestrijdingsmiddelenwet Wet die het gebruik van bestrijdingsmiddelen regelt. Bestrijdingsmiddelen kunnen slechts toegelaten worden na advies van
bestuur Richting geven aan en beslissen over zaken van algemeen of groepsbelang, tevens benaming voor organen die hiermee belast zijn. Doelt men bestuurskunde
bestuurskunde Wetenschap met als studieobject het openbaar bestuur, m.n. de doelmatigheid ervan, dit in tegenstelling tot het staats- en administra
bestuursrecht
bestuursrecht Recht met betrekking tot het functioneren van het openbaar bestuur; het geeft aan hoe de verschillende staatsinstellingen werken of dienen bestuursrechtspraak
bestuursrechtspraak (administratieve rechtspraak) Rechtspraak in bestuurszaken. Deze wordt sinds 1992 uitgeoefend door de administratieve kamers betaling
bèta-endorfine Ook ?-endorfine. Dit is de endorfine waar het meest onderzoek naar is gedaan. Deze stof verhoogt waarschijnlijk de tolerantie voor bèta-ritme
betaling In juridische zin niet alleen het voldoen van een geldschuld, maar het voldoen aan elke verplichting (zoals verrichten van arbeid op grond van betalingsbalans
betalingsbalans Een in geld uitgedrukt samenvattend overzicht van alle economische transacties van een land met het buitenland gedurende een bepaalde betalingsunie
betalingsunie Gebied waarbinnen een aantal landen nauw samenwerkt ten aanzien van het betalingsverkeer, dat meestal geheel wordt vrijgemaakt. Een bèta-endorfine
bèta-ritme Ook bèta-golven. Een bepaald patroon van elektrische hersenactiviteit zoals dat geregistreerd wordt op een elektro-encefalogram. Dit ritme Bete
Bete Stam in Ivoorkust, voornamelijk boslandbebouwers (ladangmethode). Kwamen in 1970 in opstand om onteigening van hun in gemeenschappelijk betekenen
betekenen Schriftelijk mededelen via een deurwaarder. Dit is voor bepaalde ambtelijke en gerechtelijke mededelingen (bijv. een dagvaarding) verplicht.
betekenis
betekenis (sociol.)
betekenis (sociol.) (zin) Centraal begrip in de symbolisch-interactionistische en fenomenologische richtingen in de sociologie. Het heeft betrekking betekenisprobleem
betekenis Datgene wat krachtens toewijzing met een woord wordt aangeduid, waardoor dat woord bij conventie met die aangeduide zaak samenhangt.
betekenisprobleem De problematische relatie tussen de inhoud van een woord en het bijbehorende concept. Dit komt doordat ieder woord voor elk betjak
betjak Indonesisch woord voor fietstaxi. Veel gebruikt vervoermiddel, vooral in Jakarta.
betonrot
betonrot De aantasting van beton en cement als gevolg van zure regen. De kooldioxide en zwaveldioxide doen het volume van het beton toenemen, betrekkingsleer
betrekkingsleer Theoretische stroming in de sociologie, vooral gevormd door de denkbeelden van de Duitser Leopold von Wiese (1876-1969). Volgens betrekkingswaan
betrekkingswaan De niet met de werkelijkheid overeenstemmende idee dat de handelingen van anderen speciaal op de eigen persoon zijn gericht. Als Bettelheim, Bruno
Bettelheim, Bruno (1903-1990) Amerikaans kinderpsycholoog. Bettelheim, een door Freud beïnvloed psychoanalyticus, specialiseerde zich in de behandeling Betuwelijn
Betuwelijn Naam voor een nieuwe goederenspoorlijn, die het Rotterdamse havengebied moet gaan verbinden met het Duitse achterland. In 1992 sloten beugelen
beugelen Een binnensport, gespeeld op een lemen baan met een lengte van ca. 10,5 m en een breedte van 5,15 m. Op 2,625 m van de achterste korte beul
beul (scherprechter) Ambtenaar belast met tenuitvoerlegging van dood-en lijfstraffen. In Nederland hadden in vroeger tijden veel steden en streken een beunhazerij
beunhazerij Onbevoegd uitoefenen van een beroep, d.w.z zonder de vereiste diploma's en/of vergunningen.
beurs
beurs Samenkomst van personen voor het sluiten van transacties in bepaalde goederen, die niet aanwezig zijn (behalve voor demonstratiedoeleinden). beurspolis
beurspolis Standaardpolis voor brand- en transportverzekeringen die door alle op de Rotterdamse en de Amsterdamse assurantiebeurs vertegenwoordigde beurtvaart
beurtvaart Binnenvaart langs vaste routes en op geregelde tijden, waarbij stukgoederen vervoerd werden. Deze vorm van expeditie werd bedreven met Beveren, Jan van
Beveren, Jan van (geboren 5 maart 1948) Nederlands voetballer, kwam als doelverdediger 32 maal uit voor het Nederlands elftal. Hij speelde voor Beveridge, William Henry
Beveridge, William Henry (1879-1963) Brits econoom, o.a. hoogleraar aan de London School of Economics. Publiceerde over werkloosheid, op welk bevolkingsprobleem
bevolkingsprobleem Verstoorde verhouding tussen enerzijds bevolkingsdichtheid, bevolkingsgroei en bevolkingsopbouw, anderzijds middelen van
bevolkingsregister
bevolkingsregister (persoonsregister) Register in elke gemeente waarin alle personen vermeld staan die in deze gemeente wonen. Van elke persoon
bevrachting
bevrachting Overeenkomst waarbij de ene partij (vervrachter) zich tegenover de wederpartij (bevrachter) verplicht scheepsruimte ter beschikking te bevredigen
bevredigen Het voorzien in de behoefte van het individu. Eten bevredigt een hongerig persoon, drinken een dorstig persoon en vrijen iemand die seksueel bevrijdingsbewegingen
bevrijdingsbewegingen Groepen en organisaties die met gebruik van militair geweld tegen de onderdrukking van een volk of klasse strijden. Bevrijdingsbewegingen bewaarneming
bewaarneming Overeenkomst waarbij iemand een een goed van een ander in bewaring neemt al of niet tegen betaling. Het oude BW sprak van bewaargeving. bewaarschool
bewaarschool Voorloper van het voormalige kleuteronderwijs, ontstaan in de 19e eeuw met de komst van de industrialisatie, zodat werkende ouders bewaring
bewaring Eerste fase van voorlopige hechtenis, kan zes dagen duren en één keer met zes dagen worden verlengd.
beweging, geïnduceerde (psychol.)
beweging, geïnduceerde (psychol.) Ook aetionome beweging. De waarnemingsillusie dat een stilstaand object beweegt, doordat in een ander deel bewijs (filos.)
bewegingsillusie
bewegingsillusie Het waarnemen van beweging zonder dat daar objectief aanleiding voor is. Er kunnen drie soorten genoemd worden: het autokinetisch bewegingsonscherpte
bewegingsonscherpte Onscherpte in een fotografische afbeelding, veroorzaakt door een lange belichtingstijd, gedurende welke of het voorwerp bewoog, bewegingsparallax
bewegingsparallax Wanneer het punt vanwaar wij zien wordt verplaatst, zullen de verschillende voorwerpen in ons blikveld op een andere snelheid bewegingsperspectief
bewegingsperspectief Een soort bewegingsparallax waarbij het niet gaat om bewegende voorwerpen in het blikveld, maar om de schijnbare bewegin
bewijs (filos.) Methode waarmee met behulp van logische regels uit een reeks van stellingen of wetten een conclusie wordt afgeleid (deductie). Voor bewijs (recht)
bewijs (recht) Het aantonen van de (on)juistheid van bepaalde feiten. In een burgerlijk proces moet dit gebeuren door de partijen. De rechter kijkt of bewijsmiddel
bewijsmiddel Datgene waardoor en waarmee bewezen wordt. In civiele zaken kan bewijs met alle middelen geleverd worden tenzij de wet anders bepaalt. bewindvoerder
bewindvoerder Een persoon of instelling die de vermogensbelangen van een ander waarneemt. Aanstelling van een bewindvoerder is in een aantal bewust
bewust 1. Intentioneel, doelbewust. Dit heeft drie aspecten: het willen van of het streven naar een doel, het bijbehorende gevoel, en het in de gaten hebben bewustzijn
bewustzijn De door de Duitse filosoof C. Wolff (1679-1754) geïntroduceerde term `bewustzijn' heeft een aantal betekenissen. Hij kan staan voor datgene bewustzijnsgraad
bewustzijnsgraad De helderheid van het bewustzijn of het niveau van aanspreekbaarheid. Hierin kunnen verschillende graden worden onderscheiden. bewustzijnspsychologie
bewustzijnspsychologie De eerste richting in de geschiedenis van de psychologie die zich losmaakte van het filosofisch denken (ca. tweede helft 19e bewustzijnsspanne
bewustzijnsspanne Ook bewustzijnsbreedte. De hoeveelheid elementen waar iemand zich tegelijkertijd bewust van kan zijn. In feite komt dit overeen bewustzijnstoestanden, bijzondere
bewustzijnstoestanden, bijzondere Situaties waarin de normale structuur van het bewustzijn doorbroken is. Dit gebeurt bijvoorbeeld tijdens het dromen bewustzijnsverruimende middelen
bewustzijnsverruimende middelen Ook psychedelica. Een aantal drugs die met elkaar gemeen hebben dat zij een verandering in het bewustzijn bewerkstellige
bewustzijnverruimende middelen
bewustzijnverruimende middelen Ook psychedelica. Een aantal drugs die met elkaar gemeen hebben dat zij een verandering in het bewustzijn bewerkstellige
Beyen-plan
Beyen-plan Plan uit 1952 van de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Johan Willem Beyen, waarin hij suggereerde te komen tot één grote bezetting
bezetting Ook cathexis. Begrip uit de psychoanalyse: het richten van de aangeboren seksuele energie (libido) op een voorwerp of persoon, die voor bezettingsgraad
bezettingsgraad Verhouding tussen het aantal plaatsen dat bezet is en het aantal dat maximaal bezet zou kunnen zijn. Wordt gebruikt in tal van vakgebieden, bezigheidstherapie
bezigheidstherapie Aanbieden van een zinvolle vorm van tijdsbesteding aan langdurig zieken in ziekenhuizen, verpleegtehuizen en verzorgingstehuizen. bezinken
bezinken (sedimenteren) Uitzakken van kleine deeltjes door de zwaartekracht. De bezinkingssnelheid is afhankelijk van de grootte van de deeltjes.
bezinkveld
bezinkveld (ook:vloeiveld) Terrein waarop afvalwater wordt geloosd, dat hierdoor micro-organismen wordt gezuiverd. De werking is afhankelijk van bezit
bezit In het recht spreekt van bezit als iemand een zaak onder zich heeft alsof zij hem toebehoort. Aan deze schijn van eigenaarsmacht verbindt de wet bezoekhuwelijk
bezoekhuwelijk Huwelijk waarbij de man niet bij zijn vrouw woont, maar haar wel regelmatig bezoekt. Komt voor in zogenaamde matrilokale samenlevingen, bezwaarschrift
bezwaarschrift Rechtsmiddel tegen een rechterlijke of administratieve beschikking, bijv. in belastingzaken. Wie het niet eens is met de belastingaanslag, bezwaren
bezwaren Een last leggen op een vermogensbestanddeel, bijv. het verlenen van een hypotheek op het eigen huis.
B-finale
B-finale Een wedstrijd voor de deelnemers die strijden om de plaatsen 9 tot en met 16. Ook kleine finale genoemd.
BFL
BFL Belgian Football League, de organisatie die zich bezighoudt met het American football in België.
BGF
BGF Belgische Golffederatie, de organisatie die zich bezighoudt met het golf in België.
BHB
BHB Belgische Handbal Bond, de organisatie die zich bezighoudt met het zaalhandbal in België.
Bhil
Bhil Volk in West-India. Het zijn voornamelijk landbouwers, die rijst en gierst als hoofdproduct hebben. Hun taal is verwant aan het Gujarati en behoort Bhoemy
Bhoemy (Bhumy) Volk in West-Bengalen en Bihar (India). Het zijn voornamelijk rijstbouwers (terrasbouw). Zij zijn georganiseerd in patrilineale, Bhutia
Bhutia (Bhote) Van oorsprong Tibetaans volk, tegenwoordig woonachtig in Bhutan, Nepal en Sikkim. Voornamelijk landbouwers (terrasbouw) en veetelers. Biaggi, Massimiliano
Biaggi, Massimiliano (geb. 1971) Italiaans motorwegracer, behaalde zijn eerste internationale titel in 1991, toen hij Europees kampioen werd. Hij behaalde bias (psychol.)
bias (psychol.) Een houding ten opzichte van een bepaalde theorie, mening of onderwerp, die onbewust het eigen oordeel vertekent. Een experimentator bias (sociol.)
bias (sociol.) Iedere vorm van fouten bij een experimentele procedure die er voor zorgt dat een vertekening optreedt. Dit kan bijvoorbeeld ontstaan biatlon
biatlon Een combinatie van langlaufen en geweerschieten: de deelnemers leggen een langlauftraject af, waarbij elke vier km een serie van vijf schoten Bibeb
Bibeb (eig. E.M. Lampe-Soutberg; geb. 1922) Nederlands journaliste, gespecialiseerd in zeer kritische interviews, vrijwel alle in Vrij Nederland gepubliceerd. bibliografie
bibliografie (boekbeschrijving) Boekenlijst of literatuuropgave. Lijst van boeken van een bepaald auteur of op een bepaald gebied. Een bibliografie bibliomanie
bibliomanie Overdreven zucht tot het verzamelen van boeken. Zo bracht de Engelsman Richard Heber (ca. 1830) meer dan 150.000 boeken onder in bibliotheek
bibliotheek (Gr.: thèkè = bewaarplaats) Geordende verzameling boeken (boekerij), tijdschriften, handschriften, bladmuziek en/of andere schriftelijke Bibliothèque Nationale
Bibliothèque Nationale Oudste nationale bibliotheek, gevestigd in Parijs. Ontstond als Bibliothèque du Roi onder Karel V (reg. 1364-80). Werd in bicultureel onderwijs
bicultureel onderwijs Vorm van onderwijs waarbij aan kinderen van bijvoorbeeld buitenlandse werknemers naast het gangbare Nederlandse onderwij
bidet
bidet Zitbad met spoeling. Komt in Nederland vrijwel niet voor, in België incidenteel. Wordt daarentegen in Frankrijk en Zwitserland als een normale bier
bier Zwak alcoholische, kooldioxidehoudende drank, verkregen uit gerstemout, hop, gist en water. Waarschijnlijk de oudste alcoholische drank ter wereld; bier, bockbier,
bier, lagerbier,
bier, pilsener
bier, pilsener Biersoort genoemd naar de Tsjechische stad Pilsen (tegenwoordig Plzen). Heeft een stamwortgehalte (percentage onvergiste mout) van bieslook
bieslook (Allium schoenoprasum, narcissenfamilie, Amaryllidaceae) Gekweekte en wilde plant, voorkomend in weilanden. Bloeiend in de voorzomer biet, gewone
biet, gewone (Beta vulgaris, familie ganzenvoetachtigen, Chenopodiaceae) Plant met veel gecultiveerde variëteiten, onder te verdelen in: groentege
biet, rode
biet, rode (Beta vulgaris var. rubra, kroot) Plant met sterk verdikte wortel met opvallend rode kleur, veroorzaakt door anthocyaankleurstoffen. Kleurstof biet, suikerbiet,
bifurcatie Splitsing van de aorta in de twee darmbeenslagaders ter hoogte van de vierde lendewervel of die van de luchtpijp in de twee hoofdbronchi big
big Jong varken dat door de zeug wordt gezoogd. Na ongeveer een jaar verlaat het jong de moeder, maar blijft nog een tijd met broers en zusters samen.
big man
big man In cultureel-antropologische literatuur over Melanesië gebruikte term voor invloedrijke personen in een acefale sociale organisatie. Een big bigamie
bigamie Delict dat bestaat uit het aangaan van een huwelijk door iemand die al getrouwd is of weet dat zijn/haar partner reeds een echtgenoot heeft.
Bihari
Bihari Gebruikelijke naam voor de circa 1 miljoen moslims die in 1947 uit de Indiase deelstaat Bihar naar Oost-Pakistan emigreerden. Vormden daar bijbelse archeologie
bijbelse archeologie Bijbelse archeologie is een wetenschap die zich bezighoudt met bijbelse oudheden. De meeste belangstelling bestaat voor oudheidkundige bijen
bijen (superfamilie Apoidea, orde vliesvleugeligen, Hymenoptera) Insekten, meestal levend in grote volken, die vooral bestaan uit onvruchtbare vrouwtjes bijgeloof
bijgeloof (superstitie; Lat. superstitio) 1. Het begrip bijgeloof houdt een kritiek in: wat men bijgeloof noemt, wijst men af. Uitgangspunt voor beoordeling bijkomende straf
bijkomende straf Meestal, maar niet altijd, in combinatie met de hoofdstraf opgelegde straf. De bijkomende straffen zijn: verbeurdverklaring, openbaarmaking bijlzalmen
bijlzalmen (familie Gasteropelecidae, orde karperachtigen, Cypriniformes) Kleine (tot 9 cm) zoetwatervissen, de enige werkelijk 'vliegende vissen'. bijnamen
bijnamen Namen die in plaats van iemands eigenlijke naam of als toevoeging daaraan gebruikt worden. Vaak zijn bijnamen spottend bedoeld, maar Bijnkershoek, Cornelis van
Bijnkershoek, Cornelis van (1673-1743) Nederlands jurist, studeerde achtereenvolgens theologie en rechten aan de hogeschool in Franeker, waar bijscholing
bijscholing Verwerving van nieuwe kennis en vaardigheden voor een vak of beroep dat iemand al uitoefent. Doorgaans is bijscholing noodzakelijk bijstand
bijstand Sociale uitkering op grond van de (herhaaldelijk gewijzigde) Algemene bijstandswet (ABW; 1963). Deze wet heeft tot doel iedere ingezetene bijzonder onderwijs
bijzonder onderwijs Onderwijs waarvan het bestuur niet door rijk of gemeente wordt gevormd. Voldoen dergelijke vormen van onderwijs aan bepa
bijzondere leermeester
bijzondere leermeester Belgische benaming voor een onderwijzer (vakonderwijzer), die slechts één specifiek vak geeft (bijv. gymnastiek of godsd
bijzondere rechtspleging
bijzondere rechtspleging Berechting na de Tweede Wereldoorlog van personen die gedurende de Duitse bezetting hadden samengewerkt (gecollaboreerd)
bijzondere verbruiksbelasting
bijzondere verbruiksbelasting (bvb) Extra omzetbelasting op motorrijwielen en personenauto's, ingevoerd in 1969 met een uniform tarief van 15%. Bikila, Abebe
Bikila, Abebe (Mout 7 augustus 1932-Addis Abeba 25 oktober 1973) Ethiopisch atleet, maakte furore door blootsvoets de marathon van de Olympische Biland, Rolf
Biland, Rolf (geboren 1 april 1951) Zwitsers zijspancoureur, debuteerde in 1974 in het Grand Prix-circuit. Hij behaalde met zijn vaste bakkenist Kurt bilateraal
bilateraal Tweezijdig. Bilateraal verdrag: verdrag tussen twee staten.
Bilde, Gilles de
Bilde, Gilles de (geboren Brussel 9 juni 1971) Belgisch voetballer, kwam als aanvaller tienmaal uit voor het Belgisch elftal. Speelde resp. voor Zellik biljarten
biljarten Een binnensport voor twee spelers, gespeeld op een biljarttafel van 1,15 m bij 2,30 m. Bedoeling is caramboles te scoren door met een keu bill
bill Engels woord voor wetsontwerp of wissel (bill of exchange). De Engelse Bill of Rights (1689) bevatte o.a. een regeling van de troonopvolging (stadhouder-Bill of Attainder
Bill of Attainder Besluit van de beide huizen van het Engelse Parlement en bekrachtigd door de koning, waarbij een politieke misdadiger werd veroordeeld, Bill of Rights
Bill of Rights Benaming van de eerste tien amendementen van de Amerikaanse grondwet, zoals in 1791 door George Washington (1732-1799) gefor
billijkheidstheorie
billijkheidstheorie Een verzamelnaam voor een aantal theorieën, vooral afkomstig uit de sociale psychologie, die er van uitgaan dat de bijdragen die bimetalliek geldstelsel
bimetalliek geldstelsel (Ook: dubbele standaard) Geldstelsel gebaseerd op munten van twee metaalsoorten (meestal goud en zilver). Tussen deze me
bindend advies
bindend advies Bindende uitspraak van derde(n) over de uitleg van een overeenkomst (contract). In veel contracten wordt een bepaling opgenomen binding (psychol.)
binding (psychol.) In de psychoanalyse het vastleggen van energie of libido. Hierdoor kan een min of meer blijvende constellatie van gevoelens ontstaan, Binet-Simon-schaal
Binet, Alfred (1857-1911) Frans psycholoog, vanaf 1895 directeur van het psycho-fysiologisch laboratorium van de Sorbonne. Ontwierp in opdracht Binford, Lewis
Binet-Simon-schaal De eerste intelligentietest, uit 1905. Binet en Simon hadden dertig opgaven opgesteld met een opklimmende moeilijkheidsgraad. Binet, Alfred
Binford, Lewis (geb. 1930) Amerikaans prehistorisch archeoloog. Belangrijk vertegenwoordiger van de zgn. nieuwe archeologie die ook een grote invloed binnenhaven
binnenhaven (ook: rivierhaven, meerhaven) Haven gelegen aan een rivier of meer. Deze havens bevinden zich vooral in gebieden met industrieconcentraties Binnenhof
Binnenhof Plein met parlementsgebouwen in het oudste centrum van 's-Gravenhage. In het midden van de 13e eeuw bouwde de Hollandse graaf Willem Binnenlandse Veiligheidsdienst
Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) Rijksdienst, ressorterend onder het ministerie van Binnenlandse Zaken, die op grond van de Wet op de inlichtingenbinnenvaart
binnenvaart Vervoer over waterwegen in het binnenland. Tegenwoordig is dit vooral het transport van bulkgoederen, zoals zand, cement, veevoeder biochemisch zuurstofverbruik
biochemisch zuurstofverbruik (BZV, Biochemical Oxygen Demand = BOD) Zuurstofverbruik als gevolg van de bacteriële afbraak van organische biocide
biocide Stof die giftig is voor alle levensvormen. Toegepast als bestrijdingsmiddel van levende organismen in afgesloten ruimten (huizen, kassen). O.biocoenose
biocoenose (levensgemeenschap) Alle organismen die in een biotoop voorkomen; te verdelen in producenten, consumenten en reducenten. Binnen bioconcentratiefactor
bioconcentratiefactor (BCF) De verhouding tussen de concentraties van een stof in een organisme (bijv. een vis) en het hem omringende medium (
biocriminologie
biocriminologie Controversiële stroming binnen het onderzoek naar misdaad, overtreding en afwijkend gedrag. Uitgangspunt vormt de al eeuwenoude biodegradatiefactor
biodegradatiefactor (BDF) De mate waarin een stof volledig kan worden afgebroken door biologische (enzymatische) reacties.
bio-energetica Richting in de psychotherapie die ontwikkeld is door de Amerikaanse psychiater Alexander Lowen. Ze is verwant aan de oerschreeuwtherapie bio-industrie
biofeedback
biofeedback Een bijzondere vorm van feedback. Een proefpersoon krijgt hierbij via apparatuur informatie over zijn eigen lichamelijke reacties. Dit biografische methode
biografische methode (Eng: life history approach) Een voornamelijk kwalitatieve methode van wetenschapsbeoefening, die van oudsher werd gebru
bio-industrie Veeteelt op industriële wijze die niet aan grond gebonden is. De dieren staan dicht opeen in stallen, kooien e.d., met een centrale aanvoer bio-insecticiden
bio-insecticiden (biologische bestrijdingsmiddelen) Levende organismen gekweekt om schadelijke organismen uit te roeien, Zo kan men bijv. in een bipolaire uitstroming
Biological Oxygen Demand
Biological Oxygen Demand (BOD-waarde, biologisch zuurstofverbruik) Aantal milligrammen zuurstof dat onder gegeven omstandigheden per liter biologisch determinisme
biologisch determinisme Aanduiding voor de volstrekt achterhaalde, maar hardnekkig terugkerende opvatting dat het menselijk gedrag te herleiden
biologische beschikbaarheid
biologische beschikbaarheid De mate en snelheid waarmee vreemde stoffen door een organisme worden opgenomen en uitgescheiden, in relatie tot biologische bestrijdingsmethode
biologische bestrijdingsmethode Bestrijding van ongedierte zonder gebruikmaking van bestrijdingsmiddelen; vooral door het inzetten van natuurlijke biologische organische verontreiniging
biologische organische verontreiniging Waterverontreiniging door virussen, bacteriën en andere ziekteverwekkende micro-organismen uit menselijke biologische ouders/sociologische ouders
biologische ouders/sociologische ouders Biologische ouders zijn de ouders die een kind verwekt hebben. Zij zijn in het algemeen wel, maar niet biologische recycling
biologische recycling Proces waarbij stoffen een deel van de natuurlijke kringloop nog eens doorlopen. Wanneer bijv. een afvaleter de uitwerpselen biologische volwassenheid/sociale volwassenheid
biologische volwassenheid/sociale volwassenheid In de sociale wetenschappen gemaakt onderscheid tussen in staat tot voortplanting zijn (biologische biologische zuivering
biologische zuivering Zuivering van afvalwater en verontreinigde grond, gebaseerd op het vermogen van micro-organismen om organische stoffen
biomassa
biomassa 1. Drooggewicht (na wateronttrekking) van de totale organische stof die per oppervlakte-eenheid geproduceerd wordt. Kan van iedere schakel biopsychologie
biopsychologie Richting in de psychologie die de nadruk legt op biologische determinanten van het gedrag. Andere factoren, zoals sociale, worden biotische factoren
biotische factoren Het geheel van levende omgevingsfactoren die inwerken op levende organismen, bijv. predatie, voedsel, beschuttingsmogelijkheden biotoop
biotoop Leefgebied waar de omstandigheden min of meer vergelijkbaar zijn en waar een bepaalde kenmerkende groep organismen (levensgemeenschap biotoopvernietiging
biotoopvernietiging Vernietiging van het leefmilieu, waardoor het voortbestaan van planten en dieren indirect wordt bedreigd. Bijv. het kappen van bio-energetica
bipolair-depressief syndroom Ook tweezijdige stoornis. Een stemmingsstoornis waarin zowel manische (overdreven opgewekte) als depressieve episodes Birmanen
bipolaire uitstroming Asymmetrische gasuitstroming van een hemellichaam, meestal een jonge ster of protoster. Het gas wordt in twee tegenovergestelde bipolair-depressief syndroom
Birmanen (Burmani) Belangrijkste bevolkingsgroep van de staat Birma. De Birmanen wonen in het vruchtbare laagland. Rijstbouw is hun belangrijkste biseksualiteit
biseksualiteit Een combinatie van zowel een homo- als heteroseksuele gerichtheid. Strikt genomen is eigenlijk iedereen biseksueel, want een zuivere biseksuele godheid
biseksuele godheid In sommige primitieve culturen voorkomende voorstelling van een opperwezen dat tegelijk man en vrouw is. De biseksuele godheid biseksuele ziel
biseksuele ziel In sommige primitieve culturen in Afrika en Azië voorkomend idee van een tweeslachtig (mannelijk en vrouwelijk) levensprincipe, Bissa
Bissa Stam die voornamelijk in Burkina Fasos en West-Nigeria voorkomt. Het zijn voornamelijk savannelandbouwers met gierst als hoofdproduct. bit
bit 1. Eenheid van informatie, gelijk aan één ja- of nee-beslissing. Vooral gebruikt in de computertechniek, waarin alle informatie via ja/nee- beslissingen BJSBA
BJSBA Belgian Jet Sport Boat Association, de organisatie die zich bezighoudt met het jetskiën in België.
Black Belt
Black Belt (Eng.: zwarte gordel) Begrip dat in de VS gebruikt wordt voor de zuidelijk staten (en soms voor stadsdelen) met een overwegend zwarte black box
black box 1. Volgens de behavioristen dat deel van de menselijke psyche en bewustzijn dat niet kenbaar is. De behaviorist beperkt zich derhalve tot Black Country
Black Country 1. Sterk vervuild gebied als gevolg van de extreem vervuilende industrie ten tijde van de Industriële Revolutie in de 19e eeuw. Het gebied Black mask
Black mask Het meest bekende en belangrijke van de Amerikaanse pulpmagazines uit de jaren twintig en dertig. Het werd in 1920 opgericht en beleefde Black Thai
Black Thai (Zwarte Thai) Volk in Laos met meer dan 100.000 leden (Zwarte en Witte Thai tellen samen ca. 320.000 leden). Het zijn vnl. landbouwers black-out
black-out 1. Een begrip van gevechtspiloten die bij het maken van zeer scherpe bochten een ogenblik kennen waarin zij tijdelijk niets zien. Dit wordt Bladergroen, Wilhelmina Johanna
Bladergroen, Wilhelmina Johanna (1908-1983) Nederlands orthopedagoge en kinderpsychologe, hoogleraar orthopedagogiek te Groningen (1966-bladgroenten
bladgroenten Gewassen waarvan de bladeren als groente gegeten worden, zoals andijvie en sla. Spinazie, een bladgroente
bladherbicide
bladherbicide Onkruidbestrijdingsmiddel dat op de bladeren verstoven wordt en zo in de plant dringt.
bladspiegel
bladspiegel Pagina-omvang.
Blalock jr., Hubert Morse
Blalock jr., Hubert Morse (geb. 1925) Amerikaans socioloog en methodoloog. Auteur van 'Social statistics' (1960), een van de belangrijkste inleidi
blanc de blancs
blanc de blancs Wijn die gemaakt is van uitsluitend witte druiven, ook champagne (Côte des Blancs). De meeste champagne wordt gemaakt van witte blancheren
blancheren Gedurende korte tijd in kokend water leggen van groenten. Dit spaart vitaminen.
Blangé, Peter
Blangé, Peter (geb. 1964) Nederlands volleyballer, speelde 449 maal voor het Nederlands team. Blangé kwam van 1979 tot 1986 uit voor Starlift Voorburg Blankers-Koen, Fanny
Blankers-Koen, Fanny (geb. 1918; bijnaam de 'vliegende huismoeder') Nederlands atlete, actief van 1935 tot 1956, behaalde 58 Nederlandse en 5 blauwboekjes
blauwboekjes Pamfletten, schotschriften, volksboekjes uit de 16e-18e eeuw, zo genoemd naar de blauwe omslag. Ze werden veelal huis-aan-huis verkocht. blauwdruk
blauwdruk Lichtdrukprocédé met ijzerzouten voor reproductie van technische tekeningen. Hierbij verkrijgt men een negatief van het origineel. Wordt blauwe wimpel
blauwe wimpel Symbolische onderscheiding sinds 1838 voor het schip dat het snelst de Atlantische Oceaan is overgestoken (sinds 1935 het traject blauwgrasland
blauwgrasland Voedselarm, onbemest graslandtype, voorkomend in gematigde streken op vochtige grond. Zeer soortenrijke samenstelling, waaronder blauwmaanzaad
blauwmaanzaad (slaapbol, Papaver somniferum, klaproosfamilie, Papaveraceae) Gewas uit Klein-Azië, bekend door het melksap dat opium levert. bleekmiddelen
bleekmiddelen Chemicaliën die een ontkleurende werking hebben. De meeste bleekmiddelen berusten op het chemisch omzetten van gekleurde producten bleekmiddelen, optische
bleekmiddelen, optische (optische witmakers) Kleurstoffen die toegevoegd worden om een kleurafwijking te compenseren; vooral voor vergeeld papie
bleekselderij
bleekselderij (Apium graveolens, schermbloemenfamilie, Umbelliferae) Plant met donkergroene geveerde bladeren; schermen zeer kort met onopvallend BLEU
BLEU (Belgisch-Luxemburgse Economische Unie) Economische en monetaire unie tussen België en Luxemburg, opgericht in 1921. Beide landen stelden Blijlevens, Jeroen
Blijlevens, Jeroen (geb. 1971) Nederlands wielrenner, behoort tot de snelste sprinters van het internationale wegpeloton. Hij behaalde zijn eerste etappezege blind experiment
blind experiment Een in de sociale wetenschappen gebruikte manier om experimenten uit te voeren of een psychologische test af te nemen. De centrale blinddiagnose
Blind, Dirk Franciscus (Danny) (geboren Oost-Souburg 1 augustus 1961) Nederlands voetballer, kwam als verdediger 37 maal uit voor het Nederlands Blitz, Gérard
blinddiagnose Het bepalen wat er met iemand aan de hand is, zonder dat allerlei achtergrondinformatie is gegeven die er voor kan zorgen dat een bias blindschaak
blindschaak Vorm van schaken waarbij tenminste een der spelers niet over bord en stukken beschikt. Philidor was de eerste die tegen meer dan één Blind, Dirk Franciscus (Danny)
Blitz, Gérard (1909-1979) Belgisch zwemmer en waterpolospeler die een record aan edelmetaal bij elkaar zwom. Hij won 36 Belgische, 2 Britse en Bloedartikelen
Bloedartikelen Zes wetsartikelen uitgevaardigd in 1539 door Hendrik VIII, waarbij ieder die de transsubstantiatieleer, de mis, de biecht en het celibaat bloedbroederschap
bloedbroederschap Verbond tussen mannen tot trouw en hulp bij gevaren, ceremonieel bekrachtigd door drinken of mengen van elkaars bloed. Komt bloeddoping
bloeddoping Een vorm van doping, die bestaat uit het kort voor een wedstrijd toedienen van bloed. De procedure is als volgt: twee à drie weken voor bloedschennig kind
bloedschennig kind Kind uit een relatie tussen personen die op grond van een te nauwe verwantschap niet met elkaar mogen huwen, bijv. broer en bloedverwantschap
bloedverwantschap (consanguiniteit) Familiebetrekking. Bloedverwantschap is de betrekking tussen personen die rechtstreeks van elkaar afstammen bloedvlag
bloedvlag Oorspronkelijk rode seinvlag op oorlogsschepen, later ook op piratenschepen. In het laatste geval werd de bloedvlag gehesen om het aangevallen bloedwraak
bloedwraak (vendetta) Wraak van de familie van degene die gedood is, op de dader en diens familie.
bloem (meel)
bloem (meel) Gemalen en gezeefde graankorrels zonder zemelen (eiwitrijke zaadvliezen). Om bloem te ontkleuren (bleken) gebruikt men oxidatiemiddelen bloemisterij
bloemisterij Verzamelnaam voor teelt en verkoop van snijbloemen, potplanten, trekheesters en perkplanten.
bloemkool
bloemkool (Brassica oleracea var., kruisbloemenfamilie, Cruciferae) Belangrijke groente, verbouwd in de volle grond, uitsluitend met de hand geoogs
blokboek
blokboek Boek gedrukt met een houtblok waarop de tekst en illustratie voor één pagina was gesneden. Deze methode van drukken was gebruikelijk blokkade
blokkade Oorspronkelijk: afsluiting van vijandelijke havens en kustgebieden voor alle verkeer naar en van zee. Tegenwoordig: afsluiting van alle verbindingen blokkeren
Blokker, Jan Andries (geb. 1927) Nederlands schrijver en filmcriticus. Blokker heeft een veelzijdige loopbaan. Hij schreef romans, kinderboeken, blokvorming
blokkeren Het aan de vrije beschikking van de rechthebbende onttrekken van met name banktegoeden of -kredieten, bijv. na beslaglegging.
blokkering (psychol.)
blokkering (psychol.) Belemmering van gedachten, gevoelens of handelingen door een tegelijkertijd optredende tegenstrijdige gedachte, emotie of Blokker, Jan Andries
blokvorming De aaneensluiting van een aantal landen op het terrein van het internationale betalingsverkeer. Handelspolitieke samenwerking van bepaalde Blokzijl, Marius Hugh Louis Wilhelmus (Max)
Blokzijl, Marius Hugh Louis Wilhelmus (Max) (1884-1946) Nederlands journalist en chansonnier. Was verslaggever bij het Algemeen Handelsblad, Blonsky, Pavel Petrovitsj
Blonsky, Pavel Petrovitsj (1884-1941) Russisch pedagoog en psycholoog. Vooral bekend door zijn invloedrijk werk `De arbeidsschool' (1918), waarin
Bloom, Benjamin Samuel
Bloom, Benjamin Samuel (geb. 1913) Amerikaans psycholoog en onderwijskundige, die op een aantal gebieden belangrijk werk heeft verricht. In bloot eigendom
bloot eigendom Eigendom van een zaak waarop het recht van erfpacht, opstal of vruchtgebruik rust.
blootvoetskiën
blootvoetskiën Een onderdeel waarbij men geen gebruik maakt van waterski's, maar zich op de blote voeten door een boot met een snelheid van 60 blozen
blozen Het rood worden van de wangen en soms ook de hals als gevolg van verlegenheid of schaamte. De roodheid ontstaat doordat de normale bloedvatvernauwing Blumer, Herbert
Blum, Alan R. (geb. 1935) Amerikaans/Canadees socioloog. Blum was aanvankelijk georiënteerd op de etnomethodologie, maar ontwikkelde later in BMF
Blumer, Herbert (geb. 1900) Amerikaans socioloog en sociaal-psycholoog. Als belangrijk vertegenwoordiger van de zogenaamde Chicago School Blum, Alan R.
BMF Belgische Motorboot Federatie, de organisatie die zich bezighoudt met de motorbootsport in België.
Boas, Franz
Boas, Franz (1858-1942) Duits-Amerikaans geograaf en antropoloog, een der grondleggers van de antropologie in de VS. Stimuleerde eigen veldonderzoek Bobet, Louis (Louison)
Bobet, Louis (Louison) (Saint-Méen-le-Grand 12 maart 1925-Biarritz 13 maart 1983) Frans wielrenner, won driemaal de Tour de France (1953, 1954,
Bobo
Bobo (Bwa) Negerstam van de Voltagroep, in Burkina Faso. De Bobo spreken een Soedantaal en zijn beroemd om de kleurige, sterk gestileerde maskers bobsleeën
bobsleeën Een sport, waarbij men op een speciaal geconstrueerde slee een bochtig traject aflegt. Er zijn wedstrijdbobsleebanen en natuurbanen. Er BOC
BOC Belgisch Olympisch Comité, de organisatie van de Olympische Spelen in België, opgericht in 1906.
bock- (bokbier) Donker, roodachtig bier met een stamwortgehalte van 16% of hoger en alcoholpercentage van ca. 6,5.
bocksbeutel
bocksbeutel Platte fles, gebruikt voor wijnen uit het Westduitse Frankenland.
Boddaert, Elisabeth
Boddaert, Elisabeth (1866-1948) Nederlands verpleegster en armenverzorgster, die zich bezighield met opvoeding van schoolgaande, moeilijk opvoedbare bodembescherming
bodembescherming Bescherming van de bodem tegen verontreiniging door (schadelijke) stoffen die niet in grote gehalten in de bodem thuishoren. Bodembeschermingsgebied
bodembescherming, Wet
bodembescherming, Wet Milieuwet van 1986 ter bestrijding van bodemverontreiniging. Het is een zgn. raamwet met algemene regels die nader uitge
Bodembeschermingsgebied Gebied waarin de kwaliteit van de bodem bijzondere bescherming behoeft.
bodemerij
bodemerij Oude, al bij de Grieken voorkomende zeeverzekering, tevens vorm van krediet. De eigenaar van schip of lading ging vóór de reis een lening bodemfactoren
bodemfactoren (edafische factoren) De invloed van de verschillende bodemeigenschappen op de samenstelling van de flora en fauna, bijv. de grond
bodemonderzoek
bodemonderzoek Onderzoek naar de kwaliteit van de bodem. Er kunnen diverse redenen zijn om een bodemonderzoek te doen. Als eerste kan het bodemsanering
bodemsanering Schoonmaken van de bodem die ernstig verontreinigd is. Een bodem is ernstig verontreinigd wanneer de interventiewaarden overschreden bodemsaneringstechnieken
bodemsaneringstechnieken Technieken om een ernstig verontreinigde bodem te saneren. Bodemsaneringstechnieken kunnen onderscheiden worden bodemverontreiniging
bodemverontreiniging Term die wordt gebruikt voor het diffuus of lokaal toevoegen van relatief hoge gehalten schadelijke stoffen aan de bodem, bijvoorbeeld body building
body building Een sport waarbij men door het trainen van specifieke spiergroepen de contouren van het lichaam benadrukt. Wedstrijden bestaan uit Boebka, Sergej
Boebka, Sergej (geb. 1963) Oekraïens polsstokhoogspringer, vestigde in 1984 te Bratislava voor de eerste maal een wereldrecord met 5,85 m. Een boeddhisme 7. boeddhisme en maatschappij
boeddhisme 7. boeddhisme en maatschappij Het boeddhisme, oorspronkelijk een op 'het verlossen van de menselijke ziel uit het aardse lijden' boedelkrediet
boedelkrediet Een bankkrediet dat aan strikte voorwaarden gebonden is, ten aanzien van gebruik en zekerheden, en ter beschikking wordt gesteld tijdens boedelscheiding
boedelscheiding Scheiding en verdeling van een gemeenschappelijk vermogen onder de verschillende gerechtigden. Het BW geeft regels voor de verdeling boeier
boeier Platbodemjacht, ca. 15 m lang met gaffel-, fok- en kluiverzeil. Van Franse oorsprong en daterend van de 15e eeuw.
Boeing Airplane Company
Boeing Airplane Company Vliegtuigfabriek in Seattle (VS), in 1916 opgericht door William Edward Boeing (1881-1956). Beleefde een grote expansie
boek
boek Samengevoegde vellen papier of perkament waarop een tekst geschreven of gedrukt staat. Sinds de uitvinding van de boekdrukkunst wordt de boekbinden
boekbinden Samenvoegen van bedrukte vellen tot een boek. Gebeurde vroeger met de hand, tegenwoordig vrijwel altijd met volautomatische machines. boekblok
boekblok De ingenaaide boekvellen zonder band.
boekdruk
boekdruk (hoogdruk) Druktechniek met een drukvorm met verhoogde delen waarop de inkt wordt aangebracht. Oudste, eenvoudigste, en nog steeds boekdrukkunst
boekdrukkunst Het staat vrijwel vast dat in Europa de boekdrukkunst d.w.z. het drukken met losse letters (daarvoor kende men reeds het blokboek, boekenweek
Boeke, Cornelis (Kees) (1884-1966) Nederlands ingenieur, vredesactivist en onderwijsvernieuwer. Stichtte in 1926 op basis van aan de quakers on
boekenweek De boekenweek is een jaarlijkse promotieweek voor het boek, die georganiseerd wordt door de Stichting Collectieve Propaganda van Boekesjohatto
Boekesjohatto Wetten die voor de Japanse militaire klasse en vooral de feodale heersers (daimio's) door shogun Hidetada (reg. 1605-23) werden uitgevaardigd. Boeke, Cornelis (Kees)
boekhouden
boekhouden Vastlegging en verwerking van financiële gegevens volgens een bepaald systeem. De boekhouding geeft een doorlopend inzicht in de boekhoudprogramma
boekhoudprogramma Programma waarmee een bedrijfsboekhouding kan worden gevoerd. Vervangt het ouderwetse kasboek.
boekjaar
boekjaar Periode van 12 maanden tussen twee balansen. Het boekjaar wordt beëindigd door het afsluiten van de boekhouding over die periode. Het boekschuld
boekschuld Een van de vormen waarin de uitgifte van overheidsschuld kan geschieden; de andere is door het uitgeven van schuldbewijzen. De boekschulden boekwaarde
boekwaarde Bedrag waarvoor activa (bijv. productiemiddelen, schuldvorderingen) en passiva (bijv. schulden aan derden) in de boekhouding staan boekweit
boekweit (Fagopyrum esculentum, familie zuringachtigen, Polygonaceae) Cultuurgewas afkomstig uit Midden-Azië; gekweekt op schrale grond om Boerenpartij
Boer, Frank de
Boer, Frank de (geb. 1970) Nederlands voetballer (tweelingbroer van Ronald), begon bij de Hoornse club Zouaven, maar kwam al op jeugdige leeftijd Boer, Ronald de
Boer, Ronald de (geb. 1970) Nederlands voetballer (tweelingbroer van Frank), begon bij de Hoornse club Zouaven, maar kwam al op jeugdige leeftijd boetebeding
Boerenpartij (BP) Nederlandse politieke partij. De Boerenpartij (1959) kwam voort uit de Vereniging voor Bedrijfsvrijheid in de Landbouw (BVL) Boerjatië
Boerjatië Russische deelrepubliek in zuidoost-Siberië, 351.300 km2, 1.060.000 inw. (1995). Hoofdstad: Oelan-Oede. Bergachtig gebied, rijk aan bodemschatte
boernoes
boernoes (ook: burnous) Lange Arabische mouwloze, wollen mantel met capuchon. In de 19e eeuw een halflange cape, soms met capuchon, zowel
boetebeding (strafbeding) Clausule in een contract waarin bepaald wordt dat als één der partijen haar verplichtingen niet, niet op tijd of niet behoorlijk Bogarde, Winston
Bogarde, Winston (geb. 1970) Nederlands voetballer, kwam als linker vleugelverdediger twaalf maal uit voor het Nederlands elftal. Bogarde speelde Bogers, Wilhelmus Adrianus Johannes
Bogers, Wilhelmus Adrianus Johannes (1922-1987) Nederlands ondernemer. Bogers studeerde economie en econometrie in Tilburg en trad in 1950 Bogoljoebov, Efiem Dmitrijevitsj
Bogoljoebov, Efiem Dmitrijevitsj (1889-1952) Russisch/Duits schaakmeester die van grote invloed is geweest op de verbreiding van het schaken in Böhm-Bawerk, Eugen von
Böhm-Bawerk, Eugen von Oostenrijks econoom (1851-1914), o.m. hoogleraar economie in Wenen. Minister van Financiën (1895; 1897-98; 1900-boiler
boiler Ketel in gebruik als voorraadtoestel in warmwaterinstallaties voor het opwarmen van water, gewoonlijk tot 60 à 80°C.
Boissevain, Jeremy F.
Boissevain, Jeremy F. (geb. 1928) Canadees antropoloog, na 1966 hoogleraar in Nederland. Boissevain verrichtte jarenlang onderzoek op Malta en
bokking
bokking Koudgerookte, gezouten steurharing (= ongekaakte haring). De harderwijker is een gestoomde verse haring. De goudharing is een aan de buikzijde boksen
boksen Een sport, waarbij twee mannen punten scoren door stoten te plaatsen op het trefvlak (hoofd en romp) van het lichaam van de tegenstander, bolero (vest)
bolero (vest) Kort, tot het middel reikend, openstaand, mouwloos vest zonder knopen en knoopsgaten.
bolletjestrui
bolletjestrui Een witte trui die voorzien is van rode bollen en die wordt gedragen door de leider van het bergklassement.
Bom, Frits
Bom, Frits (geb. 1944) Nederlands journalist en televisiepresentator. Bom werkte eerst als havenarbeider, later als pr-man bij Thomsons Havenbedrijf. Bonampak
Bonampak Ruïnenstad in de Mexicaanse deelstaat Chiapas. Dit belangrijkste Maya-centrum werd in 1946 in het oerwoud ontdekt. Best bewaarde voorbeeld bond
bond (Bund, verbond) Organisatie van vrijwillig aaneengeslotenen. In het sociologische begrip bond worden groepssolidariteit en gemeenschappelijk bondscoach
bondscoach Oefenmeester van een sportbond, belast met selectie en training van de nationale ploeg. Hij bepaalt tevens de te volgen wedstrijdtactiek bondskanselier
bondskanselier (Bundeskanzler) Minister-president van Duitsland. Staat aan het hoofd van de federale regering. In de praktijk is hij leider van de grootste bondspresident
bondspresident (Bundespräsident) Staatshoofd van bondsstaten: in de Bondsrepubliek Duitsland wordt hij voor een termijn van vijf jaar gekozen door Bondsraad
Bondsraad (Bundesrat) In de Bondsrepubliek Duitsland de afvaardiging van de lid-staten (Länder); bestaat uit 41 leden met en 4 leden (uit West-Berlijn) bondsstaat
bondsstaat (federatie) Een vereniging van staten, die naar buiten optreden als één geheel en waarvan ook een deel van de binnenlandse aangelegenheden bonen
bonen (geslacht Phaseolus, vlinderbloemenfamilie, Papilionaceae) Plantengeslacht met 250 soorten, waarvan een groot aantal eetbaar is. Snijbonen
Bonger, Willem Adriaan
Bonger, Willem Adriaan (1876-1940) Nederlands jurist, socioloog en criminoloog. In zijn 'Criminalité et conditions économiques' (diss.; 1905) stelt bont
bont Geprepareerde huid van pelsdieren. Huiden van wilde dieren of daartoe gefokte dieren worden van vlees ontdaan, gelooid, geschoren en soms Bonte Was, De
Bonte Was, De Feministische uitgeverij, opgericht in 1974. Het is een collectief van vrouwen die door henzelf en/of andere vrouwen geschreven boeken bonusaandeel
bonusaandeel Gratis aandeel dat door de vennootschap aan haar aandeelhouders wordt verstrekt wanneer de reserves in verhouding tot het aandelenkapitaal Boogerd, Michael
Boogerd, Michael (geb. 1972) Nederlands wielrenner, boekte als amateur diverse zeges in grote wedstrijden en werd in 1994 beroepswielrenner. Hij boog, compositieboog,
Boom, KFC Belgische voetbalclub, opgericht in 1913. Stamnummer 58. Kleuren: blauwwit. Terrein: gelegen in het gemeentepark te Boom met 12.000 boon, bruine
boomnet
boomnet Zich vertakkend netwerk, waarbij iedere abonnee vanuit een zich vertakkende leiding met de centrale is verbonden. Wordt gebruikt voor massacommunicatie; boomstamkano
boomstamkano (dug-out kano) Door uitholling van een boomstam met vuur en/of bijlen gemaakte kano. Komt bij veel volken voor (o.a. op Nieuw-boomstructuur (med.)
boomstructuur (med.) Ook boomdiagram.In de anatomie en de fysiologie een organische structuur die door zijn vertakkingswijze aan een boom doe
Boomtest
Boomtest Door K. Koch ontworpen test. Hij gaf proefpersonen de opdracht een boom te tekenen en probeerde aan de hand daarvan persoonlijkheidsaspecten Boom, KFC
boon, bruine (Phaseolus vulgaris var., vlinderbloemenfamilie, Papilionaceae) Planten op grote schaal in onze streken gekweekt om de zaden die als boon, tuinboon,
boon, witte
boon, witte (Phaseolus vulgaris var., vlinderbloemenfamilie, Papilionaceae) Planten in onze streken gekweekt, gevoelig voor nachtvorst. Vele vormen: boordroeiboot
boordroeiboot Een (wedstrijd)boot waarvan elke roeier slechts één riem heeft. Internationale klassen zijn twee zonder, twee met, vier zonder, vier met bootlegger
Boot, Klaas (geboren 1927) Nederlands turner, werd tienmaal achtereen kampioen van Nederland (1949-58). Boot beschikte over een uitstekende techniek Bordeauxse pap
bootlegger Handelaar in clandestien bereide alcoholische dranken in de VS in de periode van de drooglegging (1921-33), toen voor het gehele land bootvluchtelingen
bootvluchtelingen Term voor de Vietnamezen die sinds de communistische, Noord-Vietnamese overwinning op Zuid-Vietnam in 1975 met kleine Boot, Klaas
Bordeaux-Parijs Wielerklassieker tussen Bordeaux en Parijs, in 1891 voor het eerst door Henri Desgrange georganiseerd. De afstand loopt uiteen van Bordelais
Bordeauxse pap Bestrijdingsmiddel op basis van kopersulfaat en kalkmelk (Ca(OH)2). Wordt als suspensie verstoven. Tegenwoordig grotendeels vervangen bordeauxwijnen
bordeauxwijnen Wijnen afkomstig uit Bordeaux en omgeving, het grootste gebied dat wijnen produceert. De beste rode wijnen komen uit de Médoc Bordeaux-Parijs
Bordelais Naam van de bewoners van Bordeaux en de omgeving van Bordeaux.
borderel
borderel Lijst, staat van goederen, rekeningen, enz. Een borderel van een hypotheek is een uittreksel uit de hypotheekakte, nodig voor inschrijving van borderline
borderline (lett: grenslijn) Een algemene aanduiding binnen de psychiatrie voor stoornissen die moeilijk te classificeren zijn, omdat er sprake is van borderline persoonlijkheid
borderline persoonlijkheid Een in de DSM-IV-classificatie opgenomen persoonlijkheidsstoornis waarbij sprake is een extreme instabiliteit in sociale
Borg, Arne (geboren 1901) Zweeds vrijeslagzwemmer, vestigde tussen 1921 en 1929 32 wereldrecords op diverse afstanden. Werd vijfmaal Europees Borg, Bjørn
Borg, Bjørn (geb. 1956) Zweeds tennisser, behoorde al op jonge leeftijd tot de wereldtennistop. De op 14-jarige leeftijd reeds als prof spelende Borg Borotra, Jean
borgstellingskrediet
borgstellingskrediet Een door de overheid gegarandeerd krediet voor de financiering van bedrijfsuitrusting in ruime zin en/of voor het vergroten van borgtocht
borgtocht (cautie) Overeenkomst waarbij de ene partij (de borg) zich tegenover de andere (de schuldeiser) verplicht de schuld van een derde (de hoofdschuldenaar) Borg, Arne
Borotra, Jean (Biarritz 13 augustus 1899-Arbonne 17 juli 1994) Frans tennisser, werd in 1924 en 1926 winnaar van het enkelspel van Wimbledon. borough
borough In Groot-Brittannië vroeger aanduiding van erkende steden met bepaalde privileges of een district met het recht een parlementslid te kiezen. Borstalstelsel
Borstalstelsel Gevangenisstelsel voor jonge delinquenten, voor het eerst toegepast in 1902 in de gevangenis van Borstal (Groot-Brittannië), gericht borstcrawl
borstcrawl (crawl) Zwemslag waarbij men de armen om beurten door en boven het water beweegt en met de benen een op en neer gaande beweging borstvoeding
borstvoeding Het voeden van de zuigeling met moedermelk die na de geboorte onder invloed hormonen wordt gevormd in de borstklieren. Vrouwe
Borten, Per
Borten, Per (geb. 1913) Noors politicus en landbouwingenieur, toonaangevend figuur in de Boerenpartij (sinds 1959 Centrumpartij). Borten was premier Bortkiewicz, Ladislaus von
Bortkiewicz, Ladislaus von (1868-1931) Duits statisticus en econoom van Poolse afkomst. Studeerde onder andere te St.-Petersburg en Göttingen. bos
bos Levensgemeenschap, die grotendeels bepaald wordt door de aanwezigheid van bomen. De rijkste landecosystemen zijn bosecosystemen, het tropisch bosbessen
bosbessen (geslacht Vaccinium, dopheidefamilie, Ericaceae) Kleine struiken met enkelvoudige bladeren zonder steunblaadjes. Roze, stervormige Bosch van Drakestein, Gerard Dagobert Hendrik jhr.
Bosch van Drakestein, Gerard Dagobert Hendrik jhr. (1887-1972) Nederlands wielrenner, won tussen 1908 en 1928 zeventien Nederlandse kampioenschappen Bosch, FC Den
Bosch, FC Den Voetbalclub uit Den Bosch, in 1964 als stichting opgericht uit BVV (opgericht 1906, in 1948 landskampioen) onder de naam FC Den bosgeesten
bosgeesten In veel primitieve godsdiensten voorkomende wezens zonder lichaam, die in bossen wonen. Aan hen worden bovenmenselijke, maar niet bosgoden
bosgoden Goden die als bestuurders of bezitters van het bos of oerwoud worden gezien. Geloof in bosgoden komt vooral voor in godsdiensten van Bosjesmannen
Bosjesmannen Door Nederlandse kolonisten in de 17e eeuw gegeven naam aan leden van de Afrikaanse volksstam de San, behorend tot de Khoisan-Boskop-schedel
Boskop-schedel Benaming voor een fossiele schedel die in de Transvaal (Zuid-Afrika) gevonden is. Hij dateert vermoedelijk uit het Pleistoceen.
Boslandcreolen
Boslandcreolen Bevolkingsgroep in Suriname, afstammelingen van weggelopen slaven, levend in grotendeels geïsoleerde dorpen. Slechts een klein Bosman, Johannes Jacobus (Johnny)
Bosman, Johannes Jacobus (Johnny) (geboren Amsterdam 1 februari 1965) Nederlands voetballer, kwam als aanvaller 28 maal uit voor het Nederlands Bosschap
Bosschap Bedrijfschap voor bosbouw en houtteelt, ingesteld in 1954 en onderdeel van de PBO. Openbaar lichaam waarin alle producenten in bosbouw Boswet
Boswet Nederlandse wet van 1922, die voorschrijft dat bos, als het wordt gekapt, herplant moet worden over de volle kapvlakte (op dezelfde plaats). boter
boter Zuivelproduct bereid uit melk met een vetgehalte van ca. 4%. De melk wordt afgeroomd; daarna laat men de room verzuren en na schudden (karnen) bottom-up- en top-down-verwerking van informatie
bottom-up- en top-down-verwerking van informatie Binnen de cognitieve psychologie worden hiermee twee richtingen beschreven volgens welke BOTT-race
BOTT-race Battle Of The Twins, een race voor tweecilinder viertaktmoren, gehouden op een straten- of een speciaal wegcircuit. Deze categorie is eind Botvinnik, Michail Moisevitsj
Botvinnik, Michail Moisevitsj (1911-1995) Russisch schaker. Botvinnik begon op twaalfjarige leeftijd te schaken en wist amper twee jaar later in een Boucher, Louis Jean Charles
Boucher, Louis Jean Charles (1907-1987) Nederlands boekhandelaar, uitgever en schilder. Na een opleiding in het boekenvak in binnen- en buitenland bouclé
bouclé Strijkgaren mantelstof die rijkelijk voorzien is van lusjes. Wordt vervaardigd door gebruik van bouclé-garen (frotté-garen) in de inslag. Dit garen bouillabaisse
bouillabaisse Vissoep uit de Provence (Marseille). Bereid met vissoorten, soms schaaldieren, ui, prei, saffraan, tomaat, olijfolie, kruiden, gekookt in bouillonblokjes
bouillonblokjes Blokjes vleesextract; bevatten o.m. bouillonstoffen met een stimulerende werking op de spijsvertering. Gebruikt om de smaak van soepen, Boulding, Kenneth Ewart
Boulding, Kenneth Ewart (1910-1993) Brits-Amerikaans econoom. Behalve als econoom, kreeg Boulding bekendheid door zijn maatschappijkritisch boulevardpers
boulevardpers (sensatiepers) Het begrip is in de tweede helft van de 19e eeuw ontstaan: kranten verschenen toen in grote oplagen en werden - vooral boulimie
boulimie (bulimia nervosa) Overdreven vraatzucht, gekenmerkt door aanvallen van overmatig eten, vaak gevolgd door moedwillig braken. Boulimie Bouman, Pieter Jan
Bouman, Pieter Jan (1902-1977) Nederlands socioloog, econoom en historicus, hoogleraar sociologie te Groningen (1946-1967) en als zodanig een boundary control
boundary control (lett. grensbewaking) Kernbegrip in de theorie van het sociale systeem van de Amerikaanse socioloog Talcott Parsons. Boundary bouquet
bouquet garni
bouquet garni Bundeltje bijeengebonden kruiden, gebruikt om er bouillon van te trekken. (Tegenwoordig wordt dit ook veel met een kruidenbuiltje Bourdieu, Pierre Félix
bouquet Vluchtige, subtiele geur van goede wijnen, die deze krijgen door rijping op fles; te proeven én te ruiken. De chemische samenstelling is com
Bourdieu, Pierre Félix (geb. 1930) Frans socioloog, docent aan de universiteit van Algiers (1958-1960) en aan de Sorbonne in Parijs (vanaf 1960), Bourdon-Wiersma Test
Bourdon-Wiersma Test (BWT) Psychologische test die het vermogen tot concentratie meet. Hij kan vanaf tien jaar individueel worden afgenomen.
bourgeoisie
bourgeoisie Burgerij, middenstand, bezittende klasse. In de Middeleeuwen stond de term bourgeoisie in Frankrijk voor de autonome stadsbewoners, bourgognewijnen
bourgognewijnen Wijnen uit de Franse Bourgognestreek, die uiteenvalt in de gebieden Chablis, Côte de Nuits, Côte de Beaune, Chalonnais, Mâconnais Boutsen, Thierry
Boutsen, Thierry (geboren Brussel 13 juli 1957) Belgisch autocoureur, was reeds tijdens zijn studie als technisch ingenieur actief in de autosport, aanvankelijk Bouwman, Mies
Bouw- en woningtoezicht Gemeentedienst belast met het toezicht op de naleving van de Woningwet en de daarop steunende bouwverordeningen. Bovet, Pierre
Bouwman, Mies (geb. 1929, eig. Marie Antoinette Bouwman) Televisie presentatrice, regisseuse en producente. Mies Bouwman is begonnen als omroepster bouwnijverheid
bouwnijverheid De activiteit van alle bedrijven die zich bezighouden met de woningbouw, de utiliteitsbouw (bedrijfsgebouwen) en de bouw van weg- bouwvergunning
bouwvergunning Vergunning door B en W verleend voor bouw, verbouw e.d. als het aangevraagde bouwwerk aan de gestelde eisen voldoet. Tot deze bouwverordening
bouwverordening Gemeenteverordening met bouwtechnische en woontechnische voorschriften. Hierin staan o.m. aanwijzingen t.a.v. de minimumgrootte Bouw- en woningtoezicht
Bovet, Pierre (1878-1965) Zwitsers pedagoog, psycholoog en filosoof. Vertegenwoordiger van de nieuwe-schoolbeweging en een van de grondleggers Bovet, Theodor
Bovet, Theodor (1900-1976) Italiaans-Zwitsers godsdienstpsycholoog. Bovet werd beïnvloed door psychoanalyse en Karl Barth; hij legde een theologisch bowl
bowl (Eng.: kom) Schaal die gebruikt wordt voor de gelijknamige drank, die in het algemeen bestaat uit allerlei soorten vruchten en/of kruiden met of Bowley, sir Arthur Lyon
Bowley, sir Arthur Lyon (1869-1957) Engels statisticus en econoom. Hoogleraar aan de universiteit van Londen (1919-1936). Daarna werd hij direct
bowling
bowling Een werpspel waarbij men met een van hard rubber vervaardigde bal tien kegels omver moet werpen. De bal heeft een doorsnede van 21,6 boycot
box- Eenvoudige fotocamera voor opnamen op rolfilm. Eén enkele sluitertijd, gaatjesdiafragma en eenvoudige lens, soms niet meer dan meniscuslensje. camera, cassettecamera,
boycot Uitsluiten van elk contact zoals in de jaren zeventig van de 19de eeuw gebeurde met een Ierse rentmeester, Charles Cunningham Boycott, die Braber, Gerrit den
Braber, Gerrit den (1929-1997) Nederlands radio- en televisiemaker. Den Braber werkte van 1955 tot 1960 als copywriter in de reclame en werd daarna Brabham, John Arthur (Jack)
Brabham, John Arthur (Jack) (geboren Sydney 2 april 1926) Australisch autocoureur, werd driemaal wereldkampioen formule 1. Hij vertrok in 1955 Bracero program
Bracero program Officieel Amerikaans toelatingsbeleid voor de regeling van seizoenarbeid in de VS door Mexicaanse landarbeiders, de zgn. braceros Bracke, Ferdinand
Bracke, Ferdinand (geboren 1939) Belgisch wielrenner, in 1967 houder van het werelduurrecord (48,093 km, Rome). Bracke werd tweemaal werel
Bradford Tayler, Barbara
Bradford Tayler, Barbara (geb. 1933) Britse damesbladjournaliste en schrijfster van bestseller liefdes-, familie- en carrièreromans. Centraal staan vrijwel Braer
Braer Mammoettanker die in 1993 bij de Schotse Shetland-eilanden op de rotsen liep, waarna de gehele lading (85.000 ton aardolie) in zee terechtkwam. brahmanen
brahmanen Leden van de hoogste kaste van het hindoeïsme, vnl. priesters, maar ook andere beroepen. Tijdens de initiatieceremonie ontvangen zij een Brahui
Brahui Federatie van 29 stammen in Bangladesh. Het zijn voornamelijk pastorale nomaden. De federatie bestaat al sinds de 17e eeuw en bereikte haar Braille, Louis
Braille, Louis (1809-1852) Frans onderwijzer, die - zelf blind sinds zijn derde jaar - in 1829 een thans algemeen gebruikt blindenschrift ontwikkelde. brain drain
brain drain Verschijnsel dat hoger opgeleiden een land verlaten om zich elders te vestigen. Vooral in de ontwikkelingslanden is dit verschijnsel een Braine, Raymond
Braine, Raymond (Berchem 28 april 1907-Antwerpen 25 december 1978) Belgisch voetballer, debuteerde op 17-jarige leeftijd in het nationale elfta
brainstormen
brainstormen Een methode om zo veel mogelijk ideeën te verzamelen. Daartoe wordt aan een groep mensen met uiteenlopende achtergronden een bramen
bramen (geslacht Rubus, rozenfamilie, Rosaceae) Struiken of kruiden met enkelvoudige, drietallige of geveerde bladeren en tweeslachtige bloemen branchevervaging
branchevervaging Branchevervaging treedt op wanneer detailhandelbedrijven twee of meer productgroepen naast elkaar verkopen. Men noemt dit brandewijn
brandewijn Destillaat van moutwijn (een vloeistof die verkregen wordt door vergiste moutwort te destilleren), vandaar dubbel gebrande (gestookte) brandgraf
brandgraf Graf met de resten van een lijkverbranding, soms met asurn.
brandmerken
brandmerken Lijfstraf die bestaat uit het met een gloeiend ijzer merken van bijv. hand, wang of voorhoofd met als bijkomend doel de vergemakkelijking brandpreventie
brandpreventie Voorkómen van brand. Wordt nagestreefd door middel van: voorlichting en mentaliteitsverbetering, veiligheidsvoorschriften voor het brandstapel
brandstapel Houtstapel waarop lijken of levende mensen worden verbrand. In vroeger eeuwen (in Nederland tot ca. 1800) werd de doodstraf aan heksen Brandsteder, Ron
Brandsteder, Ron (geb. 1950) Nederlands televisiepresentator. Op 17-jarige leeftijd verscheen Brandsteder voor het eerst op de televisie met zijn eigen brandstichting
brandstichting Delict dat bestaat uit het opzettelijk of als gevolg van onachtzaamheid vernielen van goederen door brand. Wie zijn eigen huis, bedrijf Brandts, Ernie
Brandts, Ernie (geboren 3 februari 1956) Nederlands voetballer, kwam als verdediger 28 maal uit voor het Nederlands elftal. Hij speelde resp. voor brandweer
brandweer Korps voor bestrijding, beperking en preventie van brand. De positie en organisatie zijn wettelijk vastgelegd (1963; Nederland en België). Brans, Jan Victor
Brans, Jan Victor (1908-1986) Vlaams journalist. Bekend collaborateur tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij pleitte voor het behoud van het Diets Brants, Victor
Brants, Victor (1856-1917) Belgisch socioloog en historicus, hoogleraar geschiedenis en economie te Leuven en lid van de Commissie voor de Oude braspenning
braspenning Oude Nederlandse zilveren munt geslagen onder Jan zonder Vrees, hertog van Bourgondië (tussen 1409 en 1418), met een waarde van Bratteli, Trygve Martin
Bratteli, Trygve Martin (1910-1984) Noors sociaal-democratisch politicus. Minister van Financiën (1951-1955; 1957-1960) en premier van twee mind
Braun, Marie (Zus)
Braun, Marie (Zus) (geboren 1911) Nederlands zwemster, was diverse malen Nederlands kampioene. Braun veroverde in 1928 (Amsterdam) Olympisc
BRB
BRB Belgische Rugby Bond, de organisatie die zich bezighoudt met het rugby in België, opgericht in 1931.
break point
break point De stand in de game waarbij de speler, door het winnen van het eerstvolgende punt, de service-game van de tegenstander kan winnen.
break-even point
break-even point (kritisch afzetpunt) Punt in een grafiek dat weergeeft bij welke afzetgrootte de geldelijke opbrengst gelijk is aan de totale kosten en Brede Maatschappelijke Discussie
Brede Maatschappelijke Discussie (BMD) Inspraakprocedure over kernenergie gehouden van 1981 tot 1984 op initiatief van de Nederlandse regering. breedspectrum
breedspectrum Aanduiding voor o.a. bestrijdingsmiddelen en antibiotica om aan te geven dat het middel tegen een zeer groot aantal organismen werkzaam Brehon laws
breedspectrum- Bestrijdingsmiddel dat tegen zeer veel soorten onkruid en ongedierte werkzaam is. Levert uiteraard veel gevaar bestuur
Brehon laws (Gaelic: Breitheamh = rechter) Het Iers-Keltisch gewoonterecht, opgetekend tussen de 8e en 13e eeuw.
breien
breien Vervaardigen van textiel door het in elkaar laten grijpen van draadlussen, waardoor een hecht geheel ontstaat. In tegenstelling tot weven kan breien, kettingbreien,
breimachine
breimachine Machine waarmee gebreid kan worden. Verdeeld in typen voor kuleer- en kettingbreien en voor vlak breien en rondbreien. In het laatste breinmetafoor
breinmetafoor Een metafoor die de menselijke geest opvat als vergelijkbaar met de menselijke hersenen. Dit gebeurt met name binnen het connectio
Breitkopf, Bernhard Christoph
Breitkopf, Bernhard Christoph (1695-1777) Duits drukker en lettergieter. Nam in 1719 de door Heinrich Eichbüler (1542) opgerichte drukkerij over. Breitkopf, Johann Gottlob Immanuel
Breitkopf, Johann Gottlob Immanuel (1719-1794) Duits drukker en lettergieter, zoon en opvolger van Bernhard Christoph Breitkopf. Ontwierp een Brent Spar
Brent Spar In 1975 gebouwd olieplatform, dat de eigenaars Shell en Esso in 1995 met een Britse vergunning wilden laten afzinken in een 2 km diepe Brentano, Ludwig Josef (Lujo)
Brentano, Ludwig Josef (Lujo) (1844-1931) Duits econoom. Aanhanger van de 'Vroege Historische School'. Deze school streefde naar gematigde Brentjens, Bart
Brentjens, Bart (geboren Haelen 10 oktober 1968) Nederlands mountainbiker, won in 1994 als eerste Nederlander het eindklassement van de Wereldbeker. Bresciani-Turroni, Constantino
Bresciani-Turroni, Constantino (1882-1963) Italiaans econoom, hoogleraar in de statistiek en de economie aan verschillende Italiaanse universiteiten. Bretton Woods, conferentie van
Bretton Woods, conferentie van Internationale conferentie in Bretton Woods (VS) in juli 1944 waar de westelijke geallieerden besloten tot oprichting Bretton Woods, stelsel van
Bretton Woods, stelsel van Wisselkoersmechanisme dat de internationale monetaire betrekkingen van na de Tweede Wereldoorlog tot aan de jaren Breukelen, Hans van
Breukelen, Hans van (geb. 1956) Nederlands voetballer, kwam als doelverdediger 43 maal uit voor het Nederlands elftal, waarmee hij in 1988 Europees Breukink, Erik
Breukink, Erik (geboren Rheden 1 april 1964) Nederlands wielrenner, maakte naam als ronderenner. Hij won ritzeges in de Giro d'Italia en de Tour Breyne, Antoon
Breyne, Antoon (1910-1986) Belgisch journalist. Was een van de pioniers van de perswetenschappen in Vlaanderen. Hij was buitengewoon hoogleraar Brezjnjev-doctrine
Brezjnjev-doctrine (Ook: doctrine van beperkte soevereiniteit of doctrine van socialistisch interventionisme) Westerse benaming voor de door de Sovjetleider Bribri
Bribri Indianenstam in het tropisch oerwoud van Costa Rica. Het zijn voornamelijk landbouwers met onder andere maïs en maniok als producten. In bridge
bridge Kaartspel met 52 kaarten voor twee partijen (paren) van twee spelers met ieder 13 kaarten, dat begint met de bieding waarin een der partijen bridge, parenbridge,
Brie Landstreek in de Franse regio Ile-de-France tussen Seine en Marne; hoofdplaats: Meaux. Een van de beste landbouwgebieden van Frankrijk. Daarnaast brief
brief (Verstuurde) schriftelijke mededeling. Literaire brieven zijn bijv. de Epistulae morales van Seneca (4 v.C.- 65 n.C.), gericht aan zijn leerling Lucilius, briefgeheim, onschendbaarheid van het
briefgeheim, onschendbaarheid van het Grondrecht dat inhoudt dat de overheid geen aan de post toevertrouwde brieven mag openen e.d. In bepaalde brigantijn
brigantijn Zeilschip uit de 17e-19e eeuw, met twee masten met langsscheepse gaffelzeilen en vierkante razeilen, met een oppervlakte tot 2000 m2. Tonnage brik
brik Zeilschip uit de 17e-19e eeuw, met twee masten, lengte maximaal 50 m en een tonnage tot 1000 ton; voerde langsscheepse gaffelzeilen en razeilen. Brillat-Savarin, Anthelme
Brillat-Savarin, Anthelme (1755-1826) Frans politicus en gastronoom, bekend geworden door zijn werk 'Physiologie du goût, méditations de gastronom
Brink, Robert ten (geb. 1955) Nederlands televisiepresentator. Ten Brink doorliep de theaterschool te Amsterdam en begon zijn mediacarrière bij de Britannia
Brinkmann, Carl
Brinkmann, Carl (1885-1954) Duits economist en socioloog. Leerling van de Duitse econoom van de Historische School Gustav Schmoller. Brinkmann brinkmanship
brinkmanship (Eng: brink = rand) Dreiging met een nucleaire aanval om de tegenstander tot concessies te bewegen. Volgens de Amerikaanse minister Brink, Robert ten
Britannia Romeinse naam voor Engeland, Schotland en Wales. De Griekse naam was Pretanika Nèsoi (= Eilanden van de Pretani); dit omvatte ook British Broadcasting Corporation
British Broadcasting Corporation (BBC) Britse omroepmaatschappij, in 1922 als British Broadcasting Company gesticht door de radio-industrie.
British Social Anthropology
British Social Anthropology Een op de sociologie (met name het functionalisme) gerichte stroming in de antropologie. Zij is in de jaren twintig in Brits empirisme
Brits empirisme Ook Engels empirisme. Een filosofische richting uit de 18e eeuw waarvan de Britten John Locke, George Berkeley en David Hume brocheren
brocheren 1. (innaaien) In de rug aan elkaar naaien van gevouwen boekvellen en voorzien van een papieren omslag. Geschiedt tegenwoordig vaak zonder broeikaseffect
broeikaseffect Opwarming van de aarde als gevolg van absorptie van infrarode straling door sporegassen in de atmosfeer, vooral kooldioxide (CO2). broeikasgassen
broeikasgassen Gassen die zorgen voor de opwarming van de aardse atmosfeer. Dit zijn kooldioxide, cfk's, methaan en lachgas.
Broekman, Kees
Broekman, Kees (De Lier 2 juli 1927-Zweden 8 november 1992) Nederlands schaatser, de eerste Nederlander die na WO II internationaal meetelde. brokaat
brokaat (brochado = met zijde doorweven) Zijden weefsel met jacquardmotieven, waarin vaak goud- en zilverdraad is verwerkt; o.a. toegepast als meubelstof.
