Mens en Maatschappij A-H

aakaak Groot platboomd vaartuig met brede voorsteven, vooral voor vervoer in de binnenvaart van massagoed. Wordt onderscheiden naar herkomst (bijv. aalaal Europese palingen (Anguilla anguilla), geslacht palingen. De jonge larve ontwikkelt zich tot glasaal. Tijdens deze ontwikkeling trekt hij van zout aalmoesaalmoes Liefdadige gift door de Kerk of welgestelden verstrekt aan behoeftigen. Vanaf de Middeleeuwen tot de opkomst van de overheidsvoorzieningen aanbestedingaanbesteding Verzoek van opdrachtgever aan (meestal) verschillende aannemers offerte uit te brengen voor hetzelfde (bouw)werk, zodat hij prijzen aanbodcurveaanbodcurve Grafische voorstelling van aanbodfunctie: verband tussen prijs en aanbod van een artikel. Algemeen bij hogere prijs wordt grotere hoeveelheid aanbodeconomieaanbodeconomie Vooral in de jaren tachtig groeide de belangstelling voor deze economische politiek, die uitgaat van de productiekant (aanbod) van aandachtaandacht Term die verwijst naar selectieve omgang met informatie. Een mens krijgt vele duizenden prikkels tegelijk te verwerken. Bijvoorbeeld over aandachtsbereik

aandachtsbereik 1. Het maximum aantal afzonderlijke prikkels waarop tegelijkertijd de aandacht kan worden gericht. 2. De duur dat iemand zich zonder aandachtsstoornis

aandachtsstoornis Ook aandachtstekortstoornis en concentratiestoornis. Het onvermogen om zich behoorlijk te kunnen concentreren. De persoon wordt aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit

aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit De meest voorkomende psychiatrische stoornis op kinderleeftijd, waar ongeveer twee tot vijf procent aandeel

aandeel Deel van gezamenlijke eigendom, bijv. aandeel in een nalatenschap. Aandelen van een naamloze vennootschap en een besloten vennootschap aandeelhouder

aandeelhouder Degene, die een of meer aandelen heeft in het kapitaal van een onderneming (met name in nv of bv). Hij heeft recht op een aandeel aandeelhoudersvergadering

aandeelhoudersvergadering Algemene vergadering van aandeelhouders, gezamenlijke aandeelhouders. Volgens de wet heeft in een nv de aandeelhoudersve

aangetekend stuk

aangetekend stuk Brief, pakket e.d. waarvan de afzender tegen betaling een bewijs van terpostbezorging heeft ontvangen. Het tarief is afhankelijk aangifte

aangifte Mededeling van bepaalde feiten aan bevoegde overheidsinstantie. Geboorte, huwelijk en overlijden moeten worden aangegeven bij de ambtenaar aangiftebiljet

aangiftebiljet Door de belastingdienst verstrekt formulier waarin de belastingplichtige de door de belastingdienst gevraagde gegevens ter vaststelling aangifteplicht

aangifteplicht In Nederland geldende verplichting voor een arts om van bepaalde besmettelijke ziekten (A-ziekten en B-ziekten) aangifte te doen. Vastgelegd aanhouding

aanhouding Het aangrijpen van een verdachte in geval van ontdekking op heterdaad of om hem mee te nemen naar een plaats van verhoor. Gewoonlijk aanleg (psychol.)

aanleg (psychol.) (Eng: ability, aptitude; dispositie, predispositie) Het geheel der aangeboren eigenschappen en gedragsmogelijkheden. Een belangrijk aanleg, eerste

aanleg, eerste Uitdrukking die in de rechtspraak gebezigd wordt voor 'eerste rechter die van een zaak kennis neemt'. In Nederland is dit in principe aanleg/omgevingdebat

aanleg/omgevingdebat (Eng: nature/nurture debate) Bij dit wetenschappelijke twistpunt gaat het om de vraag wat het aandeel is van erfelijkheids- aanloophaven

aanloophaven Een betrekkelijk kleine haven, die door passerende schepen (bijv. bij de kustvaart) wordt aangedaan voor de overslag van kleine partijen aanmaning

aanmaning Aansporing om (voor een bepaalde datum) te voldoen aan een verplichting. Een crediteur die tegen de debiteur een vordering wil instellen aanmonstering

aanmonstering Dienstneming als kapitein of schepeling op een zeeschip. Zij vindt plaats door ondertekening van de monsterrol.

aanmunting

aanmunting Aanmaak van nieuwe munten. Muntslag is tegenwoordig volledig geautomatiseerd. Leonardo da Vinci hield zich als eerste met machinale aanneming van werk

aanneming van werk Overeenkomst waarbij de ene partij, de aannemer, zich verbindt om voor de andere partij, de aanbesteder, tegen een bepaalde aanpassing (psychol.)

aanpassing (psychol.) (Eng: adaptation, accommodation) Oorspronkelijk begrip uit de biologie voor veranderingen in eigenschappen van organism

aanpassingsklas

aanpassingsklas (Vlaanderen) Structuur in het basisonderwijs om kinderen die potentieel normaal begaafd zijn, individueel, met behulp van een taakleraar, aanpassingspolitiek

aanpassingspolitiek (ook wel deflatiebeleid) Beleid van de overheid, gericht op bestrijding van de inflatie of het tegengaan van een economische depressie aanpassingsstoornis

aanpassingsstoornis Een algemene aanduiding voor psychische aandoeningen die zijn ontstaan als reactie op stressveroorzakende gebeurtenissen. aanranding

aanranding (feitelijke aanranding der eerbaarheid) Zedendelict dat bestaat uit het iemand met geweld of bedreiging met geweld dwingen tot het plegen aanrijding

aanrijding Met een auto of ander rij- of voertuig tegen iets of iemand aanbotsen. Schade die door een auto (of ander motorrijtuig) wordt toegebracht aanslag

aanslag 1. (strafrecht) Politiek delict. Onder aanslag wordt verstaan een handeling die erop gericht is anderen van leven of vrijheid te beroven, m.n. aansprakelijkheid

aansprakelijkheid Juridische verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eigen of andermans handelen of nalaten, of op grond van het risico dat men aanspreekterm

aanspreekterm Bij het aanspreken van een verwant gebruikte verwantschapsterm. Uit de gebruikte aanspreekterm valt de manier af te leiden waarop aanvaardbare dagelijkse inname

aanvaardbare dagelijkse inname (ADI) De hoeveelheid verontreinigingsstoffen of toevoegingen waarvan de dagelijkse opname nog toelaatbaar wordt aanvangsonderwijs

aanvals- (agressief gedrag) Gedrag gericht op het aanvallen van soortgenoten (niet bijv. het grijpen van een prooi). Gaat bijna altijd gepaard gedrag, verzoeningsgedrag,

aanvangsonderwijs Onderwijskundige verzamelterm voor verschillende vormen van het eerste onderwijs dat een kind krijgt. Tot het aanvangsonderwijs aanvaring

aanvaring Botsing of aanraking van schepen met elkaar of met andere voorwerpen. De gevolgen van aanvaring op zee zijn in een groot aantal landen, aanverwantschap

aanverwantschap Familierelatie tussen de leden van twee groepen bloedverwanten, gebaseerd op een huwelijk. In de eerste plaats gaat het om iemands aanvullend recht

aanvullend recht (regelend recht) Rechtsregels waarvan bij overeenkomst afgeweken mag worden.

aanzeggen

aanzeggen (aanspreken) Officieel en persoonlijk overbrengen van overlijdensbericht. Vroeger een belangrijk gebruik en een aparte functie in het begrafeniswezen.

aardappel

aardappel (geslacht Solanum, vooral S. tuberosum) Sinds de 19e eeuw belangrijk voedingsgewas, inheems in Midden- en Zuid-Amerika. Misoogsten aardappelmeelindustrie

aardappelmeelindustrie Industrie die fabrieksaardappelen met een hoog zetmeelgehalte verwerkt tot zetmeel en zetmeelproducten (dextrine, lijm,

aardbeien

aardbeien (geslacht Fragaria) Kruidachtige planten uit de rozenfamilie. De aardbeivrucht die men eet is eigenlijk geen vrucht, maar een uitgegroeide

aardgastanker

aardgastanker Tankschip ingericht voor het vervoer van vloeibaar gemaakt aardgas. Uit veiligheidsoogpunt twijfelachtig; bij een ernstige aanvaring aardlekschakelaar

aardlekschakelaar Veiligheidsschakelaar die onder meer huisinstallaties wordt gebruikt om de netspanning uit te schakelen als er stroom weglekt naar aardnoot

aardnoot (Arachis hypogaea) Vlinderbloemige plant, oorspronkelijk uit Zuid-Amerika, tegenwoordig in vele tropische streken gekweekt. De peulen Aaron, Henry Louis

Aaron, Henry Louis (geboren Mobile 5 februari 1934) Amerikaans honkballer, sinds 1954 sterspeler van de Atlanta Braves. Hij sloeg talloze records, aasdomsrecht

aasdomsrecht Erfrechtsstelsel dat tot 1809 in een groot deel van het gebied ten noorden van de Hollandse IJssel in de provincie Holland gold. Hoofdregel: abangan

abangan Javaanse religieuze groepering, voornamelijk bestaande uit arme boeren. De islam die zij aanhangen werd beïnvloed door hindoeïsme, boeddhisme abasie-astasiesyndroom

abasie-astasiesyndroom Een stoornis in de motorische coördinatie, waardoor een onvermogen optreedt om te kunnen lopen (abasie), rechtop te zitt

ABC-boek

ABC-boek Boek waaruit de kinderen vroeger het ABC en de spelling leerden, later vaak aangevuld met een deel van de algemene leerstof. De oudste ABC-model van emoties

ABC-model van emoties Het emotiemodel dat in de rationeel-emotieve therapie wordt gehanteerd. Hier gaat men ervan uit dat een emotie voorafgeg

ability grouping

ability grouping Engelse onderwijskundige term voor een vorm van streaming, waarbij leerlingen op grond van algemene of bijzondere bekwaamheid abiotische factoren

abiotische factoren (abiogene factoren) Niet-levende factoren, die invloed uitoefenen op levende organismen, bijv. licht, temperatuur, vochtigheid,

ablatiemethode

ablatiemethode In de neuropsychologie bedoelt men hiermee een verwijdering van een deel van het perifere of centrale zenuwstelsel (door middel ABM-verdrag

ABM-verdrag (Anti Ballistic Missile) Uit 1972 daterend wapenbeheersingsverdrag tussen de VS en de Sovjet-Unie, deel uitmakend van de SALT-I-abnormaal

abnormaal Ook afwijkend, anomaal, deviant of aberrant. Iedere afwijking van een norm kan als abnormaal worden beschouwd. Als de norm statistisch abnormal psychology

abnormal psychology Onderdeel van de psychologie dat zich bezighoudt met abnormaal gedrag. Dit kan betrekking hebben op in statistische zin weinig abolitie

abolitie (Nederland) Ingrijpen in een nog niet voltooide strafvervolging of het geheel voorkómen daarvan. Kan alleen plaatsvinden bij wet.

aboriginals

aboriginals (Australian aborigines of aborigines) Oorspronkelijke bewoners van Australië, die zich daar tussen de 20.000 en 30.000 jaar geleden vestigden. abortus provocatus (België)

abortus provocatus (België) Sinds april 1990 is abortus in België onder bepaalde voorwaarden gelegaliseerd: abortus kan alleen wanneer de vrouw abortus provocatus (Nederland)

abortus provocatus (Nederland) (abortus provocatus, zwangerschapsafbreking) Volgens art. 296 van het Wetboek van strafrecht is het afbreken van aboulie

aboulie (Grieks: geen besluit, wil of plan) Term die in principe alleen gebruikt wordt voor pathologische gevallen, waarbij sprake is van een sterk verminderde abrikoos

abrikoos (Prunus armeniaca, rozenfamilie). Wordt geteelt om de eetbare vruchten. Uit de harde pit wordt bittere amandelolie gewonnen. De abrikoos absenteïsme

absenteïsme (econ.) (afwezigheid) Het verschijnsel dat de jaarlijkse algemene vergadering van aandeelhouders door veel aandeelhouders niet bezocht absentie

absenteïsme Het langdurig verblijf van een grootgrondbezitter buiten de streek waar hij zijn grond verpacht, terwijl anderen zijn goederen beheren. absenteïsme (econ.)

absentie (Eng: absence, Frans: petit mal) Een kort moment (5 ; 30 seconden) waarin het bewustzijn wegvalt. Dit kan gepaard gaan met staren en lichte absolute meerderheid

absolute meerderheid De helft der stemmen plus één.

absoluut recht

absoluut recht Recht dat men tegenover iedereen kan handhaven. Tot de voornaamste absolute rechten behoren eigendom en de beperkte rechten en Abspoel, Jan Jacobus

Abspoel, Jan Jacobus (1917-1987) Nederlands jurist. Als officier van Justitie in Amsterdam (1957-1976) en hoofdofficier in Alkmaar (1976-1982

abstinentie-schendingeffect

abstinentie-schendingeffect Het verschijnsel dat een overtreding van een zichzelf opgelegde regel kan leiden tot een verlies aan zelfcontrole. Een abstract denken

abstract denken Denken dat wordt gekenmerkt door het gebruik van abstracte begrippen. Het abstract denken ontwikkelt zich vanaf ongeveer het elfde abstractie

abstractie De laatste, formeel operationele fase in de ontwikkeling van het denken, waarin uit een concreet geheel van bepalingen een kenmerkende academici

academici Personen met een voltooide opleiding, gevolgd aan een instelling voor hoger onderwijs (universiteit of hogeschool).

Académie Julian

Académie Julian Kunstacademie in 1860 te Parijs geopend door Rodolphe Julien; het eerste instituut in Frankrijk naast de École officielle en zij gold academische graad

academische graad (Nederland) Niet-wettelijke term ter aanduiding dat iemand een afsluitend academisch examen heeft gehaald of is gepromoveerd. Academische Raad

Academische Raad (Nederland) Instelling waarin universiteiten en hogescholen verenigd waren, ter advisering van en overleg met het departement academische sociologie

academische sociologie De tot het begin der jaren zestig dominerende stroming in de westerse sociologie. De term is afkomstig van de Amerikaans

acajou

acajou (Anacardium occidentale) Tropische boom gekweekt om de acajougom en acajouhars uit de stam en om het zaad (cashew- of acajounoten).

acalculie

acalculie Het onvermogen om eenvoudige rekenoperaties te verrichten als gevolg van een hersenbeschadiging. De term slaat niet op het niet kunnen acceleratieprincipe

acceleratieprincipe (afgeleide vraag) Verschijnsel dat een relatief kleine verandering in de vraag naar goederen en diensten tot aanzienlijke investeringswijzigingen acceptatie

acceptatie Aanvaarding van de offerte (het aanbod), waardoor de overeenkomst tot stand komt. Acceptatie van een wissel: degene op wie de wissel

acceptkrediet

acceptkrediet Een vorm van bankkrediet, waarbij de bank de kredietnemer in staat stelt elders geld aan te trekken. De kredietnemer trekt een wissel accessoir

accessoir Afhankelijk, onzelfstandig. Accessoir recht: recht dat afhankelijk is van de hoofdverbintenis. Een voorbeeld is het hypotheekrecht dat alleen accident prone

accident prone Het 'vatbaar' zijn voor ongelukken. Dit kan bijvoorbeeld het gevolg zijn van een grote impulsiviteit gecombineerd met een geringe oplettendheid. accijns

accijns Belasting op het gebruik van bepaalde goederen. In het kader van de voltooiing van de interne markt per 1 januari 1993 werd het Nederlandse accommodatie (psychol.)

accommodatie (psychol.) 1. In de ontwikkelingstheorie van Piaget: de kwalitatieve verbetering van interne schema's die noodzakelijk is door een veranderd accommodatie (sociol.)

accommodatie (sociol.) Aanpassingsproces waarbij spanningen of conflicten in het maatschappelijk verkeer in vaste banen worden geleid, zodat op

accountant

accountant Bedrijfseconomisch deskundige die zich zelfstandig of in dienstverband bezighoudt met controle (met name op jaarrekening) en advies accountantsverklaring

accountantsverklaring Verantwoording door accountant van controle op jaarrekening.

accreditief

accreditief Opdracht van bijv. een importeur aan een bank om ten gunste van een exporteur wissels te betalen of voor aval (borgtocht op een wissel) acculturatie

acculturatie Proces van sociale en culturele verandering onder invloed van contacten met een andere maatschappij en cultuur. Dit proces vindt vooral accumulatie (biol.)

accumulatie (biol.) Langzame ophoping van (gif)stoffen in een levend organisme door het eten van dieren en/of planten die de betreffende stoffen in accumulatie (econ.)

accumulatie (econ.) In marxistische theorie de ophoping van bezit bij kapitalisten. De geproduceerde meerwaarde wordt steeds omgezet in nieuwe accusatoir proces

accusatoir proces Strafproces waarbij aangeklaagde en aanklager gelijkwaardige partijen zijn. Het Nederlandse strafproces is, voor zover het de behandeling acefale samenleving

acefale samenleving (acefaal = zonder hoofd) Cultureel-antropologische term voor de politieke structuur van samenlevingen zonder centraal bestuur. acetaatzijde

acetaatzijde Synthetische vezel op basis van cellulose, die behandeld is met azijnzuur, zodat de OH-groepen gebonden worden aan acetaatgroepen. acetylcholine

acetylcholine Verbinding die in de meeste hogere dieren voorkomt en die betrokken is bij de overdracht van impulsen van de ene zenuwcel op de andere Ach

Ach Afkorting van acetylcholine.

achieved status

achieved status (verworven status) Sociologisch begrip van Ralph Linton voor een positie in de samenleving (status), die door eigen inspanning en achievement

achievement (verwerving) Begrip uit de sociale wetenschappen voor de karakteristieke wijze waarop in een groepering of samenleving de sociale posities Achillini, Claudio

Achillini, Claudio (1574-1640) Italiaans schrijver en jurist; docent aan de universiteiten van Bologna en Ferrara. Auteur van juridische werken en van Acholi

Acholi (Atscholi) Nilotenstam in Noord-Uganda, voornamelijk veehoudende nomaden. Hun taal is het Nilotisch.

achromatopsia

achromatopsia Een totale kleurenblindheid, waarbij alleen nog maar licht en donker waargenomen kan worden. De wereld ziet er dan zwart-wit uit.

achter- (metencephalon) Een van de vijf onderdelen van de hersenen van gewervelde dieren en de mens. Het dak van de achterhersenen

achterban

achterban In het leenstelsel: oproepen door de leenheer van de leenmannen (ban) en van de achterleenmannen (achterban). Tegenwoordig: de werkelijke achterhoofdkwab

achterhoofdkwab Het achterste gedeelte van de cerebrale hemisfeer.

achterland

achterland 1. Het gebied dat georiënteerd is op een bepaalde stad. Meestal gaat het dan om het gebied waarvoor de goederenstromen vanuit de stad achtervolging

achtervolging (poursuite) Een wedstrijd tussen twee wielrenners, die gelijktijdig starten op een afstand van een halve baanlengte van elkaar. Winnaar achtervolgingswaan

achtervolgingswaan (paranoia) De overtuiging dat één of meer personen er op uit zijn de betrokkene te benadelen, te vermoorden of op andere wijze achtste-maandangst

achtste-maandangst Ook separatieangst of scheidingsangst. De vrees die optreedt bij baby's van ongeveer acht maanden als zij gescheiden worden

acid rock

acid rock Muziek gebaseerd op hallucinerende ervaringen met drugs, ontstaan tijdens de hippiecultuur aan het eind van de jaren zestig.

acquis communautaire

acquis communautaire Het totaal aan binnen de Europese Unie genomen besluiten, ook wel `communautaire verworvenheden' genaamd. Landen die acquisitie

acquisitie In de bedrijfseconomie de verwerving van een markt of zelfs een andere onderneming. Acquisitiekosten: kosten voor verwerving van nieuwe acquisitiekosten

acquisitiekosten (verwervingskosten) Kosten die moeten worden gemaakt om bijvoorbeeld nieuwe abonnementen te werven of nieuwe verzekering

ACS-landen

ACS-landen (ACP-landen) Groep landen in Afrika, het Caribisch gebied en de Stille Oceaan (Africa-Caribbean-Pacific: ACP). Voormalige koloniën actief slib

actief slib Slib uit bepaalde waterzuiveringsinstallaties (actief-slibinstallatie), bestaande uit minerale en organische deeltjes en overdekt met micro-organismen actief/passief-dimensie

actief/passief-dimensie In de theorie van Freud zijn dit de tegengestelde wijzen waarop een individu zijn driftdoelen realiseert. Iemand met een actieve actiehandel

actiehandel (Ook: windhandel) Handel in actiën (aandelen). De actiehandel is van alle tijden, maar de term is vooral van toepassing op de uitzonderlijke actiepotentiaal

actie-onderzoek (psychol.) Wijze van wetenschappelijk onderzoek waarbij niet volstaan wordt met het afstandelijk analyseren, maar waarbij tegelijke

actie-onderzoek (sociol.)

actie-onderzoek (sociol.) Sociaal-wetenschappelijke onderzoeksvorm, na WO II ontwikkeld in de VS ('action research'), waarbij de onderzoeker naast

actiepotentiaal Potentiaalverschil tussen het deel van de membraan van een zenuwcel in rust en in geprikkelde toestand. Het ontstaan van een actiepotentiaal actietendens

actietendens Ook activatiewijze. In de emotietheorie van de Nederlandse psycholoog Nico H. Frijda de geneigdheid tot handelen. Volgens Frijda is actieve kool

actieve kool Kool met een enorm bindingsvermogen, verkregen door grote porositeit. Toepassing in filters die water of lucht zuiveren van kleur-, smaak- actieve school

actieve school (Doe-school) Benaming voor vooral onder invloed van de nieuwe-schoolbeweging ontstane schooltypen, waar in tegenstelling tot de actie-onderzoek (psychol.)

acting out-gedrag

acting out-gedrag 1. Het afreageren van innerlijke conflicten op onschuldige buitenstaanders zonder dat de persoon zich bewust is van de oorzaak action anthropology

action anthropology (actieantropologie) Vorm van toegepaste antropologie, vooral gebruikt bij bestudering van sociale en culturele verandering. Onderzoekers activa

activa Bezittingen, op linker (debet-) zijde van balans. De activa worden meestal gerangschikt naar liquiditeit. Vaste activa: omloopsnelheid van meer activisme

activisme Leer en levenshouding, waarin doelgerichtheid van de wil en daadkrachtig handelen centraal staan. Het kennen en denken moeten in dienst activiteiten van het dagelijks leven

activiteiten van het dagelijks leven (ADL) Term uit de revalidatie waarmee allerlei dagelijkse handelingen (wassen, aan- en uitkleden, naar het toilet activiteitsprincipe (onderw.)

activiteitsprincipe (onderw.) Didactisch beginsel dat de actieve deelneming van leerlingen aan het onderwijs als voornaamste doel ziet. Uitgaand van actor-waarnemereffect

actor-waarnemereffect Ook actor-toeschouwerfenomeen. Dit is het verschil in de beoordeling van een actie. Een toeschouwer en een actor verschi

actualiseren (psychol.)

actualiseren (psychol.) Het oproepen van informatie die in het geheugen ligt opgeslagen.

actualiteitsonderwijs

actualiteitsonderwijs Onderwijs waarin geprobeerd wordt actuele maatschappelijke gebeurtenissen en problemen in hun geheel of vanuit de invalshoek actuaris

actuaris Wiskundige die zich zelfstandig of in dienstverband (verzekeringsmaatschappij, pensioenfonds) bezighoudt met financiële en economische actuele neurose

actuele neurose (Duits: Aktualneurose) Een neurose die Freud op grond van de wijze waarop zij ontstaat, onderscheidde van de psychoneurose. De acupunctuur

acupunctuur Oude, van oorsprong Chinese geneesmethode, waarbij naalden op bepaalde plaatsen (acupunctuurpunten) in de huid worden gestoken. acustico-lateraal systeem

acustico-lateraal systeem Evenwichtszintuig en zijlijnzintuig samen. Men neemt aan dat het evenwichtszintuig van de gewervelde dieren zich heeft acute stress-stoornis

acute stress-stoornis Een angststoornis die is ontstaan na een zeer ingrijpende gebeurtenis als een oorlog of een natuurramp. Het trauma wordt stee

ad hoc-aanpassing

ad hoc-aanpassing (lett: aanpassing tot hier, tot dit moment) Een aanpassing achteraf van een theorie of hypothese naar aanleiding van een weerlegging. ad valorem

ad valorem Een term die aangeeft dat het invoerrecht over de waarde van de in te voeren goederen wordt geheven. Invoerrecht kan ook worden geheven Adamson, George

Adamson, George (1906-1989) Brits natuurbeschermer. Adamson kwam in 1924 met zijn echtgenote Joy naar Kenya en voorzag op uiteenlopende

adaptatie (biol.)

adaptatie (biol.) (lett: aanpassing) In het gebruik heeft het woord nogal uiteenlopende betekenissen. 1. De aanpassing van de gevoeligheid van een adaptive strategy

adaptive strategy Het patroon van de door mensen bewust uitgevoerde plannen om problemen op te lossen of zich aan hun (veranderende) omgeving adat

adat (Arab.: adah = gewoonte) Gewoonterecht in de islamitische wereld. De sjaria, de islamitische wetgeving, laat ruimte aan gewoonterecht, zolang adatrecht

adatrecht Inheems ongeschreven gewoonterecht in Indonesië. Er bestaan ongeveer 19 verschillende stelsels.

additieve-factorenmethode Een wijze van onderzoek doen om uit te vinden uit hoeveel deelprocessen een mentaal proces is samengesteld. Deze benader

additieven

additieven Hulpstoffen die aan voedingsmiddelen worden toegevoegd, om de geur, smaak, houdbaarheid of andere eigenschappen te verbeteren. Men additieve-factorenmethode

adel

adel Groep met een bevoorrechte, erfelijke status, komt voor in vrijwel alle culturen. In West-Europa heeft de adel tot het einde van de 18e eeuw de adelborst

adelborst Benaming voor een marineofficier in opleiding aan het Koninklijk Instituut voor de Marine (KIM). In vroeger tijden kwam de a. veelal uit adelfisch systeem

adelfisch systeem (collaterale overerving) Cultureel-antropologische term voor een erfrechtstelsel waarin de bezittingen van een gestorvene in principe ademhalingsgymnastiek

ademhalingsgymnastiek Bepaalde lichaamsoefeningen, gericht op een juiste manier van ademhalen. Is van belang voor o.a. patiënten met astma. Vo

Adivasi

Adivasi (tribals) Verzamelnaam voor oorspronkelijke bevolking van India, waaronder talrijke stammen vallen, elk met een eigen taal en godsdienst, Adler, Alfred

Adler, Alfred (1870-1937) Oostenrijks medicus en psychiater. Hij was aanvankelijk volgeling van Freud, maar brak met hem in 1911 op grond van administratief beroep

administratief beroep Beroep tegen een beschikking van een lagere overheid bij een hogere, bijv. tegen een beschikking van Burgemeester en Wet

administratiekantoor

administratiekantoor Wanneer van aandelen certificaten van aandelen (CVA) worden uitgegeven treedt een administratiekantoor op. Het administr

Admiral's Cup

Admiral's Cup Trofee van de tweejaarlijkse zeilwedstrijd, ingesteld in 1957 door vijf leden van de Royal Ocean Racing Club en genoemd naar admiraal adolescentie

adolescentie 1. In de Nederlandstalige literatuur: de ontwikkelingsperiode die volgt op de puberteit. Deze duurt ongeveer van het zestiende tot het adoptie

adoptie Aanneming als eigen kind. Adoptie gaat altijd gepaard met verbreking van de (juridische) band met de biologische ouder(s). Voorwaarden voor adoptieproblematiek

adoptieproblematiek De psychische problemen waarmee adoptie gepaard gaat. Voor adoptiekinderen is het vaak moeilijk te verwerken dat hun bio

Adorno, Theodor Wiesengrund

Adorno, Theodor Wiesengrund (1903-1969) Duits socioloog, belangrijk vertegenwoordiger van de Frankfurter Schule. Adorno bewoog zich zowel adrenaline

adrenaline (epinefrine) Een stof die in het lichaam als hormoon en als neurotransmitter fungeert. Als hormoon is deze stof afkomstig uit het bijniermerg adrenocorticotroop hormoon

adrenocorticotroop hormoon (ACTH, adrenocorticotrofine) Hormoon dat wordt afgescheiden door de voorkwab van de hypofyse; stimuleert productie adres (psychol.)

adres (psychol.) In geheugentheorieën binnen de cognitieve psychologie wordt de computer gebruikt als metafoor voor de menselijke informatieverwerking; advanced organizers

ad-valoremrechten

ad-valoremrechten Invoerrechten, die worden geheven naar de waarde van het ingevoerde.

advanced organizers Informatie in een tekst die erop gericht is om te leren materiaal te relateren aan reeds aanwezige kennis. Hierdoor worden nieuwe advocaat (drank)

advocaat (drank) Drank gemaakt uit eierdooiers, suiker, vanille en brandewijn. Voor goedkope advocaat gebruikt men verdunde synthetische alcohol. advocaat (recht)

advocaat (recht) Jurist die zich in een zelfstandige werkkring bezighoudt met het verlenen van rechtshulp en als zodanig staat ingeschreven bij de a

Advocaat, Dick

Advocaat, Dick (geboren Den Haag 27 september 1947) Nederlands voetballer, kwam als middenvelder uit voor FC Den Haag, Roda JC, FC VVV,

advocaat-fiscaal

advocaat-fiscaal Openbare aanklager bij het Ned. Hoog Militair Gerechtshof. Deze functie wordt vervuld door de procureur-generaal bij het Haagse advocaat-generaal

advocaat-generaal Plaatsvervanger en assistent van de procureur-generaal als vertegenwoordiger van het openbaar ministerie.

aëratie

aëratie (beluchting) Doorblazen van lucht door vloeistof (bijv. afvalwater), hooi (tegen broei), meestal om bepaalde biologische processen te bevorderen. Aerle, Barry van

Aerle, Barry van (geboren 1963) Nederlands voetballer, kwam als rechterverdediger 35 maal uit voor het Nederlands elftal. Hij speelde resp. voor PSV, aerobic-dance

aerobic-dance Intensieve gymnastiek op stimulerende muziek. Ontwikkeld door de Amerikaan Jacky Sorenson voor dames van luchtmachtofficieren aëroob

aëroob Eigenschap van alle cellen en organismen die om in hun energiebehoefte te voorzien, vrije zuurstof opnemen. Zij hebben een citroenzuurcyclus aërosol

aërosol Fijn verdeelde vaste stof of vloeistof die zich zwevend in de atmosfeer verspreidt, bijvoorbeeld roet of rookdeeltjes. Luchtverontreiniging bestaat Aerts, Karel

Aerts, Karel (1922-1986) Belgisch omroepman en koorleider. Maakte naam als dirigent van het door hem opgerichte koor Concinite, waarmee hij zowel aes grave

aes grave (Lat.: zwaar koper, brons) Omstreeks 269 v.C. door de Romeinen ingevoerde koperen munten (rond en gegoten). Munteenheid was de as. AEX

AEX Amsterdam Exchanges NV. Voortgekomen begin 1997 uit de fusie van de Amsterdamse aandelen- en optiebeurzen. Het toezicht op de beurzen afagie

afagie Weigering om te eten (en in extreme gevallen om te drinken) veroorzaakt door een beschadiging van de hypothalamus. De weigering van voedsel Afar

Afar Stam in Noordoost-Ethiopië en Djibouti. Voornamelijk nomaden, aan de kust ook visserij. Hoofdzakelijk moslims.

afasie

afasie Een taalstoornis die veroorzaakt wordt door beschadiging van bepaalde hersendelen. Er zijn vele soorten afasie. De meest bekende zijn: 1. Broca's afasietest

afasietest Een test waarmee vastgesteld kan worden of iemand aan afasie lijdt. Veel gebruikte tests zijn de Tokentest en de SAN-test. Bij de Tokentest AFBC

AFBC (Atmospheric Fluidized Bed Combustion) Verbrandingsproces waarbij men de brandstof in de oven d.m.v. een toegevoerde luchtstroom in zwevende afbetaling

afbetaling Betaling in vooraf vastgestelde termijnen van op krediet gekochte goederen of diensten. Huurkoop is een vorm van afbetaling, waarbij de afbreekbaar

afbreekbaar Eigenschap van stoffen om in het milieu door micro-organismen omgezet te worden in kooldioxide, water en mineralen. Vooral van belang afdaling

afdaling Een onderdeel van de alpine disciplines, waarbij men een parcours met een lengte van ca. 2 km en een hoogteverschil van 750 tot 1000 m aflegt. afdanking (België)

afdanking (België) Opzegging door werkgever. De opzeggingstermijn voor arbeiders is: indien niet vastgelegd in overeenkomst of arbeidsreglement: affaires

affaires Koopovereenkomsten, onderscheiden naar de tijd van levering. Loco-affaire: de levering geschiedt dadelijk na de koop; affaire op levering: affect

affect 1. Een bepaalde emotie of een bepaald gevoel met betrekking tot een specifieke situatie of gebeurtenis. 2. Een bepaalde vorm van gedrag dat een

affectieve functie

affectieve functie Deze term is afkomstig uit de functieleer en staat voor het voelen. Naast de affectieve functies worden conatieve functies (willen affectieve neutraliteit

affectieve neutraliteit Sociaal-wetenschappelijke benaming van zelfbeheersing, het onderdrukken van de neiging impulsen en emoties de vrije loop

affectieve verwaarlozing

affectieve verwaarlozing Een vorm van kindermishandeling, gekenmerkt door een ernstig en chronisch tekort aan ouderlijke liefde (binnen het gezin

afferent

afferent Ook aanvoerend. Richtingaanduiding in het zenuwstelsel: van perifeer (het lichaam) naar centraal (de hersenen). Afferente zenuwbanen vervoeren affiliatie (econ.)

affiliatie (econ.) Een tot een concern behorende zelfstandige onderneming. Ook wel groepsmaatschappij genoemd.

affordance

affordance De `behandelingspotentialiteit' in de theorie van J.J. Gibson. Volgens Gibson wordt bij de visuele waarneming niet alleen de vorm van objecten afgeleide industrie

afgeleide industrie Industrie die materiaal of producten van andere bedrijven verder verwerkt. Indien het transporteren van het materiaal dat verwerkt afgoderij

afgoderij (idolatrie) Vooral in het christendom gebruikte term voor het vereren van goden naast of in plaats van de ware God. Door missionarissen en afhankelijke persoonlijkheid

afhankelijke persoonlijkheid Een in de DSM-IV-classificatie opgenomen persoonlijkheidsstoornis, waarbij er sprake is van een buitensporige behoefte afhankelijkheid

afhankelijkheid 1. In de statistiek: de samenhang tussen variabelen. De verandering in de ene variabele gaat gepaard met veranderingen in de andere. afhankelijkheidsgraad

afhankelijkheidsgraad De verhouding tussen het economisch afhankelijke deel van de bevolking (jongeren, ouderen, werklozen en andere niet-werk

afkicken

afkicken Proces van het al dan niet vrijwillig stoppen met druggebruik door een verslaafde. Gaat meestal gepaard met ernstige onthoudingsverschijnselen.

afkondiging

afkondiging Openbare bekendmaking. Huwelijken moeten worden afgekondigd door de bekendmaking op te hangen aan de gevel van het gemeentehuis aflatoxine

aflatoxine Door de schimmel Aspergillus flavus afgescheiden stof, die leverkanker kan veroorzaken. De schimmel leeft o.a. op pinda's. In Europa worden afleren

afleren Het niet meer optreden van een bepaald soort gedrag als het gevolg van oefening. Deze term wordt o.a. in de gedragstherapie gebruikt. Bedplassen aflevering

aflevering Afgifte van een zaak. De ontvanger verkrijgt het bezit, c.q. het houderschap.

aflossing

aflossing Betaling van (een deel van) de schuld. De schuld kan op een van te voren bepaald tijdstip in zijn geheel worden afgelost of in termijnen.

afluisterapparatuur

afluisterapparatuur Apparatuur waarmee gesprekken in het geheim afgeluisterd kunnen worden. Men onderscheidt afluisterapparatuur voor telefoon afname-effect

afname-effect De tendentie in parapsychologische experimenten dat een significante boven- of benedenkansscoring gedurende het experiment nog afnemerskrediet

afnemerskrediet Kredietverlening door de koper aan de verkoper, in de regel doordat de koopprijs geheel of gedeeltelijk wordt voldaan voordat levering afpersing

A-formaat Serie gestandaardiseerde papierformaten, gebaseerd op een vel met een oppervlakte van één vierkante meter en een lengte-breedteverhouding Baalen, Anneke van

afpersing Iemand met het oogmerk zichzelf of een ander wederrechtelijk te bevoordelen door geweld of bedreiging met geweld dwingen tot afgifte afrasie

afrasie Het niet willen of niet kunnen spreken, zonder dat daar een organische oorzaak voor aangewezen kan worden. De stoornis heeft in tegenstelling afreageren

afreageren 1. In het dagelijkse spraakgebruik: het botvieren van frustraties op een (meestal onschuldig) persoon of voorwerp. 2. In de psychoanalyse: afremmingsbeleid

afremmingsbeleid Beleid dat tot doel heeft de verdere groei van gebieden die wat betreft bevolking of economische activiteiten overbelast zijn, af African-American

African-American In de jaren tachtig opgekomen begrip voor Amerikanen met een donkere huidskleur met voorouders afkomstig uit Afrika. In de loop afrikanistiek

afrikanistiek Wetenschap die zich vooral richt op de sociaal-wetenschappelijke bestudering van Afrika. Sinds de jaren vijftig sterk in opkomst en in afroepcontract

Afro-cult (African revival) Stromingen die zoveel mogelijk van de oude Afrikaanse cultuur in ere willen herstellen. Ontstaan als reactie op de invloed afschrijving

afroepcontract (oproepcontract) Arbeidsovereenkomst waarbij de werknemer zich verbindt om op afroep van de werkgever arbeid te verrichten. De Afro-cult

afschrijving Vaststelling van de waardevermindering van vaste activa (machines, enz.) in de tijd. Het periodiek afgeschreven bedrag vormt een kostenpost afslanken (econ.)

afslanken (econ.) Het saneren van ondernemingen met vrijwel steeds vermindering van het aantal arbeidsplaatsen. Deze reductie komt tot stand door afsnijdscore

afsnijdscore (Eng: cut-off score) De score op een selectietest die minimaal gehaald moet worden om te worden toegelaten. Bijvoorbeeld: om aangenomen afspiegelingscollege

afspiegelingscollege College van Burgemeester en Wethouders waarin de belangrijkste fracties van de gemeenteraad zetels hebben naar evenredig

afstamming

afstamming Relatie gebaseerd op de biologische banden tussen ouders en kinderen (bloedverwanten) over verschillende generaties. In de culturele

afstammingsgroep

afstammingsgroep Sociale groep waarvan de leden zich aan elkaar verwant voelen omdat ze afstammen of menen af te stammen van dezelfde voorouder(afstandsonderwijs

afstandsonderwijs Onderwijsvorm met een minimum aan contacturen tussen docent en leerling. Veelal betreft het schriftelijk onderwijs, waarbij de Aftalion, Albert

Aftalion, Albert (1874-1956) Bulgaars-Frans economist. Publiceerde in 1913 'Les crises périodiques de surproduction'. Hierin trachtte hij op basis van aftopping (van de prijscompensatie)

aftopping (van de prijscompensatie) Beperking van de doorberekening van de prijsstijging in de lonen tot een bepaald bedrag, waardoor bij hogere aftrekbare giften

aftrekbare giften Giften die bij de berekening van het belastbaar inkomen in mindering mogen worden gebracht. Hiertoe behoren bijdragen aan o.m. aftrekbare kosten

aftrekbare kosten Kosten die bij de berekening van het belastbaar inkomen in mindering mogen worden gebracht. Dit zijn over het algemeen de kosten afval

afval Voorwerpen of stoffen die hun functie verloren hebben en overtollig overblijven. Men kan verschillende soorten afval onderscheiden. Huishoudelijk afvalmakelaar

afval, gevaarlijk

afval, gevaarlijk Afval bestaande uit chemische stoffen (organisch en anorganisch). Met het in 1994 van kracht worden van het hoofdstuk Afvalstoffen afval, huishoudelijk

afval, huishoudelijk Afval afkomstig van huishoudens. Per hoofd van de bevolking rekent men in Europa op 300 - 400 kg huishoudelijk afval. Het afval, industrieafval,

afval, radioactief Afval dat radioactieve stoffen bevat. Is vooral afkomstig van kerncentrales en te verdelen in HAVA (hoogactief afval zoals splijtingsstoffen), afval, vloeibaar radioactief

afval, vloeibaar radioactief Radioactief afval in vloeibare vorm; heeft meestal een lage (LAVA: laagactief vloeibaar afval) of middellage activiteit

afvalmakelaar Tussenpersoon die onderhandelt bij het afvoeren van afval. Gevaarlijk chemisch afval verdwijnt vaak door toedoen van dubieuze internationale afvalstoffen

afvalstoffen In 1994 werd de wetgeving met betrekking tot afvalstoffen ondergebracht in de Wet Milieubeheer (milieuwetgeving). Hiermee kwamen Afvalstoffendecreet

Afvalstoffendecreet Belgische wet (2 juli 1981) die tot doel heeft het ontstaan van afvalstoffen te voorkomen, hergebruik, terugwinning of recycling Afvalstoffenwet

Afvalstoffenwet Milieuwet van 1977 met als uitgangspunt 'de vervuiler betaalt'. Een ieder die afvalstoffen produceert of doet ontstaan, moet zorgen afvalverbrandingsinstallatie

afvalverbrandingsinstallatie (AVI) Industriële inrichting voor het verbranden van afval in ovens met hoge temperatuur. Bijzondere aandacht moet afvalverwerking

afvalverwerking Processen die erop zijn gericht om huishoudelijk en industrieel afval op te ruimen of om te zetten in minder schadelijke stoffen, deels afvalwarmte

afvalwarmte Warmte die bij elektriciteitsopwekking en veel industriële processen vrijkomt. Om oververhitting van een deel van een installatie te voorkomen afvalwater

afvalwater Water dat door het gebruik zodanig van samenstelling is veranderd dat het niet meer geschikt is voor verder gebruik. Men onderscheidt o.afvalwaterzuivering

afvalwater, huishoudelijk Afvalwater afkomstig van woonhuizen. Ook het afvalwater uit de sanitaire ruimten en keukens van bedrijven, organisaties

afvalwaterzuivering Het behandelen van huishoudelijk of industrieel afvalwater voordat het op het oppervlaktewater wordt geloosd. In de eerste stap afvalwater, huishoudelijk

afvloeiingsregeling

afvloeiingsregeling (sociaal plan) Afspraak tussen vakbonden en werkgever over het personeelsbeleid bij sluiting van een onderneming, of van een afweermechanismen

afweermechanismen Manier om onbewuste verlangens en impulsen die 'niet kunnen' om te zetten in een gevoel dat voor het bewuste wel aanvaardbaar afweerstijl

afweerstijl De algemene wijze waarop iemand gebruik maakt van afweermechanismen. Dit begrip werd geïntroduceerd door de Amerikaanse psychiater afwenteling

afwenteling Het overdragen van lasten aan anderen. Een vorm van afwenteling is het doorberekenen van een belastingverhoging door een ondernemer afwezigheid

afwezigheid Volgens art. 409 van Boek 1 BW is sprake van afwezigheid wanneer iemand zijn woonplaats voor langere tijd heeft verlaten zonder orde afwijkend gedrag

afwijkend gedrag Ook deviant gedrag. 1. Gedrag dat symptomatisch is voor psychische stoornissen of geestelijke onvolwaardigheid. 2. Gedrag dat

afzet

afzet De verkoop van geproduceerde goederen.

Agassi, Andre

Agassi, Andre (geboren Las Vegas 29 april 1970) Amerikaans tennisser, werd op zestienjarige leeftijd beroepsspeler. Hij brak snel door en stond twee agentuurovereenkomst

agentuurovereenkomst Overeenkomst die de verhouding regelt tussen de handelsagent (meestal iemand die een aantal buitenlandse bedrijven verte

ageusie

ageusie Afwezigheid van het smaakvermogen. Onder deze term vallen alleen organische stoornissen. De oorzaak kan centraal in de hersenen zijn gelegen, agglomeratie (België)

agglomeratie (België) Intergemeentelijk samenwerkingsorgaan, aanvankelijk geregeld in de wet van 26 juli 1971. Deze voorzag in 5 agglomeraties

agglomeratie-effect

agglomeratie-effect Het verschijnsel dat in een eenmaal ontstane plaats een proces van zichzelf versterkende groei zal plaatsvinden. In de stad zijn aggregaat voor het hoger onderwijs

agglomeratienadelen

agglomeratienadelen De nadelen van bedrijfsvestiging in een grote stad. Hierbij moet vooral gedacht worden aan zaken als slechte bereikbaarheid agglomeratievoordelen

agglomeratievoordelen 1. De voordelen van bedrijfsvestiging in een grote stad. Voorbeelden zijn de grote aantallen mensen die samen een kwanti

aggregaat voor het hoger onderwijs (België) Hoogste academische titel die door wettelijke doctors of ingenieurs behaald kan worden. Geeft lesbevoegdheid agio

agio Bedrag dat nieuw geëmitteerde (= uitgegeven) aandelen of obligaties opbrengen boven de nominale waarde. Ligt de emissiekoers onder de 100%, agioreserve

agioreserve (agiokapitaal) Deel van het eigen vermogen van een naamloze vennootschap. De agioreserve ontstaat door emissie van aandelen boven agnaat

agnaat (cult. antr.) Verwant uit de mannelijke lijn in patrilineale (of agnatische) verwantschapssystemen. Dochters vestigen zich bij huwelijk bij de agnosie

agnosie (lett: geen inzicht) Het als gevolg van hersenbeschadiging(en) zintuiglijke informatie nog wel kunnen opnemen, maar niet meer kunnen herkennen. agogie(k)

agogie(k) De deskundige hulpverlening aan, en opvoeding en vorming van, personen en maatschappelijke groeperingen. Deelgebieden van de agogie(agologie

agologie Wetenschap die de deskundige begeleiding van doelbewuste veranderingen van personen of groepen bestudeert.

Agostini, Giacomo

Agostini, Giacomo (geboren Lovere 16 juni 1942) Italiaans motorcoureur. Werd op grond van zijn nationale successen in de 250 cc-klasse in 1965 agrammatisme

agrammatisme Het onvermogen om de bestaande taalregels te gebruiken. Hierdoor bestaat geen begrip voor de woordvolgorde in zinnen en raakt ook agrarisch bedrijf

agrarisch bedrijf Landbouwbedrijf. Specialisatie, vooral na de Tweede Wereldoorlog, heeft de verscheidenheid aan bedrijfstypen in de landbouw sterk agrarisch recht

agrarisch recht Onderdeel van het recht dat betrekking heeft op de landbouw. Tot het agrarisch recht behoren o.m. pacht en ruilverkaveling.

agrarische industrie

agrarische industrie Industrie die de grondstoffen uit de landbouw en veeteelt verder verwerkt.

agrarische involutie

agrarische involutie Ontwikkeling in de landbouw, waarbij steeds meer mensen een bestaan moeten vinden op kleine bedrijfjes met arbeidsintensieve agrarische sociologie

agrarische sociologie (plattelandssociologie) Specialisatie in de sociologie gericht op de samenhang tussen bestaanswijze en samenlevingsprocessen Agrarische Termijnmarkt Amsterdam (ATA)

Agrarische Termijnmarkt Amsterdam (ATA) Beurs voor agrarische termijnhandel in Amsterdam.

agressie

agressie (volkenrecht) Door de Verenigde Naties worden o.m. als agressie beschouwd: invasie van een ander land, bombardementen e.d. op anderman

agressie Alle handelingen en houdingen (aanval en dreiging) waarmee dieren elkaar op een afstand houden, verwonden of doden. Er bestaat groot agressie (volkenrecht)

Aha-erlebnis

Aha-erlebnis De o-zit-dat-zo-belevenis. Het gevoel dat zich voordoet bij plotseling inzicht in de oplossing van een probleem. Het plotseling verworven ahornsuiker

ahornsuiker (maple sugar) Suiker die gewonnen wordt uit het sap van de Acer saccharum, een esdoornsoort. Vooral geproduceerd in Noord-Amerika.

Aichhorn, August

Aichhorn, August (1878-1949) Oostenrijks pedagoog en leerling van Sigmund Freud. Grondlegger van de psychoanalytische pedagogiek. Ontwikk

aids

aids (Afkorting van de Engelse term: acquired immune deficiency syndrome, ofwel 'verworven immuun-deficiëntiesyndroom') Aids is een ziekte waarbij aigrette

aigrette Lange witte rugveer van de grote zilverreiger (Casmerodius albus). Aigrettes verschijnen in het broedseizoen. Ze waren rond de eeuwwisseling aikido

aikido Letterlijk: de weg van het samenkomen van energie. Een Japanse ongewapende sport, bedoeld om de agressie van de aanvaller te neutraliseren, Aimag

Aimag Volk in Afghanistan. De Aimag vallen uiteen in vier cultureel verschillende groepen (Djamsjidi, Firouz-kohi, Taimani en Hazara-e-Qala-i-Nao). Ainoe

Ainoe Waarschijnlijk de oorspronkelijke bewoners van Japan, afstammelingen van vroegere Kaukasische bewoners van Noord-Azië. Uiterlijk verschillen airconditioning

airconditioning (klimaatregeling) Installatie die voor een aangename luchttemperatuur en -vochtigheid in gebouwen zorg draagt. Omvat apparatuur Ajax (voetbal)

Ajax (voetbal) (eig. Amsterdam Football Club Ajax) Voetbalclub uit Amsterdam, opgericht 1900. Terrein: tot 1996 het Ajax-Stadion ('De Meer'), daarna akkerbouw

akkerbouw Landbouwmethode waarbij bouwland (akker) op geregelde tijden (in onze streken jaarlijks, soms tweejaarlijks) wordt bewerkt en ingezaaid, Akkoord van Luxemburg

akkoord (recht)

akkoord (recht) In het algemeen overeenkomst. Bij faillissement en surseance van betaling heeft akkoord een specifieke betekenis. De debiteur kan akte (recht)

Akkoord van Luxemburg Gemeenschappelijke verklaring van de lidstaten van de EEG, onder Franse druk tot stand gekomen in januari 1966; maakte Akkoord van Yaoundé

Akkoord van Yaoundé Associatie-overeenkomst tussen de Europese Gemeenschap en de GASM-landen (Geassocieerde Afrikaanse Staten en Madagaskar,

akte (recht) Geschrift dat bestemd is om als bewijs dienst te doen. Een authentieke akte wordt in tegenstelling tot een onderhandse akte opgemaakt Akt-psychologie

Akt-psychologie Een historisch gezien interessante tak van de psychologie, die verbonden is aan Franz (von) Brentano (1838-1917). Deze was opgeleid alarmfase

alarmfase (waarschuwingsfase) Situatie waarin men op de gevolgen van luchtverontreiniging bedacht moet zijn. Men spreekt tegenwoordig vaak van alarminstallatie

alarminstallatie Installatie die waarschuwt voor een ongewenste situatie, bijv. een storing in een productieproces, een gevaarlijke toestand (bijv. rook Albaniërs

Albaniërs Balkanvolk met een taal van de Indo-Europese taalgroep, voor het grootste deel levend in Albanië en Joegoslavië. Men onderscheidt twee Alberdi, Juan Bautista

Alberdi, Juan Bautista (1810-1884) Belangrijkste 19e-eeuwse politiek-theoreticus van Argentinië. Studeerde rechten tijdens politieke ballingschap Albert, Hans

Albert, Hans (geb. 1921) Duits socioloog. Geestverwant van Karl Popper en strijdbaar exponent van het kritisch rationalisme. In de zogenaamde Positivismusstreit Albert, Philippe

Albert, Philippe (geboren Bouillon 10 augustus 1967) Belgisch voetballer, kwam als aanvaller 38 maal uit voor het Belgische elftal. Hij speelde resp. alcabala

alcabala Belasting op de verkoop van goederen in Spaans-Amerika. Aanvankelijk 2% bedragend, werd de alcabala in 1575 in Nieuw-Spanje en in 1591 Alcatraz

Alcatraz Rots in de baai van San Francisco, waar van 1933-1963 's werelds best beveiligde gevangenis gevestigd was. Alcatraz-gevangenis voor de Alcoholics Anonymous

Alcoholics Anonymous (AA, Anonieme Alcoholisten) Over de gehele wereld verspreide organisatie gericht op hulp van en aan alcoholisten onderli

alcoholmisbruik

alcoholmisbruik De buitensporige inname van alcohol, waardoor geestelijk en lichamelijk verval optreedt. De persoon is verslaafd en kan niet meer Alcuinus van York

Alcuinus van York (ca. 732-804) Angelsaksisch geleerde, hoofd van de kathedraalschool van York. In 781 trad hij in dienst van Karel de Grote en werd ale

ale Engelse biersoort. Verschilt van het continentale (pilsener) bier, doordat tijdens de vergisting de gist als een schuimlaag boven komt drijven, terwijl alen

alen (orde Anguilliformes) Vissen met typische slangevorm, bekend van de gewone paling of aal (Anguilla anguilla). Vijfentwintig families die op één Alesi, Jean

Alesi, Jean (geboren Avignon 11 juni 1964) Frans autocoureur, debuteerde in de GP van Frankrijk van 1989 voor Tyrrell in de formule 1. Alesi won alfabetisering

alfabetisering 1. Naar alfabet rangschikken. 2. Leren lezen en schrijven aan ongeletterden (analfabeten). Organisaties als UNESCO en de Wereldraa

alfa-ritme Ook alfa-golven. Een bepaald patroon van elektrische hersenactiviteit zoals dat geregistreerd wordt op een elektro-encefalogram. Dit ritme algehele gemeenschap van goederen

alfatoestand

alfatoestand Ontspannen, maar waakzame geestestoestand, die volgens beoefenaren van transcendentale meditatie kan leiden tot een verhoogd bewustzijn alfa-ritme

algehele gemeenschap van goederen (wettelijke gemeenschap van goederen) Deze bestaat automatisch tussen echtgenoten vanaf het moment van Algemeen Belgisch Vakverbond

Algemeen Belgisch Vakverbond (ABVV) Koepelorganisatie van de Belgische socialistische vakbonden. Ontstaan in 1945 door fusie van het Belgisch Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds

Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP) Uitvoeringsorgaan van de pensioenregelingen van het overheidspersoneel, gevestigd in Heerlen. De pensioenregeling

Algemeen Dagblad

Algemeen Dagblad Nederlands ochtendblad (Rotterdam), opgericht in 1946. Neutraal georiënteerd, populaire stijl. Omvat vele regionale kopbladen. Algemeen Handelsblad

Algemeen Handelsblad Het eerste dagblad van Nederland, opgericht in 1828 (Amsterdam). Liberaal georiënteerd; veel financieel-economisch nieuw

Algemeen Nederlands Persbureau

Algemeen Nederlands Persbureau (ANP) Onafhankelijk persbureau. Opgericht in 1934 door Vereniging de Nederlandse Dagbladpers. Hoofdkantoor algemeen onderwijs

algemeen onderwijs Niet beroepsgericht onderwijs, bijv. het basisonderwijs, de verschillende vormen van algemeen voortgezet onderwijs (Nederland) Algemeen Preferentie Stelsel

Algemeen Preferentie Stelsel (APS) In 1971 door de Europese Gemeenschap ingevoerd systeem, dat nog altijd een essentieel bestanddeel is van algemeenverbindendverklaring van een cao

algemeenverbindendverklaring van een cao Verklaring dat een cao (of gedeelten daarvan) ook verplicht wordt gesteld voor werkgevers en werknemers Algemene arbeidsongeschiktheidswet

Algemene arbeidsongeschiktheidswet (AAW) Sociale zekerheidswet van 1975 (herhaaldelijk gewijzigd) die recht geeft op een uitkering bij langdurige algemene beginselen van behoorlijk bestuur

algemene beginselen van behoorlijk bestuur Beginselen waaraan de overheid zich volgens rechtsleer en rechtspraak bij de uitoefening van haar algemene beschouwingen

algemene beschouwingen (algemene politieke en financiële beschouwingen) Jaarlijks in oktober gehouden Kamerdebat n.a.v. Troonrede, Miljoenennot

algemene evolutie

algemene evolutie (general evolution) Term uit de evolutionistische richting in de culturele antropologie voor de globale ontwikkelingsgang van organismen Algemene Gehandicapten Attitude Schaal

Algemene Gehandicapten Attitude Schaal (AGAS) Individueel af te nemen test die meet in hoeverre een lichamelijke handicap of chronische ziekte algemene maatregel van bestuur

algemene maatregel van bestuur (amvb) Koninklijk Besluit dat een algemeen verbindende regeling bevat, d.w.z. een regeling die tegenover iedereen Algemene nabestaandenwet

Algemene nabestaandenwet (ANW) Sociale zekerheidswet die in juli 1996 de Algemene weduwen- en wezenwet (AWW) van 1959 verving. De algemene ontwikkeling

algemene ontwikkeling 1. In het dagelijks spraakgebruik veel gebruikte term, waarvan de betekenis nogal vaag is. Meestal wordt er een veelzijdige Algemene ouderdomswet

Algemene ouderdomswet (AOW) Sociale zekerheidswet van 1956 die de verplichte verzekering tegen de financiële gevolgen van ouderdom regelt. Algemene Rekenkamer

Algemene Rekenkamer Hoog College van Staat met als voornaamste taak controle op het beheer van de financiën van de rijksoverheid. Bestaat ui

Algemene Spaar- en Lijfrentekas

Algemene Spaar- en Lijfrentekas (ASLK) Oudste en belangrijkste Belgische kredietinstelling, opgericht in 1865. Verstrekt naast kortetermijnkredieten algemene taalwetenschap

algemene taalwetenschap De algemene taalwetenschap of linguïstiek houdt zich bezig met de bestudering van de natuurlijke taal; hiertoe mogen Algemene Vereniging Radio Omroep

Algemene Vereniging Radio Omroep (AVRO) De Algemene Omroepvereniging AVRO werd opgericht in december 1927; zij is neutraal georiënteerd algemene voorwaarden

algemene voorwaarden (standaardvoorwaarden, leveringsvoorwaarden, zgn. kleine lettertjes) Bedingen die leveranciers etc. hanteren voor alle overeenkomsten algemene vorming

algemene vorming Ter onderscheiding van beroepsonderwijs en -vorming gebruikte term voor die vormen van onderwijs en vorming, die gericht zijn Algemene weduwen- en wezenwet

Algemene weduwen- en wezenwet (AWW) Sociale zekerheidswet van 1959 die weduwen en wezen recht gaf op een uitkering. De AWW is in 1996 Algemene wet bestuursrecht

Algemene wet bestuursrecht Nieuwe wet waarin de algemene regels voor bestuursrecht en bestuursrechtspraak zijn vastgelegd. De wet wordt in fa

Algemene wet bijzondere ziektekosten

Algemene wet bijzondere ziektekosten Nieuwe wet waarin de algemene regels voor bestuursrecht en bestuursrechtspraak zijn vastgelegd. De wet Algemene wet inzake rijksbelastingen

Algemene wet inzake rijksbelastingen Wet van 1959 met algemene bepalingen op het gebied van belastingheffing. Behandelt o.m. belastingaangifte algesie

algesie Het vermogen om pijn te ervaren. Bij sommige ernstige psychiatrische ziektebeelden kan dit vermogen verloren gaan, zonder dat hier een organische algolagnie

algolagnie (lett: pijnwellust) Het ervaren van seksuele opwinding bij het pijnigen van iemand of bij het zelf gepijnigd worden.

Algonkin

Algonkin Groep van verschillende Indianenstammen die wonen in het gebied rond de bovenloop van de rivier de Ottawa. Oorspronkelijk jagers die algoritmerend onderwijs

algoritmerend onderwijs Van het wiskundige begrip algoritme afgeleide onderwijskundige term voor vormen van onderwijs, waarin vaste regels voor

Ali, Muhammed (bokser) (eig. Cassius Marcellus Clay; geb. 1942) Amerikaans bokser, Olympisch kampioen 1960. Wereldkampioen zwaargewicht Aljechin, Alexander

alibi

alibi (Lat.: elders) Bewijs dat men op het moment van het delict op een andere plaats was en daarom dat delict niet gepleegd kan hebben.

alimentatie

alimentatie Bijdrage in kosten van levensonderhoud, m.n. van de ex-echtgenoot en kinderen na echtscheiding. De rechter bepaalt de plicht tot alimentatie Ali, Muhammed (bokser)

Aljechin, Alexander (Alekhine, Aleksandr Aleksandrovitsj; 1892-1946) Russisch/Frans schaakmeester, wereldkampioen van 1927-35 en 1937-46. Al

alkaloïden

alkaloïden Groep in planten voorkomende, basisch reagerende stoffen die merendeels sterke vergiften zijn voor dier en mens. Behoren chemisch meestal All Blacks

All Blacks Populaire benaming voor vertegenwoordigende rugbyteams van Nieuw-Zeeland, voor het eerst gebruikt in 1905. De naam is afgeleid van Allais, Maurice

Allais, Maurice (geb. 1911) Frans econoom en ingenieur, aanvankelijk werkzaam in het mijnwezen, nadien o.a. hoogleraar economische theorieën. Ontving Allégret, Yves

Allégret, Yves (1907-1987) Frans filmregisseur. Yves Allégret begon zijn carrière voor de Tweede Wereldoorlog als assistent van onder meer Jean allelomorfische paren

allelomorfische paren Fysisch-antropologische term voor paren van contrasterende erfelijke eigenschappen (bijvoorbeeld lang-kort; blauwe-bruine Allen, Mark

Allen, Mark (geboren 12 januari 1958) Amerikaans triatleet, behaalde in 1982 zijn eerste internationale succes door de prestigieuze driekwart triatlon Allen, Roy George Douglas

Allen, Roy George Douglas (geb. 1906) Engels econoom en statisticus. Sinds 1944 hoogleraar in de statistiek in Londen. Allen leverde samen met Allerzielen

Allerzielen Kerkelijke feestdag, gevierd op 2 nov. (als dit een zondag is, op 3 nov.), ter herdenking van alle overleden gelovigen. In de 10e eeuw bij alles-of-niets-wet

alles-of-niets-wet Regel volgens welke de impulsgeleiding door zenuwvezels en de samentrekking van spieren geschiedt. Alleen wanneer een prikkel alliantie (gesch.)

alliantie (gesch.) Volkenrechtelijke term voor een verbond tussen twee of meer mogendheden, met een defensieve of offensieve bedoeling of met het alliantie (sociol.)

alliantie (sociol.) Relatie met wederzijdse rechten en plichten tussen sociale groepen. In de culturele antropologie vooral gebruikt voor vaste uithuwelijkingspatronen. allocatie

allocatie Verdeling van productiemiddelen (grond, arbeid, kapitaal, energie, grondstoffen) over de verschillende mogelijke aanwendingen voor de productie Alltagsgeschichte

Alltagsgeschichte Geschiedenis van het dagelijks leven. Historici op dit gebied zoeken vooral naar de normen en waarden, de culturele regels die ten almachtsfantasie

almachtsfantasie Het idee de hele wereld naar de eigen hand te kunnen zetten. Dit is volgens Freud een normaal onderdeel van de gedachtewereld Almeida, Manuel Antônio de

Almeida, Manuel Antônio de (1831-1861) Braziliaans journalist, auteur van 'Memórias de um sargento de milicias' (Memoires van een dienstplichtig Almohaden

Almohaden Berberdynastie die van 1147 tot 1225 over Noord-Afrika en grote delen van Spanje heerste. Hun veroveringen kwamen onder leiding van Almoraviden

Almoraviden Berberdynastie die van ca. 1060 tot 1147 over Noord-Afrika en Spanje heerste. De Almoraviden waren aanhangers van de islamitische Almsick, Franziska van

Almsick, Franziska van (geboren Oost-Berlijn 5 april 1978) Duits zwemster, plaatste zich in 1991 al voor het EK, maar werd op grond van haar le

Aloer

Aloer (Alur) Nilotenstam in Uganda en Congo. De stam bestaat uit voornamelijk veetelers en landbouwers (hoofdprodukt: gierst). Hun taal is het Nilotisch. alpiene ras

alpiene ras Fysisch-antropologische benaming voor een subtype van het Europide ras. Het alpiene ras wordt gekenmerkt door een vrij kleine gestalte, alpine combinatie

alpine combinatie Een wedstrijdvorm waarbij skiërs tegen elkaar uitkomen op de alpine disciplines afdaling, reuzenslalom en slalom, waarna een totaalklassement alpine disciplines

alpine disciplines Verzamelnaam voor de afdaling, alpine combinatie, reuzenslalom, slalom en Super-G.

alpinisme

alpinisme Het bergbeklimmen; het maken van tochten met een sportief karakter in hooggebergte dan wel groots opgezette ondernemingen om hoge alter ego

alter ego (Lat.: ander of tweede ik) 1. Aanduiding voor iemand die het volledige vertrouwen geniet van een ander en deze in alles bijstaat of vervangt. alternatieve geneeswijzen

alternatieve geneeswijzen Alle vormen van diagnostiek en therapie, die niet op de medische faculteiten worden onderwezen. De meest bekende zijn: alternatieve hulpverlening

alternatieve hulpverlening Verzamelbegrip voor een aantal vormen van maatschappelijke en morele bijstand, ontstaan ter aanvulling van al bestaande

alternatieve straffen

alternatieve straffen Andere straffen dan vrijheidsstraffen en geldboetes.

alternerend onderwijs

alternerend onderwijs Onderwijsvorm waarbij afwisselend gebruik gemaakt wordt van verschillende methoden om een vak te onderrichten (bijv. gep

altruïsme

altruïsme Term afkomstig van de Franse filosoof Auguste Comte, ook onbaatzuchtigheid. Onzelfzuchtig gedrag, waarbij het individu zich opoffert. Altsjoel, Elena

Altsjoel, Elena (geboren Minsk 4 april 1964) Russisch damster, werd in 1980 in De Lier voor het eerst wereldkampioene. Ze verloor de titel het jaar Alzheimer, ziekte van

Alzheimer, ziekte van Vorm van preseniele dementie, waarbij de hersencellen om onbekende reden reeds op middelbare leeftijd gaan degenereren.