Brokken, Jan
Brokken, Jan (geb. 1949) Nederlands schrijver en journalist. Alom geprezen zijn de schrijversportretten en interviews die hij voor de 'Haagse Post' bromfiets
bromfiets (brommer) Rijwiel met hulpmotor van minder dan 50 cc cilinderinhoud en een maximumsnelheid van 40 km/uur. In Nederland tot het langzame bronbelasting
bronbelasting (EG) Systeem binnen de Europese Gemeenschap van voorheffing van belasting over te verwachten rentetegoeden bij spaarinstellingen. brood
bronbelasting Een belasting die wordt geheven aan de bron. Zo wordt in Nederland dividendbelasting geheven bij een naamloze vennootschap of een bronbelasting (EG)
brood en spelen (Vertaling uit het Latijn: panem et circenses) Volksvermaak aangeboden door de machthebbers om het volk kalm en volgzaam te broodtarwe, harde
brood Voedingsmiddel, bereid door bakken van deeg, een gerezen mengsel van gemalen graan, melk, vetten, water, gist en zout. Al sinds 5000 v.C. brood en spelen
brood, volkorenbrood,
broodtarwe, harde Tarwe waarin veel gluten (eiwitachtige, in water opzwellende kleefstoffen) voorkomen. Meestal Noord-Amerikaanse tarwe. Wordt broodtarwe, zachte
broodtarwe, zachte Tarwe met een gering gehalte aan gluten. Meestal Nederlandse en Belgische tarwe. Gemalen wordt het gebruikt voor de bereiding brood, bruinbrood,
Brooklands
Brooklands De eerste autoracebaan ter wereld, gelegen bij Weybridge in Surrey en geopend in 1907. De baan werd gebruikt voor vele recordpogingen Brooshooft, Pieter
Brooshooft, Pieter (1845-1921) Nederlands jurist en publicist, werkte als journalist in Nederlands-Indië van 1877-1903. In diverse kranten en in zijn Brough, Althea Louise
Brough, Althea Louise (geboren 1923) Amerikaans tennisspeelster, die niet alleen beschikte over een zeer krachtige service, maar ook over een groot brug met gelijke leggers
brug met gelijke leggers Een turntoestel dat alleen wordt gebruikt door de mannen en dat bestaat uit twee palen van 3,50 m lengte die zich evenwi
brug met ongelijke leggers
brug met ongelijke leggers Een turntoestel dat alleen wordt gebruikt door de vrouwen en te beschouwen is als een combinatie van een brug en een brugklas
brugklas (brugjaar) Eerste leerjaar (of de eerste leerjaren) van het voortgezet onderwijs. In principe voor alle leerlingen die uit het basisonderwijs komen, Brugmans, Henri Johan Frans Willem
Brugmans, Henri Johan Frans Willem (1884-1961) Nederlands psycholoog en pedagoog. Van 1928 tot 1954 hoogleraar te Groningen. Was vooral Brugnon, Jacques
Brugnon, Jacques (Parijs 11 juni 1895-Parijs 20 maart 1978) Frans tennisser, vormde met Jean Borotra, Henri Cochet en René Lacoste de 'vier musketiers'. brugpensioen (België)
brugpensioen (België) Vervroegd pensioen voor werknemers dat grotendeels ten laste valt van de werkloosheidsverzekering. Die betaalt de brugge
Brugsma, W.L. ('Boebie')
Brugsma, W.L. ('Boebie') (1922-1997) Nederlands journalist. Brugsma begon zijn loopbaan in 1946 bij het Haarlems Dagblad en werd in 1954 rei
bruidgever en bruidnemer
bruidgever en bruidnemer (cult. antr.) Verwantengroepen die met elkaar verbonden zijn door huwelijksuitwisseling. In sommige samenlevingen gaat bruidsdienst
bruidsdienst (cult. antr.) (dienhuwelijk) Dienst die een (toekomstige) echtgenoot moet verrichten voor de verwantengroep van zijn vrouw, ter compensatie bruidsprijs
bruidsprijs (bruidsgift) Betaling, in de vorm van goederen of geld, door een man of zijn familie aan de familie van zijn aanstaande vrouw, als compensatie bruidsschat
bruidsschat Gift in natura of geld, die de vrouw bij haar huwelijk meekrijgt van haar familie. De bruidsschat bevestigt de status van haar verwantengroep, bruiklening
bruik- Lening van een goed op voorwaarde dat hetzelfde goed na gebruik of een bepaalde periode weer wordt teruggegeven. Het eigendom van lening, gebonden
bruiklening (uitlenen) Overeenkomst waarbij men aan iemand een voorwerp in gebruik geeft. Dit gebeurt gratis en op voorwaarde dat het voorwerp Brundage, Avery
bruin- Brood bereid uit tarwemeel, d.w.z. meel ontdaan van de grofste zemelen en kiemen en met een uitmalingsgraad van 80 tot 85%.
Brundage, Avery (Detroit 28 september 1887-Garmisch-Partenkirchen 8 mei 1975) Amerikaans voorzitter van het Internationaal Olympisch Comité Brundle, Martin
Brundle, Martin (geboren Kings Lynn 1 juni 1959) Brits autocoureur, reed aanvankelijk in de FF2000 en de F3. Hij debuteerde in 1984 in de GP van Bruner, Jerome Seymour
Bruner, Jerome Seymour (geb. 1915) Amerikaans psycholoog, hoogleraar te Harvard (1952-72) en te Oxford (1972-80). Bekend door onderzoek Brunner, Karl
Brunner, Karl (1916-1989) Zwitsers-Amerikaans econoom. Brunner studeerde economie in Zürich en werkte van 1943 tot 1949 bij de Zwitserse nationale Brusselse kant
Brusse, Jan (1921-1996) Nederlands journalist. Brusse begon zijn journalistieke loopbaan bij de Texelse en Enkhuizer Courant. Na de Tweede Wereldoorlog bruto nationaal product
Brusselse kant Gekloste of genaaide kant, vervaardigd in Brussel. Beroemd in de 17e en 18e eeuw. Aan het eind van de 18e eeuw werden de motieven Brusse, Jan
bruto (econ.)
bruto (econ.) In het algemeen: geldsbedrag zonder aftrek van kosten. Alles wat een werknemer ontvangt van zijn werkgever als tegenprestatie voor bruxisme
bruto nationaal product (bnp) De totale waarde van alle in een bepaald land vervaardigde producten en verleende diensten door bedrijven en overh
bruxisme Het tandenknarsen tijdens de slaap. Dit wordt meestal veroorzaakt door woede die gedurende de dag is opgekropt.
Bruyne, Fred de
Bruyne, Fred de (1930-1994) Belgisch wielrenner. De Bruyne blonk uit in kleine etappekoersen zoals Parijs-Nice (die hij won in 1956) en klassiekers, Brzezinski, Zbigniew Kazimiez (Zbig)
Brzezinski, Zbigniew Kazimiez (Zbig) (geb. 1928) Pools-Amerikaans politicoloog. Brzezinski was de belangrijkste adviseur van president Carter BSBN
BSBN Bob en Sleebond Nederland, de organisatie die zich bezighoudt met het bobsleeën in Nederland, opgericht in 1978.
btw
btw (belasting op de toegevoegde waarde) Uniform systeem van belastingheffing op geleverde goederen en diensten (omzetbelasting), geldig sinds 1972 Buchanan, James McGill
Buchanan, James McGill (geb. 1919) Amerikaans econoom. Kreeg de Nobelprijs voor economie van 1986 toegekend voor zijn synthese van de theorieën
Bucher, Karl
Bucher, Karl (1847-1930) Duits econoom. Vertegenwoordiger van de Vroege Historische School. In zijn 'Die Entstehung der Volkswirtschaft' (1893) Buck, Peter
Buck, Peter (eig. Te Rangi Hiroa) (1880-1951) Etnoloog van Maori-afkomst, deed veel onderzoek naar vooral de kunst en de kunstnijverheid van de budget
budget Kosten- en opbrengstenraming van in een toekomstige periode (doorgaans een jaar of korter) te realiseren bedrijfsactiviteiten. Een budget is budgetonderzoek
budgetonderzoek Jaarlijks onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) naar de bestedingen van de Nederlandse bevolking.
budgetrecht
budgetrecht (begrotingsrecht) Bevoegdheid van het parlement de begroting goed te keuren of te verwerpen. Door middel van het budgetrecht beslist budgettering
budgettering Methode om een bedrijf te besturen door een analyse te maken van de toekomstige werking van het bedrijf op het gebied van productie, budo
budo Een verzameling vechtsporten afkomstig uit Japan: aikido, judo, karate, kendo, kempo, sumo. Ook bu jitsu genoemd.
Bueno, Maria Esther
Bueno, Maria Esther (geboren 1939) Braziliaans tennisspeelster, won driemaal het enkelspel van Wimbledon (1959, 1960, 1964) en vijfmaal het damesdubbel; buffer
buffer 1. Systeem om plotselinge overbelastingen op te vangen, bijv. buffervoorraden om in een tijdelijk tekort te kunnen voorzien. 2. In de chemie
bufferstaat
bufferstaat Kleine staat gelegen tussen grote, elkaar vijandige staten. Voorbeelden van bufferstaten zijn de Oost-Europese staten, ontstaan na de Eerste buggy
buggy Auto op basis van een standaard-onderstel met brede, geprofileerde banden en een bijzondere carrosserie. Oorspronkelijk afkomstig uit Californië Buginezen
Buginezen Indonesisch volk op Sulawesi (Celebes). Oorspronkelijk vooral bekend als landbouwers (rijst) en scheepvaarders. Godsdienst: overwegend Bühler, Charlotte Bertha
Bühler, Charlotte Bertha (geboren Malachowski; 1893-1974) Duits-Amerikaans psychologe, hoogleraar te Wenen (1929). Week uit naar Engeland Buhler, Karl
Buhler, Karl (1879-1963) Duits ontwikkelingspsycholoog. Samen met zijn vrouw Charlotte en de Amerikaan Abraham Maslow grondlegger van de Buisson, Ferdinand Édouard
Buisson, Ferdinand Édouard (1841-1932) Frans pedagoog en politicus, hoogleraar te Neuchâtel (1866-70), hoogleraar aan de Sorbonne (1896). Radicaalbuitenechtelijk
buitenechtelijk kind Kind dat geboren is uit niet met elkaar gehuwde ouders.
buitengewone bevoegdheden burgerlijk gezag, Wet
buitengewone bevoegdheden burgerlijk gezag, Wet Wet van 1952 op grond van art. 203 van de Grondwet die de mogelijkheid schept om bevoegdheden buitengewone lasten
buitengewone lasten Van het onzuiver inkomen aftrekbare uitgaven voor de berekening van het belastbaar inkomen. Hiertoe behoren o.m.: uitgav
Buitengewoon besluit arbeidsverhoudingen
Buitengewoon besluit arbeidsverhoudingen (BBA) Besluit met kracht van wet uit 1945 waarin het beginsel is neergelegd dat opzegging van een buitenspel
buitenspel De positie waar een speler zich niet mag bevinden op het moment dat hem de bal of puck wordt aangespeeld. Bij diverse takken van sport buitenzintuiglijke waarneming
buitenzintuiglijke waarneming Ook extrasensorische perceptie (ESP) en paragnosie. De gewaarwording van zaken buiten de zintuigen om. Er worden Bulgaren
Bulgaren Slavisch volk, voornamelijk woonachtig in Bulgarije. Oorspronkelijk afkomstig uit een gebied ten westen van de Oeral. Voornaamste middelen bulk carrier
bulk carrier Schip dat volledig is ingericht voor het vervoeren van bulkgoederen. De schepen hebben geen dekken en zijn zo geconstrueerd dat laden bulkgoed
bulkgoed (stortgoed) Vaste grondstof die in grote hoeveelheden los vervoerd wordt; wordt onderscheiden van stukgoed (verpakt). Belangrijke bulkgoederen bulkgoederenhaven
bulkgoederenhaven Haven waarin de aan- en afvoer van bulkgoederen (vaste grondstoffen die in grote hoeveelheden los worden vervoerd) centraal bullionisme
bullionisme Economische politiek die vergroting van de voorraad edele metalen nastreeft en de uitvoer daarvan verbiedt. Het bullionisme, een vorm Bultaco
Bultaco Spaanse fabriek van motorfietsen, in 1958 door Francesco Bulto opgericht. De eerste modellen waren voorzien van tweetaktmotoren tot 200 Bulthuis, Hendrik
Bulthuis, Hendrik (Tietjerksteradeel 19 augustus 1892-Tietjerksteradeel 31 december 1948) Nederlands bouwer van zeilboten, gespecialiseerd in lattenbouw. bunker
bunker 1. In de grond uitgegraven verdedigingsbouwwerk, doorgaans opgetrokken uit zwaar beton. 2. Een kunstmatig aangebrachte hindernis op de Bureau Krediet Registratie
Bureau Krediet Registratie (BKR) Een door de financieringsmaatschappijen opgerichte instelling, met als doel beperking van de kredietrisico's van Bureau voor de Industriële Eigendom
Bureau voor de Industriële Eigendom instelling met twee afdelingen: het Merkenbureau, dat fabrieks- en handelsmerken registreert en de Octrooiraad, bureau voor levens- en gezinsmoeilijkheden
bureau voor levens- en gezinsmoeilijkheden Hulpverlenende instanties in Nederland, voornamelijk werkzaam t.b.v. mensen met relatie- en gezinsmoeilijkheden. Bureau voor muziekauteursrecht
Bureau voor muziekauteursrecht (Bureau voor muziekauteursrecht) Een in 1913 door muziekhandelaren, muziekuitgevers en componisten opgerichte bureaucratie
bureaucratie Grootschalige formele organisatie, zoals bekend van het overheidsapparaat, het leger en grote bedrijven. Kenmerken: ver doorgevoerde bureaucratisering
bureaucratisering Proces van toenemende institutionalisering en formalisering in sectoren van de samenleving of de samenleving als geheel. In negatieve burengerucht
burengerucht Delict dat bestaat uit het zoveel lawaai maken dat de nachtrust van de omwonenden kan worden verstoord.
burenrecht
burenrecht Het geheel van regels betreffende de rechten en plichten van eigenaars van naburige erven. Hiertoe behoren o.m. bepalingen over de afsc
Burg, Lou van
Burg, Lou van (1917-1986) (eig. Weerdenburg, Louis van) Nederlands showmaster en televisiepresentator. Werkte tijdens de oorlog bij een Duitse Burnham, James
burgemeester
Burgemeester en Schepenen College gedurende een periode van zes jaar belast met het dagelijks bestuur van een gemeente in België. Het bestaat Burgemeester en Wethouders
Burgemeester en Wethouders (B en W) College belast met het dagelijks bestuur van een gemeente in Nederland. Het bestaat uit de burgemeester burger
burgemeester In de meeste landen het officiële hoofd van het gemeentebestuur; meestal ook hoofd van de gemeenteraad. In zeer veel landen wordt Burgemeester en Schepenen
burger Vanaf de 11e eeuw een mannelijk lid van een stad die zowel drager als genieter van het stadsrecht was. Toen de bevolking in de steden ging burgerij
burgerij Stedelingen als groep of stand. In de Middeleeuwen vormde de burgerij een stand waarvan de afbakening juridisch was vastgelegd. In de Nederlandse burgerlijk procesrecht
burgerlijk procesrecht Deel van het recht waarin het proces geregeld wordt voor zover het om verhoudingen tussen burgers onderling gaat. Het geeft burgerlijk recht
burgerlijk recht (civiel recht) Deel van het privaatrecht dat geregeld is in het Burgerlijk Wetboek en aanverwante wetten.
Burgerlijk Wetboek
Burgerlijk Wetboek (BW) Wetboek dat het burgerlijk recht bevat. In 1838 kreeg Nederland een eigen BW. Daarvoor gold hier de Franse Code Nap
burgerlijke dood
burgerlijke dood In vroeger eeuwen bijkomende straf voor levenslang veroordeelden, die inhield het verlies van alle staatkundige en burgerlijke rechten. burgerlijke maatschappij
burgerlijke maatschappij (bourgeois-maatschappij) Vooral door marxisten gebruikte, meestal denigrerende betiteling van de kapitalistische samenle
burgerlijke ongehoorzaamheid
burgerlijke ongehoorzaamheid Het (massaal) niet voldoen aan een wettelijk of ander overheidsvoorschrift als vorm van politiek protest.
burgerlijke rechter
burgerlijke rechter (civiele rechter) Rechter die rechtspreekt in zaken van burgerlijk recht.
burgerlijke staat
burgerlijke staat Iemands positie volgens het personen- en familierecht; wordt o.m. bepaald door nationaliteit, afstamming, geslacht, leeftijd, en huwelijk.
burgerlijke stand
burgerlijke stand Het bij de gemeente aanwezige gegevensbestand inzake de burgerlijke staat van de inwoners. De vastlegging van de gegevens geschiedt burgeroorlog
burgeroorlog Gewapend conflict tussen verschillende delen van een staat of tussen verschillende bevolkingsgroepen. In principe zijn de regels van burgerwacht
burgerwacht Gewapend vrijwilligerskorps uit de burgerij dat in tijden van onrust door bijv. de burgemeester of de regering kan worden opgeroepen Burgess, Ernest Watson
Burgess, Ernest Watson (1886-1966) Amerikaans socioloog, pionier uit de zogenaamde Chicago School en inspirator van de sociale ecologie. Ontwik
Burnham, James (1905-1987) Amerikaans publicist en socioloog. In de jaren dertig een fervente Trotzki-aanhanger, maakte Burnham, na een breuk Burns, Arthur Frank
Burns, Arthur Frank (1904-1987) Amerikaans econoom. Burns was economisch adviseur van vrijwel alle naoorlogse. Amerikaanse presidenten Van Burny, Jean-Pierre
Burny, Jean-Pierre (geboren 1955) Belgisch kanovaarder, werd diverse malen Belgisch kampioen wildwatervaren in de K1-klasse. Burny werd wer
Burr, Raymond
Burr, Raymond (1917-1993) Amerikaans acteur. Burr speelde aanvankelijk in vele films een bijrol als schurk, waaronder in 'Rear window' (1954) van Burt, Cyril Lodowic
Burt, Cyril Lodowic (1883-1971) Brits psycholoog, hoogleraar aan University College in Londen (1931-50). Belangrijke bijdragen op het gebied van Busby, Matt
Busby, Matt (Bellshill 26 mei 1909-Manchester 20 januari 1994) Matthew Busby kwam van 1928 tot 1936 als speler uit voor Manchester City, waarna bushschools
bushschools Vooral in Afrika veel voorkomende scholen op open plekken in het oerwoud. Bushschools werden oorspronkelijk meestal door missionarissen busing
busing (VS) Het in bussen vervoeren van negerkinderen naar scholen in andere, betere buurten om meer raciaal evenwicht te brengen in de scholen. Buskanters
Buskanters Bewoners van het voormalige, in West-Vlaanderen tussen Diksmuide en Ieper gelegen Vrijbos (= Bos van Houtlust). De Buskanters leidden bustehouder
bustehouder (bh, bra, beha, brassière) Damesondergoed voor het ondersteunen van de borsten, soms ook voor het accentueren van de vorm ervan.
buurschappen
buurschappen Van de Middeleeuwen tot het einde van het Ancien Régime, organisaties van eigenerfde boeren die op het platteland binnen hun gebied Buyse, Raymond Louis Ghislain
Buy, Cor du (Amsterdam 8 januari 1921) Nederlands tafeltennisser, werd reeds in 1937 Nederlands kampioen en speelde in hetzelfde jaar zijn eerste BVV
Buy-out Bij een buy-out wordt de dochtermaatschappij gekocht van de moedermaatschap. Er is sprake van een ' management buy-out' wanneer het bedrijf Buy, Cor du
Buyse, Raymond Louis Ghislain (1889-1974) Belgisch onderwijskundige en belangrijk vertegenwoordiger van de experimentele pedagogiek. Verrichtte Buytendijk, Frederik Jacobus Johannes
Buytendijk, Frederik Jacobus Johannes (1887-1974) Nederlands fenomenologisch psycholoog, hoogleraar fysiologie te Groningen (1925), hoogleraar Buy-out
BVV Belgisch Volleybal Verbond, de organisatie die zich bezighoudt met het volleybal in België, opgericht in 1945.
BWF
BWF Belgische Waterski Federatie, de organisatie die zich bezighoudt met het waterskiën in België, opgericht in 1947.
caboclo
caboclo Braziliaanse term voor de etnische groep ontstaan uit vermenging van de oorspronkelijke Braziliaanse Indianen met blanken.
cacao
cacao Genotmiddel bereid uit de zaden van de cacaoboom Theobroma cacao. De gedroogde zaden worden gereinigd, gebrand en ontdopt, waarna de cacaobomenfamilie
cacaobomenfamilie (Sterculiaceae, orde malveachtigen, Malvales) Tropische struiken en bomen, waaronder de cacaoboom (Theobroma cacao): inheems cacique
cacique Latijns-Amerikaanse term voor stamhoofd. Ten tijde van de Spaanse overheersing functioneerde de cacique als plaatselijk leider over de Indiaanse Caddo
Caddo Indianenstam in Oklahoma (VS). Vroeger waren het voornamelijk in Louisiana levende landbouwers met onder andere maïs en tabak als producten. cadeaustelsel
cadeaustelsel Vorm van sales promotion (verkoopbevordering): bij aankoop van een artikel (of dienst) waarvan de verkoop bevorderd moet worden, café
café Openbaar lokaal waar men koffie, thee en alcoholische dranken kan nuttigen. Wordt er daarnaast voor de bezoekers gezongen en voorgedragen, cafésporten
cafésporten In cafés beoefende sportieve vormen van vermaak. Behalve verschillende kaart- en dobbelspelen vallen hieronder vaardigheidsspelen als cafuzo
cafuzo Braziliaanse term voor de etnische groep ontstaan uit vermenging van oorspronkelijke Braziliaanse Indianen met negers.
Caingang
Caingang Gedeeltelijk in reservaten levende Indianenstam in het grensgebied van Brazilië en Paraguay. Zij leven voornamelijk van jacht en landbouw Cairnes, John Elliott
Cairnes, John Elliott (1823-1875) Iers econoom, hoogleraar in Galway en Londen. In zijn eerste werk 'The character and logical method of political Cairns-groep
Cairns-groep Organisatie bestaande uit veertien landen die zich in 1986 aaneensloten om het landbouwsubsidiebeleid van de Verenigde Staten en de Cakchiquel
Cakchiquel Maya-Indianen op de hoogvlakte in het westen van Guatemala. In de jaren vijftig bedroeg hun aantal naar schatting 170.000. Het zijn voornamelijk Caldenhove, Bertus Joannes
Caldenhove, Bertus Joannes (geboren Amsterdam 19 januari 1914) Nederlands voetballer, kwam als verdediger 25 maal uit voor het Nederlands calèche
calèche Open staatsierijtuig op vier wielen voor twee of vier passagiers. De banken staan tegenover elkaar. Over de achterste kan een leren kap worden Calfvel
Calfvel Een door de hertog van Bourgondië, Jan zonder Vrees, op 25 april 1407 aan de Brugse kooplui opgelegde ordonnantie, waarin bepaald werd Calley-proces
Calley-proces De Amerikaanse luitenant William L. Calley werd op 5 april 1971 veroordeeld tot 20 jaar dwangarbeid wegens moord op 22 burgers Calvados
Calvados Departement in Noordwest-Frankrijk, Normandië; 5548 km2, 589.600 inw. Hoofdstad: Caen. Landbouw en veeteelt, in de kuststrook visserij
camee
camee Siervoorwerp, vervaardigd uit edelstenen, halfedelstenen (onyx of sardonyx) of schelpen (de helmslak of de roze vleugelslak), bestaande uit camera
camera 1. Optisch instrument waarin een reëel beeld geprojecteerd wordt. Gewoonlijk wordt het beeld in de camera geregistreerd (fotocamera, film
camera, automatische systeem
camera, automatische systeem Meestal eenogige spiegelreflexcamera, voorzien van automatische belichtingsprogramma's en automatische afstandmeting, camera, boxcamera,
camera, loopbodemcamera,
camera, miniatuurcamera,
camera, technische Fotocamera waarbij lens en film naar keuze ten opzichte van elkaar kunnen worden ingesteld. De lens is verwisselbaar. Steeds camera, tweeoogspiegelreflexcamera,
camera, wegwerp Zeer eenvoudige kunststof kleinbeeldcamera, die na gebruik met de belichte filmp erin wordt ingeleverd. Meestal zonder belichtingsregeling; Campanella, Tommaso
Campanella, Tommaso (Gian Domenico C.; 1568-1639) Italiaans filosoof; dominicaner monnik. Werd in 1599 wegens ketterij tot gevangenschap Campbell, Donald Malcolm
Campbell, Donald Malcolm (Horley 23 maart 1921-Coniston Water 4 januari 1967) Brits zakenman en coureur, vestigde met de 'Blue Bird II' in 1955 Campbell, Malcolm
Campbell, Malcolm (Chislehurst 11 maart 1885-Reigate 31 december 1948) Brits zakenman en coureur (vader van Donald Campbell). Bezeten van
Campe, Joachim Heinrich
Campe, Joachim Heinrich (1746-1818) Duits pedagoog, taalonderzoeker en schrijver van kinderboeken. Sterk beïnvloed door de Franse filosoof Jeancamping
camping Terrein dat is ingericht om erop te kamperen. Tot de voorzieningen behoren toiletten, wasgelegenheid en afvalcontainers; voorts een winkel, campus
campus Oorspronkelijk uit de VS stammende benaming voor een universiteits- of hogeschoolterrein, waar de gebouwen voor wetenschappelijk onderwijs, Canadese kano
Canadese kano Een lange, slanke kano die aan de bovenzijde open is en hoog op het water ligt. De vaarders van een Canadese kano knielen in de canon (recht)
canon (recht) Bedrag dat degene die een onroerend goed in erfpacht heeft, periodiek (meestal jaarlijks) aan de eigenaar van dat goed moet betalen. Cantillon, Richard
Cantillon, Richard (1680-1734) Parijse econoom en bankier van Ierse afkomst. Cantillon schreef: 'Essai sur la nature du commerce en général' (1755), canvas
canvas Sterk, wijdmazig weefsel van vlas, katoen, hennep of synthetische garens. Gebruikt voor zeildoek, grondweefsel voor tapijten, schilderslinnen Caorsins
Caorsins (Cahorsins) Kooplieden in Engeland, Frankrijk, Italië en de Nederlanden uit de 13e eeuw, die woekerhandel bedreven. De naam is sindsdi
caoutchoucartikel
caoutchoucartikel (caoutchouc = rubber; kapstokartikel) Een wettelijke bepaling, die zo elastisch is geformuleerd dat men er alle kanten mee uit kan. Capablanca y Graupera, José Raoul
Capablanca y Graupera, José Raoul (1888-1942) Cubaans schaakmeester, wereldkampioen van 1921-27. Als vrijwel onbekend schaker won Capablanca capaciteitsplanning
capaciteitsplanning Bepaling van de economische capaciteit (de prestaties die de productiemiddelen gedurende een bepaalde tijd kunnen leveren) Cape Coloured
Cape Coloured (Kaapse kleurlingen) Benaming voor bewoners in de Kaapprovincie, met name Kaapstad, die afstammen van slaven afkomstig uit de capitularia
capitularia (Lat: capitulum = kapittel, hoofdstuk) In het Latijn gestelde bestuurlijke en wetgevende verordeningen van de Frankische koningen, zo genoemd capitulatie
capitulatie Soort verdrag uit de 14e eeuw waarin kerkelijke en wereldlijke vorsten (pausen, bisschoppen en koningen) beloften deden aan kiezers in Caracas Compagnie
Caracas Compagnie (Guipúzcoa Compagnie) Verkreeg in 1728 van de Spaanse koning het monopolie op de handel tussen Spanje en (de Spaanse carbonpapier
carbonpapier Dun papier voorzien van een mengsel van kleurstof (vroeger roet) en hars, was of olie. Deze laag geeft onder druk een afbeelding op carcer
carcer (Latijn: gevangenis) De oudste gevangenis in Rome was de Carcer Mamertinus op het Forum Romanum, op de plek waar later een kerkje gewijd career
career Oorspronkelijk uit de beroepssociologie afkomstige sociologische term voor het patroon van de opeenvolgende rollen die mensen tijdens hun Carey, Henry Charles
Carey, Henry Charles (1793-1879) Amerikaanse econoom. In 'Essay on the rate of wages' (1835) kritiseerde hij de 'rent'-theorie van David Ricardo cargadoor
cargadoor Scheepsmakelaar, persoon (of onderneming) die bemiddelt bij o.a. laden en lossen, in ontvangst nemen en afleveren van goederen, innen cargocult
cargocult Geloof in Melanesië, gekenmerkt door de verwachting dat de voorouders per schip of 'grote vogel' (vliegtuig) zullen terugkeren en voor hun Cariben
Cariben Indianenvolk uit de Antillen en het noorden van Zuid-Amerika; worden onderscheiden op grond van taalkundige verwantschap. Oorspronkelijk CARICOM
CARICOM Afkorting van Caribbean Community and Common Market (Caribische Gemeenschap en Gemeenschappelijke Markt), opgericht in 1973, carnaval
carnaval Feest dat in rooms-katholieke landen en streken wordt gevierd op de drie dagen (zon-, maan- en dinsdag) voorafgaande aan de 40-daagse vasten Carnegie, Andrew
Carnegie, Andrew (1835-1919) Amerikaans grootindustrieel en filantroop van Schotse afkomst. Emigreerde in 1848 en bouwde een groot vermogen Caroen, Fernanda
Caroen, Fernanda (geboren Oostende 27 mei 1920) Belgisch zwemster, gespecialiseerd in de vrije slag. C., die talloze malen Belgisch kampioene Carolina
Carolina Vroegere Britse kolonie in Noord-Amerika, in 1729 gesplitst in North en South Carolina.
Carolusgulden
Carolusgulden (Karolusgulden, keizersgulden) In 1520 door keizer Karel V ingevoerde gouden munt ter waarde van 20 stuivers. Na 1543 kwamen Caron, François
Caron, François (1600-1673) Nederlands ambtenaar in dienst van de VOC. Begonnen als koksmaat werd hij al spoedig (1629) opperhoofd van de Carpentier, Georges
Carpentier, Georges (Liévin 12 januari 1894-Parijs 27 oktober 1975) Frans bokser, was wereldkampioen halfzwaargewicht van 1920 tot 1922. Hij
carpooling
carpooling Systeem dat berust op het beurtelings met elkaar meerijden in het woon-werkverkeer. Als meer mensen van één auto gebruik maken, bespaart Carroll, John Bissell
Carroll, John Bissell (geb. 1916) Amerikaans psycholoog en onderwijskundige, vooral werkzaam op het gebied van de taalpsychologie en het (vree
Carr-Saunders, Alexander Morris
Carr-Saunders, Alexander Morris (1886-1966) Engels socioloog en demograaf, ook zeer actief als bestuurder van de universiteit van Londen, van Carson, Edward Henry
Carson, Edward Henry (1854-1935) Politicus en jurist, leider van het protestantse verzet tegen 'home rule' van Ierland. In 1892 werd hij Unionistisch Carson, Rachel Louise
Carson, Rachel Louise (1907-1964) Amerikaans biologe en publiciste, docente aan de Johns Hopkins University en de universiteit van Maryland. Carver, Thomas Nixon
Carver, Thomas Nixon (1865-1961) Amerikaans econoom, hoogleraar aan de Harvard University (1900-1930). Carver behoorde tot de neoklassiek
case study
case study Vorm van sociaal-wetenschappelijk onderzoek waarbij op relatief diepgravende wijze één specifieke sociale eenheid (of maatschappelijk casework
casework Van oorsprong Amerikaanse vorm van maatschappelijk werk, ontstaan begin 20e eeuw, waarbij de persoonlijke benadering van de cliënt cash crops
cash & carry Verkoopsysteem gekenmerkt door de verkoop van goederen in veelal grote ruimtes, waarbij gebruik wordt gemaakt van het zelfbedieningssysteem. casinospelen
cash crops Op grote schaal verbouwde handelsgewassen, zoals koffie, cacao, katoen, rubber en jute, met name in de ontwikkelingslanden, die op deze cash flow
cash flow Niet geheel vastomlijnd begrip uit de bedrijfseconomie, daar het in een bedrijf in diverse verbanden gebruikt wordt. Cash flow (kasstroom) cash & carry
casinospelen In een casino te spelen kans- en gokspelen, zoals black jack en roulette.
Caslavska, Vera
Caslavska, Vera (geboren Praag 3 mei 1942) Tsjechisch turnster, was aanvankelijk een veelbelovend schaatsster. Op vijftienjarige leeftijd werd zij cassatie
cassatie in het belang der wet Beroep in cassatie tegen uitspraken van lagere rechters door de procureur-generaal bij de Hoge Raad. Hij doet dit ambtsh
cassatie Vernietiging van vonnissen e.d. van lagere rechters door de Hoge Raad. Cassatie is mogelijk wanneer geen hoger beroep of verzet (meer) openstaat. cassatie in het belang der wet
cassave
cassave (manihot, Manihot esculenta, wolfsmelkfamilie, Euphorbiaceae) Belangrijkste, waterrijk zetmeelgewas van de tropen. Houtige plant met handvorm
Cassel, Karl Gustav
Cassel, Karl Gustav (1866-1945) Zweeds econoom, van 1904-1933 hoogleraar te Stockholm. Cassel maakte internationaal naam als monetair expert
cassette- Camera ingericht voor opnamen op film in een cassette waarin zowel de nog onbelichte als de reeds belichte film een plaats vindt camera, eenoogspiegelreflexcamera,
cassiaolie
cassiaolie Olie verkregen uit de bladeren en twijgen van de Cinnamon caccia. Dun vloeibaar, bruingeel, naar kaneel ruikend en met aromatische smaak. Cassiers, Jef
Cassiers, Jef (1929-1987) Vlaams acteur, tv-regisseur en filmproducer. Met zijn zin voor het komische ontwikkelde Jef Cassiers samen met zijn vroeg cassone
cassone (It.: kist) Belangrijk meubel tijdens de Renaissance. Diende om er kleding in te bewaren, tevens als zitmeubel. Gewoonlijk vervaardigd uit Castiliaans stelsel
Castiliaans stelsel Systeem van troonsopvolging volgens welke zowel mannelijke als vrouwelijke nakomelingen (de oudste) voor opvolging in aanmerking castorolie
castorolie (ricinusolie) Olie bereid uit de zaden van de castor (wonderboom). Door de zaadkernen koud te persen verkrijgt men wonderolie, die als castratieangst
castratieangst Begrip uit de psychoanalytische theorie waarmee de houding van jongens ten opzichte van het andere geslacht moet worden verklaard, castratiecomplex
castratiecomplex Het geheel van gevoelens dat samenhangt met castratieangst.
casuïstiek
casuïstiek Casuïstiek is een begrip dat een rol speelt in de moraaltheologie, de ethiek en de rechtspraak. Met behulp van een voorbeeld of door het stellen catalepsie
catalepsie Een houdingsperseveratie. Het lichaam wordt lange tijd in dezelfde stand gehouden. Dit komt voor bij schizofrenie.
catamaran
catamaran Een boottype waarvan de romp bestaat uit twee drijvers, waartussen zich een platform bevindt. Van oudsher in gebruik voor de kust van catathymie
catathymie Denkvorm waarbij het bewuste denken beheerst en omgevormd wordt door (onbewuste) gevoelens en strevingen, bijvoorbeeld het leggen catecholaminenhypothese
catecholaminenhypothese De veronderstelling dat psychosen veroorzaakt worden door een verstoring van de catecholaminenhuishouding in de hersenen
categorale bonden
categorale bonden Vakbonden, die niet aangesloten zijn bij een van de vakcentrales. In het verleden werden deze organisaties niet erkend; ze werden categorieclustering
categorieclustering Het samenbrengen van representaties in het geheugen in bij elkaar horende groepjes (categoriseren). Zo kan de herinnering aan categoriseren
categoriseren Het onderbrengen in groepen van voorwerpen, ideeën en andere zaken die op de een of andere manier bij elkaar horen. Dit is waarschijnlijk catharsis (psychol.)
catharsis (psychol.) Ook abreactie. Een emotionele ontlading die het gevolg is van een plotseling inzicht in de oorzaken van de eigen psychische symptomen. catharsistheorie
catharsistheorie Psychoanalytische theorie betreffende het ontladen en afreageren van driftenergie door het in de fantasie bevredigen van bepaalde
cathartische methode
cathartische methode Een vorm van psychotherapie, waarbij getracht wordt onbewuste conflicten en complexen bewust te maken. Het inzicht in de
cathedra
cathedra Zetel van een bisschop, in vroeg-christelijke kerken tegen absismuur. De eigen kerk waarin de zetel een permanente plaats heeft, heet kathedraal.
Cattell 16 Personality Factors
Cattell 16 Personality Factors (16 PF) Deze test meet zestien persoonlijkheidsfactoren. Cattell construeerde hem op grond van een aantal persoonlijkhei
Cattell, Raymond Bernard
Cattell, Raymond Bernard (geb. 1905) Brits-Amerikaans psycholoog, sinds 1941 werkzaam in de VS. Doceerde aan Harvard University en de universitei
causaliteitsleer
causaliteitsleer (causa = oorzaak) Theorie over het verband tussen oorzaak en gevolg. Deze is in het recht van bijzonder belang. In het strafrecht gaat Cauwelaert, Frans van
Cauwelaert, Frans van (1880-1961) Belgisch rooms-katholiek politicus, broer van August van Cauwelaert. Parlementslid voor Antwerpen (1910-1961
Cauwelaert, Karel Emiel Antoon van
Cauwelaert, Karel Emiel Antoon van (1905-1987) Vlaams journalist en politicus. Cauwelaert studeerde rechten te Leuven en was tot 1945 ambtenaar cavalcade
cavalcade Afgeleid van caballus, Latijn voor paard; een cavalcade is een feestelijke optocht te paard, bijv. bij bepaalde ceremonieën, bij carnaval e.Cayapa
Cayapa Indianenstam in het tropisch regenwoud van West-Ecuador. Hun aantal is onbekend. Schattingen lopen uiteen van enkele tientallen tot 3000. Cayatte, André
Cayatte, André (1909-1989) Frans filmregisseur. Cayatte was van huis uit advocaat en journalist. Hij werd regisseur en scenarioschrijver om via het Cayuga
Cayuga Indianenstam in Canada en de VS waarvan een deel in Canada de traditionele eenheid heeft behouden. Vroeger waren het landbouwers en Cazin-edities
Cazin-edities Typografisch zeer verzorgde boekjes van de Franse uitgever Hubert-Martin Cazin (1724-1795), die tussen 1773 en 1786 verschenen.
CCIO
CCIO Concours Complet International Officiel, de officiële aankondiging van de belangrijkste military-wedstrijden, zoals Europese of wereldkampioenschappen CCITT
CCITT Comité Consultatif International Télégraphique et Téléphonique, instelling die zich bezighoudt met de vaststelling van normen en standaards ceel
ceel (cedul) Bewijsstuk dat bepaalde goederen in een veem (pakhuis) liggen opgeslagen. Een ceel is een waardepapier; het kan gemakkelijk overgedragen Celex
Cele, Johannes (ca. 1350-1417) Nederlands onderwijshervormer. Was van 1377 tot zijn dood rector van de Latijnse school te Zwolle, waar hij een celstof
Celex Geautomatiseerd EG-documentatienetwerk voor het Gemeenschapsrecht. Alle Gemeenschapsinstellingen en de Europese Rekenkamer en het Cele, Johannes
celstof Massa bestaande uit losse, fijne en zuivere cellulosevezels. Gebruikt voor adsorberend papier, watten e.d.
Celtic FC
Celtic FC Schotse voetbalclub, opgericht in 1888 te Glasgow als Celtic Football and Athletic Club door Ierse rooms-katholieken. Stadion: Celtic Park census
census (Ned: cijns) Oorspronkelijk een bepaalde grondrente die men aan een feodale heer verschuldigd was. Later de mate van welstand vereist voor censuskiesrecht
censuskiesrecht Kiesstelsel waarbij alleen welgestelden - degenen die belasting (= cijns) betalen - mogen stemmen. In Nederland heeft dit stelsel gegolden censuur (jur.)
censuur (jur.) Controle door wereldlijke of kerkelijke overheid op publicatie en verspreiding van gedachten en gevoelens in brieven, kranten, boeken, censuur (psychol.)
censuur (psychol.) In de psychoanalyse wordt hiermee aangeduid dat niet alle wensen tot het bewustzijn doordringen dankzij het actieve ingrijpen centiel
centiel Een statistische eenheid die een honderdste deel van een verzameling scores representeert. Wanneer een proefpersoon bij een psychologische centraal akkoord
centraal akkoord (Nederland) Overeenkomst van de centrale organisaties van werkgevers en vakbeweging over de ontwikkeling de arbeidsvoorwaarden Centraal Economisch Plan
Centraal Economisch Plan (CEP) Uitvoerige jaarlijkse studie van het Centraal Planbureau over de economische ontwikkeling van ons land en de centraal geleide economie
centraal geleide economie (ook: commando-economie, planeconomie) Economisch stelsel waarin de belangrijkste beslissingen aangaande de omvang Centraal Instituut voor Toetsontwikkeling
Centraal Instituut voor Toetsontwikkeling (CITO) In Arnhem gevestigd instituut met als voornaamste taak de ontwikkeling en verwerking van (m
Centraal Planbureau
Centraal Planbureau (CPB) Wetenschappelijk adviesorgaan van de Nederlandse overheid (opgericht 1945), ressorterend onder het ministerie van
centraal wonen
centraal wonen Een in 1969 opgerichte landelijke vereniging, die onder het motto 'samen doen wat samen kan' zich ten doel stelt wooncomplexen Centrale Economische Commissie
Centrale Economische Commissie Ambtelijk adviesorgaan van de regering, waarvan topambtenaren van de ministeries van Algemene Zaken, Economische centrale goederen en diensten
centrale goederen en diensten Goederen en diensten die geleverd worden op een beperkt aantal centrale plaatsen. Er wordt onderscheid gemaakt centrale plaatsen
centrale plaatsen Nederzettingen waar centrale goederen en diensten worden geleverd. Elke centrale plaats heeft een verzorgingsgebied: het gebied Centrale Raad voor het Bedrijfsleven
Centrale Raad voor het Bedrijfsleven (CRB) Publiekrechtelijk lichaam in België, waarin zijn vertegenwoordigd de werkgeversorganisaties, de werknemersorganisa
Centrale Recherche Informatiedienst
Centrale Recherche Informatiedienst (CRI) Landelijk coördinatie- en servicecentrum ten behoeve van politie en justitie bij de bestrijding van criminaliteit.
centrale tendentie
centrale tendentie Ook centrum. De richting waarin de resultaten van een steekproef wijzen. Het gaat er daarbij om in welke categorie de meeste waarnemingen centrale-plaatsentheorie
centrale-plaatsentheorie Theorie die een beschrijving en verklaring geeft van de spreiding van nederzettingen van verschillende grootte. Er blijkt centralisatie
centralisatie Stelsel waarbij bestuurd wordt door of vanuit één gezagscentrum. In de staatsinrichting spreekt men van centralisatie wanneer de overheidstaken Centre Européen de la Recherche Nucléaire
Centre Européen de la Recherche Nucléaire (CERN) In 1952 opgerichte Europese organisatie voor zuiver wetenschappelijk onderzoek op het gebied centrum voor werkende jongeren
centrum voor werkende jongeren Belgische instantie op algemene grondslag, opgericht door vakbonden en organisaties voor werkende jongeren. Centrumdemocraten
Centrumdemocraten (CD) Nederlandse politieke partij. De Centrumdemocraten (1984) waren een afsplitsing van de uit 1980 daterende extreem-r
Centrumpartij
Centrumpartij Nederlandse politieke partij met ultrarechtse en racistische doelstellingen, opgericht in 1980. De Centrumpartij behaalde in 1982 één cephalusindex
cephalusindex (schedelindex) In de fysische antropologie voor de classificatie van schedeltypen gebruikte maat, die verkregen wordt door de breedte Cerar, Miroslav
Cerar, Miroslav (geboren 1939) Joegoslavisch turner, specialist op het onderdeel paard-voltige. Behaalde wereldtitels in 1962, 1966 en 1970, en olympisch ceremoniële ruil
ceremoniële ruil Wederzijds schenken van goederen of bewijzen van diensten, waarbij het niet in de eerste plaats gaat om een zakelijke transactie, maar certificaat
certificaat Schriftelijke verklaring, afgegeven door een gezaghebbende instantie. In de scheepvaart zijn verschillende certificaten vereist zoals die van cessie
cessie Overdracht van een vordering op naam. Deze moet plaatsvinden bij akte. De cedent (degene die zijn vordering overdraagt) of de cessionaris ceteris paribus
ceteris paribus (Lat.: onder overigens gelijkblijvende omstandigheden) Wetenschappelijke clausule met betrekking tot een bepaalde oorzakelijke relatie, Ceulemans, Jan
Ceulemans, Jan (geb. 1957) Belgisch voetballer, speelde als aanvaller maar liefst 96 maal voor het Belgisch elftal, bijgenaamd de Rode Duivels. Ceulemans Ceulemans, Raymond
Ceulemans, Raymond (geboren Lier 12 juli 1937) Belgisch biljarter, uitblinker in alle spelsoorten. Nam in 1949 voor het eerst deel aan een Belgisch Ceuppens, Jos
Ceuppens, Jos (1913-1986) Oprichter van het persbureau DIA te Kinshasa. Jos Ceuppens ging in 1939 als scheutist (een lid van de Congregatie van CFA-frank
CFA-frank Frank van de Communauté financière africaine. Gemeenschappelijke munt van Benin, Burkina Faso, Centraal-Afrikaanse Republiek, Congo-CF-stukken
CF-stukken Waardepapieren, uitgegeven door het Centrum voor Fondsenadministratie (CF). Banken laten de administratie van het dividend en de intrest Chaga
Chaga (Chagga, Dschagga, Wadschagga) Stam in het noordoosten van Tanzania (aan de voet van de Kilimanjaro). Het zijn voornamelijk landbouwers, chaining
chaining Engelse onderwijskundige benaming voor een vorm van geprogrammeerde instructie, waarbij een aantal stimuli (vragen) en responsen (antwoorden) chaise longue
chaise longue Rustbank of ligstoel met een rugleuning aan een der korte zijden. Ontstaan aan het einde van de 17e eeuw.
Cham
Cham (Tsjam) Volk in Centraal-Vietnam en Cambodja. Afstammelingen van het oude Champa-rijk in Vietnam. De huidige Cham bedrijven landbouw, Chamberlain, Houston Stewart
Chamberlain, Houston Stewart (1855-1927) Brits-Duits schrijver, schoonzoon van Richard Wagner. Ontwikkelde in 'Die Grundlagen des 19. Jahrhunderts' Chambers, Robert
Chambers, Robert (1802-1871) Schots uitgever, bioloog en geoloog. Hij heeft vele artikelen geschreven over de geschiedenis, de literatuur en de geologie Chambertin
Chambertin Een van de beste rode bourgognewijnen, een grand cru van de Côte de Nuits, afkomstig van een ca. 13 ha grote wijngaard tussen Morey-chambreren
chambreren Op de juiste (kamer)temperatuur laten komen van rode wijn (16-19°C), om zo de aromatische bestanddelen te laten vervluchtigen. Meestal chambres de réunion
chambres de réunion (Fr: kamers van hereniging) Colleges van juristen, door Lodewijk XIV in 1680 in enige Franse grensplaatsen ingesteld. Deze champagne
champagne Mousserende wijn uit de Franse landstreek Champagne en tevens de naam van het productieproces dat wijn moet ondergaan om de naam champignons
champignons (geslacht Agaricus, vroeger Psalliota, orde plaatjeszwammen, Agaricales) Eetbare paddestoelen met witte tot roze plaatjes, zwarte sporen, Champions League
Champions League Een competitie tussen de Europese landskampioenen voetbal. Aanvankelijk werd de Champions League gespeeld door de laatst
Champions Trophy
Champions Trophy De inzet van het hockeytoernooi tussen de zes beste landen ter wereld, voor mannen voor het eerst gehouden in 1979, voor vrouwen chancellor
chancellor (Eng.: kanselier) Titel van enkele hoge Britse staatsdienaren: Chancellor of the Exchequer = minister van Financin; Lord Chancellor = voorzitter chantage
chantage Begrip, afkomstig uit de Franse onderwereld. 'Faire chanter quelqu'un' betekent 'iemand een liedje laten zingen', d.w.z. iemand over de brug Chapman, Graham
Chapman, Graham (1941-1989) Brits acteur en schrijver. Chapman was één van de oprichters van het beroemde Monty Python, dat tussen 1969 en charisma
charisma (Grieks: genadegave) In het Nieuwe Testament buitengewone en bovennatuurlijke gaven, zoals het spreken in vreemde tongen, wonderbare charismatisch leiderschap
charismatisch leiderschap (Gr.: charisma = gave, genade) Leiderschap gegrondvest op bijzondere persoonlijke eigenschappen, die blindelings vertrou
Charivari
Charivari (Frans: ketelmuziek) Beroemd politiek-satirisch tijdschrift, opgericht in Parijs in 1832. Daumier tekende hiervoor zijn meesterlijke karikaturen Charlemagne-gebouw
Charlemagne-gebouw Gebouw in Brussel, waar de Raad van Ministers, het besluitvormende orgaan van de Europese Unie, zijn zetel heeft.
Charruas
Charruas Zuid-Amerikaanse Indianen die de pampas van het huidige Uruguay bevolkten. Zij waren voedselverzamelaars en jagers; leefden in kleine chartaal geld
chartaal geld Geld in de vorm van bankbiljetten en muntgeld, dus stoffelijk, in tegenstelling tot giraal geld.
Charte Constitutionelle
Charte Constitutionelle Grondwet uitgevaardigd in 1814 door Lodewijk XVIII van Frankrijk. Deze charte betekende een terugkeer naar het Ancien château
château (Fr.: kasteel) In Frankrijk aanduiding van een landgoed dat een eigen wijn produceert; vooral in de Bordeauxstreek, maar nu ook steeds meer chateaubriand
chateaubriand Grote biefstuk (minimaal 400 g) van de haas, gecreëerd door Montmireil, kok van de Franse schrijver en staatsman François René vicomte Châteauneuf-du-Pape
Châteauneuf-du-Pape Dorpje in Zuid-Frankrijk in het Rhônedal, centrum van een wijnbouwgebied (ca. 3000 ha) dat de gelijknamige dieprode wijn
Chaucen
Chaucen (Chauken) Germaanse stam tussen Eems en Elbe. De C. sloten zich niet aan bij de opstand der Cherusken tegen de Romeinse overheersing. checks and balances
checks and balances (Eng: controles en evenwichten) Verdeling van macht over verschillende organen, die elkaar kunnen controleren en in evenwicht Cheddar
Cheddar Dorp in het Engelse graafschap Somerset; ca. 5000 inw.. Vooral bekend van de Cheddar Gorge (kloof) en de gelijknamige kaas: een harde, chef d'équipe
chef d'équipe De leider van een sportploeg tijdens een (meerdaags) toernooi.
chemisch toilet
chemisch toilet Toilet waarin de afvalstoffen door chemische middelen (vaak kaliumpermanganaat met natronloog) worden afgebroken. Wordt toeg
chemokar
chemokar Auto voor het inzamelen en transporteren van klein chemisch afval. In gebruik bij grote gemeenten
cheque
cheque Overdraagbare betalingsopdracht aan een bank. Een cheque moet bevatten: het woord 'cheque', de naam van de bank die moet betalen (betrokkene), Cherokee
Cherokee Noord-Amerikaans Indianenvolk, dat oorspronkelijk in Tennessee en Noord- en Zuid-Carolina woonde, verspreid in kleine nederzettingen cherry brandy
cherry brandy Zeer zoete kersenlikeur, bereid uit alcohol en kersen, die samen gisten met de pitten, die een wat bittere smaak aan de drank geven. Vooral cherry flip
cherry flip Een sprong waarbij men achterwaarts buitenwaarts inzet en na de sprong achterwaarts buitenwaarts landt. Het verschil met de rittberger is Chewa
Chewa Stam in Malawi, Zambia en Zimbabwe. Voornaamste bestaansmiddelen zijn landbouw (maïs), jacht en visserij. De Chewa spreken een Bantoetaal Cheyenne
Cheyenne Noord-Amerikaanse Prairie-Indianen, oorspronkelijk woonachtig in Minnesota, waar ze leefden van landbouw en jacht. Later ontstond een Chicester, Francis
Chicester, Francis (1901-1972) Engels uitgever en schrijver, kreeg bekendheid door in 1966/67 op de Gipsy Moth IV in 226 dagen om de wereld te Chickasaw
Chickasaw Verspreid onder de blanken wonende Indianenstam in Oklahoma (VS). Vroeger waren het semi-nomadische landbouwers, die in Noord-chief
chief Cultureel-antropologische term voor iemand die in een niet-westerse sociale groep de meest vooraanstaande plaats inneemt. Echter niet altijd politiek Chief Justice
Chief Justice (opperrechter) President van een rechtbank in de Angelsaksische landen. De Chief Justice van de Supreme Court of the United States, chiefdom
chiefdom Cultureel-antropologische term voor een samenleving met een redistributief economisch systeem, waarin een centrale bestuursinstantie bestaat chiffonnier
chiffonnier Franse ladekast met vijf of zes laden, 1,50 tot 1,75 m hoog. Kwam midden 18e eeuw als luxemeubel in zwang. De chiffonnière is een smalle Childe, Vere Gordon
child-centered school Engelse benaming voor een o.a. op de ideeën van Rousseau gebaseerde onderwijsvorm waarin de belangstelling en de behoeft
Childe, Vere Gordon (1892-1957) Zeer invloedrijk Brits prehistoricus en antropoloog. Childe bedreef archeologie vanuit een sociaal-wetenschappelijke child-centered school
Chimbu
Chimbu Papoeavolk in het hoogland van Nieuw-Guinea (Chimbu-district). Het zijn voornamelijk landbouwers, die zoete aardappels verbouwen. Een Chinatown
Chinatown Aanduiding voor wijken in grote Amerikaanse steden met een hoge concentratie van etnische Chinezen, die het stadsbeeld ter plaatse bepalen; Chinook
Chinook Indianenstam die in het noordwesten van de VS rond de rivier de Columbia leefde. Ze hadden veel handelscontacten met omliggende volken; chintz
chintz Sterk glanzend weefsel van effen of bedrukte katoen. De glans wordt verkregen door kalanderen. Meubelstof.
CHIO
CHIO Concours Hippique International Officiel, een officieel internationaal concours, waarin verschillende disciplines, zoals een springconcours, beoefend chipolata
chipolata 1. Gepofte, gestoofde of gebakken kastanjes, uien, worteltjes en gebakken rookspek. Gebruikt als garnering bij vleesgerechten en gevogelte.
Chippewa
Chippewa Noordamerikaanse Indianenstam, die oorspronkelijk in het Merengebied bij de huidige grens tussen de VS en Canada leefde. Belangrijkste Chiro
Chiro Belgische rooms-katholieke jeugdbeweging. Ontstaan in de jaren dertig vanuit het patronaatswerk. Opgedeeld in plaatselijke groepen; de activiteiten chirologie
chirologie Het aflezen van karaktertrekken uit de vorm en lijnen van de hand. Ontstaan uit chiromantie of handwaarzeggerij: het voorspellen van de chiton
chiton Kledingstuk van linnen of katoen. Een lap stof, op de schouders bijeengehouden door fibulae. Vanaf de Homerische tijd in Griekenland gedragen chloorkoolwaterstoffen
chloorkoolwaterstoffen (gechloreerde koolwaterstoffen) Groep verbindingen die voornamelijk bestaan uit koolstof, waterstof en chloor. Chloorkoo
chloorpromazine
chloorpromazine Het eerste antipsychoticum dat in de psychiatrie werd gebruikt. Dit gebeurde in 1952 en het bracht een ware revolutie in de psychiatrie chocolade
chocolade Product op basis van cacao. Komt voor in drie vormen: pure chocolade, een mengsel van cacaopoeder, cacaoboter en suiker; melkchocol
Choctaw
Choctaw Noordamerikaanse Indianenstam, oorspronkelijk woonachtig aan rivieren in het zuiden van de huidige staat Mississippi. Kundige landbouwers, Chol
Chol Maya-Indianen in Zuidoost-Mexico. Voornamelijk landbouwers met onder andere graan en bonen als hoofdproducten. Hun cultuur en godsdienst cholerisch type
cholerisch type Eén van de vier persoonlijkheidstypen waarin de Griekse arts Hippocrates de mensheid indeelde. Deze persoon is slank, sterk en gezond Chomsky, Noam Avram
Chomsky, Noam Avram (geb. 1928) Amerikaans taalkundige, die met zijn methode van taalbeschrijving - de transformationeel-generatieve grammat
Chorti
Chorti Maya-Indianen in Oost-Guatemala, Honduras en El Salvador. Hun aantal bedroeg in 1950 (census) circa 60.000, van wie circa 25.000 nog alleen Christelijk Nationaal Vakverbond
Christelijk Nationaal Vakverbond (CNV) Nederlandse centrale organisatie van werknemers op protestants-christelijke grondslag, opgericht in 1909. christelijke god
christelijke god De door christenen vereerde god is door veel niet-westerse volken overgenomen in hun godsdiensten zonder dat zij zich werkelijk tot Christelijke Volkspartij
Christelijke Volkspartij (CVP) Belgische politieke partij, opgericht in 1945. De CVP droeg, behalve van 1954-58, steeds regeringsverantwoordelijk
Christelijk-Historische Unie
Christelijk-Historische Unie (CHU) Nederlandse politieke partij. De CHU ontstond in 1908, maar had haar wortels in de scheuring in de ARP naar christen-democratie
christen-democratie Stroming in het politiek, sociaal en economisch denken gebaseerd op de christelijk-sociale leer. De christen-democratie, opgekomen Christen-Democratisch Appèl
Christen-Democratisch Appèl (CDA) Nederlandse politieke partij. Het ontstaan van het CDA was een duidelijk gevolg van de ontzuiling en de ontkerkeli
Christiaen, Guillaume Arthur
Christiaen, Guillaume Arthur (1860-1937) Belgisch pedagoog en oprichter van het eerste beroepskeuzebureau in Europa (1912). Vanaf 1926 docent Christlich-Demokratische Union
Christlich-Demokratische Union (CDU) Christelijk-democratische partij in Duitsland, opgericht in 1945. Haar zusterpartij in Beieren is de Christlich-chromesthesie
chromesthesie Een bijzondere vorm van synesthesie: het verschijnsel dat prikkeling van een zintuigmodaliteit leidt tot een gelijktijdige waarneming chromosomale afwijking
chromosomale afwijking Afwijking van het normale aantal chromosomen in de lichaamscellen. Het Down's syndroom, ofwel mongolisme, wordt bijvoorb
chronische stemmingsstoornis
chronische stemmingsstoornis Een stemmingsstoornis die meerdere jaren aanhoudt.
chronologische leeftijd
chronologische leeftijd De werkelijke leeftijd volgens de kalender. Bij kinderen wordt deze vaak in maanden uitgedrukt. De chronologische leeftijd chroom
chroom (Cr) Element uit de groep van zware metalen. Het is een bestanddeel van onder meer gele, oranje en groene verfpigmenten.
chroomleer
chroomleer Leer gelooid in een bad met chroomzouten. Het is soepel, slijtvast en verdraagt hoge temperaturen. Voorbeelden van chroomleer zijn o.chunking
chunking Het samenvoegen van verschillende eenheden van informatie, zodat een nieuwe eenheid ontstaat. Dit maakt het bijvoorbeeld mogelijk om cicibeisme
cicibeisme Cultureel-antropologische term voor een specifieke vorm van polyandrie, waarbij een getrouwde vrouw het recht heeft om seksuele relaties cif-contract
cif-contract (cost, insurance and freight) Contract waarbij de exporteur (verkoper) de kosten van verzekering en vracht draagt en die in de verkoopprijs CIJB
CIJB Confédération Internationale du Jeu de Balle, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met het kaatsen.
CIK
CIK Commission Internationale de Karting, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met karting.
cilinderpers
cilinderpers Drukpers waarbij een cilindervormig drukelement een vlakke drukvorm raakt; bij het drukken beweegt de vorm met het vel papier heen Cino da Pistoia
Cino da Pistoia (eig. Guittoncino dei Sigisbuldi; ca. 1267-1337) Italiaans jurist en dichter. Hij was in verscheidene plaatsen hoogleraar (o.a. Bologna, CIP
CIP Commission Internationale de Parachutisme, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met het parachutespringen.
circadiaan ritme
circadiaan ritme Ritme dat optreedt met een regelmaat of periodiciteit van 21 à 28 uur, ongeveer de duur van een etmaal (circa = ongeveer, dies = d
Circassiërs
Circassiërs In Turkije gebruikelijke benaming voor bewoners van de Kaukasus. In Turkije zelf wonen vooral Abchaziërs, Adzjaren en Tsjetsjenen.
circensische spelen
circensische spelen Spelen die in het oude Rome in een circus (langwerpige renbaan) werden gehouden. Het grootste circus was het Circus Maximus. circus
circus Vorm van publieke vermakelijkheid met een spectaculair karakter. Paardendressuur en rijkunst spelen een grote rol; daarnaast is de dressuur citroen
citroen (Citrus medica, wijnruitfamilie, Rutaceae) Boom uit subtropen en gematigde streken, in de 3e eeuw v.C. door Alexander de Grote ontdekt. Lichtgekleurde citrusvruchten
citrusvruchten Eetbare vruchten van planten van het geslacht Citrus. Op grote schaal gekweekt en hooglijk gewaardeerd om de aangename smaak, het Civiele Bescherming (België)
Civiele Bescherming (België) (CB) Benaming voor de civiele verdediging en voor de organisatie die hiermee belast is. De centrale diensten van de Civil Rights-beweging
Civil Rights-beweging (Lett: burgerrechtenbeweging) Beweging in de VS die streefde naar gelijke burgerrechten voor de zwarte bevolking. Hoewel
civilisatieproces
civilisatieproces Beschavingsproces. De laatste eeuwen heeft de mens geleerd een steeds veelzijdiger beheersing en intoming van natuurlijke driften civitas
civitas Het burgerrecht in het Romeinse Rijk omvatte o.a. het recht van handel, huwelijk, stemrecht in de volksvergadering en toegang tot de ambten. claim
claim 1. Eis, vordering. 2. Voorkeursrecht van aandeelhouders bij de uitgifte van nieuwe aandelen of converteerbare obligaties. Claims zijn ter beurze clambake
clambake Amerikaanse picknick aan de kust, waarbij men bakken vis, oesters (clams), kip, aardappelen en kreeft boven op elkaar boven een houtvuur clan
clan Unilineale verwantschapsgroep waarvan de leden (soms slechts op grond van hun naam) gemeenschappelijke afstamming claimen van vermeende clan-endogamie/clan-exogamie
clan-endogamie/clan-exogamie Cultureel-antropologische termen voor een specifiek soort regels voor de keuze van een huwelijkspartner. Clan-endogamie
Clapham, John Harold
Clapham, John Harold (1873-1946) Brits economisch historicus. Eerst hoogleraar in Leeds, daarna aan het King's College in Londen (economische
Clark, James (Jim)
Clark, James (Jim) (Berwickshire 1936-Hockenheim 7 april 1968) Schots autocoureur, werd in 1963 en 1965 wereldkampioen formule-I voor Lotus
Clark, John Maurice
Clark, John Maurice (1884-1963) Amerikaans econoom, zoon van de econoom John Bates Clark, die hij in 1926 opvolgde als hoogleraar aan de Col
classificatiesysteem
classificatiesysteem Stramien dat gebruikt wordt om een groep verschijnselen aan de hand van één of meer maatstaven in deelgroepen op te splitsen. classificatorische verwantschapsterm
classificatorische verwantschapsterm Cultureel-antropologisch begrip voor een voor lineale en collaterale verwanten gelijke benaming (bijvoorbeeld claustrofobie
claustrofobie Ziekelijke angst voor kleine afgesloten ruimten, zoals kamers, bussen, enz. Evenals andere fobievormen is claustrofobie te herleiden tot Clavan, Mick
Clavan, Mick (11 maart 1929-Den Haag 11 juli 1983) Nederlands voetballer, kwam als middenvelder 27 maal uit voor het Nederlands elftal. Clavan clearing
clearing (verrekeningsverkeer) Onderlinge verrekening van vorderingen en schulden, zowel nationaal als internationaal. Gebeurt via een daartoe aangewezen Cleese, John
Cleese, John (geb. 1939) Brits filmacteur, televisiekomiek en scenarioschrijver. Cleese studeerde rechten in Cambridge. Hij deed daar zijn eerste toneelervaring Cleveringa, Rudolph Pabus
Cleveringa, Rudolph Pabus (1894-1980) Nederlands rechtsgeleerde, werd in 1926 rechter in Alkmaar en een jaar later hoogleraar te Leiden in het CLI
CLI (Calling Line Identification) Automatisch systeem waardoor het nummer van de beller op een display verschijnt bij de telefoon van degene die gebeld cliché (techn.)
cliché (techn.) Drukvorm waarop langs chemische weg een reproductie van het origineel is overgebracht. Het clichémateriaal bestaat uit koper, zink, cliëntschap
cliëntschap Cultureel-antropologische term voor een relatie tussen twee personen, waarbij de ene een maatschappelijke machtspositie inneemt (de patroon) Cliffdwellers-cultuur
Cliffdwellers-cultuur Indianenculturen in het zuidwesten van de VS (Arizona, Colorado, New Mexico en Utah), o.a. gekenmerkt door woningen in Clijsters, Lei
Clijsters, Lei (geb. 1956) Belgisch Voetballer. Kwam 40 maal uit voor het Belgisch elftal. Hij speelde resp. voor Opitter, Club Brugge, Patro Eisden
clique
clique (sociol.; ook kliek) Kleine, informele groep met een sterke eigen identiteit en zelfgenoegzaamheid. Het optreden van een clique binnen een groter clitoridectomie
clitoridectomie Besnijdenis van vrouwen. Deze besnijdenis komt in grote delen van Afrika voor, echter niet in het Noordwesten (Marokko, Algerije, clochard
clochard Dakloze zwerver, in het bijzonder in Parijs. Leeft op straat en trotseert de winterse kou door op verwarmingsroosters, in metrostations, enz. closed shop
closed shop Bedrijf waarin alleen vakbondsleden mogen werken. Wordt o.a. in Groot-Brittannië door de vakbeweging afgedwongen; in de VS verboden close-up
close-up Het van dichtbij tot zeer dichtbij opnemen van een gezicht of een voorwerp, waardoor het sterk vergroot wordt afgebeeld. In een film kan Clottens, Jozef
Clottens, Jozef (1881-1959) Vlaams propagandist, vooral actief in Brussel. Reeds voor WO I streed hij voor een vervlaamste universiteit van Gent. Clovis-cultuur
Clovis-cultuur Oude Paleo-Indiaanse cultuur op de hoogvlakte van Arizona, New Mexico en Texas in de VS, die van ca. 10.000 voor Christus dateert. Club van Rome
Club van Rome Groep Europese (oud-)politici, wetenschappers, schrijvers en industriëlen, die sinds 1968 samenwerkt en in het begin van de jaren cluster (psychol.)
cluster (psychol.) 1. Een van nature voorkomende groep. 2. Binnen de statistiek: een aantal eenheden die onderling hoge correlaties vertonen op bepaalde CMAS
CMAS Confédération Mondiale des Activités Subaquatiques, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met de onderwatersport.
CNN
CNN (Cable News Network) 24-uurs non-stop Amerikaans nieuwskanaal via de satelliet IntelSat VA-F11 op 27,5° West.
coalitieverbod
coalitieverbod Verbod op het vormen van belangenorganisaties door arbeiders of werkgevers. Dit verbod werd in Frankrijk ingesteld tijdens de Franse Coase, Ronald
Coase, Ronald (geb. 1910) Brits econoom, van 1964 tot 1982 hoogleraar aan de University of Chicago in de VS. Coase kreeg in 1991 de Nobelprijs coaster
coaster (kustvaarder) Vaartuig voor de kleine handelsvaart met een maximale lengte van 75 m en een waterverplaatsing kleiner dan 500 brt.
Coca-cola Donkerbruine gazeuselimonade, waarvan een van de bestanddelen het sap is van de colanoot, die cafeïne en theobromine bevat. Het recept Cochet, Henri Jean
cocaïne
cocaïne (populaire naam: snow) Alkaloïde, afkomstig van de bladeren van de cocaplant (Erythroxylum coca). Kleurloze, bitter smakende kristallen. Coca-cola
Cochet, Henri Jean (Villeurbanne 14 december 1901-Saint-Germain-en-Laye 2 april 1987) Frans tennisspeler, behoorde met René Lacoste, Jean B
cocktail
cocktail Gemengde drank bestaande uit een of meer alcoholhoudende dranken en vruchtensap, siroop, enz. Dit mengsel, vaak met ijs, wordt goed geschud cocktailpartyfenomeen
cocktailpartyfenomeen Het verschijnsel dat mensen er in slagen om in een ruimte waar verschillende gesprekken door elkaar worden gevoerd, één
Cocopa
Cocopa Kleine indianenstam behorend tot de Yuma-volken in de VS en Mexico. Vroeger waren het nomadische landbouwers op de vruchtbare oevers Cocu, Phillip
Cocu, Phillip (geb. 1970) Nederlands voetballer, speelde van 1988 tot 1990 bij AZ en van 1990 tot 1995 bij Vitesse, waarna hij overging naar PSV. code Napoléon
code (media) Voorschrift waarmee de vorm van een bericht veranderd kan worden (codering) zonder dat de betekenis verandert. Door vervolgens codeerspecificiteit
code Napoléon (Ook: code civil) Frans wetboek ontstaan in 1804 onder Napoleon. De code Napoléon is een codificatie van het burgerlijk procesrecht, code (media)
codeerspecificiteit Het verschijnsel dat het opdiepen van informatie uit het geheugen verbeterd wordt als daarbij gebruik wordt gemaakt van de categorieën coderen
coderen Het omzetten van voorvallen of gebeurtenissen in symbolen. Een serie geluiden kan bijvoorbeeld begrepen worden als een talige uitdrukking. codex
codex (Lat.) Oudste vorm van het boek, ontstaan in de 2e eeuw v.C.. Aanvankelijk bestond het uit twee wastafeltjes, de zgn. diptychon, vervolgens Codex Alimentarius
Codex Alimentarius Verzameling van onder de auspiciën van de FAO/WHO (Voedsel- en Gezondheidsorganisaties van de VN) opgestelde normen codicil
codicil Een door de erflater zelf geschreven, ondertekend en gedateerd geschrift, dat, in tegenstelling tot een testament, alleen mag dienen voor bepaa
codificatie
codificatie Het min of meer systematisch vastleggen van het bestaande recht in wetboeken. Ook het resultaat hiervan, het geheel van de aldus ontstane Codrington, Robert Henry
Codrington, Robert Henry (1830-1922) Brits zendeling en etnoloog, werkzaam onder de Melanesiërs. Noemde de bovennatuurlijke krachten waarin Coeck, Ludo
Coeck, Ludo (Derchem 25 september 1955-Wilrijk 9 oktober 1985) Belgische voetballer, kwam als aanvaller 46 maal uit voor het Belgische voetbalelftal. cognitie
cognitie De processen waardoor mensen kennis kunnen opdoen. Het betekent in feite 'weten' in de ruimst mogelijke zin van het woord. Cognitie is naast cognitief beslissingsgedrag van kinderen
cognitief beslissingsgedrag van kinderen In de opvatting van de psycholoog R. Siegler beschikken kinderen naarmate zij ouder worden over steeds cognitief beslissingsgedrag, stadia van
cognitief beslissingsgedrag, stadia van De verschillende stappen die gezet moeten worden alvorens een complex probleem opgelost kan worden. cognitief schema
cognitief schema (Eng: cognitive map) De mentale voorstelling van de voor het bereiken van een doel nodig geachte informatie. De term komt van cognitieve antropologie
cognitieve antropologie Gedurende de jaren zestig vooral in de VS opgekomen stroming in de culturele antropologie die, met gebruikmaking van een
cognitieve categorieën
cognitieve categorieën Wetenschappelijke term voor begrippen waarmee mensen hun wereld indelen. Cognitieve categorieën zijn niet gelijk in elke
cognitieve dissonantietheorie
cognitieve dissonantietheorie De in 1957 opgestelde theorie van Leon Festinger die ervan uitging dat kenniselementen met elkaar in evenwicht gebracht
cognitieve functie
cognitieve functie Term die afkomstig is uit de functieleer en staat voor het kennen of weet hebben van iets. Naast de cognitieve functies worden conatieve cognitieve kaart
cognitieve kaart Een mentale voorstelling van de manier waarop de omgeving er uit ziet. Het woord 'kaart' impliceert dat de persoon ervan gebruik cognitieve neuropsychologie
cognitieve neuropsychologie Tak van de cognitieve psychologie die zich er op richt de gevolgen van hersenbeschadigingen voor het cognitieve function
cognitieve ontwikkelingstheorieën
cognitieve ontwikkelingstheorieën Theoretische opvattingen over de manier waarop de verstandelijke vermogens van de mens tot stand komen bij cognitieve persoonlijkheidstheorieën
cognitieve persoonlijkheidstheorieën Theorieën die uitgaan van de verschillende manieren waarop mensen informatie verwerken (hun cognitieve cognitieve structuur
cognitieve structuur De manier waarop kennis van de wereld in de menselijke geest georganiseerd is. De meest invloedrijke theorie op dit gebied is cognitieve therapie
cognitieve therapie Een vorm van psychotherapie die zich erop richt automatische negatieve gedachten te doorbreken. Deze aanpak werd bijvoorbeeld cognossement
cognossement Verhandelbaar document voor goederenvervoer over zee, wordt door de vervoerder van de goederen afgegeven aan de afzender. Het cohabitation
cohabitation (lett.: het samenwonen) Term voor de periode waarin een Franse president moet samenwerken met een regering van een andere signatuur, cohort
cohort Een groep mensen die in dezelfde tijd en onder min of meer dezelfde omstandigheden leven. Voorbeelden van cohorten zijn alle eerstejaars studenten coïnstructie
coïnstructie Gezamenlijk onderwijs in schoolverband aan leerlingen (studenten) van beide geslachten. Coïnstructie wordt vaak als synoniem van coëducatie coïtus interruptus
coïtus interruptus Onderbroken geslachtsgemeenschap, waarbij de penis vóór de ejaculatie uit de vagina wordt teruggetrokken. Zeer onbetrouwbare colbertisme
Colbert, Jean-Baptiste (1619-1683) Frans staatsman, minister van Financiën onder Lodewijk XIV (1661) en later tevens van Marine (1669). Grondle
colbertisme Specifieke vorm van het mercantilisme in Frankrijk, genoemd naar zijn grote voorstander J.B. Colbert (1619-1683), minister van Lodewijk Colbert, Jean-Baptiste
Cole, George Douglas Howard (1889-1959) Engels economist en sociaal-historicus. Cole legde in zijn boeken 'The world of labour' (1913) en 'Self-collaboratie
Colebunders, Gaston
Colebunders, Gaston (1920-1988) Belgisch ambtenaar. Na zijn studie in de wiskunde aan de Rijksuniversiteit te Gent stapte Colebunders in het onderwijs. Cole, George Douglas Howard
collaboratie Samenwerking met de vijand in oorlogstijd. De term raakte in Frankrijk tijdens de Tweede Wereldoorlog in zwang en wordt sindsdien collectief
collectief bewustzijn
collectief bewustzijn Ook collectief geweten. De waarden en normen die alle leden van een samenleving gemeen hebben. In eenvoudige samenleving
collectief gedrag
collectief gedrag Ongeorganiseerd, door niemand gepland gedrag van een massa mensen naar aanleiding van een zelfde stimulus, gekenmerkt door collectief onbewuste
collectief Groep mensen die aan een gemeenschappelijk project werken. Als modieus etiket veelal zelf gekozen in de benaming vrouwencollectief, sc
collectief onbewuste Een laag van het onbewuste die alle mensen volgens Carl Gustav Jung met elkaar gemeen hebben. Zij bevat o.a. de grondslag collectief ritueel
collectief ritueel Ritueel waarbij een aantal of alle leden van een sociale groep betrokken zijn. Door sociologen en antropologen in de eerste plaats collectieve arbeidsovereenkomst
collectieve arbeidsovereenkomst (cao) Overeenkomst tussen aan de ene kant werkgever(s) of werkgeversorganisatie(s) en aan de andere kant vakbond(collectieve sector
collectieve sector De overheidssector. Deze bestaat uit de centrale overheid, de provincies, de gemeenten, publiekrechtelijke bedrijfsorganisaties, waterschappen collectieve veiligheid
collectieve veiligheid Van collectieve veiligheid is sprake als landen, mondiaal of binnen een regio, afspreken dat agressie gepleegd door een van de collectieve voorstellingen
collectieve voorstellingen Term van de Franse socioloog Émile Durkheim voor de opvattingen en symbolen die door de leden van een groep gedeeld collectieve zelfverdediging
collectieve zelfverdediging In het volkenrecht vastgelegd principe, waarbij een aantal landen, verbonden door een verdrag, zich verplicht in geval collectivisme
collectivisme Leer die het individu als ondergeschikt beschouwt aan de gemeenschap (Staat, partij, Kerk, enz.). Het collectivisme staat tegenover individualisme collectiviteit
collectiviteit Verzameling mensen die zich op grond van gemeenschappelijke normen en waarden verbonden voelen. In de sociologie onderscheiden college
college 1. Bestuurs- of regeringslichaam, bijv. het college van bestuur van een universiteit. 2. Les op een universiteit of hogeschool. 3. In Nederland Collège de France
Collège de France Franse instelling voor hoger onderwijs in buitenuniversitair verband. Telt meer dan vijftig leerstoelen, verdeeld over drie afdelingen: college op brede basis
college op brede basis College van Burgemeester en Wethouders waarin de grootste groeperingen in de gemeenteraad vertegenwoordigd zijn.
College van Beroep voor het Bedrijfsleven
College van Beroep voor het Bedrijfsleven Administratiefrechtelijk college dat oordeelt over het beroep dat particulieren of ondernemingen instellen College van Bestuur
College van Bestuur Hoogste bestuursorgaan van een universiteit (of hogeschool), ambtelijk ondersteund door het Bureau van de Universiteit en gecontroleerd College van toezicht sociale verzekeringen
College van toezicht sociale verzekeringen Zelfstandig bestuursorgaan dat de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) adviseert collegegeld
collegegeld Bedrag dat studenten en auditoren moeten betalen voor het bijwonen van colleges en practica en voor individuele onderwijsbegeleiding Collem, Simon van
Collem, Simon van (1919-1989) Nederlands filmpromotor. Van Collem was aanvankelijk werkzaam als verkoopleider van een filmmaatschappij. Al
Collin, Fernand
Collin, Fernand (1897-1990) Vlaams jurist en bankier. Collin studeerde rechten in Leuven, waar hij in 1925 strafrecht ging doceren. Hij was er een colloquium doctum
colloquium doctum (Latijn: geleerd gesprek) Soort toelatingsexamen voor universiteit of hogeschool voor mensen van minimaal 25 jaar, die daar een colofon
colofon Bericht op de laatste pagina van een boek. Bevat opgave van lettertype, oplage, papiersoort, auteur, drukker, boekbinder, ISB-nummer en jaartal.
colonaat
colonaat (Lat: colonus = boer, pachter) Vorm van arbeidsverdeling op het platteland in het Romeinse Rijk, waarbij de boeren niet vrij waren maar gebonden colportage
colportage Verkoopmethode met opdringerig of overrompelend karakter. Omvat o.m. de huis-aan-huisverkoop van goederen en diensten en de zgn. column
column (Eng.: kolom) Journalistiek genre, persoonlijke rubriek, ondertekend met ware naam of pseudoniem.De columnist vertegenwoordigt de enkeling, Comanche
Comanche Noord-Amerikaanse nomadische Indianenstam, oorspronkelijk levend in de Great Plains; jagers en verzamelaars. Zuidelijke groep omstreeks Comaneci, Nadia
Comaneci, Nadia (geboren Gheorghe Gheorghiu-Dei 1962) Roemeens turnster, maakte haar debuut in 1969 en won zes jaar later tijdens de Europese combinatiepil
combinatiepil Ter voorkoming van zwangerschap gebruikt tablet, die zowel oestrogenen als progestagene hormonen bevat. De betrouwbaarheid is b
combinatietoon
combinatietoon Ook somtoon. Een toon die ontstaat bij het tegelijk klinken van twee of meer tonen, met een frequentie die gelijk is aan de som van combine (sport)
combine (sport) Geheime afspraak tussen twee of meer deelnemers aan een wedstrijd met de bedoeling de concurrenten te benadelen door vooraf overeenstemming Combined Joint Task Forces
Combined Joint Task Forces (CJTF-concept) Tijdens de NAVO-top van januari 1994 werd het concept aanvaard dat het Europese NAVO-lidstaten Comenius, Johan Amos
Comenius, Johan Amos (eig. Jan Amos Komensky; 1592-1670) Tsjechisch theoloog en pedagoog. Was werkzaam als priester, ging in 1628 naar Comitee voor biezondere jeugdzorg (België)
Comitee voor biezondere jeugdzorg (België) Welzijnsinstelling opgericht door het Vlaams decreet van 27 juni 1985, ressorterend onder het ministerie commanditaire vennootschap
commanditaire vennootschap (cv) Ondernemingsvorm zonder rechtspersoonlijkheid, variant van de vennootschap onder firma. De commanditaire commerciële diensten
commerciële diensten Diensten die geleverd worden door bedrijven en instellingen waarbij het maken van voldoende winst om (ook op lange termi
Commissariaat voor de Media
Commissariaat voor de Media Zelfstandig bestuursorgaan op omroepgebied, ingesteld bij de Mediawet van 1987. Het beslist over toewijzing van Commissaris van de Koningin
Commissaris van de Koningin Hoofd van het provinciebestuur en tegelijk de vertegenwoordiger van de centrale overheid in de provincie. Hij is voorzit
commissaris van een nv of bv
commissaris van een nv of bv Persoon die toezicht houdt op het bestuur (de directie) van een nv of bv en dit van advies dient. In sommige aangelegenh
commissaris-bedrijfsrevisor (België)
commissaris-bedrijfsrevisor (België) De commissaris-bedrijfsrevisor controleert en certifieert in alle grote ondernemingen de getrouwheid en de volledigheid
commissaris-generaal
commissaris-generaal Bestuursambtenaar die met buitengewone volmachten naar Nederlands-Indië werd gestuurd en aldaar boven de gouverneur-Commissie tot Bescherming van de Maatschappij (België)
commissie- Stevige, dikwijls oranje gekleurde kaas met een gewicht van 3 tot 4,5 kg en een vetgehalte in de droge stof van 40% (40+ kaas).
Commissie tot Bescherming van de Maatschappij (België) Justitiële commissie met een taak op het gebied van de internering van ontoerekenbaar commissie van toezicht
commissie van toezicht Commissie in iedere strafinrichting, benoemd door de minister van Justitie, die toezicht houdt op de behandeling van de gedetineerden. commissie-generaal
commissie-generaal Commissie onder voorzitterschap van W. Schermerhorn (1894-1977), welke vanaf september 1946, uit naam van de Nederlandse
commissionair
commissionair Iemand die tegen een bepaalde vergoeding of provisie onder zijn eigen naam maar in opdracht van en voor rekening van derden handelstransacties common ceiling
common ceiling (Engels: gelijk plafond) Begrip, gebruikt wanneer in verdragen gelijke plafonds of maximale aantallen (wapensystemen, manschappen) common law
common law Term die in Engelstalige gebieden gebruikt wordt voor het Engels-Amerikaans recht ter onderscheiding van de op het Romeinse recht common sense
common sense Het aan alle mensen toebehorende en gemeenschappelijke gezonde verstand. Wordt in de filosofie van de Schotse School als het aangeboren Commons, John Rogers
Commons, John Rogers (1862-1945) Amerikaans econoom; van 1904-32 hoogleraar aan de universiteit van Wisconsin. Hield zich bezig met een commonwealth
commonwealth (Eng.: gemenebest) Term die o.a. gebruikt werd door de Engelse filosoof Thomas Hobbes (1588-1679), die hiermee een geregelde communautair
communautair Bijvoeglijk naamwoord dat aangeeft dat zaken behoren tot de eerste pijler van de Europese Unie, de Europese Gemeenschap. Hiertoe commune
commune Leefgemeenschap van mensen die zich hebben georganiseerd op basis van gemeenschappelijke idealen of doelstellingen. Het utopisch socialisme communicatie (psychol.)
communicatie (psychol.) Het uitwisselen van informatie. De mens doet dit altijd en overal. Ook het zich afzonderen van anderen en het weigeren t
communicatiekanaal
communicatiekanaal Ook informatiekanaal. Het kanaal waarlangs een bepaalde boodschap van zender naar ontvanger gaat. In het geval van een geschreven communicatiepolitiek
communicatiepolitiek Onderdeel van de communicatiewetenschap waarin wordt bestudeerd hoe de verschillende bestaande vormen van het communicat
communicatietheorieën
communicatietheorieën De opvattingen over de manieren waarop mensen met elkaar communiceren. De opvattingen kunnen op verschillende manieren communicatiewetenschap
communicatiewetenschap Wetenschap die zich bezighoudt met het communicatieproces, de overdracht van informatie. Dit kan zowel de commun
communisme
communisme Economisch stelsel of de politieke leer die hieraan ten grondslag ligt. Het communisme is gebaseerd op het ideaal van gelijkheid in een Communistisch Manifest
Communistisch Manifest Politiek pamflet in 1848 gepubliceerd door Karl Marx (1818-1883) en Friedrich Engels (1820-1895). Het Communistisch Communistische Partij van Nederland
Communistische Partij van Nederland (CPN) Nederlandse politieke partij. De CPN was een voortzetting (1935) van de Communistische Partij Holland community development
community development Vorm van maatschappelijk werk, met name in ontwikkelingslanden, dat gericht is op het terugdringen van armoede d.m.community organization
community organization Een der eerste vormen van opbouwwerk, ontstaan begin 20e eeuw in de VS. Behelst het op vrijwillige basis hechter organis
compact disc
compact disc (cd) Optisch roterende schijf, voor weergave van muziek (cd-audio), ook gebruikt voor grote hoeveelheden informatie en beeld op beeldscherm: compagnie
Compagnie des Indes Orientales (opgericht 1664) Franse tegenstrever van de English East India Company. Op het hoogtepunt van haar macht waren Compagnie van Verre
compagnie Een vereniging van kooplieden en aandeelhouders. In de 17e eeuw werden in West-Europa veel compagnieën opgericht, meestal op initiatief Compagnie des Indes Orientales
Compagnie van Verre Onderneming opgericht om het risico van de handel op Indië te spreiden. De belangrijkste was die van Amsterdam, opgerich
comparatief voordeel
comparatief voordeel In de klassieke economie door David Ricardo ontwikkeld beginsel dat de internationale handel verklaart uit de relatieve kostenverschillen comparitie van partijen
comparitie van partijen Aparte zitting tijdens een burgerlijk proces (bijv. echtscheidingsprocedure) waarbij partijen persoonlijk door de rechter worden compensatie (psychol.)
compensatie (psychol.) 1. Volgens Alfred Adler het overnemen van een functie van een gebrekkig functionerend orgaan door een ander orgaan. Vanu
compensatieneurose
compensatieneurose Neurotische reactie op een ongeval of ziekte. De neurose uit zich in het blijvend zoeken van compensatie voor de als onrecht compensatieopdrachten
compensatieopdrachten Opdrachten aan de industrie van een bepaald land, dat een grote order plaatst bij een ander land. Bijv.: Nederland plaatst compensatieprogramma's
compensatieprogramma's In onbruik geraakte term voor onderwijs- en opvoedingsprogramma's voor kinderen met bepaalde achterstanden (bijvoorbeeld
competentie (recht)
competentie (recht) Rechtsmacht, bevoegdheid van rechters en rechtscolleges. De (herhaaldelijk gewijzigde) Wet op de rechterlijke organisatie van competitie
competitie 1. Een onderlinge wedijver tussen groepen of personen om de beste prestatie te leveren. 2. Organisatieprincipe dat gebaseerd is op de onderlinge complementaire behoeften
complementaire behoeften Elkaar wederzijds aanvullende behoeften. Sociologisch begrip in 1963 geïntroduceerd door de Amerikaan Robert F. Winch complementaire vorm
complementaire vorm Antwoordvorm die gebruikt wordt bij studietoetsen en psychologische tests. Bepaalde letters, woorden, zinsdelen of cijfers completion form
completion form Antwoordvorm bij studietoetsen of psychologische testen waarbij bepaalde letters, woorden, zinsdelen of cijfers in gegeven zinnen complex
complex Samenhangend geheel van gedachten, gevoelens en wensen met een sterk emotionele (vaak onbewuste) lading. Volgens de psychoanalyse complex van de moederschoot
complex van de moederschoot (moederschootcomplex) Door zwangerschap gegroeide emotionele binding tussen moeder en kind, die in de culturele compost
compositie- Schietwapen, opgebouwd uit compositiematerialen. Vroeger gebruikte men hout, hoorn en pezen die op elkaar gelijmd werden (
compost Organische mest, ontstaan door broeiprocessen uit stads-, huis- en/of tuinafval. Bij grootschalige composteringen wordt het afval gesorteerd, comprador
comprador Negentiende-eeuwse benaming voor een Chinees die bemiddelde in de handel tussen China en het Westen. De compradors werden door compromis
compromis In het algemeen een conflictoplossing waarbij alle partijen iets toegeven. Bij arbitrage de overeenkomst waarbij particulieren, bedrijven compromisformatie
compromisformatie (Duits: Kompromissbildung) In de psychoanalyse is dit de vorm die onbewuste wensen aan kunnen nemen door de inwerking compulsieve persoonlijkheid
compulsieve persoonlijkheid Ook anankastische persoonlijkheid. Een persoonlijkheid die gedomineerd wordt door dwanghandelingen of compulsies. computationalisme
computationalisme De veronderstelling dat aan de werking van de menselijke geest mechanische 'berekeningen' ten grondslag liggen, die in de her
computercriminaliteit
computercriminaliteit Verzamelnaam voor alle illegale activiteiten van mensen die trachten zichzelf (meestal financieel) te bevoordelen of anderen computermetafoor
computermetafoor De vooral in de cognitieve psychologie gebruikte vergelijking tussen de menselijke geest en een computer. Aanvankelijk werd de computerondersteund onderwijs
computerondersteund onderwijs Onderwijsmethode waarbij de computer de docent op bepaalde punten geheel of gedeeltelijk vervangt. Vooral geschikt computerrecht
computerrecht (automatiseringsrecht, informaticarecht) Recht met betrekking tot computergebruik en automatisering. Het is een nieuwe tak van rechtswetenschap, computerschaak
computerschaak Schaken met een computer als tegenstander of als hulpmiddel bij het analyseren van partijstellingen en het oplossen van schaakproblemen. computersimulatie
computersimulatie Het imiteren van een psychologisch proces met behulp van een computer. Het gaat hierbij soms om relatief eenvoudige processen, computerspel
computerspel Programma dat de gebruiker van een computer in staat stelt op zijn machine een spel te spelen. Het kan daarbij gaan om een imitatie Comte, Isodore Auguste Marie François-Xavier
Comte, Isodore Auguste Marie François-Xavier (1798-1857) Frans filosoof, grondlegger van het 19e-eeuwse positivisme; Comte is ook bekend Conant, James Bryant
Conant, James Bryant (1893-1978) Amerikaans chemicus, pedagoog en diplomaat. Conant werd in 1929 hoogleraar in de organische chemie aan conatieve functie
conatieve functie Deze term is afkomstig uit de functieleer en staat voor het willen en handelen. Naast de conatieve functies worden affectieve functies concentratie (econ.)
concentratie (econ.) Begrip dat betrekking heeft op de samenbundeling van ondernemingen in een bedrijfstak, waardoor het totale aanbod van de concentratie (psychol.)
concentratie (psychol.) Het bewust richten van de aandacht op een aspect uit het waarnemingsveld met uitsluiting van andere aspecten. In de onde
concentratie-onderwijs
concentratie-onderwijs Onderwijsvorm waarbij meerdere vakken met elkaar verbonden worden door ze rond een thema te organiseren. Bedoeld om concentrisch onderwijs
concentrisch onderwijs Vorm van onderwijs waarbij de leerstof zo is opgebouwd dat leerlingen in elke meer uitgebreide fase van het onderricht in concept
concept De bewuste mentale voorstelling van iets. Dit kan betrekking hebben op uiteenlopende begrippen als tafel, God, seksualiteit en zelfs op het conceptformatie
conceptformatie Ook begripsvorming. De vorming van een concept in het hoofd en het kunnen gebruiken ervan. Iemand die bijvoorbeeld een inleiding concern
concern Samenvoeging van (on)gelijksoortige ondernemingen, die juridisch vaak zelfstandig blijven, maar economisch in grote mate van elkaar afhankelijk concessie
concessie 1. Overheidsvergunning, in het bijzonder de vergunning om delfstoffen te winnen. 2. Verlenen van politieke en/of economische bevoegdheden conclusie (recht)
conclusie (recht) (alg.: slotsom, besluit) Benaming voor de schriftelijke stukken die partijen tijdens een burgerlijk proces opstellen. Een conclusie van concordaat
concordaat (Quasi-)volkenrechtelijk verdrag, waarin de betrekkingen geregeld worden tussen de rooms-katholieke Kerk (Heilige Stoel) en een staat. concours hippique
concours hippique Het geheel van paardensportwedstrijden in verschillende disciplines binnen één toernooi.
concreet operationele fase
concreet operationele fase Ook concreet operationele periode of stadium. In de theorie van Jean Piaget is dit de periode tussen zeven en elf jaar. De concubinaat
concubinaat Samenwonen van niet formeel of wettelijk gehuwde partners. Rechten en plichten zijn meestal niet duidelijk vastgelegd. In westerse samenlevingen concurrente schuldeisers
concurrente schuldeisers (concurrente crediteuren) De bij een faillissement niet-bevoorrechte schuldeisers die het eventuele batig saldo van de failliete concurrentiebeding
concurrentiebeding Afspraak tussen werkgever en werknemer waarbij de laatste zich verplicht om na afloop van de dienstbetrekking geen soortgelijk conditietraining
conditietraining Trainingsvorm die vooral wordt beoefend als overbrugging van twee seizoenen. De algemene conditietraining beperkt zich tot het op conditioneren
conditioneren Een eenvoudige vorm van leren, waarbij het organisme een associatie maakt tussen een stimulus en een respons. De term wordt zowel conditioneren, interoceptief
conditioneren, interoceptief Een speciale vorm van klassiek conditioneren. Hierbij wordt de werking van de interne organen van de mens, zoals he
condominium
condominium Gemeenschappelijk bestuur van een bepaald gebied door twee of meer staten. Bijvoorbeeld het condominium over Maastricht (1284-condoom
condoom (kapotje) Voorbehoedmiddel bestaande uit een ondoordringbaar zakje van rubber of latex. Het condoom moet over de stijve penis worden conduct disorder
conduct disorder Een in de DSM IV-classificatie opgenomen psychische stoornis optredend bij kinderen en jeugdigen tot achttien jaar. Het belangrijkste confabulatie
confabulatie Volkomen verzonnen verhaal, dat verteld wordt om indruk te maken of om te verhullen dat iemand aan geheugenverlies lijdt. Jonge kinderen confederatie
confederatie Verbond van soevereine staten met een gezamenlijke politieke instantie die is belast met belangrijke diplomatieke en defensieve taken. Confédération Générale du Travail
Confédération Générale du Travail (CGT) Grootste vakcentrale van Frankrijk, opgericht in 1895; Al snel na de oprichting (na WO I) werd de vakcentrale conference (econ.)
conference (econ.) Samenwerkingsverband tussen rederijen, dat ten doel heeft op een bepaalde route desastreuze concurrentie te voorkomen. Over Conferentie over Internationale Economische Samenwerking
Conferentie over Internationale Economische Samenwerking (CIES) Ook Noord-Zuiddialoog genoemd. In het kader van de Verenigde Naties confessionele politiek
confessionele politiek Politiek gebaseerd op uitgangspunten van religieus-levensbeschouwelijke aard (doorgaans christelijke vormen van godsdien
configurationalisme
configurationalisme Cultureel-antropologische stroming in de jaren dertig in de VS, vooral bekend door het werk van Ruth Benedict ('Patterns of Culture', conflict
conflict Een botsing van tegelijkertijd aanwezige, tegengestelde wensen bij een individu, binnen een groep of tussen groepen. Een conflict tussen meerdere Conflict Preventie Centrum
Conflict Preventie Centrum Centrum te Wenen dat de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) bijstaat bij het voorkomen conflicterende loyaliteit
conflict, negatief-negatief (Eng: avoidance-avoidance conflict) Een intrapsychisch conflict tussen twee onaantrekkelijke alternatieven. Dit treedt b
conflict, positief-negatief
conflict, positief-negatief (Eng: approach-avoidance conflict) Een intrapsychisch conflict bij het nastreven van een doel waar zowel positieve als negatieve conflict, positief-positief
conflict, positief-positief (Eng: approach-approach conflict) Een intrapsychisch conflict tussen twee aantrekkelijke alternatieven. Dit treedt bijvoorbeeld conformisme
conflicterende loyaliteit (conflicting loyalties) Term uit de culturele antropologie. Conflicterende loyaliteit komt voor wanneer iemand lid is van twee conflictgedrag
conflictgedrag Gedragstype dat het gevolg is van tegengestelde instinctmatige drijfveren, bijvoorbeeld agressie en vluchtdrang, die samen kunnen leiden conflictmodel
conflictmodel Sociologisch verklaringsmodel dat uitgaat van aangeboren conflictgedrag: de mens is niet primair vredelievend. In conflictsituaties worden conflictpsychologie
conflictpsychologie Een ongebruikelijke benaming voor de psychoanalyse, die teruggevoerd kan worden op het feit dat deze theoretische stroming conflictriten
conflictriten (rebellieriten) Ceremoniële plechtigheden waarbij bepaalde groeperingen zich tijdelijk kunnen gedragen op een manier die in het dagelijks conflicttheorieën
conflicttheorieën Theorieën over het ontstaan en verloop van sociale conflicten, meestal vanuit een marxistisch perspectief. In de sociale wetenschappen conflictvoorkoming
conflictvoorkoming (ook: conflictpreventie) Maatregelen ter voorkoming van conflicten; vorm van crisisbeheersing waarbij voor de Organisatie voor conflict, negatief-negatief
conformisme Aanpassing van gedrag in overeenstemming met de heersende normen en waarden van de sociale omgeving, onder invloed van groepsdwang. Congo (volk)
Congo (volk) (Bakongo) Volk in Congo (Zaïre), Angola en Congo. Voornamelijk landbouw in bosland (ladangcultuur) met onder andere bananen, Congress (VS)
Congress (VS) Parlement van de Verenigde Staten, bestaande uit twee kamers: de Senaat, met 100 leden (twee per staat), en een Huis van Afgevaardigden congruentiemodel van Osgood
congruentiemodel van Osgood Een bijzonder geval van de balanstheorie. De opsteller hiervan is Charles E. Osgood en de theorie heeft betrekking Coninck, Herman de
Coninck, Herman de (1944-1997) Vlaams dichter en essayist. De Coninck studeerde Germaanse filologie in Leuven en was daarna korte tijd leraar. conjoint marriage
conjoint marriage Bepaalde vorm van polyandrie (veelmannerij), waarbij twee of meer broers uit één gezin trouwen met dezelfde vrouw. Deze huw
conjunctuur
conjunctuur Opeenvolging van conjunctuurgolven in de loop van de geschiedenis, waarbij een conjunctuurgolf een regelmatig terugkerende versnelling connectionisme
connectionisme 1. De opvatting van Edward Lee Thorndike (1874-1949) over hetgeen het studieonderwerp van de psychologie zou moeten zijn. Dit Connolly, Maureen Catherine
Connolly, Maureen Catherine (1934-1969) Amerikaans tennisspeelster, de eerste vrouw die de 'grand slam' (het kampioenschap van Australië, Frankrijk,
Connors, James Scott (Jimmy)
Connors, James Scott (Jimmy) (geboren East Saint Louis 2 september 1952) Amerikaans tennisser, boekte zijn eerste grote overwinning in 1973, connubium
connubium (huwelijksalliantie) Generaties lang durende betrekking tussen twee of meer verwantschapsgroepen op basis van traditionele huwelijksuitwisseling. Conran, Shirley
Conran, Shirley (Thirlby; geb. 1932) Engelse schrijfster en journaliste, aanvankelijk bekend als textielontwerpster en vervolgens als schrijfster van conscriptie
conscriptie (Lat.: conscriptio = optekening) Inschrijving van alle jongemannen voor het vervullen van de dienstplicht; voor het eerst tijdens de Franse conservatie
conservatie (psychol.) Het verstandelijke besef dat sommige eigenschappen van voorwerpen of personen onveranderd blijven, ondanks de uiterlijke
conservatie Het verstandelijke besef dat sommige eigenschappen van voorwerpen of personen onveranderd blijven, ondanks de uiterlijke schijn van conservatie (psychol.)
conservatiebegrip
conservatiebegrip Begrip uit de ontwikkelingspsychologie van de Zwitserse psycholoog Jean Piaget, duidend op het besef dat een gegeven hoeveelheid conservatisme
conservatisme Levenshouding en politieke stroming gericht op behoud van het bestaande. Als politieke stroming kwam het conservatisme eind 18e conservatorium
conservatorium Instelling voor een middelbare en hogere beroepsopleiding voor muziek. Het Italiaanse woord conservatorio betekende oorspronkelijk conservengewassen
conservengewassen Gewassen die na de oogst door conservenfabrieken worden verwerkt tot een product dat lang houdbaar is. De belangrijkste methoden conserveren
conserveren Toepassing van processen op materialen, voorwerpen en vooral levensmiddelen om verslechtering van de toestand waarin ze zich bevinden considerans
considerans Inleiding van o.m. een wet en een vonnis waarin de overwegingen die aan die wet of dat vonnis ten grondslag liggen zijn opgenomen.
consignatie
consignatie Inbewaringstelling van met name een geldsom bij de Staat door storting in de Consignatiekas, een fonds onder beheer van de minister van consilium abeundi
consilium abeundi (Latijn: advies om weg te gaan) Vooral in de universitaire wereld gebruikte term voor het advies aan een student om zijn studie consistentietheorie
consistentietheorie Een theorie over de sociale waarneming waarbij ervan uitgegaan wordt dat de mens er naar streeft zijn omgeving zo samenhangend consortium
consortium (syndicaat) Groep banken of andere financiële instellingen die voor gezamenlijke rekening een uitgifte (emissie) van aandelen of obligaties conspicuous consumption
conspicuous consumption (demonstratieve consumptie) Pronken uit statusmotieven met de aardse symbolen van eigen welstand. Volgens de Amerikaanse
constante stimulus-methode
constante stimulus-methode In psychologisch onderzoek van waarnemingsprocessen een methode voor het bepalen van drempelwaarden: proefpersonen Constituante
Constituante In het bijzonder de grondwetgevende vergadering in Frankrijk aan het begin van de Franse Revolutie. Deze Assemblée Nationale Constituante constitutie (med.)
constitutie (med.) (Gestel) Geheel van individuele, duurzame eigenschappen, ontstaan door erfelijke factoren en langdurig inwerkende invloeden van constitutie (recht)
constitutie (recht) Staatsregeling; vaak gebruikt als synoniem voor grondwet, de wet waarin de staatsregeling geheel of op de belangrijkste punten is constitutietheorie van Sheldon
constitutietheorie van Sheldon De meest onderzochte en best gefundeerde constitutionele persoonlijkheidstheorie. William Herbert Sheldon maakte constitutionele monarchie
constitutionele monarchie Staatsbestel waarin de monarch is onderworpen aan de grondwet, hetgeen meestal een strenge inperking van zijn macht constitutionele persoonlijkheidstheorieën
constitutionele persoonlijkheidstheorieën Ook constitutieleer en somatotypentheorie. De opvattingen die een verband leggen tussen lichaamsbouw construct (psychol.)
construct (psychol.) Een theoretisch bouwwerk. Het is in feite een wetenschappelijk concept, en het wordt soms ook als synoniem voor concept geb
constructief onderwijsbeleid
constructief onderwijsbeleid Overheidsbeleid ten aanzien van het onderwijs, waarbij het rijk niet alleen financieel-administratief optreedt, maar ook
constructietest
constructietest Psychologische persoonlijkheidstest, waarbij de te testen persoon iets moet maken uit hem gegeven materiaal. Uit het gemaakte en de consulaat
consulaat Instantie met als doel de economische en de handelsbetrekkingen tussen Nederland en de betrokken landen te bevorderen. Consulaten zijn consultatiebureaus
consultatiebureaus Instellingen in Nederland en België voor voorlichting, preventie en behandeling op verschillende terreinen van de gezondheidszorg. consument (biol.)
consument (biol.) Organisme (o.a. elk dier en de mens) dat organische stoffen met het voedsel moet opnemen omdat hij die niet zelf kan maken (heterotroof). consumenten van de 1e orde
consumenten van de 1e orde (primaire consumenten) Planteneters die hun voedsel direct van de producenten betrekken, bijv. herkauwers en knaagdieren
consumenten van de 2e orde
consumenten van de 2e orde (secundaire consumenten) Vleeseters die hun voedsel betrekken van consumenten van de eerste orde, bijv. veel vogels consumentenbescherming
consumentenbescherming Bescherming van de consument door o.m. goede productinformatie, optreden tegen agressieve verkoopmethoden en versterking
consumentenkoop
consumentenkoop Koopovereenkomst tussen een verkoper die wel en een koper die niet handelt in de uitoefening van zijn beroep of bedrijf (consument). consumentenkrediet, Wet op het
consumentenkrediet, Wet op het Wet van 1991 die tot doel heeft consumenten, die een kredietovereenkomst sluiten, zo goed mogelijk te beschermen consumentenorganisatie
consumentenorganisatie Groep consumenten die zich proberen te wapenen tegen de verzwakking van hun marktpositie: het valt consumenten steeds consumentisme
consumentisme (Eng.: consumerism) Consumentenbeweging 'nieuwe stijl', opgekomen aan het eind van de jaren zestig, geïnspireerd door de successen consumptie
consumptie Aankoop en verbruik door gezinnen van voor het normale levensonderhoud noodzakelijke goederen.
consumptie- IJs geschikt voor consumptie. De soepelheid wordt veroorzaakt door een roerproces waarbij de zich vormende ijsklompjes voortdurend ijs, softijs,
consumptiegoederen
consumptiegoederen (ook: verbruiksgoederen) Goederen of diensten die direct kunnen worden geconsumeerd, zoals levensmiddelen of diensten va
consumptiegoederen, duurzame
consumptiegoederen, duurzame Goederen die niet onmiddellijk, niet binnen één jaar, geheel worden verbruikt, bijv. auto's, meubilair. Gezinnen consumptieijs
consumptiegoederenindustrie
consumptiegoederenindustrie Industrie waarin de productie van goederen die direct geconsumeerd worden centraal staat. Deze industrie is vaak lichte
consumptieijs IJs geschikt voor consumptie. Maakt een soepele indruk doordat zich vormende ijskristalletjes voortdurend worden gebroken.
consumptiemaatschappij
consumptiemaatschappij In de jaren zestig populair geworden term voor de welvarende moderne samenleving waarin consumptie het belang van contactvergif
contactvergif Vergif dat werkzaam is bij huidcontact en dus niet ingeademd of opgegeten hoeft te worden. Bestaat uit verbindingen die door de intacte contactwaarneming
contactwaarneming Wijze waarop zuigelingen prikkels uit de buitenwereld waarnemen, namelijk via huid en slijmvliezen van de mond. Bekend is containerhaven
containerhaven Haven waarin de aan- en afvoer van goederen verpakt in containers centraal staat. Voor het in- en uitladen van containerschepen hebben containerschip
containerschip Schip dat containers vervoert. In feite is er sprake van het vervoer van stukgoederen, maar dan opgeslagen in grote gestandaardiseerde contante waarde
contante waarde Huidige waarde van een bedrag dat men in de toekomst ontvangt of moet betalen. Deze waarde berekent men door de nominale waarde contemporary ancestors
contemporary ancestors (nog levende voorouders) Leden van zogenaamde primitieve, niet-westerse samenlevingen, die worden geacht zich in een context of discovery en context of justification
context of discovery en context of justification De verschillende achtergronden waartegen wetenschappers volgens de theorie van de wetenschapsfilosoof contexteffect
contexteffect Het verschijnsel dat menselijk gedrag mede bepaald wordt door de omgeving waarin het zich voordoet. Dit maakt het moeilijk om algemeen contextualisme
contextualisme Het uitgangspunt dat al het menselijk gedrag vanuit zijn context moet worden begrepen. De mens moet volgens deze opvatting gezien continentaal plat(eau)
continentaal plat(eau) Volgens het Verdrag inzake het continentale plateau (1958) is dit de zeebedding en de ondergrond van de onder water ligge
contingentering
contingentering (contingent = hoeveelheid) Kwantitatieve invoerbeperking door de overheid in het kader van de betalingsbalanspolitiek, i.e. het vaststellen continuatierecht
continuatierecht Recht van een pachter op automatische verlenging van de pachtovereenkomst.
conto
conto (It.: rekening) Boekhoudkundige term voor rekening: a conto = op rekening; conto a metà = gezamenlijke rekening met iemand anders met gelijk contrabande
contrabande 1. (oorlogsrecht) Goederen waarvan de ene oorlogvoerende partij de levering aan de andere verboden heeft en die als zij naar het gebied contract (psychol.)
contract (psychol.) Afspraken die in verschillende vormen van psychotherapie worden gebruikt. De essentie daarbij is dat de verschillende betrokken contractloonstijging
contract, sociaal (Fr: contrat social) Politiek begrip, waarbij de burgers een overeenkomst sluiten met hun regering; in ruil voor behartiging van het contraprestatie
contractloonstijging Loonstijging als direct gevolg van de afgesloten cao's.
contracttheorie
contracttheorie Theorie waarmee wordt beoogd de politieke ordening van de staat te verklaren uit een al dan niet denkbeeldige overeenkomst tussen contract, sociaal
contraprestatie De in het dagelijks spraakgebruik gebezigde benaming voor de Beeldende Kunstenaars Regeling, BKR, kort na 1945 in het leven geroepen contraseign
contraseign Ministeriële medeondertekening - naast die van de koning(in) - van een wet of Koninklijk Besluit. De medeondertekening is een uitvloeisel contrast
contrast Verschil in lichtsterkte tussen donkere en lichte partijen in een tafereel of beeld (foto, dia). Vaak geeft men de contrastverhouding op: de verhouding contrastparen
contrastparen Volgens de Franse antropoloog en filosoof Claude Lévi-Strauss aan alle mythologieën ten grondslag liggende tegenstellingen. Contrastparen convenant
convenant Overeenkomst tussen de rijksoverheid en lagere overheden, particuliere organisaties, instellingen e.d. over de verwezenlijking van haar beleid Conventie tegen Chemische wapens
Conventie tegen Chemische wapens (CWC) Op 13 januari 1993 ondertekend verdrag over een wereldwijd verbod op chemische wapens. De Conventie Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora
Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (CITES; Washington Convention) Internationaal verdrag conventionalisme (psychol.)
conventionalisme (psychol.) 1. In de psychologie een term voor het star vasthouden aan of handhaven van sociale gedragsregels zonder dat dit in convergentietheorie
convergentietheorie Door de Nederlandse econoom Jan Tinbergen geïnspireerde theorie die wil dat de economische orden in de westerse kapitalistische conversie (econ.)
conversie (econ.) 1. Omzetting van een geldlening in een nieuwe met lagere rente. 2. Omwisseling van converteerbare obligaties in aandelen.
conversie (med.)
conversie (med.) Het omzetten van psychische problemen in lichamelijke aandoeningen. De symptomen kunnen bijvoorbeeld zijn: de verlamming
convertibiliteit
convertibiliteit (bij valuta) Onderlinge vrije inwisselbaarheid van valuta. Iedereen die dergelijke valuta bij de centrale bank van het betreffende land convivium
convivium Sociologisch begrip, betrekking hebbend op de intermenselijke omgang op voet van gelijkheid die gebaseerd is op vrijwilligheid en wederkerigheid Cook Islands Constitution Act
Cook Islands Constitution Act Wet van 8 augustus 1965 waardoor de aan Nieuw-Zeeland behorende Cook Islands intern zelfbestuur kregen. Ingesteld Cook, Thomas
Cook, Thomas (1808-1892) Engels zakenman, oprichter van het eerste reisbureau ter wereld. Het succes van een door Cook georganiseerde treinreis Cooley, Charles Horton
Cool, August Petrus (1903-1983) Belgisch (Vlaams) vakbondsleider. Was van 1932-1946 secretaris en van 1946-1968 voorzitter van het ACV. Mini
Cooley, Charles Horton (1864-1929) Amerikaans socioloog en sociaal-psycholoog, bekend door zijn theorie over primaire groepen (gezin, vrienden,
Cools, Julien
Cools, Julien (geboren Retie 13 februari 1947) Belgisch voetballer, kwam als aanvaller 29 maal uit voor het Belgische elftal. Hij speelde resp. voor Cool, August Petrus
Cooman, Cornelli Antoinette Harriëtte Elliot (Nelli)
Cooman, Cornelli Antoinette Harriëtte Elliot (Nelli) (geboren Paramaribo 6 augustus 1965) Nederlands atlete, veroverde diverse Nederlandse titels coöperatie (econ.)
coöperatie (econ.) Volgens het BW is een coöperatie een bij notariële akte als coöperatie opgerichte vereniging met als doel de bevordering van be
coöperatieve vennootschap (België)
coöperatieve vennootschap (België) Ondernemingsvorm met rechtspersoonlijkheid, een rechtsvorm niet alleen voor coöperaties in de strikte zin Coopman, Jean-Pierre
Coopman, Jean-Pierre (geboren Ingelmunster 11 juli 1946) Belgisch bokser, bokste zijn eerste profwedstrijd als zwaargewicht in 1972. Werd in 1974 coöptatie
coöptatie Benoeming en selectie van nieuwe leden van een bestuurlijk lichaam door zittende leden van dit lichaam. Onder de Nederlandse regenten Coornhert Liga
Coornhert Liga In 1971 opgerichte vereniging van personen die betrokken zijn bij de strafrechtspleging. De vereniging is genoemd naar de dichter copartnership
copartnership Produktiesysteem waarbij de werknemers delen in de ondernemingswinst, meestal uitgekeerd in de vorm van aandelen.
coping
coping Ook adaptatie of aanpassing. De manier waarop problemen te lijf worden gegaan. Onderscheiden worden actieve en passieve coping. In het eerste Coppée, Robert
Coppée, Robert (geboren 23 april 1895) Belgisch voetballer, kwam als midvoor 15 maal uit voor het Belgische nationale elftal. C. speelde voor Union Coppens, Henri François Louis (Rik)
Coppens, Henri François Louis (Rik) (geboren Antwerpen 29 april 1930) Belgisch voetballer, kwam als midvoor 47 maal uit voor het Belgische Coppi, Fausto
Coppi, Fausto (Castellania 15 september 1919-Tortona 2 januari 1960) Italiaans wielrenner, vanwege zijn veelzijdigheid een der grootste renners uit copro...
copro... Voorvoegsel dat duidt op een betrekking met faeces. 1. Coprofilie is een seksuele afwijking waarbij een extreme belangstelling bestaat voor copywriter
copywriter (Eng.) Reclametekstschrijver.
Corbières
Corbières Landstreek in Zuid-Frankrijk, ten westen van Narbonne. De gelijknamige rode wijn had lange tijd de kwalificatie VDQS (vin délimité de Coreper
Coreper (Frans: Comité des Représentants Permanents) Comité bestaande uit de vijftien permanente vertegenwoordigers van de lidstaten bij de Europese Corin, Leo
Corin, Leo (geboren 1941) Belgisch biljarter, maakte naam door drie Europese titels in de pentatlon per ploeg. Corin is echter gespecialiseerd in het coroner
coroner Brits ambtenaar, oorspronkelijk belast met het onderzoeken van aangelegenheden die van bijzonder belang waren voor de Kroon. Tegenwoordig corporatieve groep
corporatieve groep Groep waarvan de leden bepaalde rechten, plichten, bezittingen (bijvoorbeeld land of werktuigen) en/of functies gemeenschappelijk corporatisme
corporatisme Sociaal-politieke leer die de maatschappij wil opbouwen uit beroepsstanden of corporaties, waarin zowel werknemers als werkgevers corpus callosum
corpus callosum (hersenbalk) Deel van de grote hersenen dat de beide hersenhelften met elkaar verbindt. Het is een gebogen horizontale vezelplaat corpus delicti
corpus delicti (Lat.: lichaam van de misdaad) Voorwerp waarmee een delict is begaan of zaak die voorwerp was van een delict, bijv. een hamer waarmee Corpus Iuris Civilis
Corpus Iuris Civilis Benaming die achteraf gegeven is aan het geheel van de onder keizer Justinianus tot stand gekomen rechtsboeken (Romeins recht). correspondentieschaak
correspondentieschaak Het schaken d.m.v. een briefkaart waarop men een zet aan zijn tegenstander doorgeeft. Er is een Internationale Correspon
corruptie
corruptie Misbruik maken van een (machts)positie met het oog op persoonlijk voordeel. Meestal in de vorm van (zich laten) omkopen in ruil voor geld Cortes
Cortes De in de 13e eeuw in de Spaanse koninkrijken Castilië en Aragón ontstane standenvergadering. De vorsten waren op deze vergaderingen aangewezen cortex
cortex (lett: schors) Wanneer deze term zonder verdere aanduiding wordt gebruikt, wordt meestal de cerebrale cortex aangeduid. Dit is de buitenste corticosteroïden (biol.)
corticosteroïden (biol.) (bijnierschorshormonen) De hormonen die gevormd worden door de bijnierschors. Deze productie staat onder invloed van Cosach
Cosach (Voluit: Compaña Salitrea de Chile) Organisatie opgezet in 1930 onder het bewind van president Carlos Ibáñez als een bundeling van de salpeterproducerende COST
COST (Coopération Scientifique et Technologique) Het kaderprogramma van de Europese Gemeenschap voor wetenschappelijke en technologische Coster, Laurens Jansz.
Coster, Laurens Jansz. (1405-1484) Nederlands koopman en drukker te Haarlem. Wordt in het geschrift `Batavia' (1588) van Hadrianus Junius ge
Coster, Roger Englebert Ghislain de
Coster, Roger Englebert Ghislain de (geboren Ukkel 28 augustus 1944) Belgisch motorcoureur, wereldkampioen motorcross 500 cc in 1971, 1972, cotradition
cotradition Cultureel-antropologische term voor het verschijnsel van langdurige culturele continuïteit van een cultuurgebied (culture area), waarbij de Cottaar, Jan
Cottaar, Jan (Delft 6 maart 1915-Den Haag 21 juli 1984) Nederlands sportjournalist, begon bij De Tijd, werd in 1946 sportverslaggever bij de KRO. cotton gin
cotton gin Werktuig voor het verwijderen van de katoenzaden uit de katoen. Ingevoerd vanaf 1793; betekende een enorme arbeidsbesparing en was Coubertin, Pierre baron de
Coubertin, Pierre baron de (Parijs 1 januari 1863-Genève 1 september 1937) Frans opvoedkundige en sportbevorderaar, grondlegger van de moderne Coucke en Goethals
Coucke en Goethals Twee Vlamingen die in 1860 voor het Assisenhof in Bergen (Henegouwen) ter dood werden veroordeeld wegens medeplichtighei
Coulthard, David
Coulthard, David (geboren Twynholm (Schotland) 27 maart 1971) Engels autocoureur, begon in de kartsport. Na in 1989 kampioen in de FF 1600 counseling (psychol.)
counseling (psychol.) Vorm van professionele hulpverlening in niet al te ernstige persoonlijke probleemgevallen, die wordt gekenmerkt door de 'invoelende', counterbalancing
counterbalancing (lett: het zorgen voor evenwicht) Een techniek die gebruikt wordt bij het opzetten van experimenten. Er wordt getracht toevallige counterconditioning
counterconditioning (lett: tegenconditionering) Het afleren van een al eerder tot stand gekomen conditionering. Iemand kan bijvoorbeeld door een countervalue strategy
Counter-force strategy Amerikaanse afschrikkingsstrategie waarbij de militaire middelen (met name de strategische kernwapens) van de Sovjet-Uni
counter-insurgency research
counter-insurgency research Onderzoek gericht op het bestrijden en voorkomen van sociale onrust, massabewegingen en guerrilla. Counter-insurgency county
countervalue strategy Nucleaire strategie waarbij een (vergeldings)aanval wordt gericht op niet-militaire doelen, zoals bevolkings- en industriecentra. countervalue strike
countervalue strike Nucleaire (tegen) aanval op niet-militaire doelen, zoals bevolkings- en industriecentra. De strategische overbrengingsmiddelen Counter-force strategy
county (Eng.: graafschap, provincie) Bestuurlijke en juridische eenheid in Groot-Brittannië en Ierland en tevens in de VS.
coup de pédale
coup de pédale De pedaaltred; het tempo en de soepelheid waarmee de pedalen worden rondgetrapt, mede afhankelijk van het gebruikte verzet.
coupon
coupon Aan een obligatie gehecht bewijs, waarop op de daarop aangegeven datum een bepaald bedrag aan rente wordt uitbetaald (couponbewijs). Bij Courier, Jim
Courier, Jim (geboren 1972) Amerikaans tennisser, brak in 1991 definitief door met het winnen van Wimbledon. Hij bracht in 1992 de Open Kampioenschappen Cournot, Antoine Augustin
Cournot, Antoine Augustin (1801-1877) Frans econoom en wiskundige. Paste als eerste de wiskunde toe in de economie. Gaat derhalve door voor courtage
courtage Makelaarsprovisie: beloning van een makelaar wanneer hij een transactie tot stand brengt. Courtage is ook de beloning van een hoekman op Court-Smith, Margaret
Court-Smith, Margaret (16 juli 1942) Australisch tennisspeelster, won driemaal het enkelspel (1963, 1965, 1970) en meermalen het damesdubbel e
couvade
couvade (mannenkraambed) Gebruik bij sommige volken dat mannen na de bevalling van hun vrouw in bed de barensweeën imiteren. In ruimere betekenis covenant
covenant (Eng.: verbond, verdrag) Bindende afspraken tussen personen, groepen of staten op verschillend gebied. In de Schotse geschiedenis bijv. covert culture/overt culture
covert culture/overt culture (impliciete cultuur/expliciete cultuur) Cultureel-antropologisch onderscheid tussen elementen van een cultuur die niet CPT
CPT (Colour Picture Tube) Kleurenbeeldbuis.
crack
crack Vorm van cocaïne, die wordt gerookt in plaats van (in zuivere vorm) gesnoven. Het crack-gebruik is in de tweede helft van de jaren tachtig in Craen, Gaston Petrus Maria
Craen, Gaston Petrus Maria (1904-1987) Vlaams jurist en econoom. Na zijn studie in de rechten en in de economie werd Craen advocaat aan de balie cranberry
cranberry (lepeltjeheide, Oxycoccus macrocarpos, dopheidefamilie, Ericaceae) Houtige plant met enkelvoudige bladeren, roze bloemen en smakelij
creatieve synthese
creatieve synthese De veronderstelling dat het geheel meer is dan de som van de delen. Door verschillende elementen samen te voegen (synthese) creativiteit
creativiteit Met het begrip creativiteit wordt meestal verwezen naar het scheppend vermogen van kunstenaars of artiesten. In de psychologie is de term creativiteitstest
creativiteitstest Een test die het scheppend vermogen wil meten. Deze tests zijn wel ontwikkeld, maar verkeren nog in een experimenteel stadium en creativiteitstheorie
creativiteitstheorie De theoretische opvattingen over het vermogen van de mens om nieuwe dingen te scheppen of nieuwe oplossingen te bedenken
credit
credit De passiefzijde of rechterzijde van de balans. Op deze zijde staan de schulden (passiva) en het vermogen van een onderneming.
creditcard
creditcard Kaart waarmee men zonder contante betaling goederen en diensten kan verkrijgen bij bedrijven die zijn aangesloten bij de organisatie die crediteur
crediteur (schuldeiser) Degene die op grond van een verbintenis nakoming kan vorderen van de debiteur (schuldenaar).
creditzijde
creditzijde (passiefzijde) Rechterkant van de balans van een onderneming, waarop de schulden (passiva) en het vermogen van die onderneming staan.
Cree
Cree Canadese Indianenstam, die oorspronkelijk een groot gebied ten westen van de Hudson Bay bewoonde en voornamelijk van jacht leefde. Huidige Creek
Creek Noord-Amerikaanse Indianenstam; oorspronkelijke bewoners van de huidige staten Alabama en Georgia, voornamelijk landbouwers. Na overgave crème fraîche
crème fraîche Licht zure, dikvloeibare room, die wordt bereid door verse room met melkzuurbacteriën aan te zuren en vervolgens door verdamping creolen
creolen Mensen die in het Caribisch gebied of Latijns Amerika geboren zijn, maar Europese voorouders hebben. De term wordt ook algemener gebruikt crêpe (techn.)
crêpe (techn.) Textielstof met een typische korrelachtige structuur, verkregen door het gebruik van crêpegaren (overtwijnd garen, met soms meer dan Cresta Run
Cresta Run Tobogganbaan te Sankt Moritz, afgeleid van een door W.H. Bulpetts in 1884 aangelgde baan. Belangrijke wedstrijden zijn de Grand National cretonne
cretonne Stevige katoenen stof in effen binding, bedrukt met vrij bonte patronen. Gebruikt voor meubelbekleding, gordijnen, enz. De fijnere cretonne cricket
cricket Een veldsport, gespeeld door twee teams van elk elf man. Middenin het veld bevindt zich de pitch, aan de uiteinden waarvan zich de wickets criminalistiek
criminalistiek Politiewetenschap. Wetenschappelijke methoden die gebruikt worden bij de opsporing en reconstructie van strafbare feiten, bijv. vaststelling criminaliteit
criminaliteit Misdadigheid, delinquentie, strafbaar gedrag. Criminaliteit wordt gemeten naar het aantal delicten dat ter kennis van de politie komt (geregistreerde criminologie
criminologie Multidisciplinaire wetenschap die zich bezighoudt met verschillende aspecten van criminaliteit. De studie richt zich o.m. op de aard, omvang, crinoline
crinoline (Fr.: hoepelrok) Onderrok, bestaande uit hoepels: dunne repen metaalband, die van boven naar beneden in omvang toenemen, onderling verbonden Criquielion, Claude
Criquielion, Claude (geboren Lessines 11 januari 1957) Belgisch wielrenner, ontpopte zich als een laatbloeier die in 1984 de wereldtitel op de weg crisis (econ.)
crisis (econ.) (Plotselinge) ommekeer in de conjunctuur, zowel bij hoog- als bij laagconjunctuur. In de jaren dertig gebruikt voor de hardnekkige economische crisisbeheersing
crisisbeheersing (Eng: crisis management) Door nationale overheden en internationale organisaties getroffen voorbereidingen en maatregelen om in crisiscentrum
crisiscentrum Instelling voor snelle en intensieve behandeling van vooral jonge mensen in psychische nood, die acuut hulp nodig hebben. De duur crisisinterventie
crisisinterventie Eerste opvang van en kortdurende hulpverlening aan mensen die in een acute geestelijke noodsituatie zijn geraakt. De crisisinterventie criterium (sport)
criterium (sport) Wielerwedstrijd op de weg, gereden op een parcours dat een aantal malen moet worden afgelegd.
criteriumgroep
criteriumgroep Een groep personen waarmee een proefpersoon vergeleken wordt. Bij een intelligentietest worden de intellectuele prestaties van de criteriumtoets
criteriumtoets Een bepaalde toets waarbij vooraf criteria zijn opgesteld op grond waarvan een beoordeling zal plaatsvinden. Deze tests worden bijvo
Croke Park
Croke Park Stadion in Dublin, hoofdkwartier van de Gaelic Athletic Association (opgericht 1884, hield zich tot 1921 ook bezig met atletiek). De GAA Cromwell, William Nelson
Cromwell, William Nelson (1854-1948) Amerikaans jurist en adviseur van ondernemingen. Hij was zeer succesvol bij het op de been houden van noodli
croquet
croquet Een slagbalspel, gespeeld op een grasveld. waarbij twee of vier spelers met een houten hamer aan een lange steel vier croquetballen (van geperste cross modality matching
cross modality matching Het weergeven van de relatie tussen twee prikkels op verschillende terreinen. Een proefpersoon kan bijvoorbeeld de opdra
cross-adaptatie
cross-adaptatie Het verschijnsel dat een persoon meer of minder gevoelig wordt voor stimuli, als hij zich instelt op een bepaalde stimulus. Dit verschijnsel cross-country
cross-country Een wedstrijd in natuurlijk terrein, dat voorzien is van natuurlijke of kunstmatige hindernissen. Diverse takken van sport hebben een cross-cousins en parallel-cousins
cross-cousins en parallel-cousins Neven en nichten die aan elkaar verwant zijn via de bloedverwantschap van een van hun ouders met een broer cross-grading
cross-grading Engelse term voor een methode om het leerstof-jaarklassensysteem te doorbreken. Door cross-grading kunnen leerlingen van een bepaald cross-sectioneel onderzoek
cross-sectioneel onderzoek Een methode om met behulp van onderzoek zicht te krijgen op de manier waarop bepaalde dingen zich ontwikkelen. crowding
crowding De psychische spanning die optreedt als grote aantallen mensen te dicht op elkaar komen te zitten. Crowding is geen maat voor het aantal Crozier, Michel
Crozier, Michel (geb. 1922) Invloedrijk Frans socioloog, beroemd geworden door zijn klassieke studie in de organisatie-sociologie: 'Le phénomène cru
cru (Fr.: gewas, wijnsoort) Term waarmee in de wijnhandel de kwaliteit van de bordeauxwijnen wordt aangeduid. De officiële classificatie van 1855 cruciaal experiment
cruciaal experiment Een experiment dat een beslissing brengt of een theorie of een hypothese al dan niet aanvaard wordt. Vele onderzoekers hebben Cruijff, Hendrik Johannes (Johan)
Cruijff, Hendrik Johannes (Johan) (geboren Amsterdam 25 april 1947) Nederlands voetballer, kwam als voorhoedespeler 48 maal uit voor het Nederlands Cruijff, Jordi
Cruijff, Jordi (geboren Amsterdam 9 februari 1974) Nederlands voetballer, zoon van Johan, maakte 24 april 1996 in de vriendschappelijke interland cryptomnesie
cryptomnesie Een geheugenstoornis waarbij het lijkt alsof de persoon zijn eigen herinneringen niet meer herkent. Bekende situaties en personen kunnen CSBM
CSBM (Confidence and Security Building Measures, voor 1990: CBM) Vertrouwenwekkende en veiligheidsbevorderende maatregelen; gericht op het CSE-verdrag
CSE-verdrag (Conventionele Strijdkrachten in Europa; Eng: Conventional Forces In Europe, CFE) Op 19 november 1990 in Parijs ondertekend verdrag Cuisinaire, Georges
Cuisinaire, Georges (geb. 1891) Belgisch onderwijskundige. Vooral bekend geworden door het door hem ontworpen en nu in veel landen gebruikt
culotte
culotte (Fr.) Korte, wijde mannenbroek, nauw sluitend boven de knie. Vanaf eind 16e eeuw tot in de 19e eeuw in de mode. Bekend is de bijnaam 'sans-cultunit
cultunit (culturele eenheid; cultuurdragende eenheid) Cultureel-antropologische term voor een groep mensen die een zelfde cultuur bezitten. Hoe een cultural drift
cultural drift Stroom ongeplande en meestal achteraf waarneembare veranderingen in de cultuur. Cultural drift komt tot stand via kleine veranderingen cultural engineering
cultural engineering Doelgericht gebruik van culturele factoren om gedrag of denken van mensen in een bepaalde richting te veranderen. Komt veel cultural lag
cultural lag In ontwikkeling achterblijven van een cultuurelement ten opzichte van andere cultuurelementen. Een bekend voorbeeld hiervan is de grote cultural license
cultural license (culturele vrijheid) Cultureel-antropologische term. Van cultural license is sprake als in een cultuur vrijpostige omgang tussen bepaalde cultural survivals
cultural survivals (culturele overblijfselen, culturele residuen) Elementen uit een oude, verdwenen cultuur die nog in dezelfde vorm en met dezelfde culture of poverty
culture of poverty Houding van weerstand en wantrouwen ten opzichte van vernieuwingen, voorkomend in achtergebleven (boeren)gemeenschappen
cultureel conservatisme
cultureel conservatisme Het willen behouden van de leefwijze van de eigen groep, wat zich vaak in een weerstand tegen elke vorm van veranderin
cultureel determinisme
cultureel determinisme Gedachte dat denken en handelen van mensen in de eerste plaats verklaard moeten worden vanuit de cultuur; het sociaal de
cultureel materialisme
cultureel materialisme Cultureel-antropologische evolutietheorie, ontstaan begin 20e eeuw. Het cultureel materialisme vat evolutie op als een beperkt cultureel pluralisme
cultureel pluralisme Het binnen een samenleving naast elkaar bestaan van verschillende 'waardensystemen' van verschillende culturen. In de sociologie culturele antropologie
culturele antropologie (etnologie) Wetenschap gericht op onderzoek van het sociale en culturele leven oorspronkelijk in niet-westere samenlevingen. culturele creativiteit
culturele creativiteit Cultureel-antropologische term voor het op elkaar afstemmen van traditionele en uit een andere cultuur afkomstige elementen, culturele differentiatie
culturele differentiatie Kenmerkend proces in moderne industriële samenlevingen, waarbij culturele verschillen tussen sociale groeperingen steeds culturele diffusie
culturele diffusie Verspreiding van cultuurelementen van de ene cultuur naar de andere. Betreft meestal selectieve overname van nuttig geachte verworvenheden, culturele ecologie
culturele ecologie Tak van de culturele antropologie die de invloed van de natuurlijke omgeving op aard en inhoud van een cultuur onderzoekt. Ook culturele minderheid
culturele minderheid Politiek en sociaal ondergeschikte bevolkingsgroep. Een culturele minderheid heeft de volgende kenmerken: ze wordt als minderwaardig culturele oplevingsbewegingen
culturele oplevingsbewegingen Georganiseerde pogingen van leden van een samenleving culturele veranderingen tot stand te brengen. Culturele oplevingsb
culturele selectie
culturele selectie Cultureel-antropologische term voor het proces waardoor mensen bewust of onbewust cultuurelementen selecteren uit het totaal van cultus
cultus De verering van goddelijke wezens, onmisbaar bestanddeel van een godsdienst. Belangrijke elementen van de cultus zijn gebed, offer en sacrament.
cultuur
cultuur (lat.: cultura = bewerking, verzorging) In algemene betekenis de menselijke activiteiten t.o.v. de omringende natuur; in meer speciale betekenis cultuurconflicttheorie
cultuurconflicttheorie Opvatting van de Amerikaanse criminoloog Johan Thorstein Sellin dat conflicten en problemen in een samenleving ontstaan
cultuurcyclus
cultuurcyclus De opkomst, bloei en ondergang van een cultuur. Sommige theoretische stromingen in de cultuurgeschiedenis en -filosofie stellen dat cultuurelementen
cultuurelementen Cultureel-antropologische term voor door leden van een samenleving gedeelde gewoonten en gebruiken, die samen een cultuur vormen. cultuurgebied
cultuurgebied Gebied waar de bewoners, ook al behoren zij tot verschillende volken of landen, de meeste elementen van een cultuur gemeenschappelijk cultuurgemeenschap (België)
cultuurgemeenschap (België) Sinds 1970 een grondwettelijk erkende Nederlandse, Duitse en Franse gemeenschap in België, samenvallend met de cultuurhistorische school
cultuurhistorische school Een belangrijke stroming in de Russische psychologie, die vooral de invloed van sociale omstandigheden op de ontwikkelin
cultuurneurose
cultuurneurose Een neurose waarvan het ontstaan in de eerste plaats wordt toegeschreven aan sociale en culturele factoren. Zoals bijvoorbeeld de toenemende cultuurpatroon
cultuurpatroon Het voor een groep of samenleving kenmerkende patroon van samenhangende cultuurelementen, zoals normen, waarden, ideeën, vaardigheden, cultuurpsychologie
cultuurpsychologie Tak van psychologie die de invloed van de culturele achtergrond op individuen bestudeert. Aanvankelijk ging het vooral om de cultuurrelativisme
cultuurrelativisme Opvatting dat alle culturen in beginsel gelijkwaardig zijn. In tegenstelling tot het evolutionisme, dat de westerse cultuur als de hoogst cultuursociologie
cultuursociologie Studie van de samenhang tussen culturele aspecten en maatschappelijke ontwikkelingen (ook wel aangeduid als de studie van 'levensstijlen'). cultuurverval
cultuur-specifieke stoornis Een geestelijke aandoening die uitsluitend in bepaalde culturen optreedt. Er zijn slechts weinig stoornissen die voor dit Cunha, Euclides da
cultuurverval (culturele desintegratie) Cultureel-antropologische term voor de situatie van morele en culturele achteruitgang, die kan ontstaan als een cultuurvrije test
cultuurvrije test (Eng: culture-free test) Tests waarbij de cultuurgebonden achtergrond en opleiding van de proefpersoon geen invloed hebben op de cultuur-specifieke stoornis
Cunha, Euclides da (1866-1909) Braziliaans ingenieur en journalist. Hij versloeg de laatste van de vier expedities die de 'opstand van Canudos' mo
Cunningham, William
Cunningham, William (1849-1919) Brits economisch historicus; onder andere hoogleraar aan het King's College te Londen (1891-1897) en voorzit
curatele
curatele Zorg voor de persoon en/of het vermogen van een meerderjarige die niet in staat wordt geacht zijn eigen belangen te behartigen. Iemand die curator
curator Verzorger, beheerder. Behalve de curator, die door de rechtbank wordt aangewezen om de belangen van de curandus te behartigen, kent de curling
curling Een sport die wordt beoefend door twee teams van elk vier spelers op een in drie vakken verdeelde ijsbaan met een lengte van 42 m en een breedte currency theory
currency theory 19e-eeuwse theorie over de uitgifte van bankbiljetten. De aanhangers ervan (met name in Engeland) geloofden dat de regelmatig terugkerende current ratio
current ratio De verhouding tussen de vlottende activa en de kortlopende schulden van een onderneming.
Curry, Adam
Curry, Adam (geb. 1964) Amerikaans-Nederlands radio- en televisiepresentator. De van oorsprong Amerikaanse Curry werkte bij de piratenzender cursorisch leren
cursorisch leren Onderwijsvorm waarbij de leerstofdelen van een vak achtereenvolgens en systematisch opgebouwd behandeld worden. Cursorisch curvilineair verband
curvilineair verband Een verhouding tussen twee variabelen die niet lineair is. Een verandering in de ene variabele heeft dus geen één op één verhouding cuvée
cuvée (Fr.: gistkuip) Term waarmee de kwaliteit van bourgognewijnen wordt aangegeven: grand cru of tête de cuvée is de aanduiding van de hoogst CVSE
CVSE (Conferentie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa) Een opeenvolging van bijeenkomsten, waarin de ontspanning tussen Oost en West cyaniden
cyaniden Zouten van waterstofcyanide (= blauwzuur; HCN). Komen van nature voor o.a. in zaden van veel Prunus-soorten en in rolklaver. Na beschadigin
cycle speedway
cycle speedway Een op speedway lijkende sport voor wielrenners, die op een ovale gravelbaan van ca. 400 m lengte een aantal ronden moeten afleggen. cycle-cross
cycle-cross (veldrijden) Tak van de wielersport, gewoonlijk in het najaar en de winter beoefend in natuurlijk terrein. De renners leggen een van hindernissen cyclothyme stoornis
cyclothyme stoornis Een stemmingsstoornis waarbij periodieke stemmingsschommelingen optreden of waarbij sprake is van een redelijk constante
cyclothymie
cyclothymie Een stemmingsstoornis waarbij periodieke stemmingsschommelingen optreden of waarbij sprake is van een redelijk constante euforie of Cyprus-kwestie
Cyprus-kwestie Geschil n.a.v. de status van de Turkse (18 %) en Griekse (80 %) bevolkingsgroepen op de voormalige Britse kroonkolonie Cyprus. CZS
CZS Afkorting van het centraal zenuwstelsel.
DA
DA Afkorting van dopamine.
daalder
daalder Nederlands voor het Duitse Taler, grote zilveren munten, die vanaf ca. 1500 geslagen werden door de graven van Schlick in Joachimsthal. In dactyloscopie
dactyloscopie Leer van de vingerafdrukken, hulpwetenschap van de criminalistiek. De politie bedient zich van vingerafdrukken bij identificatie en dadelpalm
dadelpalm (Phoenix dactylifera, palmenfamilie, Palmae) Economisch belangrijke palmsoort, afkomstig uit de oasen van Noord-Afrika en het gebied dader
dader In het strafrecht degene die een strafbaar feit (delict) zelf pleegt. In ruimere zin ook degene die het delict medepleegt, doet plegen of uitlokt.
dading
dading (minnelijke schikking) Overeenkomst waarbij partijen die een geschil hebben, tot een vergelijk komen ter voorkoming van een proces of tot Daelemans, Alfred
Daelemans, Alfred (1923-1997) Belgisch (Vlaams) priester en pedagoog. Monseigneur Daelemans werd in 1948 tot priester gewijd. Van 1962 tot dagboek (econ.)
dagboek (econ.) Register waarin feiten (boekingsdocumenten als magazijnbonnen, kwitanties, facturen) worden aangetekend. Deze handeling beoogt dagdromen
dagdromen Het opwekken van plezierige en bevrediging schenkende voorstellingen. Dit verschijnsel wordt vaak over één kam geschoren met fantasie.
daggeldlening
daggeldlening (call-geldlening) Lening met een onbepaalde looptijd, die door beide partijen dagelijks opgezegd kan worden. Soms zonder onderpa
dagonderwijs
dagonderwijs Onderwijs dat overdag gedurende de werkweek wordt gegeven. In Nederland bestaan er wat onderwijsprogramma betreft vaak geen verschillen dagrest
dagrest (Eng: day residue) Een overblijfsel van een ervaring overdag dat terugkomt in een droom. Iemand die overdag een examen heeft gemaakt, kan Daguerre, Louis-Jacques Mandé
Daguerre, Louis-Jacques Mandé (1787-1851) Frans uitvinder. Geldt ten onrechte als uitvinder van de fotografie; voerde wel belangrijke verbeteringen dagvaarding
dagvaarding Mededeling, meestal schriftelijk, aan gedaagde, verdachte, getuige, enz. om op een bepaald tijdstip voor de rechter te verschijnen. De Dählie, Björn
Dahl, Robert Alan (geb. 1915) Amerikaans politicoloog. Dahl leverde een belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van begrippen als macht, democratie Dahrendorf, Ralf Gustav
Dählie, Björn (geb. 1967) Noors langlaufer, behaalde tijdens de Olympische Winterspelen van 1992 (Albertville), 1994 (Lillehammer) en 1998 (Nagano) Dahl, Robert Alan
Dahrendorf, Ralf Gustav (geb. 1929) Duits socioloog en politicus; een der belangrijkste vertegenwoordigers van de conflictsociologie. Beroemd do
Dailamiten
Dailamiten Verzamelnaam voor een aantal stammen in het gebied ten zuidwesten van de Kaspische Zee, waaruit de dynastie der Boewaihiden ontstaan daltononderwijs
Dal, Vladimir Ivanovitsj (1801-1872) Russisch schrijver, lexicograaf en etnograaf. Zijn roem als verhalenschrijver (onder het pseudoniem de Kozak
daltononderwijs Onderwijsmethode ontwikkeld door Helen Parkhurst. De eerste school met deze vorm van onderwijs werd in 1920 in Dalton (Mass., Dal, Vladimir Ivanovitsj
Dam, Luc van (eig. Lodewijk de Vries; 1920-1976) Nederlands bokser, was reeds op twintigjarige leeftijd nationaal kampioen middengewicht. Van Dam, Pieter van
Dam, Pieter van (1621-1706) Nederlands rechtsgeleerde, van 1652 advocaat van de Verenigde Oostindische Compagnie. De Heren XVII gaven he
damasceren
damasceren Techniek om goud- en zilverdraden in een stalen ondergrond te hameren; vooral gebruikt bij het versieren van wapens, zoals de damascener Damascke, Adolf
Damascke, Adolf (1865-1935) Duits sociaal-econoom, stichter van Bodenreform-beweging (hervorming van het grondbezit). Beïnvloed door de ideeën damast
damast Weefsel van linnen, halflinnen of katoen waarvan de glanzende patronen ontstaan door het in satijnbinding combineren van ketting en inslag.
Damme, George van (1907-1986) Belgisch industrieel. Bouwde de Boelwerf te Temse uit tot een van de grootste scheepswerven en bedrijven van
Damme, Ivo van
Damme, Ivo van (Dendermonde 21 februari 1954-Bollène 29 december 1976) Belgisch atleet, werd in 1975 tweede op de 800 m van het EK indoor. Dam, Luc van
dammen
dammen Bordspel met witte en zwarte schijven, gespeeld door twee personen. Te onderscheiden zijn: Engels dammen (op een bord met 64 velden, Damme, George van
Dan
Dan Vijfde zoon van de aartsvader Jakob. Zijn nakomelingen, de stam Dan of de Danieten, vestigden zich eerst in de heuvels ten westen van Jeruzalem, Dana, Richard Henry
Dana, Richard Henry (1815-1882) Amerikaans prozaschrijver, jurist en maatschappijhervormer. Maakte voor zijn afstuderen als jurist een zeereis dandy's
dandy's Groep rijke jongemannen die tijdens de Franse Restauratie en de Juli-monarchie (1815-1848) hun aristocratische superioriteit tot uitdrukking danegeld
danegeld Belasting die vooral na 990 in het Angelsaksische Engeland werd geheven om de Noormannen (Denen) die regelmatig het land binnenvielen, Dankert, Pieter (Piet)
dan-graad
dan-graad Een aanduiding van de mate van bekwaamheid van een gevorderde in een van de oosterse vechtsporten. Na het doorlopen van de kjy-graden dapperheidsproef
Dankert, Pieter (Piet) (geb. 1934) Nederlands politicus. Dankert was directeur van het Koos Vorrinkinstituut (1965-71). Tevens was hij internationaal dans van de miljoenen
dans van de miljoenen Periode van overmatige uitgaven door overheid en particulieren op Cuba direct na WO I. Nadat de overheidscontrole op de
dapperheidsproef In veel (sub)culturen voorkomend middel om iemand te laten bewijzen dat hij moedig genoeg is om tot een bepaalde sociale rol dareik
dareik (daricus) Perzische ovale gouden munt (gewicht 8,4 gram), geslagen door koning Darius I (522-486). Deze circuleerde vnl. in de buitengewesten.
darts
darts Een werpsport met pijltjes (dart). Iedere speler werpt in een beurt de drie pijltjes naar een rond bord met een middellijn van 46 cm. De speler s
databank
databank Geordende verzameling gegevens (data), die snel opgezocht (opgeroepen) en bijgewerkt (updating) kunnen worden. Het opslaan van gegevens dat-is-niet-alles techniek
dat-is-niet-alles techniek Een techniek waarbij men zich in twee stappen van de medewerking van anderen probeert te verzekeren. Hierbij wordt eerst
dauwtrappen
dauwtrappen (dauwtreden, hemelvaren) Oud folkloristisch gebruik om op hemelvaartsdag, Tweede Pinksterdag of de eerste zondag in mei blootsvoets Davenant, Charles
Davenant, Charles (1656-1714) Brits economist en schrijver over handelspolitieke problemen. Zo bestudeerde hij onder andere graantekorten (misoogst) Davenport, Herbert Joseph
Davenport, Herbert Joseph (1861-1931) Amerikaans economist, hoogleraar aan de universiteit van Missouri en de Cornell-universiteit (1916). In Davidsfonds
Davids, Edgar Steven (geb. 1973) Nederlands voetballer, kwam als linker middenvelder negen maal uit voor het Nederlands elftal. Hij begon bij Schellingwoude Davignon-rapport
Davidsfonds Vlaamse katholieke vereniging, opgericht door J.B. David in 1875 en bedoeld als tegenhanger van het meer vrijzinnige Willemsfonds. Davidson, David
Davidson, David (1854-1942) Zweeds econoom, hoogleraar in de economie en de openbare financiën aan de universiteit van Uppsala. Zijn proefschrift Davids, Edgar Steven
Davignon-rapport (Ook: Rapport van Luxemburg) Rapport uit 1970, genoemd naar de Belgische voorzitter van het comité dat een rapport opstelde Davis Cup
Davis Cup De officieuze wereldkampioenschappen voor mannen landenteams, voor het eerst gehouden in 1900 en genoemd naar Dwight Davis die Davis, Dwight Filley
Davis, Dwight Filley (Saint Louis 5 juli 1879-Washington 28 november 1945) Amerikaans advocaat en tennisser, bekend door de door hem beschikb
Dawes-plan
Dawes-plan In 1924 getroffen regeling voor de Duitse herstelbetalingen na de Eerste Wereldoorlog. Het Dawes-plan, genoemd naar de initiatiefnemer Dayak
Dayak (Dajak) Verzamelnaam van bevolking in binnenland van Kalimantan, onderverdeeld in een groot aantal afzonderlijke groepen. Voornaamste DDT
DDT (dichloordifenyltrichloorethaan) Aanvankelijk uiterst effectief insecticide, sinds de ontdekking in 1942 op enorme schaal toegepast en later vanwege dealing room
dealing room Afdeling van een bank of bankfiliaal, van waaruit op de financiële markten wordt gehandeld.
debetzijde
debetzijde (actiefzijde) Linkerkant van de balans van een onderneming, waarop de bezittingen en vorderingen (activa) van die onderneming staan.
Debie, Jan
Debie, Jan (Sint-Jans-Molenbeek 9 mei 1892-Sint-Jans-Molenbeek 30 april 1961) Belgisch voetballer, kwam als doelverdediger 37 maal uit voor het debiliteit
debiliteit Vorm van zwakzinnigheid waarbij het IQ onder het normale ligt, namelijk tussen 50 en 80. De geestelijke leeftijd van een volwassen debiel debiteur
debiteur (schuldenaar) Degene die op grond van een verbintenis (een aangegane of wettelijke verplichting) iets moet geven, doen of nalaten.