Amager

Amager Deens eiland in de Sont; 65 km2, ruim 200.000 inw. (deel van Kopenhagen). Tuinbouw. Vliegveld Kastrup.

amandel (biol.)

amandel (biol.) (Prunus amygdalus, pruimenfamilie, Amygdalaceae, orde roosachtigen, Rosales) Cultuurplant uit Oost-Europa en Klein-Azië met enkelvoudige amateur

amateur Iemand die op niet-beroepsmatige wijze een sport beoefent.

ambacht (econ.)

ambacht (econ.) Bedrijfsvorm waarbij één of enkele mensen geheel individuele goederen vervaardigen, bijv. meubels naar de specifieke wensen van ambachtsbedrijf

ambachtsbedrijf Een tot de secundaire sector behorend bedrijf, dat, in tegenstelling tot de industrie, gekenmerkt wordt door een grotendeels handmatige ambachtsregister (België)

ambachtsregister (België) Register waarin niet-handeldrijvende ambachtslieden (zij die als hoofd- of bijberoep vnl. handarbeid verrichten voor and

ambachtsschool

ambachtsschool Voorloper van de huidige voorbereidend technisch onderwijs; het betrof een 3-jarige opleiding voor ambacht en nijverheid met theoretisch ambassadeur

ambassadeur Hoogste vertegenwoordiger van een staat in een andere staat of bij internationale organisaties zoals de EG of de VN. Hij wordt vanouds ambidextrie

ambidextrie Vermogen om beide handen of voeten met een gelijke vaardigheid te gebruiken of het niet hebben van een voorkeur voor één van beide ambiguïteit (psychol.)

ambiguïteit (psychol.) Het gelijktijdig ; of na elkaar ; aanwezig zijn van twee of meer mogelijke betekenissen. Voorbeelden daarvan zijn homoniemen. ambilineaat

ambilineaat (ambilineale afstamming) Verwantschapssysteem waarin iemand potentieel zowel bij de verwantengroep van zijn vader als die van zijn ambitie

ambitie (eerzucht) Streven naar succes, vaak gekoppeld aan het streven naar erkenning of roem. De doeleinden kunnen op allerlei gebieden liggen, ambivalentie (psychol.)

ambivalentie (psychol.) Het gelijktijdig ; of na elkaar ; aanwezig zijn van tegengestelde affecten, motieven of gedragingen bij één persoon. Bijvoorbeeld ambtelijk bevel

ambtelijk bevel Strafuitsluitingsgrond. Delicten, gepleegd ter uitvoering van een (bevoegd gegeven) ambtelijk bevel of een wettelijk voorschrift zijn ambtenaar

ambtenaar van de burgerlijke stand

ambtenaar van de burgerlijke stand Gemeenteambtenaar die de registers van de burgerlijke stand bijhoudt. Hij neemt verklaringen betreffende de ambtenarengerechten

ambtenaar Werknemer in overheidsdienst wiens rechtsverhouding tot de overheid niet berust op een arbeidsovereenkomst, maar op eenzijdige beno

ambtenarengerechten Administratiefrechtelijke colleges die in 1992 samen met de raden van beroep zijn opgegaan in de arrondissementsrechtban

ambtsdelicten

ambtsdelicten Misdrijven en overtredingen gepleegd door ambtenaren in de uitoefening van hun functie. Tot de ambtsmisdrijven behoren o.m. het ambtsgeheim

ambtsgeheim Beroepsgeheim van ambtenaren.

ambtshalve

ambtshalve Uit hoofde van het ambt, uit eigen beweging. Ambtshalve belastingaanslag: belastingaanslag zonder voorafgaande aangifte.

ambulante hulpverlening

ambulante hulpverlening Iedere vorm van hulpverlening waarbij de hulpvrager niet wordt opgenomen in een instelling, maar met behulp van therapeu

amelioratierecht

amelioratierecht Recht van een pachter bij het beëindigen van de pachtovereenkomst op een billijke vergoeding voor door hem aangebrachte verbeteringen.

amendement

amendement Wijziging, m.n. in een wetsontwerp. In Nederland heeft alleen de Tweede Kamer het recht van amendement.

amenorroe

amenorroe Het niet optreden van de menstruatie bij meisjes of vrouwen. Amenorroe is normaal vóór de eerste menstruatie, na de menopauze, tijdens amentia

amentia (lett: geen geest) Een in onbruik geraakte term voor langdurige paniektoestanden, waarbij de patiënt getroffen wordt door verbijstering en radeloosheid.

American Creed, The

American Creed, The Door de Zweedse socioloog-econoom Gunnar Myrdal in 1944 gelanceerde betiteling van het ideologisch fundament van de American football

American football Een veldsport waarbij twee teams van elk elf spelers op een veld van 53 yards (48,80 m) bij 120 yards (109,8 m) proberen punten American Psychological Association

American Psychological Association (APA) De grootste overkoepelende organisatie waarin psychologen zich als beroepsgroep verenigd hebben. American Society for Psychical Research

American Society for Psychical Research (ASPR) Een organisatie die zich ten doel stelt om op een rationele manier, door middel van experimenten American way of life, The

American way of life, The Amerikaanse levensstijl met zijn specifieke waarden en normen, zoals deze met name door de Amerikanen zelf in hun films,

America's Cup

America's Cup Wisseltrofee van de zeezeilwedstrijd rond het eiland Wight, ingesteld in 1851 door het Royal Yacht Squadron. De America's Cup is amfetaminen

amfetaminen (Ook wekaminen; benzedrine; 'speed'). Een groep stoffen (o.a. benzedrine, dexidrine en preludine) die een stimulerend effect hebben amfora

amfora Griekse of Romeinse vaas van wisselende grootte, in glas, terracotta of metaal. Rondgebogen romp, nauwe hals, twee oren en een smalle voet Amhara

Amhara Politiek en cultureel dominerende bevolkingsgroep in Ethiopië, woonachtig in de gelijknamige landstreek. Van gemengd Hamitisch-Semitische Amin, Samir

Amin, Samir (geb.1931) Egyptisch econoom. Maakte onder meer een studie van de economische 'onderontwikkeling' in Mali, Guinee en Ghana. Hij amitaat

amitaat (cult.antr.) Speciaal stelsel van rechten en plichten tussen een vrouw en de kinderen van haar broers, voor wie zij in sommige samenlevingen amitalokaat

amitalokaat Cultureel-antropologische term voor de vorm van huwelijksvestiging, waarbij een echtpaar intrekt bij (de groep van) de zuster van de vader Ammon

Ammon Aan Israël verwant oudoosters volk; tot de 13e eeuw v.C. nomaden, daarna gevestigd als koninkrijk ten oosten van de Jordaan. Hoofdstad: Ammon, Otto

Ammon, Otto (1842-1916) Duits antropoloog, met Georges Vacher de Lapouge (1854-1936) grondlegger der zgn. antroposociologie: een voornamelijk amnesie, anterograde

amnesie, anterograde Een vorm van geheugenverlies (amnesie) waarbij herinneringen ontbreken van gebeurtenissen die plaatsvonden na de gebeurt

amnesie, retrograde

amnesie, retrograde Een vorm van geheugenverlies (amnesie) waarbij de herinneringen zijn aangetast van gebeurtenissen die plaatsvonden voorafgaand amnesie, voorbijgaande globale

amnesie, voorbijgaande globale Korte episode van geheugenverlies. De patiënt neemt in het geheel geen nieuwe informatie meer op in zijn geheugen amnestie

amnestie Algemene kwijtschelding van straf en andere strafrechtelijke gevolgen van een delict, zowel t.a.v. veroordeelden als (nog) niet veroordeel

amnestisch syndroom

amnestisch syndroom Ook syndroom of psychose van Korsakov. Een ernstige geheugenstoornis voor het recente en het verdere verleden, die samen

amnestisch-confabulatoir syndroom

amnestisch-confabulatoir syndroom Ook syndroom van Korsakov. De gaten in het geheugen die deze ziekte heeft veroorzaakt worden door de patiënt amok

amnestische stoornis

amnestische stoornis 1. Een vorm van amnesie die veroorzaakt wordt door psychoactieve middelen en niet door lichamelijke of psychische stoorn

amok Een in het Verre Oosten voorkomend psychiatrisch ziektebeeld dat zich kenmerkt door een uren durende aanval van razernij. Hierbij worden amontillado

amontillado Amberkleurige sherry, die een droge en volle smaak heeft.

amoreel familisme

amoreel familisme Term van de Amerikaanse socioloog Banfield voor het alleen streven naar materieel, korte-termijnvoordeel voor het eigen gezin amortisatie

amortisatie (schulddelging) Geleidelijke aflossing van schuld. De uitdrukking wordt vooral gebruikt voor het terugbetalen van obligatieleningen (bijv. amortisatiebewijs

amortisatiebewijs Bewijs dat aandeelhouders van een financieel gereorganiseerde vennootschap recht geeft op bepaalde uitkeringen, wanneer bij die amortisatiekas

amortisatiekas Al dan niet zelfstandig fonds dat met geld, door de regering jaarlijks of eenmalig ter beschikking gesteld, de staatsschuld diende te delgen amortisatiesyndicaat

amortisatiesyndicaat Nederlandse instelling, in 1822 op initiatief van Willem I (reg. 1815-1840) opgericht om de staatsschuld te delgen en de regering Ampex

Ampex Professioneel systeem voor magnetische beeldregistratie, dat de basis is geweest van het in de huiskamer-videorecorder toegepaste beeldregistratiesysteem Amstel Gold Race

amplitude- (AM) Modulatie waarbij de amplitude van een draaggolf wordt gevarieerd in het ritme en evenredig met de sterkte van een

Amstel Gold Race Wedstrijd voor beroepswielrenners, voor het eerst verreden in 1966. De Amstel Gold Race, Nederlands enige klassieker, vindt in Amsterdam EOE Index

Amsterdam EOE Index (AEX) Sinds begin 1994 de officiële (en gezaghebbende) graadmeter voor de Amsterdamse beurs. Aanvankelijk was de EOE-Amsterdamsche Wisselbank

Amsterdamsche Wisselbank Bank opgericht in 1609. Hield zich aanvankelijk bezig met kassiersactiviteiten en wisselen van valuta. Veel kooplieden Amsterdamse Biografische Vragenlijst

Amsterdamse Biografische Vragenlijst (ABV) Een veel gebruikte persoonlijkheidsvragenlijst. De test is relatief kort en bevat 107 vragen die met amulet

amulet Voorwerp dat men op het lichaam draagt en waaraan men krachten toeschrijft bij (het voorkomen van) ziekte, ongeluk, diefstal en als beschermmiddel amygdala

amygdala Ook amygdaloïd complex. Een amandelvormige structuur in de hersenen, die onderdeel uitmaakt van het limbisch systeem. Wanneer de amygdala amytal

amytal Soms ook aangeduid als waarheidsserum. Het is een merknaam van een barbituraat dat de activiteit van het centrale zenuwstelsel remt. In een anaal karakter

anaal karakter Binnen de psychoanalyse wordt deze term gebruikt om een volwassene aan te duiden die anaal gefixeerd is. Dit wil zeggen dat de persoon anale fase

anale fase (Anaal: de anus betreffende) Ook anaal-sadistische fase. Volgens Sigmund Freud is deze fase de tweede in de psychoseksuele ontwikkeling. analeptica

analeptica Medicijnen die een stimulerende werking hebben op het centraal zenuwstelsel. Zij bereiken hun effect door ontremming of door directe stimulering.

analfabetisme

analfabetisme Niet kunnen lezen of schrijven. Komt in belangrijke mate voor in ontwikkelingslanden, waar het met name door de Unesco met behulp analgesie

analgesie Toestand waarbij het pijngevoel verminderd of afwezig is, terwijl het bewustzijn intact is, bijv. bij beschadiging van een zenuw. Wordt kunstmatig analogieëntest

analogieëntest Een test waarbij de relatie tussen twee termen is gegeven en waarbij van de proefpersoon wordt verwacht een overeenkomstige relatie analysand

analysand De patiënt die een psychoanalyse ondergaat, terwijl de analyticus degene is die als therapeut optreedt.

analyse

analyse door synthese Het nagaan wat iets is door gebruik te maken van achtergrondinformatie. Dit kan betrekking hebben op bijvoorbeeld het le

analyse Het uiteenleggen van een eenheid in zijn samenstellende delen. Met deze omschrijving wordt meestal de zogeheten elementaire analyse bedoeld, analyse door synthese

analyticus

analyticus De therapeut die de psychoanalyse uitvoert. Zijn patiënt wordt analysand genoemd.

analytische categorieën

analytische categorieën Het wetenschappelijk bedrijf omvat zowel het verzamelen van feitelijke gegevens (empirisch onderzoek) als het leggen van

analytische inductie

analytische inductie Methodologisch begrip van de hand van de Amerikaanse socioloog Florian Znaniecki (1882-1958), te onderscheiden van stati

analytische psychologie

analytische psychologie 1. De psychologische theorie van Carl Gustav Jung (1875-1961). Deze 'kroonprins' van Freud geloofde niet dat seksualitei

analytisch-synthetische methode

analytisch-synthetische methode Een bij het aanvankelijk lezen gebruikte onderwijsmethode, waarbij leerlingen eerst geleerd wordt uit een klein anamnese

anamnese (lett: herinnering) 1. Iemands persoonlijke voorgeschiedenis. Meestal gebruikt in klinische setting en dan staat het specifiek voor iemands

Anau

Anau In het Midden-Oosten, tussen Syrië en Afghanistan gelegen beschavingsgebied uit de Oudheid, waar de oudste bewijzen van graanverbouw zijn anciënniteit

anciënniteit Rangorde naar ouderdom of diensttijd. Men spreekt van anciënniteitsbeginsel als bepaalde (gezags)posities binnen een sociale groep worden Ancona, Jacques J. d'

Ancona, Jacques J. d' Nederlands journalist en televisiepersoonlijkheid. d'Ancona verwierf met de `Playback Show' en later de `Sterren Playback Anderiesen, Wim G.

Anderiesen, Wim G. (27 november 1903-18 juli 1944) Nederlands voetballer, kwam 46 maal uit voor het Nederlands elftal als midhalf. Speelde tot Andersen, Greta

Andersen, Greta (geboren 1928) Deens-Amerikaans zwemster, won tijdens de Olympische Spelen van 1948 goud op de 100 m vrije slag en zilver Andersen, Hjalmar

Andersen, Hjalmar (geboren 1923) Noors schaatsenrijder, werd diverse malen Noors kampioen. In 1950, 1951 en 1952 werd Andersen zowel werel

Anderssen, Adolf

Anderssen, Adolf (1818-1879) Duits schaakmeester en wiskundige, winnaar van het eerste officiële internationale schaaktoernooi (Londen 1851). Andersen Andes-groep

Andes-groep Organisatie opgericht in 1969 (Cartagena-overeenkomst, Andespact) ter bevordering van een vreedzame ontwikkeling door middel van andijvie

andijvie Bladgroente waarvan de bladeren van teeltvormen van Cichoreum endivia, een composiet, gegeten worden. Kan in de volle grond geteeld worden, andragogie(k)

andragogie(k) De deskundige begeleiding bij het bereiken van doelbewuste veranderingen bij volwassenen. In feite valt heel veel onder deze noemer. andragologie

andragologie Wetenschap die zich bezighoudt met de volwasseneneducatie, samenlevingsopbouw, sociale hulpverlening, socio- en psychotherapie, androgenen

androgenen (androgene hormonen) Mannelijke geslachtshormonen. Worden geproduceerd in de teelballen en in kleine hoeveelheden in de bijnierschors androgynie

androgynie Het tentoonspreiden van zowel mannelijk als vrouwelijk gedrag of het gekenmerkt zijn door zowel mannelijke als vrouwelijke psychosociale andropauze

andropauze Het verdwijnen van de seksuele activiteit bij mannen. Er komen grote individuele verschillen voor in de leeftijd waarop de andropauze androsteron

androsteron Zwak werkend mannelijk geslachtshormoon. Wordt gevormd in de lever bij de afbraak van het veel sterker werkende testosteron. Androsteron angst

angst Gevoel van onrust en spanning, zonder dat men weet waarvoor men bang is. Soms ontaardt het tot een allesoverheersende paniek. Angst gaat angsthysterie

angst, sociale Vrees of gevoelens van onbehagen die ontstaan in gezelschap van anderen. De persoon weet zich geen houding te geven, is bang om anhedonie

angsthysterie Een aanduiding die Sigmund Freud gebruikte voor vormen van hysterie waarbij angst het meest opvallende kenmerk is.

angstneurose

angstneurose 1. Een actuele neurose die volgens Sigmund Freud ontstaat als gevolg van een opeenstapeling van seksuele opwinding, zonder dat de angststoornis

angststoornis Hieronder vallen volgens de DSM-IV-classificatie vier toestanden waarin irreële, heftige angst iemands leven beheerst. 1. Fobische stoornissen angst, sociale

anhedonie Het onvermogen om ergens plezier aan te beleven. Dit is het belangrijkste kenmerk van een depressie.

anijs

anijs (Pimpinella anisum, schermbloemenfamilie, Umbelliferae) Sterk ruikende plant, oorspronkelijk waarschijnlijk uit Klein-Azië. Uit de vrucht verkrijgt anima

anima In de analytische psychologie van Carl Gustav Jung het beeld van de ideale vrouw zoals dat leeft in het onbewuste gevoelsleven van de man.

animalisme

animalisme Cultureel-antropologische term voor (elementen van) primitieve godsdiensten waarin dieren een centrale rol spelen. Als dieren gedachte animisme (godsd.)

animisme (godsd.) De term animisme is afkomstig van het Latijnse woord animus (ziel) en wordt in de volkenkunde en in de godsdienstwetenschap animisme (psych.)

animisme (psych.) Binnen de psychologie wordt het begrip animisme gebruikt voor de veronderstelling, dat de geest of de ziel van sturende invloed animus

animus In de analytische psychologie van Carl Gustav Jung het beeld van de ideale man zoals dat leeft in het onbewuste gevoelsleven van de vrouw.

anker

anker 1. Voorwerp dat zich in de bodem ingraaft en waarmee een schip via een ankerkabel op zijn plaats gehouden kan worden. 2. Stuk weekijzer dat annaten

annaten In het rooms-katholieke kerkrecht, de gelden die betaald moeten worden aan de paus voor een verleend ambt dat eigen inkomsten met zich annexatie

annexatie In het volkenrecht het onder dwang inlijven van gebiedsdelen van een andere staat. Dit gebeurt vaak na een oorlog en wordt dan gelegaliseerd annuïteit

annuïteit Vaste periodieke betaling die is samengesteld uit rente over en aflossing op een geleend bedrag, bijv. een hypotheekschuld. Gedurende de annuïteitentafel

annuïteitentafel (rentetafel) Tabel waarin de jaarlijks terugkerende bedragen van rente en aflossing, afhankelijk van het uitgezette kapitaal en rentepercentage, annulering

annulering Eenzijdige opheffing of herroeping van overeenkomst. Annulering vormt wanprestatie, tenzij het recht ertoe is vastgelegd in een annuleringsclausule. anomie

anomie Maatschappelijke toestand waarin normen voor het sociale gedrag ontbreken of in verval zijn geraakt (E. Dürkheim). Ook wel een toestand anonieme getuige

anonieme getuige Getuige in een strafproces wiens identiteit niet wordt onthuld. In de in 1994 ingevoerde Wet getuigenbescherming wordt bepaald anonimiteit

anonimiteit 'Naamloosheid', een toestand waarin iemand in contacten met anderen niet als totale persoonlijkheid functioneert, maar slechts als drager anorak

anorak Groenlandse naam voor waterdicht windjak met capuchon, zoals dat door de Eskimo's gedragen wordt. Vervaardigd uit huid en darmen van anorexia nervosa

anorexia nervosa (magerzucht) Ziektebeeld, dat vooral bij jonge vrouwen voorkomt en wordt gekenmerkt door een bijzondere beleving van eten en anorganische vervuiling

anorganische vervuiling Vervuiling door anorganische stoffen, d.w.z. stoffen die van niet-levende organismen afkomstig zijn. Voorbeelden zijn de

anorgasmie

anorgasmie Onvermogen tot het bereiken van een orgasme bij de geslachtsgemeenschap, vooral bij vrouwen. Anorgasmie heeft vaak te maken met anosmie

anosmie Het onvermogen om geuren waar te nemen. Dit kan zowel een psychische als een organische oorzaak hebben.

Anquetil, Jacques

Anquetil, Jacques (Mont-Saint-Aignan 8 januari 1934 - Rouen 18 november 1987) Frans wielrenner. Jacques Anquetil was winnaar van de Tour d

Anspach, Henri

Anspach, Henri (1882-1979) Belgisch schermer, blonk uit op het onderdeel degenschermen. Veroverde op de Olympische Spelen van 1912 (Stockholm) Anspach, Paul

Anspach, Paul (1882-1981) Belgisch schermer, uitblinker op de degen. Olympische successen waren in 1908 brons met de degenploeg, tweemaal goud antagonistisch klassenmodel

antagonistisch klassenmodel Beeld van de samenleving als opgebouwd uit twee of meer met elkaar in conflict zijnde sociale klassen. De meeste vormen

antenne, richtinggevoelige

antenne, richtinggevoelige Antenne die in sommige richtingen gevoeliger is voor straling dan in andere. Hiermee kan een betere ontvangst verkregen

antichresis

antichresis (Grieks: anti = tegen; chrèsis = gebruiken) Vorm van kredietverlening in de Oudheid. Antichresis bestond uit het zekerheidsrecht van een antidepressiva

antidepressiva De psychofarmaca die met elkaar gemeen hebben dat zij in ongeveer 60-70% van de gevallen een stemmingsverbetering tot gevolg antidiuretisch hormoon

antidiuretisch hormoon (ADH, vasopressine) Hormoon, gevormd in de hypothalamus en afgegeven door de neurohypofyse (hypofyseachterkwab) antiklerikalisme

anti-dumping Om de Europese markt te beschermen tegen dumpingpraktijken door derde landen (zoals Japan) heeft de Europese Gemeenschap in 1987 anti-militarisme

antiklerikalisme Houding of politiek die zich verzet tegen inmenging van de geestelijkheid (de clerus) in het openbare leven. Het tegenovergestelde, antinatalisme

anti-militarisme Beweging die zich vooral in socialistische kringen manifesteert en wordt gekenmerkt door een sterke afkeer van het leger. Begonnen anti-testbeweging

antinatalisme Bevolkingspolitiek gericht op het terugbrengen van de bevolkingsomvang of bevolkingsgroei. Bij het tegengestelde begrip pronatalism

antinatalistisch beleid

antinatalistisch beleid Beleid gericht op beperking van het aantal geboorten in een land. Voorbeelden van maatregelen in dit beleid zijn gratis levering antipsychiatrie

antipsychiatrie Hoewel de naam misschien anders doet vermoeden, wordt hiermee een stroming binnen de psychiatrie aangeduid. Deze hervormingsgezinde antipsychotica

antipsychotica De psychofarmaca die met elkaar gemeen hebben dat zij de symptomen van psychosen kunnen bestrijden. De belangrijkste gevolgen antisemitisme 1. algemeen

antisemitisme 1. algemeen Antisemitisme is een verzamelnaam voor allerlei negatief gerichte houdingen en gedragingen met betrekking tot joden, antisemitisme 2. oudheid

antisemitisme 2. oudheid In de hellenistische tijd (4e eeuw) leefden er joodse minderheden te midden van de polytheïstische (veel goden vererende

antisemitisme 3. Middeleeuwen

antisemitisme 3. Middeleeuwen In de Vroege Middeleeuwen onderhielden joden de schaarse handelsbetrekkingen tussen West-Europa en het Byzantijnse antisemitisme 4. Nieuwe Geschiedenis

antisemitisme 4. Nieuwe Geschiedenis 4. nieuwe geschiedenis In de 16e eeuw luidden de ontdekkingsreizen een handelsexplosie in West-Europa antisemitisme 5. nazi-Duitsland

antisemitisme 5. nazi-Duitsland Een gruwelijke uitwas van het racistische antisemitisme werd bereikt in nazi-Duitsland (1933-1945). Evenals in Frankrijk

antisemitisme 6. na 1945

antisemitisme 6. na 1945 Als gevolg van de massamoord in de Duitse concentratiekampen en de mede daardoor sterk aangemoedigde emigratie naar antisociale persoonlijkheid

antisociale persoonlijkheid Een volwassene met een vergaand patroon van onverantwoordelijk en sociaal onaangepast gedrag. Dit patroon is al voor anti-dumping

anti-testbeweging Een met name in de Verenigde Staten voorkomende stroming die vooral in de jaren zestig actief was. Zij protesteerde tegen het antropoiden/prosimiae

antropoiden/prosimiae Termen waarmee in de fysische antropologie en de paleontologie de orde der primaten wordt onderverdeeld. Antropoïden of

antropologie

antropologie Leer over de mens. 1. Culturele antropologie: bestudeert de vorming en aard van sociale structuren en de invloed ervan op de mens. Culturee

antropomorfisme

antropomorfisme Antropomorfisme (van het Griekse anthropos = mens en morphè = vorm) is het toekennen van menselijke eigenschappen, gedachten ANWB

ANWB In 1883 opgericht als Nederlandsche Velocipedistenbond, na twee jaar veranderd in Algemeene Nederlandsche Wielrijdersbond. Bij het vijftigjarig anxiolytica

anxiolytica De psychofarmaca die met elkaar gemeen hebben dat zij een angstvermindering (anxiolyse) tot gevolg hebben. Deze stoffen hebben in principe Apachen

Apachen Noord-Amerikaans Indianenvolk. Bestond uit verschillende nomadenstammen verspreid over New Mexico, Arizona en Colorado. In de loop apathie

apathie Onverschilligheid en passiviteit, veelal veroorzaakt door teleurstelling of desinteresse. De term apathie wordt zowel voor individuen als groepen APK

APK (Algemene Periodieke Keuring) In Nederland verplichte jaarlijkse technische controle van auto's die ouder dan drie jaar zijn. Bij de APK wordt apparentering (België)

apparentering (België) (lijstenkoppeling) Methode van restzetelverwerving bij parlementaire verkiezingen, ingevoerd in 1919: elke partij kan binnen appartementsrecht

appartementsrecht (horizontale eigendom) Medeëigendom van een in appartementen gesplitst gebouw plus het exclusieve gebruiksrecht van het eigen appelfamilie

Appel, Bram (1921-1997) Nederlands voetballer. Bram Appel werd als midvoor van het Haagse ADO in 1942 bij een razzia opgepakt en in Duitslan

appelfamilie (Pomaceae, orde roosachtigen, Rosales) Bomen en struiken met een onderstandig vruchtbeginsel. Vrucht: pit- of steenvrucht. Vijf geslachten, appellation contrôlée

appellation contrôlée (AC) Aanduiding op etiket van Franse wijn waardoor kwaliteit en plaats van herkomst worden gegarandeerd. Vooral bordeaux

appellation régionale

appellation régionale Aanduiding op etiket van Franse wijn van de streek waar de wijn verbouwd is. Doorgaans wordt aldus aangeduide wijn als m

appels

appels (geslacht Malus, appelfamilie, Pomaceae) Vooral gekweekt als fruit. Pitvrucht uit drie lagen bestaand: klokhuis, vruchtvlees en schil. Gekweekte Appel, Bram

apperceptie

apperceptie Actieve en aandachtige opname van iets waarneembaars in het bewustzijn. De term is ingevoerd door G.W. Leibniz (1646-1716) om het applicatiecursus

applicatiecursus Vorm van bijscholing gericht op het in de beroepssituatie leren toepassen van eerder verworven theoretische kennis en vaardigheden.

apport

apport Een op paranormale wijze tot stand gekomen plaatsverandering van een voorwerp, zodanig dat het door vaste stof is heengegaan, zonder dat appreciatie (econ.)

appreciatie (econ.) Toeneming van de waarde van een valuta (munt) t.o.v. andere valuta's. Het tegenovergestelde heet depreciatie. Men spreekt van apprehensie

apprehensie 1. Het met de waarneming van een stimulus gepaard gaande begrip van wat het voorstelt. Dit is een basaal niveau van cognitieve activiteit.

apprehensiebereik

apprehensiebereik Het maximum aantal afzonderlijke prikkels dat tegelijkertijd kan worden waargenomen.

apraxie, amnestische

apraxie, amnestische Het onvermogen bewegingen uit te voeren, omdat men op het moment dat de beweging uitgevoerd moet worden, vergeten is apraxie, ideationele

apraxie, ideationele Het onvermogen om voorwerpen op de juiste wijze te hanteren, omdat deze voorwerpen (of hun functie) niet herkend worden.

apraxie, motorische

apraxie, motorische (lett: het niet meer bezig zijn) Het verlies van energie. Het verlies van het vermogen om doelgerichte bewegingen uit te voeren. APS-cassette

APS-cassette (Advanced Photo System) In 1996 door Kodak geïntroduceerd fotocassetteformaat. De cassettes bevatten een 24 mm brede film waarop aquabobben

aquabobben Een watersport waarbij men zich door een motorboot laat voorttrekken op een van kleine waterski's voorzien voertuig. Het frame ervan aquarium

aquarium Elke bak waarin waterplanten en dieren in leven worden gehouden. Meer in het bijzonder gebruikt men de term voor bakken met ten minste aquavit

aquavit Favoriete, sterk alcoholische drank op basis van graan in de Scandinavische landen. De naam komt van aqua vitae (Lat.: levenswater), de naam Arabieren

arabica- Belangrijkste koffiesoort (ca. 70% van de wereldproductie). Verbouwd in gebieden met gemiddelde jaartemperatuur van 16-20°C o

Arabieren Oorspronkelijk de Arabisch sprekende bedoeïenen van het Arabisch schiereiland; tegenwoordig alle Arabisch sprekende volken in het Midden-Arabisch

Arabisch Semitische taal, gesproken van Marokko tot Irak, zij het in verschillende dialecten. Mét de islam vormt het Arabisch een belangrijk element arachide-olie

arachide-olie Gelige of groengelige olie, gewonnen uit aardnoten (pinda's). Kwalitatief vrij hoogwaardig. Bevat veel olie- en linolzuur. Grondstof voor Araucano's

Araucano's Indianenvolken die de Araukaanse taalgroep vormen. Zij bewoonden een groot deel van Chili, waar het grootste volk (Mapuche) van de arbeidersraden

arbeidersraden Economische vertegenwoordigingen van arbeiders met een vergaande mate van zelfbestuur in een aantal socialistisch geregeerde staten. arbeidsbelevingstest

arbeidsbelevingstest Een test waarmee de arbeidsbeleving en de affiniteit met het werk gemeten kan worden. Voorbeelden van deze tests zijn de Vragenlijst arbeidsbemiddeling

arbeidsbemiddeling Tot stand brengen van contacten tussen werkzoekenden en werkgevers. Dit is in de eerste plaats een taak van de arbeidsbureaus. arbeidsbescherming (Nederland)

arbeidsbescherming (Nederland) Het geheel van wetten en regelingen die betrekking hebben op de arbeidsomstandigheden van werknemers. De arbeidsdeling

arbeidsdeling Uitsplitsing van een productieproces naar deelbewerkingen, die door verschillende mensen worden verricht (bijv. achtereenvolgens, arbeidsethos

arbeidsethos Algemeen: geheel van door wereldbeschouwing of religie gedragen opvattingen over betekenis, doel en waarde van het werk. Specifiek: arbeidshof (België)

arbeidshof (België) Rechtscollege dat hoger beroep tegen vonnissen van de arbeidsrechtbanken behandelt. Er zijn vijf arbeidshoven, gevestigd in dezelfde arbeidsinkomensquote

arbeidsinkomensquote (AIQ) Aandeel van de lonen in het totale verdiende inkomen (= lonen + winst), per sector of nationaal. In eenvoudige vorm Arbeidsinspectie

Arbeidsinspectie Overheidsdienst belast met het toezicht op de naleving van de Arbeidswet (1919) en de Arbeidsomstandighedenwet (1980) en andere, arbeidsmarkt

arbeidsmarkt Denkbeeldige markt waarop werkzoekenden en werkgevers elkaar ontmoeten. De arbeidsmarkt is in evenwicht wanneer er niet meer arbeidsmigranten

arbeidsmigranten Mensen die verhuizen naar een ander gebied om daar te gaan werken. Het migratiemotief is in dit geval economisch.

arbeidsomstandigheden

arbeidsomstandigheden Het fysieke, sociale en psychologische klimaat waarin gewerkt wordt, ter onderscheiding van (primaire en secundaire) arb

Arbeidsomstandighedenwet

Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet) Wet van 1980 inzake de veiligheid, de gezondheid en het welzijn van werknemers in bedrijven en bij de overheid

Arbeidsongevallenwet (België)

Arbeidsongevallenwet (België) Wet uit 1971 die de verplichte verzekering tegen de gevolgen van arbeidsongevallen regelt. Wie een ongeval krijgt arbeidsovereenkomst

arbeidsovereenkomst Overeenkomst waarbij de een (werknemer) zich verplicht in dienst van de ander (werkgever) tegen loon gedurende zekere ti

arbeidsplaatsenovereenkomst

arbeidsplaatsenovereenkomst (APO) Afspraken over de werkgelegenheid binnen een onderneming of bedrijfstak in het kader van een cao. De Nederlandse arbeidsproductiviteit

arbeidsproductiviteit Productie per arbeider. Deze wordt voornamelijk bepaald door de efficiency van het productieapparaat en neemt toe met de mate arbeidspsychologie

arbeidspsychologie Tak van de psychologie die zich richt op de kwaliteit van het werk. Arbeidspsychologen richten zich op vragen als: Hoe kan het arbeidsrecht

arbeidsrecht Het recht dat zowel de arbeidsovereenkomst (gewone en collectieve) als de arbeidswetgeving omvat. Tot de laatste behoren o.m. de Arbowet arbeidsrechtbank (België)

arbeidsrechtbank (België) College dat recht spreekt in sociaal-rechtelijke geschillen: geschillen werkgever-werknemer over individuele of collecti

arbeidsreglement

arbeidsreglement Een door de werkgever vastgestelde regeling, waarin meestal de zgn. secundaire arbeidsvoorwaarden voor het gehele personeel of arbeidsreserve

arbeidsreserve Potentieel beschikbare werknemers. De geregistreerde arbeidsreserve is de bekende werkloosheid; daarnaast zijn er doorgaans mensen arbeidssatisfactie

arbeidssatisfactie De (on)tevredenheid met het eigen werk. Dit blijkt afhankelijk van de arbeidsomstandigheden (o.a. het geboden salaris, de promotiemogelijkheden, arbeidsschool

arbeidsschool School waarin de op algemene en beroepsvorming gerichte zelfwerkzaamheid van de leerlingen centraal staat. Daarbij wordt gestreefd arbeidssociologie

arbeidssociologie Wetenschappelijk specialisme, voornamelijk gericht op onderzoek naar de samenhang tussen werk, sociale omstandigheden, sociale arbeidstherapie

arbeidstherapie Behandelingsmethode waarbij patiënten onder leiding van een arbeidstherapeut(e) individueel op hen afgestemde arbeid verrichten. arbeidstijd

arbeidstijd (arbeidsduur, werktijd) Nederland stevent af op een werkweek van 36 uur. Sinds 1959 toen de regering de wettelijke werkweek van 48 uur Arbeidstijdenwet

Arbeidstijdenwet Wet van 1995 die normen stelt voor de arbeidstijden van werknemers in het bedrijfsleven en van het overheidspersoneel, met uitzondering arbeidsvoorwaarden

arbeidsvoorwaarden Afspraken in de (collectieve) arbeidsovereenkomst. Tot de arbeidsvoorwaarden behoren o.m. loon (salaris), arbeidsduur, vakantie, arbeidsvoorziening

arbeidsvoorziening Geheel van maatregelen ter bevordering van de werkgelegenheid. Tot 1991 lag de verantwoordelijkheid voor de arbeidsvoorziening arbitrage

arbitrage (econ.) Profiteren van prijsverschillen op verschillende markten of beurzen waar hetzelfde verhandeld wordt. Dit heeft tot gevolg dat de prijs Arbodienst

arbitrage In het privaatrecht de wettelijk geregelde rechtspraak door scheidsrechters (arbiters), d.w.z. particuliere, niet door de overheid benoemde rechters. arbitrage (econ.)

Arbodienst Commerciële instelling, die diensten verleent aan bedrijven op het gebied van de arbeidsomstandigheden en het ziekteverzuim. Arbodiensten archetypen

archetypen Term uit de analytische psychologie van Carl Gustav Jung voor voorstellingen en begrippen (zoals moeder, opperwezen, energie), die onbewust Arendt, Hannah

Arendt, Hannah (1906-1975) Duits-Amerikaans politicologe. Bekend door haar heldere analyse van moderne totalitaire systemen ('The origins of totalitarianism'; argumentatieleer

argumentatieleer De leer waarin richtlijnen worden gegeven voor het redeneren en het discussiëren in gewone omgangstaal. In de oudheid vielen argumentatieleer Ariërs

Ariërs (Sanskriet: aryo = edel) Volken van de Indo-Iraanse tak van de Indo-germanen (Voor-Indië en Iran). In de 19e eeuw werd dit pseudo-wetenschappelijke armchair anthropology

armchair anthropology (leunstoelantropologie). Een leunstoelantropoloog doet zelf geen veldonderzoek, maar vormt theorieën op grond van door armchair psychology

armchair psychology Ook leunstoelpsychologie. Een laatdunkende term voor theorievorming die zonder experimentele toetsing verloopt. Degenen

armenscholen

armenscholen Al in de Middeleeuwen, maar vooral in de daarop volgende eeuwen overal in Europa gestichte scholen, waar aan kinderen van armen armoede

armoede Het verschijnsel dat men gebrek heeft aan middelen die nodig zijn om een gezond leven te leiden. Deze maatstaf leent zich voor de beschrijving armoedeval

armoedeval (Eng. poverty trap). Het verschijnsel dat mensen met een minimum- inkomen (armoede) er financieel niet op vooruitgaan (en dus in de Armstrong, Henry

Armstrong, Henry (1912-1988) (eig. Jackson, Henry) Amerikaans bokser. Armstrong, die zijn kracht oefende door als kind tegen boomstammen te Army Alpha Test en Army Beta Test

Army Alpha Test en Army Beta Test Twee algemene intelligentietests die tegenwoordig niet meer worden gebruikt. Zij zijn ontwikkeld voor en benut Arnesen, Frank

Arnesen, Frank (geboren 30 september 1956) Deens voetballer, kwam als aanvaller/middenvelder 52 maal uit voor de nationale ploeg. Speelde voor Arnold, Thomas

Arnold, Thomas (1795-1842) Brits pedagoog, historicus en theoloog. Als directeur van Rugby School (vanaf 1827) streefde hij naar de vorming van Aron, Raymond

Aron, Raymond (1905-1983) Vooraanstaand Frans socioloog en politicoloog, vooral beïnvloed door de Duitse socioloog Max Weber. Aron was een arousal

arousal Ook activatie. Een globale aanduiding voor een verhoogd niveau van activiteit. Bij corticale arousal is er sprake van een verhoogde elektrische arousal, sympathische

arousal, sympathische Wel omschreven als energiemobilisatie. De brandstof is afkomstig uit de weefsels van het organisme, door een versnelde hartslag, Arowakken

Arowakken (ook Arawakken of Arwaca) Zuid-Amerikaanse Indianenvolken met grootste taalgroep in Zuid-Amerika. De Antilliaanse Arowakken (voornamelijk arrest

arrest Heeft in het recht verschillende betekenissen. In de eerste plaats worden uitspraken van de Hoge Raad en de gerechtshoven arrest genoemd. Verder arrestatie

arrestatie Aan- en vasthouden van een verdachte om hem mee te nemen naar (meestal) het politiebureau voor verhoor. Het Wetboek van strafvordering arrondissement

arrondissement Stuk grondgebied, onderdeel van een staat, district. In Nederland het gebied dat tot het ressort van de arrondissementsrechtbank beho

arrondissementsrechtbank

arrondissementsrechtbank (rechtbank) Rechtscollege dat zowel in eerste aanleg als in hoger beroep rechtspreekt. Over het algemeen komen burgerlij

Arrow, Kenneth Joseph

Arrow, Kenneth Joseph (geb. 1921) Amerikaans econoom, vooral bekend door zijn publicaties op het gebied van de econometrie. Voor zijn bijdrage

arseen

arseen (As), atoomnummer 33. Giftig metaal, dat in diverse verbindingen is toegepast bij de bestrijding van knaagdieren, insecten en als middel om articulatieontwikkelingsstoornis

articulatieontwikkelingsstoornis Het consequent te kort schieten in het gebruik van spraakklanken ten opzichte van wat op grond van het ontwikkelingsnive

artisjok

artisjok (Cynara scolymus, composietenfamilie, Compositae) Distel met bloemen in hoofdjes en puntige omwindselbladeren. Vertoont het merkwaardige Arusha-verdrag

Arusha-verdrag Handelsovereenkomst van de Europese Gemeenschap met Kenya, Tanzania en Uganda. De eerste overeenkomst van Arusha werd as (munt)

as (munt) Oudste Romeinse munt. Naam afkomstig van aes = koper. Werd ca. 289 v.C. munteenheid: bijv. 1 denarius = 10 assen.

ASAS

ASAS American Security Account System. Girale handel in originele buitenlandse effecten op de Amsterdamse effectenbeurs in de valuta van het land asbest

asbest Mineraal met vezelige structuur. De industriële toepassing ervan wordt sterk teruggedrongen, omdat gebleken is dat asbeststof kankerverwekkend Ascari, Alberto

Ascari, Alberto (Milaan 13 juli 1918-Monza 26 mei 1955) Italiaans autocoureur. Hield zich aanvankelijk bezig met motorraces, sedert 1940 autoraces. Ascot

Ascot Plaats in het Engelse graafschap Berkshire (ten westen van Londen), bekend om de paardenraces om de Ascot Gold Cup, voor het eerst gehouden ascribed status

ascribed status (toegeschreven status) Sociologisch begrip van Ralph Linton voor een positie in de samenleving (status), die iemand automatisch krijgt ascriptie

ascriptie Sociologisch begrip (afgeleid van het Engelse ascription), duidend op een systeem van toewijzing van sociale posities op basis van aangeboren Ashe, Arthur Robert

Ashe, Arthur Robert (Richmond 10 juli 1943-New York 6 februari 1993) Amerikaans tennisser. Arthur Ashe was de eerste zwarte die uitkwam in

Ashley, William James

Ashley, William James (1860-1927) Engels econoom en historicus, aantal jaren hoogleraar (onder andere in de handelsleer in Birmingham (1901-Asia-Pacific Economic Co-operation

Asia-Pacific Economic Co-operation (APEC-forum) Informeel overleg tussen landen aan de zgn. Pacific Rim, vooral over handelspolitiek. Deelnemers: asiel

asiel Toevluchtsoord voor vervolgden. Vroeger dienden vnl. kerken als asiel. Hier mocht de vervolgde niet worden gevangengenomen of gestraft. In Asjkenazische joden

Asjkenazische joden (Ook: Asjkenazim) De joden die oorspronkelijk in Duitsland en Noord-Frankrijk woonden. De naam is afgeleid van Askenaz,

Aslan, Ana Vasilitsja

Aslan, Ana Vasilitsja (1897-1988) Roemeens gerontologe. Ana Aslan was hartspecialiste van beroep maar werd bekend om de door haar gepropageerd

asperge

asperge (Asparagus officinalis, leliefamilie, Liliaceae) Plant met naaldvormige takjes, groenachtig gele of witte bloemen, rode bessen. Bloeit van mei aspiratiegroepering

aspiratiegroepering Begrip uit de sociologische referentiegroeptheorie. Een asperatiegroepering is een groepering waarvan iemand geen lid is, maar aspiratieniveau

aspiratieniveau In de sociale psychologie duidt dit begrip op de mate waarin mensen streven naar het verwezenlijken van bepaalde doeleinden, bijvoorbeeld assemblagebedrijf

assemblagebedrijf Bedrijf waarin verschillende onderdelen worden samengevoegd tot een eindproduct. Vooral in de auto- en elektrotechnische industrie Assemblée

Assemblée Lichaam van vergaderde personen of delegaties, met name de Algemene vergadering van de Verenigde Naties. In Frankrijk volksvertegenwoordiging, assertiviteit

Asser, Tobias Michael Carel (1838-1913) Nederlands rechtsgeleerde uit een geslacht dat veel vooraanstaande juristen heeft voortgebracht. Hij verwier

assertiviteit Het vermogen op te komen voor eigen belangen zonder de ander nodeloos te kwetsen. Vooral in de jaren zeventig waren 'assertiviteitstrainingen', assertiviteitstraining

assertiviteitstraining Een vorm van gedragstherapie waarbij de cliënt wordt geleerd meer zelfbewust of assertief te worden. Het betreft vooral mensen Asser, Tobias Michael Carel

assessment center

assessment center Een manier om sollicitanten en personeel te testen. De kandidaat moet in een rollenspel laten zien dat hij praktische problemen assignaten

assignaten Papiergeld uitgegeven door de Franse staat tijdens de Franse Revolutie. In april 1790 werden de assignaten een wettig betaalmiddel. Het assimilado

assimilado Inheemse bewoner van de voormalige Afrikaanse koloniën die sterk assimileerde met de Europese kolonisten. De koloniale politiek van assimilatie (psychol.)

assimilatie (psychol.) Term die, afhankelijk van het gebruik, drie specifieke betekenissen heeft: opneming, gelijkmaking en aanpassing. 1. In de ontwikkelingstheorie assimilatie (sociol.)

assimilatie (sociol.) Aanpassingsproces waarbij een groepering, bijvoorbeeld een etnische minderheid, cultureel en sociaal geleidelijk opgaat in een assimilatie-contrasttheorie

assimilatie-contrasttheorie Theorie over de verandering van standpunten (attitude). Ze voorspelt dat een attitude eerder wordt overgenomen (assimila

Assiniboin

Assiniboin (Stonie, Stone-Indianen) Indianenstam in Canada en de VS. Vroeger waren het op de prairie levende buffeljagers en handelaren in buffelvlees. assist

assist De pass waaruit op het doel wordt geschoten en een doelpunt wordt gescoord. De term is afkomstig uit het ijshockey en is in de loop van de tijd assistent in opleiding

assistent in opleiding (AIO) Een in 1986 in Nederland ingestelde universitaire personeelscategorie. AIO's zijn jonge onderzoekers die vier jaar de associatie (psychol.)

associatie (psychol.) (lett: het samen gaan) Vast verband tussen twee opeenvolgende gedachten, ontstaan door ervaringen in het verleden. Gedachte associatiecentra

associatie-akkoord Overeenkomst tussen de Europese Unie en een derde land waarmee bijzondere banden bestaan. Bij associatie krijgen landen vrijere Association Cup

associatiecentra Gedeelten van de schors van de grote hersenen. Hierdoorheen lopen veel zenuwbanen die verschillende hersendelen met elkaar verbinden. associatief leren

associatief leren Ook rote learning. Het van buiten leren van woorden of andere symbolen, totdat een exacte reproductie mogelijk is. Experimenteel associatiegebieden

associatiegebieden Ook associatiecentra. Delen van de cortex waar integratie van informatie plaatsvindt (bijvoorbeeld zintuiglijke en motorische). associatiesterkte

associatiesterkte De mate (snel/langzaam, makkelijk/moeilijk, vaak/af en toe) waarin één bepaalde representatie of één bepaald proces in staat is een associatietest

associatietest Een test waarbij de proefpersoon spontaan een verbinding van gedachten of voorstellingen moet maken met een gegeven woord, een

associatieve clustering

associatieve clustering Eén van de manieren waarop vermoed wordt dat representaties (woorden, beelden, e.d.) in het geheugen zijn opgeslagen. Zo

associatievermogen

associatievermogen Het vermogen zintuiglijke waarnemingen met elkaar in verband te brengen. Het centraal zenuwstelsel omvat onder meer asso

associatiewetten

associatiewetten Ook associatiemechanismen. De regelmatigheden waaraan het leggen van associaties voldoet. Zo blijkt dat associaties makkelijker associatie-akkoord

Association Cup Een afkorting van Football Association Challenge Cup. De beker die elk jaar door de Engelse voetbalbond beschikbaar wordt gesteld associationisme

associationisme Ook associatiepsychologie. Het idee dat mentale activiteiten opgevat kunnen worden als het combineren van verschillende, minder assurantiebemiddelaar

assurantiebemiddelaar Tussenpersoon bij verzekeringen. Tussenpersoon zijn o.m. de verzekeringsagent (assurantieagent), die de verzekeringen va

asthenie

asthenie (lett: geen kracht) Een toestand die zich kenmerkt door verzwakking en depressie: slapheid, krachteloosheid en veel slapen. Achter een asthene asthenisch type

asthenisch type (leptosoom type) Persoonlijkheidstype uit de typologie van de Duitse psychiater Ernst Kretschmer. Het asthenisch type is lang en tenger Astley, Philip

Astley, Philip (1742-1814) Engels legerofficier, grondlegger van het moderne circus. Begon met het geven van paarddressuurdemonstraties (1769) Aston Martin Lagonda Ltd.

Aston Martin Lagonda Ltd. Engelse fabriek van (sport)wagens, in 1975 ontstaan uit Aston Martin en Lagonda. Aston Martin werd opgericht in 1913 astraal lichaam

astraal lichaam (meta-organisme) Drager van de persoonlijkheid na de dood. In het Indische denken en in de Griekse filosofie is hierover gespeculeerd. Astrodome

Astrodome (eig. Harris County Sports Stadium) Een van 's werelds grootste sporthallen, voltooid in 1965, bij Houston (VS). Heeft een plastic koepel atavisme

atavisme Het bij kinderen weer verschijnen van voorouderlijke trekken of kenmerken die bij hun ouders niet aanwezig waren. De Italiaanse medicus atheneum

atheneum (Nederland) Schooltype binnen het voortgezet onderwijs, met zesjarige opleiding, voorbereidend op het wetenschappelijk onderwijs. Klassieke Atjehers

Atjehers Indonesisch volk op Sumatera; hun taal behoort tot de Austronesische taalfamilie. Belangrijkste middelen van bestaan zijn landbouw (rijst, Atlantisch Bondgenootschap

Atlantisch Bondgenootschap Term waarmee de NAVO veelvuldig wordt aangeduid. Tot het Atlantisch Bondgenootschap behoren België, Denemarken, Atlantische wereld

Atlantische wereld De landen aan weerszijde van de Atlantische Oceaan die vanaf 1949 deel uitmaken van het Atlantisch Bondgenootschap, de NAVO: atlatl

atlatl Azteekse term voor een houten of benen voorwerp van ca. 60 cm om speren mee te werpen. De atlatl verlengt de arm van de werper en werkt als atletenhart

atletenhart (sporthart) Vergroot hart als gevolg van intensief trainen. Zowel de maximale zuurstofopname als het hartvolume (van ca. 600 tot ca. 900 atletiek

atletiek De verzamelnaam voor een aantal sporten die bestaan uit loopnummers, springnummers en werpnummers. Een aparte categorie vormt de meerkamp, atletisch type

atletisch type Persoonlijkheidstype uit de typologie van de Duitse psychiater Ernst Kretschmer. Kenmerkt zich door gespierde, brede lichaamsbouw atoomdrempel

atoomdrempel Het moment waarop in een gewapend conflict kernwapens worden ingezet. Een van de strijdende partijen zou zich hiertoe gedwongen ATP (sport)

ATP (sport) Association of Tennis Professionals, een in 1973 opgerichte organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met proftennis voor mannen.

ATP-lijst

ATP-lijst Een vrijwel wekelijks verschijnende lijst waarop de internationale rangschikking van de proftennissers wordt weergegeven, gebaseerd op de attaché

attaché Diplomatieke rang die wordt toegekend aan deskundigen op speciale terreinen die aan een diplomatieke vertegenwoordiging zijn toegevoegd. attentaatsclausule

attentaatsclausule (aanslagclausule) Bepaling in uitleveringswetten die inhoudt dat wél wordt uitgeleverd voor een aanslag of moord op een staatshoofd attitude (psychol.)

attitude (psychol.) Geesteshouding of instelling. Het begrip verwijst naar iemands neiging om een bepaald object (haarkleur, gastarbeiders, een pers

attitudeschaal

attitudeschaal Met deze test kan iemands attitude bepaald worden. Vaak bestaat de test uit een reeks uitspraken op sociaal, maatschappelijk en politiek attitudeverandering

attitudeverandering De verandering van attitude. Dit is een belangrijk studieveld binnen de psychologie vanwege de vele praktische toepassingen. attributie

attributie (lett: toeschrijving) De toegekende, onderliggende oorzaken van het eigen gedrag of dat van anderen. Bijvoorbeeld: wanneer iemand zijn trouwdag attributiefout

attributiefout Een stereotiepe fout die ontstaat bij het toekennen van onderliggende oorzaken aan het eigen gedrag of dat van anderen. Eigen falen wordt attributietheorie

attributietheorie Een psychologische theorie die zich vooral bezighoudt met de wijze waarop mensen intuïtief proberen de oorzaken van gedrag te begrijpen. au bain-marie

au bain-marie (waterbad) Verwarmen van een pan of kolf met inhoud in een bad met heet water. De verwarming is zeer gelijkmatig, anders dan bijv. aubergine

aubergine (eiervrucht, Solanum melongena, Nachtschadefamilie, Solanaceae) Tropische plant, die wordt gekweekt als voedselgewas. Er zijn verschillende Auburnstelsel

Auburnstelsel Amerikaans gevangenisstelsel in de 19de eeuw, voor het eerst toegepast in Auburn in de staat New York. Dit 'silent system' hield in dat audiofrequentie

audiofrequentie Frequentie tussen ca. 50 en 20.000 Hz; als luchttrilling hoorbaar (geluidstrilling). Voor een goede geluidsweergavekwaliteit via elektronische audiovisuele leermiddelen

audiovisuele leermiddelen Technische hulpmiddelen bij het onderwijs, waarbij informatie via geluid en/of beeld wordt overgebracht. Voorbeelden auditeur-generaal (België)

auditeur-generaal (België) Openbaar aanklager bij het Belgisch Militair Gerechtshof.

auditor

auditor Universitair student die zijn inschrijvingsduur van zes jaar volledig heeft opgebruikt en niet meer in aanmerking komt voor studieduurverlenging, Aufgabe

Aufgabe (lett: opdracht) Het fenomeen dat het denken gestuurd wordt door een gegeven taak. Wanneer iemand bijvoorbeeld de opdracht krijgt om te augurk

augurk (Cucumis sativus, familie komkommerachtigen, Cucurbitaceae) Plant met langwerpige vruchten; oorspronkelijk afkomstig uit India, waar men augustijn (techn.)

augustijn (techn.) (cicero) In de grafische techniek gebruikte lengtemaat (4,511 mm). Een augustijn wordt verdeeld in 12 punten.

Augustinus, Aurelius 6. politieke filosofie

Augustinus, Aurelius 6. politieke filosofie De kerkvader Augustinus (354-430) legde zijn visie op de politiek neer in zijn boek 'De stad Gods' ('De aureus

aureus Romeinse gouden munt, vooral geslagen onder Augustus. 1 aureus is 25 denarii.

auriculotherapie

auriculotherapie Alternatieve geneeswijze, waarbij de oorschelp wordt gezien als projectie van het gehele lichaam. Door prikkeling van bepaalde zenuwpunten Auspitz, Rudolf

Auspitz, Rudolf (1837-1906) Oostenrijks econoom. Samen met een andere Oostenrijkse econoom, Richard Lieben, schreef hij 'Untersuchungen über Aussenseele

Aussenseele (buitenziel, externe ziel) Ziel die zich buiten het lichaam bevindt, maar het wel leven geeft. Mensen met een Aussenseele komen in onder Australisch voetbal

Australisch voetbal Een op rugby lijkende veldsport (officieel Australian rules football), gespeeld door twee teams van elk 18 spelers op een ovaalvormig autarkie

autarkie (Gr.: `zelfgenoegzaamheid') Door de cynici gebruikt om de eigenschap van de wijze aan te duiden geen andere mensen of zaken voor zijn eigen auteursrecht

auteursrecht (copyright) Uitsluitend recht van de maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst, of van diens rechtverkrijgenden, om dit autisme

autisme Zeer ernstige emotionele ontwikkelingsstoornis, waarbij het kind in zichzelf gekeerd leeft en contactgestoord is. Het komt voor bij 4 tot 5 op autocross

autocross Een snelheidswedstrijd op een circuit met onverhard wegdek, dat voorzien is van al dan niet natuurlijke hindernissen. Autocross kent geen autodidact

autodidact Iemand die zijn kennis door zelfstudie heeft verworven, zonder hulp van leraren verbonden aan onderwijsinstellingen. De autodidact maakt autodroom

autodroom Afgesloten ovale autoracebaan, waarop wedstrijden werden gehouden. Kenmerkend waren de schuin oplopende wanden om hoge snelheden autogene training

auto-erotiek Verwijst binnen de psychoanalyse naar de seksuele bevrediging waarbij het eigen lichaam, en niet dat van een ander het lustobject vormt aval

autogene training (lett: zelftraining) 1. Een vorm van zelfhypnose, ontwikkeld door de Duitse zenuwarts Johannes H. Schultz (1884-1970), die geb

autogiro

autogiro (molenwiekvliegtuig) Tussenvorm tussen een vliegtuig en de tegenwoordige helikopter en een voorloper van de laatste. Ontworpen door de autohypnose

autohypnose Het zichzelf met behulp van autosuggestie in een hypnotische toestand brengen. Autohypnose wordt o.a. aan mensen geleerd die met autokinetisch effect

autokinetisch effect Ook autokinetische illusie of autokinetisch fenomeen. Wanneer een lichtpunt in een donkere ruimte op één plaats is gefixeerd, automatisch

automatisch Ook autonoom. Het zonder bewuste controle plaatsvinden van gedrag of van fysiologische, cognitieve, emotionele, motivationele en sociale automatisering

automatisering Vervanging van menselijke arbeid door machinale, wel te onderscheiden van mechanisering (vervanging van menselijke kracht). Het automatisme (psychol.)

automatisme (psychol.) 1. Gewoontehandeling, meestal bij verlaagd bewustzijnsniveau, zoals tijdens hypnose of bij slaapwandelen. 2. In de psychiatrie automutilatie

automutilatie Ook zelfverwonding of zelfverminking. Dit komt voor bij psychische stoornissen (bijvoorbeeld bij schizofrenie) en bij zwakzinnigheid. autonome leerprocessen

autonome leerprocessen Leren dat terloops wordt opgedaan; ook bij opzettelijk of intentioneel leren zijn onderdelen van het bereikte leerresultaat autonomie (politiek en recht)

autonomie (politiek en recht) Het woord autonomie (Grieks: autos = zelf en nomos = wet) is vaak beter bekend in de betekenis van zelfstandigheid autoritaire opvoeding

autoritaire opvoeding Manier van opvoeden waarbij de opvoeder een dominante rol heeft en doel, methoden en inhoud van de opvoeding bepaalt, autoritaire persoonlijkheid

autoritaire persoonlijkheid Persoon met een rigide, antidemocratische instelling ten aanzien van het politiek-maatschappelijk leven. Gekenmerkt door

autoritairismemeting

autoritairismemeting Tijdens de jaren '40 en '50 werden, in navolging van Adorno's F(ascisme)-schaal, verschillende schalen ontwikkeld om aspecten autoritatieve opvoeding

autoritatieve opvoeding Een manier van opvoeding waarbij het kind aan de ene kant veel warmte en liefde krijgt, maar waarbij de ouders ook duide

autosport

autosport Een snelheidssport voor vierwielige voertuigen aangedreven door een verbrandingsmotor. Te onderscheiden zijn races op afgesloten circuits, autosuggestie

autosuggestie Zelfsuggestie. Beïnvloeding van eigen gedachten, gevoelens of oordelen door bijvoorbeeld concentratie of herhaling van dezelfde stimuli, autotelefoon

autotelefoon Verplaatsbare telefoon met een zendontvanger, die verbinding kan maken met zender/ontvangerinstallaties die zijn aangesloten op het auto-erotiek

aval Borgtocht voor de betaling van een wissel of cheque.

avas

avas (afwezigheid van alle schuld) Ongeschreven schulduitsluitingsgrond (strafuitsluitingsgronden), gebaseerd op het strafrechtbeginsel 'geen straf zonder AVC Vitesse

AVC Vitesse Voetbalclub uit Arnhem, in 1894 ontstaan als afsplitsing van Vitesse 1892. Terrein: Stadion Monnikenhuizen met accommodatie voor averij

averij (avarij) De schade die een schip en zijn lading gedurende een reis oplopen. Daarnaast vallen alle buitengewone onkosten die onderweg worden aversietherapie

aversietherapie Een therapeutische methode om ongewenste gewoonten, zoals drankmisbruik, te verzwakken of teniet te doen. Dit gebeurt door de aversieve stimulus

aversieve stimulus Een stimulus die, door de negatieve ervaring die ermee gepaard gaat, vermindering of uitdoving van bepaald gedrag als gevolg avivage

avivage Behandelen van textielgarens en vezels met gladmakende stoffen (aviveermiddelen) om minder weerstand te ondervinden bij weven, opspoelen avocado

avocado (advocaatboom, Persea americana, familie laurierachtigen, Lauraceae) Tropische boom, vooral gekweekt om de geelachtige, eetbare pitvrucht, avondbeurs

avondbeurs De niet-officiële, telefonische handel in een aantal aandelen na het sluitingstijdstip (16.30 uur) van de Amsterdamse effectenbeurs. De avondonderwijs

avondonderwijs (dag-/avondonderwijs) Onderwijsvorm voor mensen die geen gelegenheid hebben tot het volgen van een volledige dagopleiding. In avunculaat

avunculaat (cult. antr.) Speciaal stelsel van rechten en plichten tussen een man en de kinderen van zijn zusters, voor wie hij in sommige samenlevin

avunculokaat

avunculokaat Cultureel-antropologische term voor de vorm van huwelijksvestiging, waarbij een echtpaar bij (de groep van) de broer van de moeder Avus

Avus Afkorting van Auto-, Verkehrs- und Übungsstrasse, autobaan bij Berlijn. Kwam gereed in 1921 tussen Potsdam en de Wannsee en bestond uit axel (sport)

axel (sport) Een sprong die wordt ingezet van voorwaarts buitenwaarts. Tijdens de sprong wordt anderhalve omdraaiing afgelegd. Men landt achterwaarts axon

axon (neuriet) Lange uitloper van zenuwcellen, omgeven door een isolerende myelineschede. Geleidt impulsen van een zenuwcel naar dendrieten (korte ayatollah

ayatollah (Arab.: teken van God) Sjiitische benaming voor een vooraanstaand godsdienstgeleerde die een hoge plaats in de hiërarchie inneemt. De term Aymará

Aymará Indianenvolk levend op het Titicaca Plateau in Peru en Bolivia. Middelen van bestaan zijn landbouw en veeteelt. Voor de overheersing van Azande

AZ'67

AZ'67 Voetbalclub uit Alkmaar, in 1967 opgericht als stichting na een fusie tussen Alkmaar '54 en Zaanstreek. Terrein: De Hout, met accommodatie A-formaat

Azande (Niam-Niam, Zande) Volk in Congo (Zaïre), Soedan en de Centraal-Afrikaanse Republiek. Voornamelijk landbouwers en jagers. Vroeger werd Aziatische Spelen

Aziatische Spelen Sportwedstrijden voor Aziatische landen, opgezet naar het model van de Olympische Spelen. De eerste Aziatische Spelen werden Aziatische Tijgers

Aziatische Tijgers (Asian Tigers) Benaming voor de Oost-Aziatische economieën Taiwan, Zuid-Korea, Singapore en Hongkong. Dit waren ontwikke

Aztekenstadion

Aztekenstadion Stadion in México-City, geopend in mei 1966. Met accommodatie voor 105.000 toeschouwers (geen staan-, alleen zitplaatsen) is het Azurri

Azurri Bijnaam voor Italië vertegenwoordigende sportploegen. De naam is afgeleid van de azuurblauwe kleur van de sportkleding.