Debreu, Gerard
Debreu, Gerard (geb. 1921) Frans-Amerikaans wiskundige en econoom, sinds 1962 hoogleraar aan de universiteit van Californië. Ontving in 1983 debriefing
debriefing Het op de hoogte stellen van proefpersonen van de bedoeling van een experimentele studie. Dit gebeurt achteraf, om te voorkomen dat de Deburghgraeve, Frederik
Deburghgraeve, Frederik (geb. 1970) Belgisch zwemmer, was in 1996 in Bastenaken de eerste Belg die een wereldrecord zwom: 59,02 op de 100 decaan
decaan 1. Voorzitter van een faculteit van een Nederlandse of Belgische instelling voor wetenschappelijk onderwijs. Het college van decanen, onder decadentie
decadentie (decadentisme; Fr.: décadence = verval) 1 Sinds het werk van de Franse schrijver Montesquieu een term in de cultuurfilosofie (1734). 2
decalage, horizontale, verticale en oblieke
decalage, horizontale, verticale en oblieke De drie manieren waarop de cognitieve ontwikkeling volgens de theorie van Jean Piaget vorm krijgt.
decanteren
decanteren (afschenken) Proces waarbij men voorzichtig de bovenlaag van een vloeistof laat weglopen. Wordt toegepast bij vloeistoffen waarin zich decay-tijd
decay-tijd Tijd die nodig is om een toon te laten uitsterven. Een pianotoon heeft een zekere, zij het korte, decay, een fluit in het geheel niet. Decay betekent decentralisatie
decentralisatie Bestuursstelsel waarbij aan betrekkelijk zelfstandige lagere overheden zoveel mogelijk de regeling en het bestuur van de eigen huish
decentralisatiewetgeving
decentralisatiewetgeving Serie wetten en besluiten (vanaf 1903) die Nederlands-Indië meer zeggenschap in zijn lokale aangelegenheden moesten deciel
deciel Een statistische eenheid die een tiende deel van een verzameling scores representeert. Wanneer een proefpersoon bij een psychologische test decisionisme
decisionisme Term voor de opvatting dat aan alle juridische beslissingen geen norm maar een wilsbepaling ten grondslag ligt, die van de rechtsnormen Declerck, Richard
Declerck, Richard (1899-1986) Belgisch politicus en publicist. Was van 1945 tot 1966 gouverneur van de provincie Antwerpen. Hij studeerde rechten decompensatie
decompensatie (lett: het niet compenseren) In de psychiatrie wordt deze term gebruikt voor het te kort schieten van afweermechanismen bij personen. deconcentratie (econ.)
deconcentratie (econ.) Bij bedrijfsdeconcentratie gaat het om het toenemen van het aantal zelfstandige bedrijven in een land of in een sector ten opzichte deconfessionalisering
deconfessionalisering In de Nederlandse politiek de vermindering van de invloed van de religieuze overtuiging op de politieke stellingname. Tot de decriminalisering
decriminalisering Niet langer strafbaar stellen van een bepaalde gedraging door schrapping van het desbetreffende wetsartikel uit de strafwetgeving.
Decroly, Ovide
Decroly, Ovide (1871-1932) Belgisch arts, psycholoog en pedagoog. Stichter van enkele scholen, in 1920 hoogleraar kinderpsychologie te Brussel. deelloon
deelloon Onder andere in Indonesië voorkomend gebruik, waarbij aan landarbeiders een bepaald deel van de oogst als loon wordt uitgekeerd. Deelloon deelpacht
deelpacht Vorm van pacht waarbij de pachter een deel van zijn opbrengst afstaat aan degene van wie hij de grond huurt.
deelsociologieën
deelsociologieën Specialismen binnen de sociologie. Sinds het begin van deze eeuw is de sociologie uiteengevallen in tal van takken die elk betrekking deeltijdarbeid
deeltijdarbeid (part-time arbeid) Werk gedurende een deel van de in de betreffende sector of onderneming geldende arbeidstijd tegen een evenredig Defacqz, Henri Eugène Marie
Defacqz, Henri Eugène Marie (1797-1871) Belgisch rechtsgeleerde en staatsman. Na de Belgische Revolutie werd hij lid van het Nationaal Congres Defence Planning Committee
Defence Planning Committee (DPC) Comité van de NAVO voor specifiek militair-politieke aangelegenheden, zoals het in overeenstemming brengen deficiëntie
deficiëntie 1. Gebrek aan een essentiële voedingstof. Vaak treden karakteristieke verschijnselen op, die een aanwijzing geven welke stoffen ontbreken.
deficiëntiemotivatie
deficiëntiemotivatie De motivatie om iets te ondernemen die voortkomt uit een ervaren tekort. Deze term werd gebruikt door Abraham Maslow, die deficitmodel van ouderdom
deficitmodel van ouderdom Het stereotiepe beeld van ouderen die star, vereenzaamd, hulpbehoevend, uitgerangeerd, conservatief, en aseksueel zouden
definitie van de situatie
definitie van de situatie Sociologisch begrip, in 1918 geïntroduceerd door de Amerikaanse sociologen W.I. Thomas (1863-1947) en F. Znaniecki (deflatie (econ.)
deflatie (econ.) Proces van algemene prijsdaling en vermindering van werkgelegenheid, productie en geldhoeveelheid. Het dalen van de prijzen is een Defraeye, Odile
Defraeye, Odile (Rumbeke 14 juli 1888-Bierges 21 augustus 1965) Belgisch wielrenner, winnaar van diverse klassiekers. Hoogtepunt van zijn wielerloopbaan degelpers
degelpers Hoogdrukpers voor klein drukwerk, zoals briefpapier, enz. Het drukken geschiedt door een vlakke plaat (degel) tegen een tweede vlakke degen
degen Een steekwapen, gebruikt bij het degenschermen. Een degen heeft een lengte van 110 cm en een gewicht van ca. 750 gram. Het trefvlak is bij Degryse, Marc
Degryse, Marc (geb. 1965) Belgisch voetballer, speelde als middenvelder 63 maal voor het Belgisch elftal, bijgenaamd de Rode Duivels. Degryse begon deiktische onderwijsvorm
deiktische onderwijsvorm Leervorm waarbij de vooral praktische leerstof onderwezen wordt door middel van voordoen, demonstraties en voorbeelden deïndividuatie
deïndividuatie Het verschijnsel dat personen in een groep zichzelf lijken te verliezen en zich laten meedrijven in de massa. Zij gaan dan op in de anonimiteit deinos
deinos Grote Griekse vaas in de vorm van een, meestal op een hoog voetstuk geplaatste, ronde kom. Het gebruik om in de d. wijn te mengen is bekend déjà-vu
de-institutionalisering Sociologen verstaan onder institutionalisering de vorming van vaste patronen van normen en waarden. De-institutionalisering dhow
déjà-vu (Frans: reeds gezien) Gevoel dat men iets dat men voor het eerst ervaart, al eerder precies zo heeft meegemaakt. In de psychiatrie wordt dit g
dekblad (techn.)
dekblad (techn.) Buitenste omwikkeling van een sigaar. Het daarvoor te gebruiken tabaksblad wordt van het vuureinde tot het mondstuk om de pop dekkingsvoorschriften
dekkingsvoorschriften Wettelijke regels voor de dekking van bankbiljetten die door de circulatiebank zijn uitgegeven, waarmee de hoeveelheid in dektennis
dektennis Aan boord van passagiersschepen ontstaan werpspel, beoefend door twee of vier personen. De indeling van het veld komt overeen met een Delannoit, Cyrille
Delannoit, Cyrille (geboren Grammont 13 maart 1926) Belgisch bokser, werd in 1948 kampioen middengewicht door een overwinning op Marcel Cer
Delaware
Delaware Staat in de VS, aan de Atlantische Oceaan; 5295 k2, 700.000 inw. (1993). Hoofdstad: Dover. Laaggelegen gebied, voor een derde bedekt Delaware-Indianen
Delaware-Indianen Noord-Amerikaans Indianenvolk, oorspronkelijk bewoners van het gebied rond de rivier de Delaware. Leefden hoofdzakelijk van delegatie van wetgevende bevoegdheid
delegatie van wetgevende bevoegdheid Overdracht van wetgevende bevoegdheid door een hoger orgaan, waaraan die bevoegdheid is toegekend, Delibas, Orhan
Delibas, Orhan (geboren 21 januari 1971) Nederlands bokser van Turkse afkomst, diverse malen Nederlands kampioen in de klasse tot 71 kg. Hij werd delict
delict (strafbaar feit) Gedraging die door de wetgever strafbaar is gesteld. De voorwaarden voor strafbaarheid zijn: (1) een gedraging (handelen of nalaten) delinquent
delinquent Degene die een delict heeft begaan.
delirium
delirium Toestand van verlaagd bewustzijn, gepaard gaande met hallucinaties, opwinding, onrust en verwardheid. De betrokkene gaat geheel op in zijn delirium tremens
delirium tremens Een vorm van een oneiroïde delirante toestand, die het gevolg is van een hersenvergiftiging, door een teveel aan alcohol of juist het Delphi-methode
Delphi-methode Een methode om toekomstige ontwikkelingen te voorspellen die genoemd is naar het orakel van Delphi. Dit was een priestercollege deltavliegen
delta-ritme Ook delta-golven. Een bepaald patroon van elektrische hersenactiviteit zoals dat geregistreerd wordt op een elektro-encefalogram. Dit ritme demagogie
deltavliegen (Engels: hang gliding) Onderdeel van het zweefvliegen, waarbij de piloot hangt aan een buisconstructie waaraan een driehoekig zeil (delta) delta-ritme
dema-godheden
dema-godheden Door de Duitse etnoloog Jensen aan het taalgebruik van de Marind-Anim-stam (Nieuw-Guinea) ontleende term voor wezens waaruit deme
demagogie (Gr.: kunst om het volk te leiden) In het oude Griekenland was een demagoog een retorisch begaafd volksleider. Later kreeg het woord demand characteristics
demand characteristics De kenmerken van de situatie waar een proefpersoon tijdens een experiment mee wordt geconfronteerd. Deze lokken bepaald
deme Door de Amerikaanse antropoloog George Peter Murdock ingevoerde term voor een gemeenschap waarvan alle leden aan elkaar verwant zijn dementia praecox
dementia praecox (lett.: vroegtijdige dementie) Een oude verzamelnaam voor een groep psychosen die onder meer gemeen zouden hebben dat er geen dementie
dementie Algemene achteruitgang van de geestelijke vermogens door een verspreid vergaan van hersencellen. De aftakeling treedt geleidelijk op. Dementie demissionair kabinet
demissionair kabinet Kabinet dat de lopende zaken waarneemt nadat het zijn ontslag heeft ingediend.
Democraten '66
Democraten '66 (D66, oorspr. D'66) Nederlandse politieke partij. D66 werd opgericht uit onvrede met het verzuilde politieke bestel. De partij streefde Democratic Party
Democratic Party Overkoepelende politieke partij in de VS, opgericht in 1828. Vergeleken met de Republican Party is zij hervormingsgezind, verdraagzaam democratie
democratie Bestuursvorm, gebaseerd op zelfbestuur door de individuele burgers. Het Athene van de 6e en 5e eeuw v.C. kende een vorm van directe democratie, directe
democratie, directe Bestuur op democratische grondslag, direct door de leden van een gemeenschap. Voorbeeld is de 'Landgemeinde' in Zwitserland, democratie, indirecte
democratie, indirecte (representatieve democratie) Bestuur van een gemeenschap door vertegenwoordigers van de burgers. Deze vertegenwoordigers
democratisch centralisme
democratisch centralisme Organisatiebeginsel dat door de communistische partijen en regimes gehanteerd wordt. Het houdt in dat democratisch g
Democratisch Socialisten '70
Democratisch Socialisten '70 (DS'70) Nederlandse politieke partij. DS'70 werd in april 1970 opgericht door een aantal verontruste leden van de PvdA democratisering
democratisering Proces waarbij macht gelijkmatiger wordt verdeeld over de betrokkenen, een gedachte die in de westerse wereld vooral ingang vond demografische investeringen
demografische investeringen Investeringen die moeten worden gedaan om de groei van de bevolking op te vangen. Hierbij moet gedacht worden demonetisatie
demonetisatie Het omgekeerde van monetisatie. Monetisatie is de omzetting van secundaire liquiditeiten in primaire. Primaire liquiditeiten zijn voor Dempsey, Jack
Dempsey, Jack (Manasa 24 juni 1895-New York 31 mei 1983) Amerikaans bokser, werd 4 juli 1919 wereldkampioen zwaargewicht door een over
Den Haag, congres van
Den Haag, congres van (1948) Congres, opgezet door het Parijse coördinatiecomité van Europese Bewegingen, bedoeld als het startpunt voor een denarius
denarius Romeinse zilveren munt, voor het eerst geslagen ca. 210 v.C., toen als gevolg van de Punische oorlogen het geldstelsel in verval raakte. De Dénis, Henri Léonard Barthélémi (Harry)
Dénis, Henri Léonard Barthélémi (Harry) (Den Haag 28 augustus 1896-Den Haag 13 juli 1971) Nederlands voetballer, kwam tussen 1919 en 1930 denivellering
denivellering Vergroting van de inkomensverschillen.
denken
denken als subvocaal spreken De grondlegger van het behaviorisme, J.B. Watson, vond dat de psychologie zich niet bezig moest houden met innerlijke denken, abstract
denken Belangrijkste activiteit van het menselijk bewustzijn, bestaande uit het scheiden, verbinden en vergelijken van bewustzijnsinhouden. Als zodanig denken als subvocaal spreken
denken, abstract Denken dat gekenmerkt wordt door het gebruik van abstracte begrippen. In de geschiedenis van de denkpsychologie werd het benadrukt denken, beeldloos
denken, beeldloos Het denken zonder dat daarbij gebruik gemaakt wordt van bewuste mentale beelden. Volgens Wilhelm Wundt (1832-1920) was denken, convergent en divergent
denken, convergent en divergent Twee vormen van denken die een belangrijke rol spelen bij intelligentie en creativiteit. Convergent betekent letterlijk:
denken, creatief
denken, creatief Het vinden van nieuwe oplossingen voor bestaande problemen, door bijvoorbeeld een bestaande oplossing op een nieuw terrein toe denken, deductief en inductief
denken, deductief en inductief Twee vormen van denken die elkaars tegenhanger zijn. Inductief denken begint bij bijzonderheden en feiten en komt denken, kritisch
denken, kritisch Een vorm van denken waarbij gedachteninhouden voortdurend bekeken worden op hun juistheid. Het gaat om een poging juistheid denken, magisch
denken, magisch Vorm van denken gekenmerkt door het leggen van niet-logische verbanden. Komt veel voor bij kinderen, die vaak het idee hebben denkinhoudstoornissen
denkinhoudstoornissen Deze stoornissen kunnen onderscheiden worden naar de mate van ernst. Een overwaardig denkbeeld is een op zichzelf juist
denkmodellen
denkmodellen Abstracte, formeel opgebouwde en niet zelden mathematisch gestructureerde vereenvoudigingen van een stuk werkelijkheid dat voorwerp denkproces
denkproces Een beschrijving van de wijze waarop iemand conclusies trekt. In de benadering van de cognitieve psychologie is het denkproces datgene denkprotocol
denkprotocol Een door een proefpersoon gegeven verslag van de wijze waarop bij hem een denkproces verlopen is. Het denkprotocol kan verkregen denkpsychologie
denkpsychologie Alle takken van de psychologie die het denken bestuderen. Voorbeelden hiervan zijn het associationisme, de Würzburger Schule denksom
denksom (redactiesom) Rekenkundig vraagstuk dat niet direct via standaardmethoden op te lossen valt, maar eerst vertaald moet worden, bijvoorbeeld: denkstoornissen
denkstoornissen Een verzamelterm voor psychopathologische stoornissen in het gedachtenverloop, in de denkinhoud of in het denkvermogen. Voorbeelden denktank
denktank Enigszins spottende betiteling voor instituten waar geleerden zich uitsluitend bezighouden met het berekenen van ontwikkelingen in de toekomst denkvermogenstoornissen
denkvermogenstoornissen Hierbij wordt het volgende onderscheid gemaakt: er wordt van dementie gesproken als de intellectuele capaciteit is afgen
Dennendal-affaire
Dennendal-affaire In 1971 ontstond een conflict rond C. Muller, psycholoog-directeur van de zwakzinnigenafdeling Dennendal, een afdeling van d
deodorant
deodorant Middel om onaangename zweetlucht te voorkomen. Werkt of door zweetafscheiding te voorkomen (looiende middelen die de poriën afsluiten) departement (bestuur)
departement (bestuur) Bestuurlijk gebied; Frankrijk is verdeeld in departementen, bestuurd door een prefect en verdeeld in o.a. arrondissementen.
departement (Nederland)
departement (Nederland) (ministerie) Afdeling van het landsbestuur onder de (politieke) leiding van een minister, soms bijgestaan door een of me
depenalisering
depenalisering Vervangen van strafmaatregelen door maatregelen van andere aard; bijv. geen straf voor kleine diefstallen of vernielingen, maar een dependencia-theorie
dependencia-theorie Visie op de problemen van de ontwikkelingslanden, afkomstig van vooral Latijns-Amerikaanse wetenschappers, waarin gestel
depersonalisatie
depersonalisatie Stoornis in het ik-bewustzijn waarbij de betrokkene zijn gevoelens, gedachten, gedrag en lichaam beleeft als anders en niet vertrouwd. deportatie
deportatie 1. (strafrecht) Verbanning, in sommige landen een bijkomende straf, die bestaat uit het overbrengen van de veroordeelde naar een veraf gelegen deposito
deposito In bewaring geven van geld bij een bank voor een bepaalde termijn en tegen een bepaalde rente; bovendien het in bewaring gegeven geldbedrag. depreciatiewedloop
depreciatiewedloop Een term die na 1930 in gebruik kwam. Een depreciatie van de eigen valuta (dit is waardevermindering ten opzichte van buitenlandse depressie (econ.)
depressie (econ.) Conjuncturele inzinking, dal in de conjunctuurgolf. De Grote Depressie was de economische inzinking in de meeste geïndustrialiseerde depressie (psychol.)
depressie (psychol.) Met een depressie wordt in het dagelijks spraakgebruik de sombere reactie bedoeld op een droevige gebeurtenis zoals ontslag depressies, theorieën over het ontstaan van
depressie, anaclytische Een ernstige vorm van depressie in de tweede helft van het eerste levensjaar, die ontstaat wanneer de moeder plotseling wegvalt deprivatie
depressies, theorieën over het ontstaan van Er bestaan globaal drie groepen opvattingen over de oorzaken van depressies: 1. De biologische verklaringen depressie, anaclytische
deprivatie 1. Verlies of gemis: iemand die gedepriveerd is, heeft iets moeten ontberen, is te kort gekomen of te kort gedaan. 2. In de psychologie heeft deprivatie, maternale
deprivatie, maternale Deprivatie van moederliefde: het gemis van een verzorgende, koesterende en bovenal een zelfde moederfiguur. Al bij babies Derbolav, Joseph
Derbolav, Joseph (geb. 1912) Oostenrijks pedagoog en (taal)filosoof. Houdt zich bezig met de wetenschapsfilosofische grondslagen van de pedagogie. derby
derby 1. Wedren voor driejarige paarden over een afstand van 1,5 mijl op de renbaan van Epsom (Surrey). De door de 12e Earl (graaf) van Derby in derde milieu
derde milieu Opvoedingsmilieu van leeftijdgenoten (`peer group'), dat tijdens de puberteit wat betreft de socialisatie (de inpassing in maatschappelijke derde stand
derde stand De groep der burgers, d.w.z. allen die niet bij de adel of geestelijkheid behoorden, in de standenstaat.
Derde Weg
Derde Weg 1. Een uit het begin van de jaren vijftig stammende Nederlandse politieke beweging die een vreedzame oplossing van de Koude Oorlog derealisatie
derealisatie Stoornis in het ik-bewustzijn waarbij de betrokkene zijn omgeving en wat zich daarin afspeelt beleeft als anders, niet vertrouwd en onwerkelijk, deregulering
deregulering Snoeien in het woud van overheidsregelingen, bijvoorbeeld om het ondernemers gemakkelijker te maken hun bedrijf uit te voeren.
Derine, Raymond
Derine, Raymond (1926-1987) Vlaams jurist en politicus. Na zijn studie in de rechten te Leuven werd Derine achtereenvolgens hoogleraar aan de derivaten (econ.)
derivaten (econ.) Afgeleide financiële producten, zoals koop-, verkoop - of ruilcontracten. De waarde is afhankelijk van de prijsontwikkeling van zaken, derivaten (sociol.)
derivaten (sociol.) Schijnbaar logische en rationele uitingsvormen van in wezen irrationele en instinctmatige menselijke drijfveren. De term is van Derksen, Johannes Wilhelmus (Jan)
Derksen, Johannes Wilhelmus (Jan) (geboren Geertruidenberg 23 januari 1919) Nederlands wielrenner, werd driemaal wereldkampioen sprint (amateurs Derksen, Piet
Derksen, Piet (1913-1996) Nederlands zakenman. Derksen, de man van Center Parks, begon zijn zakenimperium in de jaren veertig met een tennisbaan Des Roches, Jan
Des Roches, Jan (1740-1787) Nederlands autodidactisch gevormd taalkundige en historicus. Schreef een Nederlandse en een Franse grammatica w
Descamps, Edouard Eugène François
Descamps, Edouard Eugène François (1847-1933) Belgisch jurist en katholiek politicus, vanaf 1872 hoogleraar internationaal recht in Leuven. descriptieve psychologie
descriptieve psychologie Benaming voor de aanpak van de psychologie die werd voorgestaan door Franz Brentano (1838-1917) en Wilhelm Dilthey desensitisatie
desensitisatie Het minder gevoelig worden voor bepaalde prikkels. Dit kan bijvoorbeeld het gevolg zijn van gewenning aan de stimulus. De verminderde desensitisatie, systematische
desensitisatie, systematische Een techniek die binnen de gedragstherapie gebruikt wordt om cliënten te verlossen van bepaalde angsten. De patiënt desertie
desertie Militair delict: langer durende opzettelijke en ongeoorloofde afwezigheid van een militair. De straf op desertie verschilt naargelang het delict Desgrange, Henri
Desgrange, Henri (Parijs 1865-Beauvallon 1940) Frans (sport-)journalist, stichtte met Victor Goddet het weekblad l'Auto (het huidige l'Equipe) en desinfectie
desinfectie (ontsmetting) Onschadelijk maken van ziekteverwekkende micro-organismen aan de oppervlakte van de huid of van een voorwerp. Geschiedt desinhibitie
desinhibitie (lett: ontremming) 1. Het reageren met een aangeleerde respons op een irrelevante stimulus. Deze term werd voor het eerst gebruikt door desintegratie
desintegratie Het uit elkaar vallen van de persoonlijkheid. Dit treedt op bij psychosen. De patiënt heeft dan het gevoel dat zijn innerlijke leven bestaat deskundige
deskundige (expert) Iemand die op een bepaald terrein speciale kennis bezit. In een burgerlijk proces of een strafprocedure kan de rechter zich laten despotisme
despotisme Staatsvorm met een heerser (despoot) die met onbeperkte macht en willekeur regeert. De absolutistische vorsten uit de 18e eeuw waren detectiedrempel
detectiedrempel Ook absolute drempel. De minimale intensiteit die een stimulus moet aannemen om in de helft van de gevallen opgemerkt te worden. detective
detective Iemand die zich beroepshalve met opsporingsonderzoek bezig houdt, hetzij (in Engelstalige landen) in dienst van de politie, hetzij als privé detente
detente (Lett: ontspanning) Benaming voor het proces van vermindering van spanning in de sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog vijandige detentie
detentie Vrijheidsbeneming door politie/justitie zoals gebeurt bij inverzekeringstelling, voorlopige hechtenis en gevangenisstraf.
Deterding, Henri Wilhelm August
Deterding, Henri Wilhelm August (1866-1939) Nederlands zakenman, trad in 1896 in dienst van de Koninklijke Nederlandsche Petroleum Maatschappij. determinatie
determinatie 1. Het vaststellen tot welke biologische soort een plant of dier behoort. Hulpmiddelen kunnen hierbij zijn: de uitwendige bouw van het determinerende tendentie
determinerende tendentie De onbewust verlopende beïnvloeding van gedrag door bijvoorbeeld de instructies van een proefleider. Als de proefleider
detour action
detour action Gedrag dat via een omweg (detour) naar het gewenste doel leidt. In de denkpsychologie is het een vorm van probleemoplossend gedrag détournement de pouvoir
détournement de pouvoir Misbruik van bevoegdheid door de overheid: het gebruiken van bevoegdheden voor een ander doel dan waarvoor ze gegeven detribalisatie
detribalisatie (stammenverval) Het teloorgaan van traditionele stamverbanden in voorheen 'primitieve' samenlevingen in de Derde Wereld, in het bijzonder deuce
deuce Een stand in de game waarbij beide spelers elk 40 punten hebben. Men moet doorspelen tot een verschil van twee punten om de game te winnen.
deurwaarder
deurwaarder (eig. gerechtsdeurwaarder) Gerechtsambtenaar, belast met verschillende taken, waaronder het uitbrengen van dagvaardingen en andere deurwaardersexploot
deurwaardersexploot (exploot) Akte uitgebracht door een deurwaarder. Door middel van een exploot kan men officiële mededelingen doen. Dit is
Deutsch, Helene (1884-1982) Oostenrijks/Amerikaans psychoanalytica, sinds haar jeugd voorvechtster van vrouwenemancipatie. Studeerde in Wenen Deutsch, Karl Wolfgang
Deutsch, Karl Wolfgang (1912-1992) Tsjechisch-Amerikaans politicoloog. Deutsch was hoogleraar aan het Massachusetts Institute of Technology
Deutscher Gewerkschaftsbund
Deutscher Gewerkschaftsbund (DGB) Grootste vakcentrale in de Duitsland. De organisatie is ontstaan in 1949 door fusie van socialistische en confessi
Deutscher, Irwin
Deutscher, Irwin (geb. 1923) Amerikaans socioloog, bekend door zijn werk over de relatie tussen gedrag en attitudes (houdingen), onder meer in 'What Deutsch, Helene
devaluatie
devaluatie Vaststelling door de overheid van een lagere waarde van de eigen valuta ten opzichte van buitenlandse internationale valuta (of goud), d.Devers, Gail
Devers, Gail (geboren Seattle 19 november 1966) Amerikaans atlete, gespecialiseerd op de 100 m en de 100 m horden. Zij brak internationaal door deviant
deviant 1. Afwijkend van de statistisch bepaalde norm (abnormaal). 2. Afwijkend van de norm op sociaal of ethisch gebied. Bij dit gebruik zit, in tegenstelling deviantie, primaire en secundaire
deviantie, primaire en secundaire Termen van de Amerikaanse socioloog E.M. Lemert voor resp. incidenteel afwijkend gedrag (bijvoorbeeld te veel deviezen (econ.)
deviezen (econ.) Alle vorderingen die zijn uitgedrukt in een vreemde geldsoort: vorderingen in rekening-courant bij buitenlandse banken, bankbiljetten de-institutionalisering
dhow Arabisch zeilschip van maximaal 120 ton en een bemanning tot 30 koppen; een of twee masten en trapeziumvormige of driehoekige zeilen; zeer dia
dia (diapositief) Fotografische afbeelding op een doorzichtige drager, gewoonlijk bestemd voor projectie. In de fotografie ingeburgerd als kleurendia; Diabetes Vereniging Nederland
Diabetes Vereniging Nederland (DVN) Nederlandse vereniging van lijders aan suikerziekte. In 1945 opgericht als Nederlandse Vereniging van Suikerzieken
diaconieschool
diaconieschool Vorm van lager onderwijs in de 17e en 18e eeuw, gesticht, bekostigd en bestuurd door de protestantse kerken en bestemd voor leerlingen diafragma (opt.)
diafragma (opt.) Lensopening. Het diafragma bepaalt de hoeveelheid licht die door het objectief wordt doorgelaten en beïnvloedt de scherptediepte diafragmagetal, effectief
diafragmagetal, effectief Grootheid om de hoeveelheid licht die door een lens wordt doorgelaten aan te geven. Gelijk aan het optisch diafragmageta
diafragmagetal, optisch
diafragmagetal, optisch Grootheid gelijk aan de brandpuntsafstand van een lens, gedeeld door de doorsnede van de lichtdoorlatende opening. Voor
diagnose
diagnose Vaststelling van de aard van een ziekte. Pas als de waarschijnlijke diagnose bekend is, kan een doeltreffende behandeling worden ingesteld diagnostische aantekening
diagnostische aantekening Bevoegdheidsverklaring in Nederland voor orthopedagoog of klinisch psycholoog om diagnoses te stellen bij cliënten, diagnostische modellen
diagnostische modellen De verschillende opvattingen over de manier waarop een diagnose gesteld moet worden. 1. In het psychometrisch-diagnostisch diagnostische test
diagnostische test (diagnostische toets) Test waarmee men een leerproces meet en niet de resultaten. Zo kunnen specifieke problemen van leerlingen diagnostische toets
diagnostische toets Toets gericht op een bepaald inhoudelijk, cognitief of vaardigheidsgebied waaruit blijkt welke lacunes er zijn en waaraan dat ligt. dialogische onderwijsvorm
dialogische onderwijsvorm Verzamelterm voor onderwijsvormen waarin het gesprek tussen leerkracht en leerlingen of tussen de leerlingen onderling Diamond Challenge Sculls
Diamond Challenge Sculls In 1844 ingestelde wisseltrofee van de roeiwedstrijden voor skiffs, onderdeel van de jaarlijkse Henley Royal Regatta. De
diathese-stresstheorie
diathese-stresstheorie De opvatting dat psychosomatische stoornissen ontstaan door een combinatie van stress en een zwakke plek in iemands lich
Dib, Mohammed
Dib, Mohammed (geb. 1920) Algerijns (Frans) schrijver, aanvankelijk onderwijzer, later journalist. Zijn werk gaat over het dagelijks leven der Algerijnen, dichotische luistertaak
dichotische luistertaak Een experimentele techniek waarbij twee geluidsbronnen op twee verschillende plaatsen informatie geven. Dit kan bijvoorb
dictator
dictator In het oude Rome een magistraat die in tijden van nood op voorstel van een consul met imperium (macht) bekleed werd. Oorspronkelijk was dictatuur
dictatuur (Latijn: dictare = voorschrijven) Absolute machtsuitoefening door een persoon of groep (partij, leger, klasse). In het oude Rome was de dictator dictatuur van het proletariaat
dictatuur van het proletariaat In het marxisme de fase tussen de communistische revolutie en het ontstaan van de communistische, klasseloze maatschappi
didactiek
didactiek Onderwijsleer die regels voor en opvattingen over leren en onderwijzen omvat. Veel onderwijshervormers ontwierpen een eigen didactiek. didactisch formalisme
didactisch formalisme Didactisch principe dat stelt dat leerstof primair gekozen dient te worden op grond van de vormende waarde die zij heeft voo
didactische aantekening
didactische aantekening Onderwijsbevoegdheid in Nederland, te verkrijgen na het volgen van lessen algemene- en vakdidactiek en het lopen van didactische analyse
didactische analyse Term voor de bestudering van het onderwijs-leerproces op school, waarbij vooral aandacht wordt gegeven aan de onderwijsdoelstellingen, didactische leeftijd
didactische leeftijd De leeftijd afgemeten aan het aantal jaren en maanden scholing dat iemand achter de rug heeft. Deze wordt onderscheiden van de didaskali
didaskali Onderwijskundige term voor de niet- of voorwetenschappelijke opvattingen van leerkrachten over didactische en andere onderwijsvraagstukken. didaskalogene stoornissen
didaskalogene stoornissen Psychische moeilijkheden van het kind die ontstaan door het ingrijpen van personen die tot taak hebben voor de scholing
didaxologie
didaxologie Een inmiddels minder vaak gebruikte term voor de wetenschap die zich bezighoudt met de bestudering van het leren en onderwijzen en Didi
Didi (eig. Waldir Pereira; geboren 1928) Braziliaans voetballer, kwam als middenvelder 72 maal uit voor het Braziliaans elftal. Didi (speler van het dieet
dieet Aangepaste voeding die soms nodig is voor lijders aan bepaalde aandoeningen of voor mensen die van bepaalde ziekten herstellen. Dergelijke diefstal
diefstal Vermogensdelict, dat eruit bestaat dat men iets wegneemt dat aan een ander toebehoort met de bedoeling het zich wederrechtelijk toe te eigenen. diëldrin
diëldrin Insekticide; een chloorkoolwaterstof met hoge persistentie, d.w.z. dat de stof moeilijk afbreekbaar is. Diëldrin hoopt zich op in voedselketens. Dielis, Ludo
Dielis, Ludo (geboren Deurne 23 februari 1945) Belgisch biljarter, behaalde tal van Belgische en Europese titels in verschillende spelsoorten. Daarnaast diensten
diensten Immateriële producten die voortgebracht worden in de tertiaire sector. Diensten staan tegenover goederen: materile, tastbare producten die dienstenbalans
dienstenbalans Deelbalans van de lopende rekening van de betalingsbalans. De dienstenbalans geeft een overzicht van het dienstenverkeer met het dienstensector
dienstensector (tertiaire (derde) sector) Deel van de economie dat niet behoort tot de sectoren industrie, land- en mijnbouw. Hiertoe rekent men o.m. dienstplicht (België)
dienstplicht (België) Verplichting tot legerdienst. Afgeschaft in 1992. Ter vervanging was een vrijwillige gemeenschapsdienst in het vooruitzicht gesteld. dienstplicht (Nederland)
dienstplicht (Nederland) Verplichting tot militaire dienst. In Nederland bestaat de dienstplicht nog slechts formeel. In 1996 werd de opkomstplicht dienstweigering
dienstweigering Weigering in militaire dienst te treden. Sinds de afschaffing van de opkomstplicht (1996) minder van belang. De Grondwet biedt de diepdruk
diepdruk Druktechniek waarbij de afdruk ontstaat door afgifte van inkt uit verdiepte gedeelten van het drukelement. Het drukelement kan de vorm hebben Diepenhorst, Isaac Arend
Diepenhorst, Isaac Arend (geb. 1916) Nederlands jurist en Antirevolutionair politicus; hoogleraar in het straf- en strafprocesrecht (1945-1965) en dieptelozing
diepte- en oppervlaktestructuur De dieptestructuur is de basisstructuur van een zin, die gevormd wordt met behulp van de basisgrammatica van een diepte-interview
diepte-interview Vraaggesprek waarbij de vrager-onderzoeker met behulp van voortdurend en cumulatief gestelde vragen zoveel mogelijk aan de weet diepte-investeringen
diepte-investeringen (arbeidsbesparende investeringen) Investeringen waarbij de kapitaalintensiteit van het productieproces toeneemt. Kapitaalintensief diepvriezen
dieptelozing Lozen van afval diep onder de grond in speciaal geselecteerde gebieden waar geen gevaar voor bodemverontreiniging optreedt, zoals schalies dieptepsychologie
dieptepsychologie Verzamelnaam voor de richtingen in de psychologie die ervan uitgaan dat menselijk gedrag mede door onbewuste drijfveren wordt diepte- en oppervlaktestructuur
diepvriezen Afkoelen van vooral levensmiddelen, zodat bij lang bewaren (tot 2 jaar) geen verslechtering van de kwaliteit optreedt. Hiervoor zijn temperaturen dierenbescherming
diepwater- (drijfrijst) Rijst verbouwd in gebieden waarin de waterstand niet gereguleerd kan worden (Mekong-delta, Bangladesh). Wanneer de Rijswijck, Jan Baptist van
dierenbescherming Het streven dieren onnodig leed te besparen. Georganiseerde dierenbescherming is een verschijnsel van de laatste anderhalve eeuw; dierenmishandeling
dierenmishandeling Delict dat bestaat uit het onnodig pijn of letsel veroorzaken bij een dier of het onnodig schaden van zijn gezondheid. Het is eveneens dierentuin
dierentuin (dierenpark, diergaarde, zoo) Inrichting waarin voornamelijk wilde dieren worden 'tentoongesteld'. De tegenwoordige kennis van het ged
dierproeven, wet op de
dierproeven, wet op de Nederlandse wet (1976) die de bescherming van proefdieren regelt. Bepaalt o.a. dat bij dierproeven verdoving moet worden
dierpsychologie
dierpsychologie De studie van de psychische verschijnselen (bijv. gevoelens, motivatie) die aan het gedrag van dieren ten grondslag liggen (subjectief diersociologie
diersociologie Wetenschap die studie maakt van dierengemeenschappen, te weten groepssamenstelling en -grootte, sociale structuur (rangorde, arbeidsverdeling) dieselbrandstof
dieselbrandstof (dieselolie) Brandstof voor dieselmotoren. Belangrijk is de mogelijkheid tot spontane ontbranding, die wordt vastgelegd in het cetaangetal Diesterweg, Friedrich Adolph Wilhelm
Diesterweg, Friedrich Adolph Wilhelm (1790-1866) Duits pedagoog en linksliberaal politicus. IJverde voor volksopvoeding, betere opleidingen voor diëtist(e)
diëtist(e) Paramedisch beroep dat het samenstellen van diëten omvat. De meeste diëtisten zijn werkzaam in de gezondheidszorg, waar ze zich o.a. bezighouden differentiatie (econ.)
differentiatie (econ.) Verbijzondering ten aanzien van de bewerking. Door differentiatie ontstaat een extra schakel in de bedrijfskolom, bijv. wanneer Differentiële Aanleg Test
Differentiële Aanleg Test (DAT) Deze test bepaalt het algemene intelligentieniveau en wordt vaak gebruikt bij school- en beroepskeuzeonderzoek differentiële psychologie
differentiële psychologie Tak van de psychologie die de verschillen in persoonlijkheid van mensen bestudeert. Over mensen kan bijvoorbeeld gezegd
diffusieoverdrachtsproces
diffusieoverdrachtsproces Fotografisch ontwikkelproces waarbij zilverzouten worden opgelost en door diffusie van het negatief op het positief word
diffusionisme
diffusionisme Richting in de culturele antropologie, ontstaan eind 19e eeuw, die zich bezighoudt met de bestudering van de verspreiding van overeenkom
Dijk, Dick van
Dijk, Dick van (1946-1997) Nederlands voetballer. Dick van Dijk maakte zich onsterfelijk door de kopbal waarmee hij AFC Ajax in de Europacup I-Dillemans, Roger Henri
dijkgraaf
dijkgraaf De voorzitter van het waterschapsbestuur in Nederland of het polderbestuur in België. De functie is te vergelijken met die van een burgemeester dijkstoel
dijkstoel Benaming voor het dagelijks bestuur van een waterschap, die vooral in Gelderland wordt gebezigd.
Dijkstra, Sjoukje Rosalie
Dijkstra, Sjoukje Rosalie (geboren Utingeradeel 28 januari 1942) Nederlands kunstrijdster op de schaats, werd tussen 1959 en 1964 zesmaal Nederlan
Dillemans, Roger Henri (geb. 1932) Belgisch hoogleraar. Dillemans, die doctor in de rechten is en filosofie studeerde, was vanaf 1964 werkzaam als Dillon-ronde
Dillon-ronde Tussen 1960 en 1962 in het kader van de GATT gehouden tariefronde. De onderhandelingen omvatten vooral het treffen van compenserende Dimaggio, Joseph Paul (Joe)
Dimaggio, Joseph Paul (Joe) (geboren Martinez 25 november 1914) Noord-Amerikaans honkballer, speelde van 1932-36 in de Pacific Coast League dinarisch
dinarisch Fysisch-antropologische term voor een vooral in Oost-Europa voorkomend subtype van het Europide ras. Het wordt onder andere gekenmerkt ding
ding Bij de Germaanse stammen een volksvergadering waarin rechtszaken werden behandeld. Een gekozen rechter, later vaak een door de koning aangestelde dink
DIN-getal Aanduiding voor de gevoeligheid van fotografisch materiaal. Voor kleurenfilms 18-24 DIN, voor zwartwit 18-27 DIN, voor speciale doeleinden dioxine
dink (double income family without kids). Eind jaren tachtig ontstane benaming voor gezinnen waarvan beide partners een baan hebben en geen kinderen. Dinka
Dinka Volk in Soedan; leeft in stamverband in het savannegebied rond de Nijl. In de droge periode zijn de Dinka veehoudende nomaden, in de regentijd DIN-getal
dioxine (tetrachloor-dibenzo-p-dioxine, TCDD) De meest giftige, synthetisch bereide stof die tot nog toe bekend is. Deze stof één van de serie van 57 dienst
diplomatieke dienst (Corps diplomatique) Vertegenwoordiging van staten bij andere staten of internationale organisaties. Die vertegenwoordiging dipsomanie
dipsomanie Een onbeheersbare hunkering naar alcohol die periodiek de kop op steekt. Daarom wordt dipsomanie onderscheiden van chronische vormen direct defence
direct defence Onderdeel van de flexible response strategie. De reactie van de NAVO op agressie van het Warschaupact is afhankelijk van de aard direct rule
direct rule Het principe van koloniaal bestuur rechtstreeks vanuit het moederland. Dit was bijvoorbeeld het geval met de Franse koloniën in Afrika.
directe belastingen
directe belastingen Belastingen op inkomen, winst en vermogen. Ze heten 'direct' omdat ze - althans in theorie - gedragen worden door degene die directieve therapie
directieve therapie Ook actieve therapie. Psychotherapie waarin de therapeut duidelijk de richting aangeeft van de behandeling en een groot deel van directionele fractionatiehypothese
directionele fractionatiehypothese De veronderstelling dat de fysiologische reacties die samenhangen met emoties, zoals een verhoogde hartslag, dirty floating
dirty floating (bedrieglijk zweven) Bij het zweven van de wisselkoersen kan ten gevolge van speculatieve acties op de valutamarkt een ontwikkeling disciplinering
Dis, Adriaan van
Dis, Adriaan van (geb. 1946) Nederlands schrijver en televisiepresentator. Had jarenlang een televisieprogramma bij de VPRO, waarin hij gesprekk
disciplinering Kinderen en volwassenen doen gehoorzamen, laten wennen aan tucht, bijv. met behulp van straf of beloning. Ten aanzien van dieren disconnectiesyndroom
disconnectiesyndroom Stoornissen die optreden als gevolg van de verbroken verbinding tussen bepaalde hersengebieden. Als bijvoorbeeld de verb
disconto
disconto Vorm van rente die van tevoren door de geldgever op het geleende bedrag in mindering wordt gebracht (tegenover interest). Het officieel disconto discount house
discount house (Groot)winkelbedrijf waarin (duurzame) consumptiegoederen tegen lagere dan gangbare prijzen verkocht worden. Dit is mogelijk door discriminatie
discriminatie Elke vorm van onderscheid, elke uitsluiting, beperking of voorkeur, die ten doel heeft of ten gevolge kan hebben, dat de erkenning, het discriminatie, visuele
discriminatie, visuele Het vermogen een onderscheid te maken tussen verschillende beelden. Een onvoldoende ontwikkeling hiervan kan zorgen voor
discus (sport)
discus (sport) Een lensvormige houten schijf met een metalen kern en een metalen rand. De afmetingen en het gewicht zijn voor mannen 21,9-22,1 discuswerpen
discuswerpen Een onderdeel van de atletiek waarbij een discus zo ver mogelijk moet worden weggeworpen. De worp vindt plaats vanuit een ring met disengagement-theorie
disengagement-theorie Een theorie over het ouder worden die benadrukt dat ouderen zich geleidelijk aan terugtrekken uit verschillende rolactiviteiten dislocatieve migratie/nomadische migratie
dislocatieve migratie/nomadische migratie Cultureel-antropologische termen van de Amerikaan Bellis voor twee vormen van migratie. Dislocatieve Disneyland
Disneyland Amusementspark in Anaheim, USA nabij Los Angeles; een van de belangrijkste attracties van California. Ontwikkeld door Walt Disney dispensatie
dispensatie Ontheffing van wettelijke en kerkelijke, algemeen geldende bepalingen voor één bijzonder geval. Zo kunnen jonge mensen die willen trouwen, displaced persons
displaced persons (Ook: DP's) Mensen die in de jaren rond de Tweede Wereldoorlog verdreven werden uit hun land of het zelf ontvluchtten. In Europa display, LED
display, LED Displaytoestel met halfgeleidermateriaal dat oplicht bij spanningstoevoer. Gebruikt voor het tonen van vaste of variabele patronen door dispositie (econ.)
dispositie (econ.) (beschikking, inrichting) Beschikken (disponeren) over een geldvordering (bijv. een rekening-courant bij een bank) en opnemen dissensus en consensus
dissensus en consensus Modieus sociaal-wetenschappelijk jargon voor resp. onenigheid en overeenstemming. Meestal gebruikt met betrekking tot dissidenten
dissidenten (Lat.: dissidere = niet overeenstemmen) Term voor de intellectuelen in de Oostbloklanden die zich actief hebben verzet tegen het gebrek dissociatie (psychol.)
dissociatie (psychol.) 1. Het uit elkaar vallen van het 'ik' in verschillende segmenten. Dit is voor het eerst beschreven door de Franse psychiater Pierre dissociatieve amnesie
dissociatieve amnesie Een geheugenverlies voor een emotioneel bijzonder belastende gebeurtenis. Dit is niet te wijten aan een organische stoornis distale stimulus
distale stimulus De subjectieve ervaring van een stimulus die een zekere afstand heeft tot de waarnemer. Een voorwerp dat van verschillende afstanden distortie (psychol.)
distortie (psychol.) Verwringing, verdraaiing. 1. Parataxische distortie is een term van H.S. Sullivan voor een bepaalde vorm van met andere mensen distributie (econ.)
distributie (econ.) Verdeling van een pakket consumptiegoederen over de consumptiehuishoudingen. Verder kan distributie identiek zijn met distribuerende distributief onderwijsbeleid
distributief onderwijsbeleid Overheidsbeleid ten aanzien van het onderwijs, waarbij het rijk de financieel-administratieve aspecten van het schoolsys
Ditshuyzen, Ireen van
Ditshuyzen, Ireen van Nederlands filmregisseuse en producente. Van Ditshuyzen volgde de Academie voor sociaal en cultureel werk en studeerde Diula
Diula (Dyoela, Dioula, Wangara) Volk in Ivoorkust en Burkina Faso met naar schatting 140.000 leden. Van oudsher handelaars, tegenwoordig ook diversificatie
diversificatie Vorm van bedrijfsconcentratie, waarbij producten (en ondernemingen) worden samengevoegd die niet of nauwelijks samenhang vertonen. dividend
dividend Gedeelte van de winst van een onderneming (nv of bv) dat uitgekeerd wordt aan de aandeelhouders. Bij overlegging van het dividendbewijs dividendbelasting
dividendbelasting Belasting op dividenduitkeringen door binnen Nederland gevestigde naamloze vennootschappen met een in aandelen verdeeld kapitaal. dividendvrijstelling
dividendvrijstelling Vrijstelling van inkomstenbelasting voor uitgekeerde dividenden, uitsluitend van toepassing op dividend van aandelen waarop Nederlandse Divisia, Francois
Divisia, Francois (1889-1964) Frans wiskundige, filosoof en econoom, onder andere hoogleraar in de toegepaste economie en financiën aan de École diwan
diwan In de islamitische wereld, vanaf de tijd der kaliefen, naam van een register, bijv. dat van de soldaten voor het uitkeren van soldij. In het Osmaanse DKW
DKW Duitse fabriek van auto's en motorfietsen, opgericht door de Deen Jörgen S. Rasmussen. Experimenteerde men tijdens WO I nog met een stoomvoertuig DNA-onderzoek
DNA-onderzoek In 1985 werd in Groot-Brittannië een techniek ontwikkeld waarmee aan de hand van stukjes genetisch materiaal (DNA) individuen doceermethode
doceermethode (frontaal onderwijs) Onderwijsvorm waarbij de leerstof in een monoloog wordt gepresenteerd, bijv. een hoorcollege. Het voordeel dochtermaatschappij
dochtermaatschappij Onderneming waarvan de aandelen geheel of voor een aanmerkelijk deel in handen zijn van een andere onderneming (moederma
docimologie
docimologie De wetenschappelijke studie van de examen- en beoordelingsproblematiek in het onderwijs. Bestudeerd worden o.a. het examengedrag doctor
doctor (dr.) Oorspronkelijk eretitel voor geleerden; vanaf de 12e eeuw gaf de titel het recht aan de universiteiten te doceren. Tegenwoordig hoogste doctorandus
doctorandus (drs.) Nederlandse academische titel die verbonden is aan het slagen voor het doctoraal examen aan een universiteit en recht geeft op het doctrinale
doctrinale (Lat.: doctrina = onderwijs) Middeleeuwse naam voor zedenkundig leerboek. Een van de bekendste is de berijmde, 6673 regels tellende Dietsche Document no. 5
Document no. 5 Door ex-president Obote van Uganda in 1970 uitgevaardigd document, waarin hij een blauwdruk voor een nieuw kiesstelsel in zijn documentair radicalisme
documentair radicalisme Term van de afrikanist Mazrui voor pogingen van politieke leiders van ontwikkelingslanden om in documenten een visie documentaire traditie
documentaire traditie Vorm van maatschappijwetenschap waarbij men zich in de eerste plaats verlaat op het verzamelen en rangschikken van zovee
documentatie
documentatie (Lat.: documentum = alles wat tot lering dienen kan, bewijs) Het vervaardigen, opsporen, verzamelen, beheren, conserveren en beschikbaar documentatiecentrum
documentatiecentrum Het meestal eenvoudige, centrale documentatiesysteem van een school, waarin de leerlingen zelf de weg kunnen vinden. Lee
Dodds, Harold
Dodds, Harold (geb. 1889) Amerikaans politicoloog, was in de periode 1922-24 en in 1928 verkiezingsadviseur van de regering van Nicaragua.
dode bal
dode bal Een bal die niet in het spel is, bijv. na het passeren van de zijlijn, of nadat het spel door de scheidsrechter is stilgelegd wegens een overtreding.
dode hand
dode hand Term die gebruikt wordt in de uitdrukking 'goederen in de dode hand'. Hiermee worden bedoeld goederen die vrijwel onttrokken zijn aan dodencultus
dodencultus Verering van de geesten van doden. De dodencultus, die vrij algemeen in primitieve godsdiensten voorkomt, kent de geest gewoonlijk Dodsley, Robert
Dodsley, Robert (1703-1764) Engels dichter, toneelschrijver en uitgever. Schreef o.a. de gedichtenbundel 'A muse in livery' (1732), een titel die terugslaat Doebla
Doebla Volk in het zuiden van Goedsjaraat (India), waarvan de meeste mensen als landarbeider werken. Hun godsdienst is een mengsel van hindoeïsme Doeff, Hendrik
Doeff, Hendrik (1777-1835) Nederlands koopman en koloniaal bestuurder, werd door Batavia naar Dedjima gestuurd om de administratie te organis
Doel, Johannes (Hans) van den
Doel, Johannes (Hans) van den (geb. 1937) Nederlands econoom en politicus, hoogleraar politicologie te Nijmegen (1973-75) en Amsterdam (vanaf doema
doelen
doelen Gildehuis voor schutters. De naam is afgeleid van het bij dit gebouw behorende schietterrein met schietschijf (doel). De doelen werden genoemd doelgericht gedrag
doelgericht gedrag Het streven naar een gewenste situatie. Dat de mens hiertoe in staat is, vormt een belangrijk probleem voor de psychologie. Dit doelgroep
doelgroep Bepaalde groep waarvoor bepaalde informatie of artikelen bestemd zijn, bijv. een consumentengroep waarop bepaalde reclame gericht is.
doema (Ru: vertegenwoordigend lichaam) Nadat een eerste voorstel in 1809 ter oprichting van doema's door tsaar Alexander I (reg. 1801-1825) verworpen doen plegen
doen plegen (intellectueel daderschap) Een delict laten plegen door een ander die zelf niet strafbaar is, bijv. omdat die ander ontoerekenbaar is of zelf Doetechum, gebroeders Van
Doetechum, gebroeders Van Jan (gest. 1630) en Lucas (geb. ca. 1593). Nederlandse 17e-eeuwse uitgevers en illustrators, afkomstig uit Deventer. dogmatisme
dogmatisme Een houding die gekenmerkt wordt door denksystemen en opvattingen die onder invloed van nieuwe informatie niet of nauwelijks veranderen. Dogon
Dogon Stam in Mali. Voornamelijk landbouwers, met gierst als hoofdproduct. Over de familie waartoe hun taal, het Dogon, behoort, bestaat geen overeenstemming. dokhaven
dokhaven (ook: bassin) Zeehaven die door middel van sluizen van het buitenwater is afgesloten. Men spreekt daarom van gesloten havens. De afsluiting dolichocefalie
dolichocefalie (langhoofdigheid) Fysisch-antropologische term voor een schedel(index)type dat lang is. Men spreekt van dolichocefalie als de breedte dollar
dollar Munteenheid van een aantal landen: o.a. Australië, Bahama's, Barbados, Belize, Bermuda, Brunei, Canada, Hongkong, Liberia, Maleisië, Nauru, domaniaal stelsel
domaniaal stelsel (Ook: hofstelsel) Economisch stelsel in de Vroege Middeleeuwen, genoemd naar het domein, een in de 8e eeuw ontstane vorm van domeinen
domeinen Vermogensbestanddelen die eigendom zijn van de overheid. In Nederland onderscheidt men op historische gronden staats- en kroondomeinen. Domesday book
Domesday book (Lett: boek van het Laatste Oordeel) Inventarisatie van de bewoners en hun bezittingen in het 11e-eeuwse Engeland. Het tweedelige dominantie, laterale
dominantie, laterale Het niet in evenwicht zijn van vaardigheden aan de linker- en rechterkant van het lichaam. De meeste mensen zijn aan hun rechterzijde dominion
dominion Autonoom gebied van het Britse wereldrijk. De status van dominion werd in de 19e eeuw ingevoerd voor een aantal blanke koloniën van dominotheorie
dominotheorie De sinds de Tweede Wereldoorlog met name in de Verenigde Staten herhaaldelijk uitgesproken verwachting dat het aan de macht komen Dommering, Jan
Dommering, Jan (1882-1958) Nederlands biljarter, gespecialiseerd in het 45/2. Hij werd hierin niet alleen tienmaal Nederlands kampioen, maar in domschool
Doms, Ernest (1896-1986) Belgisch journalist. Was vijftig jaar lang medewerker aan de krant De Standaard, waaraan hij vanaf het tweede nummer Donck, Flory van
domschool In de Middeleeuwen een aan een dom of kathedraal verbonden school. De domschool, ontstaan in de 5e eeuw, verzorgde oorspronkelijk Doms, Ernest
Donck, Flory van (geboren Tervueren 23 juni 1912) Belgisch beroepsgolfer, was dertienmaal Belgisch kampioen en kwam tussen 1954 en 1964 onafgebroken Donike, Manfred
Donike, Manfred (overl. 1995) Duits dopingdeskundige. Donike werd bekend door de fanatieke jacht die hij maakte- op doping-gebruikers in de sport. donkere kamer
donkere kamer Ruimte waarin fotografische ontwikkelprocessen kunnen worden uitgevoerd. Voornaamste eis is de mogelijkheid tot lichtdichte afsluiting; Donkers, Jan
Donkers, Jan (geb. 1943) Nederlands schrijver en journalist, medewerker bij de VPRO. Publiceerde 'Opgeruimde verhalen' (1973), 'Ouders van nu' Donner, Andreas Matthias
Donner, Andreas Matthias (1918-1992) Nederlands jurist. Donner was van 1945-58 hoogleraar in het staatsrecht aan de VU te Amsterdam, van 1958-Donner, Jan
Donner, Jan (1891-1981) Nederlands jurist en staatsman, was van 1926-33 minister van Justitie. Zijn regeringsperiode is buitengewoon vruchtbaar Donner, Johannes Hendrikus (Jan Hein)
Donner, Johannes Hendrikus (Jan Hein) (Den Haag 6 juli 1927-Amsterdam 27 november 1988) Nederlands schaker en schrijver. In 1950 debute
donorcodicil
donorcodicil Verklaring dat men toestaat dat na het overlijden organen mogen worden verwijderd voor transplantatie bij mensen die hier behoefte aan dood
dood door schuld Delict dat bestaat uit het door onvoorzichtigheid de dood van een ander veroorzaken.
dood Einde van het leven door uitvallen van een of meer van de van elkaar afhankelijke lichaamsfuncties. Bij uitvallen van hartwerking en ademhaling dood door schuld
doodslag
doodslag Delict dat bestaat uit het opzettelijk doden van een ander.
doodsstrijd
doodsstrijd Veronderstelling dat een stervende zich verzet tegen zijn naderende dood; berust op de in sommige gevallen optredende krampachtige samentrekkingen doodstraf
doodstraf Zwaarste gerechtelijke straf, bestaat al zolang mensen zichzelf bevoegd hebben geacht anderen te straffen. In de Oudheid had de doodstraf Doohan, Michael
Doohan, Michael (geb.1965) Australisch motorcoureur, maakte in 1989 op Honda zijn debuut in de klasse 500 cc. Het jaar daarop won hij in Hongarije doordraaien
doordraaien Uit de markt nemen van tuinbouwproducten, omdat er zo weinig vraag naar is dat de (draaiende) wijzer van de veilingklok tijdens de veiling Doorne, Hubert Jozef (Hub) van
Doorn, Jacobus Adrianus Antonius van (geb. 1925) Nederlands socioloog, vooral actief op het gebied van de studie van arbeid en organisatie. Medeauteur doorrijden na ongeval
Doorne, Hubert Jozef (Hub) van (Horst 1 januari 1900-23 mei 1979) Nederlands industrieel en uitvinder. Hij begon in1928 te Eindhoven met zijn Doorne's Automobielfabrieken B.V., Van
Doorne's Automobielfabrieken B.V., Van Nederlandse fabriek van personen-, vracht- en aanhangwagens, opgericht te Eindhoven in 1928 door Hubert Doorn, Jacobus Adrianus Antonius van
doorrijden na ongeval Verkeersdelict. Strafvervolging vindt niet plaats indien de automobilist binnen 24 uur na het ongeval naar de politie gaat en doorslaapstoornis
doorslaapstoornis Een vorm van slapeloosheid, waarbij het probleem niet is om in slaap te vallen, maar om enige uren achter elkaar te kunnen slapen.
doorvergiftiging
doorvergiftiging (bio-magnificatie) Het proces van opname van een stof door een organisme uit zijn (levende) voedsel, waarbij de verhouding tussen Dooyeweerd, Jan van
Dooyeweerd, Jan van (geboren Bussum 27 december 1934) Nederlands pikeur, boekte sinds zijn debuut in 1952 meer dan 1800 overwinningen, waaro
dopaminehypothese voor schizofrenie
dopaminehypothese voor schizofrenie De veronderstelling dat schizofrenie veroorzaakt wordt door een absoluut of relatief overschot aan dopamine doping
doping (Engels: dope = stimulerend middel) Stoffen waarvan men aanneemt dat zij prestatieverhogend werken. Een onschuldige vorm is koffie, vanwege Doppelexistenz
Doppelexistenz Verschijnsel dat boeren met een te klein bedrijf naast hun werk in de landbouw een baan erbij zoeken om voldoende inkomsten te Doria
Doria (oorspronkelijk d'Oria) Invloedrijk koopliedengeslacht in Genua in de Late Middeleeuwen. Belangrijkste vertegenwoordiger: Andrea Doria (1466-dorp
dorp (ook: landelijke nederzetting) Permanente nederzetting op het platteland, met een beperkt aantal inwoners. Bij het bepalen of een nederzetting dorpsendogamie/dorpsexogamie
Dorp, Henk van (eig. Henk Bongaarts; geb. 1940) Nederlands sportjournalist. Van Dorp presenteerde samen met Henk Terlingen het spraakmakende dossier
dorpsendogamie/dorpsexogamie Een specifiek stelsel van regels voor de keuze van een huwelijkspartner. Dorpsendogamie is de verplichting om dorpshoofd
dorpshoofd Politiek leider van een dorp in niet-westerse samenlevingen. Kan een ondergeschikt leider binnen de stamorganisatie zijn, maar ook enig Dorp, Henk van
dossier Verzameling bij elkaar horende stukken die gegevens over een bepaalde persoon of zaak bevatten.
Dotrenge, Théodore
Dotrenge, Théodore (1761-1836) Belgisch jurist, staatsman en publicist, sterk beïnvloed door de Verlichting was hij actief in de beweging der Vonckisten douane
douane Het onderdeel van de belastingdienst dat zich bezighoudt met de controle op de naleving van de voorschriften t.a.v. in-, uit- en doorvoerrechten douanegebied
douanegebied Het grondgebied binnen de grenzen van een douane-unie. Het douanegebied van de Europese Unie omvat: de grondgebieden van België, douane-unie
douane-unie (tolunie) Samenwerking van twee of meer staten op het gebied van in-, uit- en doorvoerrechten. De staten van een douane-unie vormen
double blind test
double blind test Ook dubbelblind onderzoek. Een blind experiment waarbij zowel de geteste persoon als de proefleider onkundig zijn van bepaalde double descent
double descent Cultureel-antropologisch begrip voor het in één samenleving naast elkaar bestaan van een matrilineaal en een patrilineaal verwantschapssysteem. Douglas
Douglas Hoofdstad van het Isle of Man, 'dependency' van de Britse Kroon; 22.214 inw. (1991). Een van de drukste Britse badplaatsen en havenplaats Douglas, Jack Daniels
Douglas, Jack D.
Douglas, Jack D. Amerikaans socioloog, sterk georiënteerd op de fenomenologische sociologie. Douglas verrichtte empirische en theoretische studies Doumeng, Jean-Baptiste
Douglas, Jack Daniels (geb. 1937) Amerikaans socioloog uit de fenomenologische richting. Verrichtte empirisch-theoretisch onderzoek naar onder
Doumeng, Jean-Baptiste (1919-1987) Frans ondernemer. Doumeng was sinds zijn jeugd een militant communist, maar stond ook aan het hoofd van Dow Jones Index
Dow Jones Index Beursindicator, gemiddelden van de koersen van aandelen in industrieën, spoorwegen en nutsbedrijven op de New Yorkse effectenbeurs. draadomroep
draadomroep Verspreiding van radioprogramma's door middel van geleiders, waarlangs ongemoduleerde, laagfrequente signalen naar de luidsprekers draagkrachtbeginsel
draagkrachtbeginsel Principe in de belastingtheorie: belastingen moeten worden geheven naar draagkracht. Dit principe ligt ten grondslag aan de draagmoederschap
draagmoederschap Men spreekt van draagmoederschap als een vrouw (draagmoeder) een kind draagt en baart voor een andere vrouw, die zelf geen draagvlak
draagvlak Het aantal mogelijke klanten voor centrale goederen en diensten. Het gaat dus niet om het aantal klanten dat werkelijk komt, maar om het draagvleugelboot
draagvleugelboot (aquavion) Schip voorzien van draagvleugels die het schip bij voldoende snelheid boven het water uit tillen. Daardoor wordt de Draaijer, Johannes
Draaijer, Johannes (1963-1990) Nederlands wielrenner. Johannes Draaijer behaalde zijn eerste grote succes in 1987, toen hij Nederlands kampioen draconische wetten
draconische wetten Uitdrukking voor zeer strenge wetten, ontleend aan de oud-Atheense strafwetgeving van ca. 624 v.C., die toegeschreven wordt draf
draf Een tamelijk snelle manier van voortbewegen van een paard, waarbij diagonaal tegenover elkaar staande benen gelijktijdig worden opgeheven en dragon
dragon (Artemisia dracunculus, composietenfamilie, Compositae) Plant met ongedeelde lancetvormige bladeren, kleine, knikkende, bolvormige hoof
dragracing
dragracing 1. [autosport] Een snelheidswedstrijd waarbij twee speciaal daartoe gebouwde wagens naast elkaar na een staande start zo snel mogelijk drakenkleding
Draken-klasse Zeilbootklasse, in 1929 door de Noor John Anker ontworpen. De Draak is een kielboot met een lengte van 8,90 m, breedte 1,90 m, drakkar
drakenkleding (loeng-p'au) Chinese gewaden met als centraal motief afbeeldingen van de Chinese draak. Onder de beide laatste Chinese dynastieën Draken-klasse
drakkar (drakar) Scheepstype in gebruik bij de Noormannen. Enkele exemplaren ervan zijn bewaard gebleven. Zeer zeewaardig (waarschijnlijk bereikten Drapeau Rouge, Le
Drapeau Rouge, Le Belgische krant, orgaan van de Kommunistische Partij van België; opgericht in 1921. Afhankelijk van de draagkracht van de partij drapenier
drapenier Type ondernemer in de textielnijverheid in de 15e en 16e eeuw. De drapenier, meestal een meester-wever, kocht voor eigen rekening de grondstoffen draverij
draverij Een snelheidswedstrijd waarbij de paarden worden aangespannen voor een sulky, waarop de pikeur zit. De paarden mogen niet in galop, maar Dravidiërs
Dravidiërs Groep volken in Zuid-India en Sri Lanka die waarschijnlijk omstreeks 1500 v.C. door de Ariërs uit Noord-India waren verdreven. De Dravidische drempelwaarde (geo.)
drempelwaarde (geo.) Het minimale aantal mogelijke klanten dat nodig is om centrale goederen en diensten rendabel te kunnen leveren. Omdat de
dressuurwedstrijd
dressuurwedstrijd Een wedstrijd die wordt gehouden in een rechthoekige baan van 60 bij 20 m of 40 bij 20 m. Hierin moeten afhankelijk van de klasse driebanden
driebanden Een spelsoort van het biljarten waarbij de speelbal alvorens de derde bal te raken minstens drie keer één band moet raken.
driehoekshandel
driehoekshandel Atlantische handel gevoerd van de 16e tot de 18e eeuw in de 'driehoek' Afrika, Europa en de West-Indische en Amerikaanse kolo
Drie-karakterboek
Drie-karakterboek (San-tze tjing; Sanzi jing) Chinees leerboek op basisniveau, geschreven in de 13e eeuw, bestaande uit 356 rijmende regels van telkens drift (psychol.)
Driel, Gerrit Hendrik van
Driel, Gerrit Hendrik van (1922-1990) Nederlands ondernemer. Na de middelbare school volgde Van Driel verschillende handelsopleidingen in binnen-
drift (psychol.) (Eng: instinctual drive, Duits: Trieb) In de theorie van Sigmund Freud: de aangeboren, instinctieve motivationele kracht. Dit is de drijvende driftbron
driftbron (Eng: instinctual source) Het fysiologische proces dat ten grondslag ligt aan een drift. Het is de spanningstoestand binnen een individu.
driftbuien
driftbuien Aanval van woede die plotseling optreedt. Bij volwassenen voorkomend bij neurosen of psychosen. Vooral kleine kinderen kunnen soms driftdoel
driftdoel (Eng: instinctual aim) Het doel waar een drift naar streeft. Dit kan bijvoorbeeld seks zijn. Dit heeft de functie dat de ontstane spanning binnen driftleer
driftleer Een belangrijk onderdeel van de psychoanalyse. Freud onderscheidde twee fundamentele menselijke drijfveren (driften): libido en agressie. driftrepresentant
driftrepresentant (Eng: instinctual object) De psychische gewaarwording van een drift. Deze kan alleen optreden als er al sprake is van een zekere ego-drijfgas
drijfgas Gas onder druk dat gebruikt wordt om de inhoud van een spuitbus te vernevelen of uit de bus te persen. Bevatte in het verleden vaak cfk's.
drijfveer
drijfveer Ook drive, aandrift. De stuwende kracht die het organisme ertoe aanzet om zijn behoeften te bevredigen. Honger verhoogt bijvoorbeeld de dringende reden voor ontslag
dringende reden voor ontslag Gebeurtenis of omstandigheid die voortzetting van het dienstverband onmogelijk maakt. Ontslag om dringende reden drinkwater
drinkwater Water dat geschikt is voor menselijke consumptie. Veel landen zijn voor hun drinkwater aangewezen op zoet water dat zich in de ondergrond drive
drive Aandrijfapparaat voor magnetische schijven zoals floppy's en harddisks. Onder MS-DOS wordt iedere drive aangeduid met een driveletter. Behalve drive reduction-hypothese
drive reduction-hypothese De theorie van de psycholoog Clark Hull (1884-1952). Hij bouwde voort op het behaviorisme, maar hij vond dat de bestuder
Droejanov, Alter
Droejanov, Alter (1870-1938) Pools (Hebreeuws) schrijver, uitgever en zionistisch leider. Vanaf 1890 was hij actief als schrijver, van 1900-05 was droge-bedtraining
droge-bedtraining Een behandelingsmethode tegen bedplassen die door N.H. Azrin is ontwikkeld. De methode zorgt ervoor dat de plaswekker extra droit divin
droit divin (Fr: goddelijk recht) Volgens de theorie van het droit divin was de koning rechtstreeks door God aangesteld over zijn onderdanen. Rebellie dromen
dromen Het beleven van allerlei, vaak onsamenhangende 'avonturen' tijdens de slaap. Dromen hebben altijd in het middelpunt van de belangstelling dromon
dromon Byzantijns schip, ontwikkeld uit de Griekse en Romeinse galeien en voorloper van de middeleeuwse. Werd met zeilen en riemen voortbewogen; dronkenschap
dronkenschap Toestand veroorzaakt door het gebruik van alcohol waarbij men zichzelf niet meer onder controle heeft en de remmen los zijn. In Nederland droogbloemen
droogbloemen (geslacht Gnaphalium, composietenfamilie, Compositae) Planten met lancetvormige blaadjes en geelwitte bloemhoofdjes met vliezige droomanalyse
droomanalyse Een methode die vooral in de psychoanalyse gebruikt wordt om de verborgen betekenis van dromen te achterhalen.
droomarbeid
droomarbeid De inspanning die ervoor zorgt dat de latente droominhoud vervormd wordt tot de manifeste droom. Dit is noodzakelijk omdat in de latente droominhoud, manifeste en latente
droominhoud, manifeste en latente Freud onderscheidde twee lagen in een droom. De manifeste droominhoud is de droom zoals die door de dromer droomsymboliek
droomsymboliek Om de eigenlijke betekenis van dromen te vervullen, wordt volgens Freud in dromen veelvuldig gebruik gemaakt van symbolen. Klassieke droomtheorieën
droomtheorieën De verschillende naar voren gebrachte opvattingen over dromen. Enkele van deze theorieën zijn: 1. In de Oudheid werd vaak gedacht droomtijd
droomtijd (alcheringa) Oertijd bij de oude inwoners van Australië, waarin de bovennatuurlijke wezens ontwaakten uit hun slaap onder de aarde om drop
drop Genotmiddel, gewonnen door indamping van het wortelsap van de zoethoutplant Glycyrrhiza glabra. Men verkrijgt dan een dik, donkerbruin e
drop outs (sociol.)
drop outs (sociol.) (Eng.: uitgeworpenen) Studenten die voortijdig hun studie beëindigen. In de jaren vijftig en zestig werd drop-outs verzamelnaam drugs
drugs (narcotica, verdovende middelen) Een groot aantal bewustzijn-beïnvloedende (psychoactieve) stoffen met zeer uiteenlopende werking en met drugsafhankelijkheid
drugsafhankelijkheid Het niet meer zonder drugs kunnen. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen lichamelijke en psychische drugsafhankelijkhe
drugstolerantie
drugstolerantie Het optreden van gewenning aan drugs. Dit kan het gevolg zijn van chronisch gebruik. De gewenning zorgt er voor dat de effecten druif
druif Bolvormige of langwerpige, donkerblauwe of groenachtige besvrucht van de wijnstok (Vitis vinifera). Afkomstig uit landen rond de Zwarte Zee. drukken
drukken Vermenigvuldiging van tekst en afbeelding door middel van afdrukken van een moederpatroon, waarop inkt is aangebracht. Hoewel de Chinezen drukletter
drukletter Losse letter, waarmee tekst kan worden gedrukt. Vroeger gegoten uit een loodlegering, tegenwoordig vervaardigd langs fotografische of digitale drukproef
drukproef Voorlopige drukversie van een ontwerp, door een bedrijf ter goedkeuring voorgelegd aan een cliënt. Niet te verwarren met `proefdruk'.
DSM-IV
DSM-IV Voluit Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, de vierde versie. Dit is een door de American Psychiatric Association uitgegeven DT50
DT50 (50% of Degradation Time) Tijdsduur waarin de helft van een stof biologisch, chemisch of fysisch wordt afgebroken.
dual code-hypothese
dual code-hypothese Een veronderstelde verklaring voor het feit dat het geheugen sterk verbeterd wordt, wanneer een proefpersoon tracht een visuele Duala
Duala (Doeala) Stam in Zuidwest-Kameroen. Voornaamste bestaansmiddelen: visserij en landbouw (hoofdproducten cassave en maïs). Spreken een dualisme (econ.)
dualisme (econ.) Het in een samenleving naast elkaar bestaan van een moderne en een traditionele sector. Vaak gebruikt men deze term als men spreekt dubbel seizoen
dubbel seizoen Verschijnsel dat een gebied twee of meerdere keren per jaar door toeristen wordt bezocht. Het meest bekende voorbeeld is de situatie dubbele binding (psychol.)
dubbel-aspect theorie Een geopperde oplossing voor het lichaam-geest probleem. De dubbel-aspect theorie stelt dat lichaam en geest twee zijden van dubloen
dubbele binding (psychol.) Een gestoorde vorm van sociale omgang, die volgens de bedenker van de term, de antropoloog Gregory Bateson, zou kunnen dubbele gedragsstandaard
dubbele gedragsstandaard Algemene gedragsregels die - hoewel zij in principe voor iedereen gelden - voor de een meer mogelijkheden bieden om dubbele-consensushuwelijk
dubbele-consensushuwelijk Huwelijk dat alleen gesloten kan worden als zowel de aanstaande huwelijkspartners als de wederzijdse ouders (familie, dubbelfosfaat
dubbelfosfaat (dubbelsuperfosfaat) Kunstmeststof verkregen door fosforerts (fluorapatiet) te bewerken met fosforzuur.
dubbelmandaat (EU)
dubbelmandaat (EU) Binnen de Europese Unie term voor een gelijktijdig lidmaatschap van zowel het eigen, nationale parlement (nationaal mandaat) dubbel-aspect theorie
dubloen (Sp.: doble = dubbel) Spaanse gouden munt (6,766 g goud) ter waarde van 100 realen. Rond 1550 aangemunt in opdracht van Karel V. Buiten duel
duel (tweegevecht) Gevecht tussen twee personen met gelijke wapens volgens een van tevoren gemaakte afspraak en op van tevoren overeengekomen duiding
duiding Het interpreteren van gedrag op een psychoanalytische wijze. Sigmund Freud duidde dromen, lapsussen, grappen en psychische stoornissen.
Duijker, Hubrecht
Duijker, Hubrecht (geb. 1942) Nederlands auteur van wijnboeken, (internationale) autoriteit op het gebied van Franse wijnen en de Spaanse Rioja. Duim, Hilbert van der
Duim, Hilbert van der (geboren Drachten 4 augustus 1957) Nederlands hardrijder op de schaats, werd in 1980 bekend als de 'man die Eric Heiden
Duin, André van
Duin, André van (geb. 1947) Nederlands komiek en revue-artiest. Kreeg in het begin van de jaren zestig bekendheid met bandrecorderacts. In 1968 duit
duit Oorspronkelijk (sinds de 14e eeuw) Nederlands zilveren muntje. Sinds 1573 (onder Filips II) geslagen van koper, ter waarde van een achtste stuiver. duiven (pol.)
duiven (pol.) Benaming voor politici en andere beleidsmakers die een gematigde buitenlandse politiek voorstaan en in het bijzonder gekant zijn tege
Duivenbode, Theo van
Duivenbode, Theo van (geboren 1 november 1943) Nederlands voetballer, kwam als linkerverdediger vijfmaal uit voor het Nederlands elftal (waar
duivensport
duivensport Het houden van wedstrijden met sportduiven. Men onderscheidt snelheidsvluchten van ca. 200 km en langeafstandsvluchten van enige dukaat
dukaat (Frans: ducat; Italiaans: ducato) Munt die in goud en zilver voorkomt. De gouden dukaat werd voor het eerst geslagen in de Republiek Venetië Duke, Geoffrey
Duk-duk genootschap Geheim genootschap op het Gazelle-schiereiland (Bismarck Archipel, Papoea-Nieuw-Guinea). Oorspronkelijk diende het voor
Duke, Geoffrey geboren 1923) Engels motorracer, werd begin jaren vijftig zesmaal wereldkampioen. Duke begon zijn carrière op Norton en behaalde Duk-duk genootschap
duldplicht
duldplicht Onder Nederlands koloniaal bewind op Nieuw-Guinea ingevoerd systeem, waarbij de bevolking tegen de heersende gebruiken ten aanzien Dumbarton Oaks-conferentie
Dumbarton Oaks-conferentie Conferentie van 21 aug. tot 9 okt. 1944 in Dumbarton Oaks bij Washington, waarbij de VS, Groot-Brittannië, de SU dummy
dummy Model van een nieuw product dat gebruikt wordt om praktische ervaring op te doen, reacties van de consument te peilen, enz. Afhankelijk van dumpen (econ.)
dumpen (econ.) Verkopen van goederen in het buitenland tegen een prijs die lager is dan in het eigen land. Dit kan gebeuren om overtollige voorraden dunk, dunkshot
dunk, dunkshot Score waarbij men zo hoog opspringt dat men de bal van boven naar beneden door de basket gooit.