Baal, Jan van (1909-1992) Nederlands cultureel antropoloog. Van Baal studeerde indologie in Leiden en begon na zijn promotie in 1934 een ambtelijke baarsachtigen

Baalen, Anneke van (geb. Anna Catharina Rueb; 1937-1997) Nederlands feministe. Anneke van Baalen studeerde rechten in Leiden, en trad eind Baal, Jan van

baarsachtigen (orde Perciformes) Grootste orde van de vissen; 7000 soorten. Uitwendig te herkennen aan een stekel- en een weekstralige rugvin. Belangri

Baas-Kaiser, Stien

Baas-Kaiser, Stien (geboren 1938) Nederlands schaatsenrijdster, werd Nederlands kampioene in 1964, 1965, 1967, 1968, 1969 en 1971. In 1967 en baatbelasting

baatbelasting Gemeentebelasting op onroerend goed dat gebaat is door gemeentelijke voorzieningen. De belasting bestaat uit een jaarlijkse bijdrage Baba Ram Das

Baba Ram Das (eig. Richard Alpert; geb. 1931) Amerikaans hoogleraar in de psychologie aan de Harvard University. Experimenteerde samen met Babemba

Babemba (Awemba, Bemba) Bantoestam in Noordoost-Zambia. Van oorsprong landbouwers (ladangmethode), maar sinds de jaren zestig werken vanwege baboe

baboe Maleis woord voor min, voedster, vrouwelijke huisbediende.

babouvisme

babouvisme De utopisch-socialistische ideeën van de Fransman François Babeuf (1760-1797). Als reactie op de verpaupering van de arbeiders propageerde baccalaureaat

baccalaureaat In de Middeleeuwen laagste universitaire graad. Was in Nederland een verkorte academische opleiding, die na het behalen van het afsluitend baccarat

baccarat Uit Zuid-Frankrijk afkomstig kansspel met kaarten, gespeeld door drie tot elf spelers, van wie een de bank houdt (baccarat banque). Iedere Bachofen, Johann Jakob

Bachofen, Johann Jakob (1815-1887) Zwitsers jurist en etnoloog, voornamelijk bekend door zijn in 'Das Mutterrecht' (1861) ontwikkelde, volgens

Bachtijari

Bachtijari (Bakhtiari) Nomadenvolk in Iran. Slechts een deel heeft nog een nomadische leefwijze: 's zomers in de bergen en 's winters in de dalen. Ze backgammon

backgammon Kansspel, gespeeld met 15 witte en 15 zwarte stenen, twee gewone en een van getallen voorziene dobbelsteen op een in vier vakken backhand

backhand Een slag met de achterzijde van het racket of het bat, waarbij de rug van de hand naar de slagrichting gekeerd is. Rechtshandigen slaan ee

backservice

backservice De inkoop van pensioen over verstreken dienstjaren. Backservice kan zich bijvoorbeeld voordoen bij de invoering van een pensioenregeling.

backspin

backspin Een slag waarbij aan de bal een draaiing wordt gegeven in tegengestelde richting van zijn baan. Bij de backspin wordt het bat of het racket backwasheffects

backwasheffects Het verschijnsel dat door de aantrekkingskracht van een centrum de achtergebleven (perifere) gebieden steeds verder uitgezogen Badaga

Badaga Bergvolk in Tamil Nadoe (India). Traditioneel zijn het graanverbouwers, maar zij gaan in toenemende mate ook aardappelen en groenten verbouwen, badhuis

badhuis Inrichting om te baden. Bij de Romeinen ontwikkelden de badhuizen (thermen) zich tot uitgebreide bouwwerken, met koude en warme baden, badminton

badminton Een racketspel, gespeeld door twee (enkelspel) of vier (dubbelspel) spelers. Het is de bedoeling de shuttle aan de andere zijde van het net Baedeker, Karl

Baedeker, Karl (1801-1859) Duits uitgever, begon in 1827 een boekhandel te Koblenz, over welke stad hij in 1828 een gids uitgaf. De in 1832 door Baeten, René

Baeten, René (Vorselaar 10 juni 1927-Sint-Niklaas-Waas 5 juni 1960) Belgisch motorcoureur, werd in 1958 de eerste Belgische wereldkampioen Bafia

Bafia Bantoestam in West-Kameroen. Zij beplanten het bosland ('slash-and-burn'-methode). Voornaamste producten: maïs en gierst. Hun taal behoort Baga

Baga (Ga) Negervolk aan de kust van Guinee. De vrouwen leggen zich toe op landbouw (rijst), de mannen vissen. Hun taal behoort tot de Niger-Congotalen.

Baggara

Baggara (Baqqara) Bevolkingsgroep in Soedan. Van oorsprong naar het zuiden geëmigreerde Arabieren, die door onderlinge huwelijken met negers Bagogo

Bagogo (Gogo, Wagogo) Stam in centraal Tanzania. Het zijn voornamelijk savannelandbouwers (granen) en veehouders, die cultureel beïnvloed zijn Baha

Baha (Waha, Ha) Bantoestam in Noordwest-Tanzania. Voornamelijk landbouw met als hoofdproduct gierst. Ook bedrijven zij veehouderij. Hun taal Bahamontes, Federico

Bahamontes, Federico (geboren Santo Domingo 9 juli 1928) Spaans wielrenner, kreeg door zijn klimmerscapaciteiten de bijnaam 'Adelaar van Tole

Bahnar

Bahnar Bergvolk in het zuiden van Vietnam. Het zijn voornamelijk rijstverbouwers, die de ladangmethode toepassen. Zij hebben een patrilineaal verwantschapssysteem Baillet-Latour, Henry, graaf de

Baillet-Latour, Henry, graaf de (Brussel 25 maart 1878-Brussel 7 januari 1942) Belgisch bevorderaar van sport en lichamelijke opvoeding en oprichter Bajao

Bajao (Orang Bajao, Orang Laut, Zeezigeuners) Volk dat op verschillende plaatsen in eilandenwereld in Zuidoost-Azië woont. Hun aantal is onbekend. Bakhuys, Elisa Hendrik (Bep)

Bakhuys, Elisa Hendrik (Bep) (Pekalongan 16 april 1911-Den Haag 7 juli 1982) Nederlands voetballer, kwam als middenvoor 23 maal uit voor het bakker

bakker Maker van brood, koekjes, taarten, enz. Bakken werd in de Oudheid veelal door vrouwen gedaan. Ontwikkelde zich in West-Europa in de tijd Bakker, Douwe Jan

Bakker, Douwe Jan (1943-97) Nederlands kunstenaar van conceptual art. Belangrijk thema in zijn werk is de relatie beeld en taal, aan de orde gesteld Bakoemoe

Bakoemoe (Bakumu, Kumu, Koemoe) Bantoestam in het oosten van Congo. Voornaamste bestaansmiddelen: jacht en landbouw. Hun taal behoort bakpoeder

bakpoeder Stof die bij deegbereiding of tijdens het bakken kooldioxide afgeeft, zodat het deeg/baksel gaat rijzen en gasinsluitsels krijgt. Vroeger gebruikte baksjiesj

baksjiesj Dit Arabische woord betekent letterlijk 'fooi, gift'. In het hele Midden-Oosten is het een geaccepteertd feit dat veel diensten pas mogelijk zijn balans (econ.)

balans (econ.) Staat waarop links (de debetzijde) staan aangegeven de bezittingen en vorderingen (de activa), rechts (de creditzijde) het eigen vermogen balanssuïcide

balans, geconsolideerde Balans van een onderneming met meerderheidsbelang in andere onderneming. In de balans zijn de gegevens verwerkt van Balchin, Nigel Marlin

balanssuïcide Een vorm van zelfdoding waarbij eerst een zorgvuldige afweging is gemaakt of het zichzelf ombrengen de beste oplossing is in de gegeven balanstheorie

balanstheorie Een voorbeeld van een consistentietheorie, beschreven door Fritz Heider. Een gevoelsrelatie is in balans wanneer twee personen dezelfde balans, geconsolideerde

Balch, Emily Greene

Balch, Emily Greene (1867-1961) Amerikaans sociologe. Kreeg in 1946 (samen met J.R. Mott) de Nobelprijs voor de vrede als medeoprichtster en

Balchin, Nigel Marlin (1908-1970) Engels natuurkundige, psycholoog en prozaschrijver. Beoefende verscheidene genres. 'How to run a bassoon fac

balie

balie Oorspronkelijk in de rechtszaal het hekje tussen de ruimte waar de rechters zetelden en die welke voor de advocaten bestemd was. Tegenwoordig Balilla, Opera Nazionale

Balilla, Opera Nazionale Italiaanse fascistische jeugdorganisatie, die vanaf 1926 jongens van 6-14 jaar een paramilitaire opleiding bood. De naam balkenbrij

balkenbrij (Vlaams: kwet) Vleesgerecht dat oorspronkelijk werd bereid en gegeten in de slachttijd. Vooral bekend in het oosten van Nederland en in Ballangrud, Ivar

Ball, Lucille (1911-1989) Amerikaans actrice. Lucy Ball speelde in tientallen meestal weinig opmerkelijke films. Met haar toenmalige echtgenoot, de Balozi

Ballangrud, Ivar (Lunner 7 maart 1904-Trondheim 6 juni 1969) Noors hardrijder op de schaats, diverse malen Noors kampioen. Wereldkampioen in Ballin, Albert

Ballin, Albert (1857-1918) Duits reder, maakte de Hamburg-Amerikalijn (HAPAG) tot de belangrijkste rederij van de wereld.

ballon (techn.)

ballon (techn.) (aërostaat) Luchtvaartuig met een gasdicht drijflichaam, dat gevuld is met een gas lichter dan lucht; aan de onderzijde veelal een mand ballonvaren

ballonvaren Luchtsport beoefend met hetelucht- of gasballons. Wedstrijden omvatten doel-, afstands- en duurvluchten. Een ballon moet de volgende ballotage

ballotage Methode bij toelating van nieuwe leden tot een vereniging: men kan pas lid worden nadat de leden of een door hen benoemde commissie ballpoint

ballpoint (kogelpen) Pen waarbij taaivloeibare inkt uit het reservoir gelijkmatig op het papier wordt overgebracht via een kogeltje dat in een bolvormige Ball, Lucille

Balozi (Lozi) In circa 25 stammen verdeeld volk in Zambia; ook wel Rotse of Barotse genoemd, naar de stam die de andere overheerst. Bestaansmiddelen: balsemen

balsemen Conserveren van lijken door verwijdering van de ingewanden en opvulling met bederfwerende stoffen. Was o.a. gebruikelijk in het oude Baluba

Baluba (Luba) Bantoevolk in Zuidoost-Congo (Zaïre). Onderverdeeld in stammen met sterk verwante talen en nauwe culturele banden. In de 16e en Baluchi

Baluchi Stammenvolk in Baluchistan (Pakistan), en de aangrenzende gebieden in Iran, Afghanistan en India. De Baluchi-talen behoren tot de Iraanse Bambara

Bambara (Bamnana) Volk in Mali. De Bambara bevinden zich in een moderniseringsproces, wat onder meer tot uiting komt in de introductie van handelsgewassen bamboe

bamboe (geslacht Bambusa, grassenfamilie, Gramineae) Planten met langlevende, houtige stengels, die zeer lang kunnen worden. Vele soorten, vooral Bambuti

Bambuti (Mbuti) Verzamelnaam voor een aantal Pygmeeëngroepen in Congo (Zaïre). Voornamelijk zwervende jagers en verzamelaars, die in kleine Bamiléké

Bamiléké Verzamelnaam voor een aantal stammen in Kameroen. Voornaamste bestaansmiddel is landbouw (maïs en aardnoten). Zij spreken een Niger-Bamum

Bamum Stam in Kameroen. Voornaamste bestaansmiddelen zijn landbouw (maïs), visserij en jacht. Zij spreken een Niger-Congotaal. In de 18e en 19e banaan

banaan (pisang, geslacht Musa, bananenfamilie, Musaceae) Wilde plant in Zuidoost-Azië. De gekweekte b. (M. sapientum) is tegenwoordig over het band

band Indeling van FM- en TV-frequenties.

Banda

Banda Volk in het noorden van de Centraal-Afrikaanse Republiek; samen met de Mandjia-Baya maakt deze etnische groep de helft van de nationale bandbreedte

bandbreedte 1. In elektronische betekenis: de frequentiegebieden die onder en boven de hoofd-zendfrequentie liggen waarmee ze in verband staan. bandwagon-effect

bandwagon-effect (Engels: bandwagonman = meeloper) Aansluiting van kiezers bij een politieke partij of kandidaat die duidelijk op winst staat. Vooral bandy

bandy Balspel, gespeeld door twee teams op een ijsbaan. B. is verwant aan ijshockey, maar kent enige fundamentele verschillen: het speelveld bij bandy Bangala

Bangala (Ngala) Volk in de beide Congo's. Middelen van bestaan: visserij, handel en landbouw. Hun taal behoort tot de Bantoetalen.

Bangi

Bangi (Bohangi) Bantoestam in Congo-Brazzaville. Het zijn vnl. boslandbeplanters (ladangmethode) met als hoofdproduct maniok. Hun taal behoor

bank van lening

bank van lening (lommerd, pandhuis, Ome Jan) Bank die op onderpand (roerende zaken zoals sieraden, geluidsapparatuur e.d.) kleine kredieten verstrekt Bank voor Internationale Betalingen

Bank voor Internationale Betalingen (BIB, Bank for International Settlements, BIS) Onafhankelijke internationale organisatie ter bevordering van Bank voor Nederlandsche Gemeenten NV

Bank voor Nederlandsche Gemeenten NV Bankinstelling waarvan de helft van het kapitaal in handen is van de staat, de andere helft in handen van bankbeginsel

bank, algemene Instelling die zich bezighoudt met geldverkeer en waar meestal geld tegen rente kan worden belegd of geleend. Reeds bekend bij de bank, centrale

bank, centrale Door de overheid ingestelde bank met het monopolie van uitgifte van de als wettig betaalmiddel erkende bankbiljetten. Vrijwel alle Banning, Willem

bankbeginsel (Eng.: banking principle) Theorie van de uitgifte van bankbiljetten, vooral actueel in de periode 1825-1860 in Engeland. Volgens haar bankbiljet

bankbiljet Vorm van geld, uitgegeven door de centrale bank. Oorspronkelijk promesse aan toonder, betaalbaar op zicht, als plaatsvervanging van metaalgeld. bankbreuk

bankbreuk Delict dat bestaat uit het niet meewerken door degene die failliet is verklaard aan de afwikkeling van het faillissement. Het Wetboek van bankgarantie

bankgarantie Verklaring van een bank dat haar cliënt (of een andere bank) zijn of haar verplichtingen jegens een derde zal nakomen. Het gaat daarbij bankgeheim

bankgeheim Geheimhoudingsplicht van banken. Zij mogen in principe geen gegevens over cliënten ter kennis van derden brengen. In Nederland geldt Bankgirocentrale

Bankgirocentrale Centrale instelling die in 1967 in Nederland door de handelsbanken werd opgericht om het girale betalingsverkeer tussen hun cliënten bank, algemene

Banning, Willem (1888-1971) Nederlands theoloog en socioloog. Was hervormd predikant en voorzitter van de Arbeidersgemeenschap der Woodb

Bannock

Bannock Indianenstam in de VS, waarvan nog een kleine groep leden in het Fort Hall Reservaat (Wyoming) leven. Traditioneel waren het op het Great Bantoe

Bantoe De benaming die vroeger gegeven werd aan de negervolken (de Bosjesmannen en Hottentotten uitgezonderd) in Afrika die hun woongebied Bantoevolken

Bantoevolken Groep van negervolken, die een taalkundige eenheid vormen door de Bantoetalen die ze spreken. De Bantoevolken zijn waarschijnlijk Banyamulenge

Banyamulenge Tutsi's in Congo van Rwandese of Burundese afkomst. Veel Banyamulenge wonen al generaties lang in Oost-Congo, maar hebben Bapende

Bapende (Pende, Capende, Tupende) Volk in Congo (Zaïre). Voornamelijk savannelandbouwers (hoofdproduct maniok). Hun taal behoort tot de Bantoetalen.

Baqillani, al-

Baqillani, al- (gest. 1013) Theoloog en qadi (= rechter) in Irak, dankzij wie de rationele theologie van de school der Asjarieten (genoemd naar de stichter bar

bar Niet-officiële SI-eenheid voor druk. Komt overeen met 100 kilopascal en ongeveer met de oude atmosfeer (1 bar=0,98 atm).

barbecue

barbecue Het ('s zomers buiten) bereiden van hapjes, door aan spiezen geregen stukjes vlees, paprika, tomaat, enz. boven een houtskoolvuur te roosteren. barbier

barbier Kapper en baardscheerder, hield zich in de Middeleeuwen ook bezig met tandheelkundige ingrepen en primitieve operaties (aderlaten, amputeren barbituraten

barbituraten Een groep slaapmiddelen waarvan de werking gebaseerd is op een algehele remming van het centraal zenuwstelsel. De barbituraten worden Barbosa, Rui

Barbosa, Rui (1849-1923) Braziliaans jurist, journalist, schrijver en politicus. Vooraanstaand verdediger van de mensen- en burgerrechten. Voerde Barcelona, FC

Barcelona, FC Voetbalclub uit Barcelona, opgericht in 1899. Terrein: Nou Camp-stadion, 91.000 plaatsen. Barcelona veroverde talloze malen het Barel, Rob

Barel, Rob (geboren Veenendaal 1958) Nederlands triatleet, brak na het voltooien van zijn studie biologie definitief door op internationaal triatlonniveau. Barend, Frits

Barend, Frits (geb. 1947) Nederlands sportjournalist. Frits Barend werkte voor een studentenblad toen hij in contact kwam met Henk van Dorp, met Barend, Sonja

Barend, Sonja (geb. 1940) Nederlands televisiepresentatrice. Sonja Barend deed in 1966 haar intrede in de omroepwereld. Ze begon met de opleiding baret

baret Oorspronkelijk hoofddeksel voor mannen, eind 15e eeuw in de mode gekomen. Vervaardigd van wol of vilt, soms met veren versierd. Thans n

Bari (volk)

Bari (volk) Stam in Zuid-Soedan. Zij bedrijven veeteelt en landbouw met als hoofdproduct gierst. Hun taal behoort tot de Nilotische-Hamitische taalgroep.

bark

bark Zeilschip met drie masten (fokkenmast, grote mast en bezaansmast), waarvan de twee voorste met razeilen, de achterste met marssteng en gaffeltopzeil. barkas

barkas Grote sloep, vaak voorzien van een eigen aandrijving. Wordt gebruikt voor het overbrengen van zware lasten, bijv. van het schip naar de wal barkentijn

barkentijn Zeilschip met drie tot zes masten uit 19e/begin 20e eeuw. Lengte maximaal 100 m; tonnage tot 3000 ton. Heeft gedeeltelijk schoenertuig, Barneveld, Raymond van

Barneveld, Raymond van (geb. 1966) Nederlands dartspeler, bereikte in diverse sterk bezette toernooien ereplaatsen. Zijn voorlopig grootste succes Barnum-effect

Barnum, Phineas Taylor (1810-1891) Amerikaans circusdirecteur. Kocht in 1841 een verzameling curiositeiten, die uitgroeide tot een enorm rarite

Barnum-effect Het verschijnsel dat een goed klinkende en op algemene stereotypen gebaseerde beschrijving van een persoonlijkheid de meeste mensen Barnum, Phineas Taylor

baron

baron Oorspronkelijk benaming van de kroonvazallen, leenmannen die hun land rechtstreeks van de koning in leen hadden. In de Late Middeleeuwen baronet

Barone, Enrico

Barone, Enrico (1851-1926) Italiaans schrijver over krijgsgeschiedenis, later hoogleraar in de economie. Barone hield zich onder andere bezig met barrage

baronet Adellijke titel in Groot-Brittannië, in 1611 ingesteld door Jacobus I van Engeland. Behoort tot de lage adel (predikaat Sir).

barrage Een of meer extra wedstrijden, gehouden bij een gelijke stand van de deelnemers, om de winnaar aan te wijzen. Bij een springconcours kan Barre, Raymond

Barre, Raymond (geb. 1924) Frans policus, studeerde rechten, economie en politieke wetenschappen. Doceerde economie (Caen, Parijs) en was directeur Barrichello, Rubens

Barrichello, Rubens (geboren Sao Paulo 23 mei 1972) Braziliaans autocoureur, aanvakleijk succesvol in de kartsport. In 1990 werd hij Europees kampioen Barrièretraktaat

Barrièretraktaat Tweetal verdragen handelend over de legering van troepen van de Republiek in Zuid-Nederlandse steden (zgn. barrièresteden) als Bartali, Gino

Bartali, Gino (geboren Ponte à Emma 18 juli 1914) Italiaans wielrenner, won in 1936 de Giro d'Italia. Bij zijn tweede optreden in de Tour de France Barter-transactie

Barter-transactie (Eng.Barter trade) Ruilhandel van goederen in het internationale handelsverkeer.

Bartjens, Willem

Bartjens, Willem (1569-1638) Nederlands schoolmeester en schrijver van het destijds veelgebruikte rekenboek `Cijfferinge' (1604). Zijn naam leeft Barton, John

Barton, John (1789-1852) Brits econoom. In zijn eerste essay, 'Observations on the circumstances which influence the condition of the labouring classes basaalmetabolisme

basaalmetabolisme Stofwisseling van een organisme in rust, waarin alleen de primaire fysiologische functies werkzaam zijn (ademhaling, bloedsomloop, basale ganglia

basale ganglia Ook cerebrale nuclei (kernen). Concentraties van zenuwcellen die in beide hersenhelften voorkomen. Zij behoren tot de lagere delen Baschwitz, Kurt

Baschwitz, Kurt (1886-1968) Duits-Nederlands sociaal-psycholoog. Tot 1933 journalist in Duitsland, waarna hij naar Nederland emigreerde. Van 1948-Baseball Hall of Fame

Baseball Hall of Fame (voluit: National Baseball Hall of Fame and Museum) Ereclub van beroemde honkballers annex museum, opgericht te Cooperst

Basedow, Johann Bernhard von

Basedow, Johann Bernhard von (1724-1790) Duits pedagoog. Belangrijk vertegenwoordiger van de verlicht pedagogische stroming der filantropijnen, basic trust

basic trust Gevoel van geborgenheid, zonder voortdurende angst dat men op zijn hoede hoeft te zijn. Dit basale gevoel van vertrouwen wordt opgebouwd basilicum

basilicum (bazielkruid, koningskruid, Ocimum basilicum, familie lipbloemen, Labiatae) Kruid waarvan de blaadjes worden gebruikt bij de bereiding basisaftrek

basisaftrek Sinds 1990 de belastingvrije som waar iedereen recht op heeft. Bij gehuwden en samenwonenden kan de (bijna) alleenverdiener de basisaftrek basisemoties

basisemoties Ook primaire, elementaire of fundamentele emoties. De emoties die de basis vormen van het menselijk gevoelsleven. De overige emoties basisindustrie

basisindustrie Industrie die grondstoffen verwerkt tot halffabrikaten. Deze halffabrikaten zijn de basis van de productie in andere bedrijven. De bas

basisonderwijs

basisonderwijs Onderwijs voor kinderen van 4-12 jaar, met als doel voorbereiding op het voortgezet onderwijs door introductie in elementaire culturele basisvorming

basisvorming In 1993 ingevoerde nieuwe opzet van de eerste jaren van het voortgezet onderwijs, van voorbereidend beroepsonderwijs tot en met gymnasium. Basjkiren

Basjkiren Turks volk in de Russische deelrepubliek Basjkirië. Hun aantal wordt ruim overtroffen door de Russen, door wie zij in het verleden onderdrukt Basken

Basken Volk in Noordoost-Spanje en Zuidwest-Frankrijk. In de 6e eeuw door de Visigoten naar dit gebied verdreven weerstonden de Basken aanvankelijk basketbal

basketbal Een balspel, gespeeld door twee teams van elk vijf personen. Bedoeling is punten te scoren door de bal (omtrek 75-78 cm, gewicht 600-650 Basketmakers

Basketmakers (mandenvlechters) Indianencultuur van omstreeks 100-700 n.C. in het zuidwesten van de huidige VS. Middelen van bestaan waren Basoches, Les

Basoches, Les Klerkengilden aan de Franse gerechtshoven die zich vanaf het begin van de 15e eeuw toelegden op het spelen van satirische toneelstukken. bastaard

bastaard (hybride) Individu dat het product is van een kruising van twee ouders die verschillen in één of meerdere erfelijke eigenschappen. In de plantenveredeling: Basten, Marco van

Basten, Marco van (geboren Utrecht 31 oktober 1964) Nederlands voetballer, kwam via EDO, UVV en Elinkwijk in 1981 terecht bij AFC Ajax, wa

Bastiat, Frederic

Bastiat, Frederic (1801-1850) Frans econoom en koopman. In zijn werken, onder andere 'Les harmonies économiques' (1850), staat de harmoniegedachte Bata

Bata Stam in het oosten van Zuid-Nigeria. Het zijn savannebewoners, die leven van landbouw (gierst) en veeteelt. Hun taal behoort tot de Bantoetaalfamilie.

Bataafse Vrijheid

Bataafse Vrijheid De door de Provisionele Representanten van het Volk van Holland op 31 januari 1795 bekend gemaakte 'Verklaring van de rechten Batak

Batak Indonesisch volk, wonend op Sumatra; verdeeld over verschillende stammen. Belangrijkste middelen van bestaan zijn rijstbouw en veeteelt. Godsdiensten: Batéke

Batéke Stam in Congo, rond de hoofdstad Brazzaville. Bekend om zijn beeldjes, Biteke, die dienen ter bescherming van kinderen. In de buik van zo'n batig slot-politiek

batig slot-politiek Aanduiding voor de tijdens het cultuurstelsel (1830-1870) gevoerde financiële politiek ten aanzien van Nederlands-Indië, waarbij batist

batist Algemene benaming voor fijnmazige katoenen (soms katoen met polyester of nylon) weefsels in effen binding.

Baudouin, François

Baudouin, François (1520-1573) Zuid-Nederlands humanist, rechtsgeleerde en theoloog. Was hoogleraar te Bourges, Straatsburg, Heidelberg, Douai, Baule

Baule Stam in Oost-Ivoorkust. Boslandbebouwers: hoofdproducten yams, cacao en koffie. Hun taal behoort tot de Niger-Congotalen. Bekend om hun Bauwens, Jan

Bauwens, Jan (1928-1994) Belgisch (Vlaams) journalist. Na een loopbaan als leraar bij het openbaar onderwijs van zijn geboortestad werd Bauwens Bauwens, Lieven

Bauwens, Lieven (1769-1822) Belgisch industrieel, smokkelde omstreeks 1800 delen van de spinmachine van Arkwright (spinning-jenny) uit Engeland Bayern München

Bayern München West-Duitse voetbalclub, opgericht in 1900. Stadion Grunwalder Strasse, 44.000 plaatsen; sinds 1972 Olympiastadion, ca. 100.000 bazaar

bazaar (van het Perzisch bäsär) In het Midden-Oosten en Noord- Afrika (vaak overdekte) wijk van haaks op elkaar staande straatjes met kleine winkels Beach, Sylvia

Beach, Sylvia (1887-1962) Amerikaans uitgeefster. Belangstelling voor Frankrijk en moderne literatuur leidden tot haar oprichting van de beroemde bear market

bear market Benaming voor een marktsituatie waarin de prijzen van de meeste van de verhandelde zaken dalen (vooral de aandelen- en goederenmarkten). beatniks

beatniks Verzamelterm voor de spontane beweging van ongeorganiseerde jeugd (voornamelijk uit het arbeidersmilieu), ontstaan rond het midden van Beatrix, koningin (overige adellijke titels)

Beatrix, koningin (overige adellijke titels) markiezin van Veere markiezin van Vlissingen gravin van Buren gravin van Culemborg gravin van Diez

Beattie, John Hugh Marshall

Beattie, John Hugh Marshall (geb. 1915) Brits sociaal-antropoloog, werkzaam op het gebied van methodologie en etnografie. Zijn onderzoeken waren Beauclair, Gotthard de

Beauclair, Gotthard de (geb. 1907) Duits graficus en uitgever. Richtte in 1962 te Frankfurt am Main de uitgeverij 'Ars Librorum' op waar geïllustre

Beaufort, Carel Godin de

Beaufort, Carel Godin de (1934-1964) Nederlands autocoureur, reed tot 1960 in de Grand Tourisme-klasse, waarna hij overging op formule II-races Beaujolais

Beaujolais Bergachtige landstreek in Frankrijk tussen Loire en Saône. Bekend wijnbouwgebied met beaujolaiswijnen, lichte bourgogne. Beaujolais Becher, Johann Joachim

Becher, Johann Joachim (1635-1682) Duits kameralist, arts en scheikundige. Becher publiceerde op diverse gebieden; zo was hij een van de opstel

Bechtel, Stephen Davison

Bechtel, Stephen Davison (1900-1989) Amerikaans ondernemer. Bechtel was oprichter en van 1935 tot 1960 topman van Bechtel Corp., 's werelds Beckenbauer, Franz

Beckenbauer, Franz (geboren München 11 september 1945) Duits voetballer, kwam als verdediger 103 maal uit voor het Duitse elftal, waarvan talloze Becker, Boris

Becker, Boris (geb. 1967) Duits tennisser, werd in 1985 de jongste winnaar van de tot dan toe gehouden 99 kampioenschappen van Wimbledon. Zijn Becker, Gary Stanley

Becker, Gary Stanley (geb. 1930) Amerikaans econoom, sinds 1969 hoogleraar aan de University of Chicago. Becker kreeg in 1992 de Nobelprijs Becker, Howard Saul

Becker, Howard Saul (geb. 1928) Amerikaans socioloog, bekend geworden door zijn onderzoek inzake afwijkend gedrag. Leidend figuur in de etik

Bedar

Bedar (Bendar, Berad, Kanayamkula) Volk in India. Het zijn voornamelijk jagers. Van minder belang is landbouw. De Bedar hebben een kastensysteem

Bedaux, Charles Eugene

Bedaux, Charles Eugene (1887-1944) Frans-Amerikaans bedrijfskundige. Leidde vele cursussen over efficiënt bedrijfsbeheer en ontwierp het Bedaux

bede

bede Oude West-Europese vorm van belasting. Oorspronkelijk was een bede het belastinggeld dat op verzoek van de vorst bijeengebracht werd door bedelarij

bedelarij Delict dat bestaat uit het in het openbaar vragen om geld of een andere gift voor zichzelf.

beding

beding Bepaling, voorwaarde in een overeenkomst.

bedoeïenen

bedoeïenen Rondtrekkende bewoners van de woestijngebieden van Noord-Afrika en het Midden-Oosten. De 4 à 5 miljoen bedoeïenen behoren tot bedplassen

bedplassen (enuresis nocturna), onwillekeurige urinelozing in de nacht bij kinderen ouder dan 4 jaar. Het komt vrij vaak voor en vooral bij jongens. bedreigde diersoorten

bedreigde diersoorten Diersoorten die gevaar lopen uit te sterven, soms door natuurlijke oorzaken, maar tegenwoordig meestal door toedoen van de bedrijfsadministratie

bedrijfsadministratie Systematisch vastleggen, verwerken en verstrekken van informatie ten behoeve van de besturing van een bedrijfshuishouding.

bedrijfsblindheid

bedrijfsblindheid De eenzijdigheid en beperktheid van visie die kan ontstaan indien iemand al te lang binnen een bepaalde werkomgeving heeft verkeerd bedrijfschap

bedrijfschap Publiekrechtelijke organisatie van ondernemingen die tot dezelfde bedrijfstak behoren. Bedrijfschappen hebben op grond van de Wet bedrijfsconcentratie

bedrijfsconcentratie Het afnemen van het aantal zelfstandige bedrijven in een land of in een sector ten opzichte van productie, afzet, aantal werknemers, bedrijfseconomie

bedrijfseconomie Wordt gezien als de toepassing van economische wetenschappen in diverse typen organisaties. Bijv. in handels- en industriële ondernemingen, bedrijfskolom

bedrijfskolom Weergave van de elkaar opeenvolgende bedrijfstakken die een product van eerste producent tot laatste afnemer doorloopt. Bijvoorbeeld bedrijfskunde

bedrijfskunde Interdisciplinaire benadering van verworvenheden in wetenschappen als economie, techniek en sociologie voor toepassing in het bedrijfsleven. bedrijfsmaatschappelijk werk

bedrijfsmaatschappelijk werk Helpen van een persoon of groep bij het oplossen van moeilijkheden die verband houden met of van invloed zijn op bedrijfsorganisatie

bedrijfsorganisatie Doelmatige ordening van handelingen en middelen met het doel een bedrijf zo goed mogelijk te laten functioneren, en het resultaat bedrijfspsychologie

bedrijfspsychologie Ook arbeids- en organisatiepsychologie. Tak van de psychologie die het functioneren van mensen in productieve organisaties bestudeert. bedrijfsrevisor

bedrijfsrevisor (België) Bedrijfseconomisch deskundige, die zich in ondernemingen bezighoudt met controle op de boekhouding en advies over financiering,bedrijfsschool

bedrijfsschool School die door een of meer bedrijven is opgericht voor de beroepsopleiding van de eigen (toekomstige) werknemers. Met name de g

bedrijfssociologie

bedrijfssociologie Onderzoek naar de organisatorische aspecten van de werksituatie. Heeft veel raakvlakken met de arbeidssociologie, de beroepensociologie, bedrijfstak

bedrijfstak (ook: branche, industriesector) Een aantal ondernemingen, die zich alle toeleggen op de vervaardiging van een min of meer gelijk product, bedrijfsveiligheid

bedrijfsveiligheid Complex van maatregelen ter bescherming van de mens tijdens zijn werk tegen ongelukken en schade aan zijn gezondheid op de bedrijfsvereniging

bedrijfsvereniging Rechtspersoonlijkheid bezittende vereniging, opgericht door organisaties van werkgevers en werknemers uit de betreffende bedrijfstak bedrijfsvoorheffing (België)

bedrijfsvoorheffing (België) Voorheffing op de personenbelasting over de bedrijfsinkomsten; wordt bij werknemers door werkgever van het loon afgehoud

bedrijvenwerk

bedrijvenwerk Door de vakbeweging in Nederland gestimuleerde organisatie van de leden binnen de bedrijven zelf. Ingevoerd begin jaren zeventig bedrog

bedrog Met kwade bedoelingen bij een ander een vals beeld opwekken omtrent zichzelf of een bepaalde situatie. Bedrog is een wilsgebrek. Onder bedrog beelddenken

beelddenken (eidetisch denken) Ordenen van ervaringen aan de hand van directe waarneming en de beelden die hiermee zijn verbonden. Beelddenken Beeldrecht

Beeldrecht Stichting, gevestigd in Amsterdam, die zich bezig houdt met de behartiging van de auteursrechtelijke belangen van bij haar aangesloten beeldregistratie

beeldregistratie Technische methoden om beelden vast te leggen. De voornaamste zijn fotografie (en film), video (analoog) en recentelijk digitale beeldregistratie; beeldtelegrafie

beeldtelegrafie Langs elektronische weg overbrengen van afbeeldingen. Dit kan zowel door middel van kabels als via elektromagnetische golven gebeuren. beeldtherapie

beeldtherapie Non-verbale therapie, waarbij gebruik gemaakt wordt van verbeelding of uitbeelding. Vooral toegepast als diagnostische onderzoekmethode beeldvorming

beeldvorming Het verschijnsel dat de resultaten van sociaal-wetenschappelijk onderzoek deels bepaald kunnen worden door het beeld dat de te onderzoeken Beenhakker, Leo

Beenhakker, Leo (geboren Rotterdam 2 augustus 1942) Nederlands voetbaltrainer, moest als voetballer wegens een blessure afhaken bij Excelsior. begaafdenonderwijs

begaafdenonderwijs Onderwijs dat speciaal gericht is op leerlingen met een zeer hoge intelligentie of een ontwikkelingsvoorsprong. Begaafdenonderwijs begrafenis en crematie

begrafenis en crematie In westerse samenlevingen de enig toegestane vormen van dodenbezorging. Crematie (lijkverbranding), die als gebruik in begrijpen

begrijpen 1. Algemeen: snappen hoe iets zit. 2. Ook Verstehen. Het werkelijke inzicht in het gedrag van mensen dat tot stand komt door zich zoveel begroting

begroting Schatting van inkomsten en uitgaven over een bepaalde periode t.b.v. een gezin, lichaam, bedrijf (bedrijfsbegroting) of overheid. De begroting begrotingspolitiek

begrotingspolitiek Het gehele beleid van de overheid met betrekking tot de overheidsuitgaven en -inkomsten die deel uitmaken van de rijksbegroting begrotingspolitiek, anticyclische

begrotingspolitiek, anticyclische Begrotingspolitiek gericht op het dempen van de bewegingen in de conjunctuurcyclus, d.m.v. een begrotingstekort begrotingstekort

begrotingstekort (in de rijksbegroting) Toestand waarbij de nationale bestedingen de inkomsten overtreffen. Ontstaat bijv. indien de overheid bij het begunstiging

begunstiging 1. Bepaling in een levensverzekeringspolis waarbij een uitkering bedongen wordt voor de verzekeringnemer of een derde. 2. Delict dat behandelingstehuizen

behandelingstehuizen Verzamelterm voor internaten voor moeilijk opvoedbare kinderen. Deze verschillen sterk in gevolgde methodiek, opgenomen

behaviorisme

behaviorisme (Eng: behavio(u)r = gedrag) Ook black box-psychologie. Vooral historisch gezien zeer invloedrijke richting in de psychologie, die primair behoefte

behoefte Datgene wat nodig is voor het eigen welzijn. Een behoefte kan de psychische component zijn van een lichamelijk tekort. Zo ontstaat de behoefte behoeftenhiërarchie

behoeftenhiërarchie Een door de Amerikaanse psycholoog Abraham Harold Maslow opgestelde theorie. Volgens Maslow zijn de noden van de mens bejaarden

bejaarden Aanduiding voor mensen die ouder zijn dan 65 jaar. Het aantal bejaarden is in de geïndustrialiseerde landen sterk toegenomen, vooral ten Bekaert, baron Antoine

Bekaert, baron Antoine (1930-1990) Belgisch industrieel. Bekaert behoorde tot de derde generatie van een Zwevegemse familie van industrilen, di

Bekaert, Eugène

Bekaert, Eugène (1903-1986) Belgisch industrieel. Was de stichter en leider van de NV Bekaert, een van de belangrijkste textielondernemingen in bekentenis

bekentenis Algemeen: erkenning dat men een laakbare of moeilijk op te biechten handeling heeft verricht. In het burgerlijk proces is het de gehele bekeuring

bekeuring Vaststelling door de politie bij proces-verbaal van een overtreding.

beklaagde

beklaagde Verdachte in militair proces, vroeger ook benaming van de verdachte in het gewone strafproces.

bekrachtiger

bekrachtiger (Eng: reinforcer) Bekrachtiging is het proces waardoor gedrag in frequentie toeneemt of afneemt. Een specifieke positieve of negatieve bekrachtiger, geconditioneerde

bekrachtiger, geconditioneerde Een secundaire bekrachtiger die op zich niet direct positief of negatief gewaardeerd wordt. Het zijn de gevolgen die bekrachtiger, primaire en secundaire

bekrachtiger, primaire en secundaire Een primaire bekrachtiger is de directe beloning of straf voor gedrag. De secundaire ofwel gesignaleerde bekrachtiger bekrachtiging van een wet (België)

bekrachtiging (psychol.) (Eng: reinforcement) Ook versterking. Wanneer gedrag een aangenaam gevolg heeft, wordt dit gedrag bekrachtigd: de kans bekrachtigingsschema

bekrachtiging van een wet (België) Verklaring van de koning dat hij akkoord gaat met tekst en inhoud van een wetsontwerp. Na ondertekening van bekrachtiging (psychol.)

bekrachtiging, (niet-)contingente De bekrachtiging wordt contingent genoemd als de beloning of straf daadwerkelijk het gevolg is van vertoond gedrag. bekwaamheid

bekrachtigingsschema Ook beloningsschema. De manier waarop bekrachtigers aangeboden worden. Het lijkt simpel: wanneer gedrag gevolgd wordt bekrachtiging, (niet-)contingente

bekwaamheid (Eng: ability) Het vermogen tot iets. Dit is het resultaat van de wisselwerking tussen talent en oefening. Een talent moet in dit geval opgevat belastbaar inkomen

belastbaar inkomen Inkomen waarover inkomstenbelasting verschuldigd is, vastgesteld door de belastingdienst op grond van de door de belastingplichtige belastbaarheid

belastbaarheid Vermogen (in watt) dat aan een luidspreker mag worden toegevoerd zonder dat vervorming of beschadiging optreedt. Er is onderscheid belastbare som

belastbare som Belastbaar inkomen verminderd met de belastingvrije som.

belasting (recht) Verplichte bijdrage aan de overheidsfinanciën waaraan geen directe tegenprestatie is gekoppeld. Levert de overheid wel een tegenprestatie belastingadviseur

belasting van de niet-inwoners (België)

belasting van de niet-inwoners (België) Voorheen: belasting van de niet-verblijfhouders. Directe belasting over de inkomsten in België van particuliere belasting (recht)

belastingadviseur Iemand die in een zelfstandige werkkring cliënten raad geeft op fiscaal gebied. Die raad kan variëren van het helpen invullen van belastingafwenteling

belastingafwenteling Afwenteling van de (verhoging van de) belastingdruk door de belastingplichtige op een ander, bijv. de doorberekening van de belastingdienst

belastingdienst (fiscus) De overheidsdienst die belast is met de uitvoering van de belastingwetgeving. De Nederlandse belastingdienst ressorteert onder belastingdruk

belastingdruk Percentage van het bruto inkomen dat aan belastingen (en sociale premies) moet worden besteed. In Nederland wordt de totale belastingdruk belastingen van rechtsverkeer

belastingen van rechtsverkeer Drie belastingen, die geregeld zijn in de Wet op belastingen van rechtsverkeer (1970). Het zijn de overdrachtsbelasting

belastingherziening-Oort

belastingherziening-Oort Herziening van de aftrekbaarheid van gemengde kosten, genoemd naar de opsteller van deze belastingmaatregel. Door deze belastingkamer

belastingkamer Kamer van een gerechtshof die belastingzaken in hoger beroep behandelt.

belastingontduiking

belastingontduiking (belastingfraude) Verwijtbaar verstrekken van onjuiste informatie, dan wel verwijtbaar onthouden van informatie, indien daarvan belastingontwijking

belastingontwijking Het zich onttrekken aan het betalen van belasting door toepassing van een juridische constructie die alleen hierop gericht is. Men belastingpachters

belastingpachters Particulieren die van de overheid het recht pachtten om belasting te innen. De belastingpachters probeerden uiteraard meer belasting belastingrechtspraak

belastingrechtspraak Rechtspraak in geschillen tussen de belastingplichtige en de belastingdienst. Degene die het niet eens is met een opgelegde b

belastingvlucht

belastingvlucht Ontgaan van belastingen in eigen land door vestiging in het buitenland, m.n. in die landen waar het fiscaal klimaat gunstig is doordat belastingvrije som

belastingvrije som Deel van het belastbaar inkomen dat vrijgesteld is van inkomstenbelasting. Het bedrag verschilt per tariefgroep. De belastingvrije Belcentra

Belcentra Nieuwe vorm van dienstverlening: kantoren, van waaruit centraal telefonische service of verkoop- en boekingsdiensten worden geleverd, beledigde partij

beledigde partij (benadeelde, burgerlijke of civiele partij). Degene die het slachtoffer is geworden van een delict, kan zich als beledigde partij voegen belediging

belediging Bewust iemand kwetsen in zijn eergevoel en hem omlaaghalen - zwart maken - in de ogen van anderen. In de strafwetgeving vallen ook beleggen

beleggen Omzetten van geld in andere vermogensbestanddelen. Bij beleggen doet men afstand van onmiddellijke consumptieve besteding ten gunste beleggers, institutionele

beleggers, institutionele Instellingen waarbij het beleggen een uitvloeisel is van het uit de vervulling van de hoofdfunctie beschikbaar gekomen vermogen. beleggingsfonds

beleggingsfonds (beleggingsdepot, beleggingspool) Samenwerkingsvorm op beleggingsgebied. Een aantal beleggers brengt geld bijeen in een gemeenschappelijke beleggingsmaatschappij

beleggingsmaatschappij Beleggingsinstelling in de vorm van een nv of bv. die het te beleggen vermogen verwerft door uitgifte van eigen aandelen

belenen

belenen Het op onderpand van (meestal) effecten, verzekeringspolissen en andere waardepapieren opnemen van een lening.

Belga

Belga Belgisch persagentschap, opgericht in 1920. Beschikt over ca. 300 correspondenten (1988). Herstructurering na verhuizing naar Internationaal Belgacom

Belgacom Voordien: Regie voor Telefonie en Telegrafie (RTT); Belgische telefoonmaatschappij, opgericht in 1930, in 1990 omgevormd tot autonoom Belgisch Staatsblad

Belgisch Staatsblad (Moniteur Belge) Dagblad, uitgegeven door Belgische staat (sinds 1831). Bevat officiële teksten en mededelingen in twee talen. Belgische Boerenbond

Belgische Boerenbond (BB) Landbouwkundige organisatie in België, actief op het gebied van belangenbehartiging en voorlichting. Alleen voor ma

Belgische Vereniging voor Psychologen

Belgische Vereniging voor Psychologen (BVP) Een beroepsvereniging voor universitair geschoolde psychologen die in 1946 te Brussel werd opgericht. Belgisch-Luxemburgse Economische Unie

Belgisch-Luxemburgse Economische Unie (BLEU) Overeenkomst op economisch gebied gesloten tussen België en Luxemburg in 1921. Doel: instelling belichting

belichting 1. Toelaten van licht op lichtgevoelig materiaal. Afhankelijk van de lichtgevoeligheid en de beschikbare lichtintensiteit worden het diafragma belichtingsmeter

belichtingsmeter (actinometer) Instrument om de hoeveelheid licht te meten, vooral van belang voor fotografie, film en tv. Berust meestal op de omzetting Bellamy, Ralph Rexford

Bell, Andrew (1753-1832) Schots theoloog, zendeling en onderwijsvernieuwer. Vooral bekend geworden door zijn onderwijsexperiment met een monitorenstelsel Bell, Daniel

Bell, Daniel (geb. 1919) Amerikaans socioloog, hoogleraar aan de Harvard University. Bell werd vooral bekend door de publicatie van zijn 'The end Belmont Park

Bellamy, Ralph Rexford (1905-1991) Amerikaans acteur. Bellamy debuteerde in 1929 op Broadway in 'Town boy'. Het jaar daarna ging hij naar Holly

belle

belle Beslissende derde partij of rit tussen twee sportmensen, die elkaar in de voorafgaande partijen of ritten ieder eenmaal hebben verslagen.

Belle, Gustave van

Belle, Gustave van (geboren 1889) Belgisch biljarter, blonk uit in verschillende spelsoorten. Werd niet alleen veertienmaal Belgisch kampioen, maar Bellisario, Marisa

Bellisario, Marisa (1940-1988) Italiaans ondernemer. Marisa Bellisario studeerde economie aan de universiteit van Turijn en vervulde managementsfuncties Bell-Lancaster-systeem

Bell-Lancaster-systeem Naar de Britse onderwijsvernieuwers Andrew Bell en Joseph Lancaster genoemd monitorenstelsel, die het in de 19e eeuw Bell, Andrew

Belmont Park Een van de meest toonaangevende racebanen in de VS, gelegen bij New York City. Beroemde aldaar gehouden wedstrijden zijn: de Belmont belt

belt Een bepaalde gordel, gebied of zone gekenmerkt door bepaalde agrarische producten of economische activiteiten. Vooral bij de beschrijving van Bem Sex Role Inventory

Bem Sex Role Inventory Een veel gebruikte vragenlijst die ontwikkeld werd door S. Bem, waarmee nagegaan kan worden of iemand typisch vrouw

bemesting

bemesting Toevoegen van organische en/of anorganische stoffen aan grond om de bodemvruchtbaarheid op peil te brengen of te houden. Op bouwland bemiddeling

bemiddeling (mediatie) In het algemeen het tot elkaar brengen van twee partijen ter verzoening of om een overeenkomst aan te gaan. In het volkenrecht Bemmelen, Jacob Maarten van

Bemmelen, Jacob Maarten van (1898-1982) Nederlands strafrechtsgeleerde. Hij was van 1931 tot 1968 hoogleraar te Leiden. Hij publiceerde diverse benaming

Bena-Loeloea (Bena-Lulua) Bantoestam in Congo. Het zijn voornamelijk savannebebouwende landbouwers met gierst en maniok als hoofdproducten. Bender (Visual Motor) Gestalt Test

benaming (naamgeving) Iets of iemand een naam geven. Als de benaming een persoon of een familie betreft, heeft de naam de functie om iemand te Bena-Loeloea

Bender (Visual Motor) Gestalt Test (1585-1618) Een van de grote Nederlandse dichters uit de Gouden Eeuw. In zijn werk vertoont hij een merkwaardige Bender, Hans

Bender, Hans (1907-1991) Duits schrijver. B. studeerde literatuur- en kunstgeschiedenis in Erlangen en Heidelberg, raakte in WO II in Russische krijgsgevangenschap Benedict, Ruth Fulton

Benedict, Ruth Fulton (1887-1948) Amerikaans antropologe en leermeesteres van Margaret Mead. Zij was de belangrijkste vertegenwoordiger van beneficiaire aanvaarding

beneficiaire aanvaarding Aanvaarding van een nalatenschap onder voorrecht van boedelbeschrijving, d.w.z. aanvaarding op voorwaarde dat er een beneficium

beneficium (Lat: gunst, weldaad) Bron van inkomsten (land of een ambt) door de Frankische koning Karel Martel (reg. 714-741) in leen gegeven aan Benelux

Benelux (Belgisch-Nederlands-Luxemburgse Unie) Unie van België, Nederland en Luxemburg. Zij werd In 1944 in Londen opgericht met het doel Benelux Gerechtshof

Benelux Gerechtshof Gerechtshof, gevestigd in Brussel, bestaande uit 9 rechters, drie uit de hoogste rechtscolleges van elk der Beneluxstaten. De belangrijkste Beneluxmemorandum

Beneluxmemorandum Memorandum uit 1955 van de ministers van Buitenlandse Zaken van Nederland (J.W. Beyen), België (P.H. Spaak) en Luxemburg

beneveling

beneveling Een relatief lichte vorm van verminderde alertheid (bewustzijnsgraad).

Benfica

Benfica Portugese voetbalclub, opgericht in 1904. Stadion: Estadio da Luz te Lissabon, 65.000 plaatsen. Diverse malen Portugees kampioen en bekerwinnaar. Bengali

Bengali Inwoners van West-Bengalen en Bangladesh, die als taal het Bengaals spreken en zo een taalkundige eenheid vormen. De hogere kasten zijn bengaline

bengaline Textielstof voor damesjaponnen, oorspronkelijk zijde of halfzijde (afkomstig uit Bengalen); nu ook andere garens.

Beni-Amer

Beni-Amer (Amer) Bedja-stam in Noordoost-Soedan. Het zijn voornamelijk pastorale nomaden. Hun taal behoort tot de Hamito-Semitische taalfamilie. Bennett, Wendel C.

Bennet, Alan

Bennet, Alan (geb. 1934) Britse toneel- en tv-schrijver, die als student in Oxford debuteerde in de viermans cabaret-revue `Beyond the Fringe', die benoemde overeenkomst

Bennett, Wendel C. (1905-1953) Amerikaans archeoloog. Bennet was vooral gespecialiseerd in oude Andesbeschavingen. Hij deed belangrijke opg

benoemde overeenkomst Een overeenkomst die in de wet speciaal is geregeld, in tegenstelling tot een onbenoemde overeenkomst.

benzeen

benzeen Cyclische koolwaterstofverbinding C6H6; de benzeen- of fenolring komt voor in zeer veel stoffen die door planten worden gemaakt, o.a. in benzine

benzine Mengsel van vluchtige koolwaterstoffen, gebruikt als brandstof voor benzinemotoren. Door toevoegstoffen gewoonlijk gekleurde en gearomatiseerde benzodiazepinen

Ben-Zion, Simcha (eig. Simcha Alter Gutmann; 1870-1932) Russisch (Hebreeuws en Jiddisch) schrijver en uitgever. Hij gaf les op een joodse school beoordelingsschalen

benzodiazepinen De psychofarmaca die gebruikt kunnen worden voor het reduceren van angst en als slaapmiddel (vooral als de slapeloosheid wordt Ben-Zion, Simcha

beoordelingsschalen Observatietests die gebruikt worden wanneer een persoon niet zelf een psychologisch onderzoek kan ondergaan, zoals het geval beperkt recht

beperkt recht Tot de zgn. beperkte (afgeleide) rechten op goederen behoren vruchtgebruik, hypotheek, pandrecht, erfdienstbaarheid, erfpacht en opstal.

Berbers

Berbers De oorspronkelijke, niet-Arabische bevolking van Noord-Afrika; tegenwoordig zij die zich van een Berbertaal bedienen. De herkomst van

Berchem, KBS

Berchem, KBS Belgische voetbalclub uit Berchem, stamnummer 28. Het in 1906 als sportclub opgerichte Berchem kende pas twee jaar later een voetbalafdeling. berdache

berdache Franse term uit de culturele antropologie voor mensen die de rol en status van het andere geslacht op zich nemen en door de gemeenschap beredans

beredans Dans uitgevoerd door beren. Trok vanaf de nadagen van het Romeinse Rijk tot in de jaren zestig van onze eeuw veel publiek. Leerproces: berenkuil

berenkuil Kuil waarin een beer wordt vastgeketend aan een paal om strijd te leveren met jachthonden, wilde zwijnen of katachtige roofdieren. Eeuwenlang berg van barmhartigheid

berg van barmhartigheid Historische benaming voor de banken van lening in Vlaanderen. In de 16e eeuw werden in enkele Vlaamse steden banken Bergdama

Berg, Gert (geb. 1958) Nederlands journalist en televisiepresentator. Berg belandde via huis-aan-huis-bladen en een regionale krant in de journalistiek. Berg, Jeen van den

Berg, Jeen van den (geboren Wartena 8 januari 1928) Fries schaatser, werd viermaal Fries kampioen op de langebaan. Van den Berg won op 3 februari Berg, Stefan van den

Berg, Stefan van den (geboren 20 februari 1962) Nederlands windsurfer, werd in 1984 Olympisch kampioen (Los Angeles) in de windgliderklasse.

Bergdama (Bergdamara) Negerstam in Namibië. Het voornaamste bestaansmiddel is veehouderij (geiten). Hun taal behoort tot de Hottentottentalen.

Berger, Gerhard

Berger, Gerhard (geboren Wörgl 27 augustus 1959) Oostenrijks autocoureur, maakte zijn debuut in de Grand Prix van Oostenrijk in 1984 voor ATS-Berger, Peter

Berger, Peter (geb. 1929) Amerikaans socioloog uit de fenomenologische school, sterk beïnvloed door Alfred Schutz. Berger en zijn medestanders Berger, Willem Jozef Marie

Berger, Willem Jozef Marie (1921-1988) Nederlands jurist. Berger studeerde rechten aan de Rijksuniversiteit Leiden en was daarna werkzaam als berggoden

bergère

bergère Armstoel voor dames met hoge rugleuning en een voetenbankje. In de mode tijdens het rococo.

berggoden In of op bergen wonende goden, die in primitieve godsdiensten en mythen vaak voorgesteld worden als de veroorzakers van uit of van bergen Berghmans, Ingrid

Bergh, George van den (1890-1966) Nederlands staatsrechtsgeleerde, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam, lid van de Tweede Kamer (1925

Bergh, Joris A.A. van den

Bergh, Joris A.A. van den (Utrecht 17 februari 1882-Den Haag 1 juni 1953) Nederlands (sport)journalist, medewerker van o.a. Sumatrapost, Algemeen

Berghmans, Ingrid (geboren Leopoldsburg 24 augustus 1961) Belgisch judoka, behaalde haar eerste wereldtitel alle categorieën) in 1980 in New York, Bergh, George van den

berging

berging Het op sleeptouw nemen van in nood verkerende schepen, van omhoog gebrachte gezonken schepen en het lostrekken van gestrande schepen. Bergkamp, Dennis Nicolaas

Bergkamp, Dennis Nicolaas (geb. 1969) Nederlands voetballer, kwam als rechter aanvaller vele malen uit voor het Nederlands elftal. Bergkamp is bergklassement

bergklassement Puntenklassement voor wielrenners, opgemaakt aan de hand van de volgorde waarin zij daarvoor aangewezen bergtoppen passeren. Bergturken

Bergturken Naam waarmee Turken de Koerden aanduiden en waaruit de miskenning van het geheel eigen karakter van dit volk spreekt.

bergvolken

bergvolken (bergstammen) Volken die in bergachtige streken wonen. Zij komen onder andere voor in Zuidoost-Azië (bijvoorbeeld de Mesos in Laos Berg, Gert

Beringen, KFC

Beringen, KFC Belgische voetbalclub, opgericht 1924. Stamnummer: 522. Kleuren: rood-zwart. Terrein: gelegen te Koersel (prov. Limburg) met accommodatie berisping

berisping (vermaning) Iemand laten weten dat men diens gedrag afkeurt. In o.m. het strafrecht voor minderjarigen en het tuchtrecht de lichtste hoofdstraf.

Berk, John van den

Berk, John van den (geboren 11 mei 1967) Nederlands motocrosser, behaalde op jeugdige leeftijd al diverse (inter)nationale successen. Werd in 1986 Berlaymont

Berlaymont Gebouw in Brussel waar de Europese Commissie, het dagelijks bestuur van de Europese Unie, zetelt.

Berlijnse blokkade

Berlijnse blokkade Blokkade van alle toegangswegen naar de westelijke bezettingszones in Berlijn door de Sovjet-Unie van juni 1948 tot mei 1949. berline

Berlin, Isaiah

Berlin, Isaiah (1909-1997) Brits filosoof. Berlin, die in Letland werd geboren en na de Russische Revolutie met zijn ouders naar Groot-Brittannië kwam, Berlusconi, Silvio

berline Uit de 17e eeuw stammend vierpersoons-rijtuig, dat als eerste een volledige vering bezat. Door deze vering bevond de koets zich zo ver van

Berlusconi, Silvio (geb. 1936) Italiaans politicus. Berlusconi, eigenaar van het enorme Finivest (o.a. bioscopen, tv-stations, AC Milan), stichtte in 1993 bermtoerisme

bermtoerisme Vorm van toerisme van begin jaren zestig, waarbij men zijn vrije tijd al dan niet picknickend in de wegberm of op de vluchtstrook van Berner Conventie voor de bescherming van werken van letterkunde en kunst

Berner Conventie voor de bescherming van werken van letterkunde en kunst Verdrag, in 1886 in Bern gesloten, waarbij het auteursrecht van beroepeninteressetest

beroepeninteressetest Met deze test kan nagegaan worden welk beroep of opleiding het best bij de persoonlijke belangstelling van de proefpersoon beroepensociologie

beroepensociologie Onderzoek naar bepaalde beroepen of beroepsgroepen in het kader van de samenhang met de sociale relaties van de beroepsbeoefenaren, beroepsethiek voor psychologen

beroepsethiek voor psychologen De morele regels waar een fatsoenlijk psycholoog zich aan zou moeten houden. De American Psychological Association beroepsgeheim

beroepsgeheim Voor bepaalde beroepen geldende verplichting (en daarmee samenhangend recht) om dingen die men beroepshalve te weten is gekomen, beroepskeuzeonderzoek

beroepskeuzeonderzoek Een procedure waarbij gekeken wordt naar de interesses en capaciteiten van de proefpersoon. Op grond hiervan kan advies

beroepskeuzepsychologie

beroepskeuzepsychologie De sterk ontwikkelde tak van de psychologie die zich ten doel stelt uit te zoeken in welk beroep iemand het best tot zijn beroepskeuze-zelfonderzoek

beroepskeuze-zelfonderzoek (BZO) Een veelgebruikte test, waarbij de proefpersoon aan de hand van vragen zelf kan uitzoeken welk beroep het beroepsmobiliteit

beroepsmobiliteit Stijging of daling op de beroepsladder (in sociologenjargon: opwaartse en neerwaartse mobiliteit). In de westerse geïndustrialiseerde beroepsonderwijs

beroepsonderwijs In Nederland onderwijs op hoger (hbo), middelbaar (mbo) of voorbereidend (vbo) niveau, gericht op een arbeidspraktijk en derhalve beroepsstructuur

beroepsstructuur De verdeling van de werkende bevolking over de verschillende beroepen. De beroepsstructuur weerspiegelt de economische bedrijvigheid berouw

berouw Het afstand nemen van vroegere daden of overtuigingen, vaak min of meer emotioneel. Meestal religieus van aard en gelijk te stellen met schuldbesef bertillonnage

bertillonnage Identificatiesysteem, in 1883 ontworpen door de Franse politiefunctionaris Alphonse Bertillon (1853-1914). Om misdadigers later te Bescherming van Dieren, Nederlandse Vereniging tot

Bescherming van Dieren, Nederlandse Vereniging tot Vereniging opgericht in 1864. Keerde zich in de vorige eeuw vooral tegen wantoestanden Bescherming van Dieren, Wereldfederatie tot

Bescherming van Dieren, Wereldfederatie tot Opgericht in 1950 in Nederland, secretariaat in Zürich. Doel: verbetering van wangedrag van mensen beschermingsconstructie

beschermingsconstructie Juridische constructie die erop gericht is een onderneming te beschermen tegen ongewenste overnames. Beschermingsconstru

beschikbaarheid

beschikbaarheid De mate waarin (ideeën voor) een oplossing van een probleem voor de hand ligt. De benodigde informatie kan bijvoorbeeld verstopt beschikbaarheidsheuristiek

beschikbaarheidsheuristiek Ook representativiteitsheuristiek. Het vormen van een oordeel met behulp van informatie met een hoge beschikbaarheid. beschikking

beschikking (EG) Bindend besluit van de Europese Commissie of de Raad van ministers in een individueel geval. De beschikking kan gericht zijn beschikkingsbevoegdheid

beschikking 1. Volledige zeggenschap over een bepaald goed met bevoegdheid om dat goed bijv. te verkopen of weg te geven. 2. (burgerlijk proces) beschikking (EG)

beschikkingsbevoegdheid Bevoegdheid om over een goed te beschikken, een van de vereisten voor levering. In Boek 3 BW wordt degene die een beschikkingsrecht op grond

beschikkingsrecht op grond Het feit dat een persoon of groep op grond van wetten of informele regels een bepaald stuk grond bezit, het mag gebruike

beschrijven

beschrijven Een voorstelling geven van iets. Dit kan al dan niet met behulp van getallen gebeuren, bijvoorbeeld hoeveel procent van de inwoners van beslag (recht)

beslag (recht) Dwangmaatregel in het burgerlijk procesrecht die inhoudt dat een deel van iemands vermogen (in geval van faillissement het gehele beslissend bewijs

beslissend bewijs Feit dat zonder tegenbewijs voor beslissend moet worden gehouden. Tegenbewijs is niet toegelaten.

beslissingscriterium

beslissingscriterium In de rationele beslissingstheorie wordt ervan uitgegaan dat een beslisser moet streven naar een optimaal resultaat. Dit is in de beslissingstheorie

beslissingstheorie Een stelsel van opvattingen over de wijze waarop mensen tot een besluit komen. 1. De normatieve of rationele beslissingstheorie besloten vennootschap

besloten vennootschap (bv; voluit: besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid) Ondernemingsvorm, in 1971 in het Nederlands recht geï

besluit (EG)

besluit (EG) Wettelijk instrument ter uitvoering van de oprichtingsverdragen van de Europese Gemeenschap. Over het algemeen worden deze besluiten besluitwet (België)

besluitwet (België) Besluit door regering - met of zonder Koning - in een noodsituatie (oorlog, bezetting) genomen, dat kracht van wet heeft.

besnijdenis

besnijdenis (circumcisie) Verwijdering van de voorhuid van de penis. Wordt soms ook gebruikt voor het wegsnijden van de clitoris (clitoridectomie). besnijdenisritueel

besnijdenisritueel Verwijdering volgens voorgeschreven regels van de voorhuid die de eikel van het mannelijk lid bedekt. Komt voor bij veel Semitische besparingen

besparingen Dat gedeelte van het beschikbare inkomen dat niet consumptief wordt besteed. B. vinden ook plaats bij ondernemingen (nl. als een gedeelte bespuiting

bespuiting Behandeling van gewassen met bestrijdingsmiddelen, gewoonlijk door bespuiting met of verneveling van in water opgeloste, geëmulgeerde bessen

Besse, Georges Noël (1927-1986) Frans industrieel. Kreeg in 1982 de leiding van het genationaliseerde chemie- en aluminiumconcern Péchiney,

bessen (besvruchten) Sappige vruchten, na bevruchting ontstaan uit vruchtbeginsels van meerjarige, houtige gewassen, bijv. rode bes, druif, tomaat. Besse, Georges Noël

best of seven

best of seven Een wedstrijdenreeks in een finaleronde, bestaande uit zeven wedstrijden, welke om en om uit en thuis gespeeld kunnen worden. De bestaanseconomie

bestaanseconomie (subsistence economy) Economisch systeem waarin de productie van goederen afgestemd is op de behoeftenbevrediging van de

bestaansminimum (België)

bestaansminimum (België) Recht op (vrij laag) leefgeld, ingevoerd bij de wet van 7 augustus 1974. Iedere meerderjarige in België verbljvende Belg

beste bestaande techniek

beste bestaande techniek (Best Technical Means, BTM) Techniek die op het moment van schrijven het grootst mogelijke effect heeft (op de bestrijdi

beste uitvoerbare techniek

beste uitvoerbare techniek (Best Practicable Means, BPM) Techniek die op het moment van schrijven het grootst mogelijke effect heeft (bij de bestri

bestedingen

bestedingen Aanwending van inkomen voor verwerving van goederen en diensten, hetzij consumptiegoederen (consumptieve bestedingen), hetzij bestedingen, nationale

bestedingen, nationale In een open economie de uitgaven voor gezinsconsumptie, de investeringen van ondernemingen en de overheidsuitgaven.

bestedingsbeperking

bestedingsbeperking Afremmen van de nationale bestedingen door de overheid. Dit kan o.m. gebeuren door bezuiniging op eigen uitgaven en door

bestedingsevenwicht

bestedingsevenwicht Situatie waarin de nationale bestedingen gelijk zijn aan het nationaal inkomen, bij volledige werkgelegenheid. Deze toestand bestemmingsplan

bestemmingsplan Gemeentelijk plan waarin aanwijzingen worden gegeven voor de bestemming van delen van het het grondgebied, zowel buiten de bestendig gebruikelijk geding

bestendig gebruikelijk geding Beding dat deel uitmaakt van een overeenkomst zonder dat het daarin uitdrukkelijk wordt genoemd. Wanneer bij bepaalde Bestendige Deputatie

Bestendige Deputatie (België) Dagelijks bestuur van de provincie, bestaande uit zes leden, gekozen uit en door de Provincieraad. De Bestendige Deputatie bestrijdingsmiddelen

bestrijdingsmiddel, breedspectrumbestrijdingsmiddel,

bestrijdingsmiddelen (ook: pesticiden, insecticiden) Middelen om ongewenste plantengroei (pesticiden) en schadelijke insecten (insecticiden) te bestrijden. Bestrijdingsmiddelenwet

Bestrijdingsmiddelenwet Wet die het gebruik van bestrijdingsmiddelen regelt. Bestrijdingsmiddelen kunnen slechts toegelaten worden na advies van

bestuur Richting geven aan en beslissen over zaken van algemeen of groepsbelang, tevens benaming voor organen die hiermee belast zijn. Doelt men bestuurskunde

bestuurskunde Wetenschap met als studieobject het openbaar bestuur, m.n. de doelmatigheid ervan, dit in tegenstelling tot het staats- en administra

bestuursrecht

bestuursrecht Recht met betrekking tot het functioneren van het openbaar bestuur; het geeft aan hoe de verschillende staatsinstellingen werken of dienen bestuursrechtspraak

bestuursrechtspraak (administratieve rechtspraak) Rechtspraak in bestuurszaken. Deze wordt sinds 1992 uitgeoefend door de administratieve kamers betaling

bèta-endorfine Ook ?-endorfine. Dit is de endorfine waar het meest onderzoek naar is gedaan. Deze stof verhoogt waarschijnlijk de tolerantie voor bèta-ritme

betaling In juridische zin niet alleen het voldoen van een geldschuld, maar het voldoen aan elke verplichting (zoals verrichten van arbeid op grond van betalingsbalans

betalingsbalans Een in geld uitgedrukt samenvattend overzicht van alle economische transacties van een land met het buitenland gedurende een bepaalde betalingsunie

betalingsunie Gebied waarbinnen een aantal landen nauw samenwerkt ten aanzien van het betalingsverkeer, dat meestal geheel wordt vrijgemaakt. Een bèta-endorfine

bèta-ritme Ook bèta-golven. Een bepaald patroon van elektrische hersenactiviteit zoals dat geregistreerd wordt op een elektro-encefalogram. Dit ritme Bete

Bete Stam in Ivoorkust, voornamelijk boslandbebouwers (ladangmethode). Kwamen in 1970 in opstand om onteigening van hun in gemeenschappelijk betekenen

betekenen Schriftelijk mededelen via een deurwaarder. Dit is voor bepaalde ambtelijke en gerechtelijke mededelingen (bijv. een dagvaarding) verplicht.

betekenis

betekenis (sociol.)

betekenis (sociol.) (zin) Centraal begrip in de symbolisch-interactionistische en fenomenologische richtingen in de sociologie. Het heeft betrekking betekenisprobleem

betekenis Datgene wat krachtens toewijzing met een woord wordt aangeduid, waardoor dat woord bij conventie met die aangeduide zaak samenhangt.

betekenisprobleem De problematische relatie tussen de inhoud van een woord en het bijbehorende concept. Dit komt doordat ieder woord voor elk betjak

betjak Indonesisch woord voor fietstaxi. Veel gebruikt vervoermiddel, vooral in Jakarta.

betonrot

betonrot De aantasting van beton en cement als gevolg van zure regen. De kooldioxide en zwaveldioxide doen het volume van het beton toenemen, betrekkingsleer

betrekkingsleer Theoretische stroming in de sociologie, vooral gevormd door de denkbeelden van de Duitser Leopold von Wiese (1876-1969). Volgens betrekkingswaan

betrekkingswaan De niet met de werkelijkheid overeenstemmende idee dat de handelingen van anderen speciaal op de eigen persoon zijn gericht. Als Bettelheim, Bruno

Bettelheim, Bruno (1903-1990) Amerikaans kinderpsycholoog. Bettelheim, een door Freud beïnvloed psychoanalyticus, specialiseerde zich in de behandeling Betuwelijn

Betuwelijn Naam voor een nieuwe goederenspoorlijn, die het Rotterdamse havengebied moet gaan verbinden met het Duitse achterland. In 1992 sloten beugelen

beugelen Een binnensport, gespeeld op een lemen baan met een lengte van ca. 10,5 m en een breedte van 5,15 m. Op 2,625 m van de achterste korte beul

beul (scherprechter) Ambtenaar belast met tenuitvoerlegging van dood-en lijfstraffen. In Nederland hadden in vroeger tijden veel steden en streken een beunhazerij

beunhazerij Onbevoegd uitoefenen van een beroep, d.w.z zonder de vereiste diploma's en/of vergunningen.

beurs

beurs Samenkomst van personen voor het sluiten van transacties in bepaalde goederen, die niet aanwezig zijn (behalve voor demonstratiedoeleinden). beurspolis

beurspolis Standaardpolis voor brand- en transportverzekeringen die door alle op de Rotterdamse en de Amsterdamse assurantiebeurs vertegenwoordigde beurtvaart

beurtvaart Binnenvaart langs vaste routes en op geregelde tijden, waarbij stukgoederen vervoerd werden. Deze vorm van expeditie werd bedreven met Beveren, Jan van

Beveren, Jan van (geboren 5 maart 1948) Nederlands voetballer, kwam als doelverdediger 32 maal uit voor het Nederlands elftal. Hij speelde voor Beveridge, William Henry

Beveridge, William Henry (1879-1963) Brits econoom, o.a. hoogleraar aan de London School of Economics. Publiceerde over werkloosheid, op welk bevolkingsprobleem

bevolkingsprobleem Verstoorde verhouding tussen enerzijds bevolkingsdichtheid, bevolkingsgroei en bevolkingsopbouw, anderzijds middelen van

bevolkingsregister

bevolkingsregister (persoonsregister) Register in elke gemeente waarin alle personen vermeld staan die in deze gemeente wonen. Van elke persoon

bevrachting

bevrachting Overeenkomst waarbij de ene partij (vervrachter) zich tegenover de wederpartij (bevrachter) verplicht scheepsruimte ter beschikking te bevredigen

bevredigen Het voorzien in de behoefte van het individu. Eten bevredigt een hongerig persoon, drinken een dorstig persoon en vrijen iemand die seksueel bevrijdingsbewegingen

bevrijdingsbewegingen Groepen en organisaties die met gebruik van militair geweld tegen de onderdrukking van een volk of klasse strijden. Bevrijdingsbewegingen bewaarneming

bewaarneming Overeenkomst waarbij iemand een een goed van een ander in bewaring neemt al of niet tegen betaling. Het oude BW sprak van bewaargeving. bewaarschool

bewaarschool Voorloper van het voormalige kleuteronderwijs, ontstaan in de 19e eeuw met de komst van de industrialisatie, zodat werkende ouders bewaring

bewaring Eerste fase van voorlopige hechtenis, kan zes dagen duren en één keer met zes dagen worden verlengd.

beweging, geïnduceerde (psychol.)

beweging, geïnduceerde (psychol.) Ook aetionome beweging. De waarnemingsillusie dat een stilstaand object beweegt, doordat in een ander deel bewijs (filos.)

bewegingsillusie

bewegingsillusie Het waarnemen van beweging zonder dat daar objectief aanleiding voor is. Er kunnen drie soorten genoemd worden: het autokinetisch bewegingsonscherpte

bewegingsonscherpte Onscherpte in een fotografische afbeelding, veroorzaakt door een lange belichtingstijd, gedurende welke of het voorwerp bewoog, bewegingsparallax

bewegingsparallax Wanneer het punt vanwaar wij zien wordt verplaatst, zullen de verschillende voorwerpen in ons blikveld op een andere snelheid bewegingsperspectief

bewegingsperspectief Een soort bewegingsparallax waarbij het niet gaat om bewegende voorwerpen in het blikveld, maar om de schijnbare bewegin

bewijs (filos.) Methode waarmee met behulp van logische regels uit een reeks van stellingen of wetten een conclusie wordt afgeleid (deductie). Voor bewijs (recht)

bewijs (recht) Het aantonen van de (on)juistheid van bepaalde feiten. In een burgerlijk proces moet dit gebeuren door de partijen. De rechter kijkt of bewijsmiddel

bewijsmiddel Datgene waardoor en waarmee bewezen wordt. In civiele zaken kan bewijs met alle middelen geleverd worden tenzij de wet anders bepaalt. bewindvoerder

bewindvoerder Een persoon of instelling die de vermogensbelangen van een ander waarneemt. Aanstelling van een bewindvoerder is in een aantal bewust

bewust 1. Intentioneel, doelbewust. Dit heeft drie aspecten: het willen van of het streven naar een doel, het bijbehorende gevoel, en het in de gaten hebben bewustzijn

bewustzijn De door de Duitse filosoof C. Wolff (1679-1754) geïntroduceerde term `bewustzijn' heeft een aantal betekenissen. Hij kan staan voor datgene bewustzijnsgraad

bewustzijnsgraad De helderheid van het bewustzijn of het niveau van aanspreekbaarheid. Hierin kunnen verschillende graden worden onderscheiden. bewustzijnspsychologie

bewustzijnspsychologie De eerste richting in de geschiedenis van de psychologie die zich losmaakte van het filosofisch denken (ca. tweede helft 19e bewustzijnsspanne

bewustzijnsspanne Ook bewustzijnsbreedte. De hoeveelheid elementen waar iemand zich tegelijkertijd bewust van kan zijn. In feite komt dit overeen bewustzijnstoestanden, bijzondere

bewustzijnstoestanden, bijzondere Situaties waarin de normale structuur van het bewustzijn doorbroken is. Dit gebeurt bijvoorbeeld tijdens het dromen bewustzijnsverruimende middelen

bewustzijnsverruimende middelen Ook psychedelica. Een aantal drugs die met elkaar gemeen hebben dat zij een verandering in het bewustzijn bewerkstellige

bewustzijnverruimende middelen

bewustzijnverruimende middelen Ook psychedelica. Een aantal drugs die met elkaar gemeen hebben dat zij een verandering in het bewustzijn bewerkstellige

Beyen-plan

Beyen-plan Plan uit 1952 van de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Johan Willem Beyen, waarin hij suggereerde te komen tot één grote bezetting

bezetting Ook cathexis. Begrip uit de psychoanalyse: het richten van de aangeboren seksuele energie (libido) op een voorwerp of persoon, die voor bezettingsgraad

bezettingsgraad Verhouding tussen het aantal plaatsen dat bezet is en het aantal dat maximaal bezet zou kunnen zijn. Wordt gebruikt in tal van vakgebieden, bezigheidstherapie

bezigheidstherapie Aanbieden van een zinvolle vorm van tijdsbesteding aan langdurig zieken in ziekenhuizen, verpleegtehuizen en verzorgingstehuizen. bezinken

bezinken (sedimenteren) Uitzakken van kleine deeltjes door de zwaartekracht. De bezinkingssnelheid is afhankelijk van de grootte van de deeltjes.

bezinkveld

bezinkveld (ook:vloeiveld) Terrein waarop afvalwater wordt geloosd, dat hierdoor micro-organismen wordt gezuiverd. De werking is afhankelijk van bezit

bezit In het recht spreekt van bezit als iemand een zaak onder zich heeft alsof zij hem toebehoort. Aan deze schijn van eigenaarsmacht verbindt de wet bezoekhuwelijk

bezoekhuwelijk Huwelijk waarbij de man niet bij zijn vrouw woont, maar haar wel regelmatig bezoekt. Komt voor in zogenaamde matrilokale samenlevingen, bezwaarschrift

bezwaarschrift Rechtsmiddel tegen een rechterlijke of administratieve beschikking, bijv. in belastingzaken. Wie het niet eens is met de belastingaanslag, bezwaren

bezwaren Een last leggen op een vermogensbestanddeel, bijv. het verlenen van een hypotheek op het eigen huis.

B-finale

B-finale Een wedstrijd voor de deelnemers die strijden om de plaatsen 9 tot en met 16. Ook kleine finale genoemd.

BFL

BFL Belgian Football League, de organisatie die zich bezighoudt met het American football in België.

BGF

BGF Belgische Golffederatie, de organisatie die zich bezighoudt met het golf in België.

BHB

BHB Belgische Handbal Bond, de organisatie die zich bezighoudt met het zaalhandbal in België.

Bhil

Bhil Volk in West-India. Het zijn voornamelijk landbouwers, die rijst en gierst als hoofdproduct hebben. Hun taal is verwant aan het Gujarati en behoort Bhoemy

Bhoemy (Bhumy) Volk in West-Bengalen en Bihar (India). Het zijn voornamelijk rijstbouwers (terrasbouw). Zij zijn georganiseerd in patrilineale, Bhutia

Bhutia (Bhote) Van oorsprong Tibetaans volk, tegenwoordig woonachtig in Bhutan, Nepal en Sikkim. Voornamelijk landbouwers (terrasbouw) en veetelers. Biaggi, Massimiliano

Biaggi, Massimiliano (geb. 1971) Italiaans motorwegracer, behaalde zijn eerste internationale titel in 1991, toen hij Europees kampioen werd. Hij behaalde bias (psychol.)

bias (psychol.) Een houding ten opzichte van een bepaalde theorie, mening of onderwerp, die onbewust het eigen oordeel vertekent. Een experimentator bias (sociol.)

bias (sociol.) Iedere vorm van fouten bij een experimentele procedure die er voor zorgt dat een vertekening optreedt. Dit kan bijvoorbeeld ontstaan biatlon

biatlon Een combinatie van langlaufen en geweerschieten: de deelnemers leggen een langlauftraject af, waarbij elke vier km een serie van vijf schoten Bibeb

Bibeb (eig. E.M. Lampe-Soutberg; geb. 1922) Nederlands journaliste, gespecialiseerd in zeer kritische interviews, vrijwel alle in Vrij Nederland gepubliceerd. bibliografie

bibliografie (boekbeschrijving) Boekenlijst of literatuuropgave. Lijst van boeken van een bepaald auteur of op een bepaald gebied. Een bibliografie bibliomanie

bibliomanie Overdreven zucht tot het verzamelen van boeken. Zo bracht de Engelsman Richard Heber (ca. 1830) meer dan 150.000 boeken onder in bibliotheek

bibliotheek (Gr.: thèkè = bewaarplaats) Geordende verzameling boeken (boekerij), tijdschriften, handschriften, bladmuziek en/of andere schriftelijke Bibliothèque Nationale

Bibliothèque Nationale Oudste nationale bibliotheek, gevestigd in Parijs. Ontstond als Bibliothèque du Roi onder Karel V (reg. 1364-80). Werd in bicultureel onderwijs

bicultureel onderwijs Vorm van onderwijs waarbij aan kinderen van bijvoorbeeld buitenlandse werknemers naast het gangbare Nederlandse onderwij

bidet

bidet Zitbad met spoeling. Komt in Nederland vrijwel niet voor, in België incidenteel. Wordt daarentegen in Frankrijk en Zwitserland als een normale bier

bier Zwak alcoholische, kooldioxidehoudende drank, verkregen uit gerstemout, hop, gist en water. Waarschijnlijk de oudste alcoholische drank ter wereld; bier, bockbier,

bier, lagerbier,

bier, pilsener

bier, pilsener Biersoort genoemd naar de Tsjechische stad Pilsen (tegenwoordig Plzen). Heeft een stamwortgehalte (percentage onvergiste mout) van bieslook

bieslook (Allium schoenoprasum, narcissenfamilie, Amaryllidaceae) Gekweekte en wilde plant, voorkomend in weilanden. Bloeiend in de voorzomer biet, gewone

biet, gewone (Beta vulgaris, familie ganzenvoetachtigen, Chenopodiaceae) Plant met veel gecultiveerde variëteiten, onder te verdelen in: groentege

biet, rode

biet, rode (Beta vulgaris var. rubra, kroot) Plant met sterk verdikte wortel met opvallend rode kleur, veroorzaakt door anthocyaankleurstoffen. Kleurstof biet, suikerbiet,

bifurcatie Splitsing van de aorta in de twee darmbeenslagaders ter hoogte van de vierde lendewervel of die van de luchtpijp in de twee hoofdbronchi big

big Jong varken dat door de zeug wordt gezoogd. Na ongeveer een jaar verlaat het jong de moeder, maar blijft nog een tijd met broers en zusters samen.

big man

big man In cultureel-antropologische literatuur over Melanesië gebruikte term voor invloedrijke personen in een acefale sociale organisatie. Een big bigamie

bigamie Delict dat bestaat uit het aangaan van een huwelijk door iemand die al getrouwd is of weet dat zijn/haar partner reeds een echtgenoot heeft.

Bihari

Bihari Gebruikelijke naam voor de circa 1 miljoen moslims die in 1947 uit de Indiase deelstaat Bihar naar Oost-Pakistan emigreerden. Vormden daar bijbelse archeologie

bijbelse archeologie Bijbelse archeologie is een wetenschap die zich bezighoudt met bijbelse oudheden. De meeste belangstelling bestaat voor oudheidkundige bijen

bijen (superfamilie Apoidea, orde vliesvleugeligen, Hymenoptera) Insekten, meestal levend in grote volken, die vooral bestaan uit onvruchtbare vrouwtjes bijgeloof

bijgeloof (superstitie; Lat. superstitio) 1. Het begrip bijgeloof houdt een kritiek in: wat men bijgeloof noemt, wijst men af. Uitgangspunt voor beoordeling bijkomende straf

bijkomende straf Meestal, maar niet altijd, in combinatie met de hoofdstraf opgelegde straf. De bijkomende straffen zijn: verbeurdverklaring, openbaarmaking bijlzalmen

bijlzalmen (familie Gasteropelecidae, orde karperachtigen, Cypriniformes) Kleine (tot 9 cm) zoetwatervissen, de enige werkelijk 'vliegende vissen'. bijnamen

bijnamen Namen die in plaats van iemands eigenlijke naam of als toevoeging daaraan gebruikt worden. Vaak zijn bijnamen spottend bedoeld, maar Bijnkershoek, Cornelis van

Bijnkershoek, Cornelis van (1673-1743) Nederlands jurist, studeerde achtereenvolgens theologie en rechten aan de hogeschool in Franeker, waar bijscholing

bijscholing Verwerving van nieuwe kennis en vaardigheden voor een vak of beroep dat iemand al uitoefent. Doorgaans is bijscholing noodzakelijk bijstand

bijstand Sociale uitkering op grond van de (herhaaldelijk gewijzigde) Algemene bijstandswet (ABW; 1963). Deze wet heeft tot doel iedere ingezetene bijzonder onderwijs

bijzonder onderwijs Onderwijs waarvan het bestuur niet door rijk of gemeente wordt gevormd. Voldoen dergelijke vormen van onderwijs aan bepa

bijzondere leermeester

bijzondere leermeester Belgische benaming voor een onderwijzer (vakonderwijzer), die slechts één specifiek vak geeft (bijv. gymnastiek of godsd

bijzondere rechtspleging

bijzondere rechtspleging Berechting na de Tweede Wereldoorlog van personen die gedurende de Duitse bezetting hadden samengewerkt (gecollaboreerd)

bijzondere verbruiksbelasting

bijzondere verbruiksbelasting (bvb) Extra omzetbelasting op motorrijwielen en personenauto's, ingevoerd in 1969 met een uniform tarief van 15%. Bikila, Abebe

Bikila, Abebe (Mout 7 augustus 1932-Addis Abeba 25 oktober 1973) Ethiopisch atleet, maakte furore door blootsvoets de marathon van de Olympische Biland, Rolf

Biland, Rolf (geboren 1 april 1951) Zwitsers zijspancoureur, debuteerde in 1974 in het Grand Prix-circuit. Hij behaalde met zijn vaste bakkenist Kurt bilateraal

bilateraal Tweezijdig. Bilateraal verdrag: verdrag tussen twee staten.

Bilde, Gilles de

Bilde, Gilles de (geboren Brussel 9 juni 1971) Belgisch voetballer, kwam als aanvaller tienmaal uit voor het Belgisch elftal. Speelde resp. voor Zellik biljarten

biljarten Een binnensport voor twee spelers, gespeeld op een biljarttafel van 1,15 m bij 2,30 m. Bedoeling is caramboles te scoren door met een keu bill

bill Engels woord voor wetsontwerp of wissel (bill of exchange). De Engelse Bill of Rights (1689) bevatte o.a. een regeling van de troonopvolging (stadhouder-Bill of Attainder

Bill of Attainder Besluit van de beide huizen van het Engelse Parlement en bekrachtigd door de koning, waarbij een politieke misdadiger werd veroordeeld, Bill of Rights

Bill of Rights Benaming van de eerste tien amendementen van de Amerikaanse grondwet, zoals in 1791 door George Washington (1732-1799) gefor

billijkheidstheorie

billijkheidstheorie Een verzamelnaam voor een aantal theorieën, vooral afkomstig uit de sociale psychologie, die er van uitgaan dat de bijdragen die bimetalliek geldstelsel

bimetalliek geldstelsel (Ook: dubbele standaard) Geldstelsel gebaseerd op munten van twee metaalsoorten (meestal goud en zilver). Tussen deze me

bindend advies

bindend advies Bindende uitspraak van derde(n) over de uitleg van een overeenkomst (contract). In veel contracten wordt een bepaling opgenomen binding (psychol.)

binding (psychol.) In de psychoanalyse het vastleggen van energie of libido. Hierdoor kan een min of meer blijvende constellatie van gevoelens ontstaan, Binet-Simon-schaal

Binet, Alfred (1857-1911) Frans psycholoog, vanaf 1895 directeur van het psycho-fysiologisch laboratorium van de Sorbonne. Ontwierp in opdracht Binford, Lewis

Binet-Simon-schaal De eerste intelligentietest, uit 1905. Binet en Simon hadden dertig opgaven opgesteld met een opklimmende moeilijkheidsgraad. Binet, Alfred

Binford, Lewis (geb. 1930) Amerikaans prehistorisch archeoloog. Belangrijk vertegenwoordiger van de zgn. nieuwe archeologie die ook een grote invloed binnenhaven

binnenhaven (ook: rivierhaven, meerhaven) Haven gelegen aan een rivier of meer. Deze havens bevinden zich vooral in gebieden met industrieconcentraties Binnenhof

Binnenhof Plein met parlementsgebouwen in het oudste centrum van 's-Gravenhage. In het midden van de 13e eeuw bouwde de Hollandse graaf Willem Binnenlandse Veiligheidsdienst

Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) Rijksdienst, ressorterend onder het ministerie van Binnenlandse Zaken, die op grond van de Wet op de inlichtingenbinnenvaart

binnenvaart Vervoer over waterwegen in het binnenland. Tegenwoordig is dit vooral het transport van bulkgoederen, zoals zand, cement, veevoeder biochemisch zuurstofverbruik

biochemisch zuurstofverbruik (BZV, Biochemical Oxygen Demand = BOD) Zuurstofverbruik als gevolg van de bacteriële afbraak van organische biocide

biocide Stof die giftig is voor alle levensvormen. Toegepast als bestrijdingsmiddel van levende organismen in afgesloten ruimten (huizen, kassen). O.biocoenose

biocoenose (levensgemeenschap) Alle organismen die in een biotoop voorkomen; te verdelen in producenten, consumenten en reducenten. Binnen bioconcentratiefactor

bioconcentratiefactor (BCF) De verhouding tussen de concentraties van een stof in een organisme (bijv. een vis) en het hem omringende medium (

biocriminologie

biocriminologie Controversiële stroming binnen het onderzoek naar misdaad, overtreding en afwijkend gedrag. Uitgangspunt vormt de al eeuwenoude biodegradatiefactor

biodegradatiefactor (BDF) De mate waarin een stof volledig kan worden afgebroken door biologische (enzymatische) reacties.

bio-energetica Richting in de psychotherapie die ontwikkeld is door de Amerikaanse psychiater Alexander Lowen. Ze is verwant aan de oerschreeuwtherapie bio-industrie

biofeedback

biofeedback Een bijzondere vorm van feedback. Een proefpersoon krijgt hierbij via apparatuur informatie over zijn eigen lichamelijke reacties. Dit biografische methode

biografische methode (Eng: life history approach) Een voornamelijk kwalitatieve methode van wetenschapsbeoefening, die van oudsher werd gebru

bio-industrie Veeteelt op industriële wijze die niet aan grond gebonden is. De dieren staan dicht opeen in stallen, kooien e.d., met een centrale aanvoer bio-insecticiden

bio-insecticiden (biologische bestrijdingsmiddelen) Levende organismen gekweekt om schadelijke organismen uit te roeien, Zo kan men bijv. in een bipolaire uitstroming

Biological Oxygen Demand

Biological Oxygen Demand (BOD-waarde, biologisch zuurstofverbruik) Aantal milligrammen zuurstof dat onder gegeven omstandigheden per liter biologisch determinisme

biologisch determinisme Aanduiding voor de volstrekt achterhaalde, maar hardnekkig terugkerende opvatting dat het menselijk gedrag te herleiden

biologische beschikbaarheid

biologische beschikbaarheid De mate en snelheid waarmee vreemde stoffen door een organisme worden opgenomen en uitgescheiden, in relatie tot biologische bestrijdingsmethode

biologische bestrijdingsmethode Bestrijding van ongedierte zonder gebruikmaking van bestrijdingsmiddelen; vooral door het inzetten van natuurlijke biologische organische verontreiniging

biologische organische verontreiniging Waterverontreiniging door virussen, bacteriën en andere ziekteverwekkende micro-organismen uit menselijke biologische ouders/sociologische ouders

biologische ouders/sociologische ouders Biologische ouders zijn de ouders die een kind verwekt hebben. Zij zijn in het algemeen wel, maar niet biologische recycling

biologische recycling Proces waarbij stoffen een deel van de natuurlijke kringloop nog eens doorlopen. Wanneer bijv. een afvaleter de uitwerpselen biologische volwassenheid/sociale volwassenheid

biologische volwassenheid/sociale volwassenheid In de sociale wetenschappen gemaakt onderscheid tussen in staat tot voortplanting zijn (biologische biologische zuivering

biologische zuivering Zuivering van afvalwater en verontreinigde grond, gebaseerd op het vermogen van micro-organismen om organische stoffen

biomassa

biomassa 1. Drooggewicht (na wateronttrekking) van de totale organische stof die per oppervlakte-eenheid geproduceerd wordt. Kan van iedere schakel biopsychologie

biopsychologie Richting in de psychologie die de nadruk legt op biologische determinanten van het gedrag. Andere factoren, zoals sociale, worden biotische factoren

biotische factoren Het geheel van levende omgevingsfactoren die inwerken op levende organismen, bijv. predatie, voedsel, beschuttingsmogelijkheden biotoop

biotoop Leefgebied waar de omstandigheden min of meer vergelijkbaar zijn en waar een bepaalde kenmerkende groep organismen (levensgemeenschap biotoopvernietiging

biotoopvernietiging Vernietiging van het leefmilieu, waardoor het voortbestaan van planten en dieren indirect wordt bedreigd. Bijv. het kappen van bio-energetica

bipolair-depressief syndroom Ook tweezijdige stoornis. Een stemmingsstoornis waarin zowel manische (overdreven opgewekte) als depressieve episodes Birmanen

bipolaire uitstroming Asymmetrische gasuitstroming van een hemellichaam, meestal een jonge ster of protoster. Het gas wordt in twee tegenovergestelde bipolair-depressief syndroom

Birmanen (Burmani) Belangrijkste bevolkingsgroep van de staat Birma. De Birmanen wonen in het vruchtbare laagland. Rijstbouw is hun belangrijkste biseksualiteit

biseksualiteit Een combinatie van zowel een homo- als heteroseksuele gerichtheid. Strikt genomen is eigenlijk iedereen biseksueel, want een zuivere biseksuele godheid

biseksuele godheid In sommige primitieve culturen voorkomende voorstelling van een opperwezen dat tegelijk man en vrouw is. De biseksuele godheid biseksuele ziel

biseksuele ziel In sommige primitieve culturen in Afrika en Azië voorkomend idee van een tweeslachtig (mannelijk en vrouwelijk) levensprincipe, Bissa

Bissa Stam die voornamelijk in Burkina Fasos en West-Nigeria voorkomt. Het zijn voornamelijk savannelandbouwers met gierst als hoofdproduct. bit

bit 1. Eenheid van informatie, gelijk aan één ja- of nee-beslissing. Vooral gebruikt in de computertechniek, waarin alle informatie via ja/nee- beslissingen BJSBA

BJSBA Belgian Jet Sport Boat Association, de organisatie die zich bezighoudt met het jetskiën in België.

Black Belt

Black Belt (Eng.: zwarte gordel) Begrip dat in de VS gebruikt wordt voor de zuidelijk staten (en soms voor stadsdelen) met een overwegend zwarte black box

black box 1. Volgens de behavioristen dat deel van de menselijke psyche en bewustzijn dat niet kenbaar is. De behaviorist beperkt zich derhalve tot Black Country

Black Country 1. Sterk vervuild gebied als gevolg van de extreem vervuilende industrie ten tijde van de Industriële Revolutie in de 19e eeuw. Het gebied Black mask

Black mask Het meest bekende en belangrijke van de Amerikaanse pulpmagazines uit de jaren twintig en dertig. Het werd in 1920 opgericht en beleefde Black Thai

Black Thai (Zwarte Thai) Volk in Laos met meer dan 100.000 leden (Zwarte en Witte Thai tellen samen ca. 320.000 leden). Het zijn vnl. landbouwers black-out

black-out 1. Een begrip van gevechtspiloten die bij het maken van zeer scherpe bochten een ogenblik kennen waarin zij tijdelijk niets zien. Dit wordt Bladergroen, Wilhelmina Johanna

Bladergroen, Wilhelmina Johanna (1908-1983) Nederlands orthopedagoge en kinderpsychologe, hoogleraar orthopedagogiek te Groningen (1966-bladgroenten

bladgroenten Gewassen waarvan de bladeren als groente gegeten worden, zoals andijvie en sla. Spinazie, een bladgroente

bladherbicide

bladherbicide Onkruidbestrijdingsmiddel dat op de bladeren verstoven wordt en zo in de plant dringt.

bladspiegel

bladspiegel Pagina-omvang.

Blalock jr., Hubert Morse

Blalock jr., Hubert Morse (geb. 1925) Amerikaans socioloog en methodoloog. Auteur van 'Social statistics' (1960), een van de belangrijkste inleidi

blanc de blancs

blanc de blancs Wijn die gemaakt is van uitsluitend witte druiven, ook champagne (Côte des Blancs). De meeste champagne wordt gemaakt van witte blancheren

blancheren Gedurende korte tijd in kokend water leggen van groenten. Dit spaart vitaminen.

Blangé, Peter

Blangé, Peter (geb. 1964) Nederlands volleyballer, speelde 449 maal voor het Nederlands team. Blangé kwam van 1979 tot 1986 uit voor Starlift Voorburg Blankers-Koen, Fanny

Blankers-Koen, Fanny (geb. 1918; bijnaam de 'vliegende huismoeder') Nederlands atlete, actief van 1935 tot 1956, behaalde 58 Nederlandse en 5 blauwboekjes

blauwboekjes Pamfletten, schotschriften, volksboekjes uit de 16e-18e eeuw, zo genoemd naar de blauwe omslag. Ze werden veelal huis-aan-huis verkocht. blauwdruk

blauwdruk Lichtdrukprocédé met ijzerzouten voor reproductie van technische tekeningen. Hierbij verkrijgt men een negatief van het origineel. Wordt blauwe wimpel

blauwe wimpel Symbolische onderscheiding sinds 1838 voor het schip dat het snelst de Atlantische Oceaan is overgestoken (sinds 1935 het traject blauwgrasland

blauwgrasland Voedselarm, onbemest graslandtype, voorkomend in gematigde streken op vochtige grond. Zeer soortenrijke samenstelling, waaronder blauwmaanzaad

blauwmaanzaad (slaapbol, Papaver somniferum, klaproosfamilie, Papaveraceae) Gewas uit Klein-Azië, bekend door het melksap dat opium levert. bleekmiddelen

bleekmiddelen Chemicaliën die een ontkleurende werking hebben. De meeste bleekmiddelen berusten op het chemisch omzetten van gekleurde producten bleekmiddelen, optische

bleekmiddelen, optische (optische witmakers) Kleurstoffen die toegevoegd worden om een kleurafwijking te compenseren; vooral voor vergeeld papie

bleekselderij

bleekselderij (Apium graveolens, schermbloemenfamilie, Umbelliferae) Plant met donkergroene geveerde bladeren; schermen zeer kort met onopvallend BLEU

BLEU (Belgisch-Luxemburgse Economische Unie) Economische en monetaire unie tussen België en Luxemburg, opgericht in 1921. Beide landen stelden Blijlevens, Jeroen

Blijlevens, Jeroen (geb. 1971) Nederlands wielrenner, behoort tot de snelste sprinters van het internationale wegpeloton. Hij behaalde zijn eerste etappezege blind experiment

blind experiment Een in de sociale wetenschappen gebruikte manier om experimenten uit te voeren of een psychologische test af te nemen. De centrale blinddiagnose

Blind, Dirk Franciscus (Danny) (geboren Oost-Souburg 1 augustus 1961) Nederlands voetballer, kwam als verdediger 37 maal uit voor het Nederlands Blitz, Gérard

blinddiagnose Het bepalen wat er met iemand aan de hand is, zonder dat allerlei achtergrondinformatie is gegeven die er voor kan zorgen dat een bias blindschaak

blindschaak Vorm van schaken waarbij tenminste een der spelers niet over bord en stukken beschikt. Philidor was de eerste die tegen meer dan één Blind, Dirk Franciscus (Danny)

Blitz, Gérard (1909-1979) Belgisch zwemmer en waterpolospeler die een record aan edelmetaal bij elkaar zwom. Hij won 36 Belgische, 2 Britse en Bloedartikelen

Bloedartikelen Zes wetsartikelen uitgevaardigd in 1539 door Hendrik VIII, waarbij ieder die de transsubstantiatieleer, de mis, de biecht en het celibaat bloedbroederschap

bloedbroederschap Verbond tussen mannen tot trouw en hulp bij gevaren, ceremonieel bekrachtigd door drinken of mengen van elkaars bloed. Komt bloeddoping

bloeddoping Een vorm van doping, die bestaat uit het kort voor een wedstrijd toedienen van bloed. De procedure is als volgt: twee à drie weken voor bloedschennig kind

bloedschennig kind Kind uit een relatie tussen personen die op grond van een te nauwe verwantschap niet met elkaar mogen huwen, bijv. broer en bloedverwantschap

bloedverwantschap (consanguiniteit) Familiebetrekking. Bloedverwantschap is de betrekking tussen personen die rechtstreeks van elkaar afstammen bloedvlag

bloedvlag Oorspronkelijk rode seinvlag op oorlogsschepen, later ook op piratenschepen. In het laatste geval werd de bloedvlag gehesen om het aangevallen bloedwraak

bloedwraak (vendetta) Wraak van de familie van degene die gedood is, op de dader en diens familie.

bloem (meel)

bloem (meel) Gemalen en gezeefde graankorrels zonder zemelen (eiwitrijke zaadvliezen). Om bloem te ontkleuren (bleken) gebruikt men oxidatiemiddelen bloemisterij

bloemisterij Verzamelnaam voor teelt en verkoop van snijbloemen, potplanten, trekheesters en perkplanten.

bloemkool

bloemkool (Brassica oleracea var., kruisbloemenfamilie, Cruciferae) Belangrijke groente, verbouwd in de volle grond, uitsluitend met de hand geoogs

blokboek

blokboek Boek gedrukt met een houtblok waarop de tekst en illustratie voor één pagina was gesneden. Deze methode van drukken was gebruikelijk blokkade

blokkade Oorspronkelijk: afsluiting van vijandelijke havens en kustgebieden voor alle verkeer naar en van zee. Tegenwoordig: afsluiting van alle verbindingen blokkeren

Blokker, Jan Andries (geb. 1927) Nederlands schrijver en filmcriticus. Blokker heeft een veelzijdige loopbaan. Hij schreef romans, kinderboeken, blokvorming

blokkeren Het aan de vrije beschikking van de rechthebbende onttrekken van met name banktegoeden of -kredieten, bijv. na beslaglegging.

blokkering (psychol.)

blokkering (psychol.) Belemmering van gedachten, gevoelens of handelingen door een tegelijkertijd optredende tegenstrijdige gedachte, emotie of Blokker, Jan Andries

blokvorming De aaneensluiting van een aantal landen op het terrein van het internationale betalingsverkeer. Handelspolitieke samenwerking van bepaalde Blokzijl, Marius Hugh Louis Wilhelmus (Max)

Blokzijl, Marius Hugh Louis Wilhelmus (Max) (1884-1946) Nederlands journalist en chansonnier. Was verslaggever bij het Algemeen Handelsblad, Blonsky, Pavel Petrovitsj

Blonsky, Pavel Petrovitsj (1884-1941) Russisch pedagoog en psycholoog. Vooral bekend door zijn invloedrijk werk `De arbeidsschool' (1918), waarin

Bloom, Benjamin Samuel

Bloom, Benjamin Samuel (geb. 1913) Amerikaans psycholoog en onderwijskundige, die op een aantal gebieden belangrijk werk heeft verricht. In bloot eigendom

bloot eigendom Eigendom van een zaak waarop het recht van erfpacht, opstal of vruchtgebruik rust.

blootvoetskiën

blootvoetskiën Een onderdeel waarbij men geen gebruik maakt van waterski's, maar zich op de blote voeten door een boot met een snelheid van 60 blozen

blozen Het rood worden van de wangen en soms ook de hals als gevolg van verlegenheid of schaamte. De roodheid ontstaat doordat de normale bloedvatvernauwing Blumer, Herbert

Blum, Alan R. (geb. 1935) Amerikaans/Canadees socioloog. Blum was aanvankelijk georiënteerd op de etnomethodologie, maar ontwikkelde later in BMF

Blumer, Herbert (geb. 1900) Amerikaans socioloog en sociaal-psycholoog. Als belangrijk vertegenwoordiger van de zogenaamde Chicago School Blum, Alan R.

BMF Belgische Motorboot Federatie, de organisatie die zich bezighoudt met de motorbootsport in België.

Boas, Franz

Boas, Franz (1858-1942) Duits-Amerikaans geograaf en antropoloog, een der grondleggers van de antropologie in de VS. Stimuleerde eigen veldonderzoek Bobet, Louis (Louison)

Bobet, Louis (Louison) (Saint-Méen-le-Grand 12 maart 1925-Biarritz 13 maart 1983) Frans wielrenner, won driemaal de Tour de France (1953, 1954,

Bobo

Bobo (Bwa) Negerstam van de Voltagroep, in Burkina Faso. De Bobo spreken een Soedantaal en zijn beroemd om de kleurige, sterk gestileerde maskers bobsleeën

bobsleeën Een sport, waarbij men op een speciaal geconstrueerde slee een bochtig traject aflegt. Er zijn wedstrijdbobsleebanen en natuurbanen. Er BOC

BOC Belgisch Olympisch Comité, de organisatie van de Olympische Spelen in België, opgericht in 1906.

bock- (bokbier) Donker, roodachtig bier met een stamwortgehalte van 16% of hoger en alcoholpercentage van ca. 6,5.

bocksbeutel

bocksbeutel Platte fles, gebruikt voor wijnen uit het Westduitse Frankenland.

Boddaert, Elisabeth

Boddaert, Elisabeth (1866-1948) Nederlands verpleegster en armenverzorgster, die zich bezighield met opvoeding van schoolgaande, moeilijk opvoedbare bodembescherming

bodembescherming Bescherming van de bodem tegen verontreiniging door (schadelijke) stoffen die niet in grote gehalten in de bodem thuishoren. Bodembeschermingsgebied

bodembescherming, Wet

bodembescherming, Wet Milieuwet van 1986 ter bestrijding van bodemverontreiniging. Het is een zgn. raamwet met algemene regels die nader uitge

Bodembeschermingsgebied Gebied waarin de kwaliteit van de bodem bijzondere bescherming behoeft.

bodemerij

bodemerij Oude, al bij de Grieken voorkomende zeeverzekering, tevens vorm van krediet. De eigenaar van schip of lading ging vóór de reis een lening bodemfactoren

bodemfactoren (edafische factoren) De invloed van de verschillende bodemeigenschappen op de samenstelling van de flora en fauna, bijv. de grond

bodemonderzoek

bodemonderzoek Onderzoek naar de kwaliteit van de bodem. Er kunnen diverse redenen zijn om een bodemonderzoek te doen. Als eerste kan het bodemsanering

bodemsanering Schoonmaken van de bodem die ernstig verontreinigd is. Een bodem is ernstig verontreinigd wanneer de interventiewaarden overschreden bodemsaneringstechnieken

bodemsaneringstechnieken Technieken om een ernstig verontreinigde bodem te saneren. Bodemsaneringstechnieken kunnen onderscheiden worden bodemverontreiniging

bodemverontreiniging Term die wordt gebruikt voor het diffuus of lokaal toevoegen van relatief hoge gehalten schadelijke stoffen aan de bodem, bijvoorbeeld body building

body building Een sport waarbij men door het trainen van specifieke spiergroepen de contouren van het lichaam benadrukt. Wedstrijden bestaan uit Boebka, Sergej

Boebka, Sergej (geb. 1963) Oekraïens polsstokhoogspringer, vestigde in 1984 te Bratislava voor de eerste maal een wereldrecord met 5,85 m. Een boeddhisme 7. boeddhisme en maatschappij

boeddhisme 7. boeddhisme en maatschappij Het boeddhisme, oorspronkelijk een op 'het verlossen van de menselijke ziel uit het aardse lijden' boedelkrediet

boedelkrediet Een bankkrediet dat aan strikte voorwaarden gebonden is, ten aanzien van gebruik en zekerheden, en ter beschikking wordt gesteld tijdens boedelscheiding

boedelscheiding Scheiding en verdeling van een gemeenschappelijk vermogen onder de verschillende gerechtigden. Het BW geeft regels voor de verdeling boeier

boeier Platbodemjacht, ca. 15 m lang met gaffel-, fok- en kluiverzeil. Van Franse oorsprong en daterend van de 15e eeuw.

Boeing Airplane Company

Boeing Airplane Company Vliegtuigfabriek in Seattle (VS), in 1916 opgericht door William Edward Boeing (1881-1956). Beleefde een grote expansie

boek

boek Samengevoegde vellen papier of perkament waarop een tekst geschreven of gedrukt staat. Sinds de uitvinding van de boekdrukkunst wordt de boekbinden

boekbinden Samenvoegen van bedrukte vellen tot een boek. Gebeurde vroeger met de hand, tegenwoordig vrijwel altijd met volautomatische machines. boekblok

boekblok De ingenaaide boekvellen zonder band.

boekdruk

boekdruk (hoogdruk) Druktechniek met een drukvorm met verhoogde delen waarop de inkt wordt aangebracht. Oudste, eenvoudigste, en nog steeds boekdrukkunst

boekdrukkunst Het staat vrijwel vast dat in Europa de boekdrukkunst d.w.z. het drukken met losse letters (daarvoor kende men reeds het blokboek, boekenweek

Boeke, Cornelis (Kees) (1884-1966) Nederlands ingenieur, vredesactivist en onderwijsvernieuwer. Stichtte in 1926 op basis van aan de quakers on

boekenweek De boekenweek is een jaarlijkse promotieweek voor het boek, die georganiseerd wordt door de Stichting Collectieve Propaganda van Boekesjohatto

Boekesjohatto Wetten die voor de Japanse militaire klasse en vooral de feodale heersers (daimio's) door shogun Hidetada (reg. 1605-23) werden uitgevaardigd. Boeke, Cornelis (Kees)

boekhouden

boekhouden Vastlegging en verwerking van financiële gegevens volgens een bepaald systeem. De boekhouding geeft een doorlopend inzicht in de boekhoudprogramma

boekhoudprogramma Programma waarmee een bedrijfsboekhouding kan worden gevoerd. Vervangt het ouderwetse kasboek.

boekjaar

boekjaar Periode van 12 maanden tussen twee balansen. Het boekjaar wordt beëindigd door het afsluiten van de boekhouding over die periode. Het boekschuld

boekschuld Een van de vormen waarin de uitgifte van overheidsschuld kan geschieden; de andere is door het uitgeven van schuldbewijzen. De boekschulden boekwaarde

boekwaarde Bedrag waarvoor activa (bijv. productiemiddelen, schuldvorderingen) en passiva (bijv. schulden aan derden) in de boekhouding staan boekweit

boekweit (Fagopyrum esculentum, familie zuringachtigen, Polygonaceae) Cultuurgewas afkomstig uit Midden-Azië; gekweekt op schrale grond om Boerenpartij

Boer, Frank de

Boer, Frank de (geb. 1970) Nederlands voetballer (tweelingbroer van Ronald), begon bij de Hoornse club Zouaven, maar kwam al op jeugdige leeftijd Boer, Ronald de

Boer, Ronald de (geb. 1970) Nederlands voetballer (tweelingbroer van Frank), begon bij de Hoornse club Zouaven, maar kwam al op jeugdige leeftijd boetebeding

Boerenpartij (BP) Nederlandse politieke partij. De Boerenpartij (1959) kwam voort uit de Vereniging voor Bedrijfsvrijheid in de Landbouw (BVL) Boerjatië

Boerjatië Russische deelrepubliek in zuidoost-Siberië, 351.300 km2, 1.060.000 inw. (1995). Hoofdstad: Oelan-Oede. Bergachtig gebied, rijk aan bodemschatte

boernoes

boernoes (ook: burnous) Lange Arabische mouwloze, wollen mantel met capuchon. In de 19e eeuw een halflange cape, soms met capuchon, zowel

boetebeding (strafbeding) Clausule in een contract waarin bepaald wordt dat als één der partijen haar verplichtingen niet, niet op tijd of niet behoorlijk Bogarde, Winston

Bogarde, Winston (geb. 1970) Nederlands voetballer, kwam als linker vleugelverdediger twaalf maal uit voor het Nederlands elftal. Bogarde speelde Bogers, Wilhelmus Adrianus Johannes

Bogers, Wilhelmus Adrianus Johannes (1922-1987) Nederlands ondernemer. Bogers studeerde economie en econometrie in Tilburg en trad in 1950 Bogoljoebov, Efiem Dmitrijevitsj

Bogoljoebov, Efiem Dmitrijevitsj (1889-1952) Russisch/Duits schaakmeester die van grote invloed is geweest op de verbreiding van het schaken in Böhm-Bawerk, Eugen von

Böhm-Bawerk, Eugen von Oostenrijks econoom (1851-1914), o.m. hoogleraar economie in Wenen. Minister van Financiën (1895; 1897-98; 1900-boiler

boiler Ketel in gebruik als voorraadtoestel in warmwaterinstallaties voor het opwarmen van water, gewoonlijk tot 60 à 80°C.

Boissevain, Jeremy F.

Boissevain, Jeremy F. (geb. 1928) Canadees antropoloog, na 1966 hoogleraar in Nederland. Boissevain verrichtte jarenlang onderzoek op Malta en

bokking

bokking Koudgerookte, gezouten steurharing (= ongekaakte haring). De harderwijker is een gestoomde verse haring. De goudharing is een aan de buikzijde boksen

boksen Een sport, waarbij twee mannen punten scoren door stoten te plaatsen op het trefvlak (hoofd en romp) van het lichaam van de tegenstander, bolero (vest)

bolero (vest) Kort, tot het middel reikend, openstaand, mouwloos vest zonder knopen en knoopsgaten.

bolletjestrui

bolletjestrui Een witte trui die voorzien is van rode bollen en die wordt gedragen door de leider van het bergklassement.

Bom, Frits

Bom, Frits (geb. 1944) Nederlands journalist en televisiepresentator. Bom werkte eerst als havenarbeider, later als pr-man bij Thomsons Havenbedrijf. Bonampak

Bonampak Ruïnenstad in de Mexicaanse deelstaat Chiapas. Dit belangrijkste Maya-centrum werd in 1946 in het oerwoud ontdekt. Best bewaarde voorbeeld bond

bond (Bund, verbond) Organisatie van vrijwillig aaneengeslotenen. In het sociologische begrip bond worden groepssolidariteit en gemeenschappelijk bondscoach

bondscoach Oefenmeester van een sportbond, belast met selectie en training van de nationale ploeg. Hij bepaalt tevens de te volgen wedstrijdtactiek bondskanselier

bondskanselier (Bundeskanzler) Minister-president van Duitsland. Staat aan het hoofd van de federale regering. In de praktijk is hij leider van de grootste bondspresident

bondspresident (Bundespräsident) Staatshoofd van bondsstaten: in de Bondsrepubliek Duitsland wordt hij voor een termijn van vijf jaar gekozen door Bondsraad

Bondsraad (Bundesrat) In de Bondsrepubliek Duitsland de afvaardiging van de lid-staten (Länder); bestaat uit 41 leden met en 4 leden (uit West-Berlijn) bondsstaat

bondsstaat (federatie) Een vereniging van staten, die naar buiten optreden als één geheel en waarvan ook een deel van de binnenlandse aangelegenheden bonen

bonen (geslacht Phaseolus, vlinderbloemenfamilie, Papilionaceae) Plantengeslacht met 250 soorten, waarvan een groot aantal eetbaar is. Snijbonen

Bonger, Willem Adriaan

Bonger, Willem Adriaan (1876-1940) Nederlands jurist, socioloog en criminoloog. In zijn 'Criminalité et conditions économiques' (diss.; 1905) stelt bont

bont Geprepareerde huid van pelsdieren. Huiden van wilde dieren of daartoe gefokte dieren worden van vlees ontdaan, gelooid, geschoren en soms Bonte Was, De

Bonte Was, De Feministische uitgeverij, opgericht in 1974. Het is een collectief van vrouwen die door henzelf en/of andere vrouwen geschreven boeken bonusaandeel

bonusaandeel Gratis aandeel dat door de vennootschap aan haar aandeelhouders wordt verstrekt wanneer de reserves in verhouding tot het aandelenkapitaal Boogerd, Michael

Boogerd, Michael (geb. 1972) Nederlands wielrenner, boekte als amateur diverse zeges in grote wedstrijden en werd in 1994 beroepswielrenner. Hij boog, compositieboog,

Boom, KFC Belgische voetbalclub, opgericht in 1913. Stamnummer 58. Kleuren: blauwwit. Terrein: gelegen in het gemeentepark te Boom met 12.000 boon, bruine

boomnet

boomnet Zich vertakkend netwerk, waarbij iedere abonnee vanuit een zich vertakkende leiding met de centrale is verbonden. Wordt gebruikt voor massacommunicatie; boomstamkano

boomstamkano (dug-out kano) Door uitholling van een boomstam met vuur en/of bijlen gemaakte kano. Komt bij veel volken voor (o.a. op Nieuw-boomstructuur (med.)

boomstructuur (med.) Ook boomdiagram.In de anatomie en de fysiologie een organische structuur die door zijn vertakkingswijze aan een boom doe

Boomtest

Boomtest Door K. Koch ontworpen test. Hij gaf proefpersonen de opdracht een boom te tekenen en probeerde aan de hand daarvan persoonlijkheidsaspecten Boom, KFC

boon, bruine (Phaseolus vulgaris var., vlinderbloemenfamilie, Papilionaceae) Planten op grote schaal in onze streken gekweekt om de zaden die als boon, tuinboon,

boon, witte

boon, witte (Phaseolus vulgaris var., vlinderbloemenfamilie, Papilionaceae) Planten in onze streken gekweekt, gevoelig voor nachtvorst. Vele vormen: boordroeiboot

boordroeiboot Een (wedstrijd)boot waarvan elke roeier slechts één riem heeft. Internationale klassen zijn twee zonder, twee met, vier zonder, vier met bootlegger

Boot, Klaas (geboren 1927) Nederlands turner, werd tienmaal achtereen kampioen van Nederland (1949-58). Boot beschikte over een uitstekende techniek Bordeauxse pap

bootlegger Handelaar in clandestien bereide alcoholische dranken in de VS in de periode van de drooglegging (1921-33), toen voor het gehele land bootvluchtelingen

bootvluchtelingen Term voor de Vietnamezen die sinds de communistische, Noord-Vietnamese overwinning op Zuid-Vietnam in 1975 met kleine Boot, Klaas

Bordeaux-Parijs Wielerklassieker tussen Bordeaux en Parijs, in 1891 voor het eerst door Henri Desgrange georganiseerd. De afstand loopt uiteen van Bordelais

Bordeauxse pap Bestrijdingsmiddel op basis van kopersulfaat en kalkmelk (Ca(OH)2). Wordt als suspensie verstoven. Tegenwoordig grotendeels vervangen bordeauxwijnen

bordeauxwijnen Wijnen afkomstig uit Bordeaux en omgeving, het grootste gebied dat wijnen produceert. De beste rode wijnen komen uit de Médoc Bordeaux-Parijs

Bordelais Naam van de bewoners van Bordeaux en de omgeving van Bordeaux.

borderel

borderel Lijst, staat van goederen, rekeningen, enz. Een borderel van een hypotheek is een uittreksel uit de hypotheekakte, nodig voor inschrijving van borderline

borderline (lett: grenslijn) Een algemene aanduiding binnen de psychiatrie voor stoornissen die moeilijk te classificeren zijn, omdat er sprake is van borderline persoonlijkheid

borderline persoonlijkheid Een in de DSM-IV-classificatie opgenomen persoonlijkheidsstoornis waarbij sprake is een extreme instabiliteit in sociale

Borg, Arne (geboren 1901) Zweeds vrijeslagzwemmer, vestigde tussen 1921 en 1929 32 wereldrecords op diverse afstanden. Werd vijfmaal Europees Borg, Bjørn

Borg, Bjørn (geb. 1956) Zweeds tennisser, behoorde al op jonge leeftijd tot de wereldtennistop. De op 14-jarige leeftijd reeds als prof spelende Borg Borotra, Jean

borgstellingskrediet

borgstellingskrediet Een door de overheid gegarandeerd krediet voor de financiering van bedrijfsuitrusting in ruime zin en/of voor het vergroten van borgtocht

borgtocht (cautie) Overeenkomst waarbij de ene partij (de borg) zich tegenover de andere (de schuldeiser) verplicht de schuld van een derde (de hoofdschuldenaar) Borg, Arne

Borotra, Jean (Biarritz 13 augustus 1899-Arbonne 17 juli 1994) Frans tennisser, werd in 1924 en 1926 winnaar van het enkelspel van Wimbledon. borough

borough In Groot-Brittannië vroeger aanduiding van erkende steden met bepaalde privileges of een district met het recht een parlementslid te kiezen. Borstalstelsel

Borstalstelsel Gevangenisstelsel voor jonge delinquenten, voor het eerst toegepast in 1902 in de gevangenis van Borstal (Groot-Brittannië), gericht borstcrawl

borstcrawl (crawl) Zwemslag waarbij men de armen om beurten door en boven het water beweegt en met de benen een op en neer gaande beweging borstvoeding

borstvoeding Het voeden van de zuigeling met moedermelk die na de geboorte onder invloed hormonen wordt gevormd in de borstklieren. Vrouwe

Borten, Per

Borten, Per (geb. 1913) Noors politicus en landbouwingenieur, toonaangevend figuur in de Boerenpartij (sinds 1959 Centrumpartij). Borten was premier Bortkiewicz, Ladislaus von

Bortkiewicz, Ladislaus von (1868-1931) Duits statisticus en econoom van Poolse afkomst. Studeerde onder andere te St.-Petersburg en Göttingen. bos

bos Levensgemeenschap, die grotendeels bepaald wordt door de aanwezigheid van bomen. De rijkste landecosystemen zijn bosecosystemen, het tropisch bosbessen

bosbessen (geslacht Vaccinium, dopheidefamilie, Ericaceae) Kleine struiken met enkelvoudige bladeren zonder steunblaadjes. Roze, stervormige Bosch van Drakestein, Gerard Dagobert Hendrik jhr.