Dunne, Finley Peter
Dunne, Finley Peter (1867-1936) Amerikaans journalist, was verbonden aan de Herald (1884) en als redacteur aan de Evening Journal (1896), de Duras, Oldrich
Duras, Oldrich (1882-1957) Tsjechisch schaakmeester, slechts actief van 1903-14. Duras was een begaafd meester, die zich echter na het uitbreken Durkheim, Émile
Durkheim, Émile (1858-1917) Frans socioloog. Eén van de grondleggers van de moderne sociologie. Zijn belangrijkste werk verrichtte Durkheim in Durlacher, Gerhard L.
Durlacher, Gerhard L. (1928-1996) Duits-Nederlands schrijver en socioloog. Durlacher vluchtte in 1937 met zijn ouders voor de nazi's naar Nederland, Dutschke, Rudolf (Rudi)
Dutschke, Rudolf (Rudi) (1940-1979) Duits socioloog, woordvoerder en ideoloog van de links-radicale studentenbeweging. Vluchtte in 1960 uit de duursport
duursport Een vorm van sport waarbij men gedurende langere tijd zware lichamelijke inspanning levert. Hieronder vallen o.a. langeafstandslopen als duurzaam bouwen
duurzaam bouwen Bouwtechnologie waarbij in de productie-, de gebruiks- en de afbraakfase zoveel mogelijk energie wordt bespaard, zo weinig mogelijk duurzame energiebronnen
duurzame energiebronnen Energiebronnen die niet op raken, en meestal met een minimum aan schadelijke afvalstoffen kunnen worden geëxploiteeerd,
dwaling (recht)
dwaling (recht) Juridische term die ongeveer het begrip 'vergissing' dekt. Dwaling vormt in een beperkt aantal gevallen een wilsgebrek, op grond waarvan dwang (recht)
dwang (recht) Op iemand uitgeoefende sterke lichamelijke of geestelijke druk om iets te doen, te dulden of na te laten. In het privaatrecht vormt dwang dwangarbeid
dwangarbeid Vrijheidsstraf met gedwongen arbeid. Deze komt in het Nederlandse strafrecht als zodanig niet meer voor.
dwangbevel
dwangbevel Bevel tot voldoening van belastingschuld. Dit wordt door een deurwaarder uitgereikt aan de belastingplichtige die niet op de eraan voorafgaande dwangbuis
dwangbuis Een 'kledingstuk' dat gebruikt wordt om de bewegingsvrijheid van psychiatrische patiënten te beperken op momenten dat zij een gevaar dwangfenomeen
dwangfenomeen Een verzamelterm voor verschillende vormen van uit het eigen ik voortgekomen psychische activiteit, waarvan de persoon de indruk dwangmatige persoonlijkheid
dwangmatige persoonlijkheid Een in de DSM-IV-classificatie beschreven persoonlijkheid, bij wie de angst om iets verkeerd te doen, leidt tot een dwangneurose
dwangneurose Psychische stoornis gekenmerkt door het optreden van dwangverschijnselen, zoals dwanggedachten (steeds weer aan iets bepaalds dwangneurosevragenlijst
dwangneurosevragenlijst Met behulp van deze vragenlijst kunnen dwanghandelingen en -gedachten worden opgespoord. De test is alleen geschikt dwangsom
dwangsom Geldsom die iemand krachtens rechterlijk vonnis verbeurt, zolang of zo dikwijls hij niet voldoet aan de hoofdverplichting die hem bij da
dwingend recht
dwingend recht Wettelijke regeling waarvan niet, bijv. bij overeenkomst, kan worden afgeweken. Afspraken die strijdig zijn met een bepaling van dwingend DX-code
DX-code Code op een kleinbeeldcassette, die wordt gebruikt voor het automatisch invoeren van gegevens over de gebruikte film in hiervoor uitgeruste dyade
dyade Grieks voor paar, tweeëenheid. Gangbare term in de sociologie, waar de dyade (groep van twee personen) wel is opgevat als de meest elementaire dynamische psychologie
dynamische psychologie Aanduiding voor die richtingen in de psychologie die de nadruk leggen op drijfveren en motieven in de verklaring van ged
dynorfine
dynorfine Een neuropeptide met een zeer sterke pijnstillende werking. Deze werking is tweehonderd maal zo sterk als die van morfine en vijftig maal dyscalculie
dys... Algemeen gebruikt voorvoegsel om aan te geven dat een bepaalde functie is verslechterd, maar nog niet helemaal is uitgevallen.
dyscalculie Ook rekenstoornis. Een leerstoornis die specifiek betrekking heeft op het rekenen, terwijl de intelligentie wel normaal is. Dit kan verschillende dyschromatopsie
dyschromatopsie Het door welke oorzaak dan ook niet meer goed kunnen waarnemen van kleuren.
dysergie
dysergie Term van de Belgische socioloog Jean Haeseart (geb. 1892), die deze introduceerde om er de processen mee aan te geven die de evenwichtstoestand dysfasie
dysfasie Een stoornis waarbij het vermogen om taal te gebruiken niet meer intact is. Tegenwoordig heeft de term afasie de voorkeur.
dysforie
dysforie Een sombere stemming, tegengesteld aan euforie. In de psychiatrie is het de aanduiding voor een vaak langdurige stemmingsstoornis, die gekenmerkt dysfunctie
dysfunctie (negatieve functie) Kernbegrip uit de functionalistische richting in de sociale wetenschappen voor verschijnselen die de stabiliteit of het dysgrafie
dysgrafie Niet in staat zijn tot goed leesbaar schrijven ten gevolge van problemen van de oog/hand-coördinatie. Gaat vaak gepaard met andere stoornissen, dysgrammatisme
dysgrammatisme Een verstoord vermogen om de grammatica van talen te gebruiken of te begrijpen.
dyslalie
dyslalie Een stoornis in het vermogen om vloeiend te spreken. Meestal wordt de term uitsluitend gebruikt voor die gevallen waarbij geen sprake is van dysmorfofobie
dysmorfofobie De ziekelijke angst voor het vervormd zijn van het eigen lichaam, of de overtuiging dat dit zo is.
dysosmie
dysosmie De vervormde of verslechterde waarneming van een geur. Dit kan een vorm van hallucinatie zijn.
dyspraxie
dyspraxie Een gestoord vermogen om complexe bewegingen uit te voeren. Dit kan bijvoorbeeld voorkomen bij degeneratieve hersenziekten, zoals dementie.
dysthyme neurose
dysthyme neurose Een door de Britse psycholoog Hans J. Eysenck (1916-1997) gebruikte verzamelnaam voor psychische afwijkingen die voortko
dysthymie
dysthymie Ook depressieve neurose. Een stemmingsstoornis die gekarakteriseerd wordt door een algemene neerslachtigheid en een gebrek aan interesse dys...
earl
earl Oorspronkelijk de algemene Engelse benaming voor edelman. Na de verovering van Engeland door de Normandiërs in 1066 raakten zij hun posities Earl, Ralph
Earl, Ralph (1751-1801) Amerikaans schilder en jurist; aanvankelijk autodidact. E. moest na het uitbreken van de Amerikaanse Vrijheidsoorlog, wegens East India Company
East India Company In 1600 opgerichte Engelse handelsmaatschappij. De East India Company werd opgezet om handel te drijven met Indonesië, eau de cologne
eau de cologne (Kölnisch Wasser) Oorspronkelijk uit Keulen afkomstig reukwater, oplossing van etherische oliën in verdunde alcohol. Naast het oude, Ebben, Anton
Ebben, Anton (geboren 1931) Nederlands springruiter, nam sinds 1952 deel aan internationale springconcoursen. Hij was in de jaren zestig vooral Ebbinghaus, Hermann
Ebbinghaus, Hermann (1850-1909) Duits psycholoog, hoogleraar te Breslau (1894) en Halle (1905). Verrichtte experimenteel onderzoek naar leer
ebenist
ebenist (ebbenhoutwerker) Oorspronkelijk de betiteling van een houtwerker, die uitsluitend met ebbehout werkte. In de 17e eeuw werd het de benaming EBU (media)
EBU (media) (European Broadcasting Union) Overkoepelende organisatie van de Europese nationale omroepinstanties, zoals o.m. NOS, BRT, BBC
EBU (sport)
EBU (sport) European Boxing Union, de organisatie die zich bezig houdt met de bokssport in West-Europa. De EBU werd in 1948 te Parijs in het leven EC50
EC50 (50% of Effect Concentration) Concentratie van een stof in water die na enkele dagen een waarneembaar effect heeft op 50% van de populatie ecclesiogene neurose
ecclesiogene neurose Een neurose waarvan het ontstaan toegeschreven wordt aan een streng godsdienstige opvoeding, met name wanneer daarin echolalie
echolalie 1. Taalpathologisch verschijnsel waarbij de betrokkene de aangegeven verbale prikkel klakkeloos herhaalt, bijvoorbeeld bij autistische kinderen: echtscheiding
echtscheiding Algehele ontbinding van een huwelijk gedurende het leven van de echtgenoten. Sinds 1971 is de enige grond voor echtscheiding 'duurzame echtscheidingsconvenant
echtscheidingsconvenant Overeenkomst tussen de echtgenoten bij echtscheiding, waarbij regelingen worden getroffen t.a.v. het gemeenschappelijke
ecocide
ecocide Vernietiging van het hele ecosystemen, bijv. ontbladering van oerwouden.
ecologie
ecologie Wetenschap die zich bezighoudt met de relaties tussen levende organismen onderling en met die tussen hen en hun milieu. De term ecologie ecologische antropologie
ecologische antropologie Tak van antropologie, met een nadruk op de betekenis van de 'environment', die niet meer overwegend als achtergrond word
ecologische beweging
ecologische beweging Een richting binnen de psychologie die gedrag niet wil bestuderen in de kunstmatige omstandigheden van een psychologisch
ecologische hoofdstructuur
ecologische hoofdstructuur Samenhangend netwerk van (inter)nationaal belangrijke en duurzaam te behouden ecosystemen, die kerngebieden, natuurontwi
ecologische spreiding
ecologische spreiding (amplitude) Het voorkomen van een organisme, bepaald door ecologische factoren. Een organisme stelt meer of minder stren
ecologische validiteit
ecologische validiteit 1. De mate waarin een bepaalde theorie of opvatting betrekking heeft op het 'echte' leven en niet alleen op de kunstmatige situatie econometrie
econometrie Vrij jonge deelwetenschap van de economie, die met behulp van statistische en wiskundige middelen economische theorieën wil concretiseren Economic Cooperation Administration
Economic Cooperation Administration (E.C.A.) Instantie waarmee de Amerikaanse regering het Marshallplan uitvoerde. Het Congres riep de ECA economie
economie Wetenschap die zich bezighoudt met het bestuderen van die menselijke activiteiten die - binnen een bepaalde maatschappelijke orde - betrekking economisch complex
economisch complex Een samenhangend geheel van bedrijven dat een grote omvang en meestal ook veel variatie heeft. In het complex bevinden z
Economisch en Sociaal Comité
Economisch en Sociaal Comité Raadgevend orgaan van de Europese Unie dat bij belangrijke voorstellen geraadpleegd dient te worden. Bestaat uit economisch liberalisme
economisch liberalisme Economische theorie met als basis de idee dat economisch evenwicht en maximale welvaart ontstaan uit een onbelemmerde economisch nationalisme
economisch nationalisme Het streven naar een hoge mate van zelfvoorziening door een land.
economische antropologie
economische antropologie Tak van de culturele antropologie die de economische activiteiten en relaties van pre-industriële samenlevingen bestudee
economische boycot
economische boycot Beleid om geen economisch verkeer met een land te onderhouden. Onderscheiden kunnen worden de investeringsboycot (niet-Economische Commissie voor Europa
Economische Commissie voor Europa (ECE) Economische organisatie, in 1947 opgericht door de Economische en Sociale Raad (ECOSOC) van Economische Controledienst
Economische Controledienst (ECD) Dienst ressorterend onder de minister van Economische Zaken, die naast de gewone opsporingsambtenaren (economische delicten
economische delicten Volgens art. 1 van de Wet op de economische delicten (1950) zijn dit overtredingen van voorschriften op sociaal-economisch Economische en Monetaire Unie
Economische en Monetaire Unie (EMU) Economisch samenwerkingsverband tussen de lidstaten van de Europese Unie, bestaand uit een gemeenschappelijke economische geografie
economische geografie Deelvak van de geografie waarin de ruimtelijke rangschikking en samenhang van menselijke bestaansvormen bestudeerd worde
economische geschiedenis
economische geschiedenis Onderdeel van de geschiedwetenschap die zich bezighoudt met zowel afzonderlijke sectoren van de economie (handel
economische groei
economische groei Toeneming van de maatschappelijke voortbrenging (nationaal product) door middel van een volledig bezet en groter wordend economische kamers
economische kamers Kamers bij de arrondissementsrechtbanken die zich bezig houden met de behandeling van economische delicten.
economische kringloop
economische kringloop Vereenvoudigde weergave van het economisch leven in een land. In het eenvoudigste model wordt gekeken naar de wederzijds
economische orde
economische orde (ook: economisch stelsel) Economische organisatie van de maatschappij, de wijze waarop in de samenleving de koppeling plaatsvindt economische overbevolking
economische overbevolking Situatie waarin er meer mensen dan bestaansmiddelen zijn. Werkloosheid is het gevolg.
economische planning
economische planning 1. In communistische landen het instrument waarmee de economische organisatie en ontwikkeling worden voorbereid en uitge
economische politiek
economische politiek Geheel van maatregelen waarmee de overheid het economisch leven probeert te beïnvloeden. Het economisch-politieke beleid
economische politierechter
economische politierechter Politierechter die zich bezig houdt met de behandeling van eenvoudige en lichte economische delicten.
economische sociologie
economische sociologie Wetenschappelijke specialisatie gericht op het economisch handelen van de mens in samenhang met andere sociale processen
economische structuur
economische structuur Geheel van soorten en aantallen ondernemingen van een land, de wijze waarop ze produceren, de aanwezige kapitaalgoederen
economische unie
economische unie Een vereniging van twee of meer landen waarbij de deelnemers alle onderlinge douanerechten hebben afgeschaft en een gemeenschappelijk economische verstedelijking
economische verstedelijking De groei van het percentage arbeidsplaatsen in de steden. Economische verstedelijking geeft aan dat er een concentratiet
Economisch-Technologisch Instituut
Economisch-Technologisch Instituut Naam van een aantal Nederlandse instellingen (opgericht tussen 1925 en 1948), werkzaam in alle provincies. economisme
economisme Benaderingswijze die uitgaat van het economisch handelen van de mens als zelfstandig gegeven dat niet tot andere sociale verschijnselen ECOSOC
ECOSOC (Economic and Social Council, Economische en Sociale Raad) Een van de hoofdorganen van de Verenigde Naties, met 54 leden (sinds 1973), ecosysteem
ecosysteem Functionele eenheid van een bepaald natuurlijk milieu met een aantal kenmerkende fysisch-chemische en biologische eigenschappen en ecotoxilogie
ecotoxilogie Wetenschap die de effecten van giftige stoffen op het milieu bestudeert.
ecotype
ecotype Groep of populatie van een plantesoort met erfelijke aanpassingen om te kunnen leven in een bepaald milieu. Kruising met andere populaties ECOWAS
ECOWAS (Economic Community of West African States) ECOWAS werd in 1975 door 15 West-Afrikaanse landen opgericht om de handel, de samenwerking ecru
ecru 1. Benaming voor ongebleekt en niet geverfd weefsel. 2. Ruwe, ongekookte zijde.
ecu
ecu (European Currency Unit) Europese rekeneenheid, geldig in alle EU-staten. De waarde wordt dagelijks berekend aan de hand van een gewogen Edberg, Stefan
Edberg, Stefan (geboren 19 januari 1966) Zweeds tennisser, werd in 1982 Europees jeugdkampioen. Hij won drie jaar later zijn eerste grote titel, die Eden, Johannes Jacobus (Jaap)
Eden, Johannes Jacobus (Jaap) (Groningen 19 oktober 1873-Haarlem 3 februari 1925) Nederlands schaatser en wielrenner. Hij werd als schaatser Ederle, Gertrude Caroline
Ederle, Gertrude Caroline (geboren 23 oktober 1906) Amerikaans zwemster, bedwong als eerste vrouw Het Kanaal (1926). Zij zwom van Cap Gris-Edgeworth, Francis Ysidro
Edgeworth, Francis Ysidro (1845-1926) Brits econoom, hoogleraar in de politieke economie aan de universiteit van Oxford (1891-1922). Edgeworth Edwards Personal Preference Schedule
Edwards Personal Preference Schedule Een persoonlijkheidsvragenlijst waarbij de proefpersoon 225 maal moet kiezen welke van twee uitspraken eed
eed Aanroepen van God als getuige dat men de waarheid spreekt of een belofte zal nakomen. Van de oudste tijden af zijn eedformules bekend, waarbij Eems-Dollard Regio
Eems-Dollard Regio Grensoverschrijdend samenwerkingsverband tussen Duitsland en Nederland, omvattende de provincies Drenthe, Groningen, O
eenden
eenden (onderfamilie Anatinae, orde eendvogels, Anseriformes) Watervogels met brede, platte snavel en zwemvliezen. Verenkleed van wijfjes ono
eenheidsklasse
eenheidsklasse Een klasse van zeilboten die volgens dezelfde technische specificaties zijn gebouwd en op deze specificaties zijn gecontroleerd.
eenheidsschool
eenheidsschool (Einheitsschule) Door alle leerlingen van een bepaalde leeftijd (vgl. de basisschool) bezocht schooltype, waar zij naar hun behoeften eenheidstaal
eenheidstaal Aanduiding voor een nationale voertaal die in meertalige landen als bindend element wordt beschouwd in het streven naar politieke en Eenheidsvakcentrale
Eenheidsvakcentrale (EVC) Nederlandse Vakcentrale in 1945 voortgekomen uit de Eenheidsvakbeweging van 1944. Streefde vooral naar medezeggens
Eenheidswet
Eenheidswet (Eenheidswet voor economische expansie, sociale vooruitgang en financieel herstel) Wet in België, ingediend door de regering-Eyskens eenmansschool
eenmansschool (eenklassige school) School met één leerkracht, meestal een lagere school in een kleine plattelandsgemeenschap, waar het aantal leerlingen eenmanszaak
eenmanszaak Bedrijf met één eigenaar. Als de onderneming niet de vorm van een rechtspersoon heeft, is de eigenaar met zijn gehele vermogen aansprakelijk eenpartijsysteem
eenoogspiegelreflex- Camera met een onder 45° achter de lens opgestelde spiegel die het beeld op een matglas projecteert. Voor de opname camera, klapcamera,
eenpartijsysteem Stelsel waarbij de politieke macht goeddeels bij één partij berust. Conflicten over het te voeren beleid worden binnen de heersende Eerste Kamer
Eerste Kamer Een der Kamers van de Staten-Generaal. De Eerste Kamer telt 75 leden, die worden gekozen door de Provinciale Staten voor vier jaar. eerste mens, de
eerste mens, de In antropogonische mythen van veel volken optredend persoon, die gezien wordt als stamvader van het menselijk geslacht. Er komen eerste milieu
eerste milieu Het gezin, dat als opvoedings- en socialisatiemilieu de grootste rol speelt voor kinderen tot en met vier jaar. Daarna neemt de school (eerste minister
eerste minister Voornaamste minister en leider van een parlementair kabinet. Het ambt is bijv. duidelijk geprofileerd in Groot-Brittannië, waar het eerstelijnswerkers
eerstelijnswerkers Verzamelterm voor mensen die voor een hulpzoeker het eerste contactpunt vormen met (professionele) hulpverlening, bijvoorbeeld: eetstoornissen
eetstoornissen Een aantal verwante aandoeningen, waarbij het eetgedrag gestoord is. Voorbeelden hiervan zijn: anorexia nervosa, bulimia nervosa effecten
effecten (fondsen) Verzamelnaam voor verhandelbare waardepapieren zoals aandelen en obligaties. Effecten hebben een nominale waarde en een koerswaarde. effectenbeurs
effectenbeurs Officieel erkende markt voor de handel in effecten. De Amsterdamse Effectenbeurs werd aan het einde van de 19de eeuw opgericht en efferent
efferent Ook afvoerend. Een richtingaanduiding in het zenuwstelsel: van centraal (de hersenen) naar perifeer (het lichaam). Efferente zenuwbanen vervoeren efficiency
efficiency Doelmatigheid van handelingen. Begrip dat vooral wordt gebruikt voor rationele productie d.m.v. mechanisatie en organisatie. Kan pas serieus effluent
effluent Water uit een zuiveringsinstallatie dat na zuivering wordt geloosd op het oppervlaktewater.
eg
eg Landbouwwerktuig, getrokken door paarden of tractoren, dat gebruikt wordt om de bovenste grondlaag los te maken en te verkruimelen.
egalitaire samenleving
egalitaire samenleving Samenleving waarin geen grote verschillen in rang, status en bezit bestaan; begrip gebruikt onder andere voor het samenlevingstype Egba
Egba Stam in Zuidwest-Nigeria. Het zijn voornamelijk landbouwers met onder andere yams en palmolie als producten. Van minder belang is veehouderij. Egbers, Tom
Egbers, Tom (geb. 1957) Nederlands radio- en televisiepresentator. Egbers studeerde een korte periode Engels in Groningen, om vervolgens de overstap Egeraat, Leonardus Sebastianus van
Egeraat, Leonardus Sebastianus van (1923-1991) Nederlands schrijver van reisboeken en tv-presentator. Dr. Leonardus van Egeraat genoot in de Egmontpact
Egmontpact (Ook: Gemeenschapspact) Akkoord over de Staatshervorming in België, gesloten op 25 mei 1977 in het Egmontpaleis tussen christen-ego
ego 1. Ook ik en Ich. Sigmund Freud heeft de persoonlijkheid beschreven als opgebouwd uit het id (Es), het ego (ik of Ich) en het superego (Über-Ich). egocentrisch maatschappijbeeld
egocentrisch maatschappijbeeld Term van de Duits-Britse socioloog Norbert Elias voor het wereldbeeld van mensen die zich als afzonderlijke in
egocentrisme
egocentrisme 1. Het erg op zichzelf gericht zijn, zich weinig aan de gevoelens van anderen gelegen laten liggen. 2. In de theorie van Jean Piaget een egofocale groep
egofocale groep Cultureel-antropologische term van W.H. Goodenough voor de groep verwanten die voor iemand van belang zijn, ongeacht of ze egoïsme
ego-ideaal Ook ik-ideaal. Iemands opvatting over hoe hij graag zou willen zijn. Gedrag dat strijdig is met het ego-ideaal leidt tot schaamte. De schaamte ego-ontwikkeling
egoïsme Ook zelfzucht. Het nastreven van het eigenbelang, zonder met anderen rekening te houden. De verhouding tussen beide is een bekend probleem ego-ideaal
ego-ontwikkeling Het gestalte krijgen van een ik, een eigen identiteit, tijdens het opgroeien. Deze ontwikkeling is wel beschreven als een opeenvolging ego-psychologie
ego-psychologie Ook ik-psychologie. Een stroming binnen de psychoanalyse die de nadruk legt op het autonoom functioneren van het ik of het ego. ego-ziel
ego-ziel Godsdienstwetenschappelijke term voor het in sommige godsdiensten voorkomende beeld van de ziel als de kern van de menselijke persoonlijkheid. egreneren
egreneren (ontpitten) Bewerking waarbij ruwe katoen wordt ontpit en ontdaan van blad- en bolsterresten.
EG-verdragen
EG-verdragen Onder EG-verdragen worden verstaan de oprichtingsverdragen van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) - het Verdrag EHBO
EHBO (Eerste Hulp Bij Ongelukken) Directe, voorlopige zorg voor het slachtoffer van een ongeval of plotselinge ziekte, in afwachting van verdere EHF (sport)
EHF (sport) European Handball Federation, de organisatie die zich bezighoudt met het zaalhandbal in Europa.
Ehrenberg, Richard
Ehrenberg, Richard (1857-1921) Duits econoom en historicus, hoogleraar aan de universiteit van Rostock (sinds 1898). Zijn historische werken, vooral Ehrenfels, Christian von
Ehrenfels, Christian von (1859-1932) Oostenrijks filosoof en psycholoog, hoogleraar te Praag (1896-1932). Introduceerde de term 'Gestalt' in de p
eigendom
eigendom Recht om van een zaak het volledig genot te hebben en daarover - binnen zekere grenzen - onbeperkt te beschikken. Het is het volledigste eigendomsvoorbehoud
eigendomsvoorbehoud Beding in (meestal) een koopovereenkomst dat de koper van het door de verkoper geleverde product pas eigenaar wordt als
eigenrichting
eigenrichting Het recht in eigen hand nemen, zelf optreden tegen een (vermeende) misdadiger in plaats van zich tot de overheid (politie, justitie) te eigenschapsdetectoren
eigenschapsdetectoren (Eng: feature detectors) Zintuigcellen die maximaal reageren op een specifieke prikkel uit de omgeving. Zo beschikt het menselijk eigenwaarde
eigenwaarde Het gevoel individueel van betekenis te zijn. Een emotionele uiting van zelfvertrouwen, meestal een verhevigde reactie op het door anderen Eindhoven, EVV
Eindhoven, EVV Voetbalclub uit Eindhoven, opgericht in 1909. Terrein: Gemeentelijk Sportpark, met accommodatie voor 14.000 toeschouwers. Eindhoven eiser
eiser Degene die een (burgerlijk) proces begint.
EJU
EJU European Judo Union, de organisatie die zich bezighoudt met het judo in Europa, opgericht in 1948.
EKU
EKU European Karate Union, de organisatie die zich bezighoudt met het karate in Europa.
elaboratie
elaboratie Uitbreiding. 1. Alle aspecten die toegevoegd worden aan de primaire visuele sensaties van de droom. 2. Sigmund Freud sprak in verband Elberfeld-stelsel
Elberfeld-stelsel Stelsel van armenzorg dat in 1853 in de stad Elberfeld (nu een deel van Wuppertal) werd opgezet. Het werd gekenmerkt door individuele electief mutisme
electief mutisme Term afkomstig uit de kinderpsychiatrie, die wordt gebruikt voor kinderen die weigeren te spreken, terwijl zij hier wel toe in staat Electra-complex
Electra-complex De vrouwelijke tegenhanger van het Oedipus-complex. De psychoanalytische theorie stelt dat de dochter zich vooral aangetrokken elektrisch degenschermen
elektrisch degenschermen Een onderdeel van het degenschermen, waarbij het hele lichaam trefvlak is. De degen is voorzien van een een elektrisch elektrisch floretschermen
elektrisch floretschermen Een onderdeel van het floretschermen, waarbij het trefvlak is bedekt met een geleidend vest, dat met een lamp en een str
elektrische auto
elektrische auto Auto die wordt aangedreven door een elektromotor en de elektrische energie hiervoor betrekt uit accu's of brandstofcellen die in het elektrische stoel
elektrische stoel Middel tot voltrekking van de doodstraf dat in ca. 20 staten van de VS wordt toegepast. De veroordeelde wordt op een stoel met elektrische elektrobodemsanering
elektrobodemsanering Methode om d.m.v. elektrische stroom een bodemverontreiniging met zware metalen te behandelen. In de vervuilde grond elektromyogram
elektro-encefalogram
elektro-encefalogram (EEG, hersenfilm) Registratie van de elektrische activiteit van de hersenen. Normaal gesproken tonen de hersenen, die zijn opgebouwd elementenpsychologie
elektromyogram (EMG) Meting van de elektrische activiteit van spierweefsel en van de reactie van spierweefsel op elektrische prikkels. Een elektromyogram elektronisch winkelen
elektronisch winkelen Vorm van winkelen, waarbij de klant met een chipkaart kan betalen door het schijfje in een gleuf te steken. Het te betalen bedrag elektronische snelweg
elektronische snelweg Toekomstige netwerkstructuur die wereldwijde uitwisseling van informatie (beeld, geluid, tekst en andere data) mogelijk moet elektroshocktherapie
elektroshocktherapie (elektroconvulsietherapie)Behandelingsmethode waarbij door middel van het kunstmatig opwekken van een epileptische aanva
elektrotechnische industrie
elektrotechnische industrie Industrie die gericht is op het produceren van apparaten die op elektriciteit werken. Technisch onderscheidt men de ener
elementenpsychologie Ook elementarisme en atomistische psychologie. Een globale aanduiding voor psychologische theorieën die met elkaar gemee
Elfstedentocht
Elfstedentocht Schaatstocht over ca. 200 km, langs de elf Friese steden. Volgens de annalen voor het eerst verreden in 1809 door de Friezen Pals Andries Elias, Norbert
Elias, Norbert (1897-1990) Duits-Brits socioloog. Elias vluchtte in 1933 voor de nazi's en vestigde zich in 1935 in Engeland. Daar verscheen in 1939 elite
elite Mensen die in een bepaalde sociale situatie als superieur worden beschouwd (vgl. intellectuele elite); meestal wordt elite gebruikt voor de groepering Elkerbout, Ben
Elkerbout, Ben (1940-1987) Nederlands tv-journalist. Ben Elkerbout begon in 1964 als jong journalist bij de VARA, waar hij vooral bekendheid verwierf ELO-rating
ELO-rating De ranglijst van de sterkste schakers ter wereld, gebaseerd op de resultaten van iedere speler in ieder toernooi.
Elsevier
Elsevier Opinieweekblad van oorspronkelijk conservatief-liberale signatuur, een uitgave van de uitgeversmaatschappij Bonaventura, die behoort tot ELTA
ELTA Eerste Luchtvaart Tentoonstelling Amsterdam, gehouden 1 aug-15 sept 1919; architect Dirk Roosenburg (1887-1962). Stimulans voor de oprichting Eltingh, Jacco
Eltingh, Jacco (geboren Heerde 29 augustus 1970) Nederlands tennisser, vormt met Paul Haarhuis een der sterkste dubbels ter wereld. Zij veroverden Elton, Charles Sutherland
Elton, Charles Sutherland (1900-1991) Brits bioloog, deed veel onderzoek naar relaties binnen ecosystemen. Deelnemer aan expedities naar o.a. de Ely, Richard Theodore
Ely, Richard Theodore (1854-1943) Amerikaans econoom, hoogleraar aan de Johns Hopkins-universiteit (1881-1892) en decaan van de economische emancipatie
emancipatie (Lett: vrijmaking) Het proces waarbij achtergestelde sociale groeperingen een volwaardige plaats in de maatschappij verwerven. Het woord Emancipatiecommissie
Emancipatiecommissie Nederlandse instelling, in 1974 voor 5 jaar opgericht in het kader van het Jaar van de Vrouw. Voorzitster was Paula Wass
Emancipatieraad
Emancipatieraad Adviesorgaan van de regering inzake het emancipatiebeleid. De Emancipatieraad werd in 1981 ingesteld en in 1997 weer opgeheven. embargo
embargo Maatregel die de in- en uitvoer van producten naar een bepaald land verbiedt; een embargo kan beperkt (voor bepaalde producten, bijvoorbeeld Embedded Figures Test
Embedded Figures Test (EFT) Deze test meet veldafhankelijkheid en kan afgenomen worden vanaf de leeftijd van tien jaar. De proefpersoon moet Embirikos, Andreas
Embirikos, Andreas (1901-1975) Grieks dichter, groeide op in Roemenië, studeerde psychologie en vestigde zich als psychoanalyticus te Athene. embleemboek
embleemboek Embleembundel
emergente eigenschap
emergente eigenschap Kenmerken van een geheel, die niet herleidbaar zijn tot de afzonderlijke delen. De geest kan bijvoorbeeld beschouwd word
Emerson, Rollins Adams
Emerson, Rollins Adams (1873-1947) Amerikaans erfelijkheidsgeleerde, bestudeerde de problemen van het beheer van boomgaarden (insectenbestrijdi
emics en etics
emics en etics Onderscheid tussen de wijze waarop mensen zelf hun cultuur zien en in categorieën indelen (emics) en de wetenschappelijke categorieën emissie (econ.)
emissie (econ.) Uitgifte van effecten door vennootschappen of publiekrechtelijke lichamen. Men kent openbare en onderhandse emissies. Doel is het emissieregistratie
emissieregistratie Door TNO berekende registratie van de uitworp van stoffen in lucht en water, door o.a. verwarming van woningen en gebouwen, Emmenes, Ad van
Emmenes, Ad van (27 augustus 1897-Voorschoten 19 juni 1989) Nederlands voetbaljournalist. Van Emmenes studeerde chemische techniek in De
emolumenten
emolumenten Een veelal in natura toegekend voordeel naast het salaris, dat aan een werknemer wordt uitbetaald, zoals een auto van de zaak of een emotie
emotie Gemoedsbeweging. Aan emoties zitten verschillende kanten: het aspect van de bewuste ervaring (bijvoorbeeld blijdschap of verdriet), een gedragsaspect emotieregulatie
emotieregulatie Het in goede banen leiden van de eigen emoties. De mens kan zowel de uitingen van emoties beheersen, als ; tot op zekere hoogte emotieregulatie, stoornissen in de
emotieregulatie, stoornissen in de Een beperkte of geen controle over de eigen emotionele beleving. 1. Schijnwoede of shamrage (bij proefdieren). emotietheorieën
emotietheorieën De theoretische opvattingen over emoties. 1. Eén van de eerste moderne emotietheorieën werd door de Amerikaanse psycholoog William emotioneel gedrag
emotioneel gedrag Gedrag dat voortkomt uit een gevoel van het individu. Vluchten is bijvoorbeeld emotioneel omdat het voortkomt uit angst, en vechten emotionele beleving
emotionele beleving Het ervaren van gevoelens. In de eerste plaats heeft dit de dimensie van pijn en plezier, ofwel onlust en lust. Naast deze basale emotionele beleving, stoornissen in de
emotionele beleving, stoornissen in de Het niet meer normaal ervaren van gevoelens. 1. Hypesthesie of anesthesie. Het niet meer ervaren van gevoelens. emotionele ontwikkeling
emotionele ontwikkeling Het tot stand komen van het volwassen emotioneel functioneren. In verschillende psychologische theorieën wordt daarbij Empain, Édouard van
Empain, Édouard van (1852-1929) Belgisch ingenieur en zakenman. Hij legde in Europa, Egypte en zelfs China een groot aantal spoorwegen aan.
empathie
empathie Het vermogen zich te verplaatsen in de belevingswereld van anderen. Dit vermogen wordt met name binnen de Rogeriaanse therapie van empirische cyclus
empirische cyclus Een cyclus van waarnemen, proberen en evalueren. De waarneming betreft in principe een probleem, hierna volgt een poging dit empirische sociologie
empirische sociologie Algemene aanduiding voor sociologisch onderzoek, onderscheiden van theorievorming. Wordt ten onrechte door sommigen enclave
enclave Deel van een staat dat geheel wordt ingesloten door gebied van een andere staat. Een voorbeeld is de Belgische gemeente Baarle-Hertog, die encopresis
encopresis Als kinderen vanaf zes jaar nog niet zindelijk zijn voor ontlasting, zonder dat daar een organische oorzaak voor aanwezig is, spreekt men encounter-group
encounter-group (lett: ontmoetingsgroep) Een vorm van groepstherapie waarbij een kleine groep mensen hun reacties op elkaar ontleden. Het doel encryptie
encryptie Codering van computerinformatie.
enculturatie
enculturatie Processen van cultuuroverdracht binnen de eigen groep of samenleving; tegengesteld aan acculturatie, waarbij men elementen aan een encycliek
encycliek Pauselijke rondzendbrief voor de rooms-katholieke Kerk, met een oordeel over religieuze en/of maatschappelijke kwesties. Het woord encycliek endemie
Ende, Adriaan van den (1768-1846) Nederlands onderwijsinspecteur en predikant. Ontwierp met J.H. van der Palm (1763-1840) de wet op het lager
Ende, Joop van den
Ende, Joop van den Joop van den Ende werd in 1942 in Amsterdam geboren. Hij koos al jong voor de theaterwereld en voor het onzekere bestaan
endemie Min of meer constant aantal lijders aan een bepaalde ziekte in een bepaald gebied. Er is dus geen wisselend ziekteverloop zoals bij een epidemie. Ende, Adriaan van den
end-of-pipe techniek (nageschakelde techniek) Toegevoegde technologie waarbij emissies en/of afvalstromen worden gereduceerd zonder de produc
endogamie
endogamie Huwelijksregel volgens welke men de partner bij voorkeur dan wel verplicht kiest uit de eigen groep (clan, stam, dorp, kaste, stand, enz
endogeen
endogeen (lett: uit het binnenste voortkomend) Ontstaan door processen of eigenschappen die aan het systeem eigen zijn. Dit in tegenstelling tot exogeen. endopsychische structuur
endopsychische structuur (lett: structuur in de geest) In de psychoanalyse wordt dit begrip gebruikt voor de veronderstelde structuur van de persoonlijkheid endossement
endossement Rugtekening, wijze van overdracht van waardepapieren (bijv. cheque, wissel) met orderclausule. Geschiedt door een verklaring op de endromis
endromis Oudste vorm van een laars in Griekenland; oorspronkelijk geheel gesloten met slechts een kleine inkeping aan beide zijden in de bovenrand. enduro
enduro Een onderdeel van de motorsport waarbij een renner binnen beperkte snelheidsgrenzen een bepaalde afstand moet afleggen, waarbij het aspect end-of-pipe techniek
energie
Energie Handvest Geheel van afspraken en protocollen, in december 1991 ondertekend door 47 landen en de EG (de OESO-landen, de voormalige
energie Het vermogen om arbeid te verrichten (arbeid is in de natuurkunde het uitoefenen van een kracht over een bepaalde afstand). Energie wordt Energie Handvest
energiehuishouding
energiehuishouding Balans van alle energie die aan een proces of levend organisme wordt toegevoerd en erdoor wordt afgegeven en de energieomzettingen ENFB
ENFB (Echte Nederlandse Fietsersbond) Belangenvereniging voor fietsers, opgericht in 1975, met ca. 33.000 leden (1995). Propageert fietsgebruik Enga
Enga Papua-volk in het westelijk hoogland van Irian Barat. Zij zijn verdeeld in twee groepen, de Yandagu en de Mae (-Enga), die zowel cultureel als Engels-Amerikaans recht
Engels-Amerikaans recht Rechtsstelsel dat in een groot deel van de Engelssprekende wereld van kracht is of er grote invloed uitoefent. In tegenstelling Engineers case
Engineers case Rechtszaak in Australië (1920), waarbij voor het eerst uitspraak werd gedaan in een arbeidsgeschil door het federaal gerechtshof. Tot enig kind
enig kind Kind dat zonder broertje(s) en zusje(s) in gezinsverband opgroeit; ook de eerstgeborene is gedurende korte of lange tijd enig kind. Er is veel Enkelaar, Carel
Enkelaar, Carel (1920-1996) Nederlands journalist. Enkelaar begon zijn journalistieke loopbaan bij de Twentse kranten Het Centrum en de Nieuwe enkelvoudige fobie
enkelvoudige fobie Een fobie waarbij alleen angst bestaat voor één bepaald voorwerp of één bepaalde situatie. Een slangfobie is hier een voorbeeld enquête
enquête Een vragenlijst die bij een groot aantal personen wordt afgenomen om op die manier gegevens te verzamelen. Hierbij wordt niet de gehele enquêterecht
enquêterecht Recht van enquête (onderzoek). De beide Kamers der Staten-Generaal bezitten het recht van enquête (parlementair enquêterecht). Ook Enschedé
Enschedé Naam van een Nederlands drukkersgeslacht. Izaak Enschedé (1681-1761) was stadsdrukker van Haarlem. Onder de naam Joh. Enschedé Entente Raad
Entente Raad (Union Sahel-Benin) Samenwerkingsverband tussen Opper-Volta, Benin, Ivoorkust en Niger, opgericht in 1959 met het praktische doel entrepot
entrepot Opslagplaats voor ingevoerde goederen die nog geen vaste bestemming hebben (binnen- of buitenland). Over de goederen hoeven pas invoerrechten Entzauberung der Welt
Entzauberung der Welt (onttovering van de wereld) Sleutelbegrip in het werk van de Duitse socioloog Max Weber, die de ontwikkelingsgang van enuresis
enuresis Als kinderen vanaf zes jaar nog in bed plassen tijdens de slaap, zonder dat daar een organische oorzaak voor is, is er sprake van enuresis nocturna. enzymatisch wasmiddel
enzymatisch wasmiddel Wasmiddel dat enzymen bevat die met name eiwitten kunnen afbreken tot oplosbare resten. Wordt meestal gebruikt als inwee
eohominide
eohominide Wetenschappelijke term voor de eerste mensachtige wezens in de ontwikkeling van het leven op aarde.
epidemie
epidemie Snelle toename van het aantal lijders aan een bepaalde besmettelijke ziekte. Wanneer een bevolkingsgroep wordt blootgesteld aan bepaalde epifenomeen
epifenomeen Een begeleidend verschijnsel, dat geen oorzakelijke rol speelt. Zo wordt binnen het epifenomenalisme de opvatting verdedigd dat het epigenese
epigenese De manier waarop een organisme zich ontwikkelt als het gevolg van een samenspel tussen het erfelijke materiaal en de omgeving. Oorsp
epistemologisch dilemma
epistemologisch dilemma Het centrale probleem van de westerse wijsbegeerte: is ware kennis van de werkelijkheid mogelijk? Met name de kennistheo
equilibratie
equilibratie De motor achter de cognitieve ontwikkeling in de theorie van Jean Piaget. Het kind merkt op een bepaald moment dat de eigen ideeën van equilibrium
equilibrium Evenwicht. Wanneer sprake is van een verstoring van de balans wordt gesproken van disequilibrium. 1. Het evenwichtsgevoel dat voortkomt equipotentialiteit
equipotentialiteit Het verschijnsel dat zenuwcellen die betrokken zijn bij het vervoer van een bepaalde soort zintuiglijke informatie (bijvoorbeeld van equity-model
equity-model Het idee dat de psychische kosten en baten van het groepslidmaatschap in evenwicht zijn. De inspanningen die iemand levert voor de equivalenties
equivalenties Ongelijksoortige dingen die in het maatschappelijke ruilverkeer een gelijke waarde hebben, bijvoorbeeld een etentje als ruilmiddel voor Erasmus-programma
Erasmus-programma (European Action Scheme for the Mobility of University Students) Een in 1987 van start gegaan uitwisselingsprogramma van
eremietschool
eremietschool Scholen die door, meestal tot een orde behorende, kuizenaars werden bemand en die in de 17e en 18e eeuw vooral in Beieren en Oostenrijk erfdienstbaarheid
erfdienstbaarheid (servituut) Last waarmee een onroerende zaak (dienend erf) ten behoeve van een andere onroerende zaak (heersend erf) is bezwaard, erfelijkheidscoëfficiënt
erfelijkheidscoëfficiënt Een getalsmatige aanduiding voor het geschatte aandeel van erfelijke factoren in de voorkomende variatie. Een 1 betekent dat erfgenaam
erfgenaam Degene die een nalatenschap geheel of gedeeltelijk verkrijgt. Natuurlijke of intestaat-erfgenaam: degene die erft bij versterf. Testamentaire erfgooier
erfgooier Bezitter van het gebruiksrecht van de gemeenschappelijke weidegebieden van het Gooi. Dit recht stamde uit de 14e eeuw. De erfgooiers waren erflater
erflater Degene die overlijdt en een erfenis nalaat, hetzij bij versterf, hetzij bij testament.
erfpacht
erfpacht Zakelijk recht om het volle genot te hebben van een aan een ander toebehorend onroerend goed, meestal tegen betaling van een jaarlijkse canon. erfrecht
erfrecht Regeling van de erfopvolging, de overgang van het vermogen van de erflater op zijn erfgenamen. Het erfrecht is een onderdeel van het vermogensrecht ergonomie
ergonomie (human engineering) Wetenschap die zich bezighoudt met de bestudering van de menselijke arbeidsomstandigheden, met dien verstande Erickson, Erik Homburger
Erickson, Erik Homburger (geb. 1902) Duits-Amerikaans psychoanalytisch georiënteerd ontwikkelingspsycholoog, hoogleraar aan Harvard University. Erikson, Erik Homburger
Erikson, Erik Homburger (1902-1994) Duits-Amerikaans ontwikkelingspsycholoog. Erikson studeerde in Wenen bij Sigmund Freud en emigreerde erkenning (familierecht)
erkenning (familierecht) Verklaring van een man dat hij een kind als het zijne erkent. Een kind dat buiten huwelijk wordt geboren heeft alleen een erkenning (volkenrecht)
erkenning (volkenrecht) De belangrijkste vormen van erkenning in het volkenrecht zijn de erkenning van een staat en de erkenning van een regerin
Eros (mythol.)
Eros (mythol.) Griekse god van de liefde, zoon van Aphrodite en Ares. Zijn pijlen veroorzaakten bij goden en mensen onmiddellijke verliefdheid. De erosiebestrijding
erosiebestrijding Het door menselijk ingrijpen tegengaan van erosie. Om erosie te voorkomen moet de bodem vastgehouden worden door een plantendek. erotomanie
erotomanie 1. Ook erotomane waan. Het onuitwisbare idee dat een ander op de eigen persoon verliefd is, terwijl er toch zeer overtuigende bewijzen ervaring
ervaring 1. De ondervinding van een meegemaakte gebeurtenis. 2. Het door ondervinding leren. Binnen het empirisme wordt deze vorm van ervarin
erwten
erwten (geslacht Pisum, vlinderbloemenfamilie) Klimmende planten met even geveerde bladeren met aan de top een vertakte rank en onderaan flinke escalatiekringloop
escalatiekringloop Het steeds heviger vormen aannemen van een conflict, doordat beide partijen steeds krachtiger middelen gaan aanwenden in de escapisme
escapisme De neiging om zich fysiek of mentaal aan een onaangename situatie te onttrekken. Het is een afweermechanisme dat ten grondslag ligt aan eschatologie 4. eschatologie en maatschappij
eschatologie 4. eschatologie en maatschappij Door bepaalde maatschappelijke ontwikkelingen kan er bij groepen een groot verlangen naar verl
Escherichia coli
Escherichia coli (E. Coli) Bacterie (normale darmbewoner bij de mens) die in de biotechnologie veel wordt gebruikt. Met name de stam E. coli K 12, Escoffier, Auguste
Escoffier, Auguste (1847-1935) Beroemd Frans keukenmeester, van zijn 12e tot 74e jaar actief geweest in de kookkunst; schreef kookboeken (o.a. escudo
escudo Munteenheid van een aantal landen: Mozambique, Portugal en Sao Tomé en Príncipe; 1 escudo = 100 centavos.
ESF (sport)
ESF (sport) European Softball Federation, de organisatie die zich bezighoudt met het softbal in Europa.
Eskimo-cultuur
Eskimo-cultuur Beschaving van de bevolkingsgroep die aan weerszijden van de Noordpool woont, van Siberië tot Groenland. De kunst omvat vnl. Eskimo-terminologie
Eskimo-terminologie Cultureel-antropologische benaming voor de verwantschapsterminologie die onder andere voorkomt in westerse samenlevingen
esoterie
esoterie Keenis die alleen bestemd is voor ingewijden. Het bestaan van esotherische kennis is kenmerkend voor wat in de culturele antropologie geheime ESPRIT
ESPRIT (European Strategic Program for Research and Development in Information Technology) Een begin jaren tachtig gestart programma van de esprit de corps
esprit de corps (Fr.: groepsgeest, groepsbewustzijn) Gevoel bij elkaar te horen en op elkaar aangewezen te zijn. Wapent een groep tegen verstoringen establishment
Est, Wim van (geboren Fijnaart 25 maart 1923) Nederlands wielrenner, kreeg dank zij zijn doorzettingsvermogen de bijnaam IJzeren Willem. Was Eta
establishment (Eng.: gevestigde orde) Doorgaans kritische, maar nogal vage betiteling voor de groep mensen die in rijkdom en macht 'gevestigd' zijn estafette
estafette Een wedstrijdvorm voor teams, waarvan de leden ieder een deel van de afstand afleggen en daartoe na elkaar starten. In de atletiek geven de esthetisch dualisme
esthetisch dualisme Term van de afrikanist Mazrui voor het in ex-koloniale landen naast elkaar bestaan van westerse, moderne en inheemse traditionele Estienne, Henri II
Estienne, Henri II (Étienne, Henri II; 1531-1598) Frans uitgever, hellenist en schrijver, kleinzoon van Henri E. (1470-1520), die in 1502 een uitgeverij/Est, Wim van
Eta Klasse van Japanse paria's (tussen de 1,5 en 3 miljoen), die echter in fysiek en cultureel opzicht niet van de rest van de bevolking verschillen. Hun etatisme
etatisme (Fr: état = staat) Denkwijze die het toekennen van grote macht aan de centrale overheid voorstaat. Sommige politieke ideologieën propageren Etchoatinne
Etchoatinne (Slaven-Indianen) Indianenstam in het woudgebied bij het Great Slave Lake (Canada). Zij leven van de jacht (voornamelijk elanden en ethergolven
ethergolven Verouderde benaming voor elektromagnetische golven, m.n. de hoogfrequente golven die worden gebruikt voor het overdragen van radio- ethos
ethos Complex van fundamentele zedelijke waarden, kenmerkend voor een bepaalde groep, samenleving of tijdvak. Identiek aan het begrip 'tijdgeest' etikettering
etikettering Ook labeling. Het benoemen van een bepaalde gedragswijze. Men kan bijvoorbeeld van iemand die zich afwijkend gedraagt, zeggen dat etiketteringstheorie
etiketteringstheorie (labeling-approach) Benadering van afwijkend gedrag en misdaad waarin grote betekenis wordt toegekend aan het proces van sociale etiologie
etiologie De bestudering van de oorzaken van een fenomeen. In de medische wetenschap heeft dit bij het beschrijven en identificeren van verschillende etiquette
etiquette Stelsel van verfijnde omgangsvormen waarmee leden van een maatschappelijke bovenlaag trachten hun gedrag te onderscheiden. Oorspronkelijk etnische groep
etnische groep Groep die zich binnen een bepaalde cultuur als aparte eenheid manifesteert op grond van ras, taal, cultuur, traditie, enz. Door migratie etnische minderheid
etnische minderheid Bevolkingsgroepen met een andere etnische achtergrond dan die van de autochtone bevolking. Ook wel immigranten, gastarbe
etnische zuivering
etnische zuivering Het met geweld uit een dorp, stad of regio verwijderen van mensen die tot een bepaald ras, geloof of politieke overtuiging behoren; etnocentrisme
etnocentrisme Neiging om op basis van normen en waarden van de eigen (sub)cultuur andere (sub)culturen te beoordelen. Etnocentrisme kan de groepssolidariteit etnogenese
etnogenese Ontstaan van een nieuw volk of een nieuwe stam met een eigen cultuur en taal. Meestal gevolg van splitsingen in bestaande stammen o
etnografie
etnografie Beschrijving van afzonderlijke samenlevingen en culturen, die op grond van veldwerk tot stand komt. Het maken van vergelijkingen en het etnografische analogie
etnografische analogie Archeologische methode, waarbij men het leven van vroegere bewoners van een bepaald gebied tracht te reconstrueren uit etnomathematica
etnomathematica Cultureel-antropologische term voor volksrekenkunde, met name het in een cultuur gehanteerde telsysteem en de manier waarop etnomethodologie
etnomethodologie Recente sociologische stroming rond de geestelijke vader van de term, de Amerikaanse socioloog Harold Garfinkel. Richt zich op etnomusicologie
etnomusicologie Bestudering van de (volks)muziek van andere culturen, de plaats van de muziekbeoefening in zo'n cultuur en de veranderingen in etnosemantiek
etnosemantiek Wetenschapsgebied binnen de taalwetenschap en de culturele antropologie, waarin de betekenissen bestudeerd worden die door leden etnozoologie
etnozoologie Wetenschapsgebied waarin de relaties tussen mens en fauna bestudeerd worden. Dit gebeurt door de combinatie van twee wetenschappelijke ETTU
ETTU European Table Tennis Union, de organisatie die zich bezighoudt met het tafeltennis in Europa.
ETU
ETU European Triathlon Union, de organisatie die zich bezighoudt met de triatlonsport in Europa, opgericht in 1985.
Etzioni, Amitai
Etzioni, Amitai (geb. 1929) Amerikaans organisatiesocioloog, ontwikkelde in 'A comparative analysis of complex organizations' (1961) een typologie Eucken, Walter
Eucken, Walter (1891-1950) Duits econoom, hoogleraar in Tübingen (1925) en Freiburg (vanaf 1927). Tijdens WO II was hij actief in het verzet. In euforie
euforie Een sterk gevoel van welbehagen. Dit is een normale reactie als het mensen voor de wind gaat, maar euforie kan ook voorkomen bij psychische eufunctie
eufunctie (functie) Verschijnselen die bijdragen tot de stabiliteit of instandhouding van het sociale systeem waarvan zij deel uitmaken. Dit in tegenstelling Eulenburg, Ernst
Eulenburg, Ernst (1837-1926) Duits muziekuitgever. Eulenburg stichtte in 1874 te Leipzig zijn uitgeverij, die zich eerst tot pedagogische en muziekwetenschappelijke eunuch
eunuch Man met eunuchisme. In de loop der eeuwen hebben gecastreerde mannen dienst gedaan als dienaar en beschermer van vooraanstaande vrouwen Euratom
Euratom (Europese Gemeenschap voor Atoomenergie, EGA) Tegelijk met de Europese Economische Gemeenschap (EEG) op 25 maart 1957 door zes Euregio
Euregio Grensoverschrijdend samenwerkingsverband tussen Duitsland en Nederland, bestaande uit het grensgebied gelegen tussen de rivieren de Rijn, Euregio Maas-Rijn
Euregio Maas-Rijn Grensoverschrijdend samenwerkingsverband tussen België, Duitsland en Nederland, bestaande uit de regio's Belgisch en Nederlands euro
euro Toekomstige Europese munt. De euro zal ingevoerd worden in het kader van de Economische en Monetaire Unie (EMU), per 1 januari 1999, in Eurobond
Euro-Arabische dialoog Sluimerende speciale relatie tussen de lidstaten van de Europese Gemeenschap en de landen aangesloten bij de Arabische Euro-loodvrij
Eurobond Een obligatie, die in verband met een lange-termijnlening op de Europese kapitaalmarkt wordt verhandeld. De emissie heeft plaatsgevonden eurocentrisme
eurocentrisme (Ook: europacentrisme) Denkwijze die Europa beschouwt als toonaangevend in de wereld. In de 19e en het begin van de 20ste eeuw Eurocheque
Eurocheque Door Europese banken tegen vergoeding aan hun rekeninghouders ter beschikking gestelde betaalcheque. De Eurocheque is een opdracht eurocommunisme
eurocommunisme Benaming voor de door enkele West-Europese communistische partijen bepleite democratische weg naar het communisme. Deze
Eurocontrol
Eurocontrol Europese organisatie voor de leiding van het luchtverkeer. Deelnemers zijn België, Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië, Ierland, Luxemburg, Eurodollar
Eurodollar Amerikaanse dollar in handen van Europese banken. Veel eurodollars waren oorspronkelijk afkomstig van de grootscheepse financiële hulp Eurokorps
Eurokorps Op initiatief van Frankrijk en Duitsland (1991) opgericht legerkorps (omvang: 50.000 man) om een aanzet te geven tot de totstandkoming Euromarkt
Euro-loodvrij Verkorte benaming voor een soort benzine, waarbij loodverbindingen vervangen zijn door koolwaterstofverbindingen. Deze zorgen voor Eusebio
Euromarkt Andere benaming voor de Europese Economische Gemeenschap, EEG. Zie aldaar.
Europa à la carte (EG)
Europa à la carte (EG) Begrip binnen de Europese Unie dat in 1979 gelanceerd werd door de Duitse liberaal en oud-EG-commissaris Dahrendorf,
Europa College
Europa College Instituut voor post-doctoraal onderwijs, gesticht in 1949, gevestigd te Brugge. Het studieprogramma, dat een jaar beslaat, is geheel Europa van de burger
Europa van de burger Het op de bijeenkomst van de Europese Raad in Fontainebleau (1984) uitgesproken streven de burgers van de lidstaten meer
Europa van de twee snelheden
Europa van de twee snelheden Begrip uit het Tindemans-rapport (1975), dat inhield dat het die lidstaten die nog niet in staat waren om de gevolgen Europa van de vaderlanden
Europa van de vaderlanden (Europe des patries) Visie op een verenigd Europa waarin de macht bij de regeringen van onafhankelijke nationale staten
Europa-akkoorden Na de omwentelingen in Oost-Europa (1989-1990) besloot de Europese Unie de betrekkingen met Oost-Europa te intensiveren
Europacup
Europacup Europacup 1 Een sporttoernooi waaraan de nationale kampioenen van Europese landen mogen deelnemen. Voetbal was in 1956 de eerste Europalia
Europalia Cultureel evenement dat om de twee jaar in een der lidstaten van de Europese Gemeenschap plaatsvindt. Het biedt de organiserende lidstaat Europas
Europas Door Europese banken tegen vergoeding aan hun rekeninghouders ter beschikking gestelde magneetkaart met daarop o.m. de naam, de handtekening Europa-akkoorden
European Research Coordination Agency
European Research Coordination Agency (EUREKA) Een met BRITE en ESPRIT vergelijkbaar programma voor technologische ontwikkeling European Space Operation Centre
European Space Operation Centre (ESOC) Onderzoekscentrum van de ESA (European Space Agency) te Darmstadt (Duitsland). Het heeft als voornaamste European Space Research and Technology Centre
European Space Research and Technology Centre (ESTEC) Onderzoekscentrum van de ESA (European Space Agency) te Noordwijk. Het heeft European Space Research Organization
European Space Research Organization (ESRO) Europese organisatie voor ruimteonderzoek, opgericht in 1964 en gevestigd te Parijs. Leden: Groot-Europeaniseringsproces
Europeaniseringsproces Proces waarbij niet-Europese volken de Europese denk- en levenswijze in meer of mindere mate overnamen. Vooral als gevol
Europees federalisme
Europees federalisme Stroming gericht op de integratie van Europa, waarbij de nationale regeringen bepaalde bevoegdheden aan een nieuwe, fede
Europees Fonds voor Monetaire Samenwerking
Europees Fonds voor Monetaire Samenwerking (EFMS) In 1973 opgericht financieel instrument van het Europees Monetair Stelsel (EMS). Bedoeld Europees Hof voor de Rechten van de Mens
Europees Hof voor de Rechten van de Mens Internationaal gerechtshof, ingesteld bij het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van Europees Instituut voor Bestuurskunde
Europees Instituut voor Bestuurskunde (European Institute of Public Administration, EIPA) Instituut dat zich ten doel stelt de kennis van het openbaar Europees Milieubureau
Europees Milieubureau Organisatie op Europees niveau, opgericht in 1974, die tot doel heeft de contacten tussen de nationale milieu- en natuurbeschermingsorganisaties Europees Monetair Instituut
Europees Monetair Instituut (EMI) Op 1 januari 1994 opgericht instituut van de lidstaten van de Europese Unie als gevolg van het in werking treden Europees Monetair Stelsel
Europees Monetair Stelsel (EMS) Financieel instrument binnen de Europese Unie ten behoeve van een gemeenschappelijk wisselkoersbeleid en sinds Europees Ontwikkelingsfonds
Europees Ontwikkelingsfonds (EOF) Financieel instrument in het kader van het ontwikkelingsbeleid van de Europese Gemeenschap. Het Fonds verzorgt Europees Parlement
Europees Parlement (EP) Parlement van de Europese Unie, in 1958 voor het eerst bijeengekomen als de Vergadering van de Europese Gemeenschap
Europees paspoort
Europees paspoort Van een echt Europees paspoort is vooralsnog geen sprake. Het Europese paspoort dat de lidstaten sinds 1 januari 1985 aan hun Europees recht
Europees recht Het recht van de drie Europese Gemeenschappen: het totaal aan rechtsregels dat is neergelegd in de EG-oprichtingsverdragen (de hoogste Europees rijbewijs
Europees rijbewijs Uniform rijbewijs voor alle lidstaten van de Europese Unie. Sinds 1983 bestaat de afgifte facultatief, sinds 1 januari 1986 verplicht. Europees Sociaal Fonds
Europees Sociaal Fonds (ESF) Financieel instrument van het werkgelegenheidsbeleid van de Europese Unie. Bedoeld om de nadelige sociaal-economis
Europees Sociaal Handvest
Europees Sociaal Handvest Een afzonderlijk in het kader van de Raad van Europa tot stand gekomen verdrag, gesloten in Turijn in 1961, maar pas Europees Uitleveringsverdrag
Europees Uitleveringsverdrag Overeenkomst tussen een aantal leden van de Raad van Europa, op 13 december 1969 te Straatsburg gesloten, die
Europees Verbond van Vakverenigingen
Europees Verbond van Vakverenigingen (EVV) Overkoepelende organisatie van vakbonden in niet-communistische Europese landen. In 1973 ontstaan Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden
Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM; ook: Europese Conventie voor de Europees verdrag tot bestrijding van terrorisme
Europees verdrag tot bestrijding van terrorisme Verdrag dat in 1977 te Straatsburg is gesloten tussen de lidstaten van de Raad van Europa, waarbij Europees volkslied
Europees volkslied Van een Europees volkslied is nog geen sprake. Wel wordt de hymne Ode an die Freude uit het slotdeel van de negende symfonie Europese Akte
Europe-klasse De olympische eenheidsklasse voor zwaardboten met een diepgang van 0,15-1,00 m, een lengte van 3,55 m, een breedte van 1,38 m Europide hoofdras
Europese Akte (Frans: Acte unique; Engels: Single Act) Het geheel van wijzigingen en aanvullingen van het Verdrag van Rome (1957), aangenomen Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling
Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling (Eng: European Bank for Reconstruction and Development) Bank die de economieën van Europese Betalingsunie
Europese Betalingsunie (EBU) Financiële instelling, opgericht in 1950 binnen het kader van de OEES, ter vergemakkelijking van de handel en het
Europese Beweging
Europese Beweging (EB) Zelfstandige internationale organisatie, opgericht in 1948 te Den Haag, dienend als ontmoetingscentrum voor allen die streven Europese Centrale Bank
Europese Centrale Bank (ECB; ook Eurofed genoemd) In het Verdrag van Maastricht (1992) beoogde, onafhankelijke financiële instelling van de Europese Commissie
Europese Commissie Uitvoeringsorgaan van de Europese Unie. De Europese Commissie bereidt de besluiten van de Raad van Ministers voor en kan
Europese Commissie voor de rechten van de mens
Europese Commissie voor de rechten van de mens Commissie, ingesteld bij het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens Europese Culturele Stichting
Europese Culturele Stichting Onafhankelijke internationale organisatie, in 1954 opgericht met het doel multinationale, Europese activiteiten op het Europese Defensie Gemeenschap
Europese Defensie Gemeenschap (EDG) Nooit in werking getreden gemeenschap voor defensieaangelegenheden. Wel werd een verdrag voor de Europese Economische Gemeenschap
Europese Economische Gemeenschap (EEG) Economische gemeenschap, opgericht bij het Verdrag van Rome van 25 maart 1957, van kracht sinds Europese Economische Ruimte
Europese Economische Ruimte (EER) Economisch samenwerkingsverband tussen de landen van de Europese Unie (EU) en de Europese Vrijhandels Europese Gemeenschap
Europese Gemeenschap (EG) 1. Sinds 1993 benaming voor de voormalige Europese Economische Gemeenschap (EEG), opgericht in 1957 door Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal
Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) Bij het Verdrag van Parijs (1951) door de Benelux-landen, Frankrijk, Italië en West-Duitsland Europese Investeringsbank
Europese Investeringsbank (EIB) Bij het Verdrag van Rome (1957) ingesteld financieel instrument van de Europese Gemeenschappen met rechtspersoonli
Europese kernmacht
Europese kernmacht In 1957 werden verkennende gesprekken op ministerieel niveau gevoerd door Frankrijk, West-Duitsland en Italië (de drie grote Europese Ontwapenings Conferentie
Europese Ontwapenings Conferentie (EOC; officieel: Conferentie over Veiligheid- en Vertrouwenbevorderende Maatregelen en Ontwapening in Europese pijler
Europese pijler Benaming voor de Europese component van de NAVO. Tijdens de NAVO-top van januari 1994 is de WEU aangewezen als Europese
Europese Politieke Gemeenschap
Europese Politieke Gemeenschap (EPG) Nooit tot stand gekomen gemeenschap voor politieke aangelegenheden. In de discussie over de Europese Europese Politieke Samenwerking
Europese Politieke Samenwerking (EPS) In 1987 geïnstitutionaliseerd samenwerkingsverband op het gebied van de buitenlandse politiek tussen Europese Politieke Unie
Europese Politieke Unie (EPU) Hoofdelelement van de Europese Unie. De EPU omvat de nieuwe politieke beleidsterreinen van de Europese Unie, Europese Raad
Europese Raad (Ook: Europese top) Hoogste Europese bestuursorgaan, waarin de regeringsleiders van de lidstaten van de Europese Unie en de president Europese Rekenkamer
Europese Rekenkamer Instelling van de Europese Unie die zich bezighoudt met de controle op de financiën van de EU. De Kamer bestaat uit 15 Europese Unie
Europese Unie (EU) Opgericht bij het Verdrag van Maastricht; in werking getreden op 1 november 1993 na ratificatie door de lidstaten van de Unie. Europese Veiligheids en Defensie Identiteit
Europese Veiligheids en Defensie Identiteit (EVDI, Eng: European Security and Defense Identity-ESDI) In 1991 werd in Maastricht overeengek
Europese verkiezingen
Europese verkiezingen Verkiezingen voor het Europees Parlement. Sinds 1979 worden de parlementsleden direct gekozen door de burgers van de Europese vlag
Europese vlag De Europese vlag is blauw met twaalf in een cirkel gearrangeerde vijfpuntige gouden sterren. Deze vlag werd in 1955 ontworpen voor Europese Volkspartij
Europese Volkspartij (EVP) Politieke organisatie op Europees niveau van de christen-democratische partijen uit alle lidstaten van de Europese Unie Europese Vrijhandelsassociatie
Europese Vrijhandelsassociatie (EVA) In 1960 opgericht samenwerkingsverband tussen een aantal West- en Noord-Europese landen die zich (toen) Europe-klasse
Europide hoofdras (Kaukasisch ras) Rassengroep die de bevolking van Europa, Noord-Afrika en het Midden-Oosten omvat. Kenmerken: geringe hu
Europol
Europol Europese politie-organisatie; samenwerkingsverband tussen politie-instanties van de lidstaten van de Europese Unie waartoe bij het Verdrag Euroraketten
Euroraketten Populaire benaming voor de 572 kernwapens van middellange afstand (de Pershing II-raketten en de Tomahawk-kruisvluchtwapens). eurovaluta
eurovaluta Benaming voor banktegoeden bij Europese banken in valuta die niet behoren tot het land waartoe de bank behoort. Zo zijn Belgische franken Eurovisie
Eurovisie Samenwerkingsorgaan van West-Europese omroeporganisaties die zijn aangesloten bij de Europese Omroep Unie (EBU). Opgericht in 1954 Euro-Arabische dialoog
Eusebio (eig. Eusebio Ferreira da Silva; geboren Lourenço Marques 24 januari 1942) Portugees voetballer, kwam als voorhoedespeler bijna 50 maal Eutelsat
Eutelsat (European Telecommunications Satellite Organization) Groepering van communicatie-diensten van zesentwintig Europese landen voor het euthanasie
euthanasie Zachte dood, zonder lijden. Men onderscheidt twee vormen van euthanasie, te weten actieve en passieve euthanasie. Actieve enthanasie eutrofiëring
eutrofiëring Verrijking van water met minerale voedingsstoffen, vooral fosfor en stikstof, hoofdzakelijk afkomstig uit de landbouw en huishoudens. eutroof
eutroof Rijkdom aan voedingsstoffen in het milieu (vooral kalk, nitraten en fosfaten). Door deze voedselrijkdom is een hoge productie van biologisch Euwe, Machgielis (Max)
Euwe, Machgielis (Max) (Amsterdam 20 mei 1901-Amsterdam 26 november 1981) Nederlands wiskundige en schaakgrootmeester. Euwe was van evaluatie
evaluatie Waardebepaling. In het onderwijs betreft de evaluatie, die van groot belang is voor de leerplanontwikkeling, zowel onderzoek naar het bereiken Evangelische Omroep
Evangelische Omroep (EO) Nederlandse omroepvereniging die in april 1967 werd opgericht voor, aldus de statuten, de verkondiging van het Evan
Evangelische Volkspartij
Evangelische Volkspartij (EVP) Nederlandse politieke partij. De EVP werd in 1981 opgericht uit onvrede met het te weinig vooruitstrevende karakte
Evans-Pritchard, Edward Evan
Evans-Pritchard, Edward Evan (1902-1973) Brits cultureel antropoloog, doceerde te Oxford (1946-1970) en verrichtte veldwerk bij de Azande- en evenredige vertegenwoordiging
evenredige vertegenwoordiging Kiesstelsel waarbij de zetelverdeling over de partijen plaatsvindt naar evenredigheid van het op die partijen uitgebrach
evenwicht, biologisch Het geheel van betrekkingen tussen planten en dieren onderling en met hun milieu. Verstoring van het biologisch evenwicht
evenwichtsbalk
evenwichtsbalk Een toestel dat wordt gebruikt bij het vrouwenturnen. De balk heeft een lengte van 5 m, een breedte van 10 cm en bevindt zich ca. evenwichtsbemesting
evenwichtsbemesting Bemesting waarbij geen accumulatie van meststoffen (fosfor, stikstof etc.) in de bodem plaatsvindt.
evenwichtspolitiek
evenwichtspolitiek Politiek gericht op het creëren en handhaven van een politiek, economisch en militair evenwicht in de internationale verhoudingen. evenwichtstheorieën
evenwichtstheorieën (Eng: equity theories) Een aantal sociaal psychologische theorieën die gedrag proberen te verklaren als een streven naar het handhaven evenwicht, biologisch
Everaerts, Nicolaas
Everaerts, Nicolaas (ook: Klaas Everts; 1462-1532) Zuid-Nederlands vroeg-humanistisch jurist, hoogleraar Romeins Recht te Leuven (1492-96).