Bosch van Drakestein, Gerard Dagobert Hendrik jhr. (1887-1972) Nederlands wielrenner, won tussen 1908 en 1928 zeventien Nederlandse kampioenschappen Bosch, FC Den

Bosch, FC Den Voetbalclub uit Den Bosch, in 1964 als stichting opgericht uit BVV (opgericht 1906, in 1948 landskampioen) onder de naam FC Den bosgeesten

bosgeesten In veel primitieve godsdiensten voorkomende wezens zonder lichaam, die in bossen wonen. Aan hen worden bovenmenselijke, maar niet bosgoden

bosgoden Goden die als bestuurders of bezitters van het bos of oerwoud worden gezien. Geloof in bosgoden komt vooral voor in godsdiensten van Bosjesmannen

Bosjesmannen Door Nederlandse kolonisten in de 17e eeuw gegeven naam aan leden van de Afrikaanse volksstam de San, behorend tot de Khoisan-Boskop-schedel

Boskop-schedel Benaming voor een fossiele schedel die in de Transvaal (Zuid-Afrika) gevonden is. Hij dateert vermoedelijk uit het Pleistoceen.

Boslandcreolen

Boslandcreolen Bevolkingsgroep in Suriname, afstammelingen van weggelopen slaven, levend in grotendeels geïsoleerde dorpen. Slechts een klein Bosman, Johannes Jacobus (Johnny)

Bosman, Johannes Jacobus (Johnny) (geboren Amsterdam 1 februari 1965) Nederlands voetballer, kwam als aanvaller 28 maal uit voor het Nederlands Bosschap

Bosschap Bedrijfschap voor bosbouw en houtteelt, ingesteld in 1954 en onderdeel van de PBO. Openbaar lichaam waarin alle producenten in bosbouw Boswet

Boswet Nederlandse wet van 1922, die voorschrijft dat bos, als het wordt gekapt, herplant moet worden over de volle kapvlakte (op dezelfde plaats). boter

boter Zuivelproduct bereid uit melk met een vetgehalte van ca. 4%. De melk wordt afgeroomd; daarna laat men de room verzuren en na schudden (karnen) bottom-up- en top-down-verwerking van informatie

bottom-up- en top-down-verwerking van informatie Binnen de cognitieve psychologie worden hiermee twee richtingen beschreven volgens welke BOTT-race

BOTT-race Battle Of The Twins, een race voor tweecilinder viertaktmoren, gehouden op een straten- of een speciaal wegcircuit. Deze categorie is eind Botvinnik, Michail Moisevitsj

Botvinnik, Michail Moisevitsj (1911-1995) Russisch schaker. Botvinnik begon op twaalfjarige leeftijd te schaken en wist amper twee jaar later in een Boucher, Louis Jean Charles

Boucher, Louis Jean Charles (1907-1987) Nederlands boekhandelaar, uitgever en schilder. Na een opleiding in het boekenvak in binnen- en buitenland bouclé

bouclé Strijkgaren mantelstof die rijkelijk voorzien is van lusjes. Wordt vervaardigd door gebruik van bouclé-garen (frotté-garen) in de inslag. Dit garen bouillabaisse

bouillabaisse Vissoep uit de Provence (Marseille). Bereid met vissoorten, soms schaaldieren, ui, prei, saffraan, tomaat, olijfolie, kruiden, gekookt in bouillonblokjes

bouillonblokjes Blokjes vleesextract; bevatten o.m. bouillonstoffen met een stimulerende werking op de spijsvertering. Gebruikt om de smaak van soepen, Boulding, Kenneth Ewart

Boulding, Kenneth Ewart (1910-1993) Brits-Amerikaans econoom. Behalve als econoom, kreeg Boulding bekendheid door zijn maatschappijkritisch boulevardpers

boulevardpers (sensatiepers) Het begrip is in de tweede helft van de 19e eeuw ontstaan: kranten verschenen toen in grote oplagen en werden - vooral boulimie

boulimie (bulimia nervosa) Overdreven vraatzucht, gekenmerkt door aanvallen van overmatig eten, vaak gevolgd door moedwillig braken. Boulimie Bouman, Pieter Jan

Bouman, Pieter Jan (1902-1977) Nederlands socioloog, econoom en historicus, hoogleraar sociologie te Groningen (1946-1967) en als zodanig een boundary control

boundary control (lett. grensbewaking) Kernbegrip in de theorie van het sociale systeem van de Amerikaanse socioloog Talcott Parsons. Boundary bouquet

bouquet garni

bouquet garni Bundeltje bijeengebonden kruiden, gebruikt om er bouillon van te trekken. (Tegenwoordig wordt dit ook veel met een kruidenbuiltje Bourdieu, Pierre Félix

bouquet Vluchtige, subtiele geur van goede wijnen, die deze krijgen door rijping op fles; te proeven én te ruiken. De chemische samenstelling is com

Bourdieu, Pierre Félix (geb. 1930) Frans socioloog, docent aan de universiteit van Algiers (1958-1960) en aan de Sorbonne in Parijs (vanaf 1960), Bourdon-Wiersma Test

Bourdon-Wiersma Test (BWT) Psychologische test die het vermogen tot concentratie meet. Hij kan vanaf tien jaar individueel worden afgenomen.

bourgeoisie

bourgeoisie Burgerij, middenstand, bezittende klasse. In de Middeleeuwen stond de term bourgeoisie in Frankrijk voor de autonome stadsbewoners, bourgognewijnen

bourgognewijnen Wijnen uit de Franse Bourgognestreek, die uiteenvalt in de gebieden Chablis, Côte de Nuits, Côte de Beaune, Chalonnais, Mâconnais Boutsen, Thierry

Boutsen, Thierry (geboren Brussel 13 juli 1957) Belgisch autocoureur, was reeds tijdens zijn studie als technisch ingenieur actief in de autosport, aanvankelijk Bouwman, Mies

Bouw- en woningtoezicht Gemeentedienst belast met het toezicht op de naleving van de Woningwet en de daarop steunende bouwverordeningen. Bovet, Pierre

Bouwman, Mies (geb. 1929, eig. Marie Antoinette Bouwman) Televisie presentatrice, regisseuse en producente. Mies Bouwman is begonnen als omroepster bouwnijverheid

bouwnijverheid De activiteit van alle bedrijven die zich bezighouden met de woningbouw, de utiliteitsbouw (bedrijfsgebouwen) en de bouw van weg- bouwvergunning

bouwvergunning Vergunning door B en W verleend voor bouw, verbouw e.d. als het aangevraagde bouwwerk aan de gestelde eisen voldoet. Tot deze bouwverordening

bouwverordening Gemeenteverordening met bouwtechnische en woontechnische voorschriften. Hierin staan o.m. aanwijzingen t.a.v. de minimumgrootte Bouw- en woningtoezicht

Bovet, Pierre (1878-1965) Zwitsers pedagoog, psycholoog en filosoof. Vertegenwoordiger van de nieuwe-schoolbeweging en een van de grondleggers Bovet, Theodor

Bovet, Theodor (1900-1976) Italiaans-Zwitsers godsdienstpsycholoog. Bovet werd beïnvloed door psychoanalyse en Karl Barth; hij legde een theologisch bowl

bowl (Eng.: kom) Schaal die gebruikt wordt voor de gelijknamige drank, die in het algemeen bestaat uit allerlei soorten vruchten en/of kruiden met of Bowley, sir Arthur Lyon

Bowley, sir Arthur Lyon (1869-1957) Engels statisticus en econoom. Hoogleraar aan de universiteit van Londen (1919-1936). Daarna werd hij direct

bowling

bowling Een werpspel waarbij men met een van hard rubber vervaardigde bal tien kegels omver moet werpen. De bal heeft een doorsnede van 21,6 boycot

box- Eenvoudige fotocamera voor opnamen op rolfilm. Eén enkele sluitertijd, gaatjesdiafragma en eenvoudige lens, soms niet meer dan meniscuslensje. camera, cassettecamera,

boycot Uitsluiten van elk contact zoals in de jaren zeventig van de 19de eeuw gebeurde met een Ierse rentmeester, Charles Cunningham Boycott, die Braber, Gerrit den

Braber, Gerrit den (1929-1997) Nederlands radio- en televisiemaker. Den Braber werkte van 1955 tot 1960 als copywriter in de reclame en werd daarna Brabham, John Arthur (Jack)

Brabham, John Arthur (Jack) (geboren Sydney 2 april 1926) Australisch autocoureur, werd driemaal wereldkampioen formule 1. Hij vertrok in 1955 Bracero program

Bracero program Officieel Amerikaans toelatingsbeleid voor de regeling van seizoenarbeid in de VS door Mexicaanse landarbeiders, de zgn. braceros Bracke, Ferdinand

Bracke, Ferdinand (geboren 1939) Belgisch wielrenner, in 1967 houder van het werelduurrecord (48,093 km, Rome). Bracke werd tweemaal werel

Bradford Tayler, Barbara

Bradford Tayler, Barbara (geb. 1933) Britse damesbladjournaliste en schrijfster van bestseller liefdes-, familie- en carrièreromans. Centraal staan vrijwel Braer

Braer Mammoettanker die in 1993 bij de Schotse Shetland-eilanden op de rotsen liep, waarna de gehele lading (85.000 ton aardolie) in zee terechtkwam. brahmanen

brahmanen Leden van de hoogste kaste van het hindoeïsme, vnl. priesters, maar ook andere beroepen. Tijdens de initiatieceremonie ontvangen zij een Brahui

Brahui Federatie van 29 stammen in Bangladesh. Het zijn voornamelijk pastorale nomaden. De federatie bestaat al sinds de 17e eeuw en bereikte haar Braille, Louis

Braille, Louis (1809-1852) Frans onderwijzer, die - zelf blind sinds zijn derde jaar - in 1829 een thans algemeen gebruikt blindenschrift ontwikkelde. brain drain

brain drain Verschijnsel dat hoger opgeleiden een land verlaten om zich elders te vestigen. Vooral in de ontwikkelingslanden is dit verschijnsel een Braine, Raymond

Braine, Raymond (Berchem 28 april 1907-Antwerpen 25 december 1978) Belgisch voetballer, debuteerde op 17-jarige leeftijd in het nationale elfta

brainstormen

brainstormen Een methode om zo veel mogelijk ideeën te verzamelen. Daartoe wordt aan een groep mensen met uiteenlopende achtergronden een bramen

bramen (geslacht Rubus, rozenfamilie, Rosaceae) Struiken of kruiden met enkelvoudige, drietallige of geveerde bladeren en tweeslachtige bloemen branchevervaging

branchevervaging Branchevervaging treedt op wanneer detailhandelbedrijven twee of meer productgroepen naast elkaar verkopen. Men noemt dit brandewijn

brandewijn Destillaat van moutwijn (een vloeistof die verkregen wordt door vergiste moutwort te destilleren), vandaar dubbel gebrande (gestookte) brandgraf

brandgraf Graf met de resten van een lijkverbranding, soms met asurn.

brandmerken

brandmerken Lijfstraf die bestaat uit het met een gloeiend ijzer merken van bijv. hand, wang of voorhoofd met als bijkomend doel de vergemakkelijking brandpreventie

brandpreventie Voorkómen van brand. Wordt nagestreefd door middel van: voorlichting en mentaliteitsverbetering, veiligheidsvoorschriften voor het brandstapel

brandstapel Houtstapel waarop lijken of levende mensen worden verbrand. In vroeger eeuwen (in Nederland tot ca. 1800) werd de doodstraf aan heksen Brandsteder, Ron

Brandsteder, Ron (geb. 1950) Nederlands televisiepresentator. Op 17-jarige leeftijd verscheen Brandsteder voor het eerst op de televisie met zijn eigen brandstichting

brandstichting Delict dat bestaat uit het opzettelijk of als gevolg van onachtzaamheid vernielen van goederen door brand. Wie zijn eigen huis, bedrijf Brandts, Ernie

Brandts, Ernie (geboren 3 februari 1956) Nederlands voetballer, kwam als verdediger 28 maal uit voor het Nederlands elftal. Hij speelde resp. voor brandweer

brandweer Korps voor bestrijding, beperking en preventie van brand. De positie en organisatie zijn wettelijk vastgelegd (1963; Nederland en België). Brans, Jan Victor

Brans, Jan Victor (1908-1986) Vlaams journalist. Bekend collaborateur tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij pleitte voor het behoud van het Diets Brants, Victor

Brants, Victor (1856-1917) Belgisch socioloog en historicus, hoogleraar geschiedenis en economie te Leuven en lid van de Commissie voor de Oude braspenning

braspenning Oude Nederlandse zilveren munt geslagen onder Jan zonder Vrees, hertog van Bourgondië (tussen 1409 en 1418), met een waarde van Bratteli, Trygve Martin

Bratteli, Trygve Martin (1910-1984) Noors sociaal-democratisch politicus. Minister van Financiën (1951-1955; 1957-1960) en premier van twee mind

Braun, Marie (Zus)

Braun, Marie (Zus) (geboren 1911) Nederlands zwemster, was diverse malen Nederlands kampioene. Braun veroverde in 1928 (Amsterdam) Olympisc

BRB

BRB Belgische Rugby Bond, de organisatie die zich bezighoudt met het rugby in België, opgericht in 1931.

break point

break point De stand in de game waarbij de speler, door het winnen van het eerstvolgende punt, de service-game van de tegenstander kan winnen.

break-even point

break-even point (kritisch afzetpunt) Punt in een grafiek dat weergeeft bij welke afzetgrootte de geldelijke opbrengst gelijk is aan de totale kosten en Brede Maatschappelijke Discussie

Brede Maatschappelijke Discussie (BMD) Inspraakprocedure over kernenergie gehouden van 1981 tot 1984 op initiatief van de Nederlandse regering. breedspectrum

breedspectrum Aanduiding voor o.a. bestrijdingsmiddelen en antibiotica om aan te geven dat het middel tegen een zeer groot aantal organismen werkzaam Brehon laws

breedspectrum- Bestrijdingsmiddel dat tegen zeer veel soorten onkruid en ongedierte werkzaam is. Levert uiteraard veel gevaar bestuur

Brehon laws (Gaelic: Breitheamh = rechter) Het Iers-Keltisch gewoonterecht, opgetekend tussen de 8e en 13e eeuw.

breien

breien Vervaardigen van textiel door het in elkaar laten grijpen van draadlussen, waardoor een hecht geheel ontstaat. In tegenstelling tot weven kan breien, kettingbreien,

breimachine

breimachine Machine waarmee gebreid kan worden. Verdeeld in typen voor kuleer- en kettingbreien en voor vlak breien en rondbreien. In het laatste breinmetafoor

breinmetafoor Een metafoor die de menselijke geest opvat als vergelijkbaar met de menselijke hersenen. Dit gebeurt met name binnen het connectio

Breitkopf, Bernhard Christoph

Breitkopf, Bernhard Christoph (1695-1777) Duits drukker en lettergieter. Nam in 1719 de door Heinrich Eichbüler (1542) opgerichte drukkerij over. Breitkopf, Johann Gottlob Immanuel

Breitkopf, Johann Gottlob Immanuel (1719-1794) Duits drukker en lettergieter, zoon en opvolger van Bernhard Christoph Breitkopf. Ontwierp een Brent Spar

Brent Spar In 1975 gebouwd olieplatform, dat de eigenaars Shell en Esso in 1995 met een Britse vergunning wilden laten afzinken in een 2 km diepe Brentano, Ludwig Josef (Lujo)

Brentano, Ludwig Josef (Lujo) (1844-1931) Duits econoom. Aanhanger van de 'Vroege Historische School'. Deze school streefde naar gematigde Brentjens, Bart

Brentjens, Bart (geboren Haelen 10 oktober 1968) Nederlands mountainbiker, won in 1994 als eerste Nederlander het eindklassement van de Wereldbeker. Bresciani-Turroni, Constantino

Bresciani-Turroni, Constantino (1882-1963) Italiaans econoom, hoogleraar in de statistiek en de economie aan verschillende Italiaanse universiteiten. Bretton Woods, conferentie van

Bretton Woods, conferentie van Internationale conferentie in Bretton Woods (VS) in juli 1944 waar de westelijke geallieerden besloten tot oprichting Bretton Woods, stelsel van

Bretton Woods, stelsel van Wisselkoersmechanisme dat de internationale monetaire betrekkingen van na de Tweede Wereldoorlog tot aan de jaren Breukelen, Hans van

Breukelen, Hans van (geb. 1956) Nederlands voetballer, kwam als doelverdediger 43 maal uit voor het Nederlands elftal, waarmee hij in 1988 Europees Breukink, Erik

Breukink, Erik (geboren Rheden 1 april 1964) Nederlands wielrenner, maakte naam als ronderenner. Hij won ritzeges in de Giro d'Italia en de Tour Breyne, Antoon

Breyne, Antoon (1910-1986) Belgisch journalist. Was een van de pioniers van de perswetenschappen in Vlaanderen. Hij was buitengewoon hoogleraar Brezjnjev-doctrine

Brezjnjev-doctrine (Ook: doctrine van beperkte soevereiniteit of doctrine van socialistisch interventionisme) Westerse benaming voor de door de Sovjetleider Bribri

Bribri Indianenstam in het tropisch oerwoud van Costa Rica. Het zijn voornamelijk landbouwers met onder andere maïs en maniok als producten. In bridge

bridge Kaartspel met 52 kaarten voor twee partijen (paren) van twee spelers met ieder 13 kaarten, dat begint met de bieding waarin een der partijen bridge, parenbridge,

Brie Landstreek in de Franse regio Ile-de-France tussen Seine en Marne; hoofdplaats: Meaux. Een van de beste landbouwgebieden van Frankrijk. Daarnaast brief

brief (Verstuurde) schriftelijke mededeling. Literaire brieven zijn bijv. de Epistulae morales van Seneca (4 v.C.- 65 n.C.), gericht aan zijn leerling Lucilius, briefgeheim, onschendbaarheid van het

briefgeheim, onschendbaarheid van het Grondrecht dat inhoudt dat de overheid geen aan de post toevertrouwde brieven mag openen e.d. In bepaalde brigantijn

brigantijn Zeilschip uit de 17e-19e eeuw, met twee masten met langsscheepse gaffelzeilen en vierkante razeilen, met een oppervlakte tot 2000 m2. Tonnage brik

brik Zeilschip uit de 17e-19e eeuw, met twee masten, lengte maximaal 50 m en een tonnage tot 1000 ton; voerde langsscheepse gaffelzeilen en razeilen. Brillat-Savarin, Anthelme

Brillat-Savarin, Anthelme (1755-1826) Frans politicus en gastronoom, bekend geworden door zijn werk 'Physiologie du goût, méditations de gastronom

Brink, Robert ten (geb. 1955) Nederlands televisiepresentator. Ten Brink doorliep de theaterschool te Amsterdam en begon zijn mediacarrière bij de Britannia

Brinkmann, Carl

Brinkmann, Carl (1885-1954) Duits economist en socioloog. Leerling van de Duitse econoom van de Historische School Gustav Schmoller. Brinkmann brinkmanship

brinkmanship (Eng: brink = rand) Dreiging met een nucleaire aanval om de tegenstander tot concessies te bewegen. Volgens de Amerikaanse minister Brink, Robert ten

Britannia Romeinse naam voor Engeland, Schotland en Wales. De Griekse naam was Pretanika Nèsoi (= Eilanden van de Pretani); dit omvatte ook British Broadcasting Corporation

British Broadcasting Corporation (BBC) Britse omroepmaatschappij, in 1922 als British Broadcasting Company gesticht door de radio-industrie.

British Social Anthropology

British Social Anthropology Een op de sociologie (met name het functionalisme) gerichte stroming in de antropologie. Zij is in de jaren twintig in Brits empirisme

Brits empirisme Ook Engels empirisme. Een filosofische richting uit de 18e eeuw waarvan de Britten John Locke, George Berkeley en David Hume brocheren

brocheren 1. (innaaien) In de rug aan elkaar naaien van gevouwen boekvellen en voorzien van een papieren omslag. Geschiedt tegenwoordig vaak zonder broeikaseffect

broeikaseffect Opwarming van de aarde als gevolg van absorptie van infrarode straling door sporegassen in de atmosfeer, vooral kooldioxide (CO2). broeikasgassen

broeikasgassen Gassen die zorgen voor de opwarming van de aardse atmosfeer. Dit zijn kooldioxide, cfk's, methaan en lachgas.

Broekman, Kees

Broekman, Kees (De Lier 2 juli 1927-Zweden 8 november 1992) Nederlands schaatser, de eerste Nederlander die na WO II internationaal meetelde. brokaat

brokaat (brochado = met zijde doorweven) Zijden weefsel met jacquardmotieven, waarin vaak goud- en zilverdraad is verwerkt; o.a. toegepast als meubelstof.

Brokken, Jan

Brokken, Jan (geb. 1949) Nederlands schrijver en journalist. Alom geprezen zijn de schrijversportretten en interviews die hij voor de 'Haagse Post' bromfiets

bromfiets (brommer) Rijwiel met hulpmotor van minder dan 50 cc cilinderinhoud en een maximumsnelheid van 40 km/uur. In Nederland tot het langzame bronbelasting

bronbelasting (EG) Systeem binnen de Europese Gemeenschap van voorheffing van belasting over te verwachten rentetegoeden bij spaarinstellingen. brood

bronbelasting Een belasting die wordt geheven aan de bron. Zo wordt in Nederland dividendbelasting geheven bij een naamloze vennootschap of een bronbelasting (EG)

brood en spelen (Vertaling uit het Latijn: panem et circenses) Volksvermaak aangeboden door de machthebbers om het volk kalm en volgzaam te broodtarwe, harde

brood Voedingsmiddel, bereid door bakken van deeg, een gerezen mengsel van gemalen graan, melk, vetten, water, gist en zout. Al sinds 5000 v.C. brood en spelen

brood, volkorenbrood,

broodtarwe, harde Tarwe waarin veel gluten (eiwitachtige, in water opzwellende kleefstoffen) voorkomen. Meestal Noord-Amerikaanse tarwe. Wordt broodtarwe, zachte

broodtarwe, zachte Tarwe met een gering gehalte aan gluten. Meestal Nederlandse en Belgische tarwe. Gemalen wordt het gebruikt voor de bereiding brood, bruinbrood,

Brooklands

Brooklands De eerste autoracebaan ter wereld, gelegen bij Weybridge in Surrey en geopend in 1907. De baan werd gebruikt voor vele recordpogingen Brooshooft, Pieter

Brooshooft, Pieter (1845-1921) Nederlands jurist en publicist, werkte als journalist in Nederlands-Indië van 1877-1903. In diverse kranten en in zijn Brough, Althea Louise

Brough, Althea Louise (geboren 1923) Amerikaans tennisspeelster, die niet alleen beschikte over een zeer krachtige service, maar ook over een groot brug met gelijke leggers

brug met gelijke leggers Een turntoestel dat alleen wordt gebruikt door de mannen en dat bestaat uit twee palen van 3,50 m lengte die zich evenwi

brug met ongelijke leggers

brug met ongelijke leggers Een turntoestel dat alleen wordt gebruikt door de vrouwen en te beschouwen is als een combinatie van een brug en een brugklas

brugklas (brugjaar) Eerste leerjaar (of de eerste leerjaren) van het voortgezet onderwijs. In principe voor alle leerlingen die uit het basisonderwijs komen, Brugmans, Henri Johan Frans Willem

Brugmans, Henri Johan Frans Willem (1884-1961) Nederlands psycholoog en pedagoog. Van 1928 tot 1954 hoogleraar te Groningen. Was vooral Brugnon, Jacques

Brugnon, Jacques (Parijs 11 juni 1895-Parijs 20 maart 1978) Frans tennisser, vormde met Jean Borotra, Henri Cochet en René Lacoste de 'vier musketiers'. brugpensioen (België)

brugpensioen (België) Vervroegd pensioen voor werknemers dat grotendeels ten laste valt van de werkloosheidsverzekering. Die betaalt de brugge

Brugsma, W.L. ('Boebie')

Brugsma, W.L. ('Boebie') (1922-1997) Nederlands journalist. Brugsma begon zijn loopbaan in 1946 bij het Haarlems Dagblad en werd in 1954 rei

bruidgever en bruidnemer

bruidgever en bruidnemer (cult. antr.) Verwantengroepen die met elkaar verbonden zijn door huwelijksuitwisseling. In sommige samenlevingen gaat bruidsdienst

bruidsdienst (cult. antr.) (dienhuwelijk) Dienst die een (toekomstige) echtgenoot moet verrichten voor de verwantengroep van zijn vrouw, ter compensatie bruidsprijs

bruidsprijs (bruidsgift) Betaling, in de vorm van goederen of geld, door een man of zijn familie aan de familie van zijn aanstaande vrouw, als compensatie bruidsschat

bruidsschat Gift in natura of geld, die de vrouw bij haar huwelijk meekrijgt van haar familie. De bruidsschat bevestigt de status van haar verwantengroep, bruiklening

bruik- Lening van een goed op voorwaarde dat hetzelfde goed na gebruik of een bepaalde periode weer wordt teruggegeven. Het eigendom van lening, gebonden

bruiklening (uitlenen) Overeenkomst waarbij men aan iemand een voorwerp in gebruik geeft. Dit gebeurt gratis en op voorwaarde dat het voorwerp Brundage, Avery

bruin- Brood bereid uit tarwemeel, d.w.z. meel ontdaan van de grofste zemelen en kiemen en met een uitmalingsgraad van 80 tot 85%.

Brundage, Avery (Detroit 28 september 1887-Garmisch-Partenkirchen 8 mei 1975) Amerikaans voorzitter van het Internationaal Olympisch Comité Brundle, Martin

Brundle, Martin (geboren Kings Lynn 1 juni 1959) Brits autocoureur, reed aanvankelijk in de FF2000 en de F3. Hij debuteerde in 1984 in de GP van Bruner, Jerome Seymour

Bruner, Jerome Seymour (geb. 1915) Amerikaans psycholoog, hoogleraar te Harvard (1952-72) en te Oxford (1972-80). Bekend door onderzoek Brunner, Karl

Brunner, Karl (1916-1989) Zwitsers-Amerikaans econoom. Brunner studeerde economie in Zürich en werkte van 1943 tot 1949 bij de Zwitserse nationale Brusselse kant

Brusse, Jan (1921-1996) Nederlands journalist. Brusse begon zijn journalistieke loopbaan bij de Texelse en Enkhuizer Courant. Na de Tweede Wereldoorlog bruto nationaal product

Brusselse kant Gekloste of genaaide kant, vervaardigd in Brussel. Beroemd in de 17e en 18e eeuw. Aan het eind van de 18e eeuw werden de motieven Brusse, Jan

bruto (econ.)

bruto (econ.) In het algemeen: geldsbedrag zonder aftrek van kosten. Alles wat een werknemer ontvangt van zijn werkgever als tegenprestatie voor bruxisme

bruto nationaal product (bnp) De totale waarde van alle in een bepaald land vervaardigde producten en verleende diensten door bedrijven en overh

bruxisme Het tandenknarsen tijdens de slaap. Dit wordt meestal veroorzaakt door woede die gedurende de dag is opgekropt.

Bruyne, Fred de

Bruyne, Fred de (1930-1994) Belgisch wielrenner. De Bruyne blonk uit in kleine etappekoersen zoals Parijs-Nice (die hij won in 1956) en klassiekers, Brzezinski, Zbigniew Kazimiez (Zbig)

Brzezinski, Zbigniew Kazimiez (Zbig) (geb. 1928) Pools-Amerikaans politicoloog. Brzezinski was de belangrijkste adviseur van president Carter BSBN

BSBN Bob en Sleebond Nederland, de organisatie die zich bezighoudt met het bobsleeën in Nederland, opgericht in 1978.

btw

btw (belasting op de toegevoegde waarde) Uniform systeem van belastingheffing op geleverde goederen en diensten (omzetbelasting), geldig sinds 1972 Buchanan, James McGill

Buchanan, James McGill (geb. 1919) Amerikaans econoom. Kreeg de Nobelprijs voor economie van 1986 toegekend voor zijn synthese van de theorieën

Bucher, Karl

Bucher, Karl (1847-1930) Duits econoom. Vertegenwoordiger van de Vroege Historische School. In zijn 'Die Entstehung der Volkswirtschaft' (1893) Buck, Peter

Buck, Peter (eig. Te Rangi Hiroa) (1880-1951) Etnoloog van Maori-afkomst, deed veel onderzoek naar vooral de kunst en de kunstnijverheid van de budget

budget Kosten- en opbrengstenraming van in een toekomstige periode (doorgaans een jaar of korter) te realiseren bedrijfsactiviteiten. Een budget is budgetonderzoek

budgetonderzoek Jaarlijks onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) naar de bestedingen van de Nederlandse bevolking.

budgetrecht

budgetrecht (begrotingsrecht) Bevoegdheid van het parlement de begroting goed te keuren of te verwerpen. Door middel van het budgetrecht beslist budgettering

budgettering Methode om een bedrijf te besturen door een analyse te maken van de toekomstige werking van het bedrijf op het gebied van productie, budo

budo Een verzameling vechtsporten afkomstig uit Japan: aikido, judo, karate, kendo, kempo, sumo. Ook bu jitsu genoemd.

Bueno, Maria Esther

Bueno, Maria Esther (geboren 1939) Braziliaans tennisspeelster, won driemaal het enkelspel van Wimbledon (1959, 1960, 1964) en vijfmaal het damesdubbel; buffer

buffer 1. Systeem om plotselinge overbelastingen op te vangen, bijv. buffervoorraden om in een tijdelijk tekort te kunnen voorzien. 2. In de chemie

bufferstaat

bufferstaat Kleine staat gelegen tussen grote, elkaar vijandige staten. Voorbeelden van bufferstaten zijn de Oost-Europese staten, ontstaan na de Eerste buggy

buggy Auto op basis van een standaard-onderstel met brede, geprofileerde banden en een bijzondere carrosserie. Oorspronkelijk afkomstig uit Californië Buginezen

Buginezen Indonesisch volk op Sulawesi (Celebes). Oorspronkelijk vooral bekend als landbouwers (rijst) en scheepvaarders. Godsdienst: overwegend Bühler, Charlotte Bertha

Bühler, Charlotte Bertha (geboren Malachowski; 1893-1974) Duits-Amerikaans psychologe, hoogleraar te Wenen (1929). Week uit naar Engeland Buhler, Karl

Buhler, Karl (1879-1963) Duits ontwikkelingspsycholoog. Samen met zijn vrouw Charlotte en de Amerikaan Abraham Maslow grondlegger van de Buisson, Ferdinand Édouard

Buisson, Ferdinand Édouard (1841-1932) Frans pedagoog en politicus, hoogleraar te Neuchâtel (1866-70), hoogleraar aan de Sorbonne (1896). Radicaalbuitenechtelijk

buitenechtelijk kind Kind dat geboren is uit niet met elkaar gehuwde ouders.

buitengewone bevoegdheden burgerlijk gezag, Wet

buitengewone bevoegdheden burgerlijk gezag, Wet Wet van 1952 op grond van art. 203 van de Grondwet die de mogelijkheid schept om bevoegdheden buitengewone lasten

buitengewone lasten Van het onzuiver inkomen aftrekbare uitgaven voor de berekening van het belastbaar inkomen. Hiertoe behoren o.m.: uitgav

Buitengewoon besluit arbeidsverhoudingen

Buitengewoon besluit arbeidsverhoudingen (BBA) Besluit met kracht van wet uit 1945 waarin het beginsel is neergelegd dat opzegging van een buitenspel

buitenspel De positie waar een speler zich niet mag bevinden op het moment dat hem de bal of puck wordt aangespeeld. Bij diverse takken van sport buitenzintuiglijke waarneming

buitenzintuiglijke waarneming Ook extrasensorische perceptie (ESP) en paragnosie. De gewaarwording van zaken buiten de zintuigen om. Er worden Bulgaren

Bulgaren Slavisch volk, voornamelijk woonachtig in Bulgarije. Oorspronkelijk afkomstig uit een gebied ten westen van de Oeral. Voornaamste middelen bulk carrier

bulk carrier Schip dat volledig is ingericht voor het vervoeren van bulkgoederen. De schepen hebben geen dekken en zijn zo geconstrueerd dat laden bulkgoed

bulkgoed (stortgoed) Vaste grondstof die in grote hoeveelheden los vervoerd wordt; wordt onderscheiden van stukgoed (verpakt). Belangrijke bulkgoederen bulkgoederenhaven

bulkgoederenhaven Haven waarin de aan- en afvoer van bulkgoederen (vaste grondstoffen die in grote hoeveelheden los worden vervoerd) centraal bullionisme

bullionisme Economische politiek die vergroting van de voorraad edele metalen nastreeft en de uitvoer daarvan verbiedt. Het bullionisme, een vorm Bultaco

Bultaco Spaanse fabriek van motorfietsen, in 1958 door Francesco Bulto opgericht. De eerste modellen waren voorzien van tweetaktmotoren tot 200 Bulthuis, Hendrik

Bulthuis, Hendrik (Tietjerksteradeel 19 augustus 1892-Tietjerksteradeel 31 december 1948) Nederlands bouwer van zeilboten, gespecialiseerd in lattenbouw. bunker

bunker 1. In de grond uitgegraven verdedigingsbouwwerk, doorgaans opgetrokken uit zwaar beton. 2. Een kunstmatig aangebrachte hindernis op de Bureau Krediet Registratie

Bureau Krediet Registratie (BKR) Een door de financieringsmaatschappijen opgerichte instelling, met als doel beperking van de kredietrisico's van Bureau voor de Industriële Eigendom

Bureau voor de Industriële Eigendom instelling met twee afdelingen: het Merkenbureau, dat fabrieks- en handelsmerken registreert en de Octrooiraad, bureau voor levens- en gezinsmoeilijkheden

bureau voor levens- en gezinsmoeilijkheden Hulpverlenende instanties in Nederland, voornamelijk werkzaam t.b.v. mensen met relatie- en gezinsmoeilijkheden. Bureau voor muziekauteursrecht

Bureau voor muziekauteursrecht (Bureau voor muziekauteursrecht) Een in 1913 door muziekhandelaren, muziekuitgevers en componisten opgerichte bureaucratie

bureaucratie Grootschalige formele organisatie, zoals bekend van het overheidsapparaat, het leger en grote bedrijven. Kenmerken: ver doorgevoerde bureaucratisering

bureaucratisering Proces van toenemende institutionalisering en formalisering in sectoren van de samenleving of de samenleving als geheel. In negatieve burengerucht

burengerucht Delict dat bestaat uit het zoveel lawaai maken dat de nachtrust van de omwonenden kan worden verstoord.

burenrecht

burenrecht Het geheel van regels betreffende de rechten en plichten van eigenaars van naburige erven. Hiertoe behoren o.m. bepalingen over de afsc

Burg, Lou van

Burg, Lou van (1917-1986) (eig. Weerdenburg, Louis van) Nederlands showmaster en televisiepresentator. Werkte tijdens de oorlog bij een Duitse Burnham, James

burgemeester

Burgemeester en Schepenen College gedurende een periode van zes jaar belast met het dagelijks bestuur van een gemeente in België. Het bestaat Burgemeester en Wethouders

Burgemeester en Wethouders (B en W) College belast met het dagelijks bestuur van een gemeente in Nederland. Het bestaat uit de burgemeester burger

burgemeester In de meeste landen het officiële hoofd van het gemeentebestuur; meestal ook hoofd van de gemeenteraad. In zeer veel landen wordt Burgemeester en Schepenen

burger Vanaf de 11e eeuw een mannelijk lid van een stad die zowel drager als genieter van het stadsrecht was. Toen de bevolking in de steden ging burgerij

burgerij Stedelingen als groep of stand. In de Middeleeuwen vormde de burgerij een stand waarvan de afbakening juridisch was vastgelegd. In de Nederlandse burgerlijk procesrecht

burgerlijk procesrecht Deel van het recht waarin het proces geregeld wordt voor zover het om verhoudingen tussen burgers onderling gaat. Het geeft burgerlijk recht

burgerlijk recht (civiel recht) Deel van het privaatrecht dat geregeld is in het Burgerlijk Wetboek en aanverwante wetten.

Burgerlijk Wetboek

Burgerlijk Wetboek (BW) Wetboek dat het burgerlijk recht bevat. In 1838 kreeg Nederland een eigen BW. Daarvoor gold hier de Franse Code Nap

burgerlijke dood

burgerlijke dood In vroeger eeuwen bijkomende straf voor levenslang veroordeelden, die inhield het verlies van alle staatkundige en burgerlijke rechten. burgerlijke maatschappij

burgerlijke maatschappij (bourgeois-maatschappij) Vooral door marxisten gebruikte, meestal denigrerende betiteling van de kapitalistische samenle

burgerlijke ongehoorzaamheid

burgerlijke ongehoorzaamheid Het (massaal) niet voldoen aan een wettelijk of ander overheidsvoorschrift als vorm van politiek protest.

burgerlijke rechter

burgerlijke rechter (civiele rechter) Rechter die rechtspreekt in zaken van burgerlijk recht.

burgerlijke staat

burgerlijke staat Iemands positie volgens het personen- en familierecht; wordt o.m. bepaald door nationaliteit, afstamming, geslacht, leeftijd, en huwelijk.

burgerlijke stand

burgerlijke stand Het bij de gemeente aanwezige gegevensbestand inzake de burgerlijke staat van de inwoners. De vastlegging van de gegevens geschiedt burgeroorlog

burgeroorlog Gewapend conflict tussen verschillende delen van een staat of tussen verschillende bevolkingsgroepen. In principe zijn de regels van burgerwacht

burgerwacht Gewapend vrijwilligerskorps uit de burgerij dat in tijden van onrust door bijv. de burgemeester of de regering kan worden opgeroepen Burgess, Ernest Watson

Burgess, Ernest Watson (1886-1966) Amerikaans socioloog, pionier uit de zogenaamde Chicago School en inspirator van de sociale ecologie. Ontwik

Burnham, James (1905-1987) Amerikaans publicist en socioloog. In de jaren dertig een fervente Trotzki-aanhanger, maakte Burnham, na een breuk Burns, Arthur Frank

Burns, Arthur Frank (1904-1987) Amerikaans econoom. Burns was economisch adviseur van vrijwel alle naoorlogse. Amerikaanse presidenten Van Burny, Jean-Pierre

Burny, Jean-Pierre (geboren 1955) Belgisch kanovaarder, werd diverse malen Belgisch kampioen wildwatervaren in de K1-klasse. Burny werd wer

Burr, Raymond

Burr, Raymond (1917-1993) Amerikaans acteur. Burr speelde aanvankelijk in vele films een bijrol als schurk, waaronder in 'Rear window' (1954) van Burt, Cyril Lodowic

Burt, Cyril Lodowic (1883-1971) Brits psycholoog, hoogleraar aan University College in Londen (1931-50). Belangrijke bijdragen op het gebied van Busby, Matt

Busby, Matt (Bellshill 26 mei 1909-Manchester 20 januari 1994) Matthew Busby kwam van 1928 tot 1936 als speler uit voor Manchester City, waarna bushschools

bushschools Vooral in Afrika veel voorkomende scholen op open plekken in het oerwoud. Bushschools werden oorspronkelijk meestal door missionarissen busing

busing (VS) Het in bussen vervoeren van negerkinderen naar scholen in andere, betere buurten om meer raciaal evenwicht te brengen in de scholen. Buskanters

Buskanters Bewoners van het voormalige, in West-Vlaanderen tussen Diksmuide en Ieper gelegen Vrijbos (= Bos van Houtlust). De Buskanters leidden bustehouder

bustehouder (bh, bra, beha, brassière) Damesondergoed voor het ondersteunen van de borsten, soms ook voor het accentueren van de vorm ervan.

buurschappen

buurschappen Van de Middeleeuwen tot het einde van het Ancien Régime, organisaties van eigenerfde boeren die op het platteland binnen hun gebied Buyse, Raymond Louis Ghislain

Buy, Cor du (Amsterdam 8 januari 1921) Nederlands tafeltennisser, werd reeds in 1937 Nederlands kampioen en speelde in hetzelfde jaar zijn eerste BVV

Buy-out Bij een buy-out wordt de dochtermaatschappij gekocht van de moedermaatschap. Er is sprake van een ' management buy-out' wanneer het bedrijf Buy, Cor du

Buyse, Raymond Louis Ghislain (1889-1974) Belgisch onderwijskundige en belangrijk vertegenwoordiger van de experimentele pedagogiek. Verrichtte Buytendijk, Frederik Jacobus Johannes

Buytendijk, Frederik Jacobus Johannes (1887-1974) Nederlands fenomenologisch psycholoog, hoogleraar fysiologie te Groningen (1925), hoogleraar Buy-out

BVV Belgisch Volleybal Verbond, de organisatie die zich bezighoudt met het volleybal in België, opgericht in 1945.

BWF

BWF Belgische Waterski Federatie, de organisatie die zich bezighoudt met het waterskiën in België, opgericht in 1947.

caboclo

caboclo Braziliaanse term voor de etnische groep ontstaan uit vermenging van de oorspronkelijke Braziliaanse Indianen met blanken.

cacao

cacao Genotmiddel bereid uit de zaden van de cacaoboom Theobroma cacao. De gedroogde zaden worden gereinigd, gebrand en ontdopt, waarna de cacaobomenfamilie

cacaobomenfamilie (Sterculiaceae, orde malveachtigen, Malvales) Tropische struiken en bomen, waaronder de cacaoboom (Theobroma cacao): inheems cacique

cacique Latijns-Amerikaanse term voor stamhoofd. Ten tijde van de Spaanse overheersing functioneerde de cacique als plaatselijk leider over de Indiaanse Caddo

Caddo Indianenstam in Oklahoma (VS). Vroeger waren het voornamelijk in Louisiana levende landbouwers met onder andere maïs en tabak als producten. cadeaustelsel

cadeaustelsel Vorm van sales promotion (verkoopbevordering): bij aankoop van een artikel (of dienst) waarvan de verkoop bevorderd moet worden, café

café Openbaar lokaal waar men koffie, thee en alcoholische dranken kan nuttigen. Wordt er daarnaast voor de bezoekers gezongen en voorgedragen, cafésporten

cafésporten In cafés beoefende sportieve vormen van vermaak. Behalve verschillende kaart- en dobbelspelen vallen hieronder vaardigheidsspelen als cafuzo

cafuzo Braziliaanse term voor de etnische groep ontstaan uit vermenging van oorspronkelijke Braziliaanse Indianen met negers.

Caingang

Caingang Gedeeltelijk in reservaten levende Indianenstam in het grensgebied van Brazilië en Paraguay. Zij leven voornamelijk van jacht en landbouw Cairnes, John Elliott

Cairnes, John Elliott (1823-1875) Iers econoom, hoogleraar in Galway en Londen. In zijn eerste werk 'The character and logical method of political Cairns-groep

Cairns-groep Organisatie bestaande uit veertien landen die zich in 1986 aaneensloten om het landbouwsubsidiebeleid van de Verenigde Staten en de Cakchiquel

Cakchiquel Maya-Indianen op de hoogvlakte in het westen van Guatemala. In de jaren vijftig bedroeg hun aantal naar schatting 170.000. Het zijn voornamelijk Caldenhove, Bertus Joannes

Caldenhove, Bertus Joannes (geboren Amsterdam 19 januari 1914) Nederlands voetballer, kwam als verdediger 25 maal uit voor het Nederlands calèche

calèche Open staatsierijtuig op vier wielen voor twee of vier passagiers. De banken staan tegenover elkaar. Over de achterste kan een leren kap worden Calfvel

Calfvel Een door de hertog van Bourgondië, Jan zonder Vrees, op 25 april 1407 aan de Brugse kooplui opgelegde ordonnantie, waarin bepaald werd Calley-proces

Calley-proces De Amerikaanse luitenant William L. Calley werd op 5 april 1971 veroordeeld tot 20 jaar dwangarbeid wegens moord op 22 burgers Calvados

Calvados Departement in Noordwest-Frankrijk, Normandië; 5548 km2, 589.600 inw. Hoofdstad: Caen. Landbouw en veeteelt, in de kuststrook visserij

camee

camee Siervoorwerp, vervaardigd uit edelstenen, halfedelstenen (onyx of sardonyx) of schelpen (de helmslak of de roze vleugelslak), bestaande uit camera

camera 1. Optisch instrument waarin een reëel beeld geprojecteerd wordt. Gewoonlijk wordt het beeld in de camera geregistreerd (fotocamera, film

camera, automatische systeem

camera, automatische systeem Meestal eenogige spiegelreflexcamera, voorzien van automatische belichtingsprogramma's en automatische afstandmeting, camera, boxcamera,

camera, loopbodemcamera,

camera, miniatuurcamera,

camera, technische Fotocamera waarbij lens en film naar keuze ten opzichte van elkaar kunnen worden ingesteld. De lens is verwisselbaar. Steeds camera, tweeoogspiegelreflexcamera,

camera, wegwerp Zeer eenvoudige kunststof kleinbeeldcamera, die na gebruik met de belichte filmp erin wordt ingeleverd. Meestal zonder belichtingsregeling; Campanella, Tommaso

Campanella, Tommaso (Gian Domenico C.; 1568-1639) Italiaans filosoof; dominicaner monnik. Werd in 1599 wegens ketterij tot gevangenschap Campbell, Donald Malcolm

Campbell, Donald Malcolm (Horley 23 maart 1921-Coniston Water 4 januari 1967) Brits zakenman en coureur, vestigde met de 'Blue Bird II' in 1955 Campbell, Malcolm

Campbell, Malcolm (Chislehurst 11 maart 1885-Reigate 31 december 1948) Brits zakenman en coureur (vader van Donald Campbell). Bezeten van

Campe, Joachim Heinrich

Campe, Joachim Heinrich (1746-1818) Duits pedagoog, taalonderzoeker en schrijver van kinderboeken. Sterk beïnvloed door de Franse filosoof Jeancamping

camping Terrein dat is ingericht om erop te kamperen. Tot de voorzieningen behoren toiletten, wasgelegenheid en afvalcontainers; voorts een winkel, campus

campus Oorspronkelijk uit de VS stammende benaming voor een universiteits- of hogeschoolterrein, waar de gebouwen voor wetenschappelijk onderwijs, Canadese kano

Canadese kano Een lange, slanke kano die aan de bovenzijde open is en hoog op het water ligt. De vaarders van een Canadese kano knielen in de canon (recht)

canon (recht) Bedrag dat degene die een onroerend goed in erfpacht heeft, periodiek (meestal jaarlijks) aan de eigenaar van dat goed moet betalen. Cantillon, Richard

Cantillon, Richard (1680-1734) Parijse econoom en bankier van Ierse afkomst. Cantillon schreef: 'Essai sur la nature du commerce en général' (1755), canvas

canvas Sterk, wijdmazig weefsel van vlas, katoen, hennep of synthetische garens. Gebruikt voor zeildoek, grondweefsel voor tapijten, schilderslinnen Caorsins

Caorsins (Cahorsins) Kooplieden in Engeland, Frankrijk, Italië en de Nederlanden uit de 13e eeuw, die woekerhandel bedreven. De naam is sindsdi

caoutchoucartikel

caoutchoucartikel (caoutchouc = rubber; kapstokartikel) Een wettelijke bepaling, die zo elastisch is geformuleerd dat men er alle kanten mee uit kan. Capablanca y Graupera, José Raoul

Capablanca y Graupera, José Raoul (1888-1942) Cubaans schaakmeester, wereldkampioen van 1921-27. Als vrijwel onbekend schaker won Capablanca capaciteitsplanning

capaciteitsplanning Bepaling van de economische capaciteit (de prestaties die de productiemiddelen gedurende een bepaalde tijd kunnen leveren) Cape Coloured

Cape Coloured (Kaapse kleurlingen) Benaming voor bewoners in de Kaapprovincie, met name Kaapstad, die afstammen van slaven afkomstig uit de capitularia

capitularia (Lat: capitulum = kapittel, hoofdstuk) In het Latijn gestelde bestuurlijke en wetgevende verordeningen van de Frankische koningen, zo genoemd capitulatie

capitulatie Soort verdrag uit de 14e eeuw waarin kerkelijke en wereldlijke vorsten (pausen, bisschoppen en koningen) beloften deden aan kiezers in Caracas Compagnie

Caracas Compagnie (Guipúzcoa Compagnie) Verkreeg in 1728 van de Spaanse koning het monopolie op de handel tussen Spanje en (de Spaanse carbonpapier

carbonpapier Dun papier voorzien van een mengsel van kleurstof (vroeger roet) en hars, was of olie. Deze laag geeft onder druk een afbeelding op carcer

carcer (Latijn: gevangenis) De oudste gevangenis in Rome was de Carcer Mamertinus op het Forum Romanum, op de plek waar later een kerkje gewijd career

career Oorspronkelijk uit de beroepssociologie afkomstige sociologische term voor het patroon van de opeenvolgende rollen die mensen tijdens hun Carey, Henry Charles

Carey, Henry Charles (1793-1879) Amerikaanse econoom. In 'Essay on the rate of wages' (1835) kritiseerde hij de 'rent'-theorie van David Ricardo cargadoor

cargadoor Scheepsmakelaar, persoon (of onderneming) die bemiddelt bij o.a. laden en lossen, in ontvangst nemen en afleveren van goederen, innen cargocult

cargocult Geloof in Melanesië, gekenmerkt door de verwachting dat de voorouders per schip of 'grote vogel' (vliegtuig) zullen terugkeren en voor hun Cariben

Cariben Indianenvolk uit de Antillen en het noorden van Zuid-Amerika; worden onderscheiden op grond van taalkundige verwantschap. Oorspronkelijk CARICOM

CARICOM Afkorting van Caribbean Community and Common Market (Caribische Gemeenschap en Gemeenschappelijke Markt), opgericht in 1973, carnaval

carnaval Feest dat in rooms-katholieke landen en streken wordt gevierd op de drie dagen (zon-, maan- en dinsdag) voorafgaande aan de 40-daagse vasten Carnegie, Andrew

Carnegie, Andrew (1835-1919) Amerikaans grootindustrieel en filantroop van Schotse afkomst. Emigreerde in 1848 en bouwde een groot vermogen Caroen, Fernanda

Caroen, Fernanda (geboren Oostende 27 mei 1920) Belgisch zwemster, gespecialiseerd in de vrije slag. C., die talloze malen Belgisch kampioene Carolina

Carolina Vroegere Britse kolonie in Noord-Amerika, in 1729 gesplitst in North en South Carolina.

Carolusgulden

Carolusgulden (Karolusgulden, keizersgulden) In 1520 door keizer Karel V ingevoerde gouden munt ter waarde van 20 stuivers. Na 1543 kwamen Caron, François

Caron, François (1600-1673) Nederlands ambtenaar in dienst van de VOC. Begonnen als koksmaat werd hij al spoedig (1629) opperhoofd van de Carpentier, Georges

Carpentier, Georges (Liévin 12 januari 1894-Parijs 27 oktober 1975) Frans bokser, was wereldkampioen halfzwaargewicht van 1920 tot 1922. Hij

carpooling

carpooling Systeem dat berust op het beurtelings met elkaar meerijden in het woon-werkverkeer. Als meer mensen van één auto gebruik maken, bespaart Carroll, John Bissell

Carroll, John Bissell (geb. 1916) Amerikaans psycholoog en onderwijskundige, vooral werkzaam op het gebied van de taalpsychologie en het (vree

Carr-Saunders, Alexander Morris

Carr-Saunders, Alexander Morris (1886-1966) Engels socioloog en demograaf, ook zeer actief als bestuurder van de universiteit van Londen, van Carson, Edward Henry

Carson, Edward Henry (1854-1935) Politicus en jurist, leider van het protestantse verzet tegen 'home rule' van Ierland. In 1892 werd hij Unionistisch Carson, Rachel Louise

Carson, Rachel Louise (1907-1964) Amerikaans biologe en publiciste, docente aan de Johns Hopkins University en de universiteit van Maryland. Carver, Thomas Nixon

Carver, Thomas Nixon (1865-1961) Amerikaans econoom, hoogleraar aan de Harvard University (1900-1930). Carver behoorde tot de neoklassiek

case study

case study Vorm van sociaal-wetenschappelijk onderzoek waarbij op relatief diepgravende wijze één specifieke sociale eenheid (of maatschappelijk casework

casework Van oorsprong Amerikaanse vorm van maatschappelijk werk, ontstaan begin 20e eeuw, waarbij de persoonlijke benadering van de cliënt cash crops

cash & carry Verkoopsysteem gekenmerkt door de verkoop van goederen in veelal grote ruimtes, waarbij gebruik wordt gemaakt van het zelfbedieningssysteem. casinospelen

cash crops Op grote schaal verbouwde handelsgewassen, zoals koffie, cacao, katoen, rubber en jute, met name in de ontwikkelingslanden, die op deze cash flow

cash flow Niet geheel vastomlijnd begrip uit de bedrijfseconomie, daar het in een bedrijf in diverse verbanden gebruikt wordt. Cash flow (kasstroom) cash & carry

casinospelen In een casino te spelen kans- en gokspelen, zoals black jack en roulette.

Caslavska, Vera

Caslavska, Vera (geboren Praag 3 mei 1942) Tsjechisch turnster, was aanvankelijk een veelbelovend schaatsster. Op vijftienjarige leeftijd werd zij cassatie

cassatie in het belang der wet Beroep in cassatie tegen uitspraken van lagere rechters door de procureur-generaal bij de Hoge Raad. Hij doet dit ambtsh

cassatie Vernietiging van vonnissen e.d. van lagere rechters door de Hoge Raad. Cassatie is mogelijk wanneer geen hoger beroep of verzet (meer) openstaat. cassatie in het belang der wet

cassave

cassave (manihot, Manihot esculenta, wolfsmelkfamilie, Euphorbiaceae) Belangrijkste, waterrijk zetmeelgewas van de tropen. Houtige plant met handvorm

Cassel, Karl Gustav

Cassel, Karl Gustav (1866-1945) Zweeds econoom, van 1904-1933 hoogleraar te Stockholm. Cassel maakte internationaal naam als monetair expert

cassette- Camera ingericht voor opnamen op film in een cassette waarin zowel de nog onbelichte als de reeds belichte film een plaats vindt camera, eenoogspiegelreflexcamera,

cassiaolie

cassiaolie Olie verkregen uit de bladeren en twijgen van de Cinnamon caccia. Dun vloeibaar, bruingeel, naar kaneel ruikend en met aromatische smaak. Cassiers, Jef

Cassiers, Jef (1929-1987) Vlaams acteur, tv-regisseur en filmproducer. Met zijn zin voor het komische ontwikkelde Jef Cassiers samen met zijn vroeg cassone

cassone (It.: kist) Belangrijk meubel tijdens de Renaissance. Diende om er kleding in te bewaren, tevens als zitmeubel. Gewoonlijk vervaardigd uit Castiliaans stelsel

Castiliaans stelsel Systeem van troonsopvolging volgens welke zowel mannelijke als vrouwelijke nakomelingen (de oudste) voor opvolging in aanmerking castorolie

castorolie (ricinusolie) Olie bereid uit de zaden van de castor (wonderboom). Door de zaadkernen koud te persen verkrijgt men wonderolie, die als castratieangst

castratieangst Begrip uit de psychoanalytische theorie waarmee de houding van jongens ten opzichte van het andere geslacht moet worden verklaard, castratiecomplex

castratiecomplex Het geheel van gevoelens dat samenhangt met castratieangst.

casuïstiek

casuïstiek Casuïstiek is een begrip dat een rol speelt in de moraaltheologie, de ethiek en de rechtspraak. Met behulp van een voorbeeld of door het stellen catalepsie

catalepsie Een houdingsperseveratie. Het lichaam wordt lange tijd in dezelfde stand gehouden. Dit komt voor bij schizofrenie.

catamaran

catamaran Een boottype waarvan de romp bestaat uit twee drijvers, waartussen zich een platform bevindt. Van oudsher in gebruik voor de kust van catathymie

catathymie Denkvorm waarbij het bewuste denken beheerst en omgevormd wordt door (onbewuste) gevoelens en strevingen, bijvoorbeeld het leggen catecholaminenhypothese

catecholaminenhypothese De veronderstelling dat psychosen veroorzaakt worden door een verstoring van de catecholaminenhuishouding in de hersenen

categorale bonden

categorale bonden Vakbonden, die niet aangesloten zijn bij een van de vakcentrales. In het verleden werden deze organisaties niet erkend; ze werden categorieclustering

categorieclustering Het samenbrengen van representaties in het geheugen in bij elkaar horende groepjes (categoriseren). Zo kan de herinnering aan categoriseren

categoriseren Het onderbrengen in groepen van voorwerpen, ideeën en andere zaken die op de een of andere manier bij elkaar horen. Dit is waarschijnlijk catharsis (psychol.)

catharsis (psychol.) Ook abreactie. Een emotionele ontlading die het gevolg is van een plotseling inzicht in de oorzaken van de eigen psychische symptomen. catharsistheorie

catharsistheorie Psychoanalytische theorie betreffende het ontladen en afreageren van driftenergie door het in de fantasie bevredigen van bepaalde

cathartische methode

cathartische methode Een vorm van psychotherapie, waarbij getracht wordt onbewuste conflicten en complexen bewust te maken. Het inzicht in de

cathedra

cathedra Zetel van een bisschop, in vroeg-christelijke kerken tegen absismuur. De eigen kerk waarin de zetel een permanente plaats heeft, heet kathedraal.

Cattell 16 Personality Factors

Cattell 16 Personality Factors (16 PF) Deze test meet zestien persoonlijkheidsfactoren. Cattell construeerde hem op grond van een aantal persoonlijkhei

Cattell, Raymond Bernard

Cattell, Raymond Bernard (geb. 1905) Brits-Amerikaans psycholoog, sinds 1941 werkzaam in de VS. Doceerde aan Harvard University en de universitei

causaliteitsleer

causaliteitsleer (causa = oorzaak) Theorie over het verband tussen oorzaak en gevolg. Deze is in het recht van bijzonder belang. In het strafrecht gaat Cauwelaert, Frans van

Cauwelaert, Frans van (1880-1961) Belgisch rooms-katholiek politicus, broer van August van Cauwelaert. Parlementslid voor Antwerpen (1910-1961

Cauwelaert, Karel Emiel Antoon van

Cauwelaert, Karel Emiel Antoon van (1905-1987) Vlaams journalist en politicus. Cauwelaert studeerde rechten te Leuven en was tot 1945 ambtenaar cavalcade

cavalcade Afgeleid van caballus, Latijn voor paard; een cavalcade is een feestelijke optocht te paard, bijv. bij bepaalde ceremonieën, bij carnaval e.Cayapa

Cayapa Indianenstam in het tropisch regenwoud van West-Ecuador. Hun aantal is onbekend. Schattingen lopen uiteen van enkele tientallen tot 3000. Cayatte, André

Cayatte, André (1909-1989) Frans filmregisseur. Cayatte was van huis uit advocaat en journalist. Hij werd regisseur en scenarioschrijver om via het Cayuga

Cayuga Indianenstam in Canada en de VS waarvan een deel in Canada de traditionele eenheid heeft behouden. Vroeger waren het landbouwers en Cazin-edities

Cazin-edities Typografisch zeer verzorgde boekjes van de Franse uitgever Hubert-Martin Cazin (1724-1795), die tussen 1773 en 1786 verschenen.

CCIO

CCIO Concours Complet International Officiel, de officiële aankondiging van de belangrijkste military-wedstrijden, zoals Europese of wereldkampioenschappen CCITT

CCITT Comité Consultatif International Télégraphique et Téléphonique, instelling die zich bezighoudt met de vaststelling van normen en standaards ceel

ceel (cedul) Bewijsstuk dat bepaalde goederen in een veem (pakhuis) liggen opgeslagen. Een ceel is een waardepapier; het kan gemakkelijk overgedragen Celex

Cele, Johannes (ca. 1350-1417) Nederlands onderwijshervormer. Was van 1377 tot zijn dood rector van de Latijnse school te Zwolle, waar hij een celstof

Celex Geautomatiseerd EG-documentatienetwerk voor het Gemeenschapsrecht. Alle Gemeenschapsinstellingen en de Europese Rekenkamer en het Cele, Johannes

celstof Massa bestaande uit losse, fijne en zuivere cellulosevezels. Gebruikt voor adsorberend papier, watten e.d.