Evert, Christine Marie (Chris) (geb. 1954) Amerikaans tennisster, stond al op jonge leeftijd aan de wereldtop met overwinningen in de Open Kampioenscha
Everts, Stefan
Everts, Stefan (geb. 1972) Belgisch motocrosser, behaalde zijn eerste Belgische titel in 1988 bij de junioren in de klasse 125 cc. Drie jaar later had Evert, Christine Marie (Chris)
evolutie, parallelle
evolutie, parallelle Onafhankelijk ontstaan van hetzelfde culturele of sociale kenmerk in twee of meer samenlevingen. E.B. Tylor gebruikte dit als argument evolutionisme
evolutionisme (culturele-evolutietheorie) Theorie uit de 19e eeuw die de westerse samenleving als de hoogst ontwikkelde beschouwde, waaraan alle Ewe
Ewe Stammenvolk in Zuidoost-Ghana en het zuidelijk deel van Togo. Middelen van bestaan: landbouw (maïs, yams), huisnijverheid, handel en, aan ex aequo eindigen
ex aequo eindigen Het gelijk in tijd, afgelegde afstand of in punten eindigen van deelnemers aan een wedstrijd. Afhankelijk van het betreffende reglement examen
examen (Latijn: onderzoek) Mondeling, schriftelijk of praktisch onderzoek naar iemands kennis, vaardigheden of geschiktheid. Wordt afgenomen ter examenvrees
examenvrees Ook testangst. Angst voor het afleggen van een examen of het maken van een test. Examenvrees komt voort uit onzekerheid over de exceptie
exceptie Door de gedaagde of verdachte aangevoerd verweermiddel dat moet leiden tot afwijzing van de vordering c.q. eis. Voorbeelden zijn het beroep excitatie (biol.)
excitatie (biol.) De activatie van een zenuwcel bij de contactzone (synaps) met een volgende zenuwcel, veroorzaakt doordat de synaptische blaasjes executeur-testamentair
executeur-testamentair Uitvoerder van een testament, degene die door de erflater aangewezen is om de nalatenschap af te wikkelen. Zo zal hij meestal executoriale titel
executoriale titel Geschrift dat ten uitvoer gelegd kan worden zonder (verdere) tussenkomst van de rechter. Voorbeelden zijn het dwangbevel, de authentieke exemplarisch onderwijs
exemplarisch onderwijs Op leerstofbeperking gerichte onderwijsvorm, waarbij een voorbeeld of thema dat karakteristiek is voor de werkwijze of v
exhibitionisme
exhibitionisme Zedendelict dat bestaat uit het tonen van de geslachtsdelen aan onvrijwillige toeschouwers. Komt vrijwel uitsluitend bij mannen voor existentiële analyse
existentiële analyse Ook Daseinsanalyse. Vorm van psychotherapie, gericht op de directe ervaringen van de persoon in de huidige situatie, op het existentiële psychoanalyse
existentiële psychoanalyse Psychotherapeutische methode gebaseerd op de theorie van de existentialist Jean-Paul Sartre. Volgens hem is de mens exogamie
exogamie Huwelijksregel die het huwen binnen de eigen groep verbiedt; tegengesteld aan endogamie.
exogeen
exogeen (lett: van buitenaf komend) Ontstaan door externe invloeden. Een psychische stoornis is bijvoorbeeld exogeen als die ontstaan is door zaken Expectancy-Instrumentality-Valence-theorie van Vroom
Expectancy-Instrumentality-Valence-theorie van Vroom Ook expectancy-theorie. De in 1964 door V.H. Vroom uiteengezette opvattingen die voorspellen expediteur
expediteur Deskundige op het gebied van de verzending van goederen; treedt op als tussenpersoon tussen verzender en vervoerbedrijf. De expediteur experiment
experiment Een proefneming om te bepalen welke oorzakelijke relaties er bestaan. Dit is binnen de wetenschap een belangrijke methode om theorieën experimentator bias
experimentator bias Ook proefleidereffect. Het verschijnsel dat de verwachtingen van de onderzoeker van invloed zijn op de uitslag van experimenten experimentele neurose
experimentele neurose Experimenteel bij proefdieren opgewekte neurose door het scheppen van experimentele condities, waardoor het dier niet me
experimentele opzet
experimentele opzet (Eng: experimental design) De manier waarop een experiment vorm krijgt. Het gaat er daarbij om het experiment zo vorm te geven experimentele pedagogiek
experimentele pedagogiek Begin 20e-eeuwse richting in de pedagogiek waarin experimenteel onderzoek werd gedaan naar theoretische en praktische experimentele psychologie
experimentele psychologie Richting in de psychologie die psychologische verschijnselen in eerste instantie door middel van streng gecontroleerde expertise
expertise In de kunsthandel het op schrift gestelde resultaat van een (wetenschappelijk gefundeerd) onderzoek van een kunstkenner naar echtheid en
expertsysteem
expertsysteem Een computerprogramma waarin een grote hoeveelheid vakkennis is ondergebracht. De expertsystemen zijn feitelijk de eerste bruikbare exploitatiekolonie
exploitatiekolonie Koloniale vestigingen, zoals forten en handelsposten, bemand door handelaren, militairen, ambtenaren en missionarissen, wier verblijf export
export Algemene aanduiding voor de uitvoer van een land van goederen (goederenexport), diensten (dienstenexport) en kapitaal (kapitaalexport). Veelal exportbevordering
exportbevordering Maatregelen, vooral van overheidswege, om de export te stimuleren, bijv. handelsvoorlichting, exportkredietgaranties, enz. In de exportgeoriënteerde industrialisatie
exportgeoriënteerde industrialisatie Het streven de industriële productie voor de export te vergroten. Dit model wordt in verschillende ontwikkelingslanden Expressed Emotion-index
Expressed Emotion-index Een in de jaren vijftig ontwikkelde beoordelingsschaal om de emotionele houding van ouders of partner ten opzichte van expressie (biol.)
expressie (biol.) Begrip in de genetica. De expressie van een gen betekent dat de kenmerken tot uitdrukking komen die bij een gen horen.een erfelijke expressie (psychol.)
expressie (psychol.) Uitdrukking van gevoelens en stemmingen bij mens en dier. De min of meer gecontroleerde wijzen van e. onderscheidt men in expressiesystemen
expressiesystemen Sociaal-wetenschappelijke term voor culturele instituties waarin affecten en emoties georganiseerd, gebruikt en geuit worden, expressievakken
expressievakken (muzische vakken) Schoolvakken die het ontwikkelen en bevorderen van gevoelsmatige of kunstzinnige uitingen ten doel hebben, expressieve methode
expressieve methode Ook creatieve therapie. Vormen van psychotherapie, waarbij van expressie gebruikt wordt gemaakt. De cliënt kan bijvoorbe
expressiviteit
expressiviteit 1. Het expressieve gehalte van een object van waarneming (bijvoorbeeld een kunstwerk): de mate waarin het spontane emoties bij de expulsiegebied
expulsiegebied Gebied dat om bepaalde redenen niet aantrekkelijk is. Mensen zullen de neiging hebben dit gebied te verlaten. Mogelijke oorzaken extase
extase Ervaring van uiteindelijk niet in woorden uit te drukken innerlijke vrijheid en eenheid met God, de kosmos, enz. In veel religies op allerlei manieren extended case
extended case Cultureel-antropologische term van M. Gluckman voor een serie met elkaar verbonden gebeurtenissen (cases), die bij afzonderlijke extended deterrence
extended deterrence (Lett: afschrikking op afstand) Tijdens de Koude Oorlog werden de Amerikaanse strategische kernwapens geacht het Warscha
extended family
extended family (uitgebreide familie of grootfamilie) Samenwonende verwantengroep bestaande uit twee of meer gezinnen (meestal een ouderlijk gezin extensief
extensief Wijze van produceren waarbij weinig arbeid en/of kapitaal gebruikt wordt. Men spreekt van arbeidsextensief als men in de productie weinig extensieve begrazing
extensieve begrazing Lage begrazingsintensiteit, verkregen door een gering aantal herbivoren over een groot gebied te laten grazen, of door een gebied externalisatie
externalisatie 1. Een proces waardoor innerlijke gevoelens en gedachten beleefd worden alsof zij voorkomen in de buitenwereld. Het concept is oorspronkelijk exterritorialiteit
exterritorialiteit (diplomatieke onschendbaarheid) Het niet-vallen van ambassades, diplomaten, enz. onder de rechtsmacht van de ontvangende staat. extinctie (psychol.)
extinctie (psychol.) Ook uitdoving. Het geleidelijk aan verdwijnen van een door het conditioneren aangeleerd verband tussen een stimulus en een respons. extractiemethode
extractiemethode Bodemsaneringstechniek waarbij de verontreinigde grond intensief wordt gemengd met een chemisch middel. De vervuilende stoffen extraneus
extraneus Student die examens aflegt zonder onderwijs te volgen, begeleiding te ontvangen of gebruik te maken van studentenvoorzieningen. Komt Exxon Valdez
Exxon Valdez Mammoettanker die - als gevolg van menselijk falen - in 1989 bij Alaska openscheurde op een klif, waarna miljoenen liters aardolie Eygel, Jef
Eygel, Jef (geboren Antwerpen 5 maart 1933) Belgisch basketbalspeler, kwam meer dan 100 maal uit voor de Belgische nationale ploeg. Hij werd met Eysenck, Hans Jürgen
Eysenck, Hans Jürgen (1916-1997) Duits-Brits psycholoog. Eysenck was hoogleraar aan de universiteit van Londen (1955-1984). Zijn voornaamste
Eysink
Eysink In 1886 door D.H. Eysink opgerichte fabriek van rijwielen, auto's en motorfietsen. In 1897 produceerde men reeds een automobiel, in 1901 v
ezelsbrug
ezelsbrug (Lat.: pons asinorum) Betiteling van een geheugensteun of een hulpmiddel om denkwerk te besparen. Verklaring van de term zou zijn: terwijl faalangst
faalangst De angst om fouten te maken. Er bestaan verschillende vormen van faalangst. 1. Positieve faalangst zorgt er voor dat iemand in een testsituatie Faas, Henry
Faas, Henry (1926-1990) Nederlands journalist. Faas kwam in 1946 in dienst van de Volkskrant en werkte enige jaren als assistent-correspondent in facetus
face-to-face groep ('van aangezicht tot aangezicht') Kleine groep, meestal van minder dan 15 leden, waarbinnen men veelvuldig direct contact heeft. facilitatie, sociale
facetus (Lat.: geestig, later: welopgevoed) Ethisch Latijns gedicht uit de Middeleeuwen tot onderricht in juist gedrag en fatsoenlijke levenshouding. face-to-face groep
facilitatie, sociale Het verschijnsel dat mensen beter presteren bij gemakkelijke taken in de aanwezigheid van anderen. Als de opdracht echter complex faciliteitengemeenten
faciliteitengemeenten Gemeenten rond Brussel en langs de taalgrens die na de vaststelling van de taalgebieden in 1963 tegemoetkomingen kregen.
facsimile
facsimile (Lat.: facere = maken; similis = gelijk) Getrouwe weergave van een origineel. In de drukkerswereld term voor afdrukbare houtgravures naar factorij
factorij Handelskantoor of stapelplaats die vanaf de 16e eeuw door Europese handelaren gesticht werd in verre overzeese gebieden, meestal aan de kust. factoring
factoring Financieringsvorm voor bedrijven. Hierbij wordt de totale debiteurenportefeuille van een bedrijf overgenomen door een zgn. factor(maatschappij) factuur
factuur Rekening door de verkoper aan de koper gezonden, waarop de aard, hoeveelheid en prijs van de geleverde goederen of diensten zijn gespecificeerd, faculteit
faculteit Afdeling van een universiteit die een aantal verwante wetenschappelijke disciplines bundelt, bijvoorbeeld letteren, sociale wetenschappen, fading (psychol.)
fading (psychol.) Een techniek in de gedragstherapie die als doel heeft een bepaalde, niet-functionele respons te laten uitdoven.
faëton
faëton Hoog vierwielig sportrijtuig dat door de passagier(s) zelf werd bestuurd. Was minder geschikt voor vervoer in de stad.
Fagel, François
Fagel, François (1659-1746) Nederlands rechtsgeleerde en staatsman, griffier van de Staten-Generaal (1690-1744). Groot aanzien in binnen- en buitenland, faillissement
faillissement (bankroet) Hebben opgehouden te betalen; toestand door de rechter vastgesteld, die leidt tot een algemeen beslag op het vermogen en Fair Deal
Fair Deal Sociaal-economisch programma, gelanceerd door de Amerikaanse president Truman, dat moest aansluiten op de New Deal van zijn voorganger. fake latin
fake latin Tekst bestaande uit willekeurig gekozen Latijnse woorden zonder enige betekenis en samenhang. Wordt gebruikt voor het maken van een Falasja
Falasja (zwarte joden, Beta Israël) Stam in Ethiopië, aanhangers van het joods geloof. Hoewel zij de Talmoed niet kennen, heeft hun cultuur toch veel Faldbakken, Knut Robert
Faldbakken, Knut Robert (geb. 1941) Noors journalist en schrijver van psychologische romans, waarin erotiek een belangrijk motief is. In het uit Fali
Fali Stam in Noord-Kameroen. Het zijn voornamelijk savannelandbouwers (gierst) en veetelers. Hun taal, een Soedantaal, behoort tot de familie van Fallaci, Oriana
Fallaci, Oriana (geb. 1930) Italiaanse verslaggeefster en schrijfster. Afkomstig uit een militant anti-fascistisch milieu. Werkzaam als oorlogsverslaggeefster Fallaux, Emile Marcus
Fallaux, Emile Marcus (geb. 1944) Nederlands acteur, journalist en documentairemaker. Fallaux bezocht de toneelschool in Arnhem en Amsterdam,
fallisch karakter
fallisch karakter Ook fallisch-narcistisch karakter. Een karakterstructuur die volgens psychoanalytici ontstaat als iemand niet in staat is de angsten uit fallisch narcisme
fallisch narcisme Een overdreven vorm van zelfvertrouwen die voortkomt uit een enorme overschatting van de eigen penis. Dit komt volgens psychoanalytici fallische fase
fallische fase 1. Binnen de psychoanalyse de derde fase in de psychoseksuele ontwikkeling. De periode begint ergens in het tweede levensjaar en duurt falluscultus
falluscultus Cultureel-antropologische term voor een geheel van rituelen, waarin nagebootste penissen een centrale rol vervullen. Meestal betreft het fallussymbolen
fallussymbolen Nagebootste penissen komen in elke samenleving voor. Wat zij symboliseren verschilt. Vaak zijn het magische symbolen van vruch
familie
familie Algemeen gebruikt begrip m.b.t. bloed- en aanverwanten, in beperktere zin de nauwe verwanten rond de leden van het gezin. Speelt in alle samenlevingen familiecyclus
familie, conjugale Conjugale familie, nucleaire familie, kernfamilie of gewoon gezin: kleine groep van verwanten bestaande uit de samenwonende familie, consanguiene
familie, consanguiene Huishouden dat bestaat uit een grotere groep van bloedverwanten, bijvoorbeeld ook de broers en/of zusters van de ouders of familie, samengestelde
familie, samengestelde (composite family, compound family) Gezin dat bestaat uit een vader met meerdere vrouwen of een moeder met meerdere familisme
familiecyclus Sociaal-wetenschappelijke term voor de ontwikkelingsgang van families of gezinnen door een aantal opeenvolgende stadia, met name familieraad (België)
familieraad (België) Vergadering van zes familieleden (soms ook vrienden van de ouders) onder voorzitterschap van een vrederechter, die optreedt familie, conjugale
familisme Overheersend patroon waarbij de loyaliteit van mensen in de eerste plaats uitgaat naar de eigen familie, waaraan ook het eigenbelang ondergeschikt family of orientation/procreation
family of orientation/procreation Mensen zullen in onze samenleving in de loop van hun leven doorgaans deel uitmaken van achtereenvolgens twee fanatisme
fanatisme Het in extreme mate en meestal zeer emotioneel aanhangen van een bepaald idee, gepaard met het willen `bekeren' van andersdenkenden. fanclub
fanclub Organisatie van bewonderaars van een vedette of groep, doorgaans uit de wereld van de sport of de showbusiness. De hoogste vlucht nam het Fang
Fang Bantoetalig negervolk in Gabon, Equatoriaal Guinee en Zuid-Kameroen. Van oorsprong kannibalistische jagers; tegenwoordig handelaars en kokosnotenverbouwers. Fangio, Juan Manuel
Fangio, Juan Manuel (1911-1995) Argentijns autocoureur, een der weinigen die in de formule 1 meerdere wereldtitels wist te veroveren. Van de 51 Fanon, Frantz
Fanon, Frantz (1925-1961) Martiniquaans psychiater, sociaal filosoof en publicist, studeerde in Frankrijk. Hoofd van een psychiatrische ziekenhuisafdeling fantasie (psychol.)
fantasie (psychol.) Het vermogen om zich voorstellingen van allerlei aard te vormen. Verzinsel en werkelijkheid worden daarbij tot een nieuw geheel Fanti
Fanti Volk in Zuid-Ghana. Voornaamste bestaansmiddelen zijn visserij en wissellandbouw (voornamelijk yams). Spreken een Kwataal, behorend tot fantoom
fantoom (lett: spook) De term wordt meestal gebruikt als voorvoegsel. Een fantoomlidmaat is een in de ervaring bestaande arm of been, terwijl in werkelijkheid Farina, Giuseppe (Nino)
Farina, Giuseppe (Nino) (Turijn 1906-Chambéry 30 juni 1966) Italiaans autocoureur, studeerde techniek. Farina werd Italiaans kampioen in 1937, fascistoïde
fascistoïde Aanduiding voor personen, groepen of denkbeelden die in meer of mindere mate onder de noemer fascisme zouden vallen. Omdat dit begrip fase (psychol.)
fase (psychol.) 1. Een vast onderdeel van een cyclus. Tijdens de slaap doorlopen wij regelmatig een fase waarin wij dromen. 2. Een stadium in iemands fasenmodel
fasenmodel Model van agogische actie waarin het totale proces van probleembehandeling onderverdeeld is in een aantal opeenvolgende en onderling fax
fax Facsimile-apparatuur, toestel waarmee teksten en afbeeldingen in de vorm van een digitaal geluidssignaal met behulp van een modem via gewone fazanten
fazanten (onderfamilie Phasianinae, familie fazantvogels) Middelgrote, hoenderachtige vogels, meestal met lange staart en zeer sterke kleurverschillen FBO
FBO Federatie van Betaald Voetbalorganisaties, de bond waarbij de clubs uit het betaalde voetbal zijn aangesloten. Het oogmerk van de FBO is de FC Liverpool
FC Liverpool Britse voetbalclub, in 1892 opgericht door John Houlding, oud bestuurslid van stadgenoot Everton. Terrein: stadion Anfiedl Road, 62.000 FC Utrecht
FC Utrecht Voetbalclub uit Utrecht, in 1970 als stichting ontstaan uit het samengaan van DOS (opgericht 1901 en landskampioen in 1958), Velox (FC Volendam
FC Volendam Voetbalclub uit Volendam, ontstaan in 1977 als afsplitsing van RKSV (rooms-katholieke Sport Vereniging) Volendam, dat is opgericht feature analysis
feature analysis Een verondersteld mechanisme dat mensen in staat stelt dingen of personen te herkennen. Het geheugen beschikt volgens de theorie Federal Bureau of Investigation
Federal Bureau of Investigation (FBI) Amerikaanse opsporingsdienst, opgericht in 1908. Tot zijn taak behoort o.m. het opsporen van misdaden en
Federal Reserve System
Federal Reserve System Centrale bank van de Verenigde Staten, met als organen een Board of Governors, Open Market Committee, Advisory Council federalisme
federalisme 1. Het idee van en het streven naar een staat waarin twee of meer politieke eenheden samengaan met behoud van een zekere mate van zelfstandigheid. federatie
federatie Hecht samenwerkingsverband tussen organisaties die een zekere zelfstandigheid behouden. Een federatie van staten heet bondsstaat.
Federatie Nederlandse Vakbeweging
Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV) Vakcentrale, ontstaan uit het samengaan van NVV (Nederlands Verbond van Vakverenigingen) en Federatie van Liberale en Democratische Partijen in de Europese Unie
Federatie van Liberale en Democratische Partijen in de Europese Unie (ELD) Politieke organisatie op Europees niveau, opgericht in 1976, waarbij Federatie van Socialistische partijen in de Europese Unie
Federatie van Socialistische partijen in de Europese Unie Politieke organisatie op Europees niveau, opgericht in 1974, waarbij een groot aantal Federation Cup
Federation Cup De officieuze wereldkampioenschappen tennis voor landenteams uitsluitend bestaand uit vrouwen, voor het eerst gehouden in 1963.
feedback (psychol.)
feedback (psychol.) 1. Ook terugkoppeling. Het proces waarbij een op een bepaald doel gericht systeem voortdurend informatie ontvangt en verwerkt feed-back classroom
feed-back classroom Apparaat waarmee een leerkracht snel kan nagaan of de in de les gegeven informatie door de leerlingen begrepen en verwerkt feestdagen 1. algemeen
feestdagen 1. algemeen Op een feestdag wijkt het leven af van de gebruikelijke gewoonten. Men heeft meestal vrij, men kleedt zich anders. Tot h
feestdagen 2. religieuze
feestdagen 2. religieuze Oorsprong De oorsprong van veel feesten moet men zoeken in de verhouding van de religieuze mens tot de natuur. De mens feestdagen 3. overige
feestdagen 3. overige Het is onmogelijk alle speciale feestdagen te vermelden. Ieder land, iedere streek, iedere stad of dorp heeft wel een feestdag FÉI
FÉI Fédération Équestre Internationale, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met de paardensport, opgericht in 1921.
Feierabend, Fritz
Feierabend, Fritz (geboren 1908) Zwitsers bobsleeër; maakte tijdens zijn 19-jarige carrière deel uit van diverse winnende ploegen. Zo werd hij wereldkampioen felisoletiket
felisoletiket Aanduiding op textiel met een bijzonder grote lichtechtheid.
fellatio
fellatio De seksuele prikkeling van de penis met de lippen of tong. Dit werd vroeger door psychologen beschouwd als een seksuele perversie, die met felonie
felonie Het verbreken van de eed van trouw tussen vazal en heer of het niet nakomen van zijn verplichtingen door een van beide partijen. Als de vazal feminisme
feminisme Het streven naar maatschappelijke veranderingen met als doel het verbeteren van de positie van vrouwen. Feminisme kan zowel worden feministische antropologie
feministische antropologie Tak van culturele antropologie. Loopt uiteen van de bestudering van vrouwen, of met de positie en belangen van vrouwen feministische psychologie
feministische psychologie Iedere vorm van psychologiebeoefening waarbij het verbeteren van de positie van vrouwen een centrale rol speelt. Een fenolen
fenolen (hydroxybenzenen) Koolstofverbindingen waarin een OH-groep gebonden is aan een aromatisch C-atoom. Verschillen in reactiviteit sterk van fenologie
fenologie Het onderzoek naar seizoengebonden verschijnselen bij planten en dieren, zoals bloei, broeden, trek en winterslaap.
fenomenaal
fenomenaal Betrekking hebbend op de beleving van een bepaalde stimulus. Het gaat dus niet om de objectieve eigenschappen van de stimulus, maar fenomenaal veld
fenomenaal veld Ook fenomenologisch veld. Alle onderwerpen waar het bewustzijn op een bepaald moment op is gericht.
fenomenisme
fenomenisme Ook fenomenistisch denken. In de theorie van Jean Piaget: een eigenschap van het denken van jonge kinderen. Het meest voor de hand fenomenologische psychologie
fenomenologische psychologie 1. Ook fenomenologie. Een verzamelnaam voor een aantal psychologische opvattingen waarin getracht wordt de menselijke Ferdinandusse, Marinus Daniël (Rinus)
Ferdinandusse, Marinus Daniël (Rinus) (geb. 1931) Nederlands schrijver en hoofdredacteur van het weekblad 'Vrij Nederland, waarin hij als Douwe fermentatie
fermentatie In biochemische zin synoniem met het begrip gisting, d.w.z. de enzymatische omzetting van energierijke verbindingen in minder energi
fermenteren
fermenteren Omzetten van verbindingen door de werking van enzymen. De term wordt tegenwoordig alleen nog gebruikt voor industriële processen feromonen
feromonen (signaalstoffen) Stoffen die door dieren worden afgescheiden om hun soortgenoten tot een bepaald gedrag te stimuleren. Hebben een signaalfunctie. Ferrer Guardia, Francisco
Ferrer Guardia, Francisco (1859-1909) Spaans pedagoog en revolutionair. In 1901 stichtte Ferrer Guardia de Escuela Moderna in Barcelona. In 1906 Ferriere, Adolphe
Ferriere, Adolphe (1879-1960) Zwitsers socioloog en pedagoog. Ferriere speelde een vooraanstaande rol in de beweging voor onderwijsvernieuwing ferryhaven
ferryhaven (ook: veerponthaven) Haven waar belangrijke veerpontverbindingen bijeenkomen. De verbinding tussen de wal en het schip komt tot stand Festinger, Leon
Festinger, Leon (1919-1989) Amerikaans psycholoog, hoogleraar aan Stanford University (1955-68). Bekend door zijn cognitieve dissonantietheorie; fetisj (antropologie)
fetisj (antropologie) (Lat.: facticius = amulet) Voorwerp of beeld dat religieus vereerd wordt. De Portugezen pasten hun woord voor amuletten, beelden, fetisjisme (psych.)
fetisjisme (psych.) Bijzondere vorm van seksueel gedrag (perversie) waarbij seksuele aantrekking, opwinding en bevrediging alleen mogelijk zijn door Fetscher, Iring
Fetscher, Iring (geb. 1922) Duits politicoloog en filosoof, sinds 1963 hoogleraar te Frankfurt. Tracht de Duitse filosofie uit te leggen als uitwerking Feyenoord
Feyenoord Voetbalclub uit Rotterdam, opgericht in 1908. Terrein: Stadion Feyenoord (bijgenaamd de Kuip; geopend 26-3-1937), met 64.000 plaatsen. FFS
FFS (Floating Foil Security) Gegolfde kunststofplaatjes aan weerszijden van de cassetteband in compact cassettes, die de band in het midden van de FIA
FIA Fédération Internationale de l'Automobile, de internationale overkoepelende organisatie van automobielbonden, opgericht 1904. De FIA houdt zich FIAS
FIAS Fédération Internationale de Amateur Sambo, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met sombo.
FIAT
FIAT Italiaans industrieconcern, opgericht in 1899 door Giovanni Agnelli (1866-1945) als Società Anonima Fabbrica Italiana Automobili Torino. Begonnen FIBA
FIBA Fédération Internationale de Basketball Amateur, de organisatie die zich wereldwijd bezig houdt met het amateurbasketbal, opgericht in 1932.
FIBT
FIBT Fédération Internationale de Bobsleigh et Tobogganing, de overkoepelende organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met het bobsleeën, opgericht Fichtel & Sachs AG
Fichtel & Sachs AG West-Duits toeleveringsbedrijf voor de auto- en motorfietsindustrie, opgericht in 1895. Reeds voor WO II leverde het bedrijf onderdelen FIDE
FIDE Fédération Internationale des Échecs, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met het schaken, opgericht in 1924 te Parijs onder instigatie fideï-commis
fideï-commis (erfstelling over de hand) Beschikking in een testament waarbij aan de erfgenaam of legataris de verplichting wordt opgelegd om de erfenis fiduciaire eigendom
fiduciaire eigendom (zekerheidseigendom) Eigendom tot zekerheid van een vordering. Fiduciaire eigendomsoverdracht was voor de invoering van
FIE
FIE Fédération Internationale d'Escrime, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met het schermen, opgericht in 1913 te Parijs.
fiets
fiets (rijwiel) Tweewielig voertuig dat met de benen, via pedalen die een wiel aandrijven, wordt voortbewogen. Eerste fietsachtige voertuig de loopfiets fietsbal
fietsbal Een balsport waarbij de deelnemers zich voortbewegen op fietsen, ook cycle ball genoemd. Als zaalsport wordt het gespeeld door twee teams fietscross
fietscross Het afleggen van een van kunstmatige obstakels voorzien parcours, waarbij men in tegenstelling tot veldrijden moeilijke delen van het parcours FIFA
FIFA Fédération Internationale de Football Association, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met voetbal, opgericht in Parijs in 1904.
FIG
FIG Fédération Internationale de Gymnastique, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met het turnen, opgericht in 1881 te Luik.
Fignon, Laurent
Fignon, Laurent (geboren Parijs 12 augustus 1960) Frans wielrenner, won op 23-jarige leeftijd reeds de Ronde van Frankrijk. Hij bevestigde zijn klasse figuratiesociologie
figuratiesociologie In de jaren zeventig opgekomen stroming rond het door Norbert Elias geïntroduceerde begrip figuratie, dat moest dienen als ver
figuur-achtergrondwaarneming
figuur-achtergrondwaarneming Het verschijnsel dat figuren tegen een achtergrond worden waargenomen. Dit psychologische basisprincipe in de FIH
FIH Fédération Internationale de Hockey sur Gazon, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met hockey, opgericht 1924 te Parijs.
fil d'écosse
fil d'écosse Katoenen garens die eerst gezengd en dan gemerceriseerd worden. Bij het zengen worden de uitstekende katoenen vezeltjes afgebrand, FILA
FIL, FILC Fédération Internationale de Luge de Course, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met het bobsleeën en rodelen. De FIL maakte FIM
FILA Fédération de Lutte Amateur, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met het worstelen, opgericht in 1921.
filamentgarens
filamentgarens Garens gesponnen van zeer gladde filamenten, verkregen door versponnen kunstvezelmaterialen te strekken zonder textureren. Filamentgarens filantropie
filantropie (mensenlievendheid, weldadigheid) Het schenken van geld of goederen aan personen of instellingen die daaraan behoefte hebben, doordat filatelie
filatelie Verzamelen van postzegels, een hobby die internationaal op grote schaal beoefend wordt; deels als vrijetijdsbesteding, deels als geldbelegging, files (verkeer)
files (verkeer) Files - de zo bekende rijen van wachtende auto's - zijn een economische schadepost van formaat. Zo bedroeg de economische schade filet
filet 1. (Fr.: fijne draad, net) Vitragestof met kleine, vierkante openingen. 2. Handwerktechniek, voorkomend zowel bij open haakwerk als bij knoopwerk. filibustering
filibustering Het tegenhouden van een wet in de Amerikaanse Senaat door een minderheid middels lange redevoeringen. Filibustering kan aanhouden Filippijnen 3. Samenleving
Filippijnen 3. Samenleving Demografie In 1994 kwam het totale inwonertal naar schatting van de VN op bijna 66,2 miljoen. De bevolking groeit Filips van Leiden
Filips van Leiden (ca. 1320-1382) Rechtsgeleerde, stammend uit een aanzienlijke Leidse familie. In dienst van de graaf van Holland als een soort adviseur filmprojector
filmprojector Projector voor het vertonen van films. Net als in de filmcamera wordt de film beeldje voor beeldje bewogen en bovendien wordt de belichting film, geluidsfilm,
filosofische psychotherapie Een verzamelnaam voor vormen van psychotherapie, waarbij ervan uitgegaan wordt dat therapeutische verbeteringen filtertheorie
filtertheorie Een door D.E. Broadbent geopperde beschrijving van de manier waarop mensen er in slagen hun aandacht te richten op bepaalde zaken FIL, FILC
FIM Fédération Internationale Motocycliste, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met de motorsport, opgericht in 1904.
FINA
FINA Fédération Internationale de Natation Amateur, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met kunstzwemmen, schoonspringen, waterpolo Financieel-Ekonomische Tijd, De
Financieel-Ekonomische Tijd, De Belgisch Nederlandstalig financieel-economisch dagblad, dat verschijnt sedert 3 augustus 1968 te Antwerpen. financiering
financiering Het op de meest doelmatige wijze samenstellen van kapitaal en vermogen van een onderneming. Hierbij gaat het om de oplossing van drie financieringsmaatschappij
financieringsmaatschappij Instelling die zich toelegt op het financieren van bepaalde projecten of goederen, bijv. bij afbetaling of lease.
financieringstekort
financieringstekort In Nederland de gangbare term voor het tekort op de rijksbegroting. Het financieringstekort is het verschil tussen het begrotingstekort fineer
Fine, Rueben (geboren New York 11 oktober 1914) Amerikaans schaakmeester en vele malen nationaal kampioen. Fine gold in de jaren dertig als finlandisering
fineer Dunne laag hout, soms verkregen door zagen, meestal door afschillen van een boom; toegepast voor decoratie. Wordt gewoonlijk geplakt op Finet, Paul
Finet, Paul (1897-1965) Belgisch vakbondsleider, voorzitter van het Internationaal Verbond van Vrije Vakverenigingen van 1949-51. Na WO II had Fine, Rueben
finlandisering Aanduiding van de beperking van de vrijheid van handelen in vooral de buitenlandse politiek van een land. Ondanks zijn formeel ona
Finnjol-klasse
Finnjol-klasse De olympische eenheidsklasse waarin kleine jollen met middenzwaard uitkomen; lengte 4,50 m, breedte 1,51 m, grootzeil van 10,00 FIPJP
FIPJP Fédération Internationale de Pétanque et Jeu Provençal, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met jeu de boules.
FIPR
FIPR Fédération Internationale de Patinage à Roulettes, de voorloper van de FIRS, opgericht in 1924 te Montreux.
FIPV
FIPV Federación Internacional de Pelota Vasca, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met pelota.
FIQ
FIQ Fédération Internationale des Quilleurs, opgericht in 1952, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met kegelen en bowling.
firma
firma (fa.) Handelsnaam, in het bijzonder de naam waaronder een vennootschap onder firma naar buiten treedt.
FIRS
FIRS Fédération Internationale de Roller Skating, de organisatie die zich bezig houdt met de wereldwijde organisatie van de rolschaatssport, in 1947 first strike capability
first strike capability Vermogen van een land (waarbij meestal de Sovjet-Unie (thans: de Russische Federatie) of de Verenigde Staten wordt bedoeld) first use
first use Het als eerste inzetten van kernwapens in een conflict dat tot dan met conventionele of chemische wapens uitgevochten wordt.
Firth, Sir Raymond William
Firth, Sir Raymond William (geb. 1901) Brits antropoloog en hoogleraar te Londen (1944-1968). Belangrijke bijdragen aan de economische antropologie
FIS (sport)
FIS (sport) 1. Fédération Internationale de Skibob, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met het skibobben, opgericht in 1961 te Innsbruck.
FISA
FISA Afkorting van de naam van twee internationale sportbonden: 1. Fédération Internationale du Sport Automobile, in 1978 voortgekomen uit de FI
fiscaal recht
fiscaal recht (belastingrecht) Geheel van voorschriften die betrekking hebben op heffing en invordering van belastingen. Het is neergelegd in een aantal fiscale delicten
fiscale delicten Alle handelingen of gedragingen die een zo juist mogelijke belastingheffing in de weg staan. Belastingontduiking is het zwaarste delict. Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst
Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst Een landelijk opererende dienst van het ministerie van Financiën, die belast is met het verzamelen en fiscale politiek
fiscale politiek (belastingpolitiek) Onderdeel van de begrotingspolitiek van de overheid. Door het veranderen van de belastingdruk kan de overheid fiscalist
fiscalist Een persoon die geschoold is in het belastingrecht en zich beroepsmatig bezig houdt met belastingen.
Fischer, Robert James (Bobby)
Fischer, Robert James (Bobby) (geboren Chicago 9 maart 1943) Amerikaans schaakgrootmeester (sinds 1958), achtmaal kampioen der VS en wereldkampioen Fisher, Irving
Fisher, Irving (1867-1947) Amerikaans econoom, hoogleraar aan de Yale University (1898). Mede-oprichter van The Econometric Society (1930). FIT
FIT Fédération Internationale de Trampoline, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met trampolinespringen en tumbling.
FITA
FITA Fédération Internationale de Tir à l'Arc, de organisatie die zich wereldwijd bezig houdt met het boogschieten, opgericht in 1931.
Fittipaldi, Emerson
Fittipaldi, Emerson (geboren São Paulo 12 december 1946) Braziliaans autocoureur, begon als motorracer, maar stapte op achttienjarige leeftijd in FIVB
FIVB Fédération Internationale de Volleyball, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met volleybal, opgericht in 1947.
Five Civilized Tribes
Five Civilized Tribes Amerikaanse benaming voor vijf oorspronkelijk in het zuidoosten van de VS wonende Indianenstammen (Chickasaw, Choctaw, fixatie
fixatie Het handhaven op latere leeftijd van bevredigingsvormen of (zeer intensieve) persoonlijke banden die eigenlijk bij een bepaald stadium uit de fixed action pattern
fixed action pattern (FAP) Het optreden van vaste, aangeboren gedragspatronen als reactie op een bepaalde situatie. De reactie is vergelijkbaar met fixeerbad
fixeerbad Oplossing gebruikt voor het fixeren van fotografisch materiaal, d.w.z. het verwijderen van de lichtgevoelige zouten. Bevat voor de gebruikelijke fixeren
fixeren 1. Vastleggen van stikstof door Rhizobium-bacteriën in wortelknolletjes of van koolstof door groene plantedelen. 2. Gedrag van het oog, dat
flamberen
flamberen Opdienen van vleesgerechten of desserts in brandende alcohol, meestal rum of cognac. Door flamberen trekt de geur van de drank in de gerechten. flamme rouge
flamme rouge De rode, driehoekige vlag die boven het wegdek hangt als aanduiding van de laatste kilometer voor de finish.
Flanders, Ned A.
Flanders, Ned A. (geb. 1919) Amerikaans onderwijskundige. Bestudeerde voornamelijk interactiepatronen in de klas en het onderwijsgedrag van leerkrachten flegmatisch type
flegmatisch type Eén van de vier persoonlijkheidstypen waarin de Griekse arts Hippocrates de mensheid indeelde. De persoon is dik en langzaam (flessenpost
flessenpost Verzenden van berichten door ze in een fles in open water te werpen, in de hoop dat de stroming ze in de buurt van bestemming brengt. flessentrekkerij
flessentrekkerij Delict, vorm van bedrog. Het delict houdt in dat iemand er een gewoonte - of zelfs beroep - van maakt goederen te kopen met de bedoeling flesvoeding
flesvoeding Het geven van kunstmatige voeding aan een zuigeling met behulp van een zuigfles. Kunstmatige voeding is doorgaans qua samenstelling flexibel onderwijs
flexibel onderwijs Vorm van onderwijs waarbij, al naar gelang de behoeften en vorderingen van de individuele leerling aanpassingen plaatsvinden flexibilisering
flexibilisering Het soepel omgaan met regels, vooral waar het arbeid, arbeidstijden en arbeidsvoorwaarden betreft. Daardoor kan beter worden ingespeeld flexwerker
flexwerker Werknemer die niet in vaste dienst is, maar arbeid verricht op tijdelijke basis. Begin 1996 bedroeg het aantal flexwerkers in Nederland naar Flitner, Wilhelm August
Flitner, Wilhelm August (geb. 1889) Duits cultuurfilosoof en pedagoog, van 1909-57 hoogleraar te Hamburg. Hij is beïnvloed door het werk van de
flocculatie
flocculatie (uitvlokken) Aangroeiing van minuscule onoplosbare deeltjes tot grotere vlokken die gemakkelijk bezinken of afgefiltreerd kunnen worden. floret
floret Een steekwapen, gebruikt bij het floretschermen. Een floret heeft een lengte van 110 cm en een gewicht van ca. 490 gram. De kling is driehoekig.
floretschermen
floretschermen Een onderdeel van het schermen waarbij gebruik wordt gemaakt van een floret. Het trefvlak is de romp van de kraag tot de lies.
flota-systeem (Spaans: flota = vloot) Konvooisysteem door de Spaanse koning Filips II (1556-1598) in 1564 gedecreteerd als oplossing voor de logistieke flower power
flotatie
flotatie Proces waarbij vaste deeltjes in een waterstroom worden gescheiden al naargelang van hun dichtheid (soortelijk gewicht). Vooral gebruikt voor flota-systeem
flower power Jeugdcultuur aan het eind van de jaren zestig. Omstreeks 1966 ontstaan in San Francisco, waar de zogenaamde hippies zich afkeerden Flugge, Carl Georg Friedrich Wilhelm
Flugge, Carl Georg Friedrich Wilhelm (1847-1923) Duits bacterioloog, oefende een artsenpraktijk uit, werd geassocieerd hoogleraar te Göttingen fluit (scheepv.)
fluit (scheepv.) Hollands koopvaardijschip in 1595 ontwikkeld door de Hoornse scheepsbouwmeester Pieter Janszoon Liorne. Op dit schip was een fluoridering van drinkwater
fluoridering van drinkwater Toevoeging van extra fluoriden aan drinkwater, waarin de concentratie van nature laag is; ter voorkoming van tandbederf.
fluweel
fluweel Weefsel dat aan de bovenzijde een pooldek vertoont van korte dichte stapeltjes penseelvormige vezeltjes (de pool). Ontstaan deze door het insnijden Flying Dutchman-klasse
Flying Dutchman-klasse Zeilbootklasse, in 1951 ontworpen door Uffa van Essen (Ned.), komt voor op het Olympisch programma. Voorzien van middenz
FM-raster
FM-raster (Frequentie Modulatie-raster) 1. In de radiotechniek:de afstemstappen bij tuners met digitale afstemming. Elke keer dat op de afstemtoets FM-zender
FM-zender Zender waarin het signaal door frequentiemodulatie aan de draaggolf wordt toegevoegd. Toegepast voor kwalitatief hoogwaardige radio-fobie
fobie Een schijnbaar irreële, grote angst voor bepaalde situaties, objecten, activiteiten of personen, die iemand in zijn doen en laten ernstig kan beperken. fobietest
fobie, sociale De extreme angst voor de omgang met medemensen. Dit is één van de vele fobieën.
fobietest Met dit soort tests kan een fobie worden opgespoord. Voorbeelden zijn de Vreesvragenlijst FSS-III en de AZU Vreesvragenlijst. Beide tests fobie, sociale
focus
focus 1. Met betrekking tot zien: het punt waarop de ogen zich hebben ingesteld, zodat dit met maximale scherpte wordt waargenomen. 2. Het onder
Fogel, Robert William
Fogel, Robert William (geb. 1926) Amerikaans econoom en historicus, hoogleraar aan de University of Chicago (1965-75 en sinds 1981) en aan Har
folder
folder (Eng.) Vouwblad, reclameblaadje.
folie à deux
folie à deux Ook psychische infectie. Term van de Franse psychiater Jean Pierre Falret (1794-1870), waarmee het gelijktijdig voorkomen van een psychische foliëring
foliëring Tot het einde van de 16e eeuw de wijze van nummering van de bladen van een boek. Men telde niet zoals thans de bladzijden, doch de bladen, folio
folio Papierformaat waaruit in geval van drukwerk door eenmaal te vouwen vier bladzijden worden verkregen. Bij schrijfpapier is folio een aanduiding Folketing
Folketing Het Deense eenkamerparlement. Dit orgaan heeft samen met de koning(in) de wetgevende macht. De uitvoerende macht berust bij de koning(folkways
folk-urban continuum Model van de Amerikaanse antropoloog Redfield. Oorspronkelijk door hem ontworpen om de verschillende culturen die hij follikel stimulerend hormoon
folkways Door de Amerikaanse antropoloog William Graham Sumner geïntroduceerde term voor gewoonten, gebruiken of tradities, die weliswaar in folk-urban continuum
follikel stimulerend hormoon (FSH) Hormoon uit de hypofysevoorkwab, dat bij vrouwen de groei en ontwikkeling van de follikels in de eierstokken Fon
Fon Volk in Zuid-Benin en Nigeria. Leven voornamelijk van de landbouw, met als hoofdproducten maïs, cassave en palmolie. Spreken een Niger-Congotaal fond
fond Achtergrond, een in grijs (percentage van zwart) of in een kleur uitgevoerd vlakje dat als het ware achter of over de tekst wordt meegedrukt om fonds (recht)
fonds (recht) 1. Afzondering van geldmiddelen voor een bepaald doel, zonder rechtspersoonlijkheid. De term fonds wordt echter ook gebruikt als in fonosofie
fonosofie Woord samengesteld door Elisabeth Bierens de Haan-Keuls. `Fonosofie' refereert naar de manier van persoonsbeoordeling door te luisteren fooi
fooi (bouwk.) (vooi) Omgang, (toren)trans met balustraden, orgelgalerij, (vroeger) ook opengewerkte rand. In Zeeland is een schouwvooi de lijst om foot loose
fooi Bedieningsgeld, beloning voor persoonlijke diensten. In o.m. de horeca wordt aan de klant een vastgesteld percentage bedieningsgeld op de prijs fooi (bouwk.)
foot loose Benaming van de eigenschap van diverse industriesectoren minder gebonden te zijn aan bepaalde vestigingsplaatsen. Belangrijke oorzaak Football League
Football League De twee divisies waarin de clubs van het Engelse betaald voetbal spelen.
Forbes, Malcolm Stevenson
Forbes, Malcolm Stevenson (1919-1990) Amerikaans uitgever/multimiljonair. In 1954 erfde Forbes van zijn vader het economische tijdschrift Forbes force majeure
force majeure Letterlijk overmacht, maar ruimer dan het begrip overmacht in de wet. Als force majeure gelden omstandigheden waaraan een contractpartner Forde, Daryll
Ford, Clellan Stearns (1909-1972) Amerikaans antropoloog, vooral gespecialiseerd in de interculturele bestudering van de menselijke seksualiteit. Ford, Henry, II
Ford, Henry, II (1917-1987) Amerikaans ondernemer. Toen zijn vader overleed werd Henry Ford II in 1943 vice-president en in 1945 president van forehand
Forde, Daryll (1902-1973) Engels antropoloog, deed onder andere etnografisch onderzoek bij stammen in Nigeria en was van 1945 tot 1973 directeur Ford, Clellan Stearns
forehand Een slag met de voorzijde van het bat of het racket, waarbij de palm van de hand naar de slagrichting gekeerd is. Rechtshandigen slaan een forelsnoeken
forelsnoeken (familie Aplocitonidae, orde zalmachtigen) Forelachtige vissen, zonder of met zeer kleine schubben, ver naar achteren geplaatste rug- Foreman, George Edward
Foreman, George Edward (geboren Marshall 22 januari 1948) Amerikaans bokser, werd in 1968 Olympisch kampioen in het zwaargewicht. Als professio
forens
forens Iemand die in een andere plaats woont dan waar hij werkt en als gevolg hiervan dagelijks heen en weer moet reizen. Door de toegenomen mobiliteit forensengemeente
forensengemeente Gemeente waar een groot deel van de bevolking forens is: dat wil zeggen ergens anders werkt. In de Nederlandse indeling van forensische geneeskunde
forensische geneeskunde (gerechtelijke geneeskunde) Toepassing van de medische wetenschap ten behoeve van de rechtspleging. Zowel in civiel
forensische pedagogiek
forensische pedagogiek Tak van de pedagogiek die gericht is op hulpverlening aan en opvoeding van jongeren die met justitie in aanraking zijn g
forensische psychologie
forensische psychologie De toepassing van de psychologie ten behoeve van de rechtspraak. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om de vraag hoe betrouwba
forensisme
forensisme (ook: pendel) Het verschijnsel dat mensen dagelijks heen en weer reizen tussen de plaats waar ze wonen en de plaats waar ze werken.
Foresters, Ancient Order of
Foresters, Ancient Order of (AOF) Humanitaire vereniging, opgericht in 1834 in Leeds (Eng.), die zowel onderling als aan derden bijstand verleent. forfait
forfait Vast bedrag. Een forfaitaire vergoeding is een vergoeding in de vorm van een vast bedrag dat zoveel mogelijk de waarde van de verleende tegenprestatie formaldehyde
formaldehyde (methanal) Koolstofverbinding, eenvoudigste vertegenwoordiger der aldehyden. Kleurloos, stekend ruikend gas, kookpunt: -19,2°C, formeel operationele fase
formeel operationele fase Ook formeel operationele periode of stadium. De periode in het leven die in de theorie van Jean Piaget begint bij het elfde formele sociologie
formele sociologie Theoretische benadering gegrondvest door de Duitse socioloog Georg Simmel (1858-1918), in wiens opvatting hét studiegebied formule 1
formule 1 De hoogste klasse in de automobielsport. Belangrijkste kenmerken: de keuze van chassis is vrij, de bodemplaat moet vlak zijn, het minimum formule 2
formule 2 De klasse in de automobielsport die aan de formule 1 voorafgaat. De voornaamste kenmerken zijn een minimum gewicht van 515 kg en een formule 3
formule 3 Een klasse in de automobielsport, min of meer de internationale promotieklasse. De chassiskeuze is vrij, het minimum gewicht is 455 kg en formuleerproces
formuleerproces Het proces waardoor de stembanden in staat worden gesteld spraakklanken voort te brengen. Er wordt van uitgegaan dat dit in twee Forner, Juan Pablo
Forner, Juan Pablo (1756-1797) Spaans essayist en jurist die vooral satirische stukken en polemieken schreef zoals 'Sátira contra los abusos introducidos Fort Europa
Fort Europa Sinds het einde van de jaren tachtig veelvuldig gebruikte benaming voor de interne markt van de Europese Unie, geïntroduceerd door het Fortes, Meyer
Fortes, Meyer (geb. 1906) Brits sociaal antropoloog, hoogleraar te Cambridge 1950-1973. Leerling van Radcliffe-Brown en Malinowski; bouwde voort Fortmann, Henricus Martin Maria (Han)
Fortmann, Henricus Martin Maria (Han) (1912-1970) Nederlands cultuur- en godsdienstpsycholoog, hoogleraar in Nijmegen. Werk o.a. 'Als ziende Fortuna Sittard
Fortuna Sittard Voetbalclub uit Sittard, in 1968 als stichting ontstaan uit een fusie tussen Fortuna '54 (won in 1957 en 1964 de KNVB-beker) en Sittardia, forumlezen
forumlezen Vorm van leesonderwijs waarbij een of meer leerlingen (het forum) in de klas een voor de andere leerlingen (het publiek) onbekende tekst Fosbury-flop
Fosbury-flop Hoogspringtechniek, ontwikkeld door de Amerikaanse atleet Dick Fosbury, waarbij men de lat ruggelings passeert. De voor deze manier fosfaatammonsalpeter
fosfaatammonsalpeter Kunstmeststof verkregen door fosfaaterts te behandelen met salpeterzuur, waarna fosforzuur wordt toegevoegd en ammoniak
fosfaten
fosfaten Zouten van fosforzuur, noodzakelijke bestanddelen van levende organismen. De mens heeft bijv. fosfaat nodig voor zijn beendergestel. Het Foster jr., George McClelland
Foster jr., George McClelland (geb. 1913) Amerikaans antropoloog; verrichtte onderzoek in boerengemeenschappen, onder andere in Tzintzuntzan Foster Parents Plan
Foster Parents Plan Internationale organisatie voor financiële adoptie. Geldschieters in het Westen ('pleegouders') maken opvoeding en onderwijs Foster, Michael
Foster, Michael (1836-1907) Brits arts en fysioloog. Hij was met T.H. Huxley de ontwerper van een laboratoriumcursus in de elementaire biologie, fotochroom glas
fotochroom glas (fototroop glas) Glas dat zilverzouten bevat die bij sterke belichting ontleden onder vorming van zilvermetaal, waardoor het glas donker fotofinish
fotofinish Een bij sportwedstrijden gebruikte fotografische opname van het passeren van de eindstreep. Terwijl de camera open blijft staan, loopt de fotografie (techn.)
fotografie (techn.) In de meest ruime zin het vastleggen van optische beelden. Tot voor kort gebruikte men het begrip alleen voor vastlegging langs fotografie, digitale
fotografie, digitale Fotografie waarin het beeld niet wordt vastgelegd met behulp van lichtgevoelige (zilver)verbindingen, maar door aan ieder beeld
fotografie, kleurenfotografie,
fotografie, seriële (fotosequentie) Serie samenhangende en in een bepaalde volgorde te bekijken foto's, vaak geïnspireerd op de thema's tijd en beweging. fotografie, zwart-witfotografie,
fotografisch omkeerproces Methode voor fotografie waarbij op het opnamemateriaal een positief beeld wordt verkregen. Men maakt gebruik van fotografisch positief-negatief proces
fotografisch positief-negatief proces Methode voor fotografie waarbij eerst een negatieve afbeelding ontstaat, waarvan later opnieuw een negatief fotografische materialen
fotografische materialen Materiaal waarop fotografische afbeeldingen kunnen worden verkregen. Men onderscheidt de lichtgevoelige lagen (bestaande
fotopisch zien
fotopisch zien Het zien zoals dit gebeurt in omstandigheden waarin voldoende licht voorhanden is. Dit gebeurt met de kegeltjes in het netvlies. De meest fotozetten
fotozetten (fotografisch zetten) Zettechniek waarbij het zetsel verkregen wordt door belichting van een fotografische film. Voorheen gebruikte men fouilleren
fouilleren Iemand aan het lichaam of de kleding onderzoeken. Politie- en andere opsporingsambtenaren hebben bij ernstige verdenking het recht iemands Fourastie, Jean
Fourastie, Jean (geb. 1907) Frans sociaal wetenschapper, auteur van tal van publicaties over de aard en de problemen van de moderne industriële samenleving. Fourquet-plan
Fourquet-plan In 1969 geformuleerde Franse strategische doctrine, opvolger van de défense tous azimuts. Direct na het aftreden van president De Gaulle Fox, Robin
Fox, Robin (geb. 1934) Brits antropoloog, houdt zich onder andere bezig met de bestudering van huwelijk en verwantschap. Schreef 'Kinship and marriage, fractie (pol.)
fractie (pol.) Groep leden van een vertegenwoordigend lichaam (zoals Tweede Kamer, gemeenteraad) die tot een zelfde politieke partij behoren. De frak
frak Lange herenjas met opstaande kraag en weggesneden voorpanden. In de mode in de tweede helft van de 18e eeuw.
framboos
framboos (Rubus idaeus, geslacht braam, rozenfamilie) Plant met lage, kruipende stengels, alleen nabij de voet met stekels. Herkenbaar aan de fluweelzachte, frame
frame 1. Deel van een apparaat met een dragende en verbindende functie. Het frame draagt de lagers en geleidingen van de bewegende delen, de motoren, Franchimontezen
Franchimontezen Benaming voor de bewoners van het oudkarolingische markgraafschap bij Theux, dat een onderdeel werd van het prinsbisdom Luik. franchise
franchise 1. Economie: recht van een (kleine) onderneming gebruik te maken van de naam, een merk of productiemethode van een andere (grotere) franchising
franchising De overeenkomst waarbij de franchisegever aan een zelfstandige ondernemer (franchisenemer) tegen betaling het recht geeft om gebruik Francis, Richard Stanley (Dick)
Francis, Richard Stanley (Dick) (geb. 1920) Engels jockey en schrijver. Zijn vader bezat een renstal, zodat hij te midden van paarden opgroeide. Tijdens
francofonie
francofonie Beweging van landen waarin Frans wordt gesproken. In 1986 riep de Franse president Mitterand voor het eerst al deze landen bijeen, om Francquiprijs
Francquiprijs Belgische prijs, in 1932 ingesteld ter bevordering van het wetenschappelijk onderzoek. Jaarlijks wordt de prijs telkens aan vertegenwoordigers frank
frank Munteenheid in een aantal landen: Frankrijk, België, Luxemburg, Zwitserland, Liechtenstein, Monaco en een aantal Afrikaanse landen. In Zwitserland Frankenheimer, John
Frankenheimer, John (geb. 1930) Amerikaans tv- en filmregisseur. Na een korte loopbaan als acteur kwam hij als tv-regisseur in dienst van CBS en Frankfurter Schule
Frankfurter Schule Verzamelnaam voor een groep filosofen en sociologen rondom Horkheimer en Adorno. Sinds de jaren dertig hebben zij een ma
Frankl, Victor
Frankl, Victor (1905-1997) Oostenrijks psychiater. Frankl, die in 1947 hoogleraar werd aan de universiteit van Wenen, was de grondlegger van de logotherapie, Franse school
Frans-Duits Vriendschapsverdrag Verdrag van Frans-Duitse vriendschap, op 23 januari 1963 in Parijs ondertekend door de Duitse bondskanselie
Frans-Duitse brigade
Frans-Duitse brigade Frans-Duitse legereenheid, in 1990 tot stand gekomen n.a.v. een door bondskanselier Helmut Kohl in 1987 gelanceerd idee.
Franse school Onderwijsvorm uit de 16e en 17e eeuw voor kinderen uit de gegoede burgerij. Men gaf onderricht in lezen, schrijven, rekenen, Frans Frans-Duits Vriendschapsverdrag
Fraser, Dawn
Fraser, Dawn (geboren Sydney 4 september 1937) Australisch zwemster, maakte naam door op de Olympische Spelen van 1956, 1960 en 1964 de fratrie
fratrie Globale verwantschapsgroep die bestaat uit twee of meer, meestal afzonderlijk wonende eenheden, die hechte banden onderhouden op grond fraude
fraude Vervalsing, bedrog, met name op het terrein van administratie, financiën en belastingen. In de strafwetgeving komt het begrip fraude als zodanig Frazer, James George
Frazer, James George (1854-1941) Brits (Schots) etnoloog en godsdiensthistoricus te Cambridge. Leerling van W. Robertson Smith. Beroemd door
Frazier, Joe
Frazier, Joe (geboren Beaufort 17 januari 1944) Amerikaans bokser, werd in 1964 (Tokio) Olympisch kampioen bij de zwaargewichten. Hij veroverde free on board
free on board (f.o.b.) Beding in internationale koopcontracten, dat de kosten van vervoer en verzekering voor rekening komen van de importeur. De free recall
free recall (lett: vrije herinnering) Ook vrije reproductie. Een procedure waarbij het geheugen van proefpersonen wordt getest zonder een vorm van freestyle skiën
freestyle skiën Een onderdeel van de skisport met de onderdelen skiballet, mogulskiën en aerials. Het freestyle skiën staat sinds 1992 op het programma Freezer, Harriët
Freezer, Harriët (eig. Wilhelmina Vriesendorp-Eybergen; 1911-1977) Nederlands journaliste, medewerkster bij radio en tv, auteur van korte, humoristische Freie Demokratische Partei
Freie Demokratische Partei (FDP) Liberale partij in de Duitsland, opgericht in 1948. De FDP leverde de eerste bondspresident, Th. Heuss (1949-Freinet, Célestin Baptistin
Freinet, Célestin Baptistin (1896-1966) Frans pedagoog, onderwijsvernieuwer en leraar. Kernpunten van zijn pedagogiek zijn de methode van het Freire, Paulo
Freire, Paulo (1921-1997) Braziliaans pedagoog en andragoog. Freire legde zich vanaf 1946 toe op volwasseneneducatie in Noordoost-Brazilië en freischwebende Intelligenz
freischwebende Intelligenz (vrijzwevend intellect) Enigszins smalende betiteling voor 'vrijgestelde' intellectuelen die zich kunnen bezighouden met
Frenkel Frank, Dimitri
Frenkel Frank, Dimitri (eig. Frenkel, Dimitri Georg; 1928-1988) Nederlands schrijver, acteur en regisseur. Frenkel Frank was een getalenteerd schrijver, frenologie
frenologie De studie naar de relatie tussen de vorm van de schedel en de persoonlijkheid, inclusief geestelijke vermogens. Het onderzoek op dit terrein freonen
freonen Merknaam van Dupont de Nemours voor fluorkoolwaterstoffen, veelvuldig gebruikt als klassenaam voor dergelijke verbindingen. In gebruik Fréron, Élie-Cathérine
Fréron, Élie-Cathérine (1718-1776) Frans journalist en criticus. Hij werkte mee aan verscheidene kranten en tijdschriften en stichtte in 1754 een eigen Freud, Anna
Freud, Anna (1895-1982) Oostenrijks-Brits psychoanalytica; jongste dochter en medewerkster van Sigmund Freud. Publiceerde als een der eersten Freud, Sigmund
Freud, Sigmund (1856-1939) Oostenrijks arts, psychiater en grondlegger van de psychoanalyse. Freud ontdekte dat psychische processen voor het Freyre, Gilberto
Freyre, Gilberto (1900-1987) Braziliaans schrijver en socioloog. Freyre studeerde in de Verenigde Staten en Europa politieke en sociale wetenschappen Friedan, Betty
Friedan, Betty (geb. 1921) Amerikaans feministe, publiceerde in 1963 'The feminine mystique'. Door dit boek werden vrouwen zich bewust dat hun Friedman, Milton
Friedman, Milton (geb. 1912) Amerikaans econoom, o.a. hoogleraar te Chicago. Modern exponent van het economisch liberalisme; tegenstander van Fries recht
Fries recht Recht van de Friezen, de Germaanse stam die in de Vroege Middeleeuwen het kustgebied tussen het Zwin (oudtijds een inham van de Belgische Friezen
Friezen Germaanse volksstam uit het Nederlands kustgebied. Naast het beoefenen van veeteelt en visserij handelden zij in graan, laken en slaven. Dorestad frigiditeit
frigiditeit Seksuele stoornis, waarbij een vrouw niet in staat is seksueel geprikkeld te raken. Komt slechts zelden voor. In het dagelijks spraakgebruik Frisch, Ragnar
Frisch, Ragnar (1895-1973) Noors econoom, hoogleraar te Oslo (1931-65). Lanceerde in 1926 als eerste de term econometrie. Was medeoprichter Fröbel, Friedrich Wilhelm August
Fröbel, Friedrich Wilhelm August (1782-1852) Duits pedagoog, studeerde natuurwetenschappen (1802-05) en werd na verschillende beroepen me
Froben, Johann
Froben, Johann (Johann Frobenius; ca. 1460-1527) Duits geleerde en boekdrukker in Bazel. Drukte als vriend van Erasmus veel van diens uitgaven, Fromm, Erich
Fromm, Erich (1900-1980) Duits-Amerikaans cultuurpsycholoog en filosoof. Hij was een der belangrijkste neo-psychoanalytici en behoorde tot de Front Démocratique des Bruxellois Francophones
Front Démocratique des Bruxellois Francophones (FDF) Belgische gewestelijke politieke partij, opgericht op 11 mei 1964, die vooral actief is frontaliteitsprincipe
frontaliteitsprincipe Methode in de beeldende kunst om een beeld of beeltenis zo te maken dat zij de meeste zeggingskracht heeft als het van voren frotté
frotté Katoenen dameskledingstof, vervaardigd uit frottégaren, dat een ongelijkmatige draad heeft en in de ketting- en inslagrichting voorzien is van frotteurisme
frotteurisme Het tegen andere personen aanhangen en wrijven met als doel seksueel opgewonden te raken. Dit gebeurt meestal in grote massa's. Er wordt fruit
fruit In principe alle vruchten en schijnvruchten van meerjarige (houtige) gewassen die rauw door de mens gegeten kunnen worden. In de praktijk niet frustratie
frustratie (Lat.: frustrare = misleiden, teleurstellen) Innerlijke gesteldheid die zich voordoet na belemmering of blokkering van gedrag, gericht op bevrediging frustratietolerantie
frustratie-agressiehypothese Een rond 1939 door de zgn. Yale-groep naar voren gebrachte verklaring voor agressie. Deze groep ging er van uit dat frustratie-fixatiehypothese
frustratie-fixatiehypothese De hypothese dat frustratie leidt tot een stereoptiepe gefixeerde reactie, die blijft bestaan als de frustrerende situatie opgeheven frustratie-regressiehypothese
frustratie-regressiehypothese De veronderstelling van Sigmund Freud dat het optreden van frustratie kan leiden tot regressie, een terugval naar een Fryske Akademy
frustratietolerantie Het vermogen zich niet al te zeer van de wijs te laten brengen door frustratie. Hierdoor is iemand in staat nieuwe situaties beter frustratie-agressiehypothese
Fryske Akademy Stichting, opgericht in 1938 door de Provinciale Onderwijsraad van Friesland, bedoeld als werkgemeenschap voor de beoefening Fryske Gea, It
Fryske Gea, It Het Friese landschap. Friese vereniging voor natuurbescherming, opgericht in 1930. Heeft grote terreinen in eigendom en beheer, waaronder: fueros
F-schaal Afkorting van fascismeschaal. Een door Adorno ontwikkelde vragenlijst waarmee gemeten kan worden in hoeverre iemand zich zal schikken Gaal, Aloysius Paulus Maria (Louis) van
fueros De rechten en vrijheden van verschillende Spaanse standen, steden en landsdelen, zoals die tussen de 8e en de 16e eeuw werden opgetekend. fugue (psychol.)
fugue (psychol.) Ook psychogene fugue. Een toestand waarin iemand alle herinneringen verliest (amnesie) en vlucht uit zijn thuisomgeving. Het kan fuikgevoel
fuikgevoel Ervaring van mensen die zich opgesloten voelen in de maatschappelijke situatie waarin zij verkeren, bijvoorbeeld met betrekking tot hun Fulani
Fulani (Fulbe) Moslemvolk in West-Afrika, verspreid van Niger en Nigeria tot aan de Atlantische kust, met naar schatting 6 miljoen leden. Oorspronkelijk fumigatie
fumigatie (beroking) Verontreiniging uit schoorstenen die door een inversie niet naar boven wordt verspreid, maar naar beneden. Aan de grond ontstaan functie (psychol.)
functie (psychol.) 1. Binnen het functionalisme: een bijdrage van een sociaal verschijnsel aan de stabiliteit en de samenhang van de samenleving in functieleer
functieleer Tak van de psychologie die de verschillende wijzen waarop mensen functioneren bestudeert. De bestudeerde functies zijn o.a.: zien, horen, functiescheiding
functiescheiding Scheiding van stedelijke functies, een stedenbouwkundig en architectonisch principe dat voor het eerst werd geformuleerd in het befaamde functieverdeling
functieverdeling De verdeling van maatschappelijke taken over verschillende groepen. Veel maatschappijen hebben bijvoorbeeld een strikte functieverdeling functionalisme (psychol.)
functionalisme (psychol.) 1. Ook functionalistische psychologie. Een stroming binnen de psychologie uit het begin van de 20e eeuw in Amerika. Bela
functioneel
functioneel 1. Gericht op het bereiken van een bepaald doel. 2. Van aandoeningen wordt gezegd dat zij functioneel zijn als hiervan geen lichamelijke, functioneel onderwijs
functioneel onderwijs Op de ideeën van de Zwitserse psycholoog en pedagoog Edouard Claparède stoelend onderwijs, dat uit wil gaan van de behoe
functionele alternatieven
functionele alternatieven Sociologisch begrip uit de zgn. functionalistische theorie. De functionalistische theorie houdt zich bezig met de bijdragen functionele analyse
functionele analyse Onderzoek dat de bijdrage van bepaalde sociale of culturele verschijnselen benadrukt ten aanzien van het systeem waarvan zij
functionele autonomie
functionele autonomie 1. (psychol.) Typering van de psycholoog Gordon W. Allport van gedrag dat, onafhankelijk van de oorspronkelijke motivati
functionele gefixeerdheid
functionele gefixeerdheid Het verschijnsel dat de waarneming van voorwerpen wordt beïnvloed door de dagelijkse gebruiksmogelijkheden die zij functionele psychose
functionele psychose Een psychose die ontstaat zonder een duidelijk aanwezige lichamelijke aandoening als mogelijke oorzaak. Volgens dit criterium functionele stoornis
functionele stoornis Geestelijke stoornissen waarvan geen organische oorzaken bestaan. Het psychische functioneren heeft de doorslag gegeven bij functionele typen
functionele typen Een begrip van de Zwitserse psychiater Carl Gustav Jung. Deze onderscheidde vier basisfuncties in het menselijk gedrag (waarnemen, fundamentum
fundamentum Vooral in de Duitse Gesamtschule gehanteerde term voor het totaal van op een bepaald leerniveau minimaal te bereiken onderwijsdoelen. Fundin, Ove
Fundin, Ove (geboren 1933) Zweeds motorrijder, werd vijfmaal wereldkampioen speedway (1956, 1960, 1961, 1963 en 1967). Nadat Fundin naar fungiciden
fungiciden Schimmelbestrijdende middelen, berusten meestal op de giftigheid van zware metalen, met name van kwik- en tinverbindingen. Het koperpreparaat funnel-techniek
funnel-techniek Een methode om vragenlijsten op te bouwen. Er wordt daarbij begonnen met algemene vragen en daarna wordt de aandacht steeds fusie (recht)
fusie (recht) Samenvoegen van voorheen zelfstandig geleide, meestal min of meer gelijkwaardige ondernemingen tot één geheel. Het samengaan van Fusiecode
Fusiecode Gedragscode voor ondernemingen die willen fuseren, in 1970 vastgesteld door de SER en sindsdien herhaaldelijk herzien. De bepalingen Fusieverdrag
Fusieverdrag Verkorte naam voor het `Verdrag tot instelling van één Raad en één Commissie van de Europese Gemeenschappen'. Verdrag ter combinatie fusilleren
fusilleren Tenuitvoerlegging van de doodstraf door middel van de kogel. In veel landen waar de doodstraf bestaat is dit de meest voorkomende wijze fysieke reguleringen
fysieke reguleringen Benaming voor allerlei normen en voorschriften die binnen het kader van het milieurecht worden gebruikt, bijv. uitworpnormen fysiocraten
fysiocraten (fysiocratie = lett: heerschappij van de natuur) Aanhangers van een Franse stroming in de ontluikende wetenschap der economie in het derde fysiognomie(k)
fysiognomie(k) (Gelaatkunde) De bestudering van de persoonlijkheid aan de hand van gelaatstrekken. Is gebaseerd op het idee dat de persoonlijkheidskenmerken fysiologische psychologie
fysiologische psychologie Ook fysiopsychologie. Tak van de psychologie die zoekt naar de stoffelijke kanten van psychische processen. Een belangri
fysiologisme
fysiologisme De aanduiding van het uitsluitend of in grote mate verklaren van psychologische verschijnselen uit fysiologische (lichamelijke) processen.
fysisch milieu
fysisch milieu (ook: natuurlijk milieu) De natuurlijke omgeving zoals die door natuurlijke processen is gevormd. Er is dus geen sprake van invloed F-schaal
G-8
G-8 (Groep van Acht) Jaarlijkse bijeenkomst van de zeven belangrijkste westerse industrielanden, sinds 1997 aangevuld met Rusland. Deze topconferentie g-factor
Gaal, Aloysius Paulus Maria (Louis) van (geboren Amsterdam 8 augustus 1951) Nederlands voetballer en trainer, kwam als middenvelder uit voor gaarleger
gaarleger Naam voor de samenkomsten van vertegenwoordigers van steden en grietenijen in Friesland (vnl. 15e eeuw), die door middel van een ter gabelle
gabelle Oorspronkelijk een Franse indirecte belasting, later een zoutaccijns. De koning van Frankrijk verkreeg in de 13e eeuw het recht tot heffing van Gabriels, René
Gabriels, René (Stabroek 18 januari 1912-Antwerpen 20 juni 1982) Belgisch biljarter, tot WO II een der sterkste kaderspelers ter wereld. Hij werd Gada-systeem
Gada-systeem Bijzonder systeem van leeftijdsklassen dat onder andere bij de Galla (stam in Ethiopië) voorkomt. Het Gada-systeem omvat vijf leeftijdsklassen gadje
gadje Door zigeuners gehanteerde stereotype aanduiding van buitenstaanders, in betekenis variërend van 'boerenpummel' tot 'barbaar'.
Gage, Nathaniel L.
Gage, Nathaniel L. (geb. 1917) Amerikaans psycholoog en onderwijskundige. Houdt zich bezig met sociale psychologie, onderwijspsychologie en
Gagne, Robert M.
Gagne, Robert M. (geb. 1916) Amerikaans leerpsycholoog. Aanhanger van de zgn. pluralistische leertheorie. Streeft naar een synthese van de stimu
gaia-filosofie
gaia-filosofie Filosofie volgens welke het leven op aarde één samenhangend organisme is dat zichzelf reguleert overeenkomstig zijn veranderende behoeften. Gaines, William Maxwell
Gaines, William Maxwell (1922-1992) Amerikaans uitgever. Gaines was de oprichter en uitgever van het satirische tijdschrift Mad, waarvan het eer
Gaitskell, Hugh Todd Naylor
Gaitskell, Hugh Todd Naylor (1906-1963) Brits econoom en politicus, Labourleider van 1955-63. Gaitskell behoorde tot de gematigde, pragmatische Galan, Cornelis de
Galan, Cornelis de (1932-1987) Nederlands econoom. Na in de jaren zestig directeur te zijn geweest van de Wiardi Beckmanstichting, werd De Galan Galbraith, John Kenneth
Galbraith, John Kenneth (geb. 1908) Amerikaans econoom en politicus, hoogleraar aan de Harvard University (sinds 1949). Adviseur van Roosevelt galg
galg Toestel om de doodstraf d.m.v. ophanging te voltrekken, een straf die in vroeger tijden vooral werd toegepast op dieven. Aanvankelijk werden galgenmaal
galgenmaal Maaltijd die een ter dood veroordeelde in vroeger tijden kreeg voor de voltrekking van het vonnis. Hij mocht voor die laatste maaltijd zelf galjoen
galjoen Europees zeilschip uit 16e-18e eeuw, met vier, soms ook drie masten, waaraan vierkante zeilen en driehoekige hulpzeilen werden gevoerd. Bezat Galla
Galla (ook: Oromo) Grootste volk in Ethiopië met naar schatting 11 miljoen leden. In de 16e eeuw verspreidden ze zich vanuit het zuidoosten naar het Galley Hill-mens
Galley Hill-mens Benaming voor een in een grindlaag bij de Theems bij Galley Hill (Kent, Engeland) gevonden fossiele schedel van een eohominide. galop
galop De snelste manier van voortbewegen van een paard. De normale galop is een combinatie van de beenzettingen van stap en draf. Er is een moment Galton-probleem
Gal'perin, Pëtr Jakovlevic
Gal'perin, Pëtr Jakovlevic (geb. 1902) Russisch psycholoog, medewerker van Vygotsky. Ontwikkelde een 'interiorisatie-theorie', volgens welke de Gambrinus
Galton, wetten van De door de Brit Francis Galton (1822-1911) opgestelde wetten aangaande de erfelijkheid van eigenschappen. De law of ancestral galvanisch afval
Galton-probleem Als eerste door de Amerikaanse statisticus Galton gesignaleerd probleem bij het gebruiken van samenlevingen als eenheden in vergelijkend Galton, wetten van
galvanisch afval Afval van de galvanische industie; bevat meestal zware metalen.
galvanische huidreactie
galvanische huidreactie Ook elektrodermale respons. Veranderingen in de elektrische weerstand van de huid als gevolg van potentiaalschommelingen
Gambrinus Legendarische figuur, patroon der brouwers. Naam komt voor het eerst in de Nederlanden voor in 1574. Is willekeurig in verband gebracht game
game Een onderdeel van een wedstrijd, bestaande uit een aantal opslagen en slagenwisselingen, totdat een der spelers het vereiste aantal punten heeft gamma
gamma Hellingshoek van een gradatiecurve, geeft de verhouding tussen toename van de belichting en toename van de zwarting. Het gamma hangt af gamma-aminoboterzuur
gamma-aminoboterzuur Vaak afgekort tot GABA (Eng: gamma-amino butyric acid). De meest voorkomende neurotransmitter met een remmende gamonalismo
gamonalismo Zuid-Amerikaanse term voor het illegaal in bezit nemen van Indiaans grondgebied door grootgrondbezitters van Europese afkomst. De gang
gang De manier van voortbewegen van een paard, te onderscheiden in de draf, de galop, de stap, de telgang en de tölt.
Gangas
Gangas Naam van twee verschillende, maar wel verwante, Indiase dynastieën. De Westelijke G. regeerden in Mysore van 250 v.C. tot 1004 n.C. en gangmaken
gangmaken (stayeren, demi-fond) Tak van wielersport, waarbij de renner rijdt achter een motorfiets. Komt voor op de weg (bijv. de lichte dernymotoren gangs
gangs (Engels: bendes) Spontaan gevormde groepjes (meestal jongens of jonge mannen), waarvan de leden elkaar vaak ontmoeten, met hechte onderlinge Ganshof van der Meersch, Walter
Ganshof van der Meersch, Walter (1900-1993) Belgisch jurist en magistraat. In mei 1940 werd Ganshof auditeur-generaal bij het Militair Gerechtshof. Gantwarg, Anatoli
Gantwarg, Anatoli (geboren Minsk 3 oktober 1948) Russisch dammer, werd als 21-jarige voor het eerst Russisch kampioen. Gantwarg behaalde zijn ganzen
ganzen (onderfamilie Anserinae, familie Anatidae, orde eendvogels Anseriformes). Flinke vogels, onderverdeeld in de geslachtengroepen boomeen
Ganzheitpsychologie
Ganzheitpsychologie Term gebruikt door leerlingen van Wilhelm Wundt ter aanduiding van diens psychologische theorie. Dit om verwarring met Ganzveld-experiment
Ganzveld-experiment Een experiment waarmee de gevolgen van sensorische deprivatie worden geregistreerd. Om het hoofd van de proefpersoon wor
Gaprindasjvili, Nona
Gaprindasjvili, Nona (geboren Zoegdidi 3 mei 1941) Russisch schaakster, werd in 1962 wereldkampioene, welke titel zij behield tot 1978. Gaprindasjvili garantie
garantie Instaan voor, waarborg. 1. Verklaring van A dat hij ervoor instaat dat B zijn verplichtingen aan C zal nakomen. Een voorbeeld hiervan is de garantieprijs
garantieprijs Door de EG gegarandeerde minimumprijs voor landbouwproducten.
Gardner, Wayne
Gardner, Wayne (geboren Woolongong 11 oktober 1959) Australisch motorracer, debuteerde in 1977. Hij behaalde in 1986 zijn eerste Grand Prix-Garfinkel, Harold G.
Garfinkel, Harold G. (geb. 1917) Amerikaans socioloog, grondlegger van de etnomethodologie, een op de fenomenologie geënte stroming in de soc
garnalen
garnalen (suborde Natantia, orde Decapoda, klasse kreeftachtigen). Circa 2000 soorten kleine, zwemmende tienpotige kreeftjes, voornamelijk in zee
Garrincha
Garrincha (eig. Manoel Francisco dos Santos; Pau Grande 18 oktober 1933-Rio de Janeiro 1983) Braziliaans voetballer, speelde tussen 1955 en 1966 garrote
garrote (wurgpaal) In Spanje gebruikt toestel om de doodstraf te voltrekken. De ter dood veroordeelde wordt door een ijzeren band om de hals aan een Garthoff, Bert
Garthoff, Bert (1913-1997) Nederlands radio- en tv-presentator. Garthoff begon zijn loopbaan als omroeper in 1935 bij de NIROM in Batavia, de Nederlandse Gary-systeem
Gary-systeem Een door de Amerikaanse schoolinspecteur William Wirt te Gary (Indiana, VS) in 1908 geïntroduceerde schoolorganisatie om de schoolfaciliteiten gastanker
gastanker (vloeibaar-gasschip) Schip ingericht voor het vervoer van gekoelde en/of onder druk vloeibaar gemaakte gassen. Vooral voor het transport gastarbeiders
gastarbeiders Buitenlandse werknemers die te werk worden gesteld in beroepen waarvoor het eigen ; binnenlandse ; aanbod van arbeidskrachten onvoldoende gastronomie
gastronomie (Gr.: gastèr = maag, nomos = wet) Kunst van het bereiden en genieten van verfijnde maaltijden. De westerse gastronomie vindt haar oorsprong gaswasser
gaswasser Installatie om gassen te ontdoen van ongewenste bestanddelen, door ze door een vloeistof te leiden waarin stoffen zijn opgelost of gesuspendeerd Gaudig, Hugo
Gaudig, Hugo (1860-1923) Duits pedagoog. Voorstander van zelfwerkzaamheid van leerlingen en van een schooltype dat bijdroeg aan de totale persoonlijkheidsvorming. gaufreren
gaufreren Persen van figuren in weefsels, leder of papier m.b.v. kalanderwalsen, waarin het patroon is gegraveerd of geëtst.