Celtic FC

Celtic FC Schotse voetbalclub, opgericht in 1888 te Glasgow als Celtic Football and Athletic Club door Ierse rooms-katholieken. Stadion: Celtic Park census

census (Ned: cijns) Oorspronkelijk een bepaalde grondrente die men aan een feodale heer verschuldigd was. Later de mate van welstand vereist voor censuskiesrecht

censuskiesrecht Kiesstelsel waarbij alleen welgestelden - degenen die belasting (= cijns) betalen - mogen stemmen. In Nederland heeft dit stelsel gegolden censuur (jur.)

censuur (jur.) Controle door wereldlijke of kerkelijke overheid op publicatie en verspreiding van gedachten en gevoelens in brieven, kranten, boeken, censuur (psychol.)

censuur (psychol.) In de psychoanalyse wordt hiermee aangeduid dat niet alle wensen tot het bewustzijn doordringen dankzij het actieve ingrijpen centiel

centiel Een statistische eenheid die een honderdste deel van een verzameling scores representeert. Wanneer een proefpersoon bij een psychologische centraal akkoord

centraal akkoord (Nederland) Overeenkomst van de centrale organisaties van werkgevers en vakbeweging over de ontwikkeling de arbeidsvoorwaarden Centraal Economisch Plan

Centraal Economisch Plan (CEP) Uitvoerige jaarlijkse studie van het Centraal Planbureau over de economische ontwikkeling van ons land en de centraal geleide economie

centraal geleide economie (ook: commando-economie, planeconomie) Economisch stelsel waarin de belangrijkste beslissingen aangaande de omvang Centraal Instituut voor Toetsontwikkeling

Centraal Instituut voor Toetsontwikkeling (CITO) In Arnhem gevestigd instituut met als voornaamste taak de ontwikkeling en verwerking van (m

Centraal Planbureau

Centraal Planbureau (CPB) Wetenschappelijk adviesorgaan van de Nederlandse overheid (opgericht 1945), ressorterend onder het ministerie van

centraal wonen

centraal wonen Een in 1969 opgerichte landelijke vereniging, die onder het motto 'samen doen wat samen kan' zich ten doel stelt wooncomplexen Centrale Economische Commissie

Centrale Economische Commissie Ambtelijk adviesorgaan van de regering, waarvan topambtenaren van de ministeries van Algemene Zaken, Economische centrale goederen en diensten

centrale goederen en diensten Goederen en diensten die geleverd worden op een beperkt aantal centrale plaatsen. Er wordt onderscheid gemaakt centrale plaatsen

centrale plaatsen Nederzettingen waar centrale goederen en diensten worden geleverd. Elke centrale plaats heeft een verzorgingsgebied: het gebied Centrale Raad voor het Bedrijfsleven

Centrale Raad voor het Bedrijfsleven (CRB) Publiekrechtelijk lichaam in België, waarin zijn vertegenwoordigd de werkgeversorganisaties, de werknemersorganisa

Centrale Recherche Informatiedienst

Centrale Recherche Informatiedienst (CRI) Landelijk coördinatie- en servicecentrum ten behoeve van politie en justitie bij de bestrijding van criminaliteit.

centrale tendentie

centrale tendentie Ook centrum. De richting waarin de resultaten van een steekproef wijzen. Het gaat er daarbij om in welke categorie de meeste waarnemingen centrale-plaatsentheorie

centrale-plaatsentheorie Theorie die een beschrijving en verklaring geeft van de spreiding van nederzettingen van verschillende grootte. Er blijkt centralisatie

centralisatie Stelsel waarbij bestuurd wordt door of vanuit één gezagscentrum. In de staatsinrichting spreekt men van centralisatie wanneer de overheidstaken Centre Européen de la Recherche Nucléaire

Centre Européen de la Recherche Nucléaire (CERN) In 1952 opgerichte Europese organisatie voor zuiver wetenschappelijk onderzoek op het gebied centrum voor werkende jongeren

centrum voor werkende jongeren Belgische instantie op algemene grondslag, opgericht door vakbonden en organisaties voor werkende jongeren. Centrumdemocraten

Centrumdemocraten (CD) Nederlandse politieke partij. De Centrumdemocraten (1984) waren een afsplitsing van de uit 1980 daterende extreem-r

Centrumpartij

Centrumpartij Nederlandse politieke partij met ultrarechtse en racistische doelstellingen, opgericht in 1980. De Centrumpartij behaalde in 1982 één cephalusindex

cephalusindex (schedelindex) In de fysische antropologie voor de classificatie van schedeltypen gebruikte maat, die verkregen wordt door de breedte Cerar, Miroslav

Cerar, Miroslav (geboren 1939) Joegoslavisch turner, specialist op het onderdeel paard-voltige. Behaalde wereldtitels in 1962, 1966 en 1970, en olympisch ceremoniële ruil

ceremoniële ruil Wederzijds schenken van goederen of bewijzen van diensten, waarbij het niet in de eerste plaats gaat om een zakelijke transactie, maar certificaat

certificaat Schriftelijke verklaring, afgegeven door een gezaghebbende instantie. In de scheepvaart zijn verschillende certificaten vereist zoals die van cessie

cessie Overdracht van een vordering op naam. Deze moet plaatsvinden bij akte. De cedent (degene die zijn vordering overdraagt) of de cessionaris ceteris paribus

ceteris paribus (Lat.: onder overigens gelijkblijvende omstandigheden) Wetenschappelijke clausule met betrekking tot een bepaalde oorzakelijke relatie, Ceulemans, Jan

Ceulemans, Jan (geb. 1957) Belgisch voetballer, speelde als aanvaller maar liefst 96 maal voor het Belgisch elftal, bijgenaamd de Rode Duivels. Ceulemans Ceulemans, Raymond

Ceulemans, Raymond (geboren Lier 12 juli 1937) Belgisch biljarter, uitblinker in alle spelsoorten. Nam in 1949 voor het eerst deel aan een Belgisch Ceuppens, Jos

Ceuppens, Jos (1913-1986) Oprichter van het persbureau DIA te Kinshasa. Jos Ceuppens ging in 1939 als scheutist (een lid van de Congregatie van CFA-frank

CFA-frank Frank van de Communauté financière africaine. Gemeenschappelijke munt van Benin, Burkina Faso, Centraal-Afrikaanse Republiek, Congo-CF-stukken

CF-stukken Waardepapieren, uitgegeven door het Centrum voor Fondsenadministratie (CF). Banken laten de administratie van het dividend en de intrest Chaga

Chaga (Chagga, Dschagga, Wadschagga) Stam in het noordoosten van Tanzania (aan de voet van de Kilimanjaro). Het zijn voornamelijk landbouwers, chaining

chaining Engelse onderwijskundige benaming voor een vorm van geprogrammeerde instructie, waarbij een aantal stimuli (vragen) en responsen (antwoorden) chaise longue

chaise longue Rustbank of ligstoel met een rugleuning aan een der korte zijden. Ontstaan aan het einde van de 17e eeuw.

Cham

Cham (Tsjam) Volk in Centraal-Vietnam en Cambodja. Afstammelingen van het oude Champa-rijk in Vietnam. De huidige Cham bedrijven landbouw, Chamberlain, Houston Stewart

Chamberlain, Houston Stewart (1855-1927) Brits-Duits schrijver, schoonzoon van Richard Wagner. Ontwikkelde in 'Die Grundlagen des 19. Jahrhunderts' Chambers, Robert

Chambers, Robert (1802-1871) Schots uitgever, bioloog en geoloog. Hij heeft vele artikelen geschreven over de geschiedenis, de literatuur en de geologie Chambertin

Chambertin Een van de beste rode bourgognewijnen, een grand cru van de Côte de Nuits, afkomstig van een ca. 13 ha grote wijngaard tussen Morey-chambreren

chambreren Op de juiste (kamer)temperatuur laten komen van rode wijn (16-19°C), om zo de aromatische bestanddelen te laten vervluchtigen. Meestal chambres de réunion

chambres de réunion (Fr: kamers van hereniging) Colleges van juristen, door Lodewijk XIV in 1680 in enige Franse grensplaatsen ingesteld. Deze champagne

champagne Mousserende wijn uit de Franse landstreek Champagne en tevens de naam van het productieproces dat wijn moet ondergaan om de naam champignons

champignons (geslacht Agaricus, vroeger Psalliota, orde plaatjeszwammen, Agaricales) Eetbare paddestoelen met witte tot roze plaatjes, zwarte sporen, Champions League

Champions League Een competitie tussen de Europese landskampioenen voetbal. Aanvankelijk werd de Champions League gespeeld door de laatst

Champions Trophy

Champions Trophy De inzet van het hockeytoernooi tussen de zes beste landen ter wereld, voor mannen voor het eerst gehouden in 1979, voor vrouwen chancellor

chancellor (Eng.: kanselier) Titel van enkele hoge Britse staatsdienaren: Chancellor of the Exchequer = minister van Financin; Lord Chancellor = voorzitter chantage

chantage Begrip, afkomstig uit de Franse onderwereld. 'Faire chanter quelqu'un' betekent 'iemand een liedje laten zingen', d.w.z. iemand over de brug Chapman, Graham

Chapman, Graham (1941-1989) Brits acteur en schrijver. Chapman was één van de oprichters van het beroemde Monty Python, dat tussen 1969 en charisma

charisma (Grieks: genadegave) In het Nieuwe Testament buitengewone en bovennatuurlijke gaven, zoals het spreken in vreemde tongen, wonderbare charismatisch leiderschap

charismatisch leiderschap (Gr.: charisma = gave, genade) Leiderschap gegrondvest op bijzondere persoonlijke eigenschappen, die blindelings vertrou

Charivari

Charivari (Frans: ketelmuziek) Beroemd politiek-satirisch tijdschrift, opgericht in Parijs in 1832. Daumier tekende hiervoor zijn meesterlijke karikaturen Charlemagne-gebouw

Charlemagne-gebouw Gebouw in Brussel, waar de Raad van Ministers, het besluitvormende orgaan van de Europese Unie, zijn zetel heeft.

Charruas

Charruas Zuid-Amerikaanse Indianen die de pampas van het huidige Uruguay bevolkten. Zij waren voedselverzamelaars en jagers; leefden in kleine chartaal geld

chartaal geld Geld in de vorm van bankbiljetten en muntgeld, dus stoffelijk, in tegenstelling tot giraal geld.

Charte Constitutionelle

Charte Constitutionelle Grondwet uitgevaardigd in 1814 door Lodewijk XVIII van Frankrijk. Deze charte betekende een terugkeer naar het Ancien château

château (Fr.: kasteel) In Frankrijk aanduiding van een landgoed dat een eigen wijn produceert; vooral in de Bordeauxstreek, maar nu ook steeds meer chateaubriand

chateaubriand Grote biefstuk (minimaal 400 g) van de haas, gecreëerd door Montmireil, kok van de Franse schrijver en staatsman François René vicomte Châteauneuf-du-Pape

Châteauneuf-du-Pape Dorpje in Zuid-Frankrijk in het Rhônedal, centrum van een wijnbouwgebied (ca. 3000 ha) dat de gelijknamige dieprode wijn

Chaucen

Chaucen (Chauken) Germaanse stam tussen Eems en Elbe. De C. sloten zich niet aan bij de opstand der Cherusken tegen de Romeinse overheersing. checks and balances

checks and balances (Eng: controles en evenwichten) Verdeling van macht over verschillende organen, die elkaar kunnen controleren en in evenwicht Cheddar

Cheddar Dorp in het Engelse graafschap Somerset; ca. 5000 inw.. Vooral bekend van de Cheddar Gorge (kloof) en de gelijknamige kaas: een harde, chef d'équipe

chef d'équipe De leider van een sportploeg tijdens een (meerdaags) toernooi.

chemisch toilet

chemisch toilet Toilet waarin de afvalstoffen door chemische middelen (vaak kaliumpermanganaat met natronloog) worden afgebroken. Wordt toeg

chemokar

chemokar Auto voor het inzamelen en transporteren van klein chemisch afval. In gebruik bij grote gemeenten

cheque

cheque Overdraagbare betalingsopdracht aan een bank. Een cheque moet bevatten: het woord 'cheque', de naam van de bank die moet betalen (betrokkene), Cherokee

Cherokee Noord-Amerikaans Indianenvolk, dat oorspronkelijk in Tennessee en Noord- en Zuid-Carolina woonde, verspreid in kleine nederzettingen cherry brandy

cherry brandy Zeer zoete kersenlikeur, bereid uit alcohol en kersen, die samen gisten met de pitten, die een wat bittere smaak aan de drank geven. Vooral cherry flip

cherry flip Een sprong waarbij men achterwaarts buitenwaarts inzet en na de sprong achterwaarts buitenwaarts landt. Het verschil met de rittberger is Chewa

Chewa Stam in Malawi, Zambia en Zimbabwe. Voornaamste bestaansmiddelen zijn landbouw (maïs), jacht en visserij. De Chewa spreken een Bantoetaal Cheyenne

Cheyenne Noord-Amerikaanse Prairie-Indianen, oorspronkelijk woonachtig in Minnesota, waar ze leefden van landbouw en jacht. Later ontstond een Chicester, Francis

Chicester, Francis (1901-1972) Engels uitgever en schrijver, kreeg bekendheid door in 1966/67 op de Gipsy Moth IV in 226 dagen om de wereld te Chickasaw

Chickasaw Verspreid onder de blanken wonende Indianenstam in Oklahoma (VS). Vroeger waren het semi-nomadische landbouwers, die in Noord-chief

chief Cultureel-antropologische term voor iemand die in een niet-westerse sociale groep de meest vooraanstaande plaats inneemt. Echter niet altijd politiek Chief Justice

Chief Justice (opperrechter) President van een rechtbank in de Angelsaksische landen. De Chief Justice van de Supreme Court of the United States, chiefdom

chiefdom Cultureel-antropologische term voor een samenleving met een redistributief economisch systeem, waarin een centrale bestuursinstantie bestaat chiffonnier

chiffonnier Franse ladekast met vijf of zes laden, 1,50 tot 1,75 m hoog. Kwam midden 18e eeuw als luxemeubel in zwang. De chiffonnière is een smalle Childe, Vere Gordon

child-centered school Engelse benaming voor een o.a. op de ideeën van Rousseau gebaseerde onderwijsvorm waarin de belangstelling en de behoeft

Childe, Vere Gordon (1892-1957) Zeer invloedrijk Brits prehistoricus en antropoloog. Childe bedreef archeologie vanuit een sociaal-wetenschappelijke child-centered school

Chimbu

Chimbu Papoeavolk in het hoogland van Nieuw-Guinea (Chimbu-district). Het zijn voornamelijk landbouwers, die zoete aardappels verbouwen. Een Chinatown

Chinatown Aanduiding voor wijken in grote Amerikaanse steden met een hoge concentratie van etnische Chinezen, die het stadsbeeld ter plaatse bepalen; Chinook

Chinook Indianenstam die in het noordwesten van de VS rond de rivier de Columbia leefde. Ze hadden veel handelscontacten met omliggende volken; chintz

chintz Sterk glanzend weefsel van effen of bedrukte katoen. De glans wordt verkregen door kalanderen. Meubelstof.

CHIO

CHIO Concours Hippique International Officiel, een officieel internationaal concours, waarin verschillende disciplines, zoals een springconcours, beoefend chipolata

chipolata 1. Gepofte, gestoofde of gebakken kastanjes, uien, worteltjes en gebakken rookspek. Gebruikt als garnering bij vleesgerechten en gevogelte.

Chippewa

Chippewa Noordamerikaanse Indianenstam, die oorspronkelijk in het Merengebied bij de huidige grens tussen de VS en Canada leefde. Belangrijkste Chiro

Chiro Belgische rooms-katholieke jeugdbeweging. Ontstaan in de jaren dertig vanuit het patronaatswerk. Opgedeeld in plaatselijke groepen; de activiteiten chirologie

chirologie Het aflezen van karaktertrekken uit de vorm en lijnen van de hand. Ontstaan uit chiromantie of handwaarzeggerij: het voorspellen van de chiton

chiton Kledingstuk van linnen of katoen. Een lap stof, op de schouders bijeengehouden door fibulae. Vanaf de Homerische tijd in Griekenland gedragen chloorkoolwaterstoffen

chloorkoolwaterstoffen (gechloreerde koolwaterstoffen) Groep verbindingen die voornamelijk bestaan uit koolstof, waterstof en chloor. Chloorkoo

chloorpromazine

chloorpromazine Het eerste antipsychoticum dat in de psychiatrie werd gebruikt. Dit gebeurde in 1952 en het bracht een ware revolutie in de psychiatrie chocolade

chocolade Product op basis van cacao. Komt voor in drie vormen: pure chocolade, een mengsel van cacaopoeder, cacaoboter en suiker; melkchocol

Choctaw

Choctaw Noordamerikaanse Indianenstam, oorspronkelijk woonachtig aan rivieren in het zuiden van de huidige staat Mississippi. Kundige landbouwers, Chol

Chol Maya-Indianen in Zuidoost-Mexico. Voornamelijk landbouwers met onder andere graan en bonen als hoofdproducten. Hun cultuur en godsdienst cholerisch type

cholerisch type Eén van de vier persoonlijkheidstypen waarin de Griekse arts Hippocrates de mensheid indeelde. Deze persoon is slank, sterk en gezond Chomsky, Noam Avram

Chomsky, Noam Avram (geb. 1928) Amerikaans taalkundige, die met zijn methode van taalbeschrijving - de transformationeel-generatieve grammat

Chorti

Chorti Maya-Indianen in Oost-Guatemala, Honduras en El Salvador. Hun aantal bedroeg in 1950 (census) circa 60.000, van wie circa 25.000 nog alleen Christelijk Nationaal Vakverbond

Christelijk Nationaal Vakverbond (CNV) Nederlandse centrale organisatie van werknemers op protestants-christelijke grondslag, opgericht in 1909. christelijke god

christelijke god De door christenen vereerde god is door veel niet-westerse volken overgenomen in hun godsdiensten zonder dat zij zich werkelijk tot Christelijke Volkspartij

Christelijke Volkspartij (CVP) Belgische politieke partij, opgericht in 1945. De CVP droeg, behalve van 1954-58, steeds regeringsverantwoordelijk

Christelijk-Historische Unie

Christelijk-Historische Unie (CHU) Nederlandse politieke partij. De CHU ontstond in 1908, maar had haar wortels in de scheuring in de ARP naar christen-democratie

christen-democratie Stroming in het politiek, sociaal en economisch denken gebaseerd op de christelijk-sociale leer. De christen-democratie, opgekomen Christen-Democratisch Appèl

Christen-Democratisch Appèl (CDA) Nederlandse politieke partij. Het ontstaan van het CDA was een duidelijk gevolg van de ontzuiling en de ontkerkeli

Christiaen, Guillaume Arthur

Christiaen, Guillaume Arthur (1860-1937) Belgisch pedagoog en oprichter van het eerste beroepskeuzebureau in Europa (1912). Vanaf 1926 docent Christlich-Demokratische Union

Christlich-Demokratische Union (CDU) Christelijk-democratische partij in Duitsland, opgericht in 1945. Haar zusterpartij in Beieren is de Christlich-chromesthesie

chromesthesie Een bijzondere vorm van synesthesie: het verschijnsel dat prikkeling van een zintuigmodaliteit leidt tot een gelijktijdige waarneming chromosomale afwijking

chromosomale afwijking Afwijking van het normale aantal chromosomen in de lichaamscellen. Het Down's syndroom, ofwel mongolisme, wordt bijvoorb

chronische stemmingsstoornis

chronische stemmingsstoornis Een stemmingsstoornis die meerdere jaren aanhoudt.

chronologische leeftijd

chronologische leeftijd De werkelijke leeftijd volgens de kalender. Bij kinderen wordt deze vaak in maanden uitgedrukt. De chronologische leeftijd chroom

chroom (Cr) Element uit de groep van zware metalen. Het is een bestanddeel van onder meer gele, oranje en groene verfpigmenten.

chroomleer

chroomleer Leer gelooid in een bad met chroomzouten. Het is soepel, slijtvast en verdraagt hoge temperaturen. Voorbeelden van chroomleer zijn o.chunking

chunking Het samenvoegen van verschillende eenheden van informatie, zodat een nieuwe eenheid ontstaat. Dit maakt het bijvoorbeeld mogelijk om cicibeisme

cicibeisme Cultureel-antropologische term voor een specifieke vorm van polyandrie, waarbij een getrouwde vrouw het recht heeft om seksuele relaties cif-contract

cif-contract (cost, insurance and freight) Contract waarbij de exporteur (verkoper) de kosten van verzekering en vracht draagt en die in de verkoopprijs CIJB

CIJB Confédération Internationale du Jeu de Balle, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met het kaatsen.

CIK

CIK Commission Internationale de Karting, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met karting.

cilinderpers

cilinderpers Drukpers waarbij een cilindervormig drukelement een vlakke drukvorm raakt; bij het drukken beweegt de vorm met het vel papier heen Cino da Pistoia

Cino da Pistoia (eig. Guittoncino dei Sigisbuldi; ca. 1267-1337) Italiaans jurist en dichter. Hij was in verscheidene plaatsen hoogleraar (o.a. Bologna, CIP

CIP Commission Internationale de Parachutisme, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met het parachutespringen.

circadiaan ritme

circadiaan ritme Ritme dat optreedt met een regelmaat of periodiciteit van 21 à 28 uur, ongeveer de duur van een etmaal (circa = ongeveer, dies = d

Circassiërs

Circassiërs In Turkije gebruikelijke benaming voor bewoners van de Kaukasus. In Turkije zelf wonen vooral Abchaziërs, Adzjaren en Tsjetsjenen.

circensische spelen

circensische spelen Spelen die in het oude Rome in een circus (langwerpige renbaan) werden gehouden. Het grootste circus was het Circus Maximus. circus

circus Vorm van publieke vermakelijkheid met een spectaculair karakter. Paardendressuur en rijkunst spelen een grote rol; daarnaast is de dressuur citroen

citroen (Citrus medica, wijnruitfamilie, Rutaceae) Boom uit subtropen en gematigde streken, in de 3e eeuw v.C. door Alexander de Grote ontdekt. Lichtgekleurde citrusvruchten

citrusvruchten Eetbare vruchten van planten van het geslacht Citrus. Op grote schaal gekweekt en hooglijk gewaardeerd om de aangename smaak, het Civiele Bescherming (België)

Civiele Bescherming (België) (CB) Benaming voor de civiele verdediging en voor de organisatie die hiermee belast is. De centrale diensten van de Civil Rights-beweging

Civil Rights-beweging (Lett: burgerrechtenbeweging) Beweging in de VS die streefde naar gelijke burgerrechten voor de zwarte bevolking. Hoewel

civilisatieproces

civilisatieproces Beschavingsproces. De laatste eeuwen heeft de mens geleerd een steeds veelzijdiger beheersing en intoming van natuurlijke driften civitas

civitas Het burgerrecht in het Romeinse Rijk omvatte o.a. het recht van handel, huwelijk, stemrecht in de volksvergadering en toegang tot de ambten. claim

claim 1. Eis, vordering. 2. Voorkeursrecht van aandeelhouders bij de uitgifte van nieuwe aandelen of converteerbare obligaties. Claims zijn ter beurze clambake

clambake Amerikaanse picknick aan de kust, waarbij men bakken vis, oesters (clams), kip, aardappelen en kreeft boven op elkaar boven een houtvuur clan

clan Unilineale verwantschapsgroep waarvan de leden (soms slechts op grond van hun naam) gemeenschappelijke afstamming claimen van vermeende clan-endogamie/clan-exogamie

clan-endogamie/clan-exogamie Cultureel-antropologische termen voor een specifiek soort regels voor de keuze van een huwelijkspartner. Clan-endogamie

Clapham, John Harold

Clapham, John Harold (1873-1946) Brits economisch historicus. Eerst hoogleraar in Leeds, daarna aan het King's College in Londen (economische

Clark, James (Jim)

Clark, James (Jim) (Berwickshire 1936-Hockenheim 7 april 1968) Schots autocoureur, werd in 1963 en 1965 wereldkampioen formule-I voor Lotus

Clark, John Maurice

Clark, John Maurice (1884-1963) Amerikaans econoom, zoon van de econoom John Bates Clark, die hij in 1926 opvolgde als hoogleraar aan de Col

classificatiesysteem

classificatiesysteem Stramien dat gebruikt wordt om een groep verschijnselen aan de hand van één of meer maatstaven in deelgroepen op te splitsen. classificatorische verwantschapsterm

classificatorische verwantschapsterm Cultureel-antropologisch begrip voor een voor lineale en collaterale verwanten gelijke benaming (bijvoorbeeld claustrofobie

claustrofobie Ziekelijke angst voor kleine afgesloten ruimten, zoals kamers, bussen, enz. Evenals andere fobievormen is claustrofobie te herleiden tot Clavan, Mick

Clavan, Mick (11 maart 1929-Den Haag 11 juli 1983) Nederlands voetballer, kwam als middenvelder 27 maal uit voor het Nederlands elftal. Clavan clearing

clearing (verrekeningsverkeer) Onderlinge verrekening van vorderingen en schulden, zowel nationaal als internationaal. Gebeurt via een daartoe aangewezen Cleese, John

Cleese, John (geb. 1939) Brits filmacteur, televisiekomiek en scenarioschrijver. Cleese studeerde rechten in Cambridge. Hij deed daar zijn eerste toneelervaring Cleveringa, Rudolph Pabus

Cleveringa, Rudolph Pabus (1894-1980) Nederlands rechtsgeleerde, werd in 1926 rechter in Alkmaar en een jaar later hoogleraar te Leiden in het CLI

CLI (Calling Line Identification) Automatisch systeem waardoor het nummer van de beller op een display verschijnt bij de telefoon van degene die gebeld cliché (techn.)

cliché (techn.) Drukvorm waarop langs chemische weg een reproductie van het origineel is overgebracht. Het clichémateriaal bestaat uit koper, zink, cliëntschap

cliëntschap Cultureel-antropologische term voor een relatie tussen twee personen, waarbij de ene een maatschappelijke machtspositie inneemt (de patroon) Cliffdwellers-cultuur

Cliffdwellers-cultuur Indianenculturen in het zuidwesten van de VS (Arizona, Colorado, New Mexico en Utah), o.a. gekenmerkt door woningen in Clijsters, Lei

Clijsters, Lei (geb. 1956) Belgisch Voetballer. Kwam 40 maal uit voor het Belgisch elftal. Hij speelde resp. voor Opitter, Club Brugge, Patro Eisden

clique

clique (sociol.; ook kliek) Kleine, informele groep met een sterke eigen identiteit en zelfgenoegzaamheid. Het optreden van een clique binnen een groter clitoridectomie

clitoridectomie Besnijdenis van vrouwen. Deze besnijdenis komt in grote delen van Afrika voor, echter niet in het Noordwesten (Marokko, Algerije, clochard

clochard Dakloze zwerver, in het bijzonder in Parijs. Leeft op straat en trotseert de winterse kou door op verwarmingsroosters, in metrostations, enz. closed shop

closed shop Bedrijf waarin alleen vakbondsleden mogen werken. Wordt o.a. in Groot-Brittannië door de vakbeweging afgedwongen; in de VS verboden close-up

close-up Het van dichtbij tot zeer dichtbij opnemen van een gezicht of een voorwerp, waardoor het sterk vergroot wordt afgebeeld. In een film kan Clottens, Jozef

Clottens, Jozef (1881-1959) Vlaams propagandist, vooral actief in Brussel. Reeds voor WO I streed hij voor een vervlaamste universiteit van Gent. Clovis-cultuur

Clovis-cultuur Oude Paleo-Indiaanse cultuur op de hoogvlakte van Arizona, New Mexico en Texas in de VS, die van ca. 10.000 voor Christus dateert. Club van Rome

Club van Rome Groep Europese (oud-)politici, wetenschappers, schrijvers en industriëlen, die sinds 1968 samenwerkt en in het begin van de jaren cluster (psychol.)

cluster (psychol.) 1. Een van nature voorkomende groep. 2. Binnen de statistiek: een aantal eenheden die onderling hoge correlaties vertonen op bepaalde CMAS

CMAS Confédération Mondiale des Activités Subaquatiques, de organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met de onderwatersport.

CNN

CNN (Cable News Network) 24-uurs non-stop Amerikaans nieuwskanaal via de satelliet IntelSat VA-F11 op 27,5° West.

coalitieverbod

coalitieverbod Verbod op het vormen van belangenorganisaties door arbeiders of werkgevers. Dit verbod werd in Frankrijk ingesteld tijdens de Franse Coase, Ronald

Coase, Ronald (geb. 1910) Brits econoom, van 1964 tot 1982 hoogleraar aan de University of Chicago in de VS. Coase kreeg in 1991 de Nobelprijs coaster

coaster (kustvaarder) Vaartuig voor de kleine handelsvaart met een maximale lengte van 75 m en een waterverplaatsing kleiner dan 500 brt.

Coca-cola Donkerbruine gazeuselimonade, waarvan een van de bestanddelen het sap is van de colanoot, die cafeïne en theobromine bevat. Het recept Cochet, Henri Jean

cocaïne

cocaïne (populaire naam: snow) Alkaloïde, afkomstig van de bladeren van de cocaplant (Erythroxylum coca). Kleurloze, bitter smakende kristallen. Coca-cola

Cochet, Henri Jean (Villeurbanne 14 december 1901-Saint-Germain-en-Laye 2 april 1987) Frans tennisspeler, behoorde met René Lacoste, Jean B

cocktail

cocktail Gemengde drank bestaande uit een of meer alcoholhoudende dranken en vruchtensap, siroop, enz. Dit mengsel, vaak met ijs, wordt goed geschud cocktailpartyfenomeen

cocktailpartyfenomeen Het verschijnsel dat mensen er in slagen om in een ruimte waar verschillende gesprekken door elkaar worden gevoerd, één

Cocopa

Cocopa Kleine indianenstam behorend tot de Yuma-volken in de VS en Mexico. Vroeger waren het nomadische landbouwers op de vruchtbare oevers Cocu, Phillip

Cocu, Phillip (geb. 1970) Nederlands voetballer, speelde van 1988 tot 1990 bij AZ en van 1990 tot 1995 bij Vitesse, waarna hij overging naar PSV. code Napoléon

code (media) Voorschrift waarmee de vorm van een bericht veranderd kan worden (codering) zonder dat de betekenis verandert. Door vervolgens codeerspecificiteit

code Napoléon (Ook: code civil) Frans wetboek ontstaan in 1804 onder Napoleon. De code Napoléon is een codificatie van het burgerlijk procesrecht, code (media)

codeerspecificiteit Het verschijnsel dat het opdiepen van informatie uit het geheugen verbeterd wordt als daarbij gebruik wordt gemaakt van de categorieën coderen

coderen Het omzetten van voorvallen of gebeurtenissen in symbolen. Een serie geluiden kan bijvoorbeeld begrepen worden als een talige uitdrukking. codex

codex (Lat.) Oudste vorm van het boek, ontstaan in de 2e eeuw v.C.. Aanvankelijk bestond het uit twee wastafeltjes, de zgn. diptychon, vervolgens Codex Alimentarius

Codex Alimentarius Verzameling van onder de auspiciën van de FAO/WHO (Voedsel- en Gezondheidsorganisaties van de VN) opgestelde normen codicil

codicil Een door de erflater zelf geschreven, ondertekend en gedateerd geschrift, dat, in tegenstelling tot een testament, alleen mag dienen voor bepaa

codificatie

codificatie Het min of meer systematisch vastleggen van het bestaande recht in wetboeken. Ook het resultaat hiervan, het geheel van de aldus ontstane Codrington, Robert Henry

Codrington, Robert Henry (1830-1922) Brits zendeling en etnoloog, werkzaam onder de Melanesiërs. Noemde de bovennatuurlijke krachten waarin Coeck, Ludo

Coeck, Ludo (Derchem 25 september 1955-Wilrijk 9 oktober 1985) Belgische voetballer, kwam als aanvaller 46 maal uit voor het Belgische voetbalelftal. cognitie

cognitie De processen waardoor mensen kennis kunnen opdoen. Het betekent in feite 'weten' in de ruimst mogelijke zin van het woord. Cognitie is naast cognitief beslissingsgedrag van kinderen

cognitief beslissingsgedrag van kinderen In de opvatting van de psycholoog R. Siegler beschikken kinderen naarmate zij ouder worden over steeds cognitief beslissingsgedrag, stadia van

cognitief beslissingsgedrag, stadia van De verschillende stappen die gezet moeten worden alvorens een complex probleem opgelost kan worden. cognitief schema

cognitief schema (Eng: cognitive map) De mentale voorstelling van de voor het bereiken van een doel nodig geachte informatie. De term komt van cognitieve antropologie

cognitieve antropologie Gedurende de jaren zestig vooral in de VS opgekomen stroming in de culturele antropologie die, met gebruikmaking van een

cognitieve categorieën

cognitieve categorieën Wetenschappelijke term voor begrippen waarmee mensen hun wereld indelen. Cognitieve categorieën zijn niet gelijk in elke

cognitieve dissonantietheorie

cognitieve dissonantietheorie De in 1957 opgestelde theorie van Leon Festinger die ervan uitging dat kenniselementen met elkaar in evenwicht gebracht

cognitieve functie

cognitieve functie Term die afkomstig is uit de functieleer en staat voor het kennen of weet hebben van iets. Naast de cognitieve functies worden conatieve cognitieve kaart

cognitieve kaart Een mentale voorstelling van de manier waarop de omgeving er uit ziet. Het woord 'kaart' impliceert dat de persoon ervan gebruik cognitieve neuropsychologie

cognitieve neuropsychologie Tak van de cognitieve psychologie die zich er op richt de gevolgen van hersenbeschadigingen voor het cognitieve function

cognitieve ontwikkelingstheorieën

cognitieve ontwikkelingstheorieën Theoretische opvattingen over de manier waarop de verstandelijke vermogens van de mens tot stand komen bij cognitieve persoonlijkheidstheorieën

cognitieve persoonlijkheidstheorieën Theorieën die uitgaan van de verschillende manieren waarop mensen informatie verwerken (hun cognitieve cognitieve structuur

cognitieve structuur De manier waarop kennis van de wereld in de menselijke geest georganiseerd is. De meest invloedrijke theorie op dit gebied is cognitieve therapie

cognitieve therapie Een vorm van psychotherapie die zich erop richt automatische negatieve gedachten te doorbreken. Deze aanpak werd bijvoorbeeld cognossement

cognossement Verhandelbaar document voor goederenvervoer over zee, wordt door de vervoerder van de goederen afgegeven aan de afzender. Het cohabitation

cohabitation (lett.: het samenwonen) Term voor de periode waarin een Franse president moet samenwerken met een regering van een andere signatuur, cohort

cohort Een groep mensen die in dezelfde tijd en onder min of meer dezelfde omstandigheden leven. Voorbeelden van cohorten zijn alle eerstejaars studenten coïnstructie

coïnstructie Gezamenlijk onderwijs in schoolverband aan leerlingen (studenten) van beide geslachten. Coïnstructie wordt vaak als synoniem van coëducatie coïtus interruptus

coïtus interruptus Onderbroken geslachtsgemeenschap, waarbij de penis vóór de ejaculatie uit de vagina wordt teruggetrokken. Zeer onbetrouwbare colbertisme

Colbert, Jean-Baptiste (1619-1683) Frans staatsman, minister van Financiën onder Lodewijk XIV (1661) en later tevens van Marine (1669). Grondle

colbertisme Specifieke vorm van het mercantilisme in Frankrijk, genoemd naar zijn grote voorstander J.B. Colbert (1619-1683), minister van Lodewijk Colbert, Jean-Baptiste

Cole, George Douglas Howard (1889-1959) Engels economist en sociaal-historicus. Cole legde in zijn boeken 'The world of labour' (1913) en 'Self-collaboratie

Colebunders, Gaston

Colebunders, Gaston (1920-1988) Belgisch ambtenaar. Na zijn studie in de wiskunde aan de Rijksuniversiteit te Gent stapte Colebunders in het onderwijs. Cole, George Douglas Howard

collaboratie Samenwerking met de vijand in oorlogstijd. De term raakte in Frankrijk tijdens de Tweede Wereldoorlog in zwang en wordt sindsdien collectief

collectief bewustzijn

collectief bewustzijn Ook collectief geweten. De waarden en normen die alle leden van een samenleving gemeen hebben. In eenvoudige samenleving

collectief gedrag

collectief gedrag Ongeorganiseerd, door niemand gepland gedrag van een massa mensen naar aanleiding van een zelfde stimulus, gekenmerkt door collectief onbewuste

collectief Groep mensen die aan een gemeenschappelijk project werken. Als modieus etiket veelal zelf gekozen in de benaming vrouwencollectief, sc

collectief onbewuste Een laag van het onbewuste die alle mensen volgens Carl Gustav Jung met elkaar gemeen hebben. Zij bevat o.a. de grondslag collectief ritueel

collectief ritueel Ritueel waarbij een aantal of alle leden van een sociale groep betrokken zijn. Door sociologen en antropologen in de eerste plaats collectieve arbeidsovereenkomst

collectieve arbeidsovereenkomst (cao) Overeenkomst tussen aan de ene kant werkgever(s) of werkgeversorganisatie(s) en aan de andere kant vakbond(collectieve sector

collectieve sector De overheidssector. Deze bestaat uit de centrale overheid, de provincies, de gemeenten, publiekrechtelijke bedrijfsorganisaties, waterschappen collectieve veiligheid

collectieve veiligheid Van collectieve veiligheid is sprake als landen, mondiaal of binnen een regio, afspreken dat agressie gepleegd door een van de collectieve voorstellingen

collectieve voorstellingen Term van de Franse socioloog Émile Durkheim voor de opvattingen en symbolen die door de leden van een groep gedeeld collectieve zelfverdediging

collectieve zelfverdediging In het volkenrecht vastgelegd principe, waarbij een aantal landen, verbonden door een verdrag, zich verplicht in geval collectivisme

collectivisme Leer die het individu als ondergeschikt beschouwt aan de gemeenschap (Staat, partij, Kerk, enz.). Het collectivisme staat tegenover individualisme collectiviteit

collectiviteit Verzameling mensen die zich op grond van gemeenschappelijke normen en waarden verbonden voelen. In de sociologie onderscheiden college

college 1. Bestuurs- of regeringslichaam, bijv. het college van bestuur van een universiteit. 2. Les op een universiteit of hogeschool. 3. In Nederland Collège de France

Collège de France Franse instelling voor hoger onderwijs in buitenuniversitair verband. Telt meer dan vijftig leerstoelen, verdeeld over drie afdelingen: college op brede basis

college op brede basis College van Burgemeester en Wethouders waarin de grootste groeperingen in de gemeenteraad vertegenwoordigd zijn.

College van Beroep voor het Bedrijfsleven

College van Beroep voor het Bedrijfsleven Administratiefrechtelijk college dat oordeelt over het beroep dat particulieren of ondernemingen instellen College van Bestuur

College van Bestuur Hoogste bestuursorgaan van een universiteit (of hogeschool), ambtelijk ondersteund door het Bureau van de Universiteit en gecontroleerd College van toezicht sociale verzekeringen

College van toezicht sociale verzekeringen Zelfstandig bestuursorgaan dat de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) adviseert collegegeld

collegegeld Bedrag dat studenten en auditoren moeten betalen voor het bijwonen van colleges en practica en voor individuele onderwijsbegeleiding Collem, Simon van

Collem, Simon van (1919-1989) Nederlands filmpromotor. Van Collem was aanvankelijk werkzaam als verkoopleider van een filmmaatschappij. Al

Collin, Fernand

Collin, Fernand (1897-1990) Vlaams jurist en bankier. Collin studeerde rechten in Leuven, waar hij in 1925 strafrecht ging doceren. Hij was er een colloquium doctum

colloquium doctum (Latijn: geleerd gesprek) Soort toelatingsexamen voor universiteit of hogeschool voor mensen van minimaal 25 jaar, die daar een colofon

colofon Bericht op de laatste pagina van een boek. Bevat opgave van lettertype, oplage, papiersoort, auteur, drukker, boekbinder, ISB-nummer en jaartal.

colonaat

colonaat (Lat: colonus = boer, pachter) Vorm van arbeidsverdeling op het platteland in het Romeinse Rijk, waarbij de boeren niet vrij waren maar gebonden colportage

colportage Verkoopmethode met opdringerig of overrompelend karakter. Omvat o.m. de huis-aan-huisverkoop van goederen en diensten en de zgn. column

column (Eng.: kolom) Journalistiek genre, persoonlijke rubriek, ondertekend met ware naam of pseudoniem.De columnist vertegenwoordigt de enkeling, Comanche

Comanche Noord-Amerikaanse nomadische Indianenstam, oorspronkelijk levend in de Great Plains; jagers en verzamelaars. Zuidelijke groep omstreeks Comaneci, Nadia

Comaneci, Nadia (geboren Gheorghe Gheorghiu-Dei 1962) Roemeens turnster, maakte haar debuut in 1969 en won zes jaar later tijdens de Europese combinatiepil

combinatiepil Ter voorkoming van zwangerschap gebruikt tablet, die zowel oestrogenen als progestagene hormonen bevat. De betrouwbaarheid is b

combinatietoon

combinatietoon Ook somtoon. Een toon die ontstaat bij het tegelijk klinken van twee of meer tonen, met een frequentie die gelijk is aan de som van combine (sport)

combine (sport) Geheime afspraak tussen twee of meer deelnemers aan een wedstrijd met de bedoeling de concurrenten te benadelen door vooraf overeenstemming Combined Joint Task Forces

Combined Joint Task Forces (CJTF-concept) Tijdens de NAVO-top van januari 1994 werd het concept aanvaard dat het Europese NAVO-lidstaten Comenius, Johan Amos

Comenius, Johan Amos (eig. Jan Amos Komensky; 1592-1670) Tsjechisch theoloog en pedagoog. Was werkzaam als priester, ging in 1628 naar Comitee voor biezondere jeugdzorg (België)

Comitee voor biezondere jeugdzorg (België) Welzijnsinstelling opgericht door het Vlaams decreet van 27 juni 1985, ressorterend onder het ministerie commanditaire vennootschap

commanditaire vennootschap (cv) Ondernemingsvorm zonder rechtspersoonlijkheid, variant van de vennootschap onder firma. De commanditaire commerciële diensten

commerciële diensten Diensten die geleverd worden door bedrijven en instellingen waarbij het maken van voldoende winst om (ook op lange termi

Commissariaat voor de Media

Commissariaat voor de Media Zelfstandig bestuursorgaan op omroepgebied, ingesteld bij de Mediawet van 1987. Het beslist over toewijzing van Commissaris van de Koningin

Commissaris van de Koningin Hoofd van het provinciebestuur en tegelijk de vertegenwoordiger van de centrale overheid in de provincie. Hij is voorzit

commissaris van een nv of bv

commissaris van een nv of bv Persoon die toezicht houdt op het bestuur (de directie) van een nv of bv en dit van advies dient. In sommige aangelegenh

commissaris-bedrijfsrevisor (België)

commissaris-bedrijfsrevisor (België) De commissaris-bedrijfsrevisor controleert en certifieert in alle grote ondernemingen de getrouwheid en de volledigheid

commissaris-generaal

commissaris-generaal Bestuursambtenaar die met buitengewone volmachten naar Nederlands-Indië werd gestuurd en aldaar boven de gouverneur-Commissie tot Bescherming van de Maatschappij (België)

commissie- Stevige, dikwijls oranje gekleurde kaas met een gewicht van 3 tot 4,5 kg en een vetgehalte in de droge stof van 40% (40+ kaas).

Commissie tot Bescherming van de Maatschappij (België) Justitiële commissie met een taak op het gebied van de internering van ontoerekenbaar commissie van toezicht

commissie van toezicht Commissie in iedere strafinrichting, benoemd door de minister van Justitie, die toezicht houdt op de behandeling van de gedetineerden. commissie-generaal

commissie-generaal Commissie onder voorzitterschap van W. Schermerhorn (1894-1977), welke vanaf september 1946, uit naam van de Nederlandse

commissionair

commissionair Iemand die tegen een bepaalde vergoeding of provisie onder zijn eigen naam maar in opdracht van en voor rekening van derden handelstransacties common ceiling

common ceiling (Engels: gelijk plafond) Begrip, gebruikt wanneer in verdragen gelijke plafonds of maximale aantallen (wapensystemen, manschappen) common law

common law Term die in Engelstalige gebieden gebruikt wordt voor het Engels-Amerikaans recht ter onderscheiding van de op het Romeinse recht common sense

common sense Het aan alle mensen toebehorende en gemeenschappelijke gezonde verstand. Wordt in de filosofie van de Schotse School als het aangeboren Commons, John Rogers

Commons, John Rogers (1862-1945) Amerikaans econoom; van 1904-32 hoogleraar aan de universiteit van Wisconsin. Hield zich bezig met een commonwealth

commonwealth (Eng.: gemenebest) Term die o.a. gebruikt werd door de Engelse filosoof Thomas Hobbes (1588-1679), die hiermee een geregelde communautair

communautair Bijvoeglijk naamwoord dat aangeeft dat zaken behoren tot de eerste pijler van de Europese Unie, de Europese Gemeenschap. Hiertoe commune

commune Leefgemeenschap van mensen die zich hebben georganiseerd op basis van gemeenschappelijke idealen of doelstellingen. Het utopisch socialisme communicatie (psychol.)

communicatie (psychol.) Het uitwisselen van informatie. De mens doet dit altijd en overal. Ook het zich afzonderen van anderen en het weigeren t

communicatiekanaal

communicatiekanaal Ook informatiekanaal. Het kanaal waarlangs een bepaalde boodschap van zender naar ontvanger gaat. In het geval van een geschreven communicatiepolitiek

communicatiepolitiek Onderdeel van de communicatiewetenschap waarin wordt bestudeerd hoe de verschillende bestaande vormen van het communicat

communicatietheorieën

communicatietheorieën De opvattingen over de manieren waarop mensen met elkaar communiceren. De opvattingen kunnen op verschillende manieren communicatiewetenschap

communicatiewetenschap Wetenschap die zich bezighoudt met het communicatieproces, de overdracht van informatie. Dit kan zowel de commun

communisme

communisme Economisch stelsel of de politieke leer die hieraan ten grondslag ligt. Het communisme is gebaseerd op het ideaal van gelijkheid in een Communistisch Manifest

Communistisch Manifest Politiek pamflet in 1848 gepubliceerd door Karl Marx (1818-1883) en Friedrich Engels (1820-1895). Het Communistisch Communistische Partij van Nederland

Communistische Partij van Nederland (CPN) Nederlandse politieke partij. De CPN was een voortzetting (1935) van de Communistische Partij Holland community development

community development Vorm van maatschappelijk werk, met name in ontwikkelingslanden, dat gericht is op het terugdringen van armoede d.m.community organization

community organization Een der eerste vormen van opbouwwerk, ontstaan begin 20e eeuw in de VS. Behelst het op vrijwillige basis hechter organis

compact disc

compact disc (cd) Optisch roterende schijf, voor weergave van muziek (cd-audio), ook gebruikt voor grote hoeveelheden informatie en beeld op beeldscherm: compagnie

Compagnie des Indes Orientales (opgericht 1664) Franse tegenstrever van de English East India Company. Op het hoogtepunt van haar macht waren Compagnie van Verre

compagnie Een vereniging van kooplieden en aandeelhouders. In de 17e eeuw werden in West-Europa veel compagnieën opgericht, meestal op initiatief Compagnie des Indes Orientales

Compagnie van Verre Onderneming opgericht om het risico van de handel op Indië te spreiden. De belangrijkste was die van Amsterdam, opgerich

comparatief voordeel

comparatief voordeel In de klassieke economie door David Ricardo ontwikkeld beginsel dat de internationale handel verklaart uit de relatieve kostenverschillen comparitie van partijen

comparitie van partijen Aparte zitting tijdens een burgerlijk proces (bijv. echtscheidingsprocedure) waarbij partijen persoonlijk door de rechter worden compensatie (psychol.)

compensatie (psychol.) 1. Volgens Alfred Adler het overnemen van een functie van een gebrekkig functionerend orgaan door een ander orgaan. Vanu

compensatieneurose

compensatieneurose Neurotische reactie op een ongeval of ziekte. De neurose uit zich in het blijvend zoeken van compensatie voor de als onrecht compensatieopdrachten

compensatieopdrachten Opdrachten aan de industrie van een bepaald land, dat een grote order plaatst bij een ander land. Bijv.: Nederland plaatst compensatieprogramma's

compensatieprogramma's In onbruik geraakte term voor onderwijs- en opvoedingsprogramma's voor kinderen met bepaalde achterstanden (bijvoorbeeld

competentie (recht)

competentie (recht) Rechtsmacht, bevoegdheid van rechters en rechtscolleges. De (herhaaldelijk gewijzigde) Wet op de rechterlijke organisatie van competitie

competitie 1. Een onderlinge wedijver tussen groepen of personen om de beste prestatie te leveren. 2. Organisatieprincipe dat gebaseerd is op de onderlinge complementaire behoeften

complementaire behoeften Elkaar wederzijds aanvullende behoeften. Sociologisch begrip in 1963 geïntroduceerd door de Amerikaan Robert F. Winch complementaire vorm

complementaire vorm Antwoordvorm die gebruikt wordt bij studietoetsen en psychologische tests. Bepaalde letters, woorden, zinsdelen of cijfers completion form

completion form Antwoordvorm bij studietoetsen of psychologische testen waarbij bepaalde letters, woorden, zinsdelen of cijfers in gegeven zinnen complex

complex Samenhangend geheel van gedachten, gevoelens en wensen met een sterk emotionele (vaak onbewuste) lading. Volgens de psychoanalyse complex van de moederschoot

complex van de moederschoot (moederschootcomplex) Door zwangerschap gegroeide emotionele binding tussen moeder en kind, die in de culturele compost

compositie- Schietwapen, opgebouwd uit compositiematerialen. Vroeger gebruikte men hout, hoorn en pezen die op elkaar gelijmd werden (

compost Organische mest, ontstaan door broeiprocessen uit stads-, huis- en/of tuinafval. Bij grootschalige composteringen wordt het afval gesorteerd, comprador

comprador Negentiende-eeuwse benaming voor een Chinees die bemiddelde in de handel tussen China en het Westen. De compradors werden door compromis

compromis In het algemeen een conflictoplossing waarbij alle partijen iets toegeven. Bij arbitrage de overeenkomst waarbij particulieren, bedrijven compromisformatie

compromisformatie (Duits: Kompromissbildung) In de psychoanalyse is dit de vorm die onbewuste wensen aan kunnen nemen door de inwerking compulsieve persoonlijkheid

compulsieve persoonlijkheid Ook anankastische persoonlijkheid. Een persoonlijkheid die gedomineerd wordt door dwanghandelingen of compulsies. computationalisme

computationalisme De veronderstelling dat aan de werking van de menselijke geest mechanische 'berekeningen' ten grondslag liggen, die in de her

computercriminaliteit

computercriminaliteit Verzamelnaam voor alle illegale activiteiten van mensen die trachten zichzelf (meestal financieel) te bevoordelen of anderen computermetafoor

computermetafoor De vooral in de cognitieve psychologie gebruikte vergelijking tussen de menselijke geest en een computer. Aanvankelijk werd de computerondersteund onderwijs

computerondersteund onderwijs Onderwijsmethode waarbij de computer de docent op bepaalde punten geheel of gedeeltelijk vervangt. Vooral geschikt computerrecht

computerrecht (automatiseringsrecht, informaticarecht) Recht met betrekking tot computergebruik en automatisering. Het is een nieuwe tak van rechtswetenschap, computerschaak

computerschaak Schaken met een computer als tegenstander of als hulpmiddel bij het analyseren van partijstellingen en het oplossen van schaakproblemen. computersimulatie

computersimulatie Het imiteren van een psychologisch proces met behulp van een computer. Het gaat hierbij soms om relatief eenvoudige processen, computerspel

computerspel Programma dat de gebruiker van een computer in staat stelt op zijn machine een spel te spelen. Het kan daarbij gaan om een imitatie Comte, Isodore Auguste Marie François-Xavier

Comte, Isodore Auguste Marie François-Xavier (1798-1857) Frans filosoof, grondlegger van het 19e-eeuwse positivisme; Comte is ook bekend Conant, James Bryant

Conant, James Bryant (1893-1978) Amerikaans chemicus, pedagoog en diplomaat. Conant werd in 1929 hoogleraar in de organische chemie aan conatieve functie

conatieve functie Deze term is afkomstig uit de functieleer en staat voor het willen en handelen. Naast de conatieve functies worden affectieve functies concentratie (econ.)

concentratie (econ.) Begrip dat betrekking heeft op de samenbundeling van ondernemingen in een bedrijfstak, waardoor het totale aanbod van de concentratie (psychol.)

concentratie (psychol.) Het bewust richten van de aandacht op een aspect uit het waarnemingsveld met uitsluiting van andere aspecten. In de onde

concentratie-onderwijs

concentratie-onderwijs Onderwijsvorm waarbij meerdere vakken met elkaar verbonden worden door ze rond een thema te organiseren. Bedoeld om concentrisch onderwijs

concentrisch onderwijs Vorm van onderwijs waarbij de leerstof zo is opgebouwd dat leerlingen in elke meer uitgebreide fase van het onderricht in concept

concept De bewuste mentale voorstelling van iets. Dit kan betrekking hebben op uiteenlopende begrippen als tafel, God, seksualiteit en zelfs op het conceptformatie

conceptformatie Ook begripsvorming. De vorming van een concept in het hoofd en het kunnen gebruiken ervan. Iemand die bijvoorbeeld een inleiding concern

concern Samenvoeging van (on)gelijksoortige ondernemingen, die juridisch vaak zelfstandig blijven, maar economisch in grote mate van elkaar afhankelijk concessie

concessie 1. Overheidsvergunning, in het bijzonder de vergunning om delfstoffen te winnen. 2. Verlenen van politieke en/of economische bevoegdheden conclusie (recht)

conclusie (recht) (alg.: slotsom, besluit) Benaming voor de schriftelijke stukken die partijen tijdens een burgerlijk proces opstellen. Een conclusie van concordaat

concordaat (Quasi-)volkenrechtelijk verdrag, waarin de betrekkingen geregeld worden tussen de rooms-katholieke Kerk (Heilige Stoel) en een staat. concours hippique

concours hippique Het geheel van paardensportwedstrijden in verschillende disciplines binnen één toernooi.

concreet operationele fase

concreet operationele fase Ook concreet operationele periode of stadium. In de theorie van Jean Piaget is dit de periode tussen zeven en elf jaar. De concubinaat

concubinaat Samenwonen van niet formeel of wettelijk gehuwde partners. Rechten en plichten zijn meestal niet duidelijk vastgelegd. In westerse samenlevingen concurrente schuldeisers

concurrente schuldeisers (concurrente crediteuren) De bij een faillissement niet-bevoorrechte schuldeisers die het eventuele batig saldo van de failliete concurrentiebeding

concurrentiebeding Afspraak tussen werkgever en werknemer waarbij de laatste zich verplicht om na afloop van de dienstbetrekking geen soortgelijk conditietraining

conditietraining Trainingsvorm die vooral wordt beoefend als overbrugging van twee seizoenen. De algemene conditietraining beperkt zich tot het op conditioneren

conditioneren Een eenvoudige vorm van leren, waarbij het organisme een associatie maakt tussen een stimulus en een respons. De term wordt zowel conditioneren, interoceptief

conditioneren, interoceptief Een speciale vorm van klassiek conditioneren. Hierbij wordt de werking van de interne organen van de mens, zoals he

condominium

condominium Gemeenschappelijk bestuur van een bepaald gebied door twee of meer staten. Bijvoorbeeld het condominium over Maastricht (1284-condoom

condoom (kapotje) Voorbehoedmiddel bestaande uit een ondoordringbaar zakje van rubber of latex. Het condoom moet over de stijve penis worden conduct disorder

conduct disorder Een in de DSM IV-classificatie opgenomen psychische stoornis optredend bij kinderen en jeugdigen tot achttien jaar. Het belangrijkste confabulatie

confabulatie Volkomen verzonnen verhaal, dat verteld wordt om indruk te maken of om te verhullen dat iemand aan geheugenverlies lijdt. Jonge kinderen confederatie

confederatie Verbond van soevereine staten met een gezamenlijke politieke instantie die is belast met belangrijke diplomatieke en defensieve taken. Confédération Générale du Travail

Confédération Générale du Travail (CGT) Grootste vakcentrale van Frankrijk, opgericht in 1895; Al snel na de oprichting (na WO I) werd de vakcentrale conference (econ.)

conference (econ.) Samenwerkingsverband tussen rederijen, dat ten doel heeft op een bepaalde route desastreuze concurrentie te voorkomen. Over Conferentie over Internationale Economische Samenwerking

Conferentie over Internationale Economische Samenwerking (CIES) Ook Noord-Zuiddialoog genoemd. In het kader van de Verenigde Naties confessionele politiek

confessionele politiek Politiek gebaseerd op uitgangspunten van religieus-levensbeschouwelijke aard (doorgaans christelijke vormen van godsdien

configurationalisme

configurationalisme Cultureel-antropologische stroming in de jaren dertig in de VS, vooral bekend door het werk van Ruth Benedict ('Patterns of Culture', conflict

conflict Een botsing van tegelijkertijd aanwezige, tegengestelde wensen bij een individu, binnen een groep of tussen groepen. Een conflict tussen meerdere Conflict Preventie Centrum

Conflict Preventie Centrum Centrum te Wenen dat de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) bijstaat bij het voorkomen conflicterende loyaliteit

conflict, negatief-negatief (Eng: avoidance-avoidance conflict) Een intrapsychisch conflict tussen twee onaantrekkelijke alternatieven. Dit treedt b

conflict, positief-negatief

conflict, positief-negatief (Eng: approach-avoidance conflict) Een intrapsychisch conflict bij het nastreven van een doel waar zowel positieve als negatieve conflict, positief-positief

conflict, positief-positief (Eng: approach-approach conflict) Een intrapsychisch conflict tussen twee aantrekkelijke alternatieven. Dit treedt bijvoorbeeld conformisme

conflicterende loyaliteit (conflicting loyalties) Term uit de culturele antropologie. Conflicterende loyaliteit komt voor wanneer iemand lid is van twee conflictgedrag

conflictgedrag Gedragstype dat het gevolg is van tegengestelde instinctmatige drijfveren, bijvoorbeeld agressie en vluchtdrang, die samen kunnen leiden conflictmodel

conflictmodel Sociologisch verklaringsmodel dat uitgaat van aangeboren conflictgedrag: de mens is niet primair vredelievend. In conflictsituaties worden conflictpsychologie

conflictpsychologie Een ongebruikelijke benaming voor de psychoanalyse, die teruggevoerd kan worden op het feit dat deze theoretische stroming conflictriten

conflictriten (rebellieriten) Ceremoniële plechtigheden waarbij bepaalde groeperingen zich tijdelijk kunnen gedragen op een manier die in het dagelijks conflicttheorieën

conflicttheorieën Theorieën over het ontstaan en verloop van sociale conflicten, meestal vanuit een marxistisch perspectief. In de sociale wetenschappen conflictvoorkoming

conflictvoorkoming (ook: conflictpreventie) Maatregelen ter voorkoming van conflicten; vorm van crisisbeheersing waarbij voor de Organisatie voor conflict, negatief-negatief

conformisme Aanpassing van gedrag in overeenstemming met de heersende normen en waarden van de sociale omgeving, onder invloed van groepsdwang. Congo (volk)

Congo (volk) (Bakongo) Volk in Congo (Zaïre), Angola en Congo. Voornamelijk landbouw in bosland (ladangcultuur) met onder andere bananen, Congress (VS)

Congress (VS) Parlement van de Verenigde Staten, bestaande uit twee kamers: de Senaat, met 100 leden (twee per staat), en een Huis van Afgevaardigden congruentiemodel van Osgood

congruentiemodel van Osgood Een bijzonder geval van de balanstheorie. De opsteller hiervan is Charles E. Osgood en de theorie heeft betrekking Coninck, Herman de

Coninck, Herman de (1944-1997) Vlaams dichter en essayist. De Coninck studeerde Germaanse filologie in Leuven en was daarna korte tijd leraar. conjoint marriage

conjoint marriage Bepaalde vorm van polyandrie (veelmannerij), waarbij twee of meer broers uit één gezin trouwen met dezelfde vrouw. Deze huw

conjunctuur

conjunctuur Opeenvolging van conjunctuurgolven in de loop van de geschiedenis, waarbij een conjunctuurgolf een regelmatig terugkerende versnelling connectionisme

connectionisme 1. De opvatting van Edward Lee Thorndike (1874-1949) over hetgeen het studieonderwerp van de psychologie zou moeten zijn. Dit Connolly, Maureen Catherine

Connolly, Maureen Catherine (1934-1969) Amerikaans tennisspeelster, de eerste vrouw die de 'grand slam' (het kampioenschap van Australië, Frankrijk,

Connors, James Scott (Jimmy)

Connors, James Scott (Jimmy) (geboren East Saint Louis 2 september 1952) Amerikaans tennisser, boekte zijn eerste grote overwinning in 1973, connubium

connubium (huwelijksalliantie) Generaties lang durende betrekking tussen twee of meer verwantschapsgroepen op basis van traditionele huwelijksuitwisseling. Conran, Shirley

Conran, Shirley (Thirlby; geb. 1932) Engelse schrijfster en journaliste, aanvankelijk bekend als textielontwerpster en vervolgens als schrijfster van conscriptie

conscriptie (Lat.: conscriptio = optekening) Inschrijving van alle jongemannen voor het vervullen van de dienstplicht; voor het eerst tijdens de Franse conservatie

conservatie (psychol.) Het verstandelijke besef dat sommige eigenschappen van voorwerpen of personen onveranderd blijven, ondanks de uiterlijke

conservatie Het verstandelijke besef dat sommige eigenschappen van voorwerpen of personen onveranderd blijven, ondanks de uiterlijke schijn van conservatie (psychol.)

conservatiebegrip

conservatiebegrip Begrip uit de ontwikkelingspsychologie van de Zwitserse psycholoog Jean Piaget, duidend op het besef dat een gegeven hoeveelheid conservatisme

conservatisme Levenshouding en politieke stroming gericht op behoud van het bestaande. Als politieke stroming kwam het conservatisme eind 18e conservatorium

conservatorium Instelling voor een middelbare en hogere beroepsopleiding voor muziek. Het Italiaanse woord conservatorio betekende oorspronkelijk conservengewassen

conservengewassen Gewassen die na de oogst door conservenfabrieken worden verwerkt tot een product dat lang houdbaar is. De belangrijkste methoden conserveren

conserveren Toepassing van processen op materialen, voorwerpen en vooral levensmiddelen om verslechtering van de toestand waarin ze zich bevinden considerans

considerans Inleiding van o.m. een wet en een vonnis waarin de overwegingen die aan die wet of dat vonnis ten grondslag liggen zijn opgenomen.

consignatie

consignatie Inbewaringstelling van met name een geldsom bij de Staat door storting in de Consignatiekas, een fonds onder beheer van de minister van consilium abeundi

consilium abeundi (Latijn: advies om weg te gaan) Vooral in de universitaire wereld gebruikte term voor het advies aan een student om zijn studie consistentietheorie

consistentietheorie Een theorie over de sociale waarneming waarbij ervan uitgegaan wordt dat de mens er naar streeft zijn omgeving zo samenhangend consortium

consortium (syndicaat) Groep banken of andere financiële instellingen die voor gezamenlijke rekening een uitgifte (emissie) van aandelen of obligaties conspicuous consumption

conspicuous consumption (demonstratieve consumptie) Pronken uit statusmotieven met de aardse symbolen van eigen welstand. Volgens de Amerikaanse

constante stimulus-methode

constante stimulus-methode In psychologisch onderzoek van waarnemingsprocessen een methode voor het bepalen van drempelwaarden: proefpersonen Constituante

Constituante In het bijzonder de grondwetgevende vergadering in Frankrijk aan het begin van de Franse Revolutie. Deze Assemblée Nationale Constituante constitutie (med.)

constitutie (med.) (Gestel) Geheel van individuele, duurzame eigenschappen, ontstaan door erfelijke factoren en langdurig inwerkende invloeden van constitutie (recht)

constitutie (recht) Staatsregeling; vaak gebruikt als synoniem voor grondwet, de wet waarin de staatsregeling geheel of op de belangrijkste punten is constitutietheorie van Sheldon

constitutietheorie van Sheldon De meest onderzochte en best gefundeerde constitutionele persoonlijkheidstheorie. William Herbert Sheldon maakte constitutionele monarchie

constitutionele monarchie Staatsbestel waarin de monarch is onderworpen aan de grondwet, hetgeen meestal een strenge inperking van zijn macht constitutionele persoonlijkheidstheorieën

constitutionele persoonlijkheidstheorieën Ook constitutieleer en somatotypentheorie. De opvattingen die een verband leggen tussen lichaamsbouw construct (psychol.)

construct (psychol.) Een theoretisch bouwwerk. Het is in feite een wetenschappelijk concept, en het wordt soms ook als synoniem voor concept geb

constructief onderwijsbeleid

constructief onderwijsbeleid Overheidsbeleid ten aanzien van het onderwijs, waarbij het rijk niet alleen financieel-administratief optreedt, maar ook

constructietest

constructietest Psychologische persoonlijkheidstest, waarbij de te testen persoon iets moet maken uit hem gegeven materiaal. Uit het gemaakte en de consulaat

consulaat Instantie met als doel de economische en de handelsbetrekkingen tussen Nederland en de betrokken landen te bevorderen. Consulaten zijn consultatiebureaus

consultatiebureaus Instellingen in Nederland en België voor voorlichting, preventie en behandeling op verschillende terreinen van de gezondheidszorg. consument (biol.)