Gazet van Antwerpen
Gazet van Antwerpen Belgisch Nederlandstalig dagblad, waarvan het eerste nummer verscheen op 3 november 1891. Regionaal gericht: het grootst
gazette
gazette (It. gazetta = geldstukje) In het begin van de 17e eeuw een blaadje - voorloper van de krant - dat voor een `stuiver' te koop was. In 1631 verscheen Ge
Ge Zuid-Amerikaans stammenvolk in Zuid-Brazilië en Noord-Paraguay. Van oorsprong verzamelaars en jagers; tegenwoordig neemt landbouw ook geassocieerd docent
geassocieerd docent (België) Docent aan een universiteit die is toegevoegd aan een of meer leerstoeltitularissen (hoogleraar). Diens opdracht inzake gebitsaandoeningen
gebitsaandoeningen Een van de meest voorkomende aandoeningen bij de mens. Speciaal cariës (ook tandbederf of tandwolf genoemd) is een van Geboers, Eric
Geboers, Eric (geboren Mol 1962) Belgisch motocrosser, werd in 1980 met zijn zeventien jaar een der jongste winnaars van een Grand Prix ter wereld geboorteakte
geboorteakte Verklaring opgemaakt door de ambtenaar van de burgerlijke stand van de aangifte van een geboorte. De geboorteaangifte geschiedt in geboortetrauma (psychol.)
geboortetrauma (psychol.) (trauma = wond) In de psychoanalytische theorie van Sigmund Freud het gevoel van enorme hulpeloosheid dat het kind geboortevolgorde
geboortevolgorde Ook plaats in de kinderrij. De rangorde in leeftijd van broers en zusters. Psychologisch onderzoek naar het effect van de plaats van gebroken geweertje
gebroken geweertje Symbool van de anti-militaristische socialistische beweging in het Interbellum. De socialistische beweging eiste ontwapening
Gebrselassie, Haile
Gebrselassie, Haile (geb. 1973) Ethiopisch hardloper, gespecialiseerd in de lange afstanden. In 1992 werd hij wereldkampioen bij de junioren op de geconsolideerde jaarrekening
geconsolideerde jaarrekening Jaarrekening waarin de jaarstukken van een moedermaatschappij en van haar dochtermaatschappijen als één geheel geconsolideerde schuld
geconsolideerde schuld (Lat.: consolidatio = bevestiging) Kortlopende (vlottende) schulden die d.m.v. aflossing zijn omgezet in een langlopende gedaagde
gedaagde Degene tegen wie een burgerlijk proces wordt gevoerd, de tegenpartij van de eiser.
gedachtegangstoornissen
gedachtegangstoornissen Een aantal verwante denkstoornissen. 1. Perseveratie is een stoornis waarbij de gedachtegang vertraagd is en waarbij veel gedachtenexperiment
gedachtenexperiment Een vaak in werkelijkheid niet uit te voeren 'proefneming', waarbij in gedachten een situatie wordt geschapen, waardoor de Geddes, Patrick
Geddes, Patrick (1854-1932) Schots bioloog en socioloog. Leerling van Thomas Henry Huxley. Sterk beïnvloed door Darwins evolutietheorie, die gedelegeerd commissaris
gedelegeerd commissaris Lid van de raad van commissarissen van een nv of bv die speciaal is belast met het toezicht op het beleid van het bestuu
Gedeputeerde Staten
Gedeputeerde Staten (GS) Dagelijks bestuur van de provincie, bestaande uit 6-8 leden, door de Provinciale Staten uit hun midden benoemd. De GS gedetineerde
gedetineerde Iemand die in een strafinrichting is geplaatst. Zoals in de meeste landen zijn ook in Nederland gedetineerden onderworpen aan een tuchtstelsel. geding
geding (rechtsgeding) Proces. De term wordt in hoofdzaak gebruikt in kort geding.
gedoogde asielzoeker
gedoogde asielzoeker Vreemdeling die tevergeefs in Nederland een verzoek tot asiel heeft ingediend maar om humanitaire redenen voorlopig niet
gedrag
gedrag Alle uitwendig waarneembare bewegingen, verschijnselen en handelingen bij mens of dier, bijv. lopen, vluchten, aanvallen, schrikken, geluiden gedragsanalyse
gedrag, aangeboren Bepaald (erfelijk vastgelegd) stereotiep gedrag, dat dieren van eenzelfde soort vertonen. Het betreffende gedrag hoeft nog niet gedrag, aanvalsgedrag,
gedragsanalyse Ook functionele analyse. De eerste fase in de gedragstherapie. De therapeut probeert daarbij na te gaan welke situaties het ongewenste Gedragsbeoordelingsinstrument
Gedragsbeoordelingsinstrument (GBI) Meetinstrument dat beoordeelt in hoeverre er sprake is van sociaal probleemgedrag. Het is speciaal ontwikkeld gedragsstoornissen
gedragsstoornissen 1) Een aantal uiteenlopende, abnormale gedragingen van kinderen jonger dan twaalf jaar. Hieronder vallen bijvoorbeeld problemen gedragstherapie
gedragstherapie behandelingswijze van psychische aandoeningen die ervan uitgaat dat elke vorm van ongewenst gedrag aangeleerd is en dus ook weer gedragsvervaltest
gedragsvervaltest Een test die de achteruitgang in het dagelijks functioneren meet (verminderde zelfredzaamheid, sociale omgang). Een voorbeeld gedragsverwachting
gedragsverwachting Sociologische benaming van feitelijk verwacht gedrag. Mensen zullen zich in hun eigen doen en laten mede oriënteren op hun gedragswetenschappen
gedragswetenschappen Een combinatie van verschillende wetenschappen die zich met gedrag bezighouden. Er bestaat geen overeenstemming over gedrag, aangeboren
gedwongen winkelnering Verplichting door de werkgever aan de werknemers opgelegd om het loon op een bepaalde wijze te besteden, bijv. in bepaal
Geels, Geertruida Maria (Ruud)
Geels, Geertruida Maria (Ruud) (geboren Haarlem 28 juli 1948) Nederlands voetballer, kwam als midvoor 20 maal uit voor het Nederlands elftal. Geertz, Clifford
Geer, Lodewijk de (1587-1652) Nederlands koopman en industrieel, afkomstig uit Luik, vestigde zich in Amsterdam. Legde zich toe op de ijzerhan
Geer, Ursul de
Geer, Ursul de (geb. 1946) Nederlands acteur en televisiepresentator. Het eerste podium waarop Ursul de Geer acte de présence gaf, was dat van het Geesink, Anthonius Johannes (Anton)
Geertz, Clifford (geb. 1926) Amerikaans antropoloog en niet-westers socioloog, sinds 1970 hoogleraar aan Princeton University. Deed vooral onderzoek Geer, Lodewijk de
Geesink, Anthonius Johannes (Anton) (geboren Utrecht 6 april 1934) Nederlands judoka (zwaargewicht), werd tweemaal wereldkampioen alle categorieën geestelijk gehandicapt
geestelijk gehandicapt Gebrekkig geestelijk vermogen als gevolg van een vertraagde geestelijke ontwikkeling (zwakzinnigheid) of als gevolg van
geestelijkheid
geestelijkheid (Ook: clerus) In de christelijke Kerken, met name rooms-katholieke en oosterse, de voor de godsdienst gewijde personen: bisschoppen, geestkinderen
geestkinderen Zielen van nog ongeboren kinderen, die op heilige plaatsen of in de hemel wachten op opname in een lichaam. Geloof in geestkinderen Geffroy, Gustave
Geffroy, Gustave (1855-1926) Frans kunsthistoricus, -criticus en schrijver; aanvankelijk als journalist werkzaam bij het door Clemenceau geleide La gehandicaptensport
gehandicapt, lichamelijk
gehandicapt, lichamelijk Gebrekkig functioneren van het lichaam, gewoonlijk veroorzaakt door een gebrek of stoornis in de spieren, botten of gewr
gehandicapten, verstandelijk Mensen met een aangeboren of verworven tekort in het verstandelijk functioneren. Onderling sterk uiteenlopend in niveau;
gehandicaptensport Het beoefenen van sport door lichamelijk gehandicapten. Gehandicaptensport omvat zowel recreatieve als wedstrijdsport. Tijdens gehandicapten, verstandelijk
geheim testament
geheim testament (besloten testament) Testament dat niet ten overstaan van een notaris wordt opgemaakt, maar wel bij hem moet worden gedeponeerd.
geheime genootschappen
geheime genootschappen Verbonden of verenigingen met een exclusief lidmaatschap en een geheim occult ritueel, dat het sterkst tot uitdrukking geheugen (psychol.)
geheugen (psychol.) Psychische functie bij mensen en in mindere mate bij dieren, die het vastleggen, bewaren en weer oproepen (actualiseren) van geheugenmetafoor
geheugen, echoïsch Deel van het geheugen waar gedurende korte tijd auditieve indrukken bewaard blijven. De werking hiervan is ervoor verantwoordelijk geheugen, episodisch en semantisch
geheugen, episodisch en semantisch In het episodisch geheugen zijn herinneringen aan specifieke gebeurtenissen en zeer persoonlijke ervaringen geheugen, fotografisch
geheugen, fotografisch Een zeer goed geheugen voor beelden. Alles wat iemand eenmaal gezien heeft, wordt voor kortere of langere tijd onverande
geheugen, iconisch
geheugen, iconisch Deel van het geheugen waar gedurende korte tijd een visuele indruk bewaard blijft. De werking hiervan kan vooral aangetoond geheugen, korte-termijngeheugen,
geheugen, lange-termijngeheugen,
geheugen, lexicaal Dat gedeelte van het geheugen waar de klanken en schrijfwijze van woorden zijn opgeslagen. De betekenissen van de woorden
geheugen, stemmingsafhankelijk
geheugen, stemmingsafhankelijk Het verschijnsel dat mensen zich dingen beter kunnen herinneren als zij zich in dezelfde toestand bevinden als Geiger, Theodor
geheugenmetafoor Het gebruik van een vergelijking om het menselijke herinneren voor te stellen. De gebruikte metaforen zijn vrijwel allemaal te geheugenpil
geheugenpil Een medicament dat de werking van het geheugen verbetert. Er zijn al wel enige vorderingen gemaakt op dit gebied, maar een daadwerkelijk geheugensporen
geheugensporen (engram) De veronderstelde fysiologische basis van herinneringen. Het is echter nog nooit gelukt om het bestaan van geheugensporen geheugensporen, sensorische
geheugensporen, sensorische (Eng: sensory information store) Ook zintuiglijke geheugensporen en zintuiglijk of sensorisch geheugen. Een gedeelte geheugenstoornissen
geheugenstoornissen Verzamelterm voor psychopathologische stoornissen in de reproductie van geheugeninhouden en in het inprentingsvermogen.
geheugentest
geheugentest Hiermee worden verschillende aspecten van het onthouden gemeten. Deze tests zijn o.a. ontworpen, omdat hiermee aanwijzingen verkregen geheugentheorie, Search of Associative Memory
geheugentheorie, Search of Associative Memory (SAM) Een moderne theorie over het geheugen die is ontwikkeld door J.G.W. Raaijmakers en geheugenverlies
geheugenverlies (amnesie) Gestoord vermogen zich voorvallen te herinneren die korte of lange tijd geleden zijn gebeurd. Voor een goed werkend geheugenwonders
geheugenwonders Personen die in staat zijn tot buitengewone geheugenprestaties. Bij nauwkeurige analyse blijkt dat deze prestaties meestal te danken geheugen, echoïsch
Geiger, Theodor (1891-1952) Duits socioloog. In zijn bekende theorie over sociale ongelijkheid stelde hij de opkomst van een moderne, inkomenstrekkende geïmmobiliseerde verontreiniging
geïmmobiliseerde verontreiniging Vervuiling die zich niet meer kan verspreiden.
geïntegreerde landbouw
geïntegreerde landbouw Landbouw met een bedrijfsvoering die zowel de de productie-eisen als het milieu en het welzijn van de dieren serieus nee
geïntegreerde militaire structuur
geïntegreerde militaire structuur De geïntegreerde militaire structuur (GMS) van de NAVO die de verantwoordelijkheid draagt voor de verdediging geïntegreerde optica
geïntegreerde optica Miniatuursystemen die een sterke lichtbron (laser) bevatten, waarvan de intensiteit snel kan worden gevarieerd. Worden toegepast geisja's
geisja's Japanse vrouwen die beroepsmatig mannen met conversatie, zang en dans (soms ook met seksuele diensten) vermaken. Veelal in dienst van geiten
geiten (geslacht Capra, geslachtengroep geiten en schapen) Middelgrote dieren, waarvan de mannetjes grote, dikke sabelvormige hoorns en een sik geitenmelk
geitenmelk Melk van de geit, vetgehalte tussen 3,4 en 4,1%, eiwitgehalte 2,7 à 3,8%. In tegenstelling tot koemelk ontbreken in geitenmelk de vitaminen geld
geld Elk vermogensbestanddeel dat algemeen aanvaard wordt als betaalmiddel voor goederen en diensten. Twee functies: ruilmiddel, dat als tussenschakel geldautomaten
geld- Verbruiklening van geld; meestal kortweg lening genoemd. De lening wordt aangegaan over een bepaalde periode en kan een beding voor lening, verbruiklening,
geldautomaten Voorziening waarbij men met behulp van een pasje met magneetgeheugen en een persoonlijke (pin)code geld uit een automaat kan geldboete
geldboete (boete) Vermogensstraf, die alleen, samen met, of als alternatief van een vrijheidsstraf kan worden opgelegd. Bij boetes van f500 en hoger Gelder, Leon van
Gelder, Leon van (geb. 1913) Nederlands onderwijskundige, sinds 1964 hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Groningen. Hield zich o.a. bezig met geldillusie
geldillusie Begoocheling door nominale geldbedragen van prijzen en inkomen. Geen rekening houden met verandering in de geldwaarde (koopkracht). geldmarkt
geldmarkt Deel van de vermogensmarkt waar geld door aanbieders tegen vergoeding (rente) wordt uitgeleend aan vragers: kredietverschaffing. Men geldpacht
geldpacht (ook: vaste pacht) Vorm van pacht waarbij de pachter een bepaald vast bedrag betaalt aan degene van wie hij de grond huurt.
geldschepping
geldschepping Vergroten van de in omloop zijnde hoeveelheid geld in een land. Dit kan o.m. gebeuren als gevolg van een overschot op de betalingsbalans, geldzuivering
geldzuivering (geldsanering) Maatregelen om het teveel aan geld (overtollige koopkracht) weg te nemen. Alle geld moet worden ingeleverd; er wordt gele kaart
gele kaart De kaart die de scheidsrechter toont als aanduiding van een officiële waarschuwing aan een speler als deze een overtreding heeft gemaakt. gele trui
gele trui (Fr.: maillot jaune) Shirt, gedragen door de leider van het algemeen klassement van de Tour de France. De trui werd voor het eerst uitgereikt geleermiddel
geleermiddel Stof die gebruikt kan worden voor het vervaardigen van geleiachtige producten. Zo vormt 0,6% gelatine al een gelei (vormbestendige, geleide democratie
geleide democratie In de periode 1958-1965 gevoerde politiek in Indonesië, waarbij president Soekarno (1901-1970), teruggrijpend op de grondwet geleide economie
geleide economie (Ook: planeconomie) Stelsel waarin de overheid sterk regulerend optreedt in het economische leven. Uitgangspunt van de geleide gelijke behandelingsbeginsel (EG)
gelijke behandelingsbeginsel (EG) Het verbod van discriminatie op grond van geslacht. Reeds in het EEG-oprichtingsverdrag werd het beginsel van gelijke kansen
gelijke kansen Het streven, met name in het onderwijs, om iedereen - ongeacht sociaal-economische achtergrond, geslacht of etnische herkomst - gelijkelijk Gellner, Ernest
Gellner, Ernest (1925-1995) Brits sociaal-antropoloog en filosoof. Gellner was hoogleraar filosofie aan de London School of Economics (1962-84) geloofsbrieven
geloofsbrieven 1. Documenten waaruit de identiteit en de rechtsgeldige verkiezing blijken van een nieuw lid van een vertegenwoordigend lichaam, geluidshinder
geluids- Film waarop behalve het beeld ook een geluidssignaal is aangebracht. De eerste geluidsfilm was 'The jazzsinger' (1927), waarbij het geluid film, smalfilm,
geluidshinder Hinder die wordt ondervonden van geluid. De Wet Geluidhinder (1979) geeft regels ter voorkoming of beperking van geluid. Deze h
geluk
geluk De toestand en het ondergaan van (totale) levensvervulling en bevrediging. Bij de Oude Grieken werd deze toestand als levensdoel genomen, gember
gember (djahe) Gedroogde, gekonfijte en/of gekookte wortelstok van de gemberplant (Zingiber officinale). Gekweekt in tropische en subtropische gebieden. gemeenschap van aanwinsten (België)
gemeenschap (België) Onderdeel van de Belgische staat sinds de Grondwetswijziging van 1980. Bij die wijziging zijn de Nederlandse, Franse en
gemeenschap (recht)
gemeenschap (recht) Gemeenschap is aanwezig, wanneer een of meer goederen toebehoren aan twee of meer deelgenoten gezamenlijk. Gaat het om gemeenschap (sociol.)
gemeenschap (sociol.) (Eng.: community) Verzameling mensen die onderling betrekkingen onderhouden en in zekere mate op elkaar zijn aangewezen
gemeenschap van aanwinsten (België) Sinds 1976 in België het wettelijk huwelijksvermogensstelsel. Omvat alle arbeidsinkomsten van man en gemeenschap van vruchten en inkomsten
gemeenschap van vruchten en inkomsten Huwelijksvermogensstelsel dat bij huwelijkse voorwaarden gekozen kan worden. De tijdens het huwelijk gemeenschap van winst en verlies
gemeenschap van winst en verlies Huwelijksvermogensstelsel dat bij huwelijkse voorwaarden gekozen kan worden. De tijdens het huwelijk verworven gemeenschap (België)
Gemeenschappelijk Administratiekantoor
Gemeenschappelijk Administratiekantoor (GAK) Vereniging, in 1952 opgericht door de centrale organisaties van werkgevers en werknemers met Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid
Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid (GBVB) De in december 1991 opgerichte Europese Politieke Unie (onderdeel van de Europese Gemeenschappelijk Centrum voor Onderzoek
Gemeenschappelijk Centrum voor Onderzoek (GCO) In 1957 in het kader van Euratom opgerichte instantie, die in de loop der jaren meer en meer gemeenschappelijke markt
gemeenschappelijke markt Een gebied waarbinnen een groep landen niet alleen onderling de douanegrenzen heeft afgeschaft en een gemeenschappelijk
Gemeenschappelijke Medische Dienst
Gemeenschappelijke Medische Dienst (GMD) Organisatie, die in 1967 werd opgericht door de Federatie van bedrijfsverenigingen om hen van advies Gemeenschappelijke Regelingen, wet
Gemeenschappelijke Regelingen, wet Wet van 1950 die in 1984 aanzienlijke wijzigingen onderging. Zij schept voor de lagere overheden de mogelijkheid gemeenschapsonderwijs
gemeenschapsonderwijs (Vlaanderen) Onderwijs gegeven aan scholen opgericht door de Vlaamse Gemeenschap, provincies, gemeenten, verenigingen gemeenschapsonderzoek
gemeenschapsonderzoek (community study) Vooral in de culturele antropologie gebruikte methode bij de bestudering van kleine, betrekkelijk geïs
gemeente
gemeente De laagste territoriale gemeenschap met een eigen bestuur. De indeling van het grondgebied in gemeenten (Nederland) stamt uit de tijd van gemeentebelastingen
gemeentebelastingen Belastingen die door de gemeenten worden geheven met als belangrijkste de onroerende-zaakbelasting. Andere gemeentebelas
Gemeentefonds
Gemeentefonds In 1929 door het rijk ingesteld fonds ter compensatie van het verlies van inkomsten uit gemeentebelastingen als gevolg van het feit gemeenteraad
gemeenteraad (Nederland) Orgaan dat aan het hoofd van de gemeente staat. De leden worden rechtstreeks voor vier jaar gekozen door de kiesgerechtigde gemeentesecretaris
gemeentesecretaris Hoogste ambtenaar van de gemeente. Hij wordt benoemd en ontslagen door de gemeenteraad. Hij woont alle vergaderingen van
gemeenteverordening
gemeenteverordening Besluit van de gemeenteraad met algemene strekking. Gemeenteverordeningen moeten betrekking hebben op de huishouding Gemeentewet
Gemeentewet Wet van 1851 (het laatst gewijzigd in 1992) die de organisatie van de gemeente regelt, alsmede de samenstelling en bevoegdheden van Gemenebest van Onafhankelijke Staten
Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS) Samenwerkingsverband van 12 voormalige republieken van de Sovjet-Unie. Initiatief van de drie Gemenebestspelen
Gemenebestspelen (Commonwealth Games) Vierjaarlijkse sportwedstrijden voor landen van het Britse Gemenebest, in opzet gelijk aan de Olymp
gender
gender Ook sekse of geslacht. Term die is geïntroduceerd om te benadrukken dat veel man-vrouwverschillen geen biologische oorsprong hebben.
General Agreement on Tariffs and Trade
General Agreement on Tariffs and Trade (GATT; Algemene Overeenkomst inzake Tarieven en Handel) Een in 1947 gesloten overeenkomst met general nuclear response
general nuclear response Onderdeel van de flexible response strategie. Met dit begrip wordt geduid op het bestaan van de mogelijkheid dat het co
General Problem Solver
General Problem Solver (GPS) Een computerprogramma dat ontwikkeld werd door de Amerikanen Allen Newell en Herbert A. Simon. Het bootst Generale Bankmaatschappij
Generale Bankmaatschappij Een van de drie belangrijkste algemene Belgische banken, ontstaan uit een fusie tussen de bank van de Société Générale,
generatieconflict
generatieconflict Het met elkaar botsen van verschillende brede leeftijdsgroepen binnen een samenleving. Hoewel ook vroeger niet onbekend, lijkt genetische psychologie
genetische psychologie 1. Een minder gebruikelijke benaming voor ontwikkelingspsychologie (genese = ontstaansgeschiedenis) 2. psychogenetica
genetrix
genetrix Wetenschappelijke term voor de biologische moeder, ter onderscheiding van de wettige of sociale moeder (mater). Deze laatste draagt de verantwoording genialiteit
genialiteit Een combinatie van grote verstandelijke vermogens, originaliteit, inventiviteit, ijver en werkkracht. Volgens sommige opvattingen grenst Genie (psychol.)
Genie (psychol.) Een beroemd geval van een meisje, genaamd Genie, dat tot haar dertiende levensjaar in extreme isolatie opgroeide. Zij was daardoor genitale fase
genitale fase Volgens Sigmund Freud de eindfase van de psychoseksuele ontwikkeling, waarin de voorafgaande fasen (orale fase, anale fase fallische genitor
genitor Wetenschappelijke term voor de biologische vader, ter onderscheiding van de sociale of wettige vader (pater). Deze laatste draagt de verantwoording Gennep, Arnold van
Gennep, Arnold van (1873-1957) Frans etnoloog en folklorist. Bestudeerde onder andere het totemisme, maar is vooral bekend door zijn theorieën Gennip, Yvonne van
Gennip, Yvonne van (geboren Haarlem 1 mei 1964) Nederlands hardrijdster op de schaats, veroverde haar eerste Nederlandse titel in 1984 (sprint). genocide
genocide (volkerenmoord) Het uitroeien van volken of bevolkingsgroepen van een bepaald ras, van een bepaalde religie, van een bepaalde nationaliteit genotmiddelen
genotmiddelen Stoffen met een prikkelende of aangename werking op de hersenen (bijvoorbeeld alcohol, tabak, koffie, thee en een aantal drugs). Ze gentleman's agreement
gentleman's agreement (herenakkoord) Afspraak in het bijz. in het zakenleven, waarvan de inhoud zich niet leent voor een rechtsgeldig contract, gentry
gentry Sociale klasse in Engeland, bestaande uit grootgrondbezitters en rijke burgers. Hoewel niet van adel leidde de gentry een aristocratische levensstijl geofagie
geofagie 1. Wetenschappelijke term voor het eten van grond. Komt onder andere voor in Afrika, China, Indonesië en Zuid-Amerika. Vooral wordt grond geografische omgeving/sociale omgeving
geografische omgeving/sociale omgeving Onderscheid tussen de natuurlijke omgeving waarin mensen leven, en de omgeving die gevormd wordt geopolitiek
geopolitiek Analyse van de invloed van het geografisch milieu op het politieke klimaat en de internationale verhoudingen. Belangrijke factoren daarbij geopsychologie
geopsychologie Onderzoeksgebied waarin de invloed van de fysieke omgeving van de mens op zijn gedrag en psyche wordt bestudeerd. Men onderscheidt georganiseerde misdaad
georganiseerde misdaad Misdaad gepleegd vanuit en namens hecht gestructureerde groeperingen met een rationele, soms bureaucratisch aandoende George, Henry
George, Henry (1839-1897) Amerikaans econoom en filosoof. Hield zich in zijn hoofdwerk 'Progress and poverty' (1879) vooral bezig met de inkomensverdeling, Georgiërs
Georgiërs Volk in Georgië, Iran en Turkije. Hun taal, het Georgisch behoort tot de Kaukasische talen. Christendom officiële godsdienst vanaf de 4e
gepen
gepen (geslacht Belone, orde koornaarvissen) Langgerekte vissen met even lange boven- als onderkaak, larven met kaken van ongelijke lengte. Skelet geplaatst kapitaal
geplaatst kapitaal In nv's en bv's het gedeelte van het maatschappelijk kapitaal dat aan aandeelhouders daadwerkelijk is uitgegeven. In de akte van gerechtelijk akkoord (België)
gerechtelijk akkoord (België) Akkoord tussen handelaar en schuldeisers ter voorkoming van faillissement. De wet stelt als voorwaarden dat het feit, Gerechtelijk Laboratorium
Gerechtelijk Laboratorium Onder het ministerie van Justitie ressorterend laboratorium, gevestigd te Rijswijk, waar ten behoeve van politie en justitie gerechtelijk vooronderzoek
gerechtelijk vooronderzoek Fase van strafprocedure die kan volgen na het opsporingsonderzoek. Het gerechtelijk vooronderzoek staat onder leiding Gerechtelijk Wetboek (België)
Gerechtelijk Wetboek (België) Wetboek van 1967, waarin het Belgisch burgerlijk procesrecht is neergelegd. Behandeld worden o.m. de rechterlijk
gerechtsauditeur
gerechtsauditeur Laagste en aanvangsrang bij de zittende magistratuur (rechters). Een gerechtsauditeur wordt toegevoegd aan de president van een gerechtshof (Nederland)
gerechtshof (Nederland) Rechtscollege, dat rechtspreekt in hoger beroep tegen vonnissen van de rechtbank in eerste aanleg. Er zijn 5 gerechtshoven: gerechtskosten
gerechtskosten De kosten van een (burgerlijk) proces minus het honorarium van de advocaat. Het hoofdbestanddeel vormen de griffierechten, de leges Gereformeerd Politiek Verbond
Gereformeerd Politiek Verbond (GPV) Nederlandse politieke partij. Het GPV werd in 1948 opgericht door vrijgemaakte gereformeerden die zich Gerets, Erik
Gerets, Erik (geb. 1954) Belgisch voetballer, kwam als verdediger 37 maal uit voor het Belgisch elftal, bijgenaamd de Rode Duivels. Hij speelde voor geriatrie
geriatrie Onderdeel van de geneeskunde dat zich bezighoudt met preventie, diagnostiek, behandeling en nazorg van ziekten en algemene ouderdomsverschijnselen gerontagogie
gerontagogie Deskundige begeleiding van doelbewuste veranderingen van bejaarden. De grondslagen en methodieken die voor deze begeleiding worden gerontocide
gerontocide Het doden van de bejaarden, meestal verklaard uit economische motieven. Werd in het verleden evenals kannibalisme en kindermoord gerontocratie
gerontocratie (Gr: geroon = grijsaard) Politieke structuur waarbinnen oude mensen de macht bezitten. Deze bestuursvorm is gebruikelijk bij primitieve gerontofilie
gerontofilie Een seksuele afwijking waarbij een sterke behoefte bestaat aan seksuele omgang met oude mensen.
gerontologie(k)
gerontologie(k) Wetenschap waarbinnen men verouderingsprocessen bestudeert, met name biologische en fysiologische veranderingen. De ouder wordende Gerulaitis, Vitas
Gerulaitis, Vitas (1954-1994) Amerikaans tennisser. Gerulaitis leerde tennissen van zijn vader, destijds nationaal kampioen van Litouwen. Hij werd Gesamthochschule
Gesamthochschule Duitse inrichting voor hoger onderwijs waarin een universiteit of technische hogeschool en verschillende hogere beroepsopleidingen geschillencommissie
geschillencommissie Commissie om geschillen uit de weg te ruimen. In een aantal branches van de detailhandel zijn geschillencommissies ingesteld Gesell, Arnold Lucius
Gesell, Arnold Lucius (1880-1961) Amerikaans kinderpsycholoog. Bestudeerde de lichamelijke en psychologische ontwikkeling van kinderen. Ontwik
Gesinnungsethik
Gesinnungsethik Begrip uit de politieke sociologie, ingevoerd door de Duitse socioloog Max Weber, samen met een tegenpool, de zgn. Verantwortungsethik. geslachtsdrift
geslachtsdrift Ook libido sexualis. Drijfveer tot seksueel gedrag. Het begrip geslachtsdrift wordt veel gebruikt in biologische en psychologische theorieën geslachtsidentiteit
geslachtsidentiteit (Eng: gender identity) De wijze waarop het eigen man- of vrouwzijn wordt beleefd. Dit gevoel ontstaat pas na het vierde levensjaar, geslachtsidentiteitsstoornis
geslachtsidentiteitsstoornis Een verwarring in de beleving van de geslachtsidentiteit. Vormen die voorkomen zijn: 1. Het individu beleeft zichzelf geslachtsrol
geslachtsrol (Eng: gender role) Het vertonen van gedrag dat hoort bij het eigen geslacht. In de westerse cultuur is de rol van vrouwen als moeder/verzorger gespleten persoonlijkheid
gespleten persoonlijkheid Een niet-wetenschappelijke aanduiding voor schizofrenie. Dit omdat bij schizofrenie het verband tussen denken en voelen
Gestaltpsychologie
Gestaltpsychologie Een stroming in de psychologie die vooral in de periode tussen de twee wereldoorlogen in Duitsland opgang maakte. Belangrijke Gestalttherapie
Gestalttherapie Vorm van psychotherapie, die in de jaren zestig vooral door de ideeën van de van oorsprong Duitse psychiater Frederick S. Perls (1893-Gestaltwetten
Gestaltwetten Een aantal generalisaties over de wijze waarop bij de menselijke waarneming een aantal losse elementen samengevoegd worden tot een gestandaardiseerde test
gestandaardiseerde test Een test waarbij de instructies door de proefleider strikt opgevolgd moeten worden. De bedoeling hiervan is dat het geen
gestort kapitaal
gestort kapitaal In nv's en bv's het gedeelte van het geplaatste kapitaal dat door de aandeelhouders daadwerkelijk aan de vennootschap is betaald. Het getijhaven
getijhaven (ook: open haven) Zeehaven die in open verbinding met de zee staat en daardoor onderhevig is aan getijverschillen. Bij te grote getijverschillen getrapte verkiezingen
getrapte verkiezingen Verkiezingen waarbij de leden van een vertegenwoordigend lichaam worden gekozen door de leden van een ander vertegenw
getto
getto (Ook: ghetto; It: jodenstaat) Oorspronkelijk een eiland in Venetië, waar sinds 1516 de joden woonden. In het algemeen een aparte, vaak afgesloten getuige
getuige 1. Iemand, die bij een handeling aanwezig is om later te kunnen bevestigen dat deze heeft plaatsgehad. Bij bepaalde rechtshandelingen is de getuige à charge
getuige à charge Getuige 'ten aanval', de getuige in een strafproces, die opgeroepen is op verzoek van het openbaar ministerie. Bij de vervolging van getuige à décharge
getuige à décharge Getuige 'ter verdediging', benaming voor de getuige in een strafproces, die opgeroepen is op verzoek van de verdachte.
getuigschrift
getuigschrift Door een werkgever afgegeven verklaring over de duur en de aard van de door een voormalige werknemer vervulde betrekking en (uitsluitend Geudeker, Christiaan Hendrik (Kick)
Geudeker, Christiaan Hendrik (Kick) (1901-1977) Nederlands sportjournalist, medewerker van o.a. Het Volk, De Telegraaf en de Arbeiderspers. gevalsbeschrijving
gevalsbeschrijving Ook case study, gevalsstudie. De beschrijving van één voorkomend geval. Bijvoorbeeld van één individu, één gezin of één organisatie. gevangenis
gevangenis Gebouw waarin de overheid mensen opsluit die in strijd zijn gekomen met de heersende (rechts)orde; in enge zin strafinrichting bestemd gevangenispsychologie
gevangenispsychologie Onderdeel van de psychologie dat gericht is op het psychologisch onderzoek en de behandeling van gevangenen. Hiertoe gevangenispsychose
gevangenispsychose Een psychose, die veroorzaakt is door het gaan naar, of het verblijf in een gevangenis. De symptomen zijn individueel verschillend. gevangenissociologie
gevangenissociologie Tak van de sociologie die zich bezighoudt met sociale processen binnen strafinrichtingen. Deze processen omvatten onder meer gevangenisstelsel
gevangenisstelsel Regime in de gevangenis, wijze waarop gevangenisstraf ten uitvoer wordt gelegd. Een van de oudste stelsels is het cellulaire (eenzame gevangenisstraf
gevangenisstraf Hoofdstraf, bestaande uit opsluiting in een strafinrichting. Gevangenisstraf kan alleen opgelegd worden als de verdachte een misdrijf gevarendriehoek
gevarendriehoek Rood reflecterende driehoek ter waarschuwing van achteropkomend verkeer. Elke auto, vrachtwagen enz. moet zijn uitgerust met gevoel (psychol.)
gevoel (psychol.) Onderdeel van een emotie of stemming. Kan ook betrekking hebben op het weten buiten verstandsoverwegingen om: Mijn gevoe
gevoeligheidskiem
gevoeligheidskiem (ontwikkelkiem) Gebiedje in een kristal van zilverzouten, dat ontstaat na sensibilisatie en rijping van een fotografische emulsie gevoelsintensiteit
gevoelsintensiteit Sterkte van sentimenten; voor sociaal-psychologen een vrij strategische variabele bij het duiden van menselijk gedrag. De gevoelsintensiteit gevolmachtigd minister
gevolmachtigd minister Lid van de ministerraad van het Koninkrijk der Nederlanden, aangewezen door de Nederlandse Antillen en Aruba. De kantore
gevonden voorwerpen
gevonden voorwerpen De artt. 5 en 6 van Boek 5 BW regelen de eigendom van gevonden voorwerpen en de rechten van de vinder. Deze wordt na gewaarborgd loon (België)
gewaarborgd loon (België) Term voor doorbetaling van loon voor periodes dat niet gewerkt wordt (sollicitatietijd tijdens opzegperiode, problemen gewasbescherming
gewasbescherming Bescherming van gewas tegen nadelige invloeden, werd vroeger gedaan door periodiek braak laten liggen van bouwland en af
geweerschieten
geweerschieten Een wedstrijdsport waarbij men met een geweer een zo hoog mogelijk aantal punten bij elkaar moet schieten op een schietschijf. Het gewenning
gewenning Aanpassing van een organisme aan een bepaalde prikkel, waardoor het op den duur minder heftig gaat reageren. Komt voor bij zintuigprikkeling gewest
gewest (België) Landstreek, deel van een staat. Bij de grondwetsherziening van 1970 werd vastgelegd dat België uit drie gewesten bestond: het Vlaamse, gewestelijke ontwikkelingsmaatschappij (België)
gewest Een bepaald gebied als gedeelte van een land, rijk of provincie. Zo bestond de Republiek der Verenigde Nederlanden uit zeven gewesten (Holland, gewest (België)
gewestelijke ontwikkelingsmaatschappij (België) (GOM) Belgisch publiekrechtelijk orgaan, opgericht in het kader van de wet op de planning en gewestvorming (recht)
gewestvorming (recht) Het tot stand brengen van een nieuwe bestuurslaag tussen gemeenten en provincie. In 1971 werd een ontwerp-Gewestwet inge
geweten
geweten Van geweten spreekt men wanneer het bewustzijn optreedt als beoordelende instantie die eigen voorgenomen of voltrokken daden van de m
gewichtheffen
gewichtheffen Een krachtsport waarbij men via trekken of stoten een aan een halter bevestigde reeks schijven moet optillen. De gewichtsklassen zijn: gewichtsverlies
gewichtsverlies Voortdurende afname van het lichaamsgewicht, in het medisch spraakgebruik worden hieronder alleen verstaan abnormale, niet door gewijde taal
gewijde taal Taal die bij godsdienstige plechtigheden gebruikt wordt. Zij verschilt meestal van de omgangstaal. Vaak bevat zij woorden die vele generaties gewijsde
gewijsde Gewezen (zaak). Een vonnis heeft kracht van gewijsde wanneer er niet meer tegenop kan worden gekomen door hoger beroep of een ander gewogen stemrecht
gewogen stemrecht Stemrecht waarbij rekening wordt gehouden met de verschillen in macht, rijkdom of bevolkingsgrootte van de stemgerechtigden. gewoonte
gewoonte (vast gedrag) Als partijen in een overeenkomst een bepaald punt niet geregeld hebben en op dat punt bestaat (in de betreffende branche) gewoontemisdadiger (België)
gewoontemisdadiger (België) Iemand die in de loop van 15 jaar ten minste drie misdrijven heeft gepleegd voor elk waarvan hij een gevangenisstraf gewoonterecht
gewoonterecht Recht, ontstaan door gewoonte. Op veel terreinen van het recht speelt de gewoonte een belangrijke rol, met name in het staatsrecht gezag
gezag Algemeen: overheid of overheidsdienaren ('het gezag'), soms dooreen gebruikt met macht; daarnaast gebruikt in de zin van aanzien op grond gezamenlijk aanbod (België)
gezamenlijk aanbod (België) Term voor een vorm van sales promotion, waarbij de consument als hij een artikel koopt, een ander artikel krijgt aangebo
gezel
gezel In het systeem van de gilden een ambachtsman die na voltooiing van zijn leertijd als knaap in dienst was van een meester. Vaak duurde het 10 gezinsgroep
gezinsgroep Groep in een orthopedagogische inrichting waarin kinderen van ongelijke leeftijd en verschillend geslacht zijn ondergebracht. De bedoeling gezinshereniging
gezinshereniging Het zich voegen van echtgenote en kinderen bij man en vader in het land waar deze werkzaam is. Was aanvankelijk de gedachte gezinstherapie
gezinstherapie Een uit de VS afkomstige therapievorm, waarbij de problemen van de cliënt besproken en behandeld worden in samenwerking met gezinsvervangende tehuizen
gezinsvervangende tehuizen Inrichtingen die dienen als verblijfsvoorziening voor bijvoorbeeld verstandelijk gehandicapten die overdag elders verbli
gezinsvoogd
gezinsvoogd Vrijwilliger of professionele hulpverlener, aangewezen door een gezinsvoogdij-instelling, die de ouders begeleidt bij de verzorging en gezinszorg
gezinszorg Vorm van maatschappelijk werk betreffende hulpverlening aan probleemgezinnen die door ziekte, of andere omstandigheden niet meer gezondheidscentrum
gezondheidscentrum Gebouw waarin meerdere diensten en hulpverleners (o.a. huisartsen, wijkverpleegkundigen, maatschappelijk werkenden, verl
gezondheidspsychologie
gezondheidspsychologie Tak van psychologie die zich bezig houdt met vraagstukken die raakvlakken hebben met het terrein van de lichamelijke gez
gezondheidsrecht
gezondheidsrecht Deel van het recht dat betrekking heeft op de gezondheidszorg. Men onderscheidt een aantal terreinen met als voornaamste de organisatie gezworene (België)
gezworene (België) Lid van de jury van een Belgisch assisenhof. Om de vier jaar wordt per provincie op basis van kieslijsten voor de parlementsverkiezingen GFT
g-factor De algemene of generale factor die de kern van intelligentie vormt. Charles Spearman (1863-1945) beschreef dit als het vermogen om relaties Haagse Post
GFT (groente-, fruit- en tuinafval) Organische fractie van het huishoudelijk afval, bestaande uit groente- en fruitresten, alsmede tuinafval. Wordt afzonderlijk Ghilzay
Ghilzay (Gilzay) Belangrijkste Pathanenstam in Afghanistan, in het gebied ten oosten van Kabul. Oorspronkelijk nomadische handelaars en veetelers, ghosthuwelijk
ghosthuwelijk (ghostmarriage, geesthuwelijk) Huwelijksvorm bij de Nuer (stam aan de Witte Nijl, Burundi), waarbij een ongetrouwd familielid van Gibraltar-kwestie
Gibraltar-kwestie Controverse tussen Groot-Brittannië en Spanje over de gewenste politieke status van de Britse kroonkolonie Gibraltar in het zuiden Giddings, Franklin Henry
Giddings, Franklin Henry (1855-1931) Toonaangevend pionier in de Amerikaanse sociologie, beïnvloed door Herbert Spencer en Auguste Comte. gids
gids Boek (ook persoon) als wegwijzer.
giek
giek 1. Lange roeisloep; de tweemansgiek heeft geen stuurman, de vier- en achtmansgiek wel. 2. Boom aan de onderzijde van het zeil bij zeilboten m
gierpont
gierpont Rivierpont waarbij voor de heen en weergaande beweging over de rivier gebruik wordt gemaakt van de stroomkracht van het rivierwater. Het Giffen-paradox
Giffen-paradox Afwijkend gedrag van het normale verschijnsel dat een stijging van de prijs leidt tot een daling van de gevraagde hoeveelheid (en omgekeerd). gijzeling
gijzeling Vrijheidsbeneming als dwangmiddel. 1. (burgerlijk procesrecht) Dwangmiddel tegen veroordeelden die niet aan (bepaalde) vonnissen willen Gil Robles y Quiñones, José Maria
Gil Robles y Quiñones, José Maria (1898-1975) Spaans politicus. Oprichter in 1931 van de Acción Popular en van de corporatistische beweging gildedwang
gildedwang Het door de overheid erkende monopolie van een gilde over de uitoefening van een bepaald ambacht in een stad. Middels de gildedwang gilden
gilden Ambachtelijke beroepsorganisaties in de West-Europese steden die in de Middeleeuwen een belangrijke sociaal-economische functie vervulden. Gilera
Gilera Italiaanse fabriek van motorfietsen, in 1909 als Moto Gilera door Giuseppe Gilera opgericht. Produceerde aanvankelijk eencilinder zijklepmotoren Gillot-procédé
Gillot-procédé Hoogdrukprocédé, uitgevonden door de Franse lithograaf Firmin Gillot (1820-1872), waarbij een ets of steendruk met behulp van een gin
gin (Engels) Heldere soort sterkedrank, gemaakt uit moutwijn, gedestilleerd met aromatische zaden (in ieder geval de jeneverbes) om een zuiver destillaat Gini, Corrado
Gini, Corrado (1884-1965) Italiaans statisticus, hoogleraar aan de universiteiten van Cagliari, Padua en Rome op verschillend terrein, onder andere Ginsberg, Morris
Ginsberg, Morris (1889-1970) Engels socioloog, beïnvloed door de evolutieleer, sterk psychologisch georiënteerd. Ginsberg gebruikte als eerste de giraal effectenverkeer
giraal effectenverkeer Effectenhandel waarbij de overdracht van de stukken plaatsvindt door administratieve overboeking, in Nederland mogelijk geworden giraal geld
giraal geld (abstract geld) Geld in niet-materiële vorm, tegenover chartaal geld (bankbiljetten en munten). Voorbeeld: rekening-courant bij een bank.
giro
giro (It.: kringloop) Betalingen die niet verricht worden door overdracht van munten en/of bankbiljetten, maar d.m.v. overboeking van geldtegoeden: Giro d'Italia
Giro d'Italia (Ronde van Italië) Italiaanse etappewedstrijd voor beroepswielrenners, voor het eerst gehouden in 1909 (winnaar Luigi Ganna) en opgezet Gisoe
Gisoe (Gisu) Stam in Kenia en Uganda. Het zijn voornamelijk landbouwers met bananen, maïs en gierst als hoofdproducten. Hun taal is het ulu-Gisu. Giudice, Filippo del
Giudice, Filippo del (1892-1961) Een Italiaans advocaat die in 1934 het fascisme ontvluchtte en in Engeland de filmmaatschappij Two Cities Films Gladio-affaire
Gladio-affaire Affaire in Italië rond het geheime NAVO-netwerk `Gladio' in oktober 1990. Naar aanleiding hiervan kwamen ook in andere NAVO-landen glasnost
glasnost (Russ: openbaarheid) Onderdeel van het in 1985 door partijleider en president Michail Gorbatsjov (geb. 1931) in de Sovjet-Unie ingevoerde glasvezelkabel
glasvezel, optische Vezel of dun staafje van speciaal doorzichtig glas, gebruikt voor de geleiding van licht. Licht dat onder een geschikte hoek de glasvezel Glauber, Johann Rudolph
glasvezelkabel Lichtgeleidende kabel met een glasvezelkern, waarmee veel hogere gegevensoverdrachtssnelheden zijn te bereiken dan met de conventionele glasvezeloptiek
glasvezeloptiek Optisch instrument voor het verkrijgen van afbeeldingen met een bundel optische glasvezels. Geeft een puntjespatroon, waarbij iedere glasvezel, optische
Glauber, Johann Rudolph (1604-1688) Duits chemicus, vestigde zich in 1648 in Amsterdam als apotheker. Trachtte bier en wijn op een industrieel Gleichschaltung
Gleichschaltung (Du: gelijkschakeling) Term voor het onderdrukken of onder regeringscontrole brengen van alle belangrijke maatschappelijke organisaties glijdende loonschaal
glijdende loonschaal (indexloon) Loonstelsel waarbij het indexcijfer van de lonen (mate van de loonsverhogingen) gekoppeld is aan een prijsindex globaal ecologisch model
globaal ecologisch model Model voor het ecologisch evalueren van ruimtelijke ontwikkelingen ten dienste van de besluitvorming.
glossatoren
glossatoren Italiaanse rechtsgeleerden uit de 12e en 13e eeuw die zich bezighielden met minutieuze uitleg van het Corpus Iuris Civilis. De resultaten Gluckman, Max
Gluckman, Max (1911-1975) Brits sociaal antropoloog; bekend om zijn studies van politieke en rechtssystemen bij stammen in Centraal-Afrika en
gluten
gluten Eiwithoudende kleefstof in granen die opzwelt in water. Gluten heeft een belangrijke invloed op de bakeigenschappen; tarwe dat relatief veel GMA
GMA Grand Masters Association, vakbond van schaakgrootmeesters, opgericht te Brussel in 1986. Eerste voorzitter was de Nederlander Bessel Kok.
gnomische teksten
gnomische teksten (Gr.: gnomè = mening) Deze behoren tot de didactische literatuur en de oudste geschreven teksten van een cultuur. Ze leggen wijsheid go
Go Ahead Eagles Voetbalclub uit Deventer, in 1971 als stichting ontstaan na de splitsing van het betaalde en amateurvoetbal van Go Ahead (opgericht Goddet, Jacques Jean François
go Spel voor twee personen (zwart en wit), gespeeld op een rechthoekig bord. Over het bord lopen in de lengte en de breedte 19 lijnen, op de snijpunten Go Ahead Eagles
Goddet, Jacques Jean François (geboren Parijs 21 juni 1905) Frans uitgever en sportjournalist, oprichter van het blad 'l'Equipe' (1946), waarin het godencultus
godencultus Het geheel van in een godsdienst aan god(en) gewijde riten en rituelen. In veel primitieve godsdiensten worden daarbij offerdieren aan godsdienstwetenschappen 2. godsdienstsociologie
godsdienst- Specialisme dat het sociale kader van religieuze verschijnselen onderzoekt, met onderwerpen als religieuze organisatie, kerkelijkheid, sociologie, historische
godsdienstwetenschappen 2. godsdienstsociologie De godsdienstsociologie is een deelwetenschap van de sociologie, met als object de godsdienst godsdienstwetenschappen 3. godsdientspsychologie
godsdienstwetenschappen 3. godsdientspsychologie Godsdienstpsychologie, een van de oudste specialisaties in de psychologie, is de wetenschap godslastering
godslastering Zich in het openbaar smalend uitlaten over God, op een manier die krenkend is voor godsdienstige gevoelens, hetzij mondeling, hetzij godsoordeel
godsoordeel Proef waardoor men in de Oudheid en in de Middeleeuwen de schuld of onschuld van een beklaagde door goddelijke tussenkomst trachtte goed koopmansgebruik
goed- en afkeuring Deze vormen van beloning en straf worden in de sociale wetenschappen gezien als belangrijke middelen tot sociale controle. In Goerdeler, Carl Friedrich
goed koopmansgebruik Algemene aanduiding voor de grondslagen voor de waardering van de activa en passiva en van de resultatenrekening. In de
goede diensten (volkenrecht)
goede diensten (volkenrecht) Een vorm van bemiddeling in een internationaal conflict, die bestaat uit het pogen van een onpartijdige regering of goede trouw
goede trouw Volgens art. 11 van Boek 3 BW is iemand te goeder trouw indien hij de feiten of het recht, waarop zijn goede trouw betrekking moet hebben, goede zeden
goede zeden Een handeling is in strijd met de goede zeden wanneer zij indruist tegen wat naar algemene overtuiging als fatsoenlijk moet worden beschouwd. goederen
goederen Volgens art. 1 van Boek 3 BW alle zaken en alle vermogensrechten. Zaken zijn de voor menselijke beheersing vatbare stoffelijke objecten. Goedhart, Frans Johannes
Goedhart, Frans Johannes (1904-1990) Nederlands journalist en politicus. Kort na het begin van de Duitse bezetting publiceerde Goedhart, onder goedkope vlag
goedkope vlag Scheepsnationaliteit die voordelig is voor de reder. Het is voor veel reders aantrekkelijk hun schepen te registreren in een land dat lage goed- en afkeuring
Goerdeler, Carl Friedrich (1884-1945) Duits econoom, jurist en verzetsman. Burgemeester van Leipzig (1930). Tevens van 1931-32 en 1934-35 rijkscom
Goerjaras
Goerjaras Groep Aziatische nomaden die ca. 550 in Noordwest-India een dynastie stichtte. Het hoogtepunt van de macht der G. viel in de 8e en 9e Goes, Adriaan van der
Goes, Adriaan van der (ca. 1495-1560) Landsadvocaat van Holland (1544-60) als opvolger van zijn vader Aert van der G. (1475-1545). Vervolgde Goethals, Raymond
Goethals, Raymond (geboren Vorst 1921) Belgisch voetbaltrainer, begon op 36-jarige bij Borgworm en ging twee jaar later naar Sint Truiden. In 1966 Goey, Ed de
Goey, Ed de (geboren Gouda 20 december 1966) Nederlands voetballer, kwam als doelverdediger 27 maal uit voor het Nederland elftal. Hij leek na Goffman, Erving
Goffman, Erving (1922-1982) Canadees socioloog. Beroemd door de theoretische studie: 'The presentation of self in everyday life' (1959), een geheel gokkers misvatting
gokkers misvatting (Eng: gamblers' fallacy) Het niet goed kunnen inschatten van kansen door mensen die gokken. Als er bijvoorbeeld met een munt Golden Four
Golden Four De grote internationale atletiekgala's van Berlijn, Brussel, Oslo en Zürich. Op deze wedstrijden verschijnt een groot deel van de wereldtop Golden Gloves
Golden Gloves (Gouden Handschoenen) Bokswedstrijd voor amateurs, in 1927 gesponsord door de New York Daily News (dat de naam bedacht) e
Goldenweisser, Alexander Alexandrovitsj
Goldenweisser, Alexander Alexandrovitsj (1880-1940) Amerikaans antropoloog, die het begrip 'beperkte mogelijkheden' in de antropologie introduceerde Goldsmith, James
Goldsmith, James (1933-1997) Frans-Brits ondernemer. Goldsmith, een van de rijkste mensen ter wereld, was gespecialiseerd in het opkopen van Goldthorpe, John H.
Goldthorpe, John H. Engels socioloog, vooral bekend als auteur - samen met enige medewerkers - van de driedelige studie 'The affluent worker' (1968-golf (sport)
golf (sport) Een buitensport waarbij men een golfbal (diameter van 4,2 cm en een gewicht van 46 gram) met behulp van een club in zo weinig mogelijk golfgeleider
golfgeleider Apparaat waarin hoogfrequente elektromagnetische golven kunnen worden voortgeleid door een nietgeleidende stof die begrensd wordt gondel
gondel Smal platboomd vaartuig, 10-13 m lang, vooral bekend uit Venetië. Aan de voorsteven voorzien van een rechtop stekend ornament in de vorm Gontsjarenko, Oleg Georgievitsj
Gontsjarenko, Oleg Georgievitsj (1931-1986) Russisch schaatser. Eerste Russische schaatser, die het wereldkampioen snelschaatsen won, waarbij Goodenough, Florence Laura
Goodenough, Florence Laura (1886-1959) Amerikaans psychologe. Goodenough hield zich bezig met kinderpsychologie en het ontwerpen van intelligentiet
Goodenough, Ward Hunt
Goodenough, Ward Hunt (geb. 1919) Amerikaans antropoloog; bekend door zijn baanbrekend werk bij de ontwikkeling van de componentenanalyse goodwill
goodwill (Eng.: welwillendheid) Onstoffelijk vermogensbestanddeel van een onderneming, gevormd door factoren als bekendheid, goede reputatie, Goody, John Rankine
Goody, John Rankine (geb. 1919) Brits antropoloog, hoogleraar te Cambridge (1973-1984). Verrichtte veel veldwerk bij Afrikaanse stammen en b
Gordon Bennett-ballonwedstrijd
Gordon Bennett-ballonwedstrijd (James Gordon Bennett International Balloon Race Trophy) Prestigieuze ballonwedstrijd met als inzet een trofee Gorgonzola
Gorgonzola Stad in de Italiaanse regio Lombardia, 18 km ten noordoosten van Milaan; ca. 15.000 inw. Bekend om zijn gelijknamige kaas (van de koe, gort
gort Gepelde gerst. Gebruikt in pap en andere gerechten die niet tot een stevige massa gebakken hoeven te worden, wat niet mogelijk is omdat gerst Gosplan
Gosplan Staatscomité voor economische planning in de Sovjet-Unie, ingesteld in 1928 door Jozef Stalin (1879-1953) die tot doel had een snelle ontwikkeling Gossen, Hermann Heinrich
Gossen, Hermann Heinrich (1810-1858) Duits econoom, voorloper van de Grensnutschool. Hoofdwerk: 'Entwicklung der Gesetze des menschlichen gouddekking
gouddekking Hoeveelheid goud en deviezen die de centrale bank moet aanhouden ter dekking van de uitgegeven bankbiljettenhoeveelheid.
gouden handdruk
gouden handdruk Schadeloosstelling bij ontslag in de vorm van bijv. één of meer jaren salaris. Indien de kantonrechter beslist tot ontbinding van de Gouden Koets
Gouden Koets Koets van verguld hout, door de burgerij van Amsterdam geschonken aan koningin Wilhelmina ter gelegenheid van haar inhuldiging gouden rijder
gouden rijder Algemeen gangbare benaming voor de sinds 1606 geslagen gouden munt waarop aan de voorzijde een ruiter met daaronder het provinciale Gouden Schoen
Gouden Schoen Trofee die wordt toegekend aan degene die door zijn collega's gekozen wordt tot beste voetballer van het jaar. België 1954 Rik Coppens gouden standaard
gouden standaard Vaste wisselkoers tussen een munteenheid en goud. De werking van het stelsel berust op twee voorwaarden: vrije inwisselbaarheid gouden tienguldenstuk
gouden tienguldenstuk (gouden tientje) Nederlandse standpenning uit 1816, die in 1948 officieel is afgeschaft. Hetzelfde geldt voor het gouden vijfguld
goudgerande waarde
goudgerande waarde Aanduiding van de kwaliteit van effecten: vooral obligaties die solide zijn wat de rentebetalingen en de aflossing tegen nominale goudpariteit
goudpariteit (muntpariteit) Vaste waardeverhouding tussen valuta die op de gouden standaard gebaseerd waren. Ieder land bepaalde hoeveel goud de goudreserve
goudreserve Goudvoorraad (+ deviezenvoorraad) die de centrale bank van een land bezit om te kunnen voldoen aan de verplichtingen voortvloeiende Goudse pijpen
Goudse pijpen (gouwenaars) Tabakspijpen die door in 1617 uitgeweken Engelsen voor het eerst in Gouda werden gemaakt. Vervaardigd van witbakkende goudwisselstandaard
goudwisselstandaard Geldstelsel waarbij de waarde van iedere valuta in een vaste verhouding stond tot de waarde van de dollar (na WO II, vóór W
Gough, Kathleen
Gough, Kathleen (geb. 1925) Amerikaans antropologe; vooral bekend door haar onderzoek naar matrilineale afstammingsgroepen, onder andere bij Gouldner, Alvin Ward
Gouldner, Alvin Ward (1920-1980) Amerikaans socioloog. Als leerling van Robert Merton afkomstig uit de functionalistische stroming in de sociologie; gouverneur (België)
gouverneur (België) Hoofd van het provinciebestuur en tevens vertegenwoordiger van de regering in de provincie. Hij is geen lid van de provincieraad gouverneur (Nederland)
gouverneur (Nederland) 1. Benaming voor de vertegenwoordiger van de koningin in de Nederlandse Antillen en Aruba. 2. Oude benaming van commissaris gouverneursopvoeding
gouverneursopvoeding Vorm van huisonderricht waarbij een door een particulier aangestelde en betaalde leraar, gouverneur of gouvernante de kinderen GPALS
GPALS (Global Protection Against Limited Strikes) In 1991 door de Amerikaanse president Bush gelanceerd initiatief dat voorziet in de ontwikkeling GPS (navigatie)
GPS (navigatie) (Global Positioning System) Plaatsbepalingssysteem met behulp van 24 NAVSTAR-satellieten, die op een hoogte van 20.000 km graadklas
graadklas In België een klas met leerlingen in het lager onderwijs uit verschillende leerjaren, maar wel behorend tot dezelfde graad. Het lager onderwijs graaf
graaf Oorspronkelijk een ambtenaar in het Frankische Rijk die de rechterlijke en militaire macht uitoefende in zijn graafschap. In de regel had hij een Graaff, Bart de
Graaff, Bart de (geb. 1967) Nederlands televisiepresentator. De Graaff kreeg landelijke bekendheid met zijn optreden in een STER-spotje voor koekjes. Graafschap, De
Graafschap, De Voetbalclub uit Doetinchem, opgericht in 1954, begon in de wilde Nederlandse Beroeps Voetbal Bond (NBVB), later opgegaan in graan
graan Verzamelnaam voor gewassen (tarwe, maïs, gerst, haver, rogge, rijst, gierst) die door selectie en veredeling zijn ontstaan uit wilde grassen (grassenfamilie). graanvrucht
graanvrucht Droge, eenzadige, niet openspringende vrucht waarbij vruchtwand en zaadhuid met elkaar zijn vergroeid. Kenmerkend voor de grassenfamilie
Grabbe, Christian Dietrich
Grabbe, Christian Dietrich (1801-1836) Duits schrijver, studeerde rechten in Leipzig en Berlijn, in welke laatste stad hij omging met Heinrich Hein
gradatie
gradatie Mate waarin lichtverschillen door een fotografisch materiaal worden omgezet in zwartingsverschillen. Vast te leggen door de helling van de Graebner, Fritz
Graebner, Fritz (1877-1934) Duits etnoloog en cultuurhistoricus; was een van de leidinggevende figuren van de zgn. Kulturkreislehre, die tot circa grafologie
Graf, Stefanie Maria (Steffi) (geboren Brühl 14 juni 1969) Duits tennisster, brak in 1987 definitief door in het vrouwentennis door haar zege op Marti
grafologie De wetenschap die aan de hand van iemands handschrift, zijn aanleg en karakter bepaalt. In de jaren vijftig maakten de meeste Nederlandse Graf, Stefanie Maria (Steffi)
grammatica (psychol.)
grammatica (psychol.) (spraakkunst) De taalregels die te zamen de mogelijke zinnen van een taal beschrijven. Zinnen die volgens de omschrijving grammatica, transformationeel-generatieve
grammatica, transformationeel-generatieve Een methode van taalbeschrijving die is ontwikkeld door Noam Chomsky en zijn medewerkers. De Grand Challenge Cup
Grand Challenge Cup Wisseltrofee van de jaarlijkse roeiwedstrijden voor achten, onderdeel van de Henley Royal Regatta, ingesteld in 1839. De wedstrijd Grand Marnier
Grand Marnier Franse likeur op cognacbasis, gemaakt van sinaasappels of citroenen.
Grand National
Grand National Een steeple chase, gehouden op de baan van Aintree bij Liverpool. De wedstrijd staat open voor paarden die minimaal zes jaar oud Grand Prix des Nations
Grand Prix des Nations Individuele tijdrit voor beroepswielrenners, voor het eerst gehouden in 1932. Tot 1955 ging de Grand Prix des Nations ov
Grand Prix-race
Grand Prix-race De belangrijkste in een land gehouden internationale snelheidswedstrijd, bijv. in de autosport (formule 1-wagens) en de motorsport, Grand Slam
Grand Slam Het in één seizoen behalen van de overwinning in de Open Kampioenschappen van Australië, Frankrijk (op Roland Garros), Engeland grand tour
grand tour Een rondreis langs de cultuurmonumenten van Europa zoals jonge leden van de Britse, en later ook de Amerikaanse elite die maakten. De Granet, Marcel
Granet, Marcel (1884-1940) Frans sinoloog met een sterk sociologische oriëntatie. Deze bleek vooral uit zijn pogingen om de voor het oude China
grapefruit
grapefruit (Citrus paradisi, wijnruitfamilie; pompelmoes) Boom (4,5-6 m hoog) en vrucht waarschijnlijk afkomstig uit West-Indië (Jamaica). Dicht grappa
grappa Italiaans, meestal kleurloos destillaat, gemaakt uit druiveschillen en -pitten, die men laat gisten.
Gras, Norman Scott Brien (1884-1956) Canadees economisch historicus, vanaf 1927 hoogleraar aan de Graduate School of Business Administration, gratie
grasbaanrace
grasbaanrace Een onderdeel van de motorsport, gehouden op een ovaalvormige grasbaan met een lengte van 400 tot 600 m. Aan elke heat, verdeeld graslinnen
graslinnen 1. Sterk geappreteerd katoenen weefsel in platbinding. Werd vroeger op grasvelden gebleekt, tegenwoordig kunstmatig. 2. Vrij kostbaar, Gras, Norman Scott Brien
gratie Kwijtschelding, vermindering of verwisseling van een bij rechterlijk vonnis opgelegde straf. Veroordeelden kunnen om gratie verzoeken als het grauw
grauw Minachtende naam voor de onderste laag van het proletariaat in de Nederlanden. Het grauw moest zich met bedelarij en roof in leven zien te Graziano, Rocky
Graziano, Rocky (New York 1 januari 1922-New York 22 mei 1990) Amerikaans bokser. Graziano werd in een New Yorkse achterbuurt geboren al
Great Basin-Indianen
Great Basin-Indianen Noord-Amerikaanse Indianenstammen die in en om het woestijnachtige Grote Bekken (Great Basin) in Nevada en omringende Greenberg, Joseph Harold
Greenberg, Joseph Harold (geb. 1915) Amerikaans antropoloog en linguïst. Deed onderzoek naar de verwantschap van Afrikaanse, Zuid-Amerikaanse Greenpeace Foundation
Greenpeace Foundation Actieve milieu-organisatie, opgericht in 1970 in de Verenigde Staten met als doel de voorkoming van de uitroeiing van wa
grendelprocedure (België)
grendelprocedure (België) Bijzondere wijze van stemming in het Belgische parlement, vereist bij sommige wetten die betrekking hebben op de verhoud
grens
grens Afbakening van grondgebied. Een grens kan gevormd worden door bijv. de kustlijn of een rivier (natuurlijke grens), door bijv. grenspalen (kunstmatige grensmoraal
grensmoraal Term van de Duitse socioloog Goetz Brief (geb. 1889), die er de neiging van ondernemers en vakbonden mee omschreef om slechts het grensnut
grensnut Nut van de laatst toegevoegde of onttrokken hoeveelheid van een goed. Bijv. een tweede gebakje smaakt minder dan het eerste, enz.: het grensnut Gresham, Thomas
Gresham, Thomas (1519-1579) Engels koopman en financier, een vroege mercantilist. Aan hem wordt toegeschreven de wet van Gresham.: 'Bad money Gresham, wet van
Gresham, wet van Een door de Engelse koopman en financier Thomas Gresham (1519-1579) ontwikkelde economische wet, samengevat in het adagi
Gretzky, Wayne
Gretzky, Wayne (geboren Brantford 26 januari 1961) Amerikaans ijshockeyspeler, werd wegens zijn fantastische spel op zestienjarige leeftijd 'the great Gribaldy, Jean de
Gribaldy, Jean de (1922-1987) Frans wielerploegleider. In 1947 werd Jean de Gribaldy als wielrenner tweede tijdens het Franse kampioenschap, maar Grieks-Romeins worstelen
Grieks-Romeins worstelen Een wedstrijdcategorie waarbij de worstelaar worpen en grepen uitvoert op een lichaamsdeel boven de heupen.
grietenij
grietenij Van de 13e tot de 19e eeuw de naam van de plattelandsdistricten in Friesland. Bestuur en rechtspraak werden er uitgeoefend door een grietman grietman
grietman Rechter en bestuurder van een Friese grietenij. Oorspronkelijke betekenis: aanklager (grêta = aanspreken). Werd jaarlijks volgens een toerbeurtsysteem griffie
griffie Secretariaat van o.m. rechterlijke en wetgevende colleges.
grijze lijst (milieu)
grijze lijst (milieu) Internationale lijst van gevaarlijke chemische stoffen waarvan de lozingen moeten worden beperkt. De lijst bevat de stoffen waarvoor grijze lijst (recht)
grijze lijst (recht) Lijst (opgenomen in art. 237 van Boek 6 BW) van onredelijk bezwarende bedingen die kunnen vóórkomen in algemene voorwaar
grillproces
grillproces Amerikaans equivalent van nijptangverhoor (to grill = roosteren), meer in het bijzonder in de betekenis van de nauwgezette, zij het soms Grinten, W.C.L. van der
Grinten, W.C.L. van der (1913-1994) Nederlands jurist en politicus. Van der Grinten studeerde rechten in Nijmegen, waar hij in 1937 promoveerde
Grisham, John
Grisham, John (geb. 1955) Amerikaans jurist en bestsellerauteur. Geboren als zoon van een rondtrekkende bouwvakker, begon hij in 1981 aan een
Groene Amsterdammer, De
Groene Amsterdammer, De Politiek links georiënteerd, onafhankelijk opinieweekblad, opgericht in 1877 onder de naam De Amsterdammer, Weekblad groene kaart
groene kaart Internationaal document waaruit blijkt dat de eigenaar of houder van een motorrijtuig WA-verzekerd is. Het bij zich hebben van de groene groene trui
groene trui Shirt, gedragen door de leider van het puntenklassement van de Tour de France. Dit klassement is gebaseerd op de plaats waarop een renner Groenendaal, Richard
Groenendaal, Richard (geb. 1971) Nederlands wielrenner, gespecialiseerd in veldrijden en mountain bike. Groenendaal behaalde zijn eerste internationale GroenLinks
GroenLinks Nederlandse politieke partij. GroenLinks ontstond op 24 november 1990 uit een fusie van CPN, PPR, PSP en EVP. De voor de kleinere groente
groente Planten of delen daarvan die een onmisbaar deel uitmaken van het menu, want ze zijn meestal rijk aan mineralen (o.a. ijzer en kalk) en vitaminen. groep
groep Algemene aanduiding voor alle sociale eenheden of samenlevingsvormen; voor een aantal mensen die bij elkaar horen of op één of andere manier Groep van 77
Groep van 77 Sinds de oprichting in 1964 de aanduiding voor de groep ontwikkelingslanden die gezamenlijk optreden tijdens internationale conferenties Groep van Brugge
Groep van Brugge Groep van Britse, voornamelijk Conservatieve, parlementsleden die tegen verdere politieke integratie van de Europese Unie zijn. Groep van Vierentwintig
Groep van Vierentwintig (Groep van 24) De vierentwintig (rijke) Westerse industrielanden die aangesloten zijn bij de Organisatie voor Economisch
groep, anonieme Groep waarvan de leden elkaar niet als individu herkennen. Men onderscheidt open en gesloten groepen.
groep, corporatieve
groep, corporatieve Groep waarvan de leden bepaalde rechten, plichten, bezittingen (bijvoorbeeld land of werktuigen) en/of functies gemeenschappelijk groep, geïndividualiseerde
groep, geïndividualiseerde Groep waarvan de leden elkaar als individu herkennen. Bijna altijd is er een rangorde binnen de g. en worden dieren die
groep, gesloten anonieme
groep, gesloten anonieme Anonieme groep waarin de leden elkaar herkennen als tot de groep behorend. Bij dieren is dit bijna altijd het geval door
groep, open anonieme
groep, open anonieme Anonieme groep waarvan de leden elkaar niet herkennen als tot de groep behorend. Dieren kunnen zich zonder problemen groetceremonie
groepsdenken
groepsdenken Het verschijnsel dat een groep tot geheel verkeerde conclusies komt. Verantwoordelijk hiervoor is de interne dynamiek van groepen. groepsdynamica
groepsdynamica 1. De interactie (wisselwerking) tussen mensen in groepen van tenminste twee en ten hoogste twintig leden die elkaar kennen. 2. groepsgeest
groepsgeest Ook esprit de corps, groepsbewustzijn. Het idee van leden van een groep dat zij bij elkaar horen, een gemeenschappelijk doel nastreven, groepshuwelijk
groepshuwelijk Cultureel-antropologische term voor een (weinig voorkomende) huwelijksvorm, waarbij twee of meer mannen getrouwd zijn met twee groepsinterview
groepsinterview Sociaal-wetenschappelijke, ook bij marktonderzoek gebruikte, techniek van informatieverzameling, waarbij vragen worden voorgelegd groepspersoonlijkheid
groepspersoonlijkheid Cultureel-antropologische term voor een persoonlijkheidstype dat kenmerkend is voor alle leden van een bepaalde groep. G
groepstest
groepstest Ook collectieve test. Een test die aan meerdere personen tegelijk afgenomen kan worden, bijvoorbeeld door een leerkracht. Het voordeel groepstherapie
groepstherapie Technieken en methoden om mensen die met emotionele problemen kampen samen met anderen te behandelen. De term werd voor
groepswerk
groepswerk Technieken die als doel hebben om kleine groepen en daarmee de groepsleden beter te doen functioneren, o.a. in het maatschappelijk werk, groep, anonieme
groetceremonie Ritueel dat de leden van een paar, of van een grotere sociale groep, na een scheiding tegenover elkaar uitvoeren. Te beschouwen als Gronchi, Giovanni
Gronchi, Giovanni (1887-1978) Italiaans econoom, jurist en politicus, met De Gasperi een van de oprichters van de Partito Populare, voorloopster grondgebied
grondgebied (territoir) Gebied waarover een staat (of deel van een staat) rechtsmacht heeft.
Grondkamer
Grondkamer Overheidsinstelling belast met het onderzoek en de beoordeling van pachtovereenkomsten. Er is een Grondkamer in elke provincie. Pa
grondontsmetting
grondontsmetting Het behandelen van bouwland met een biocide ter bestrijding van bodemorganismen die plantenziekten veroorzaken (o.a. draadwormen grondprijsmechanisme
grondprijsmechanisme Verschijnsel dat activiteiten alleen op die plaatsen aanwezig kunnen zijn, waar ze de grondprijs kunnen betalen. Op deze wijze grondrechten
grondrechten In een grondwet opgenomen rechten van burgers tegenover de staat. Er zijn twee typen: De klassieke grondrechten zijn over het algemeen grondrente
grondrente Beloning van de productiefactor grond in het productieproces: niet alleen de bodem, maar ook natuurlijke hulpbronnen als aardgas, enz. Grondwaterbeschermingsgebied
Grondwaterbeschermingsgebied Gebied waarin de kwaliteit van het grondwater bijzondere bescherming behoeft.
grondwaterverontreiniging
grondwaterverontreiniging Verontreiniging van grondwater. Dit moet zoveel mogelijk beperkt worden, omdat grondwater bijna altijd weer als oppervla
grondwet
grondwet Wet waarin de grondslagen van de staatsinrichting en de rechtsorde van een land zijn neergelegd. De eerste 'echte' grondwet kwam in 1787 grondwetsherziening
grondwetsherziening In veel landen is de Grondwet moeilijker te wijzigen dan een gewone wet. In Nederland moeten de voorgestelde wijzigingen
Groningen, FC
Groningen, FC Voetbalclub uit Groningen, in 1971 als stichting ontstaan uit GVAV (opgericht in 1921, het voormalige GVAV-Rapiditas). Terrein: Groninger Intelligentie Test
Groninger Intelligentie Test (GIT) Een intelligentietest die individueel afgenomen moet worden. De GIT schetst een breed beeld van de intelligentie.
Grontmij
Grontmij In 1915 opgericht landbouwtechnisch ingenieursbureau in De Bilt dat zich bezighoudt met de algehele landinrichting. Samen met de Koninklijke groot
groot (Lat.: grossus, Fr.: gros = dik, groot) Benaming van grotere zilveren munten, voor het eerst geslagen in Italië (eerste helft 13e eeuw, in Frankrijk grootboek
Groot, Adriaan Dingeman de (geb. 1914) Nederlands psycholoog, hoogleraar toegepaste psychologie en methodologie te Amsterdam (1950-79). Bekend Groot, Hendrik (Henk)
Groot, Hendrik (Henk) (geboren 29 juni 1932) Nederlands voetballer, kwam als voorhoedespeler 39 maal uit voor het Nederlands elftal. Speelde resp. Groot, Hugo de
Groot, Hugo de (Grotius; 1583-1645) Nederlands rechtsgeleerde, belangrijk grondlegger van het volkenrecht. Zijn eerste geschrift op dit terrein was
grootboek Boekhoudkundige term voor een verzameling rekeningen waarop de verschillende bezittingen, schulden en het vermogen van een bedrijf Grootboeken van de Nationale Schuld
Grootboeken van de Nationale Schuld (GNS) Register waarin de schuldeisers van de Nederlandse staat zijn ingeschreven voor het bedrag van hun grootgrondbezit
grootgrondbezit Verschijnsel dat een klein aantal personen eigenaar is van een groot deel van de grond. Het monopolie van dit belangrijke productiemiddel groothandel
groothandel Onderneming die goederen die niet in eigen bedrijf zijn vervaardigd, verhandelt aan handelaren of aan ondernemers die deze goederen grootheidswaan
grootheidswaan Ook megalomanie. Een ernstig geval van zelfoverschatting, waarbij iemand zichzelf te veel macht en invloed toekent. Klassiek is de groothoeklens
groothoeklens Objectief met een grote beeldhoek (meer dan ca. 60°), maar met weinig of geen vertekening. In de fotografie zijn groothoeklenzen met grootteconstantie
grootteconstantie Het verschijnsel dat objecten die we zien, ervaren worden als van een constante grootte. Dit ongeacht de afstand tot dat voorwerp grootwinkelbedrijf
grootwinkelbedrijf Aanduiding voor verschillende soorten detailhandelsondernemingen, zoals grootfiliaalbedrijven, warenhuizen, grote speciaalzaken, Groot, Adriaan Dingeman de
groschen
groschen (Lat.: grossus = groot) Duitse zilveren munt, komt overeen met de Nederlandse groot. Verdrong in de Middeleeuwen de Pfennig als betaalmiddel. grosse
grosse Eerste afschrift van vonnis of authentieke akte.
grossier
grossier Verdelende (distribuerende) groothandelaar; zorgt dat goederen de detaillist bereiken.