consument (biol.) Organisme (o.a. elk dier en de mens) dat organische stoffen met het voedsel moet opnemen omdat hij die niet zelf kan maken (heterotroof). consumenten van de 1e orde

consumenten van de 1e orde (primaire consumenten) Planteneters die hun voedsel direct van de producenten betrekken, bijv. herkauwers en knaagdieren

consumenten van de 2e orde

consumenten van de 2e orde (secundaire consumenten) Vleeseters die hun voedsel betrekken van consumenten van de eerste orde, bijv. veel vogels consumentenbescherming

consumentenbescherming Bescherming van de consument door o.m. goede productinformatie, optreden tegen agressieve verkoopmethoden en versterking

consumentenkoop

consumentenkoop Koopovereenkomst tussen een verkoper die wel en een koper die niet handelt in de uitoefening van zijn beroep of bedrijf (consument). consumentenkrediet, Wet op het

consumentenkrediet, Wet op het Wet van 1991 die tot doel heeft consumenten, die een kredietovereenkomst sluiten, zo goed mogelijk te beschermen consumentenorganisatie

consumentenorganisatie Groep consumenten die zich proberen te wapenen tegen de verzwakking van hun marktpositie: het valt consumenten steeds consumentisme

consumentisme (Eng.: consumerism) Consumentenbeweging 'nieuwe stijl', opgekomen aan het eind van de jaren zestig, geïnspireerd door de successen consumptie

consumptie Aankoop en verbruik door gezinnen van voor het normale levensonderhoud noodzakelijke goederen.

consumptie- IJs geschikt voor consumptie. De soepelheid wordt veroorzaakt door een roerproces waarbij de zich vormende ijsklompjes voortdurend ijs, softijs,

consumptiegoederen

consumptiegoederen (ook: verbruiksgoederen) Goederen of diensten die direct kunnen worden geconsumeerd, zoals levensmiddelen of diensten va

consumptiegoederen, duurzame

consumptiegoederen, duurzame Goederen die niet onmiddellijk, niet binnen één jaar, geheel worden verbruikt, bijv. auto's, meubilair. Gezinnen consumptieijs

consumptiegoederenindustrie

consumptiegoederenindustrie Industrie waarin de productie van goederen die direct geconsumeerd worden centraal staat. Deze industrie is vaak lichte

consumptieijs IJs geschikt voor consumptie. Maakt een soepele indruk doordat zich vormende ijskristalletjes voortdurend worden gebroken.

consumptiemaatschappij

consumptiemaatschappij In de jaren zestig populair geworden term voor de welvarende moderne samenleving waarin consumptie het belang van contactvergif

contactvergif Vergif dat werkzaam is bij huidcontact en dus niet ingeademd of opgegeten hoeft te worden. Bestaat uit verbindingen die door de intacte contactwaarneming

contactwaarneming Wijze waarop zuigelingen prikkels uit de buitenwereld waarnemen, namelijk via huid en slijmvliezen van de mond. Bekend is containerhaven

containerhaven Haven waarin de aan- en afvoer van goederen verpakt in containers centraal staat. Voor het in- en uitladen van containerschepen hebben containerschip

containerschip Schip dat containers vervoert. In feite is er sprake van het vervoer van stukgoederen, maar dan opgeslagen in grote gestandaardiseerde contante waarde

contante waarde Huidige waarde van een bedrag dat men in de toekomst ontvangt of moet betalen. Deze waarde berekent men door de nominale waarde contemporary ancestors

contemporary ancestors (nog levende voorouders) Leden van zogenaamde primitieve, niet-westerse samenlevingen, die worden geacht zich in een context of discovery en context of justification

context of discovery en context of justification De verschillende achtergronden waartegen wetenschappers volgens de theorie van de wetenschapsfilosoof contexteffect

contexteffect Het verschijnsel dat menselijk gedrag mede bepaald wordt door de omgeving waarin het zich voordoet. Dit maakt het moeilijk om algemeen contextualisme

contextualisme Het uitgangspunt dat al het menselijk gedrag vanuit zijn context moet worden begrepen. De mens moet volgens deze opvatting gezien continentaal plat(eau)

continentaal plat(eau) Volgens het Verdrag inzake het continentale plateau (1958) is dit de zeebedding en de ondergrond van de onder water ligge

contingentering

contingentering (contingent = hoeveelheid) Kwantitatieve invoerbeperking door de overheid in het kader van de betalingsbalanspolitiek, i.e. het vaststellen continuatierecht

continuatierecht Recht van een pachter op automatische verlenging van de pachtovereenkomst.

conto

conto (It.: rekening) Boekhoudkundige term voor rekening: a conto = op rekening; conto a metà = gezamenlijke rekening met iemand anders met gelijk contrabande

contrabande 1. (oorlogsrecht) Goederen waarvan de ene oorlogvoerende partij de levering aan de andere verboden heeft en die als zij naar het gebied contract (psychol.)

contract (psychol.) Afspraken die in verschillende vormen van psychotherapie worden gebruikt. De essentie daarbij is dat de verschillende betrokken contractloonstijging

contract, sociaal (Fr: contrat social) Politiek begrip, waarbij de burgers een overeenkomst sluiten met hun regering; in ruil voor behartiging van het contraprestatie

contractloonstijging Loonstijging als direct gevolg van de afgesloten cao's.

contracttheorie

contracttheorie Theorie waarmee wordt beoogd de politieke ordening van de staat te verklaren uit een al dan niet denkbeeldige overeenkomst tussen contract, sociaal

contraprestatie De in het dagelijks spraakgebruik gebezigde benaming voor de Beeldende Kunstenaars Regeling, BKR, kort na 1945 in het leven geroepen contraseign

contraseign Ministeriële medeondertekening - naast die van de koning(in) - van een wet of Koninklijk Besluit. De medeondertekening is een uitvloeisel contrast

contrast Verschil in lichtsterkte tussen donkere en lichte partijen in een tafereel of beeld (foto, dia). Vaak geeft men de contrastverhouding op: de verhouding contrastparen

contrastparen Volgens de Franse antropoloog en filosoof Claude Lévi-Strauss aan alle mythologieën ten grondslag liggende tegenstellingen. Contrastparen convenant

convenant Overeenkomst tussen de rijksoverheid en lagere overheden, particuliere organisaties, instellingen e.d. over de verwezenlijking van haar beleid Conventie tegen Chemische wapens

Conventie tegen Chemische wapens (CWC) Op 13 januari 1993 ondertekend verdrag over een wereldwijd verbod op chemische wapens. De Conventie Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora

Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (CITES; Washington Convention) Internationaal verdrag conventionalisme (psychol.)

conventionalisme (psychol.) 1. In de psychologie een term voor het star vasthouden aan of handhaven van sociale gedragsregels zonder dat dit in convergentietheorie

convergentietheorie Door de Nederlandse econoom Jan Tinbergen geïnspireerde theorie die wil dat de economische orden in de westerse kapitalistische conversie (econ.)

conversie (econ.) 1. Omzetting van een geldlening in een nieuwe met lagere rente. 2. Omwisseling van converteerbare obligaties in aandelen.

conversie (med.)

conversie (med.) Het omzetten van psychische problemen in lichamelijke aandoeningen. De symptomen kunnen bijvoorbeeld zijn: de verlamming

convertibiliteit

convertibiliteit (bij valuta) Onderlinge vrije inwisselbaarheid van valuta. Iedereen die dergelijke valuta bij de centrale bank van het betreffende land convivium

convivium Sociologisch begrip, betrekking hebbend op de intermenselijke omgang op voet van gelijkheid die gebaseerd is op vrijwilligheid en wederkerigheid Cook Islands Constitution Act

Cook Islands Constitution Act Wet van 8 augustus 1965 waardoor de aan Nieuw-Zeeland behorende Cook Islands intern zelfbestuur kregen. Ingesteld Cook, Thomas

Cook, Thomas (1808-1892) Engels zakenman, oprichter van het eerste reisbureau ter wereld. Het succes van een door Cook georganiseerde treinreis Cooley, Charles Horton

Cool, August Petrus (1903-1983) Belgisch (Vlaams) vakbondsleider. Was van 1932-1946 secretaris en van 1946-1968 voorzitter van het ACV. Mini

Cooley, Charles Horton (1864-1929) Amerikaans socioloog en sociaal-psycholoog, bekend door zijn theorie over primaire groepen (gezin, vrienden,

Cools, Julien

Cools, Julien (geboren Retie 13 februari 1947) Belgisch voetballer, kwam als aanvaller 29 maal uit voor het Belgische elftal. Hij speelde resp. voor Cool, August Petrus

Cooman, Cornelli Antoinette Harriëtte Elliot (Nelli)

Cooman, Cornelli Antoinette Harriëtte Elliot (Nelli) (geboren Paramaribo 6 augustus 1965) Nederlands atlete, veroverde diverse Nederlandse titels coöperatie (econ.)

coöperatie (econ.) Volgens het BW is een coöperatie een bij notariële akte als coöperatie opgerichte vereniging met als doel de bevordering van be

coöperatieve vennootschap (België)

coöperatieve vennootschap (België) Ondernemingsvorm met rechtspersoonlijkheid, een rechtsvorm niet alleen voor coöperaties in de strikte zin Coopman, Jean-Pierre

Coopman, Jean-Pierre (geboren Ingelmunster 11 juli 1946) Belgisch bokser, bokste zijn eerste profwedstrijd als zwaargewicht in 1972. Werd in 1974 coöptatie

coöptatie Benoeming en selectie van nieuwe leden van een bestuurlijk lichaam door zittende leden van dit lichaam. Onder de Nederlandse regenten Coornhert Liga

Coornhert Liga In 1971 opgerichte vereniging van personen die betrokken zijn bij de strafrechtspleging. De vereniging is genoemd naar de dichter copartnership

copartnership Produktiesysteem waarbij de werknemers delen in de ondernemingswinst, meestal uitgekeerd in de vorm van aandelen.

coping

coping Ook adaptatie of aanpassing. De manier waarop problemen te lijf worden gegaan. Onderscheiden worden actieve en passieve coping. In het eerste Coppée, Robert

Coppée, Robert (geboren 23 april 1895) Belgisch voetballer, kwam als midvoor 15 maal uit voor het Belgische nationale elftal. C. speelde voor Union Coppens, Henri François Louis (Rik)

Coppens, Henri François Louis (Rik) (geboren Antwerpen 29 april 1930) Belgisch voetballer, kwam als midvoor 47 maal uit voor het Belgische Coppi, Fausto

Coppi, Fausto (Castellania 15 september 1919-Tortona 2 januari 1960) Italiaans wielrenner, vanwege zijn veelzijdigheid een der grootste renners uit copro...

copro... Voorvoegsel dat duidt op een betrekking met faeces. 1. Coprofilie is een seksuele afwijking waarbij een extreme belangstelling bestaat voor copywriter

copywriter (Eng.) Reclametekstschrijver.

Corbières

Corbières Landstreek in Zuid-Frankrijk, ten westen van Narbonne. De gelijknamige rode wijn had lange tijd de kwalificatie VDQS (vin délimité de Coreper

Coreper (Frans: Comité des Représentants Permanents) Comité bestaande uit de vijftien permanente vertegenwoordigers van de lidstaten bij de Europese Corin, Leo

Corin, Leo (geboren 1941) Belgisch biljarter, maakte naam door drie Europese titels in de pentatlon per ploeg. Corin is echter gespecialiseerd in het coroner

coroner Brits ambtenaar, oorspronkelijk belast met het onderzoeken van aangelegenheden die van bijzonder belang waren voor de Kroon. Tegenwoordig corporatieve groep

corporatieve groep Groep waarvan de leden bepaalde rechten, plichten, bezittingen (bijvoorbeeld land of werktuigen) en/of functies gemeenschappelijk corporatisme

corporatisme Sociaal-politieke leer die de maatschappij wil opbouwen uit beroepsstanden of corporaties, waarin zowel werknemers als werkgevers corpus callosum

corpus callosum (hersenbalk) Deel van de grote hersenen dat de beide hersenhelften met elkaar verbindt. Het is een gebogen horizontale vezelplaat corpus delicti

corpus delicti (Lat.: lichaam van de misdaad) Voorwerp waarmee een delict is begaan of zaak die voorwerp was van een delict, bijv. een hamer waarmee Corpus Iuris Civilis

Corpus Iuris Civilis Benaming die achteraf gegeven is aan het geheel van de onder keizer Justinianus tot stand gekomen rechtsboeken (Romeins recht). correspondentieschaak

correspondentieschaak Het schaken d.m.v. een briefkaart waarop men een zet aan zijn tegenstander doorgeeft. Er is een Internationale Correspon

corruptie

corruptie Misbruik maken van een (machts)positie met het oog op persoonlijk voordeel. Meestal in de vorm van (zich laten) omkopen in ruil voor geld Cortes

Cortes De in de 13e eeuw in de Spaanse koninkrijken Castilië en Aragón ontstane standenvergadering. De vorsten waren op deze vergaderingen aangewezen cortex

cortex (lett: schors) Wanneer deze term zonder verdere aanduiding wordt gebruikt, wordt meestal de cerebrale cortex aangeduid. Dit is de buitenste corticosteroïden (biol.)

corticosteroïden (biol.) (bijnierschorshormonen) De hormonen die gevormd worden door de bijnierschors. Deze productie staat onder invloed van Cosach

Cosach (Voluit: Compaña Salitrea de Chile) Organisatie opgezet in 1930 onder het bewind van president Carlos Ibáñez als een bundeling van de salpeterproducerende COST

COST (Coopération Scientifique et Technologique) Het kaderprogramma van de Europese Gemeenschap voor wetenschappelijke en technologische Coster, Laurens Jansz.

Coster, Laurens Jansz. (1405-1484) Nederlands koopman en drukker te Haarlem. Wordt in het geschrift `Batavia' (1588) van Hadrianus Junius ge

Coster, Roger Englebert Ghislain de

Coster, Roger Englebert Ghislain de (geboren Ukkel 28 augustus 1944) Belgisch motorcoureur, wereldkampioen motorcross 500 cc in 1971, 1972, cotradition

cotradition Cultureel-antropologische term voor het verschijnsel van langdurige culturele continuïteit van een cultuurgebied (culture area), waarbij de Cottaar, Jan

Cottaar, Jan (Delft 6 maart 1915-Den Haag 21 juli 1984) Nederlands sportjournalist, begon bij De Tijd, werd in 1946 sportverslaggever bij de KRO. cotton gin

cotton gin Werktuig voor het verwijderen van de katoenzaden uit de katoen. Ingevoerd vanaf 1793; betekende een enorme arbeidsbesparing en was Coubertin, Pierre baron de

Coubertin, Pierre baron de (Parijs 1 januari 1863-Genève 1 september 1937) Frans opvoedkundige en sportbevorderaar, grondlegger van de moderne Coucke en Goethals

Coucke en Goethals Twee Vlamingen die in 1860 voor het Assisenhof in Bergen (Henegouwen) ter dood werden veroordeeld wegens medeplichtighei

Coulthard, David

Coulthard, David (geboren Twynholm (Schotland) 27 maart 1971) Engels autocoureur, begon in de kartsport. Na in 1989 kampioen in de FF 1600 counseling (psychol.)

counseling (psychol.) Vorm van professionele hulpverlening in niet al te ernstige persoonlijke probleemgevallen, die wordt gekenmerkt door de 'invoelende', counterbalancing

counterbalancing (lett: het zorgen voor evenwicht) Een techniek die gebruikt wordt bij het opzetten van experimenten. Er wordt getracht toevallige counterconditioning

counterconditioning (lett: tegenconditionering) Het afleren van een al eerder tot stand gekomen conditionering. Iemand kan bijvoorbeeld door een countervalue strategy

Counter-force strategy Amerikaanse afschrikkingsstrategie waarbij de militaire middelen (met name de strategische kernwapens) van de Sovjet-Uni

counter-insurgency research

counter-insurgency research Onderzoek gericht op het bestrijden en voorkomen van sociale onrust, massabewegingen en guerrilla. Counter-insurgency county

countervalue strategy Nucleaire strategie waarbij een (vergeldings)aanval wordt gericht op niet-militaire doelen, zoals bevolkings- en industriecentra. countervalue strike

countervalue strike Nucleaire (tegen) aanval op niet-militaire doelen, zoals bevolkings- en industriecentra. De strategische overbrengingsmiddelen Counter-force strategy

county (Eng.: graafschap, provincie) Bestuurlijke en juridische eenheid in Groot-Brittannië en Ierland en tevens in de VS.

coup de pédale

coup de pédale De pedaaltred; het tempo en de soepelheid waarmee de pedalen worden rondgetrapt, mede afhankelijk van het gebruikte verzet.

coupon

coupon Aan een obligatie gehecht bewijs, waarop op de daarop aangegeven datum een bepaald bedrag aan rente wordt uitbetaald (couponbewijs). Bij Courier, Jim

Courier, Jim (geboren 1972) Amerikaans tennisser, brak in 1991 definitief door met het winnen van Wimbledon. Hij bracht in 1992 de Open Kampioenschappen Cournot, Antoine Augustin

Cournot, Antoine Augustin (1801-1877) Frans econoom en wiskundige. Paste als eerste de wiskunde toe in de economie. Gaat derhalve door voor courtage

courtage Makelaarsprovisie: beloning van een makelaar wanneer hij een transactie tot stand brengt. Courtage is ook de beloning van een hoekman op Court-Smith, Margaret

Court-Smith, Margaret (16 juli 1942) Australisch tennisspeelster, won driemaal het enkelspel (1963, 1965, 1970) en meermalen het damesdubbel e

couvade

couvade (mannenkraambed) Gebruik bij sommige volken dat mannen na de bevalling van hun vrouw in bed de barensweeën imiteren. In ruimere betekenis covenant

covenant (Eng.: verbond, verdrag) Bindende afspraken tussen personen, groepen of staten op verschillend gebied. In de Schotse geschiedenis bijv. covert culture/overt culture

covert culture/overt culture (impliciete cultuur/expliciete cultuur) Cultureel-antropologisch onderscheid tussen elementen van een cultuur die niet CPT

CPT (Colour Picture Tube) Kleurenbeeldbuis.

crack

crack Vorm van cocaïne, die wordt gerookt in plaats van (in zuivere vorm) gesnoven. Het crack-gebruik is in de tweede helft van de jaren tachtig in Craen, Gaston Petrus Maria

Craen, Gaston Petrus Maria (1904-1987) Vlaams jurist en econoom. Na zijn studie in de rechten en in de economie werd Craen advocaat aan de balie cranberry

cranberry (lepeltjeheide, Oxycoccus macrocarpos, dopheidefamilie, Ericaceae) Houtige plant met enkelvoudige bladeren, roze bloemen en smakelij

creatieve synthese

creatieve synthese De veronderstelling dat het geheel meer is dan de som van de delen. Door verschillende elementen samen te voegen (synthese) creativiteit

creativiteit Met het begrip creativiteit wordt meestal verwezen naar het scheppend vermogen van kunstenaars of artiesten. In de psychologie is de term creativiteitstest

creativiteitstest Een test die het scheppend vermogen wil meten. Deze tests zijn wel ontwikkeld, maar verkeren nog in een experimenteel stadium en creativiteitstheorie

creativiteitstheorie De theoretische opvattingen over het vermogen van de mens om nieuwe dingen te scheppen of nieuwe oplossingen te bedenken

credit

credit De passiefzijde of rechterzijde van de balans. Op deze zijde staan de schulden (passiva) en het vermogen van een onderneming.

creditcard

creditcard Kaart waarmee men zonder contante betaling goederen en diensten kan verkrijgen bij bedrijven die zijn aangesloten bij de organisatie die crediteur

crediteur (schuldeiser) Degene die op grond van een verbintenis nakoming kan vorderen van de debiteur (schuldenaar).

creditzijde

creditzijde (passiefzijde) Rechterkant van de balans van een onderneming, waarop de schulden (passiva) en het vermogen van die onderneming staan.

Cree

Cree Canadese Indianenstam, die oorspronkelijk een groot gebied ten westen van de Hudson Bay bewoonde en voornamelijk van jacht leefde. Huidige Creek

Creek Noord-Amerikaanse Indianenstam; oorspronkelijke bewoners van de huidige staten Alabama en Georgia, voornamelijk landbouwers. Na overgave crème fraîche

crème fraîche Licht zure, dikvloeibare room, die wordt bereid door verse room met melkzuurbacteriën aan te zuren en vervolgens door verdamping creolen

creolen Mensen die in het Caribisch gebied of Latijns Amerika geboren zijn, maar Europese voorouders hebben. De term wordt ook algemener gebruikt crêpe (techn.)

crêpe (techn.) Textielstof met een typische korrelachtige structuur, verkregen door het gebruik van crêpegaren (overtwijnd garen, met soms meer dan Cresta Run

Cresta Run Tobogganbaan te Sankt Moritz, afgeleid van een door W.H. Bulpetts in 1884 aangelgde baan. Belangrijke wedstrijden zijn de Grand National cretonne

cretonne Stevige katoenen stof in effen binding, bedrukt met vrij bonte patronen. Gebruikt voor meubelbekleding, gordijnen, enz. De fijnere cretonne cricket

cricket Een veldsport, gespeeld door twee teams van elk elf man. Middenin het veld bevindt zich de pitch, aan de uiteinden waarvan zich de wickets criminalistiek

criminalistiek Politiewetenschap. Wetenschappelijke methoden die gebruikt worden bij de opsporing en reconstructie van strafbare feiten, bijv. vaststelling criminaliteit

criminaliteit Misdadigheid, delinquentie, strafbaar gedrag. Criminaliteit wordt gemeten naar het aantal delicten dat ter kennis van de politie komt (geregistreerde criminologie

criminologie Multidisciplinaire wetenschap die zich bezighoudt met verschillende aspecten van criminaliteit. De studie richt zich o.m. op de aard, omvang, crinoline

crinoline (Fr.: hoepelrok) Onderrok, bestaande uit hoepels: dunne repen metaalband, die van boven naar beneden in omvang toenemen, onderling verbonden Criquielion, Claude

Criquielion, Claude (geboren Lessines 11 januari 1957) Belgisch wielrenner, ontpopte zich als een laatbloeier die in 1984 de wereldtitel op de weg crisis (econ.)

crisis (econ.) (Plotselinge) ommekeer in de conjunctuur, zowel bij hoog- als bij laagconjunctuur. In de jaren dertig gebruikt voor de hardnekkige economische crisisbeheersing

crisisbeheersing (Eng: crisis management) Door nationale overheden en internationale organisaties getroffen voorbereidingen en maatregelen om in crisiscentrum

crisiscentrum Instelling voor snelle en intensieve behandeling van vooral jonge mensen in psychische nood, die acuut hulp nodig hebben. De duur crisisinterventie

crisisinterventie Eerste opvang van en kortdurende hulpverlening aan mensen die in een acute geestelijke noodsituatie zijn geraakt. De crisisinterventie criterium (sport)

criterium (sport) Wielerwedstrijd op de weg, gereden op een parcours dat een aantal malen moet worden afgelegd.

criteriumgroep

criteriumgroep Een groep personen waarmee een proefpersoon vergeleken wordt. Bij een intelligentietest worden de intellectuele prestaties van de criteriumtoets

criteriumtoets Een bepaalde toets waarbij vooraf criteria zijn opgesteld op grond waarvan een beoordeling zal plaatsvinden. Deze tests worden bijvo

Croke Park

Croke Park Stadion in Dublin, hoofdkwartier van de Gaelic Athletic Association (opgericht 1884, hield zich tot 1921 ook bezig met atletiek). De GAA Cromwell, William Nelson

Cromwell, William Nelson (1854-1948) Amerikaans jurist en adviseur van ondernemingen. Hij was zeer succesvol bij het op de been houden van noodli

croquet

croquet Een slagbalspel, gespeeld op een grasveld. waarbij twee of vier spelers met een houten hamer aan een lange steel vier croquetballen (van geperste cross modality matching

cross modality matching Het weergeven van de relatie tussen twee prikkels op verschillende terreinen. Een proefpersoon kan bijvoorbeeld de opdra

cross-adaptatie

cross-adaptatie Het verschijnsel dat een persoon meer of minder gevoelig wordt voor stimuli, als hij zich instelt op een bepaalde stimulus. Dit verschijnsel cross-country

cross-country Een wedstrijd in natuurlijk terrein, dat voorzien is van natuurlijke of kunstmatige hindernissen. Diverse takken van sport hebben een cross-cousins en parallel-cousins

cross-cousins en parallel-cousins Neven en nichten die aan elkaar verwant zijn via de bloedverwantschap van een van hun ouders met een broer cross-grading

cross-grading Engelse term voor een methode om het leerstof-jaarklassensysteem te doorbreken. Door cross-grading kunnen leerlingen van een bepaald cross-sectioneel onderzoek

cross-sectioneel onderzoek Een methode om met behulp van onderzoek zicht te krijgen op de manier waarop bepaalde dingen zich ontwikkelen. crowding

crowding De psychische spanning die optreedt als grote aantallen mensen te dicht op elkaar komen te zitten. Crowding is geen maat voor het aantal Crozier, Michel

Crozier, Michel (geb. 1922) Invloedrijk Frans socioloog, beroemd geworden door zijn klassieke studie in de organisatie-sociologie: 'Le phénomène cru

cru (Fr.: gewas, wijnsoort) Term waarmee in de wijnhandel de kwaliteit van de bordeauxwijnen wordt aangeduid. De officiële classificatie van 1855 cruciaal experiment

cruciaal experiment Een experiment dat een beslissing brengt of een theorie of een hypothese al dan niet aanvaard wordt. Vele onderzoekers hebben Cruijff, Hendrik Johannes (Johan)

Cruijff, Hendrik Johannes (Johan) (geboren Amsterdam 25 april 1947) Nederlands voetballer, kwam als voorhoedespeler 48 maal uit voor het Nederlands Cruijff, Jordi

Cruijff, Jordi (geboren Amsterdam 9 februari 1974) Nederlands voetballer, zoon van Johan, maakte 24 april 1996 in de vriendschappelijke interland cryptomnesie

cryptomnesie Een geheugenstoornis waarbij het lijkt alsof de persoon zijn eigen herinneringen niet meer herkent. Bekende situaties en personen kunnen CSBM

CSBM (Confidence and Security Building Measures, voor 1990: CBM) Vertrouwenwekkende en veiligheidsbevorderende maatregelen; gericht op het CSE-verdrag

CSE-verdrag (Conventionele Strijdkrachten in Europa; Eng: Conventional Forces In Europe, CFE) Op 19 november 1990 in Parijs ondertekend verdrag Cuisinaire, Georges

Cuisinaire, Georges (geb. 1891) Belgisch onderwijskundige. Vooral bekend geworden door het door hem ontworpen en nu in veel landen gebruikt

culotte

culotte (Fr.) Korte, wijde mannenbroek, nauw sluitend boven de knie. Vanaf eind 16e eeuw tot in de 19e eeuw in de mode. Bekend is de bijnaam 'sans-cultunit

cultunit (culturele eenheid; cultuurdragende eenheid) Cultureel-antropologische term voor een groep mensen die een zelfde cultuur bezitten. Hoe een cultural drift

cultural drift Stroom ongeplande en meestal achteraf waarneembare veranderingen in de cultuur. Cultural drift komt tot stand via kleine veranderingen cultural engineering

cultural engineering Doelgericht gebruik van culturele factoren om gedrag of denken van mensen in een bepaalde richting te veranderen. Komt veel cultural lag

cultural lag In ontwikkeling achterblijven van een cultuurelement ten opzichte van andere cultuurelementen. Een bekend voorbeeld hiervan is de grote cultural license

cultural license (culturele vrijheid) Cultureel-antropologische term. Van cultural license is sprake als in een cultuur vrijpostige omgang tussen bepaalde cultural survivals

cultural survivals (culturele overblijfselen, culturele residuen) Elementen uit een oude, verdwenen cultuur die nog in dezelfde vorm en met dezelfde culture of poverty

culture of poverty Houding van weerstand en wantrouwen ten opzichte van vernieuwingen, voorkomend in achtergebleven (boeren)gemeenschappen

cultureel conservatisme

cultureel conservatisme Het willen behouden van de leefwijze van de eigen groep, wat zich vaak in een weerstand tegen elke vorm van veranderin

cultureel determinisme

cultureel determinisme Gedachte dat denken en handelen van mensen in de eerste plaats verklaard moeten worden vanuit de cultuur; het sociaal de

cultureel materialisme

cultureel materialisme Cultureel-antropologische evolutietheorie, ontstaan begin 20e eeuw. Het cultureel materialisme vat evolutie op als een beperkt cultureel pluralisme

cultureel pluralisme Het binnen een samenleving naast elkaar bestaan van verschillende 'waardensystemen' van verschillende culturen. In de sociologie culturele antropologie

culturele antropologie (etnologie) Wetenschap gericht op onderzoek van het sociale en culturele leven oorspronkelijk in niet-westere samenlevingen. culturele creativiteit

culturele creativiteit Cultureel-antropologische term voor het op elkaar afstemmen van traditionele en uit een andere cultuur afkomstige elementen, culturele differentiatie

culturele differentiatie Kenmerkend proces in moderne industriële samenlevingen, waarbij culturele verschillen tussen sociale groeperingen steeds culturele diffusie

culturele diffusie Verspreiding van cultuurelementen van de ene cultuur naar de andere. Betreft meestal selectieve overname van nuttig geachte verworvenheden, culturele ecologie

culturele ecologie Tak van de culturele antropologie die de invloed van de natuurlijke omgeving op aard en inhoud van een cultuur onderzoekt. Ook culturele minderheid

culturele minderheid Politiek en sociaal ondergeschikte bevolkingsgroep. Een culturele minderheid heeft de volgende kenmerken: ze wordt als minderwaardig culturele oplevingsbewegingen

culturele oplevingsbewegingen Georganiseerde pogingen van leden van een samenleving culturele veranderingen tot stand te brengen. Culturele oplevingsb

culturele selectie

culturele selectie Cultureel-antropologische term voor het proces waardoor mensen bewust of onbewust cultuurelementen selecteren uit het totaal van cultus

cultus De verering van goddelijke wezens, onmisbaar bestanddeel van een godsdienst. Belangrijke elementen van de cultus zijn gebed, offer en sacrament.

cultuur

cultuur (lat.: cultura = bewerking, verzorging) In algemene betekenis de menselijke activiteiten t.o.v. de omringende natuur; in meer speciale betekenis cultuurconflicttheorie

cultuurconflicttheorie Opvatting van de Amerikaanse criminoloog Johan Thorstein Sellin dat conflicten en problemen in een samenleving ontstaan

cultuurcyclus

cultuurcyclus De opkomst, bloei en ondergang van een cultuur. Sommige theoretische stromingen in de cultuurgeschiedenis en -filosofie stellen dat cultuurelementen

cultuurelementen Cultureel-antropologische term voor door leden van een samenleving gedeelde gewoonten en gebruiken, die samen een cultuur vormen. cultuurgebied

cultuurgebied Gebied waar de bewoners, ook al behoren zij tot verschillende volken of landen, de meeste elementen van een cultuur gemeenschappelijk cultuurgemeenschap (België)

cultuurgemeenschap (België) Sinds 1970 een grondwettelijk erkende Nederlandse, Duitse en Franse gemeenschap in België, samenvallend met de cultuurhistorische school

cultuurhistorische school Een belangrijke stroming in de Russische psychologie, die vooral de invloed van sociale omstandigheden op de ontwikkelin

cultuurneurose

cultuurneurose Een neurose waarvan het ontstaan in de eerste plaats wordt toegeschreven aan sociale en culturele factoren. Zoals bijvoorbeeld de toenemende cultuurpatroon

cultuurpatroon Het voor een groep of samenleving kenmerkende patroon van samenhangende cultuurelementen, zoals normen, waarden, ideeën, vaardigheden, cultuurpsychologie

cultuurpsychologie Tak van psychologie die de invloed van de culturele achtergrond op individuen bestudeert. Aanvankelijk ging het vooral om de cultuurrelativisme

cultuurrelativisme Opvatting dat alle culturen in beginsel gelijkwaardig zijn. In tegenstelling tot het evolutionisme, dat de westerse cultuur als de hoogst cultuursociologie

cultuursociologie Studie van de samenhang tussen culturele aspecten en maatschappelijke ontwikkelingen (ook wel aangeduid als de studie van 'levensstijlen'). cultuurverval

cultuur-specifieke stoornis Een geestelijke aandoening die uitsluitend in bepaalde culturen optreedt. Er zijn slechts weinig stoornissen die voor dit Cunha, Euclides da

cultuurverval (culturele desintegratie) Cultureel-antropologische term voor de situatie van morele en culturele achteruitgang, die kan ontstaan als een cultuurvrije test

cultuurvrije test (Eng: culture-free test) Tests waarbij de cultuurgebonden achtergrond en opleiding van de proefpersoon geen invloed hebben op de cultuur-specifieke stoornis

Cunha, Euclides da (1866-1909) Braziliaans ingenieur en journalist. Hij versloeg de laatste van de vier expedities die de 'opstand van Canudos' mo

Cunningham, William

Cunningham, William (1849-1919) Brits economisch historicus; onder andere hoogleraar aan het King's College te Londen (1891-1897) en voorzit

curatele

curatele Zorg voor de persoon en/of het vermogen van een meerderjarige die niet in staat wordt geacht zijn eigen belangen te behartigen. Iemand die curator

curator Verzorger, beheerder. Behalve de curator, die door de rechtbank wordt aangewezen om de belangen van de curandus te behartigen, kent de curling

curling Een sport die wordt beoefend door twee teams van elk vier spelers op een in drie vakken verdeelde ijsbaan met een lengte van 42 m en een breedte currency theory

currency theory 19e-eeuwse theorie over de uitgifte van bankbiljetten. De aanhangers ervan (met name in Engeland) geloofden dat de regelmatig terugkerende current ratio

current ratio De verhouding tussen de vlottende activa en de kortlopende schulden van een onderneming.

Curry, Adam

Curry, Adam (geb. 1964) Amerikaans-Nederlands radio- en televisiepresentator. De van oorsprong Amerikaanse Curry werkte bij de piratenzender cursorisch leren

cursorisch leren Onderwijsvorm waarbij de leerstofdelen van een vak achtereenvolgens en systematisch opgebouwd behandeld worden. Cursorisch curvilineair verband

curvilineair verband Een verhouding tussen twee variabelen die niet lineair is. Een verandering in de ene variabele heeft dus geen één op één verhouding cuvée

cuvée (Fr.: gistkuip) Term waarmee de kwaliteit van bourgognewijnen wordt aangegeven: grand cru of tête de cuvée is de aanduiding van de hoogst CVSE

CVSE (Conferentie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa) Een opeenvolging van bijeenkomsten, waarin de ontspanning tussen Oost en West cyaniden

cyaniden Zouten van waterstofcyanide (= blauwzuur; HCN). Komen van nature voor o.a. in zaden van veel Prunus-soorten en in rolklaver. Na beschadigin

cycle speedway

cycle speedway Een op speedway lijkende sport voor wielrenners, die op een ovale gravelbaan van ca. 400 m lengte een aantal ronden moeten afleggen. cycle-cross

cycle-cross (veldrijden) Tak van de wielersport, gewoonlijk in het najaar en de winter beoefend in natuurlijk terrein. De renners leggen een van hindernissen cyclothyme stoornis

cyclothyme stoornis Een stemmingsstoornis waarbij periodieke stemmingsschommelingen optreden of waarbij sprake is van een redelijk constante

cyclothymie

cyclothymie Een stemmingsstoornis waarbij periodieke stemmingsschommelingen optreden of waarbij sprake is van een redelijk constante euforie of Cyprus-kwestie

Cyprus-kwestie Geschil n.a.v. de status van de Turkse (18 %) en Griekse (80 %) bevolkingsgroepen op de voormalige Britse kroonkolonie Cyprus. CZS

CZS Afkorting van het centraal zenuwstelsel.

DA

DA Afkorting van dopamine.

daalder

daalder Nederlands voor het Duitse Taler, grote zilveren munten, die vanaf ca. 1500 geslagen werden door de graven van Schlick in Joachimsthal. In dactyloscopie

dactyloscopie Leer van de vingerafdrukken, hulpwetenschap van de criminalistiek. De politie bedient zich van vingerafdrukken bij identificatie en dadelpalm

dadelpalm (Phoenix dactylifera, palmenfamilie, Palmae) Economisch belangrijke palmsoort, afkomstig uit de oasen van Noord-Afrika en het gebied dader

dader In het strafrecht degene die een strafbaar feit (delict) zelf pleegt. In ruimere zin ook degene die het delict medepleegt, doet plegen of uitlokt.

dading

dading (minnelijke schikking) Overeenkomst waarbij partijen die een geschil hebben, tot een vergelijk komen ter voorkoming van een proces of tot Daelemans, Alfred

Daelemans, Alfred (1923-1997) Belgisch (Vlaams) priester en pedagoog. Monseigneur Daelemans werd in 1948 tot priester gewijd. Van 1962 tot dagboek (econ.)

dagboek (econ.) Register waarin feiten (boekingsdocumenten als magazijnbonnen, kwitanties, facturen) worden aangetekend. Deze handeling beoogt dagdromen

dagdromen Het opwekken van plezierige en bevrediging schenkende voorstellingen. Dit verschijnsel wordt vaak over één kam geschoren met fantasie.

daggeldlening

daggeldlening (call-geldlening) Lening met een onbepaalde looptijd, die door beide partijen dagelijks opgezegd kan worden. Soms zonder onderpa

dagonderwijs

dagonderwijs Onderwijs dat overdag gedurende de werkweek wordt gegeven. In Nederland bestaan er wat onderwijsprogramma betreft vaak geen verschillen dagrest

dagrest (Eng: day residue) Een overblijfsel van een ervaring overdag dat terugkomt in een droom. Iemand die overdag een examen heeft gemaakt, kan Daguerre, Louis-Jacques Mandé

Daguerre, Louis-Jacques Mandé (1787-1851) Frans uitvinder. Geldt ten onrechte als uitvinder van de fotografie; voerde wel belangrijke verbeteringen dagvaarding

dagvaarding Mededeling, meestal schriftelijk, aan gedaagde, verdachte, getuige, enz. om op een bepaald tijdstip voor de rechter te verschijnen. De Dählie, Björn

Dahl, Robert Alan (geb. 1915) Amerikaans politicoloog. Dahl leverde een belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van begrippen als macht, democratie Dahrendorf, Ralf Gustav

Dählie, Björn (geb. 1967) Noors langlaufer, behaalde tijdens de Olympische Winterspelen van 1992 (Albertville), 1994 (Lillehammer) en 1998 (Nagano) Dahl, Robert Alan

Dahrendorf, Ralf Gustav (geb. 1929) Duits socioloog en politicus; een der belangrijkste vertegenwoordigers van de conflictsociologie. Beroemd do

Dailamiten

Dailamiten Verzamelnaam voor een aantal stammen in het gebied ten zuidwesten van de Kaspische Zee, waaruit de dynastie der Boewaihiden ontstaan daltononderwijs

Dal, Vladimir Ivanovitsj (1801-1872) Russisch schrijver, lexicograaf en etnograaf. Zijn roem als verhalenschrijver (onder het pseudoniem de Kozak

daltononderwijs Onderwijsmethode ontwikkeld door Helen Parkhurst. De eerste school met deze vorm van onderwijs werd in 1920 in Dalton (Mass., Dal, Vladimir Ivanovitsj

Dam, Luc van (eig. Lodewijk de Vries; 1920-1976) Nederlands bokser, was reeds op twintigjarige leeftijd nationaal kampioen middengewicht. Van Dam, Pieter van

Dam, Pieter van (1621-1706) Nederlands rechtsgeleerde, van 1652 advocaat van de Verenigde Oostindische Compagnie. De Heren XVII gaven he

damasceren

damasceren Techniek om goud- en zilverdraden in een stalen ondergrond te hameren; vooral gebruikt bij het versieren van wapens, zoals de damascener Damascke, Adolf

Damascke, Adolf (1865-1935) Duits sociaal-econoom, stichter van Bodenreform-beweging (hervorming van het grondbezit). Beïnvloed door de ideeën damast

damast Weefsel van linnen, halflinnen of katoen waarvan de glanzende patronen ontstaan door het in satijnbinding combineren van ketting en inslag.

Damme, George van (1907-1986) Belgisch industrieel. Bouwde de Boelwerf te Temse uit tot een van de grootste scheepswerven en bedrijven van

Damme, Ivo van

Damme, Ivo van (Dendermonde 21 februari 1954-Bollène 29 december 1976) Belgisch atleet, werd in 1975 tweede op de 800 m van het EK indoor. Dam, Luc van

dammen

dammen Bordspel met witte en zwarte schijven, gespeeld door twee personen. Te onderscheiden zijn: Engels dammen (op een bord met 64 velden, Damme, George van

Dan

Dan Vijfde zoon van de aartsvader Jakob. Zijn nakomelingen, de stam Dan of de Danieten, vestigden zich eerst in de heuvels ten westen van Jeruzalem, Dana, Richard Henry

Dana, Richard Henry (1815-1882) Amerikaans prozaschrijver, jurist en maatschappijhervormer. Maakte voor zijn afstuderen als jurist een zeereis dandy's

dandy's Groep rijke jongemannen die tijdens de Franse Restauratie en de Juli-monarchie (1815-1848) hun aristocratische superioriteit tot uitdrukking danegeld

danegeld Belasting die vooral na 990 in het Angelsaksische Engeland werd geheven om de Noormannen (Denen) die regelmatig het land binnenvielen, Dankert, Pieter (Piet)

dan-graad

dan-graad Een aanduiding van de mate van bekwaamheid van een gevorderde in een van de oosterse vechtsporten. Na het doorlopen van de kjy-graden dapperheidsproef

Dankert, Pieter (Piet) (geb. 1934) Nederlands politicus. Dankert was directeur van het Koos Vorrinkinstituut (1965-71). Tevens was hij internationaal dans van de miljoenen

dans van de miljoenen Periode van overmatige uitgaven door overheid en particulieren op Cuba direct na WO I. Nadat de overheidscontrole op de

dapperheidsproef In veel (sub)culturen voorkomend middel om iemand te laten bewijzen dat hij moedig genoeg is om tot een bepaalde sociale rol dareik

dareik (daricus) Perzische ovale gouden munt (gewicht 8,4 gram), geslagen door koning Darius I (522-486). Deze circuleerde vnl. in de buitengewesten.

darts

darts Een werpsport met pijltjes (dart). Iedere speler werpt in een beurt de drie pijltjes naar een rond bord met een middellijn van 46 cm. De speler s

databank

databank Geordende verzameling gegevens (data), die snel opgezocht (opgeroepen) en bijgewerkt (updating) kunnen worden. Het opslaan van gegevens dat-is-niet-alles techniek

dat-is-niet-alles techniek Een techniek waarbij men zich in twee stappen van de medewerking van anderen probeert te verzekeren. Hierbij wordt eerst

dauwtrappen

dauwtrappen (dauwtreden, hemelvaren) Oud folkloristisch gebruik om op hemelvaartsdag, Tweede Pinksterdag of de eerste zondag in mei blootsvoets Davenant, Charles

Davenant, Charles (1656-1714) Brits economist en schrijver over handelspolitieke problemen. Zo bestudeerde hij onder andere graantekorten (misoogst) Davenport, Herbert Joseph

Davenport, Herbert Joseph (1861-1931) Amerikaans economist, hoogleraar aan de universiteit van Missouri en de Cornell-universiteit (1916). In Davidsfonds

Davids, Edgar Steven (geb. 1973) Nederlands voetballer, kwam als linker middenvelder negen maal uit voor het Nederlands elftal. Hij begon bij Schellingwoude Davignon-rapport

Davidsfonds Vlaamse katholieke vereniging, opgericht door J.B. David in 1875 en bedoeld als tegenhanger van het meer vrijzinnige Willemsfonds. Davidson, David

Davidson, David (1854-1942) Zweeds econoom, hoogleraar in de economie en de openbare financiën aan de universiteit van Uppsala. Zijn proefschrift Davids, Edgar Steven

Davignon-rapport (Ook: Rapport van Luxemburg) Rapport uit 1970, genoemd naar de Belgische voorzitter van het comité dat een rapport opstelde Davis Cup

Davis Cup De officieuze wereldkampioenschappen voor mannen landenteams, voor het eerst gehouden in 1900 en genoemd naar Dwight Davis die Davis, Dwight Filley

Davis, Dwight Filley (Saint Louis 5 juli 1879-Washington 28 november 1945) Amerikaans advocaat en tennisser, bekend door de door hem beschikb

Dawes-plan

Dawes-plan In 1924 getroffen regeling voor de Duitse herstelbetalingen na de Eerste Wereldoorlog. Het Dawes-plan, genoemd naar de initiatiefnemer Dayak

Dayak (Dajak) Verzamelnaam van bevolking in binnenland van Kalimantan, onderverdeeld in een groot aantal afzonderlijke groepen. Voornaamste DDT

DDT (dichloordifenyltrichloorethaan) Aanvankelijk uiterst effectief insecticide, sinds de ontdekking in 1942 op enorme schaal toegepast en later vanwege dealing room

dealing room Afdeling van een bank of bankfiliaal, van waaruit op de financiële markten wordt gehandeld.

debetzijde

debetzijde (actiefzijde) Linkerkant van de balans van een onderneming, waarop de bezittingen en vorderingen (activa) van die onderneming staan.

Debie, Jan

Debie, Jan (Sint-Jans-Molenbeek 9 mei 1892-Sint-Jans-Molenbeek 30 april 1961) Belgisch voetballer, kwam als doelverdediger 37 maal uit voor het debiliteit

debiliteit Vorm van zwakzinnigheid waarbij het IQ onder het normale ligt, namelijk tussen 50 en 80. De geestelijke leeftijd van een volwassen debiel debiteur

debiteur (schuldenaar) Degene die op grond van een verbintenis (een aangegane of wettelijke verplichting) iets moet geven, doen of nalaten.

Debreu, Gerard

Debreu, Gerard (geb. 1921) Frans-Amerikaans wiskundige en econoom, sinds 1962 hoogleraar aan de universiteit van Californië. Ontving in 1983 debriefing

debriefing Het op de hoogte stellen van proefpersonen van de bedoeling van een experimentele studie. Dit gebeurt achteraf, om te voorkomen dat de Deburghgraeve, Frederik

Deburghgraeve, Frederik (geb. 1970) Belgisch zwemmer, was in 1996 in Bastenaken de eerste Belg die een wereldrecord zwom: 59,02 op de 100 decaan

decaan 1. Voorzitter van een faculteit van een Nederlandse of Belgische instelling voor wetenschappelijk onderwijs. Het college van decanen, onder decadentie

decadentie (decadentisme; Fr.: décadence = verval) 1 Sinds het werk van de Franse schrijver Montesquieu een term in de cultuurfilosofie (1734). 2

decalage, horizontale, verticale en oblieke

decalage, horizontale, verticale en oblieke De drie manieren waarop de cognitieve ontwikkeling volgens de theorie van Jean Piaget vorm krijgt.

decanteren

decanteren (afschenken) Proces waarbij men voorzichtig de bovenlaag van een vloeistof laat weglopen. Wordt toegepast bij vloeistoffen waarin zich decay-tijd

decay-tijd Tijd die nodig is om een toon te laten uitsterven. Een pianotoon heeft een zekere, zij het korte, decay, een fluit in het geheel niet. Decay betekent decentralisatie

decentralisatie Bestuursstelsel waarbij aan betrekkelijk zelfstandige lagere overheden zoveel mogelijk de regeling en het bestuur van de eigen huish

decentralisatiewetgeving

decentralisatiewetgeving Serie wetten en besluiten (vanaf 1903) die Nederlands-Indië meer zeggenschap in zijn lokale aangelegenheden moesten deciel

deciel Een statistische eenheid die een tiende deel van een verzameling scores representeert. Wanneer een proefpersoon bij een psychologische test decisionisme

decisionisme Term voor de opvatting dat aan alle juridische beslissingen geen norm maar een wilsbepaling ten grondslag ligt, die van de rechtsnormen Declerck, Richard

Declerck, Richard (1899-1986) Belgisch politicus en publicist. Was van 1945 tot 1966 gouverneur van de provincie Antwerpen. Hij studeerde rechten decompensatie

decompensatie (lett: het niet compenseren) In de psychiatrie wordt deze term gebruikt voor het te kort schieten van afweermechanismen bij personen. deconcentratie (econ.)

deconcentratie (econ.) Bij bedrijfsdeconcentratie gaat het om het toenemen van het aantal zelfstandige bedrijven in een land of in een sector ten opzichte deconfessionalisering

deconfessionalisering In de Nederlandse politiek de vermindering van de invloed van de religieuze overtuiging op de politieke stellingname. Tot de decriminalisering

decriminalisering Niet langer strafbaar stellen van een bepaalde gedraging door schrapping van het desbetreffende wetsartikel uit de strafwetgeving.

Decroly, Ovide

Decroly, Ovide (1871-1932) Belgisch arts, psycholoog en pedagoog. Stichter van enkele scholen, in 1920 hoogleraar kinderpsychologie te Brussel. deelloon

deelloon Onder andere in Indonesië voorkomend gebruik, waarbij aan landarbeiders een bepaald deel van de oogst als loon wordt uitgekeerd. Deelloon deelpacht

deelpacht Vorm van pacht waarbij de pachter een deel van zijn opbrengst afstaat aan degene van wie hij de grond huurt.

deelsociologieën

deelsociologieën Specialismen binnen de sociologie. Sinds het begin van deze eeuw is de sociologie uiteengevallen in tal van takken die elk betrekking deeltijdarbeid

deeltijdarbeid (part-time arbeid) Werk gedurende een deel van de in de betreffende sector of onderneming geldende arbeidstijd tegen een evenredig Defacqz, Henri Eugène Marie

Defacqz, Henri Eugène Marie (1797-1871) Belgisch rechtsgeleerde en staatsman. Na de Belgische Revolutie werd hij lid van het Nationaal Congres Defence Planning Committee

Defence Planning Committee (DPC) Comité van de NAVO voor specifiek militair-politieke aangelegenheden, zoals het in overeenstemming brengen deficiëntie

deficiëntie 1. Gebrek aan een essentiële voedingstof. Vaak treden karakteristieke verschijnselen op, die een aanwijzing geven welke stoffen ontbreken.

deficiëntiemotivatie

deficiëntiemotivatie De motivatie om iets te ondernemen die voortkomt uit een ervaren tekort. Deze term werd gebruikt door Abraham Maslow, die deficitmodel van ouderdom

deficitmodel van ouderdom Het stereotiepe beeld van ouderen die star, vereenzaamd, hulpbehoevend, uitgerangeerd, conservatief, en aseksueel zouden

definitie van de situatie

definitie van de situatie Sociologisch begrip, in 1918 geïntroduceerd door de Amerikaanse sociologen W.I. Thomas (1863-1947) en F. Znaniecki (deflatie (econ.)

deflatie (econ.) Proces van algemene prijsdaling en vermindering van werkgelegenheid, productie en geldhoeveelheid. Het dalen van de prijzen is een Defraeye, Odile

Defraeye, Odile (Rumbeke 14 juli 1888-Bierges 21 augustus 1965) Belgisch wielrenner, winnaar van diverse klassiekers. Hoogtepunt van zijn wielerloopbaan degelpers

degelpers Hoogdrukpers voor klein drukwerk, zoals briefpapier, enz. Het drukken geschiedt door een vlakke plaat (degel) tegen een tweede vlakke degen

degen Een steekwapen, gebruikt bij het degenschermen. Een degen heeft een lengte van 110 cm en een gewicht van ca. 750 gram. Het trefvlak is bij Degryse, Marc

Degryse, Marc (geb. 1965) Belgisch voetballer, speelde als middenvelder 63 maal voor het Belgisch elftal, bijgenaamd de Rode Duivels. Degryse begon deiktische onderwijsvorm

deiktische onderwijsvorm Leervorm waarbij de vooral praktische leerstof onderwezen wordt door middel van voordoen, demonstraties en voorbeelden deïndividuatie

deïndividuatie Het verschijnsel dat personen in een groep zichzelf lijken te verliezen en zich laten meedrijven in de massa. Zij gaan dan op in de anonimiteit deinos

deinos Grote Griekse vaas in de vorm van een, meestal op een hoog voetstuk geplaatste, ronde kom. Het gebruik om in de d. wijn te mengen is bekend déjà-vu

de-institutionalisering Sociologen verstaan onder institutionalisering de vorming van vaste patronen van normen en waarden. De-institutionalisering dhow

déjà-vu (Frans: reeds gezien) Gevoel dat men iets dat men voor het eerst ervaart, al eerder precies zo heeft meegemaakt. In de psychiatrie wordt dit g

dekblad (techn.)

dekblad (techn.) Buitenste omwikkeling van een sigaar. Het daarvoor te gebruiken tabaksblad wordt van het vuureinde tot het mondstuk om de pop dekkingsvoorschriften

dekkingsvoorschriften Wettelijke regels voor de dekking van bankbiljetten die door de circulatiebank zijn uitgegeven, waarmee de hoeveelheid in dektennis

dektennis Aan boord van passagiersschepen ontstaan werpspel, beoefend door twee of vier personen. De indeling van het veld komt overeen met een Delannoit, Cyrille

Delannoit, Cyrille (geboren Grammont 13 maart 1926) Belgisch bokser, werd in 1948 kampioen middengewicht door een overwinning op Marcel Cer

Delaware

Delaware Staat in de VS, aan de Atlantische Oceaan; 5295 k2, 700.000 inw. (1993). Hoofdstad: Dover. Laaggelegen gebied, voor een derde bedekt Delaware-Indianen

Delaware-Indianen Noord-Amerikaans Indianenvolk, oorspronkelijk bewoners van het gebied rond de rivier de Delaware. Leefden hoofdzakelijk van delegatie van wetgevende bevoegdheid

delegatie van wetgevende bevoegdheid Overdracht van wetgevende bevoegdheid door een hoger orgaan, waaraan die bevoegdheid is toegekend, Delibas, Orhan

Delibas, Orhan (geboren 21 januari 1971) Nederlands bokser van Turkse afkomst, diverse malen Nederlands kampioen in de klasse tot 71 kg. Hij werd delict

delict (strafbaar feit) Gedraging die door de wetgever strafbaar is gesteld. De voorwaarden voor strafbaarheid zijn: (1) een gedraging (handelen of nalaten) delinquent

delinquent Degene die een delict heeft begaan.

delirium

delirium Toestand van verlaagd bewustzijn, gepaard gaande met hallucinaties, opwinding, onrust en verwardheid. De betrokkene gaat geheel op in zijn delirium tremens

delirium tremens Een vorm van een oneiroïde delirante toestand, die het gevolg is van een hersenvergiftiging, door een teveel aan alcohol of juist het Delphi-methode

Delphi-methode Een methode om toekomstige ontwikkelingen te voorspellen die genoemd is naar het orakel van Delphi. Dit was een priestercollege deltavliegen

delta-ritme Ook delta-golven. Een bepaald patroon van elektrische hersenactiviteit zoals dat geregistreerd wordt op een elektro-encefalogram. Dit ritme demagogie

deltavliegen (Engels: hang gliding) Onderdeel van het zweefvliegen, waarbij de piloot hangt aan een buisconstructie waaraan een driehoekig zeil (delta) delta-ritme

dema-godheden

dema-godheden Door de Duitse etnoloog Jensen aan het taalgebruik van de Marind-Anim-stam (Nieuw-Guinea) ontleende term voor wezens waaruit deme

demagogie (Gr.: kunst om het volk te leiden) In het oude Griekenland was een demagoog een retorisch begaafd volksleider. Later kreeg het woord demand characteristics

demand characteristics De kenmerken van de situatie waar een proefpersoon tijdens een experiment mee wordt geconfronteerd. Deze lokken bepaald

deme Door de Amerikaanse antropoloog George Peter Murdock ingevoerde term voor een gemeenschap waarvan alle leden aan elkaar verwant zijn dementia praecox

dementia praecox (lett.: vroegtijdige dementie) Een oude verzamelnaam voor een groep psychosen die onder meer gemeen zouden hebben dat er geen dementie

dementie Algemene achteruitgang van de geestelijke vermogens door een verspreid vergaan van hersencellen. De aftakeling treedt geleidelijk op. Dementie demissionair kabinet

demissionair kabinet Kabinet dat de lopende zaken waarneemt nadat het zijn ontslag heeft ingediend.

Democraten '66

Democraten '66 (D66, oorspr. D'66) Nederlandse politieke partij. D66 werd opgericht uit onvrede met het verzuilde politieke bestel. De partij streefde Democratic Party

Democratic Party Overkoepelende politieke partij in de VS, opgericht in 1828. Vergeleken met de Republican Party is zij hervormingsgezind, verdraagzaam democratie

democratie Bestuursvorm, gebaseerd op zelfbestuur door de individuele burgers. Het Athene van de 6e en 5e eeuw v.C. kende een vorm van directe democratie, directe

democratie, directe Bestuur op democratische grondslag, direct door de leden van een gemeenschap. Voorbeeld is de 'Landgemeinde' in Zwitserland, democratie, indirecte

democratie, indirecte (representatieve democratie) Bestuur van een gemeenschap door vertegenwoordigers van de burgers. Deze vertegenwoordigers

democratisch centralisme

democratisch centralisme Organisatiebeginsel dat door de communistische partijen en regimes gehanteerd wordt. Het houdt in dat democratisch g

Democratisch Socialisten '70

Democratisch Socialisten '70 (DS'70) Nederlandse politieke partij. DS'70 werd in april 1970 opgericht door een aantal verontruste leden van de PvdA democratisering

democratisering Proces waarbij macht gelijkmatiger wordt verdeeld over de betrokkenen, een gedachte die in de westerse wereld vooral ingang vond demografische investeringen

demografische investeringen Investeringen die moeten worden gedaan om de groei van de bevolking op te vangen. Hierbij moet gedacht worden demonetisatie

demonetisatie Het omgekeerde van monetisatie. Monetisatie is de omzetting van secundaire liquiditeiten in primaire. Primaire liquiditeiten zijn voor Dempsey, Jack

Dempsey, Jack (Manasa 24 juni 1895-New York 31 mei 1983) Amerikaans bokser, werd 4 juli 1919 wereldkampioen zwaargewicht door een over

Den Haag, congres van

Den Haag, congres van (1948) Congres, opgezet door het Parijse coördinatiecomité van Europese Bewegingen, bedoeld als het startpunt voor een denarius

denarius Romeinse zilveren munt, voor het eerst geslagen ca. 210 v.C., toen als gevolg van de Punische oorlogen het geldstelsel in verval raakte. De Dénis, Henri Léonard Barthélémi (Harry)

Dénis, Henri Léonard Barthélémi (Harry) (Den Haag 28 augustus 1896-Den Haag 13 juli 1971) Nederlands voetballer, kwam tussen 1919 en 1930 denivellering

denivellering Vergroting van de inkomensverschillen.

denken

denken als subvocaal spreken De grondlegger van het behaviorisme, J.B. Watson, vond dat de psychologie zich niet bezig moest houden met innerlijke denken, abstract

denken Belangrijkste activiteit van het menselijk bewustzijn, bestaande uit het scheiden, verbinden en vergelijken van bewustzijnsinhouden. Als zodanig denken als subvocaal spreken

denken, abstract Denken dat gekenmerkt wordt door het gebruik van abstracte begrippen. In de geschiedenis van de denkpsychologie werd het benadrukt denken, beeldloos

denken, beeldloos Het denken zonder dat daarbij gebruik gemaakt wordt van bewuste mentale beelden. Volgens Wilhelm Wundt (1832-1920) was denken, convergent en divergent

denken, convergent en divergent Twee vormen van denken die een belangrijke rol spelen bij intelligentie en creativiteit. Convergent betekent letterlijk:

denken, creatief

denken, creatief Het vinden van nieuwe oplossingen voor bestaande problemen, door bijvoorbeeld een bestaande oplossing op een nieuw terrein toe denken, deductief en inductief

denken, deductief en inductief Twee vormen van denken die elkaars tegenhanger zijn. Inductief denken begint bij bijzonderheden en feiten en komt denken, kritisch

denken, kritisch Een vorm van denken waarbij gedachteninhouden voortdurend bekeken worden op hun juistheid. Het gaat om een poging juistheid denken, magisch

denken, magisch Vorm van denken gekenmerkt door het leggen van niet-logische verbanden. Komt veel voor bij kinderen, die vaak het idee hebben denkinhoudstoornissen

denkinhoudstoornissen Deze stoornissen kunnen onderscheiden worden naar de mate van ernst. Een overwaardig denkbeeld is een op zichzelf juist

denkmodellen

denkmodellen Abstracte, formeel opgebouwde en niet zelden mathematisch gestructureerde vereenvoudigingen van een stuk werkelijkheid dat voorwerp denkproces

denkproces Een beschrijving van de wijze waarop iemand conclusies trekt. In de benadering van de cognitieve psychologie is het denkproces datgene denkprotocol

denkprotocol Een door een proefpersoon gegeven verslag van de wijze waarop bij hem een denkproces verlopen is. Het denkprotocol kan verkregen denkpsychologie

denkpsychologie Alle takken van de psychologie die het denken bestuderen. Voorbeelden hiervan zijn het associationisme, de Würzburger Schule denksom

denksom (redactiesom) Rekenkundig vraagstuk dat niet direct via standaardmethoden op te lossen valt, maar eerst vertaald moet worden, bijvoorbeeld: denkstoornissen

denkstoornissen Een verzamelterm voor psychopathologische stoornissen in het gedachtenverloop, in de denkinhoud of in het denkvermogen. Voorbeelden denktank

denktank Enigszins spottende betiteling voor instituten waar geleerden zich uitsluitend bezighouden met het berekenen van ontwikkelingen in de toekomst denkvermogenstoornissen

denkvermogenstoornissen Hierbij wordt het volgende onderscheid gemaakt: er wordt van dementie gesproken als de intellectuele capaciteit is afgen

Dennendal-affaire

Dennendal-affaire In 1971 ontstond een conflict rond C. Muller, psycholoog-directeur van de zwakzinnigenafdeling Dennendal, een afdeling van d

deodorant

deodorant Middel om onaangename zweetlucht te voorkomen. Werkt of door zweetafscheiding te voorkomen (looiende middelen die de poriën afsluiten) departement (bestuur)

departement (bestuur) Bestuurlijk gebied; Frankrijk is verdeeld in departementen, bestuurd door een prefect en verdeeld in o.a. arrondissementen.

departement (Nederland)

departement (Nederland) (ministerie) Afdeling van het landsbestuur onder de (politieke) leiding van een minister, soms bijgestaan door een of me

depenalisering

depenalisering Vervangen van strafmaatregelen door maatregelen van andere aard; bijv. geen straf voor kleine diefstallen of vernielingen, maar een dependencia-theorie

dependencia-theorie Visie op de problemen van de ontwikkelingslanden, afkomstig van vooral Latijns-Amerikaanse wetenschappers, waarin gestel

depersonalisatie

depersonalisatie Stoornis in het ik-bewustzijn waarbij de betrokkene zijn gevoelens, gedachten, gedrag en lichaam beleeft als anders en niet vertrouwd. deportatie

deportatie 1. (strafrecht) Verbanning, in sommige landen een bijkomende straf, die bestaat uit het overbrengen van de veroordeelde naar een veraf gelegen deposito

deposito In bewaring geven van geld bij een bank voor een bepaalde termijn en tegen een bepaalde rente; bovendien het in bewaring gegeven geldbedrag. depreciatiewedloop

depreciatiewedloop Een term die na 1930 in gebruik kwam. Een depreciatie van de eigen valuta (dit is waardevermindering ten opzichte van buitenlandse depressie (econ.)

depressie (econ.) Conjuncturele inzinking, dal in de conjunctuurgolf. De Grote Depressie was de economische inzinking in de meeste geïndustrialiseerde depressie (psychol.)

depressie (psychol.) Met een depressie wordt in het dagelijks spraakgebruik de sombere reactie bedoeld op een droevige gebeurtenis zoals ontslag depressies, theorieën over het ontstaan van

depressie, anaclytische Een ernstige vorm van depressie in de tweede helft van het eerste levensjaar, die ontstaat wanneer de moeder plotseling wegvalt deprivatie

depressies, theorieën over het ontstaan van Er bestaan globaal drie groepen opvattingen over de oorzaken van depressies: 1. De biologische verklaringen depressie, anaclytische

deprivatie 1. Verlies of gemis: iemand die gedepriveerd is, heeft iets moeten ontberen, is te kort gekomen of te kort gedaan. 2. In de psychologie heeft deprivatie, maternale

deprivatie, maternale Deprivatie van moederliefde: het gemis van een verzorgende, koesterende en bovenal een zelfde moederfiguur. Al bij babies Derbolav, Joseph

Derbolav, Joseph (geb. 1912) Oostenrijks pedagoog en (taal)filosoof. Houdt zich bezig met de wetenschapsfilosofische grondslagen van de pedagogie. derby

derby 1. Wedren voor driejarige paarden over een afstand van 1,5 mijl op de renbaan van Epsom (Surrey). De door de 12e Earl (graaf) van Derby in derde milieu

derde milieu Opvoedingsmilieu van leeftijdgenoten (`peer group'), dat tijdens de puberteit wat betreft de socialisatie (de inpassing in maatschappelijke derde stand

derde stand De groep der burgers, d.w.z. allen die niet bij de adel of geestelijkheid behoorden, in de standenstaat.