Grossmann, David
Grossmann, David (geb. 1954) Israëlische auteur en radiojournalist, bekend geworden door zijn romans die de geschiedenis van het land weerspiegelen. Grote Herfstprijs
Grote Herfstprijs Wielerwedstrijd voor beroepsrenners, behorend tot de najaarsklassiekers. Als Parijs-Tours voor het eerst in 1896 en sinds 1906 ja
Grote Prijs der Lage Landen
Grote Prijs der Lage Landen Jaarlijkse draverij in Nederland, over een afstand van 2600 m. De wedstrijd werd voor het eerst gehouden in 1954 en Grote Raad van Mechelen
Grote Raad van Mechelen Hoogste gerechtshof in de Nederlanden, opgericht in 1504. Het bestond uit een voorzitter en 14 tot 16 raadsleden, was grote traditie/kleine traditie
grote traditie/kleine traditie Door de antrolopoog Redfield gebruikte termen om twee lagen van de cultuur in complexe maatschappijen aan te duiden. grote vertellingen
grote vertellingen Bij Noord-Amerikaanse Indianen voorkomende volksverhalen, waarvan het vertellen vaak een hele dag duurt. Zij gaan meestal over gruit
gruit Kruidenmengsel dat het bier zijn bittere smaak gaf voordat het in ca. 1500 door hop werd verdrongen. De samenstelling is niet goed meer bekend. Grundlagenvertrag
Grundlagenvertrag Verdrag tussen het toenmalige Oost-Duitsland (DDR) en de Bondsrepubliek, gesloten in 1972, waarbij beide staten elkaar staatsrechtelijk Grundtvig, Nicolai Frederik Severin
Grundtvig, Nicolai Frederik Severin (1783-1872) Deens predikant, vanaf 1839 te Kopenhagen. Tevens literator en opvoeder met grote nationale invloed. Gruyères
Gruyères (Du.: Greyerz) Stad in het Zwitserse kanton Fribourg, in het dal van de Saane, op een hoogte van 830 m; ca. 1500 inw. Toerisme en veeteelt: GSM
GSM (Global System for Mobile Communication) Nu nog Europees, maar in de toekomst wereldwijd digitaal telefoonnet voor mobiele communicatie. Guanchen
Guanchen Oorspronkelijke bewoners van de Canarische eilanden. Ontdekt in de 15e eeuw door de Spanjaarden, die hen grotendeels uitroeiden. Hadden Guaraní
Guaraní Indianenvolk in Oost-Paraguay en aangrenzende gebieden in Brazilië en Argentinië. Van oorsprong oerwoudbewoners die landbouw met behulp Guaymi
Guaymi Indianenvolk in West-Panamá. De noordelijke Guaymi zijn oerwoudbewoners en leven van jacht, verzamelen en landbouw. De zuidelijke Guaymi Gucci, Aldo
Gucci, Aldo (1905-1990) Italiaans ondernemer. Als oudste zoon nam Gucci het modebedrijf over dat zijn vader, Guccio Gucci, in 1904 was begonnen Guilford, Joy Paul
Guilford, Joy Paul (geb. 1897) Amerikaans psycholoog; grondlegger van de Amerikaanse psychometrie. Ontwikkelde intelligentiemodel met 120 factoren; guillotine
guillotine Apparaat waarin met behulp van een valbijl mensen werden onthoofd. Stammend uit de 13e eeuw werd het apparaat in de 18e eeuw verbeterd gulden
gulden Nederlandse munteenheid, vroeger naam van een aantal Europese munten. Voor het eerst geslagen in Florence (1256, florijn), eerst van goud Gullit, Ruud
Gullit, Ruud (eig. Ruud Dil; geb. 1962) Nederlands voetballer, kwam via Meerboys en DWS terecht bij Haarlem, waar hij op 16-jarige leeftijd debuteerde gunboat-diplomacy
gunboat-diplomacy Naam van een politiek die inhoudt dat een mogendheid met behulp van zijn oorlogsvloot de eigen politieke doelstellingen kracht Gunning Wzn, Johan Hermanus
Gunning Wzn, Johan Hermanus (1859-1951) Nederlands pedagoog en classicus; een van de grondleggers van de universitaire discipline 'pedagogiek' Gunning, Christiaan Pieter
Gunning, Christiaan Pieter (geb. 1886) Nederlands pedagoog en classicus. Zoon van de pedagoog Johannes Hermanus Gunning (1859-1951). IJveraar Gunther, John
Gunther, John (1901-1970) Amerikaans journalist. Vanaf 1922 als buitenlands correspondent verbonden aan de Chicago Daily News. Schreef belangrijke Gurung
Gurung Volk in Nepal, woonachtig in het gebied ten zuiden van de Annapurna. Bedrijven veeteelt en landbouw (maïs, gierst en rijst). Spreken een Sinotibetaanse Gurvitch, Georges
Gurvitch, Georges (1894-1965) Frans socioloog. Theoreticus van een meerdimensionale benadering van de sociale werkelijkheid, waarin micro-sociologische Gutenberg, Johann
Gutenberg, Johann (ca. 1400-1468) Duits drukker, die algemeen als uitvinder van de boekdrukkunst wordt beschouwd. Hij was werkzaam te Straatsburg Guys, Constantin Ernest Adolphe Hyacinthe
Guys, Constantin Ernest Adolphe Hyacinthe (1805-1892) Frans tekenaar en journalist, begon zijn loopbaan als tekenaar van oorlogsreportages. Gyarmati, Dezso
Gyarmati, Dezso (geboren 1927) Hongaars waterpoloër, kwam uit op vijf Olympische Spelen en behaalde met zijn ploeg evenzoveel medailles. Hij Gymnaestrada
Gymnaestrada Een vierjaarlijks internationaal gehouden turn- en gymnastiekfestival, waar alle onderdelen van het turnen worden gedemonstreerd. gymnasium
gymnasium In de Oudheid benaming voor een school voor lichamelijke opvoeding. Met hun zuilengangen werden gymnasia naderhand geliefde pla
Haag, FC Den Voetbalclub uit Den Haag, in 1971 opgericht als stichting uit een fusie tussen ADO (werd in 1942 en 1943 landskampioen, in 1968 haal
Haagse Post (HP) Voormalig Nederlands algemeen onafhankelijk opinieweekblad, opgericht in 1913 door S.F. van Oss. Het maakte in de jaren zestig Haag, FC Den
haal (heugel) IJzeren staaf of ketting met haak waaraan een ketel boven een vuur werd gehangen. De haal vervulde een belangrijke rol bij inwijdingsgebruiken Haan, Arend (Arie)
Haan, Arend (Arie) (geboren Winschoten 16 november 1948) Nederlands voetballer, kwam als middenvelder 35 maal uit voor het Nederlands elfta
Haarhuis, Paul
Haarhuis, Paul (geb. 1966) Nederlands tennisser, vormt met Jacco Eltingh een der sterkste dubbels ter wereld. Zij veroverden in 1993 de wereldtitel, Haarlem, HFC
Haarlem, HFC Voetbalclub uit Haarlem, als Haarlemsche Football Club opgericht in 1899. Terrein: Haarlemstadion, met accommodatie voor 18.000 Haavelmo, Trygve
Haavelmo, Trygve (geb. 1911) Noors econoom, een van de grondleggers van de moderne econometrie, vanaf 1948 hoogleraar aan de universiteit van habeas corpus
Habeas Corpus Act Engelse wet van 1679, die bepaalde dat onderdanen niet gevangen genomen of gehouden konden worden zonder voorafgaand Habermas, Jürgen
habeas corpus Bevelschrift dat een gevangene voor de rechter moet worden gebracht ten einde de wettigheid van zijn vrijheidsberoving vast te stellen. Habeas Corpus Act
Habermas, Jürgen (geb. 1929) Duits socioloog die zich vooral heeft beziggehouden met de verhouding tussen `Theorie und Praxis' - d.w.z. tussen habit
habit (lett: gewoonte) Binnen het behaviorisme de combinatie van een stimulus en de erdoor opgeroepen reactie. De bestudering van de vorming van habituatie
habituatie Een vorm van gewenning aan omstandigheden, die haar oorsprong vindt in de hogere delen van het zenuwstelsel. Een constante prikkeling hacienda
hacienda (ook: fazenda) Groot commercieel landbouwbedrijf in Latijns Amerika. De hacienda heeft veel overeenkomsten met de plantage: het bedrijf Haesaert, Jean Polydore Julien Coralie
Haesaert, Jean Polydore Julien Coralie (1892-1976) Belgisch socioloog en jurist; stichter van het Seminarie voor Theoretische en Toegepaste Sociologie Haidukken
Haidukken (Heidukken) Slavische vrijheidstrijders, zwervers en rovers in het vroegere Osmaanse Rijk. Veelvuldig in volksballaden bezongen vanwege Hailwood, Stanley Michael Bailey
Hailwood, Stanley Michael Bailey (Oxford 2 april 1940-Birmingham 23 maart 1981; bijnaam 'Mike the Bike') Engels motorracer, werd tussen 1961 Hairos Deux
Hairos Deux Franse hengst, geïmporteerd door Willem H. Geersen. Hairos Deux was een zeer succesvol draver, die o.a. driemaal achtereen de Grote haka
haka Krijgsdans van de Maori's (de oorspronkelijke bewoners van Nieuw-Zeeland), die uitgevoerd werd door getatoeëerde dansers. De dans, waarin Hakka-Chinezen
Hakka-Chinezen De H. vormen in China een minderheidsgroep, met een eigen taal en culturele identiteit, die vooral in de meest zuidelijke provincies Häkkinen, Mika
Häkkinen, Mika (geboren Helsinki 28 september 1968) Fins autocoureur, debuteerde in de formule 1 tijdens de GP van de VS in 1991 in een Lotus. Halbwachs, Maurice
Halbwachs, Maurice (1877-1945) Frans socioloog, sterk beïnvloed door Emile Durkheim. Halbwachs onderzocht consumptie- en behoeftepatronen halfdagstelsel
halfdagstelsel (halve-dagstelsel) Onderwijsvorm waarbij de helft van de dag besteed wordt aan onderwijs in de gebruikelijke schoolvakken en de andere halffabrikaat
halffabrikaat Industrieel product dat door een andere industrie nog verder bewerkt moet worden. Vooral de basisindustrie levert veel halffabrikaten.
halfje
halfje Nederlands bronzen munstuk ter waarde van een halve cent. In 1942 uit de circulatie genomen.
Hall, Granville Stanley (1844-1924) Amerikaans psycholoog. Verrichtte belangrijke studies op het gebied van de kinderpsychologie en gaf aanzet halo-effect
Hallier, Jean-Edern
Hallier, Jean-Edern (1936-1997) Frans schrijver en polemist. Hallier richtte in 1960 met Philippe Sollers het literaire tijdschrift Tel Quel op, maar hallucinatie
hallucinatie (zinsbegoochelingen) Zintuiglijke waarnemingen van iets dat er niet is. Elke zintuiglijke functie kan betrokken zijn bij een hallucinatie;
hallucinogenen
hallucinogenen Ook psychodysleptica. Stoffen die hallucinaties oproepen wanneer zij worden ingenomen (o.a. LSD, mescaline). Zij kunnen gebruikt hallucinose
hallucinose Een lichamelijke toestand die ervoor zorgt dat iemand eerder geneigd is tot hallucineren. De oorzaak kan bijvoorbeeld een tumor in de Hall, Granville Stanley
halo-effect Ook corona-effect. De tendens dat de eerste algemene indruk die iemand maakt op grond van zijn uiterlijk meespeelt bij het toekennen van Hamatsa-bond
Hamatsa-bond Geheim genootschap bij de Kwakiutl, een Indianenstam aan de noordwestkust van Noord-Amerika. De rituelen van de Hamatsa-bond, hamerstuk
hamerstuk Voorstel in vergadering dat zonder discussie wordt aanvaard en wordt bekrachtigd met een slag van de voorzittershamer.
Hamilton, Walton Hale
Hamilton, Walton Hale (1881-1958) Amerikaans econoom en jurist, onder andere hoogleraar aan de Yale Law School (1928-1948). Hamilton was Hamiten
Hamiten (Ook: Chamiten) Groep Europide volken, oorspronkelijk afkomstig uit Voor-Azië, genoemd naar Cham, de tweede zoon van Noah. Al in de Hammer, Armand
Hammer, Armand (1898-1990) Amerikaans ondernemer. Hammer, een zoon van Russisch-joodse immigranten, trok in 1921 naar de Sovjet-Unie, w
Hammond, Barbara
Hammond, Barbara (1873-1961) Brits publiciste op het gebied van de economische geschiedenis. Samen met haar echtgenoot, John Lawrence le Breton hamsteren
hamsteren Opslaan van grote hoeveelheden voorraden. Genoemd naar het gedrag van hamsters en andere knaagdieren. In de menselijke maatschappij handboogsport
handboogsport Een sport waarbij met een handboog vanaf 90, 70, 60, 50, 30 en 25 m pijlen op een onderverdeelde schijf worden geschoten. Tijdens handel
handel Totaal van activiteiten om goederen van producent naar consument te brengen. Aspecten zijn: koop en verkoop, opslag en transport van goederen. Handelingen van de Eerste en Tweede Kamer
Handelingen van de Eerste en Tweede Kamer Volledig verslag van hetgeen tijdens de vergaderingen van de Kamers besproken wordt, verzorgd handelingsbekwaamheid
handelingsbekwaamheid Bevoegdheid om zelfstandig rechtshandelingen te verrichten. Handelingsonbekwaam zijn de minderjarigen, behalve in geval
handelingsbevoegdheid
handelingsbevoegdheid Bevoegdheid om bepaalde rechtshandelingen te verrichten. Men spreekt van handelingsonbevoegd als bepaalde (handelingsbek
handelsbalans
handelsbalans Onderdeel van de betalingsbalans dat het overzicht geeft van de betalingen en ontvangsten die voortkomen uit de in- en uitvoer van handelsgewassen
handelsgewassen (ook: cash crops) Voornamelijk tropische en subtropische gewassen die producten leveren met handelswaarde, m.n. bestemd voor handelshaven
handelshaven Haven die een knooppunt van handelsverkeer vormt en is uitgerust met een uitgebreide outillage voor het laden, lossen, opslaan en doorvoeren handelsnaam
handelsnaam Naam waaronder een onderneming wordt gedreven. De Handelsnaamwet van 1921 regelt het recht op de handelsnaam. Deze bepaalt handelsovereenkomsten (EG)
handelsovereenkomsten (EG) Door de Europese Gemeenschap afgesloten overeenkomsten met derde landen waarin voorwaarden voor in- en export handelspapier
handelspapier Waardepapier dat recht geeft op een bepaalde hoeveelheid goederen of geld en verhandeld kan worden. Voorbeelden: wissel, orderbriefje, handelspolitiek
handelspolitiek Overheidsmaatregelen ter beïnvloeding van de handel met het buitenland; verlengstuk van het algemene economische overheidsbeleid. handelsrecht
handelsrecht Deel van het privaatrecht dat betrekking heeft op de handel. Met de opkomst van de handel aan het einde van de Middeleeuwen ontstonden handelsregister (recht)
handelsregister (recht) Register met gegevens over ondernemingen gehouden door de kamers van koophandel. Elke onderneming (ook filiaal of bijkan
handelsreiziger
handelsreiziger Iemand die in loondienst bemiddeling verleent bij de totstandkoming van bepaalde overeenkomsten tussen personen, die hij daarvoor handelsvestiging (België)
handelsvestiging (België) Vestiging als zelfstandig ondernemer in midden- of kleinbedrijf. In beginsel heeft iedereen die 18 jaar of ouder is, het recht handicapsysteem
handicapsysteem Een systeem om de krachtsverschillen tussen deelnemers van verschillende sterkte op te heffen om een zo eerlijk mogelijk wedst
handkarn
handkarn Houten ton die gebruikt wordt voor de boterbereiding. De roerder wordt in de room in de karnton geplaatst en daarna met behulp van een handlichting
handlichting Verlening van bevoegdheid aan minderjarige van 16 jaar of ouder om zelfstandig bepaalde rechtshandelingen te verrichten, meestal in handmerk
handmerk Teken ter vervanging van geschreven handtekening. Gold één persoon en werd in vroeger tijden gebruikt als eigendomsbewijs. Het komt Handsome Lake-religie
Handsome Lake-religie Culturele oplevingsbeweging in het begin van de 18e eeuw bij de Seneca-Indianen, een Indianenstam in Noord-Amerika, handtekening
handtekening Middel tot waarmerking van geschriften. Een ondertekend stuk kan bewijs opleveren tegen de ondertekenaar wanneer over de betrokken handvaardigheid
handvaardigheid (eig.: het bedreven zijn met de handen) In het Nederlandse en Belgische onderwijs wordt de term gebruikt als verzamelterm voor Handvest van Parijs
Handvest van Parijs (Officieel: Handvest van Parijs voor een Nieuw Europa) Politieke verklaring die op 21 november 1990 ondertekend werd tijdens Hanegem, Willem van
Hanegem, Willem van (geboren Zierikzee 20 februari 1944; bijgenaamd 'De Kromme') Nederlands voetballer, kwam als middenvelder 51 maal uit hanengevecht
hanengevecht Volksvermaak, waarbij hanen elkaar bevechten. De sporen van de hanen zijn voorzien van ijzeren pennen of mesjes. Een hanengevecht Hanze
Hanze Verbond van handelaren of handelssteden ter bescherming van hun gemeenschappelijke belangen. Een Hanze weerde concurrenten, pleitte bij Hanzestad
Hanzestad Stad die aangesloten was bij de Hanze, een verbond van steden (oorspronkelijk van kooplieden), die door samenwerking trachtten hun gemeenschappelijke Happel, Ernst Franz Hermann
Happel, Ernst Franz Hermann (Wenen 29 november 1925-Innsbruck 14 november 1992) Oostenrijks voetballer, kwam als speler van Rapid Wien haptische test
haptische test Test waarmee allerlei aspecten van het functioneren van de tastzin wordt gemeten. Voorbeelden zijn: de Haptische Grootte Discriminatie hara kiri
hara kiri (Jap.: 'de buik open snijden'; = seppoekoe) Traditionele vorm van zelfmoord van Japanse samoerairidders. Ook heden in Japan nog een eervolle Harari
Harari Ethiopische stam in en rond de stad Harar. Het zijn moslims die landbouw, met als hoofdproducten koffie en bananen, en veeteelt bedrijven. harem
harem In de islamitische wereld: een gedeelte van het huis waartoe de toegang verboden is, in het bijzonder het vrouwengedeelte. In rijke kringen werd haringen
haringen (familie Clupeidae, orde haringachtigen) Zeer belangrijke vissengroep, levert ca. 30% van de totale visvangst, ook als prooidieren zeer belangrijk haringkaken
haringkaken Verwijderen van ingewanden van haringen en soortgelijke zeevissen, waardoor deze langer houdbaar worden. Ontdekking in 1312 toegeschreven Harlow, Harry Frederick
Harlow, Harry Frederick (1905-81) Amerikaans psycholoog en bioloog, hoogleraar aan de Universiteit van Wisconsin. Harlow voerde een aantal beroe
Harmel-rapport
Harmel-rapport Rapport van de Belgische minister van Buitenlandse Zaken Pierre Harmel, geschreven in december 1967 op verzoek van de Noordatlantische harmoniemodel
harmoniemodel Visie op de samenleving waarin orde, evenwicht en harmonieuze samenwerking voorop staan. Dit i.t.t. het conflictmodel, dat uitgaat harmonisatie van wetgeving
harmonisatie van wetgeving Onderlinge aanpassing van de wetgeving in verschillende landen, met name binnen de EU. In het Verdrag van Rome Harris, Marvin
Harris, Marvin (geb. 1927) Amerikaans antropoloog, leverde belangrijke bijdragen aan de economische antropologie, culturele ecologie, de methodologie Harris, Thomas
Harris, Thomas (geb. 1941) Amerikaanse thrillerschrijver en gewezen journalist. Zijn drie actuele thrillers, waarin vooral Amerikaanse lezers veel min Harris, William Torrey
Harris, William Torrey (1835-1909) Amerikaans filosoof en vooraanstaand figuur in het Amerikaanse onderwijsbeleid. In zijn filosofische denken was Harsanyi, John C.
Harsanyi, John C. (geb. 1920) Hongaars econoom, verbonden aan de University of California te Berkeley. Harsanyi kreeg in 1994 samen met John Hartjesdag
Hart, Cor van der
Hart, Cor van der (geborengeboren Amsterdam 25 januari 1928) Nederlands voetballer, kwam als stopperspil 44 maal uit voor het Nederlands elftal. Harvard University
Hartjesdag Oude Amsterdamse feestdag, nl. 3e maandag in augustus. Waar de benaming Hartjesdag vandaan komt, is onzeker. Men denkt aan een afleiding Hartley, David
Hartley, David (1705-1757) Brits psycholoog en medicus. Bekend als grondlegger van de associationistische school in de psychologie, waartoe hij
Harvard University Oudste universiteit van de Verenigde Staten (1636), gevestigd in Cambridge (Mass.). Vooraanstaand.
Harvard-Yale Boat Race
Harvard-Yale Boat Race Jaarlijkse roeiwedstrijd voor achten tussen de universiteiten van Harvard en Yale (VS), voor het eerst gehouden in 1852.
hasjiesj
hasjiesj Hars van vooral vrouwelijke hennepplanten (Cannabis sativa), gebruikt als drug. Geen kans op gewenning of lichamelijke afhankelijkheid, Hassel, Clément van
Hassel, Clément van (geboren Kalmthout 16 maart 1920) Belgisch biljarter, was tot 1946 niet aangesloten bij een bondsclub en speelde dan ook uitsluitend hatha-yoga
hatha-yoga (Sanskriet: hatha = kracht) Vorm van yoga waarin de nadruk ligt op beheersing van het lichaam en de levensenergieën. Middelen: reiniging hattrick
hattrick Het maken van drie opeenvolgende doelpunten door een speler in één helft van een wedstrijd. Er zijn diverse (officieuze) varianten van de definitie Hausa
Hausa De naam van een overwegend islamitisch volk in Afrika, woonachtig in Noord-Nigeria en Niger. Het was vooral een volk van handelaars; hun hausse
hausse (Fr.: stijging) In handels- en beurskringen aanduiding van een stijging van de prijzen van goederen, effecten, enz. Ook gebruikt voor de opwaartse Havelange, Jean Marie Faustin Godefroid
Havelange, Jean Marie Faustin Godefroid (geboren Rio de Janeiro 8 mei 1916) Uit Belgische ouders geboren sport- en zakenman. Hij nam als zwemmer haven
haven Een plaats aan zee, een meer of een rivier waar verschillende vervoersstromen (zowel van goederen als passagiers) elkaar ontmoeten. Zo'n plaats havenslib
havenslib Sterk verontreinigd slib in havengebieden, door afvalstoffen die stroomopwaarts door fabrieken in de rivier geloosd zijn en die in het mondingsgebied haver
haver (Avena sativa, grassenfamilie) Pluimgras met twee bloempjes per aar, vanaf 7000 v.C. een van de belangrijkste granen (hoog eiwitgehalte). Langedagplan
haviken (pol.)
haviken (pol.) Benaming voor politici en andere beleidsmakers die een harde buitenlandse politiek propageren en in het bijzonder gehecht zijn aan Hawaiiaanse terminologie
Hawaiiaanse terminologie Cultureel-antropologische benaming voor de verwantschapsterminologie, die onder andere in bilaterale samenlevingen Hawthorne-effect
Hawthorne-effect Een begrip uit de sociale psychologie. De verbetering van prestaties van proefpersonen zijn niet het gevolg van experimentele manipulaties, Hayek, Friedrich August von
Hayek, Friedrich August von (1899-1992) Oostenrijks-Brits econoom. Von Hayek was directeur van het Oostenrijks Instituut voor conjunctuuronderzoek Hazara
Hazara Bevolkingsgroep in Afghanistan en Iran, afstammend van de Mongolen. De westelijke Hazara zijn over het algemeen nomaden; in het oosten hazen
hazen (geslacht Lepus, met tien andere geslachten w.o. konijnen verenigd in de hazenfamilie, Leporidae, orde haasachtigen) Zoogdieren met lange HCH
HCH Technisch hexachloorcyclohexaan, bestaande uit een mengsel van acht stereo-isomeren, waarvan vooral gamma-HCH (lindaan) insectenbestrijdende Head of the River
Head of the River Een van de eerste langeafstandswedstrijden in het Nederlandse roeiseizoen, gewoonlijk eind maart, bestaande uit een wedstrijd voor Healthy Happy Holy Organisation
Healthy Happy Holy Organisation (3HO) Missionaire en opvoedkundige organisatie van de sikh-religie. In 1968 in de VS gesticht door yogi Bhayan. Hearst, William Randolph
Hearst, William Randolph (1863-1951) Amerikaans krantenmagnaat, uitgever van o.a. de New York Journal. Boekte succes met de invoering in zijn heat
heat Voorwedstrijd om te bepalen welke deelnemers of ploegen overgaan naar de volgende ronde. Men spreekt van heat bij o.a. paardenraces, speedway hechtenis
hechtenis Vrijheidsstraf die kan worden opgelegd als hoofdstraf voor minder ernstige delicten of als vervangende straf wanneer de veroordeelde de hechting (psychol.)
hechting (psychol.) (Eng: bonding, attachment) Ook affiliatie. Het vormen van een stabiele relatie. Meestal wordt daarbij gedoeld op de relatie tussen Heckscher, Eli F.
Heckscher, Eli F. (1879-1952) Zweeds econoom, hoogleraar aan de universiteit van Oxford. Vooral bekend door zijn werk 'Mercantilism' (1931). Volgens hedonisme
hedonisme (Gr.: hèdonè, `genot') Wijsgerige opvatting en levensbeschouwing waarin het zinnelijk genot als richtsnoer voor het handelen wordt gen
hedonistische waarde van een emotie
hedonistische waarde van een emotie De pijn-plezierdimensie van een gevoel.
Heek, Frederik van
Heek, Frederik van (1907-1987) Nederlands socioloog. Van Heek stamde uit een befaamd Twents geslacht van textielfabrikanten. Ook hij was voorbestemd Heel, Gerardus Henricus (Puck) van
Heel, Gerardus Henricus (Puck) van (Rotterdam 21 januari 1904-Rotterdam 18 december 1984) Nederlands voetballer, kreeg de bijnaam 'Puck' Heemskerk, Johan van
Heemskerk, Johan van (1597-1656) Nederlands jurist en schrijver. Na zijn rechtenstudie maakte hij een reis door Engeland en Frankrijk, daarna vestigde Heer der dieren
Heer der dieren Vooral in de godsdiensten van Noord-Aziatische jagersvolken voorkomende god, die als heerser over de dieren wordt beschouwd. heerlijke rechten
heerlijke rechten Tot 1798 het zakelijk recht op overheidsgezag (heerlijkheid) en de heerlijke rechten in engere zin. Iemand die een heerlijkheid bezat heerlijkheid
heerlijkheid Van de Vroege Middeleeuwen tot het einde van het Ancien Régime, het overheidsgezag van een heer, alsook het gebied waarover dat gezag hefdraaikiezer
hefdraaikiezer Elektromechanische schakelaar die een hef- en een draaibeweging kan maken voor het automatisch doorverbinden van contacten op heffing (recht)
heffing (recht) Opleggen door de overheid van belastingen, bijdragen, retributies en sociale-verzekeringspremies. Een algemene heffing komt ten goede heffingsrente
heffingsrente Rente die door de fiscus o.m. vergoed wordt bij een negatieve voorlopige of definitieve aanslag (aanslag waarop men geld terugkrijgt) Heiden, Eric
Heiden, Eric (geboren Madison 14 juni 1959) Amerikaans hardrijder op de schaats, waarschijnlijk de beste uit de schaatshistorie. Heiden werd wereldkampioen heilige voorwerpen
heilige voorwerpen Objecten die in een godsdienst vereerd worden, omdat zij beschouwd worden als incarnatie of woonplaats van god(en), bijvoorbeeld heimwee
heimwee Verlangen naar het vaderland, het geboorteland, naar huis; kan, als er niet aan wordt voldaan, tot de dood leiden. Het woord 'Heimweh' stamt Heiss, Robert
Heiss, Robert (1903-1974) Duits wijsgeer en psycholoog, die zich vooral bezighield met de relatie logica en dialectiek. Zag geschiedenis en ontwikkeling Heizeldrama
Heizeldrama Drama in het Brusselse Heizelstadion op 29 mei 1985 voorafgaande aan de finale van Europacup 1 tussen het Britse FC Liverpool en hekel
hekel Soort kam die gebruikt wordt voor het uitkammen van natuurlijke vezels. Gewoonlijk bestaat de hekel uit een plank waarop rijen stalen gepolijste heksenvervolging
heksenvervolging De door de Kerk gesanctioneerde vervolging van heksen, zoals die met name in de 16e en 17e eeuw veel voorkwam. Twee geschriften heldencultus
heldencultus Geheel van in godsdiensten aan dode (mythologische) helden of hun geesten gewijde riten en rituelen. In veel primitieve godsdiensten helderziendheid
helderziendheid Ook clairvoyance. Een vorm van buitenzintuiglijke waarneming waarbij op paranormale wijze contact wordt verkregen met voorwerpen helikopter
helikopter (hefschroefvliegtuig; wentelwiek) Luchtvaartuig waarbij de opwaartse kracht (lift), nodig voor het zich in de lucht verheffen, geheel of grotendeels heling
heling Delict dat bestaat uit het willens en wetens profiteren (bijv. d.m.v. koop, verkoop, huur, ten geschenke aannemen) van door misdrijf verkregen Hell's Angels
Hell's Angels Op zware motorfietsen rondzwervende jongerenbendes, ontstaan aan het eind van de jaren zestig aan de Amerikaanse Westkust, later Helmholtz, Hermann Ludwig Ferdinand von
Helmholtz, Hermann Ludwig Ferdinand von (1821-1894) Duits fysioloog en natuurkundige. Hoogleraar in de anatomie, later in de natuurkunde, Helmond Sport
Helmond Sport Voetbalclub uit Helmond, in 1967 als stichting ontstaan uit Helmondia '55 (in 1955 opgericht na een fusie tussen de amateurclubs Helmondia Helsinki, Slotakte van
Helsinki, Slotakte van Na afloop van de Conferentie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (CVSE) op 1 augustus 1975 ondertekend document Hemert, Willy van
Hemert, Willy van (1921-1993) Nederlands kleinkunstenaar en regisseur, debuteerde bij de Frits Hirsch Operette als tenor, deed verder theaterervaring hemisfeer
hemisfeer 1. (hemispherium cerebri) Helft van de grote hersenen. Met de andere hemisfeer verbonden door de hersenbalk (corpus callosum), waardoor hemisferische cerebrale specialisatie
hemisferische cerebrale specialisatie Ook cerebrale dominantie en lateralisatie. De beide hersenhelften specialiseren zich ieder in bepaalde taken
Henderson, Lawrence Joseph
Henderson, Lawrence Joseph (1878-1942) Amerikaans biochemicus en socioloog, onderzocht het zuur/base-evenwicht in lichaamsvloeistoffen en hengelsport
hengelsport (vissen) Het zonder directe behoefte aan voedsel, uit recreatief oogpunt beoefenen van de visvangst. Basisbenodigdheden: een hengel, Henley Royal Regatta
Henley Royal Regatta De oudste roeiregatta van Europa, voor het eerst gehouden in 1839. De internationaal hoog aageslagen wedstrijden vinden plaats Henne, Ernst
Henne, Ernst (geboren 1904) Duits motorcoureur, nam met succes deel aan zandbaanraces, Grand Prix-races en boekte successen in de Six Day Trophy. hennin
hennin Kegelvormige, zeer hoge hoofdbedekking van vrouwen, met aan de punt een afhangende sluier. In de mode ca. 1395-1480.
Henri Buitenzorg
Henri Buitenzorg Het eerste veulen dat op de grote stoeterij Buitenzorg in Bemmel werd geboren. Als driejarige won hij de Derby 1969, de Sweepstakes Herbart, Johann Friedrich
Herbart, Johann Friedrich (1776-1841) Duits filosoof, psycholoog en pedagoog, hoogleraar te Königsberg en Göttingen. Vooral bekend door zijn Herberger, Josef (Sepp)
Herberger, Josef (Sepp) (Mannheim 28 maart 1897-1977) Duits voetbaltrainer, leidde van 1938 tot 1963 het Duitse nationale elftal. Na zijn actiev
Herbert, Johnny
Herbert, Johnny (geboren Romford 27 juni 1965) Engels autocoureur, maakte naam in diverse takken van de autosport, waaronder karten, de formule herbicide
herbicide Onkruidbestrijdingsmiddel. Men onderscheidt niet-selectieve herbiciden, zoals TBA (2,3,6-trichloorbenzoëzuur) en TCA (trichloorazijnzuur), Herero
Herero Bantoevolk in Namibië. Van oorsprong veetelers, tegenwoordig wordt ook tuinbouw bedreven. Spreken een Bantoetaal en hebben een patrilineaal hergebruik
hergebruik (recycling) Het opnieuw gebruiken van afval ter vervaardiging van hetzelfde of een ander product. Zo wordt bijv. glas tegenwoordig in glasbakken herhaalitem-methode
herhaalitem-methode Term uit de test- en toetspsychologie voor een methode om de normen van een toets te ijken aan die van een andere toets. Dit herhalingsdwang
herhalingsdwang De dwangmatige impuls om steeds een zelfde handeling opnieuw uit te voeren; of het steeds weer herbeleven van dezelfde traumatische Herings theorie
Herings theorie Een theorie op het gebied van kleurenwaarneming die in de vorige eeuw werd opgesteld door de fysioloog Ewald Hering. Hij stelde herinnering
herinnering Het opdiepen van informatie uit het geheugen. Dit lukt vaak beter wanneer goede geheugensteuntjes worden aangeboden. Hierdoor blijkt herkenning
herkenning (Eng: recognition) Het zich realiseren dat nieuwe informatie dezelfde is als de informatie die al in het geheugen is opgeslagen. Mensen hermandades
hermandades Middeleeuwse Spaanse boeren- en burgerverbonden, die poogden de orde en rust te handhaven en elkaar te beschermen. De eerste hermandad heroïne
heroïne (diacetylmorfine, horse) Wit, reukloos, bitter smakend poeder, bereid uit morfine. Werd aanvankelijk aangeprezen als middel om morfineverslaving heropvoeding
heropvoeding Poging een falen in de vroegkinderlijke opvoeding dat geleid heeft tot sociaal onwenselijk gedrag, op een later tijdstip te corrigeren. Herrenvolk
Herrenvolk In de nazi-visie het Duitse volk als raciaal superieur aan alle andere volken, in het bijzonder aan de Slaven en joden. Het nationaal-socialisme Herrera, Helenio
Herrera, Helenio (1916-1997) Argentijns-Frans voetbaltrainer. Herrera's familie verhuisde toen hij vier jaar oud was naar Marokko. Als achttienjarige Herrhausen, Alfred
Herrhausen, Alfred (1930-1989) Duits bankier. Herrhausen was sinds 1985 lid van de hoofddirectie van de Deutsche Bank. Als feitelijke eerste man Herrschaftsüberlagerung
Herrschaftsüberlagerung Duitse sociaal-wetenschappelijke term voor het proces van onderwerping en tot horigen maken van de in een gebied autocht
Hersant, Robert
Hersant, Robert (1920-1996) Frans mediamagnaat. Hersant bouwde sinds de jaren zeventig een enorm persimperium op. In 1988 controleerde de Hersantgroep herscholing
herscholing (omscholing) Het op latere leeftijd aanleren van een nieuw vak of beroep wanneer men langdurig werkloos is geworden of dreigt te worden. hersenen
hersenen Het belangrijkste deel van het centrale zenuwstelsel. De mogelijkheden die de menselijke hersenen bieden, worden als het voornaamste verschil hersenen, achterhersenen,
hersenen, grote
hersenen, grote (cerebrum, eindhersenen) Het dak van de voorhersenen bij gewervelde dieren, oorspronkelijk de zetel van de reukzin (nu nog bij lagere hersenen, middenhersenen,
hersenschors (cortex cerebri) Buitenste laag van de grote hersenen, bestaande uit grijze stof. Met name bij zoogdieren en de mens sterk ontwikkeld. hersenspoeling
hersenspoeling Populaire benaming voor het systematisch en drastisch beïnvloeden van iemands denkbeelden en gedrag. Hersenspoeling berust op hersenstam
hersenstam Evolutionair gezien het oudste deel van de hersenen ('reptielenbrein'), bestaande uit middenhersenen, brug van Varol (pons) en verlengde Herskovits, Melville Jean
Herskovits, Melville Jean (1895-1963) Amerikaans cultureel antropoloog; vanaf 1935 hoogleraar te Evanston (VS). Belangrijke bijdragen op het gebie
herstelbetalingen
herstelbetalingen Vergoeding van oorlogsschade, door de overwonnene te betalen aan de overwinnaar. In het bijzonder de omvangrijke herstelbetalingen herstellingseffect, fonemisch
herstellingseffect, fonemisch (Eng: fonemic restoration effect) Het verschijnsel dat een luisteraar het niet merkt wanneer een bepaalde klank (foneem)
herten
herten (familie Cervidae, orde evenhoevigen) Sierlijke herkauwers met een kortharige vacht die bij jonge dieren gevlekt en bij volwassenen effen is. hertog
hertog Adellijke titel, die oorspronkelijk bij de Germaanse stammen gevoerd werd door een in tijd van oorlog gekozen legeraanvoerder. In het Frankische herverzekering
herverzekering Verzekering door verzekeringsmaatschappij bij andere verzekeringsmaatschappijen van risico's die zij op grond van de door haar afgesloten hessenwegen
hessenwegen Oude zandwegen in de oostelijke provincies van Nederland. De hessenwegen werden van de Middeleeuwen tot halverwege de 19e eeuw heteroseksualiteit
heteroseksualiteit De seksuele gerichtheid op personen van het andere geslacht. Deze gerichtheid is overigens bij veel mensen niet exclusief. Zo blijkt Heugel, Jacques Léopold
Heugel, Jacques Léopold (1815-1883) Frans muziekuitgever. Heugel was eerst muziekleraar te Brest en trad in 1839 toe tot de Parijse uitgeverij v
Heumen, Wilhelmus Maria (Wim) van
Heumen, Wilhelmus Maria (Wim) van (Nijmegen 28 oktober 1928-'s-Hertogenbosch 31 januari 1992) Nederlands hockeytrainer, maar was daarnaast heuristiek
heuristiek Een zoekregel. 1. Dit begrip speelt een centrale rol in de theorie van de wetenschapsfilosoof I. Lakatos. Bij het opstellen van wetenschappelijke heuristische onderwijsvorm
heuristische onderwijsvorm Leermethode waarbij leerlingen door zelf problemen op te lossen de leerstof tot zich nemen en verwerken. Dit kan gebeure
Heyerdahl, Thor
Heyerdahl, Thor (geb. 1914) Noors antropoloog, bekend om zijn Kon-Tiki- (1947) en Ra-expedities (1969/70). In het eerste geval wilde hij bewijzen Hicks, John Richard
Hicks, John Richard (1904-1989) Brits econoom. Hicks studeerde economie in Oxford en was hoogleraar aan de Londense School of Economics, hidalgo
hidalgo (Sp: hijo-dalgo, zoon van iemand) Lid van de lagere adel in Spanje. De hidalgo was in de Middeleeuwen een vrij man, die vrijgesteld was van Hidatsa
Hidatsa Indianenstam in Dakota (VS). Vroeger waren het op de Plains wonende semi-sedentaire landbouwers (voornamelijk graan en tabak), bizonjagers Hiddink, Guus
Hiddink, Guus (geb. 1946) Nederlands voetballer en trainer, kwam als linker middenvelder uit voor resp. SC Varsseveld, De Graafschap, PSV, NEC, hiernamaals
hiernamaals Leven na de dood. Het geloof in het hiernamaals komt bij vrijwel alle volken van de aarde voor. Betreft het geloven in een leven in de high
high school Instelling voor voortgezet onderwijs in de Verenigde Staten. Er bestaan vele typen, vaak per staat verschillend in studieduur, die een veelheid Highland Games
high Term die wordt gebruikt om het positieve effect van drugs aan te geven; kan het best heel algemeen worden omschreven als een toestand van welbehagen. high school
Highland Games Jaarlijks sportfeest in de Schotse Hooglanden, met als onderdelen o.a. een heuvelren, paalwerpen, touwtrekken, bal werpen enz. D
hightech-industrie
hightech-industrie Industrie die gericht is op de ontwikkeling van hoogwaardige industrieproducten op het gebied van computers en telecommunicatie, Hildebrand, Bruno
Hildebrand, Bruno (1812-1878) Duits econoom, hoogleraar te Breslau, Marburg, Zürich, Bern en Jena. Hildebrand is een vertegenwoordiger van de Hill, Damon Graham Devereux
Hill, Damon Graham Devereux (geboren Londen 17 september 1960) Brits autocoureur, was aanvankelijk actief als motorracer. Via de Formule Ford, Hill, Graham
Hill, Graham (Londen 15 februari 1929-Elstree 29 november 1975) Brits autocoureur, volgde een technische studie en werkte twee jaar bij de Royal Hilton, Conrad Nicholson
Hilton, Conrad Nicholson (1887-1979) Amerikaans hotelmagnaat, zoon van een geëmigreerde Noor. Officier in WO I (Frankrijk). Opende in 1925 Himst, Paul van
Himst, Paul van (geboren Sint-Pieters-Leeuw 2 oktober 1943) Belgisch voetballer, debuteerde op 17-jarige leeftijd in het Belgische nationale elftal, Hinault, Bernard
Hinault, Bernard (geboren Yffiniac 14 november 1954) Frans wielrenner, won zowel tal van eendagsklassiekers als de grote ronden. Hij werd winnaar hindernisloop
hindernisloop (steeplechase) Een hardloopwedstrijd over een 3 km lang parcours, dat voorzien is van hindernissen, ook steeplechase genoemd. Deze Hinderwet
Hinderwet Wet van 1952 ter voorkoming van gevaar, schade of hinder door bedrijven, machines, werkplaatsen e.d. In 1993 werd de hinderwetgeving hindoeïsme 3. hindoeisme en maatschappij
hindoeïsme 3. hindoeisme en maatschappij Het is maar de vraag of het hindoeïsme wel als een godsdienst in de westerse zin van het woord kan Hindoestanen
Hindoestanen Benaming voor de hindoestaanse Surinamers, die in de 19e eeuw tot het begin van de 20ste eeuw als contractarbeiders vanuit Brits-Indië Hine, Lewis W.
Hine, Lewis W. (1874-1940) Amerikaans fotograaf en socioloog; droeg door zijn pakkende foto's van sociale misstanden bij tot een betere sociale wetgeving Hingis, Martina
Hingis, Martina (geb. 1980) Zwitsers tennisspeelster, deed voor het eerst van zich spreken door in 1996 met de Tsjechische Helena Sukova het vrouwendubbelspel hinkende standaard
hinkende standaard Geldstelsel waarbij naast de vrij aanmuntbare (gouden) standaardmunt een andere (zilveren) munt circuleert, die niet vrij aanmuntbaar hink-stap-springen
hink-stap-springen Een springwedstrijd, waarbij men na de aanloop afzet vanaf de afzetbalk, dan op hetzelfde been landt (hink), met dit zelfde been hippiebeweging
hippiebeweging Beweging die rond 1966 ontstond in San Francisco aan de Amerikaanse Westkust. De hippies predikten liefde, een op de oosterse hippies
hippies (ook: hipsters) Naam voor groep jongeren met eigen cultuur, omstreeks 1966 ontstaan in San Francisco; voortgekomen uit de beat-beweging hippocampus
hippocampus Een hersengebied dat aan de onder/voorkant van het limbisch systeem is gelegen. De hippocampus speelt een rol bij het controleren van Hirschfeld, Hans Max
Hirschfeld, Hans Max (1899-1961) Nederlands econoom en bestuursambtenaar, directeur-generaal voor Handel en Nijverheid (1931) en secretaris-historische analogie
historische analogie In de archeologie gebruikte methode om de betekenis van prehistorische vondsten te achterhalen. De vondsten worden vergeleken historische antropologie
historische antropologie Studie van het dagelijks leven van de mens in het verleden, in het bijzonder van zijn waarden en normen. In de Annales-s
historische benadering (cult.antr.)
historische benadering (cult.antr.) Richting in de godsdienstetnologie waarvan de aanhangers proberen historische relaties tussen godsdiensten op historische rechtsschool
historische rechtsschool Richting in de rechtswetenschap die in de 19de eeuw vooral in Duitsland veel invloed heeft gehad. Grondlegger was de Ber
Historische School
Historische School Stroming in de economische wetenschap in Duitsland in de tweede helft van de 19e eeuw. De stroming benadrukte de unieke eigenschappen Hmong
Hmong (Meo, Miao) Volk in China, Vietnam, Laos en Thailand. Voornaamste bestaansmiddel is landbouw, met maïs, rijst en opium als hoofdproducten. Ho
Ho Volk in Bihar en Orissa (India). Traditioneel zijn het jagers en semi-nomadische landbouwers, maar de Ho zijn steeds meer aan het overschakelen Hoad, Lew
Hoad, Lew (1934-1994) Australisch tennisser. Hoad maakte deel uit van de legendarische Australische tennisgeneratie van de jaren '50. In 1956 won Hobhouse, Leonard Trelawney
Hobhouse, Leonard Trelawney (1864-1929) Engels filosoof en socioloog, werd als eerste hoogleraar in de sociologie in Engeland benoemd aan d
Hochheim
Hochheim Stadje in de Duitse deelstaat Hessen, aan de benedenloop van de Main. Wijnbouwcentrum (Riesling). Wijnen in Groot-Brittannië bekend Hockenheim-Ring
Hockenheim-Ring Circuit voor auto- en motorraces (lengte 12 km), aangelegd in 1932 bij Heidelberg. In 1964 gesplitst in een deel voor Grand Prix-hockey
hockey Een veldsport voor twee teams van elk 11 spelers die een hockeybal (massieve bal met een omtrek van 22,4-23,5 cm en een gewicht van 156-hodiecentrisme
hodiecentrisme (hedengerichtheid) Term van de Nederlandse socioloog J. Goudsblom. De tendens om de problemen van het hier en nu zodanig te hoederecht (België)
hoederecht (België) Recht van moeder of vader op de dagelijkse zorg voor hun kind(eren) en het beheer van hun goederen bij echtscheiding. Tijdens hoefijzerwerpen
hoefijzerwerpen In Groot-Brittannië ontstaan behendigheidsspel waarbij men speciaal vervaardigde hoefijzers (gewicht 1134 gr) om een paal tracht hoekman
hoekman Lid van de Amsterdamse Vereniging voor de Effectenhandel die zich in een of meer fondsen heeft gespecialiseerd en op de effectenbeurs Hoekstra, Peter
Hoekstra, Peter (geboren Assen 4 april 1973) Nederlands voetballer, maakte als linkeraanvaller 24 april 1996 zijn debuut voor het Nederlands elftal hoenders
hoenders (hoendervogels, orde Galliformes, klasse vogels Aves) Grote grondvogels met sterke poten en snavel. Grote uitrekbare krop als voedselbewaarplaats hoerejong
hoerejong Typografische benaming voor een woord of zinsrestant minder dan een derde van de regellengte boven aan een tekstkolom. Wordt zoveel hof
hof Oorspronkelijk een bij een woning behorend afgesloten stuk grond (bijv. een erf) of een boerenwoning met bijbehorende landerijen. In de Middeleeuwen Hof van Assisen (België)
Hof van Assisen (België) Speciaal rechtscollege voor de berechting van zware misdaden en politieke en, theoretisch, persmisdrijven. College zonde
Hof van beroep
Hof van beroep Rechtscollege (België), dat het hoger beroep behandelt tegen de rechtbanken van eerste aanleg en de rechtbanken van koophandel. Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen
Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen Gerechtshof van de EG, ingesteld in 1957 en gevestigd in Luxemburg. Het bestaat uit 13 rechters, Hofhuizen, Herman
Hofhuizen, Herman (1917-1996) Nederlands journalist. In 1940 trad Hofhuizen als corrector in dienst bij het katholieke dagblad De Tijd; later werkte Hofstra, Jan Willem
Hofstra, Jan Willem (1907-1991) Nederlands schrijver, criticus en tv-presentator. Hofstra begon zijn loopbaan als operazanger, was daarna enige tijd hofvaart
hofvaart In de Middeleeuwen, het vragen van advies inzake een juridisch probleem van een stad aan haar moederstad, de stad welks stadsrecht zij had Hoge Autoriteit
Hoge Autoriteit Benaming voor het uitvoerend orgaan en wetgever van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) tot 1967. Beslissingen hoge colleges van Staat
hoge colleges van Staat Verzamelnaam voor een aantal bestuurs- en adviescolleges, die ook historisch van belang zijn: Staten-Generaal, Raad van
Hoge Commissaris inzake Nationale Minderheden
Hoge Commissaris inzake Nationale Minderheden (HCNM) De Hoge Commissaris inzake Nationale Minderheden is (op voorstel van Nederland) Hoge Commissaris van de VN voor Vluchtelingen, Bureau van de
Hoge Commissaris van de VN voor Vluchtelingen, Bureau van de (Office of the UN High Commissioner for Refugees, UNHCR) Organisatie Hoge Raad
Hoge Raad (HR; Hoge Raad der Nederlanden) Hoogste rechtscollege in Nederland, met als belangrijkste taak de rechtspraak in cassatie. De Hoge Raad Hoge Raad van Adel
Hoge Raad van Adel Hoog college van Staat, ingesteld in 1814 en gevestigd in Den Haag. De Raad heeft o.m. tot taak het geven van advies in alle hoger algemeen voortgezet onderwijs
hoger algemeen voortgezet onderwijs (havo) Schooltype in Nederland ter voorbereiding op de maatschappij en het hoger beroepsonderwijs. De hoger beroep
hoger beroep (appel) Rechtsmiddel waarmee de in het ongelijk gestelde partij op kan komen tegen de uitspraak van de (lagere) rechter. Door middel hoger beroepsonderwijs
hoger beroepsonderwijs (hbo) Nederlandse onderwijsvorm behorend tot het hoger onderwijs, die theoretische zowel als praktische voorbereiding hoger economisch en administratief onderwijs
hoger economisch en administratief onderwijs (heao) Voormalige Nederlandse onderwijsvorm, die is opgegaan in het hoger beroepsonderwijs. Omvatte hoger huishoud- en nijverheidsonderwijs
hoger huishoud- en nijverheidsonderwijs (hhno) Voormalige Nederlandse onderwijsvorm, die is opgegaan in het hoger beroepsonderwijs. Omvat
hoger landbouwonderwijs
hoger landbouwonderwijs (hlo) Nederlandse onderwijsvorm behorend tot het hoger beroepsonderwijs. Wordt gegeven aan een agrarisch opleidingscentr
hoger middenstandsonderwijs
hoger middenstandsonderwijs (hmo) Voormalige Nederlandse onderwijsvorm, die is opgegaan in het hoger beroepsonderwijs. Kende slechts één hoger onderwijs (België)
hoger onderwijs (België) (tertiair onderwijs) Onderwijsvorm verdeeld in een universitaire en buiten universitaire (HOBU) sector. Naast het univer
hoger onderwijs (Nederland)
hoger onderwijs (Nederland) Het hoger onderwijs in Nederland kan verdeeld worden in drie groepen: het hoger beroepsonderwijs, dat wordt gegeven Hoger Pedagogisch Onderwijs (België)
Hoger Pedagogisch Onderwijs (België) Voorheen Normaalschool. Vlaamse onderwijsinrichting voor opleiding van leerkrachten aan het kleuter-, hoger sociaal-pedagogisch onderwijs
hoger sociaal-pedagogisch onderwijs (hspo) Voormalige Nederlandse onderwijsvorm, die is opgegaan in het hoger beroepsonderwijs. Omvatte een hoger technisch onderwijs
hoger technisch onderwijs (hto) Voormalige Nederlandse onderwijsvorm, die is opgegaan in het hoger beroepsonderwijs. Omvatte de hogere technische
Hogerhuis
Hogerhuis Het Britse House of Lords, een van de twee kamers van het parlement. De Lords zijn niet gekozen maar hebben zitting in het Hogerhuis Hogerhuis-zaak
Hogerhuis-zaak Geruchtmakende strafzaak in Nederland rond de eeuwwisseling. Na een inbraak met geweldpleging in Britsum werden de drie gebroeders hogeschool
hogeschool Verzamelnaam voor instellingen voor hoger beroepsonderwijs in Nederland. Voorheen heetten instellingen voor wetenschappelijk onderwijs hogeschooldressuur
hogeschooldressuur Een onderdeel waarbij de paarden specifiek op enkele onderdelen van de dressuur getraind worden. De opleiding, gedurende
hogesnelheidsfotografie
hogesnelheidsfotografie Fotografie met extreem korte belichtingstijd voor het vastleggen van snel opeenvolgende gebeurtenissen. Kan bereikt word
holding
holding Vennootschap die alle, of de meerderheid van de aandelen van een aantal ondernemingen (werkmaatschappijen, dochtermaatschappijen) bezit, Hollander, Han
Hollander, Han (Deventer 5 oktober 1886-Sobibor 9 juli 1943) Nederlands sportjournalist en radioverslaggever, behoorde in 1902 tot de oprichters Holmes à Court, Robert
Holmes à Court, Robert (1937-1990) Australisch zakenman. Holmes à Court verdiende zijn eerste fortuin met het speculeren in nikkel. Via zijn on
Holtrop, Marius Wilhelm
Holtrop, Marius Wilhelm (1902-1988) Nederlands econoom en bankier. Holtrop studeerde economie aan de Gemeentelijke Universiteit van Amsterdam. hom
hom Mannelijke geslachtsklieren bij vissen, produceren een vloeistof, het homvocht, dat de zaadcellen bevat.
hometrainer
hometrainer Oorspronkelijk een al dan niet vast met de grond verbonden toestel met rollen (geschikt om een racefiets op te plaatsen), waarop wielrenners homo clausus
homo clausus Term van de Duits-Engelse socioloog Norbert Elias voor een soort mens: beeld én zelfervaring gekenmerkt door een veronderstelde homo educandus
homo educandus Latijnse aanduiding (de mens die opgevoed moet worden) voor het aan alle opvoedkundige theorieën en filosofieën ten grondslag homo sociologicus
homo sociologicus Zoals economen gemakshalve wel werken met de fictie van de homo economicus (de totaal rationeel en nutsmaximaliserende m
homobeweging
homobeweging Sociaal-politieke beweging van homoseksuele mannen en vrouwen ter bestrijding van vooroordelen en discriminatie tegen homoseksuelen. homogeen groeperen
homogeen groeperen Onderwijskundige benaming voor een groeperingswijze waarbij leerlingen samengebracht worden die een of meer kenmerken homogene maatschappijen
homogene maatschappijen Sociaal-wetenschappelijke term voor samenlevingen die gekenmerkt worden door de afwezigheid van sociale (groeps)homologeren
homologeren Officieel erkennen van de verbetering van een nationaal, Europees of wereldrecord door de betreffende bond.
homoseksualiteit
homoseksualiteit (homofilie), seksuele geaardheid, waarbij men zich seksueel aangetrokken voelt tot personen van hetzelfde geslacht. Tijdens de puberteit homunculus
homunculus 1. In de neurologie: de afbeelding van het lichaam op de hersenschors (cortex; somatotopische projectie). 2. In bepaalde geheugenmetaforen: Honda, Soichiro
Honda, Soichiro (1906-1991) Japans ondernemer. Soichiro Honda richtte in 1946 de Honda Motor Company op, een bedrijf dat aanvankelijk alleen
honing
honing Plantennectar die door bijen uit planten wordt gehaald en in raten wordt verzameld. Bestaat voornamelijk uit glucose en fructose. De specifieke honkbal
honkbal (baseball) Een slagbalspel (ook wel met de Engelse benaming baseball aangeduid), gespeeld door een slagpartij en een veldpartij van elk negen hoofdelijke aansprakelijkheid
hoofdelijke aansprakelijkheid Aansprakelijkheid van elk der schuldenaren voor de gehele schuld die zij gezamenlijk hebben. De schuldeiser kan elk hoofdelijke stemming
hoofdelijke stemming Mondelinge stemming bij naamafroeping.
hoofdenstand
hoofdenstand Onder andere in Indonesië voorkomende sociale groep, die gevormd wordt door de dorpshoofden en hun families. De hoofdenstand hoofdgeld
hoofdgeld Algemene belasting te betalen door elke burger ongeacht zijn welstand. Kwam bijv. voor in het Romeinse Rijk.
hoofdstraf
hoofdstraf Straf die als enige of in de eerste plaats wordt opgelegd. Op gewone delicten staan de volgende hoofdstraffen: gevangenisstraf, hechtenis, hoofdvrouw
hoofdvrouw De vrouw die in een polygynisch huwelijk (veelwijverij) de belangrijkste is. Zij heeft meer invloed en gezag dan de zogenaamde bijvrouwen. hoogbegaafdheid
hoogbegaafdheid 1. De aanwezigheid van een opvallend talent, bijvoorbeeld op muzikaal of creatief gebied. 2. Volgens Lewis Terman (1877-1956): Hoogland, Herman
Hoogland, Herman (1891-1955) Nederlands dammer, werd in 1912 wereldkampioen. Hoogland was in 1913 kampoen van Nederland.
hoogleraar
hoogleraar In Nederland hoogste docent bij het wetenschappelijk onderwijs. Aanstelling tot gewoon of buitengewoon hoogleraar geschiedt al naargelang hoogspringen
hoogspringen Een springwedstrijd waarbij men zonder hulpmiddelen over een tussen twee staanders liggende lat moet springen, waarna men neerkomt hoogtevrees
hoogtevrees Een angst die vrijwel iedereen in meer of mindere mate kent. De angst kan zo extreem worden dat van een acrofobie wordt gesproken.
hoogtezon
hoogtezon Toestel dat ultraviolet licht uitzendt en wordt gebruikt voor het kunstmatig bruinen van de huid. Sommige hoogtezonnen zenden ook infrarood hoogverraad
hoogverraad Benaming voor misdrijven tegen de inwendige veiligheid van de staat, bijv. het voorbereiden en bewerkstelligen van een staatsgreep.
hoorzitting
hoorzitting Openbare vergadering van overheidsinstantie, waar individuele burgers, actiegroepen, bedrijven, enz. in de gelegenheid worden gesteld Hooton, Ernest Albert
Hooton, Ernest Albert (1887-1954) Amerikaans fysisch antropoloog die onderzoek verrichtte naar anatomische overeenkomsten tussen mensen en Hopi
Hopi Pueblo-Indianen in Arizona, VS. Leven in typische, terrasvormige dorpen (pueblo's) met als belangrijkste bestaansmiddelen landbouw (maïs, bonen Hopman Cup
Hopman Cup Het officieus wereldkampioenschap tennis voor gemengde landenteams.
horde
horde Zeer primitieve menselijke gemeenschap die volgens sommigen (onder wie Sigmund Freud) typerend zou zijn geweest voor een vroeg stadium hordeloop
hordeloop Een loopnummer waarbij een aantal horden moet worden genomen. De afstanden bij de mannen zijn 110 m (10 horden van 1,064-1,070 horizonvervuiling
horizonvervuiling Verstoring van open landschappen door zaken als hoogspanningsleidingen, silo's of flats.
Horkheimer, Max
Horkheimer, Max (1895-1973) Duits socioloog en filosoof. Centrale figuur in de Frankfurter Schule, ontstaan uit een groep marxistisch georiënteerde hormische psychologie
hormische psychologie (Grieks: hormè = aandrift) Een (uitgestorven) tak binnen de psychologie die nauw verbonden is met de Britse psycholoog Horney, Karen
Horn, Leo (1916-1995) Nederlands voetbalscheidsrechter. Horn arbitreerde tijdens zijn 33-jarige carrière (1933-66) alleen al in Nederland ruim 1500 hors-concours
Horney, Karen (1885-1952) Duits-Amerikaans psychoanalytica. Doceerde psychoanalytische technieken te Berlijn en na haar emigratie (1932) te New Horn, Leo
hors-concours Letterlijk: buiten mededinging. Van toepassing op (onderdelen van) een wedstrijd waarvan de uitslag niet meetelt voor het algeheel hospitalisatie
hospitalisatie 1. Het ontstaan van een grote afhankelijkheid van de instelling waarin iemand voor geestelijke of lichamelijke problemen behandeld w
hospiteren
hospiteren Praktische vorming van leerkrachten in opleiding, d.m.v het lopen van stages op basis- en andere scholen.
Hoste, Julianus Constantinus (Julius)
Hoste, Julianus Constantinus (Julius) (1848-1933) Belgisch (Vlaams) schrijver en journalist. In 1868 werd hij onder het pseudoniem Julius van Hottentotten
Hottentotten Benaming door Nederlandse kolonisten in de 17e eeuw gegeven aan de leden van de Afrikaanse volksstam Khoikhoi (of Khoi), behorend houderschap
houderschap Het onder zich houden van een goed zonder daarvan de eigenaar te zijn of te willen zijn. Doorgaans het houden voor een ander, bijv. houdgreep
houdgreep De verzamelnaam voor een aantal grepen waarbij men in staat is de tegenstander gedurende enige tijd onder controle te houden. De houdgreep houppelande
houppelande Lange mantel met of zonder mouwen. Werd eind 14e eeuw tot eind 15e eeuw zowel door vrouwen als door mannen gedragen.
Houten, Samuel van
Houten, Samuel van (1837-1930) Nederlands liberaal politicus en jurist; lid van de Tweede (1869-1894) en de Eerste Kamer (1904-1907). Van H
Houthuys, Jef
Houthuys, Jef (1922-1991) Belgisch vakbondsleider. Houthuys brak zijn middelbare studies voortijdig af en werd leerling-kleermaker bij zijn vader. houtpulp
houtpulp Vermalen en chemisch bewerkt hout. Gewoonlijk wordt het vermalen hout met loog, soms ook met sulfiethoudende loog of alleen met stoom houtwal
houtwal Afscheiding van bomen en struiken tussen akkers of tussen akkers en weilanden. Naast deze afscheidingsfunctie hadden houtwallen de functie Hova
Hova Bevolkingsgroep op Madagaskar. Stammen oorspronkelijk uit de Indonesische archipel en vormen de middenkaste (vrije burgers) van de in drie Hovenkamp, Hugo
Hovenkamp, Hugo (geboren 5 oktober 1950) Nederlands voetballer, kwam als linkerverdediger 30 maal uit voor het Nederlands elftal. Hovenkamp How is that?
How is that? Het appel van de veldspelers als volgens hen een batsman uit kan zijn. Zonder appel kan de scheidsrechter geen beslissing nemen (bijv. Howard-plan
Howard-plan In 1920 door de Engelse schooldirectrice M. O'Brien-Harris in Clapton opgezet middelbaar onderwijsstelsel. Het is gericht op individualisering Höweler, Marijke
Höweler, Marijke (geb. 1938) Nederlands psychologe en schrijfster, debuteerde in 1964 met de nu vergeten verhalenbundel 'Tranen van niemand'. In HP/De Tijd
HP/De Tijd Nederlands weekblad, opgericht in 1990. Ontstaan uit een fusie van de weekbladen De Tijd en de Haagse Post. Uitgever: VNU. Oplage: Hrdlicka, Ales
Hrdlicka, Ales (1860-1943) In Tsjechoslowakije geboren Amerikaans fysisch antropoloog. Hij verrichtte in de VS en Zuid-Amerika onderzoek naar HR-ketel
HR-ketel (hoogrendement-ketel) Ketel voor met (aard)gas gestookte centrale verwarmingsinstallatie, die de vrijkomende warmte met een hoog rendement Huasteken
Huasteken Van de Precolumbiaanse Huasteken afstammende Maya-Indianen in het oosten van Midden-Mexico. Het zijn voornamelijk landbouwers, Hudson's Bay Company
Hudson's Bay Company (Hudson Baai Compagnie) Engelse handelscompagnie met octrooi, in 1670 door Karel II gesticht voor de pelshandel in Noord
Huichol
Huichol Indianenstam in het berggebied van West-Mexico. Het zijn voornamelijk landbouwers, die onder andere maïs en bonen verbouwen en de ladangmethode huidzintuigen
huidzintuigen Ook cutane zintuigen. De voor uitwendige prikkels gevoelige zenuwcellen die in de huid zijn gelegen. Soms wordt de werking van al huis van bewaring
huis van bewaring Strafinrichting, volgens de wet bestemd voor o.a. verdachten die in voorlopige hechtenis zijn gesteld, veroordeelden tot een hechtenisstraf, huisgeesten
huisgeesten Geesten die met een huis of familie verbonden wordt geacht. Geloof in huisgeesten komt in veel primitieve godsdiensten voor. Zij worden huishoudelijk reglement
huishoudelijk reglement Uitwerking en aanvulling van de statuten van een vereniging. Het regelt de interne organisatie en werkwijze.
huishouding, kosten van de
huishouding, kosten van de Welke kosten onder kosten van de huishouding vallen wordt in Boek 1 van het BW niet precies omschreven. In art. 84 huishoudonderwijs
huishoudonderwijs Onderwijs gericht op de praktische opleiding voor huishoudelijke en verzorgende beroepen. Naast vakken als naaien en koken huisindustrie
huisindustrie Nijverheid verricht in het huis van de arbeider. In de periode van het roeg-kapitalisme was dit zeer gebruikelijk; de ondernemer leverd
huiskamerproject
huiskamerproject Aanpak die ontwikkeld is ten behoeve van de opvang van voornamelijk drugsverslaafden. De term slaat op de omgeving waarin Huisman, Hennie
Huisman, Hennie (geb. 1951) Nederlands televisiepresentator. Huisman begon zijn loopbaan in de muziekwereld, met als hoogtepunt de hit `House huismerk
huismerk Doorgaans rechtlijnige figuren die sinds het begin der Middeleeuwen gebruikt werden als eigendomsbewijs voor zowel roerend als onroerend huisonderwijs
huisonderwijs Onderwijs dat in besloten kring aan slechts een of enkele kinderen wordt gegeven. Komt weinig meer voor, daar meestal aan de leerplicht Huisorde van Oranje
Huisorde van Oranje Nederlandse ridderorde, ingesteld in 1905.
huisrecht
huisrecht Grondrecht dat de onschendbaarheid van de woning garandeert. Tegen de wil van de bewoner mag in principe niemand een woning betreden. huisvestingsvergunning
huisvestingsvergunning (vroeger woonvergunning) Vergunning van het gemeentebestuur tot het in gebruik nemen van woonruimte. De Huisvestingswet
huisvredebreuk
huisvredebreuk Delict dat bestaat uit het wederrechtelijk binnendringen van een door een ander bewoonde woning.
huiszoeking
huiszoeking Binnentreden van een woning e.d. door de politie om daar te zoeken naar voorwerpen die in aanmerking komen voor inbeslagname in Hull, Clark Leonard
Hull, Clark Leonard (1884-1952) Amerikaanse psycholoog. Leverde belangrijke bijdragen aan de studie van leren en gedrag. Trachtte zijn theorieën hulpeloosheid, aangeleerde
hulpeloosheid, aangeleerde Volgens de psycholoog M. Seligman een houding die zich kenmerkt door de berusting in omstandigheden. Deze houding hulpofficier van justitie
hulpofficier van justitie Hoedanigheid door de wet toegekend aan vnl. hogere politiefunctionarissen ter uitbreiding van hun opsporingsbevoegdheden
Hulst, Willem Gerrit van de
Hulst, Willem Gerrit van de (1879-1963) Nederlands pedagoog en schrijver. Hij was hoofd van een lagere school te Utrecht van 1913-40 en schreef humaniora
humaniora (Lat: humanus = menselijk, beschaafd) De wetenschappen die de mens zedelijk verheffen. Vroeger verstond men hieronder de klassieke Humanistisch Verbond, Het
Humanistisch Verbond, Het Humanistisch Verbond is een levensbeschouwelijke organisatie die het humanisme verbreidt. Het humanisme in deze humanistische psychologie
humanistische psychologie Een tak van psychologie waarvan Abraham Maslow als geestelijke vader aangemerkt kan worden. Hij benadrukte het humanitair oorlogsrecht
humanitair oorlogsrecht Deel van het oorlogsrecht dat beoogt de ellende van een oorlog zoveel mogelijk te beperken. Door toedoen van Florence Ni
Humanitas
Humanitas Vereniging voor algemeen maatschappelijk werk in Nederland en België, zusterorganisatie van het Humanistisch Verbond. In beide landen Humo
Humo Vlaams weekblad, in 1936 opgericht als Humoradio. Ontwikkelde zich van een typisch radioblad met tips en programmagegevens tot een familieweekblad. Hunt, James
Hunt, James (Londen 29 augustus 1947-Londen 15 juni 1993) Engels autocoureur. James Hunt doorliep de gebruikelijke weg in de racesport: hij begon hurley
hurley Een slagbalspel, gespeeld door twee teams van elk vijftien spelers op een veld van 77-91 bij 128-146 m. De kleine, harde bal (omtrek 25 cm) Huron
Huron Noord-Amerikaanse Indianen die oorspronkelijk het gebied rond de Saint Lawrence bewoonden. Irokese taal en matrilineaal verwantschapssysteem. Husen, Torsten
Husen, Torsten (geb. 1916) Zweeds psycholoog en onderwijskundige. Was o.a. werkzaam op het gebied van de militaire psychologie. Verrichtte verder Hutu
Hutu (Bahutu) Bantoetalig volk dat het grootste deel van de bevolking van Rwanda en Burundi uitmaakt. In de eerste eeuwen van onze jaartelling legden huur en verhuur
huur en verhuur Overeenkomst waarbij de verhuurder aan de huurder het gebruik en genot van een zaak afstaat voor een bepaalde tijd en tegen betaling huur van bedrijfsruimte
huur van bedrijfsruimte Huur van (gedeelten van) gebouwen om er een bedrijf in uit te oefenen. Voor bepaalde categorieën bedrijfspanden bestaan
huurbescherming
huurbescherming Wettelijke bescherming van de huurders van woningen en bedrijfsruimten tegen ontruiming door de verhuurder. Bij woningen blijft huurcommissie
huurcommissie Commissie die de kantonrechter adviseert in geschillen over huurprijzen van woningen e.d. en uitspraken doet over aan haar voorg
huurkoop
huurkoop (Nederland) Bijzondere vorm van koop op afbetaling: de verkoper blijft eigenaar van het gekochte, tot de koper volledig heeft betaald.
huurprijsbeheersing
huurprijsbeheersing Overheidsmaatregel om de stijging van de woninghuurprijzen in de hand te houden. De huurprijsbeheersing is neergelegd in de huursubsidie, individuele
huursubsidie, individuele Subsidie door de overheid aan huurders van een zelfstandige woning voor wie de huurprijs in verhouding tot hun inkomen huwelijk
Huwé, Danny (1943-1989) Belgisch journalist. Huwé was sinds 1970 journalist bij de BRT-radio-nieuwsdienst, waar hij opmerkelijke reportages maakte hydraulische samenlevingen
huwelijk met de handschoen Huwelijksvoltrekking waarbij één van de a.s. echtgenoten niet persoonlijk aanwezig is, maar vertegenwoordigd door huwelijksbeletsel
huwelijk Wettelijk geregelde levensgemeenschap tussen man en vrouw. Om te kunnen trouwen moeten de a.s. echtgenoten minimaal 18 jaar zijn. Zwangere huwelijk met de handschoen
huwelijk, neolokaal Regel of gebruik waarbij een pas getrouwd paar zich zelfstandig vestigt, apart van de familie van de vrouw of man zoals in sommige huwelijk, uxorilokaal
huwelijk, uxorilokaal (matrilokaat) Regel volgens welke een pas getrouwd paar zich bij de familie van de vrouw dient te vestigen. Samenhangend met huwelijk, virilokaal
huwelijk, virilokaal (patrilokaat) Regel volgens welke een pas getrouwd paar zich bij de familie van de man dient te vestigen. Samenhangend met patrilineaal Huwé, Danny
huwelijksbeletsel Wettelijke reden tegen het sluiten van een huwelijk, zoals het niet hebben van de vereiste minimumleeftijd, gestoorde geestvermogens huwelijksbemiddeling
huwelijksbemiddeling Hulp van derden bij het zoeken naar passende huwelijkspartners. Wordt al sinds eeuwen toegepast, waarbij vroeger de zakelijke huwelijkscontract (België)
huwelijkscontract (België) Overeenkomst, notarieel vastgelegd, waarin de echtgenoten hun vermogensrechtelijke toestand regelen. Moet worden opgeste
huwelijkse voorwaarden
huwelijkse voorwaarden Overeenkomst, waarin de echtgenoten hun vermogensrechtelijke toestand hebben geregeld in afwijking van het stelsel van huwelijksklassen
huwelijksklassen Verwantschapsgroepen die een wederzijdse uithuwelijkingsrelatie hebben: leden van groep A huwen bij voorkeur, dan wel verplicht, huwelijkspatroon
huwelijkspatroon Het in een bepaalde periode overheersen van een bepaalde leeftijd waarop men trouwt en het aantal mensen dat trouwt. Soms is de huwelijksspaarkas
huwelijksspaarkas Kas waarin clans of families de voor hun vrouwen in geld ontvangen bruidsprijs zouden moeten storten om het pas weer te gebruiken huwelijksvermogensstelsel
huwelijksvermogensstelsel Wijze waarop de vermogenspositie van echtgenoten geregeld is. Indien bij huwelijkse voorwaarden geen afspraken zijn huwelijksvestiging
huwelijksvestiging (ook: huwelijkslokaliteit) In een samenleving gangbare regels die bepalen waar een pas getrouwd stel dient te gaan wonen. In de huwelijk, neolokaal
hydraulische samenlevingen Term van de historische econoom Karl Wittfogel voor samenlevingen met een landbouweconomie, gebaseerd op grootschalige hydria
hydria Waterkruik uit de Griekse Oudheid van brons of terracotta, met een groot verticaal oor en twee horizontale handvaten.
hyperactiviteit
hyperactiviteit Een te hoog activiteitsniveau van kinderen, dat abnormaal is in vergelijking met anderen en ook door de omgeving als hinderlijk wordt hypergamie
hypergamie (Ook: hypogamie) Boven, respectievelijk beneden de eigen stand huwen (meestal beschouwd vanuit het standpunt van de vrouw). Omdat hyperkinetische stoornis
hyperkinetische stoornis (lett: overbeweeglijkheidsstoornis) Een stoornis waarbij sprake is van een te hoog activiteitsniveau, gecombineerd met een hypersomnia
hypersomnia Een weinig voorkomende ziekte, die zich kenmerkt door voortdurende slaperigheid en slaapaanvallen overdag.
hyperventilatie
hyperventilatie Te snelle en diepe ademhaling, waardoor klachten ontstaan die tenslotte tot bewustzijnsverlies kunnen leiden. De intensievere ademhaling hypnagoge beelden
hypnagoge beelden Het zien van droomachtige beelden tijdens de overgang van waken naar slapen. Wanneer deze beelden optreden bij de overga
hypnose
hypnose Een toestand die opgewekt kan worden door een hypnotiseur. De persoon is dan in staat te gehoorzamen aan de opdrachten van de hypnotiseur hypnosedeductie
hypnosedeductie Het ongedaan maken van een hypnotische toestand. De tijdens de hypnose gegeven opdrachten moeten altijd worden 'uitgeveegd'
hypnose-inductie Het tot stand brengen van hypnose. De verschillende inductiemethoden vertonen vrijwel allemaal de volgende kenmerken: 1. De hypnotherapie
hypnosetheorieën
hypnosetheorieën Verklaringen die ten grondslag liggen aan het verschijnsel hypnose. Enkele van deze theorieën zijn: 1. De in Frankrijk werkende hypnose-inductie
hypnotherapie Iedere vorm van psychotherapie waarbij gebruik gemaakt wordt van hypnose. 1. Eén van de eersten die zich hiermee bezighield was hypnotica
hypnotica Ook slaapmiddelen. Dit zijn psychofarmaca die er voor zorgen dat de persoon makkelijker inslaapt, langer doorslaapt of minder vaak wakker hypochondrie
hypochondrie Voortdurende bezorgdheid over de eigen gezondheid, vaak gecombineerd met de gedachte ernstig ziek te zijn zonder dat daartoe aanleiding hypofyse
hypofyse (hersenaanhangsel) Regulerend centrum dat een schakel vormt tussen de hersenen en klieren in het lichaam die hormonen produceren. De hypomanie
hypomanie Lichte vorm van manie met geëxalteerde opgewektheid, prikkelbaarheid en drift tot handelen. De stemmingsverandering is niet zo ernstig hypothalamus
hypothalamus Deel van de tussenhersenen, verbonden met de hypofyse.Regelt vele, onbewust verlopende lichaamsfuncties, o.a. bloeddruk, lichaamstemperatuur, hypotheek
hypotheek Beperkt recht op registergoederen tot zekerheid voor de voldoening van een schuld. Als iemand een huis wil kopen en niet over voldoende hysterie
hysterie Een aantal uiteenlopende psychische aandoeningen. De term is afgeleid van het Griekse woord voor baarmoeder. 1. De Grieken meenden dat IAPI
IAPI (Insti