Derde Weg

Derde Weg 1. Een uit het begin van de jaren vijftig stammende Nederlandse politieke beweging die een vreedzame oplossing van de Koude Oorlog derealisatie

derealisatie Stoornis in het ik-bewustzijn waarbij de betrokkene zijn omgeving en wat zich daarin afspeelt beleeft als anders, niet vertrouwd en onwerkelijk, deregulering

deregulering Snoeien in het woud van overheidsregelingen, bijvoorbeeld om het ondernemers gemakkelijker te maken hun bedrijf uit te voeren.

Derine, Raymond

Derine, Raymond (1926-1987) Vlaams jurist en politicus. Na zijn studie in de rechten te Leuven werd Derine achtereenvolgens hoogleraar aan de derivaten (econ.)

derivaten (econ.) Afgeleide financiële producten, zoals koop-, verkoop - of ruilcontracten. De waarde is afhankelijk van de prijsontwikkeling van zaken, derivaten (sociol.)

derivaten (sociol.) Schijnbaar logische en rationele uitingsvormen van in wezen irrationele en instinctmatige menselijke drijfveren. De term is van Derksen, Johannes Wilhelmus (Jan)

Derksen, Johannes Wilhelmus (Jan) (geboren Geertruidenberg 23 januari 1919) Nederlands wielrenner, werd driemaal wereldkampioen sprint (amateurs Derksen, Piet

Derksen, Piet (1913-1996) Nederlands zakenman. Derksen, de man van Center Parks, begon zijn zakenimperium in de jaren veertig met een tennisbaan Des Roches, Jan

Des Roches, Jan (1740-1787) Nederlands autodidactisch gevormd taalkundige en historicus. Schreef een Nederlandse en een Franse grammatica w

Descamps, Edouard Eugène François

Descamps, Edouard Eugène François (1847-1933) Belgisch jurist en katholiek politicus, vanaf 1872 hoogleraar internationaal recht in Leuven. descriptieve psychologie

descriptieve psychologie Benaming voor de aanpak van de psychologie die werd voorgestaan door Franz Brentano (1838-1917) en Wilhelm Dilthey desensitisatie

desensitisatie Het minder gevoelig worden voor bepaalde prikkels. Dit kan bijvoorbeeld het gevolg zijn van gewenning aan de stimulus. De verminderde desensitisatie, systematische

desensitisatie, systematische Een techniek die binnen de gedragstherapie gebruikt wordt om cliënten te verlossen van bepaalde angsten. De patiënt desertie

desertie Militair delict: langer durende opzettelijke en ongeoorloofde afwezigheid van een militair. De straf op desertie verschilt naargelang het delict Desgrange, Henri

Desgrange, Henri (Parijs 1865-Beauvallon 1940) Frans (sport-)journalist, stichtte met Victor Goddet het weekblad l'Auto (het huidige l'Equipe) en desinfectie

desinfectie (ontsmetting) Onschadelijk maken van ziekteverwekkende micro-organismen aan de oppervlakte van de huid of van een voorwerp. Geschiedt desinhibitie

desinhibitie (lett: ontremming) 1. Het reageren met een aangeleerde respons op een irrelevante stimulus. Deze term werd voor het eerst gebruikt door desintegratie

desintegratie Het uit elkaar vallen van de persoonlijkheid. Dit treedt op bij psychosen. De patiënt heeft dan het gevoel dat zijn innerlijke leven bestaat deskundige

deskundige (expert) Iemand die op een bepaald terrein speciale kennis bezit. In een burgerlijk proces of een strafprocedure kan de rechter zich laten despotisme

despotisme Staatsvorm met een heerser (despoot) die met onbeperkte macht en willekeur regeert. De absolutistische vorsten uit de 18e eeuw waren detectiedrempel

detectiedrempel Ook absolute drempel. De minimale intensiteit die een stimulus moet aannemen om in de helft van de gevallen opgemerkt te worden. detective

detective Iemand die zich beroepshalve met opsporingsonderzoek bezig houdt, hetzij (in Engelstalige landen) in dienst van de politie, hetzij als privé detente

detente (Lett: ontspanning) Benaming voor het proces van vermindering van spanning in de sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog vijandige detentie

detentie Vrijheidsbeneming door politie/justitie zoals gebeurt bij inverzekeringstelling, voorlopige hechtenis en gevangenisstraf.

Deterding, Henri Wilhelm August

Deterding, Henri Wilhelm August (1866-1939) Nederlands zakenman, trad in 1896 in dienst van de Koninklijke Nederlandsche Petroleum Maatschappij. determinatie

determinatie 1. Het vaststellen tot welke biologische soort een plant of dier behoort. Hulpmiddelen kunnen hierbij zijn: de uitwendige bouw van het determinerende tendentie

determinerende tendentie De onbewust verlopende beïnvloeding van gedrag door bijvoorbeeld de instructies van een proefleider. Als de proefleider

detour action

detour action Gedrag dat via een omweg (detour) naar het gewenste doel leidt. In de denkpsychologie is het een vorm van probleemoplossend gedrag détournement de pouvoir

détournement de pouvoir Misbruik van bevoegdheid door de overheid: het gebruiken van bevoegdheden voor een ander doel dan waarvoor ze gegeven detribalisatie

detribalisatie (stammenverval) Het teloorgaan van traditionele stamverbanden in voorheen 'primitieve' samenlevingen in de Derde Wereld, in het bijzonder deuce

deuce Een stand in de game waarbij beide spelers elk 40 punten hebben. Men moet doorspelen tot een verschil van twee punten om de game te winnen.

deurwaarder

deurwaarder (eig. gerechtsdeurwaarder) Gerechtsambtenaar, belast met verschillende taken, waaronder het uitbrengen van dagvaardingen en andere deurwaardersexploot

deurwaardersexploot (exploot) Akte uitgebracht door een deurwaarder. Door middel van een exploot kan men officiële mededelingen doen. Dit is

Deutsch, Helene (1884-1982) Oostenrijks/Amerikaans psychoanalytica, sinds haar jeugd voorvechtster van vrouwenemancipatie. Studeerde in Wenen Deutsch, Karl Wolfgang

Deutsch, Karl Wolfgang (1912-1992) Tsjechisch-Amerikaans politicoloog. Deutsch was hoogleraar aan het Massachusetts Institute of Technology

Deutscher Gewerkschaftsbund

Deutscher Gewerkschaftsbund (DGB) Grootste vakcentrale in de Duitsland. De organisatie is ontstaan in 1949 door fusie van socialistische en confessi

Deutscher, Irwin

Deutscher, Irwin (geb. 1923) Amerikaans socioloog, bekend door zijn werk over de relatie tussen gedrag en attitudes (houdingen), onder meer in 'What Deutsch, Helene

devaluatie

devaluatie Vaststelling door de overheid van een lagere waarde van de eigen valuta ten opzichte van buitenlandse internationale valuta (of goud), d.Devers, Gail

Devers, Gail (geboren Seattle 19 november 1966) Amerikaans atlete, gespecialiseerd op de 100 m en de 100 m horden. Zij brak internationaal door deviant

deviant 1. Afwijkend van de statistisch bepaalde norm (abnormaal). 2. Afwijkend van de norm op sociaal of ethisch gebied. Bij dit gebruik zit, in tegenstelling deviantie, primaire en secundaire

deviantie, primaire en secundaire Termen van de Amerikaanse socioloog E.M. Lemert voor resp. incidenteel afwijkend gedrag (bijvoorbeeld te veel deviezen (econ.)

deviezen (econ.) Alle vorderingen die zijn uitgedrukt in een vreemde geldsoort: vorderingen in rekening-courant bij buitenlandse banken, bankbiljetten de-institutionalisering

dhow Arabisch zeilschip van maximaal 120 ton en een bemanning tot 30 koppen; een of twee masten en trapeziumvormige of driehoekige zeilen; zeer dia

dia (diapositief) Fotografische afbeelding op een doorzichtige drager, gewoonlijk bestemd voor projectie. In de fotografie ingeburgerd als kleurendia; Diabetes Vereniging Nederland

Diabetes Vereniging Nederland (DVN) Nederlandse vereniging van lijders aan suikerziekte. In 1945 opgericht als Nederlandse Vereniging van Suikerzieken

diaconieschool

diaconieschool Vorm van lager onderwijs in de 17e en 18e eeuw, gesticht, bekostigd en bestuurd door de protestantse kerken en bestemd voor leerlingen diafragma (opt.)

diafragma (opt.) Lensopening. Het diafragma bepaalt de hoeveelheid licht die door het objectief wordt doorgelaten en beïnvloedt de scherptediepte diafragmagetal, effectief

diafragmagetal, effectief Grootheid om de hoeveelheid licht die door een lens wordt doorgelaten aan te geven. Gelijk aan het optisch diafragmageta

diafragmagetal, optisch

diafragmagetal, optisch Grootheid gelijk aan de brandpuntsafstand van een lens, gedeeld door de doorsnede van de lichtdoorlatende opening. Voor

diagnose

diagnose Vaststelling van de aard van een ziekte. Pas als de waarschijnlijke diagnose bekend is, kan een doeltreffende behandeling worden ingesteld diagnostische aantekening

diagnostische aantekening Bevoegdheidsverklaring in Nederland voor orthopedagoog of klinisch psycholoog om diagnoses te stellen bij cliënten, diagnostische modellen

diagnostische modellen De verschillende opvattingen over de manier waarop een diagnose gesteld moet worden. 1. In het psychometrisch-diagnostisch diagnostische test

diagnostische test (diagnostische toets) Test waarmee men een leerproces meet en niet de resultaten. Zo kunnen specifieke problemen van leerlingen diagnostische toets

diagnostische toets Toets gericht op een bepaald inhoudelijk, cognitief of vaardigheidsgebied waaruit blijkt welke lacunes er zijn en waaraan dat ligt. dialogische onderwijsvorm

dialogische onderwijsvorm Verzamelterm voor onderwijsvormen waarin het gesprek tussen leerkracht en leerlingen of tussen de leerlingen onderling Diamond Challenge Sculls

Diamond Challenge Sculls In 1844 ingestelde wisseltrofee van de roeiwedstrijden voor skiffs, onderdeel van de jaarlijkse Henley Royal Regatta. De

diathese-stresstheorie

diathese-stresstheorie De opvatting dat psychosomatische stoornissen ontstaan door een combinatie van stress en een zwakke plek in iemands lich

Dib, Mohammed

Dib, Mohammed (geb. 1920) Algerijns (Frans) schrijver, aanvankelijk onderwijzer, later journalist. Zijn werk gaat over het dagelijks leven der Algerijnen, dichotische luistertaak

dichotische luistertaak Een experimentele techniek waarbij twee geluidsbronnen op twee verschillende plaatsen informatie geven. Dit kan bijvoorb

dictator

dictator In het oude Rome een magistraat die in tijden van nood op voorstel van een consul met imperium (macht) bekleed werd. Oorspronkelijk was dictatuur

dictatuur (Latijn: dictare = voorschrijven) Absolute machtsuitoefening door een persoon of groep (partij, leger, klasse). In het oude Rome was de dictator dictatuur van het proletariaat

dictatuur van het proletariaat In het marxisme de fase tussen de communistische revolutie en het ontstaan van de communistische, klasseloze maatschappi

didactiek

didactiek Onderwijsleer die regels voor en opvattingen over leren en onderwijzen omvat. Veel onderwijshervormers ontwierpen een eigen didactiek. didactisch formalisme

didactisch formalisme Didactisch principe dat stelt dat leerstof primair gekozen dient te worden op grond van de vormende waarde die zij heeft voo

didactische aantekening

didactische aantekening Onderwijsbevoegdheid in Nederland, te verkrijgen na het volgen van lessen algemene- en vakdidactiek en het lopen van didactische analyse

didactische analyse Term voor de bestudering van het onderwijs-leerproces op school, waarbij vooral aandacht wordt gegeven aan de onderwijsdoelstellingen, didactische leeftijd

didactische leeftijd De leeftijd afgemeten aan het aantal jaren en maanden scholing dat iemand achter de rug heeft. Deze wordt onderscheiden van de didaskali

didaskali Onderwijskundige term voor de niet- of voorwetenschappelijke opvattingen van leerkrachten over didactische en andere onderwijsvraagstukken. didaskalogene stoornissen

didaskalogene stoornissen Psychische moeilijkheden van het kind die ontstaan door het ingrijpen van personen die tot taak hebben voor de scholing

didaxologie

didaxologie Een inmiddels minder vaak gebruikte term voor de wetenschap die zich bezighoudt met de bestudering van het leren en onderwijzen en Didi

Didi (eig. Waldir Pereira; geboren 1928) Braziliaans voetballer, kwam als middenvelder 72 maal uit voor het Braziliaans elftal. Didi (speler van het dieet

dieet Aangepaste voeding die soms nodig is voor lijders aan bepaalde aandoeningen of voor mensen die van bepaalde ziekten herstellen. Dergelijke diefstal

diefstal Vermogensdelict, dat eruit bestaat dat men iets wegneemt dat aan een ander toebehoort met de bedoeling het zich wederrechtelijk toe te eigenen. diëldrin

diëldrin Insekticide; een chloorkoolwaterstof met hoge persistentie, d.w.z. dat de stof moeilijk afbreekbaar is. Diëldrin hoopt zich op in voedselketens. Dielis, Ludo

Dielis, Ludo (geboren Deurne 23 februari 1945) Belgisch biljarter, behaalde tal van Belgische en Europese titels in verschillende spelsoorten. Daarnaast diensten

diensten Immateriële producten die voortgebracht worden in de tertiaire sector. Diensten staan tegenover goederen: materile, tastbare producten die dienstenbalans

dienstenbalans Deelbalans van de lopende rekening van de betalingsbalans. De dienstenbalans geeft een overzicht van het dienstenverkeer met het dienstensector

dienstensector (tertiaire (derde) sector) Deel van de economie dat niet behoort tot de sectoren industrie, land- en mijnbouw. Hiertoe rekent men o.m. dienstplicht (België)

dienstplicht (België) Verplichting tot legerdienst. Afgeschaft in 1992. Ter vervanging was een vrijwillige gemeenschapsdienst in het vooruitzicht gesteld. dienstplicht (Nederland)

dienstplicht (Nederland) Verplichting tot militaire dienst. In Nederland bestaat de dienstplicht nog slechts formeel. In 1996 werd de opkomstplicht dienstweigering

dienstweigering Weigering in militaire dienst te treden. Sinds de afschaffing van de opkomstplicht (1996) minder van belang. De Grondwet biedt de diepdruk

diepdruk Druktechniek waarbij de afdruk ontstaat door afgifte van inkt uit verdiepte gedeelten van het drukelement. Het drukelement kan de vorm hebben Diepenhorst, Isaac Arend

Diepenhorst, Isaac Arend (geb. 1916) Nederlands jurist en Antirevolutionair politicus; hoogleraar in het straf- en strafprocesrecht (1945-1965) en dieptelozing

diepte- en oppervlaktestructuur De dieptestructuur is de basisstructuur van een zin, die gevormd wordt met behulp van de basisgrammatica van een diepte-interview

diepte-interview Vraaggesprek waarbij de vrager-onderzoeker met behulp van voortdurend en cumulatief gestelde vragen zoveel mogelijk aan de weet diepte-investeringen

diepte-investeringen (arbeidsbesparende investeringen) Investeringen waarbij de kapitaalintensiteit van het productieproces toeneemt. Kapitaalintensief diepvriezen

dieptelozing Lozen van afval diep onder de grond in speciaal geselecteerde gebieden waar geen gevaar voor bodemverontreiniging optreedt, zoals schalies dieptepsychologie

dieptepsychologie Verzamelnaam voor de richtingen in de psychologie die ervan uitgaan dat menselijk gedrag mede door onbewuste drijfveren wordt diepte- en oppervlaktestructuur

diepvriezen Afkoelen van vooral levensmiddelen, zodat bij lang bewaren (tot 2 jaar) geen verslechtering van de kwaliteit optreedt. Hiervoor zijn temperaturen dierenbescherming

diepwater- (drijfrijst) Rijst verbouwd in gebieden waarin de waterstand niet gereguleerd kan worden (Mekong-delta, Bangladesh). Wanneer de Rijswijck, Jan Baptist van

dierenbescherming Het streven dieren onnodig leed te besparen. Georganiseerde dierenbescherming is een verschijnsel van de laatste anderhalve eeuw; dierenmishandeling

dierenmishandeling Delict dat bestaat uit het onnodig pijn of letsel veroorzaken bij een dier of het onnodig schaden van zijn gezondheid. Het is eveneens dierentuin

dierentuin (dierenpark, diergaarde, zoo) Inrichting waarin voornamelijk wilde dieren worden 'tentoongesteld'. De tegenwoordige kennis van het ged

dierproeven, wet op de

dierproeven, wet op de Nederlandse wet (1976) die de bescherming van proefdieren regelt. Bepaalt o.a. dat bij dierproeven verdoving moet worden

dierpsychologie

dierpsychologie De studie van de psychische verschijnselen (bijv. gevoelens, motivatie) die aan het gedrag van dieren ten grondslag liggen (subjectief diersociologie

diersociologie Wetenschap die studie maakt van dierengemeenschappen, te weten groepssamenstelling en -grootte, sociale structuur (rangorde, arbeidsverdeling) dieselbrandstof

dieselbrandstof (dieselolie) Brandstof voor dieselmotoren. Belangrijk is de mogelijkheid tot spontane ontbranding, die wordt vastgelegd in het cetaangetal Diesterweg, Friedrich Adolph Wilhelm

Diesterweg, Friedrich Adolph Wilhelm (1790-1866) Duits pedagoog en linksliberaal politicus. IJverde voor volksopvoeding, betere opleidingen voor diëtist(e)

diëtist(e) Paramedisch beroep dat het samenstellen van diëten omvat. De meeste diëtisten zijn werkzaam in de gezondheidszorg, waar ze zich o.a. bezighouden differentiatie (econ.)

differentiatie (econ.) Verbijzondering ten aanzien van de bewerking. Door differentiatie ontstaat een extra schakel in de bedrijfskolom, bijv. wanneer Differentiële Aanleg Test

Differentiële Aanleg Test (DAT) Deze test bepaalt het algemene intelligentieniveau en wordt vaak gebruikt bij school- en beroepskeuzeonderzoek differentiële psychologie

differentiële psychologie Tak van de psychologie die de verschillen in persoonlijkheid van mensen bestudeert. Over mensen kan bijvoorbeeld gezegd

diffusieoverdrachtsproces

diffusieoverdrachtsproces Fotografisch ontwikkelproces waarbij zilverzouten worden opgelost en door diffusie van het negatief op het positief word

diffusionisme

diffusionisme Richting in de culturele antropologie, ontstaan eind 19e eeuw, die zich bezighoudt met de bestudering van de verspreiding van overeenkom

Dijk, Dick van

Dijk, Dick van (1946-1997) Nederlands voetballer. Dick van Dijk maakte zich onsterfelijk door de kopbal waarmee hij AFC Ajax in de Europacup I-Dillemans, Roger Henri

dijkgraaf

dijkgraaf De voorzitter van het waterschapsbestuur in Nederland of het polderbestuur in België. De functie is te vergelijken met die van een burgemeester dijkstoel

dijkstoel Benaming voor het dagelijks bestuur van een waterschap, die vooral in Gelderland wordt gebezigd.

Dijkstra, Sjoukje Rosalie

Dijkstra, Sjoukje Rosalie (geboren Utingeradeel 28 januari 1942) Nederlands kunstrijdster op de schaats, werd tussen 1959 en 1964 zesmaal Nederlan

Dillemans, Roger Henri (geb. 1932) Belgisch hoogleraar. Dillemans, die doctor in de rechten is en filosofie studeerde, was vanaf 1964 werkzaam als Dillon-ronde

Dillon-ronde Tussen 1960 en 1962 in het kader van de GATT gehouden tariefronde. De onderhandelingen omvatten vooral het treffen van compenserende Dimaggio, Joseph Paul (Joe)

Dimaggio, Joseph Paul (Joe) (geboren Martinez 25 november 1914) Noord-Amerikaans honkballer, speelde van 1932-36 in de Pacific Coast League dinarisch

dinarisch Fysisch-antropologische term voor een vooral in Oost-Europa voorkomend subtype van het Europide ras. Het wordt onder andere gekenmerkt ding

ding Bij de Germaanse stammen een volksvergadering waarin rechtszaken werden behandeld. Een gekozen rechter, later vaak een door de koning aangestelde dink

DIN-getal Aanduiding voor de gevoeligheid van fotografisch materiaal. Voor kleurenfilms 18-24 DIN, voor zwartwit 18-27 DIN, voor speciale doeleinden dioxine

dink (double income family without kids). Eind jaren tachtig ontstane benaming voor gezinnen waarvan beide partners een baan hebben en geen kinderen. Dinka

Dinka Volk in Soedan; leeft in stamverband in het savannegebied rond de Nijl. In de droge periode zijn de Dinka veehoudende nomaden, in de regentijd DIN-getal

dioxine (tetrachloor-dibenzo-p-dioxine, TCDD) De meest giftige, synthetisch bereide stof die tot nog toe bekend is. Deze stof één van de serie van 57 dienst

diplomatieke dienst (Corps diplomatique) Vertegenwoordiging van staten bij andere staten of internationale organisaties. Die vertegenwoordiging dipsomanie

dipsomanie Een onbeheersbare hunkering naar alcohol die periodiek de kop op steekt. Daarom wordt dipsomanie onderscheiden van chronische vormen direct defence

direct defence Onderdeel van de flexible response strategie. De reactie van de NAVO op agressie van het Warschaupact is afhankelijk van de aard direct rule

direct rule Het principe van koloniaal bestuur rechtstreeks vanuit het moederland. Dit was bijvoorbeeld het geval met de Franse koloniën in Afrika.

directe belastingen

directe belastingen Belastingen op inkomen, winst en vermogen. Ze heten 'direct' omdat ze - althans in theorie - gedragen worden door degene die directieve therapie

directieve therapie Ook actieve therapie. Psychotherapie waarin de therapeut duidelijk de richting aangeeft van de behandeling en een groot deel van directionele fractionatiehypothese

directionele fractionatiehypothese De veronderstelling dat de fysiologische reacties die samenhangen met emoties, zoals een verhoogde hartslag, dirty floating

dirty floating (bedrieglijk zweven) Bij het zweven van de wisselkoersen kan ten gevolge van speculatieve acties op de valutamarkt een ontwikkeling disciplinering

Dis, Adriaan van

Dis, Adriaan van (geb. 1946) Nederlands schrijver en televisiepresentator. Had jarenlang een televisieprogramma bij de VPRO, waarin hij gesprekk

disciplinering Kinderen en volwassenen doen gehoorzamen, laten wennen aan tucht, bijv. met behulp van straf of beloning. Ten aanzien van dieren disconnectiesyndroom

disconnectiesyndroom Stoornissen die optreden als gevolg van de verbroken verbinding tussen bepaalde hersengebieden. Als bijvoorbeeld de verb

disconto

disconto Vorm van rente die van tevoren door de geldgever op het geleende bedrag in mindering wordt gebracht (tegenover interest). Het officieel disconto discount house

discount house (Groot)winkelbedrijf waarin (duurzame) consumptiegoederen tegen lagere dan gangbare prijzen verkocht worden. Dit is mogelijk door discriminatie

discriminatie Elke vorm van onderscheid, elke uitsluiting, beperking of voorkeur, die ten doel heeft of ten gevolge kan hebben, dat de erkenning, het discriminatie, visuele

discriminatie, visuele Het vermogen een onderscheid te maken tussen verschillende beelden. Een onvoldoende ontwikkeling hiervan kan zorgen voor

discus (sport)

discus (sport) Een lensvormige houten schijf met een metalen kern en een metalen rand. De afmetingen en het gewicht zijn voor mannen 21,9-22,1 discuswerpen

discuswerpen Een onderdeel van de atletiek waarbij een discus zo ver mogelijk moet worden weggeworpen. De worp vindt plaats vanuit een ring met disengagement-theorie

disengagement-theorie Een theorie over het ouder worden die benadrukt dat ouderen zich geleidelijk aan terugtrekken uit verschillende rolactiviteiten dislocatieve migratie/nomadische migratie

dislocatieve migratie/nomadische migratie Cultureel-antropologische termen van de Amerikaan Bellis voor twee vormen van migratie. Dislocatieve Disneyland

Disneyland Amusementspark in Anaheim, USA nabij Los Angeles; een van de belangrijkste attracties van California. Ontwikkeld door Walt Disney dispensatie

dispensatie Ontheffing van wettelijke en kerkelijke, algemeen geldende bepalingen voor één bijzonder geval. Zo kunnen jonge mensen die willen trouwen, displaced persons

displaced persons (Ook: DP's) Mensen die in de jaren rond de Tweede Wereldoorlog verdreven werden uit hun land of het zelf ontvluchtten. In Europa display, LED

display, LED Displaytoestel met halfgeleidermateriaal dat oplicht bij spanningstoevoer. Gebruikt voor het tonen van vaste of variabele patronen door dispositie (econ.)

dispositie (econ.) (beschikking, inrichting) Beschikken (disponeren) over een geldvordering (bijv. een rekening-courant bij een bank) en opnemen dissensus en consensus

dissensus en consensus Modieus sociaal-wetenschappelijk jargon voor resp. onenigheid en overeenstemming. Meestal gebruikt met betrekking tot dissidenten

dissidenten (Lat.: dissidere = niet overeenstemmen) Term voor de intellectuelen in de Oostbloklanden die zich actief hebben verzet tegen het gebrek dissociatie (psychol.)

dissociatie (psychol.) 1. Het uit elkaar vallen van het 'ik' in verschillende segmenten. Dit is voor het eerst beschreven door de Franse psychiater Pierre dissociatieve amnesie

dissociatieve amnesie Een geheugenverlies voor een emotioneel bijzonder belastende gebeurtenis. Dit is niet te wijten aan een organische stoornis distale stimulus

distale stimulus De subjectieve ervaring van een stimulus die een zekere afstand heeft tot de waarnemer. Een voorwerp dat van verschillende afstanden distortie (psychol.)

distortie (psychol.) Verwringing, verdraaiing. 1. Parataxische distortie is een term van H.S. Sullivan voor een bepaalde vorm van met andere mensen distributie (econ.)

distributie (econ.) Verdeling van een pakket consumptiegoederen over de consumptiehuishoudingen. Verder kan distributie identiek zijn met distribuerende distributief onderwijsbeleid

distributief onderwijsbeleid Overheidsbeleid ten aanzien van het onderwijs, waarbij het rijk de financieel-administratieve aspecten van het schoolsys

Ditshuyzen, Ireen van

Ditshuyzen, Ireen van Nederlands filmregisseuse en producente. Van Ditshuyzen volgde de Academie voor sociaal en cultureel werk en studeerde Diula

Diula (Dyoela, Dioula, Wangara) Volk in Ivoorkust en Burkina Faso met naar schatting 140.000 leden. Van oudsher handelaars, tegenwoordig ook diversificatie

diversificatie Vorm van bedrijfsconcentratie, waarbij producten (en ondernemingen) worden samengevoegd die niet of nauwelijks samenhang vertonen. dividend

dividend Gedeelte van de winst van een onderneming (nv of bv) dat uitgekeerd wordt aan de aandeelhouders. Bij overlegging van het dividendbewijs dividendbelasting

dividendbelasting Belasting op dividenduitkeringen door binnen Nederland gevestigde naamloze vennootschappen met een in aandelen verdeeld kapitaal. dividendvrijstelling

dividendvrijstelling Vrijstelling van inkomstenbelasting voor uitgekeerde dividenden, uitsluitend van toepassing op dividend van aandelen waarop Nederlandse Divisia, Francois

Divisia, Francois (1889-1964) Frans wiskundige, filosoof en econoom, onder andere hoogleraar in de toegepaste economie en financiën aan de École diwan

diwan In de islamitische wereld, vanaf de tijd der kaliefen, naam van een register, bijv. dat van de soldaten voor het uitkeren van soldij. In het Osmaanse DKW

DKW Duitse fabriek van auto's en motorfietsen, opgericht door de Deen Jörgen S. Rasmussen. Experimenteerde men tijdens WO I nog met een stoomvoertuig DNA-onderzoek

DNA-onderzoek In 1985 werd in Groot-Brittannië een techniek ontwikkeld waarmee aan de hand van stukjes genetisch materiaal (DNA) individuen doceermethode

doceermethode (frontaal onderwijs) Onderwijsvorm waarbij de leerstof in een monoloog wordt gepresenteerd, bijv. een hoorcollege. Het voordeel dochtermaatschappij

dochtermaatschappij Onderneming waarvan de aandelen geheel of voor een aanmerkelijk deel in handen zijn van een andere onderneming (moederma

docimologie

docimologie De wetenschappelijke studie van de examen- en beoordelingsproblematiek in het onderwijs. Bestudeerd worden o.a. het examengedrag doctor

doctor (dr.) Oorspronkelijk eretitel voor geleerden; vanaf de 12e eeuw gaf de titel het recht aan de universiteiten te doceren. Tegenwoordig hoogste doctorandus

doctorandus (drs.) Nederlandse academische titel die verbonden is aan het slagen voor het doctoraal examen aan een universiteit en recht geeft op het doctrinale

doctrinale (Lat.: doctrina = onderwijs) Middeleeuwse naam voor zedenkundig leerboek. Een van de bekendste is de berijmde, 6673 regels tellende Dietsche Document no. 5

Document no. 5 Door ex-president Obote van Uganda in 1970 uitgevaardigd document, waarin hij een blauwdruk voor een nieuw kiesstelsel in zijn documentair radicalisme

documentair radicalisme Term van de afrikanist Mazrui voor pogingen van politieke leiders van ontwikkelingslanden om in documenten een visie documentaire traditie

documentaire traditie Vorm van maatschappijwetenschap waarbij men zich in de eerste plaats verlaat op het verzamelen en rangschikken van zovee

documentatie

documentatie (Lat.: documentum = alles wat tot lering dienen kan, bewijs) Het vervaardigen, opsporen, verzamelen, beheren, conserveren en beschikbaar documentatiecentrum

documentatiecentrum Het meestal eenvoudige, centrale documentatiesysteem van een school, waarin de leerlingen zelf de weg kunnen vinden. Lee

Dodds, Harold

Dodds, Harold (geb. 1889) Amerikaans politicoloog, was in de periode 1922-24 en in 1928 verkiezingsadviseur van de regering van Nicaragua.

dode bal

dode bal Een bal die niet in het spel is, bijv. na het passeren van de zijlijn, of nadat het spel door de scheidsrechter is stilgelegd wegens een overtreding.

dode hand

dode hand Term die gebruikt wordt in de uitdrukking 'goederen in de dode hand'. Hiermee worden bedoeld goederen die vrijwel onttrokken zijn aan dodencultus

dodencultus Verering van de geesten van doden. De dodencultus, die vrij algemeen in primitieve godsdiensten voorkomt, kent de geest gewoonlijk Dodsley, Robert

Dodsley, Robert (1703-1764) Engels dichter, toneelschrijver en uitgever. Schreef o.a. de gedichtenbundel 'A muse in livery' (1732), een titel die terugslaat Doebla

Doebla Volk in het zuiden van Goedsjaraat (India), waarvan de meeste mensen als landarbeider werken. Hun godsdienst is een mengsel van hindoeïsme Doeff, Hendrik

Doeff, Hendrik (1777-1835) Nederlands koopman en koloniaal bestuurder, werd door Batavia naar Dedjima gestuurd om de administratie te organis

Doel, Johannes (Hans) van den

Doel, Johannes (Hans) van den (geb. 1937) Nederlands econoom en politicus, hoogleraar politicologie te Nijmegen (1973-75) en Amsterdam (vanaf doema

doelen

doelen Gildehuis voor schutters. De naam is afgeleid van het bij dit gebouw behorende schietterrein met schietschijf (doel). De doelen werden genoemd doelgericht gedrag

doelgericht gedrag Het streven naar een gewenste situatie. Dat de mens hiertoe in staat is, vormt een belangrijk probleem voor de psychologie. Dit doelgroep

doelgroep Bepaalde groep waarvoor bepaalde informatie of artikelen bestemd zijn, bijv. een consumentengroep waarop bepaalde reclame gericht is.

doema (Ru: vertegenwoordigend lichaam) Nadat een eerste voorstel in 1809 ter oprichting van doema's door tsaar Alexander I (reg. 1801-1825) verworpen doen plegen

doen plegen (intellectueel daderschap) Een delict laten plegen door een ander die zelf niet strafbaar is, bijv. omdat die ander ontoerekenbaar is of zelf Doetechum, gebroeders Van

Doetechum, gebroeders Van Jan (gest. 1630) en Lucas (geb. ca. 1593). Nederlandse 17e-eeuwse uitgevers en illustrators, afkomstig uit Deventer. dogmatisme

dogmatisme Een houding die gekenmerkt wordt door denksystemen en opvattingen die onder invloed van nieuwe informatie niet of nauwelijks veranderen. Dogon

Dogon Stam in Mali. Voornamelijk landbouwers, met gierst als hoofdproduct. Over de familie waartoe hun taal, het Dogon, behoort, bestaat geen overeenstemming. dokhaven

dokhaven (ook: bassin) Zeehaven die door middel van sluizen van het buitenwater is afgesloten. Men spreekt daarom van gesloten havens. De afsluiting dolichocefalie

dolichocefalie (langhoofdigheid) Fysisch-antropologische term voor een schedel(index)type dat lang is. Men spreekt van dolichocefalie als de breedte dollar

dollar Munteenheid van een aantal landen: o.a. Australië, Bahama's, Barbados, Belize, Bermuda, Brunei, Canada, Hongkong, Liberia, Maleisië, Nauru, domaniaal stelsel

domaniaal stelsel (Ook: hofstelsel) Economisch stelsel in de Vroege Middeleeuwen, genoemd naar het domein, een in de 8e eeuw ontstane vorm van domeinen

domeinen Vermogensbestanddelen die eigendom zijn van de overheid. In Nederland onderscheidt men op historische gronden staats- en kroondomeinen. Domesday book

Domesday book (Lett: boek van het Laatste Oordeel) Inventarisatie van de bewoners en hun bezittingen in het 11e-eeuwse Engeland. Het tweedelige dominantie, laterale

dominantie, laterale Het niet in evenwicht zijn van vaardigheden aan de linker- en rechterkant van het lichaam. De meeste mensen zijn aan hun rechterzijde dominion

dominion Autonoom gebied van het Britse wereldrijk. De status van dominion werd in de 19e eeuw ingevoerd voor een aantal blanke koloniën van dominotheorie

dominotheorie De sinds de Tweede Wereldoorlog met name in de Verenigde Staten herhaaldelijk uitgesproken verwachting dat het aan de macht komen Dommering, Jan

Dommering, Jan (1882-1958) Nederlands biljarter, gespecialiseerd in het 45/2. Hij werd hierin niet alleen tienmaal Nederlands kampioen, maar in domschool

Doms, Ernest (1896-1986) Belgisch journalist. Was vijftig jaar lang medewerker aan de krant De Standaard, waaraan hij vanaf het tweede nummer Donck, Flory van

domschool In de Middeleeuwen een aan een dom of kathedraal verbonden school. De domschool, ontstaan in de 5e eeuw, verzorgde oorspronkelijk Doms, Ernest

Donck, Flory van (geboren Tervueren 23 juni 1912) Belgisch beroepsgolfer, was dertienmaal Belgisch kampioen en kwam tussen 1954 en 1964 onafgebroken Donike, Manfred

Donike, Manfred (overl. 1995) Duits dopingdeskundige. Donike werd bekend door de fanatieke jacht die hij maakte- op doping-gebruikers in de sport. donkere kamer

donkere kamer Ruimte waarin fotografische ontwikkelprocessen kunnen worden uitgevoerd. Voornaamste eis is de mogelijkheid tot lichtdichte afsluiting; Donkers, Jan

Donkers, Jan (geb. 1943) Nederlands schrijver en journalist, medewerker bij de VPRO. Publiceerde 'Opgeruimde verhalen' (1973), 'Ouders van nu' Donner, Andreas Matthias

Donner, Andreas Matthias (1918-1992) Nederlands jurist. Donner was van 1945-58 hoogleraar in het staatsrecht aan de VU te Amsterdam, van 1958-Donner, Jan

Donner, Jan (1891-1981) Nederlands jurist en staatsman, was van 1926-33 minister van Justitie. Zijn regeringsperiode is buitengewoon vruchtbaar Donner, Johannes Hendrikus (Jan Hein)

Donner, Johannes Hendrikus (Jan Hein) (Den Haag 6 juli 1927-Amsterdam 27 november 1988) Nederlands schaker en schrijver. In 1950 debute

donorcodicil

donorcodicil Verklaring dat men toestaat dat na het overlijden organen mogen worden verwijderd voor transplantatie bij mensen die hier behoefte aan dood

dood door schuld Delict dat bestaat uit het door onvoorzichtigheid de dood van een ander veroorzaken.

dood Einde van het leven door uitvallen van een of meer van de van elkaar afhankelijke lichaamsfuncties. Bij uitvallen van hartwerking en ademhaling dood door schuld

doodslag

doodslag Delict dat bestaat uit het opzettelijk doden van een ander.

doodsstrijd

doodsstrijd Veronderstelling dat een stervende zich verzet tegen zijn naderende dood; berust op de in sommige gevallen optredende krampachtige samentrekkingen doodstraf

doodstraf Zwaarste gerechtelijke straf, bestaat al zolang mensen zichzelf bevoegd hebben geacht anderen te straffen. In de Oudheid had de doodstraf Doohan, Michael

Doohan, Michael (geb.1965) Australisch motorcoureur, maakte in 1989 op Honda zijn debuut in de klasse 500 cc. Het jaar daarop won hij in Hongarije doordraaien

doordraaien Uit de markt nemen van tuinbouwproducten, omdat er zo weinig vraag naar is dat de (draaiende) wijzer van de veilingklok tijdens de veiling Doorne, Hubert Jozef (Hub) van

Doorn, Jacobus Adrianus Antonius van (geb. 1925) Nederlands socioloog, vooral actief op het gebied van de studie van arbeid en organisatie. Medeauteur doorrijden na ongeval

Doorne, Hubert Jozef (Hub) van (Horst 1 januari 1900-23 mei 1979) Nederlands industrieel en uitvinder. Hij begon in1928 te Eindhoven met zijn Doorne's Automobielfabrieken B.V., Van

Doorne's Automobielfabrieken B.V., Van Nederlandse fabriek van personen-, vracht- en aanhangwagens, opgericht te Eindhoven in 1928 door Hubert Doorn, Jacobus Adrianus Antonius van

doorrijden na ongeval Verkeersdelict. Strafvervolging vindt niet plaats indien de automobilist binnen 24 uur na het ongeval naar de politie gaat en doorslaapstoornis

doorslaapstoornis Een vorm van slapeloosheid, waarbij het probleem niet is om in slaap te vallen, maar om enige uren achter elkaar te kunnen slapen.

doorvergiftiging

doorvergiftiging (bio-magnificatie) Het proces van opname van een stof door een organisme uit zijn (levende) voedsel, waarbij de verhouding tussen Dooyeweerd, Jan van

Dooyeweerd, Jan van (geboren Bussum 27 december 1934) Nederlands pikeur, boekte sinds zijn debuut in 1952 meer dan 1800 overwinningen, waaro

dopaminehypothese voor schizofrenie

dopaminehypothese voor schizofrenie De veronderstelling dat schizofrenie veroorzaakt wordt door een absoluut of relatief overschot aan dopamine doping

doping (Engels: dope = stimulerend middel) Stoffen waarvan men aanneemt dat zij prestatieverhogend werken. Een onschuldige vorm is koffie, vanwege Doppelexistenz

Doppelexistenz Verschijnsel dat boeren met een te klein bedrijf naast hun werk in de landbouw een baan erbij zoeken om voldoende inkomsten te Doria

Doria (oorspronkelijk d'Oria) Invloedrijk koopliedengeslacht in Genua in de Late Middeleeuwen. Belangrijkste vertegenwoordiger: Andrea Doria (1466-dorp

dorp (ook: landelijke nederzetting) Permanente nederzetting op het platteland, met een beperkt aantal inwoners. Bij het bepalen of een nederzetting dorpsendogamie/dorpsexogamie

Dorp, Henk van (eig. Henk Bongaarts; geb. 1940) Nederlands sportjournalist. Van Dorp presenteerde samen met Henk Terlingen het spraakmakende dossier

dorpsendogamie/dorpsexogamie Een specifiek stelsel van regels voor de keuze van een huwelijkspartner. Dorpsendogamie is de verplichting om dorpshoofd

dorpshoofd Politiek leider van een dorp in niet-westerse samenlevingen. Kan een ondergeschikt leider binnen de stamorganisatie zijn, maar ook enig Dorp, Henk van

dossier Verzameling bij elkaar horende stukken die gegevens over een bepaalde persoon of zaak bevatten.

Dotrenge, Théodore

Dotrenge, Théodore (1761-1836) Belgisch jurist, staatsman en publicist, sterk beïnvloed door de Verlichting was hij actief in de beweging der Vonckisten douane

douane Het onderdeel van de belastingdienst dat zich bezighoudt met de controle op de naleving van de voorschriften t.a.v. in-, uit- en doorvoerrechten douanegebied

douanegebied Het grondgebied binnen de grenzen van een douane-unie. Het douanegebied van de Europese Unie omvat: de grondgebieden van België, douane-unie

douane-unie (tolunie) Samenwerking van twee of meer staten op het gebied van in-, uit- en doorvoerrechten. De staten van een douane-unie vormen

double blind test

double blind test Ook dubbelblind onderzoek. Een blind experiment waarbij zowel de geteste persoon als de proefleider onkundig zijn van bepaalde double descent

double descent Cultureel-antropologisch begrip voor het in één samenleving naast elkaar bestaan van een matrilineaal en een patrilineaal verwantschapssysteem. Douglas

Douglas Hoofdstad van het Isle of Man, 'dependency' van de Britse Kroon; 22.214 inw. (1991). Een van de drukste Britse badplaatsen en havenplaats Douglas, Jack Daniels

Douglas, Jack D.

Douglas, Jack D. Amerikaans socioloog, sterk georiënteerd op de fenomenologische sociologie. Douglas verrichtte empirische en theoretische studies Doumeng, Jean-Baptiste

Douglas, Jack Daniels (geb. 1937) Amerikaans socioloog uit de fenomenologische richting. Verrichtte empirisch-theoretisch onderzoek naar onder

Doumeng, Jean-Baptiste (1919-1987) Frans ondernemer. Doumeng was sinds zijn jeugd een militant communist, maar stond ook aan het hoofd van Dow Jones Index

Dow Jones Index Beursindicator, gemiddelden van de koersen van aandelen in industrieën, spoorwegen en nutsbedrijven op de New Yorkse effectenbeurs. draadomroep

draadomroep Verspreiding van radioprogramma's door middel van geleiders, waarlangs ongemoduleerde, laagfrequente signalen naar de luidsprekers draagkrachtbeginsel

draagkrachtbeginsel Principe in de belastingtheorie: belastingen moeten worden geheven naar draagkracht. Dit principe ligt ten grondslag aan de draagmoederschap

draagmoederschap Men spreekt van draagmoederschap als een vrouw (draagmoeder) een kind draagt en baart voor een andere vrouw, die zelf geen draagvlak

draagvlak Het aantal mogelijke klanten voor centrale goederen en diensten. Het gaat dus niet om het aantal klanten dat werkelijk komt, maar om het draagvleugelboot

draagvleugelboot (aquavion) Schip voorzien van draagvleugels die het schip bij voldoende snelheid boven het water uit tillen. Daardoor wordt de Draaijer, Johannes

Draaijer, Johannes (1963-1990) Nederlands wielrenner. Johannes Draaijer behaalde zijn eerste grote succes in 1987, toen hij Nederlands kampioen draconische wetten

draconische wetten Uitdrukking voor zeer strenge wetten, ontleend aan de oud-Atheense strafwetgeving van ca. 624 v.C., die toegeschreven wordt draf

draf Een tamelijk snelle manier van voortbewegen van een paard, waarbij diagonaal tegenover elkaar staande benen gelijktijdig worden opgeheven en dragon

dragon (Artemisia dracunculus, composietenfamilie, Compositae) Plant met ongedeelde lancetvormige bladeren, kleine, knikkende, bolvormige hoof

dragracing

dragracing 1. [autosport] Een snelheidswedstrijd waarbij twee speciaal daartoe gebouwde wagens naast elkaar na een staande start zo snel mogelijk drakenkleding

Draken-klasse Zeilbootklasse, in 1929 door de Noor John Anker ontworpen. De Draak is een kielboot met een lengte van 8,90 m, breedte 1,90 m, drakkar

drakenkleding (loeng-p'au) Chinese gewaden met als centraal motief afbeeldingen van de Chinese draak. Onder de beide laatste Chinese dynastieën Draken-klasse

drakkar (drakar) Scheepstype in gebruik bij de Noormannen. Enkele exemplaren ervan zijn bewaard gebleven. Zeer zeewaardig (waarschijnlijk bereikten Drapeau Rouge, Le

Drapeau Rouge, Le Belgische krant, orgaan van de Kommunistische Partij van België; opgericht in 1921. Afhankelijk van de draagkracht van de partij drapenier

drapenier Type ondernemer in de textielnijverheid in de 15e en 16e eeuw. De drapenier, meestal een meester-wever, kocht voor eigen rekening de grondstoffen draverij

draverij Een snelheidswedstrijd waarbij de paarden worden aangespannen voor een sulky, waarop de pikeur zit. De paarden mogen niet in galop, maar Dravidiërs

Dravidiërs Groep volken in Zuid-India en Sri Lanka die waarschijnlijk omstreeks 1500 v.C. door de Ariërs uit Noord-India waren verdreven. De Dravidische drempelwaarde (geo.)

drempelwaarde (geo.) Het minimale aantal mogelijke klanten dat nodig is om centrale goederen en diensten rendabel te kunnen leveren. Omdat de

dressuurwedstrijd

dressuurwedstrijd Een wedstrijd die wordt gehouden in een rechthoekige baan van 60 bij 20 m of 40 bij 20 m. Hierin moeten afhankelijk van de klasse driebanden

driebanden Een spelsoort van het biljarten waarbij de speelbal alvorens de derde bal te raken minstens drie keer één band moet raken.

driehoekshandel

driehoekshandel Atlantische handel gevoerd van de 16e tot de 18e eeuw in de 'driehoek' Afrika, Europa en de West-Indische en Amerikaanse kolo

Drie-karakterboek

Drie-karakterboek (San-tze tjing; Sanzi jing) Chinees leerboek op basisniveau, geschreven in de 13e eeuw, bestaande uit 356 rijmende regels van telkens drift (psychol.)

Driel, Gerrit Hendrik van

Driel, Gerrit Hendrik van (1922-1990) Nederlands ondernemer. Na de middelbare school volgde Van Driel verschillende handelsopleidingen in binnen-

drift (psychol.) (Eng: instinctual drive, Duits: Trieb) In de theorie van Sigmund Freud: de aangeboren, instinctieve motivationele kracht. Dit is de drijvende driftbron

driftbron (Eng: instinctual source) Het fysiologische proces dat ten grondslag ligt aan een drift. Het is de spanningstoestand binnen een individu.

driftbuien

driftbuien Aanval van woede die plotseling optreedt. Bij volwassenen voorkomend bij neurosen of psychosen. Vooral kleine kinderen kunnen soms driftdoel

driftdoel (Eng: instinctual aim) Het doel waar een drift naar streeft. Dit kan bijvoorbeeld seks zijn. Dit heeft de functie dat de ontstane spanning binnen driftleer

driftleer Een belangrijk onderdeel van de psychoanalyse. Freud onderscheidde twee fundamentele menselijke drijfveren (driften): libido en agressie. driftrepresentant

driftrepresentant (Eng: instinctual object) De psychische gewaarwording van een drift. Deze kan alleen optreden als er al sprake is van een zekere ego-drijfgas

drijfgas Gas onder druk dat gebruikt wordt om de inhoud van een spuitbus te vernevelen of uit de bus te persen. Bevatte in het verleden vaak cfk's.

drijfveer

drijfveer Ook drive, aandrift. De stuwende kracht die het organisme ertoe aanzet om zijn behoeften te bevredigen. Honger verhoogt bijvoorbeeld de dringende reden voor ontslag

dringende reden voor ontslag Gebeurtenis of omstandigheid die voortzetting van het dienstverband onmogelijk maakt. Ontslag om dringende reden drinkwater

drinkwater Water dat geschikt is voor menselijke consumptie. Veel landen zijn voor hun drinkwater aangewezen op zoet water dat zich in de ondergrond drive

drive Aandrijfapparaat voor magnetische schijven zoals floppy's en harddisks. Onder MS-DOS wordt iedere drive aangeduid met een driveletter. Behalve drive reduction-hypothese

drive reduction-hypothese De theorie van de psycholoog Clark Hull (1884-1952). Hij bouwde voort op het behaviorisme, maar hij vond dat de bestuder

Droejanov, Alter

Droejanov, Alter (1870-1938) Pools (Hebreeuws) schrijver, uitgever en zionistisch leider. Vanaf 1890 was hij actief als schrijver, van 1900-05 was droge-bedtraining

droge-bedtraining Een behandelingsmethode tegen bedplassen die door N.H. Azrin is ontwikkeld. De methode zorgt ervoor dat de plaswekker extra droit divin

droit divin (Fr: goddelijk recht) Volgens de theorie van het droit divin was de koning rechtstreeks door God aangesteld over zijn onderdanen. Rebellie dromen

dromen Het beleven van allerlei, vaak onsamenhangende 'avonturen' tijdens de slaap. Dromen hebben altijd in het middelpunt van de belangstelling dromon

dromon Byzantijns schip, ontwikkeld uit de Griekse en Romeinse galeien en voorloper van de middeleeuwse. Werd met zeilen en riemen voortbewogen; dronkenschap

dronkenschap Toestand veroorzaakt door het gebruik van alcohol waarbij men zichzelf niet meer onder controle heeft en de remmen los zijn. In Nederland droogbloemen

droogbloemen (geslacht Gnaphalium, composietenfamilie, Compositae) Planten met lancetvormige blaadjes en geelwitte bloemhoofdjes met vliezige droomanalyse

droomanalyse Een methode die vooral in de psychoanalyse gebruikt wordt om de verborgen betekenis van dromen te achterhalen.

droomarbeid

droomarbeid De inspanning die ervoor zorgt dat de latente droominhoud vervormd wordt tot de manifeste droom. Dit is noodzakelijk omdat in de latente droominhoud, manifeste en latente

droominhoud, manifeste en latente Freud onderscheidde twee lagen in een droom. De manifeste droominhoud is de droom zoals die door de dromer droomsymboliek

droomsymboliek Om de eigenlijke betekenis van dromen te vervullen, wordt volgens Freud in dromen veelvuldig gebruik gemaakt van symbolen. Klassieke droomtheorieën

droomtheorieën De verschillende naar voren gebrachte opvattingen over dromen. Enkele van deze theorieën zijn: 1. In de Oudheid werd vaak gedacht droomtijd

droomtijd (alcheringa) Oertijd bij de oude inwoners van Australië, waarin de bovennatuurlijke wezens ontwaakten uit hun slaap onder de aarde om drop

drop Genotmiddel, gewonnen door indamping van het wortelsap van de zoethoutplant Glycyrrhiza glabra. Men verkrijgt dan een dik, donkerbruin e

drop outs (sociol.)

drop outs (sociol.) (Eng.: uitgeworpenen) Studenten die voortijdig hun studie beëindigen. In de jaren vijftig en zestig werd drop-outs verzamelnaam drugs

drugs (narcotica, verdovende middelen) Een groot aantal bewustzijn-beïnvloedende (psychoactieve) stoffen met zeer uiteenlopende werking en met drugsafhankelijkheid

drugsafhankelijkheid Het niet meer zonder drugs kunnen. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen lichamelijke en psychische drugsafhankelijkhe

drugstolerantie

drugstolerantie Het optreden van gewenning aan drugs. Dit kan het gevolg zijn van chronisch gebruik. De gewenning zorgt er voor dat de effecten druif

druif Bolvormige of langwerpige, donkerblauwe of groenachtige besvrucht van de wijnstok (Vitis vinifera). Afkomstig uit landen rond de Zwarte Zee. drukken

drukken Vermenigvuldiging van tekst en afbeelding door middel van afdrukken van een moederpatroon, waarop inkt is aangebracht. Hoewel de Chinezen drukletter

drukletter Losse letter, waarmee tekst kan worden gedrukt. Vroeger gegoten uit een loodlegering, tegenwoordig vervaardigd langs fotografische of digitale drukproef

drukproef Voorlopige drukversie van een ontwerp, door een bedrijf ter goedkeuring voorgelegd aan een cliënt. Niet te verwarren met `proefdruk'.

DSM-IV

DSM-IV Voluit Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, de vierde versie. Dit is een door de American Psychiatric Association uitgegeven DT50

DT50 (50% of Degradation Time) Tijdsduur waarin de helft van een stof biologisch, chemisch of fysisch wordt afgebroken.

dual code-hypothese

dual code-hypothese Een veronderstelde verklaring voor het feit dat het geheugen sterk verbeterd wordt, wanneer een proefpersoon tracht een visuele Duala

Duala (Doeala) Stam in Zuidwest-Kameroen. Voornaamste bestaansmiddelen: visserij en landbouw (hoofdproducten cassave en maïs). Spreken een dualisme (econ.)

dualisme (econ.) Het in een samenleving naast elkaar bestaan van een moderne en een traditionele sector. Vaak gebruikt men deze term als men spreekt dubbel seizoen

dubbel seizoen Verschijnsel dat een gebied twee of meerdere keren per jaar door toeristen wordt bezocht. Het meest bekende voorbeeld is de situatie dubbele binding (psychol.)

dubbel-aspect theorie Een geopperde oplossing voor het lichaam-geest probleem. De dubbel-aspect theorie stelt dat lichaam en geest twee zijden van dubloen

dubbele binding (psychol.) Een gestoorde vorm van sociale omgang, die volgens de bedenker van de term, de antropoloog Gregory Bateson, zou kunnen dubbele gedragsstandaard

dubbele gedragsstandaard Algemene gedragsregels die - hoewel zij in principe voor iedereen gelden - voor de een meer mogelijkheden bieden om dubbele-consensushuwelijk

dubbele-consensushuwelijk Huwelijk dat alleen gesloten kan worden als zowel de aanstaande huwelijkspartners als de wederzijdse ouders (familie, dubbelfosfaat

dubbelfosfaat (dubbelsuperfosfaat) Kunstmeststof verkregen door fosforerts (fluorapatiet) te bewerken met fosforzuur.

dubbelmandaat (EU)

dubbelmandaat (EU) Binnen de Europese Unie term voor een gelijktijdig lidmaatschap van zowel het eigen, nationale parlement (nationaal mandaat) dubbel-aspect theorie

dubloen (Sp.: doble = dubbel) Spaanse gouden munt (6,766 g goud) ter waarde van 100 realen. Rond 1550 aangemunt in opdracht van Karel V. Buiten duel

duel (tweegevecht) Gevecht tussen twee personen met gelijke wapens volgens een van tevoren gemaakte afspraak en op van tevoren overeengekomen duiding

duiding Het interpreteren van gedrag op een psychoanalytische wijze. Sigmund Freud duidde dromen, lapsussen, grappen en psychische stoornissen.

Duijker, Hubrecht

Duijker, Hubrecht (geb. 1942) Nederlands auteur van wijnboeken, (internationale) autoriteit op het gebied van Franse wijnen en de Spaanse Rioja. Duim, Hilbert van der

Duim, Hilbert van der (geboren Drachten 4 augustus 1957) Nederlands hardrijder op de schaats, werd in 1980 bekend als de 'man die Eric Heiden

Duin, André van

Duin, André van (geb. 1947) Nederlands komiek en revue-artiest. Kreeg in het begin van de jaren zestig bekendheid met bandrecorderacts. In 1968 duit

duit Oorspronkelijk (sinds de 14e eeuw) Nederlands zilveren muntje. Sinds 1573 (onder Filips II) geslagen van koper, ter waarde van een achtste stuiver. duiven (pol.)

duiven (pol.) Benaming voor politici en andere beleidsmakers die een gematigde buitenlandse politiek voorstaan en in het bijzonder gekant zijn tege

Duivenbode, Theo van

Duivenbode, Theo van (geboren 1 november 1943) Nederlands voetballer, kwam als linkerverdediger vijfmaal uit voor het Nederlands elftal (waar

duivensport

duivensport Het houden van wedstrijden met sportduiven. Men onderscheidt snelheidsvluchten van ca. 200 km en langeafstandsvluchten van enige dukaat

dukaat (Frans: ducat; Italiaans: ducato) Munt die in goud en zilver voorkomt. De gouden dukaat werd voor het eerst geslagen in de Republiek Venetië Duke, Geoffrey

Duk-duk genootschap Geheim genootschap op het Gazelle-schiereiland (Bismarck Archipel, Papoea-Nieuw-Guinea). Oorspronkelijk diende het voor

Duke, Geoffrey geboren 1923) Engels motorracer, werd begin jaren vijftig zesmaal wereldkampioen. Duke begon zijn carrière op Norton en behaalde Duk-duk genootschap

duldplicht

duldplicht Onder Nederlands koloniaal bewind op Nieuw-Guinea ingevoerd systeem, waarbij de bevolking tegen de heersende gebruiken ten aanzien Dumbarton Oaks-conferentie

Dumbarton Oaks-conferentie Conferentie van 21 aug. tot 9 okt. 1944 in Dumbarton Oaks bij Washington, waarbij de VS, Groot-Brittannië, de SU dummy

dummy Model van een nieuw product dat gebruikt wordt om praktische ervaring op te doen, reacties van de consument te peilen, enz. Afhankelijk van dumpen (econ.)

dumpen (econ.) Verkopen van goederen in het buitenland tegen een prijs die lager is dan in het eigen land. Dit kan gebeuren om overtollige voorraden dunk, dunkshot

dunk, dunkshot Score waarbij men zo hoog opspringt dat men de bal van boven naar beneden door de basket gooit.

Dunne, Finley Peter

Dunne, Finley Peter (1867-1936) Amerikaans journalist, was verbonden aan de Herald (1884) en als redacteur aan de Evening Journal (1896), de Duras, Oldrich

Duras, Oldrich (1882-1957) Tsjechisch schaakmeester, slechts actief van 1903-14. Duras was een begaafd meester, die zich echter na het uitbreken Durkheim, Émile

Durkheim, Émile (1858-1917) Frans socioloog. Eén van de grondleggers van de moderne sociologie. Zijn belangrijkste werk verrichtte Durkheim in Durlacher, Gerhard L.

Durlacher, Gerhard L. (1928-1996) Duits-Nederlands schrijver en socioloog. Durlacher vluchtte in 1937 met zijn ouders voor de nazi's naar Nederland, Dutschke, Rudolf (Rudi)

Dutschke, Rudolf (Rudi) (1940-1979) Duits socioloog, woordvoerder en ideoloog van de links-radicale studentenbeweging. Vluchtte in 1960 uit de duursport

duursport Een vorm van sport waarbij men gedurende langere tijd zware lichamelijke inspanning levert. Hieronder vallen o.a. langeafstandslopen als duurzaam bouwen

duurzaam bouwen Bouwtechnologie waarbij in de productie-, de gebruiks- en de afbraakfase zoveel mogelijk energie wordt bespaard, zo weinig mogelijk duurzame energiebronnen

duurzame energiebronnen Energiebronnen die niet op raken, en meestal met een minimum aan schadelijke afvalstoffen kunnen worden geëxploiteeerd,

dwaling (recht)

dwaling (recht) Juridische term die ongeveer het begrip 'vergissing' dekt. Dwaling vormt in een beperkt aantal gevallen een wilsgebrek, op grond waarvan dwang (recht)

dwang (recht) Op iemand uitgeoefende sterke lichamelijke of geestelijke druk om iets te doen, te dulden of na te laten. In het privaatrecht vormt dwang dwangarbeid

dwangarbeid Vrijheidsstraf met gedwongen arbeid. Deze komt in het Nederlandse strafrecht als zodanig niet meer voor.

dwangbevel

dwangbevel Bevel tot voldoening van belastingschuld. Dit wordt door een deurwaarder uitgereikt aan de belastingplichtige die niet op de eraan voorafgaande dwangbuis

dwangbuis Een 'kledingstuk' dat gebruikt wordt om de bewegingsvrijheid van psychiatrische patiënten te beperken op momenten dat zij een gevaar dwangfenomeen

dwangfenomeen Een verzamelterm voor verschillende vormen van uit het eigen ik voortgekomen psychische activiteit, waarvan de persoon de indruk dwangmatige persoonlijkheid

dwangmatige persoonlijkheid Een in de DSM-IV-classificatie beschreven persoonlijkheid, bij wie de angst om iets verkeerd te doen, leidt tot een dwangneurose

dwangneurose Psychische stoornis gekenmerkt door het optreden van dwangverschijnselen, zoals dwanggedachten (steeds weer aan iets bepaalds dwangneurosevragenlijst

dwangneurosevragenlijst Met behulp van deze vragenlijst kunnen dwanghandelingen en -gedachten worden opgespoord. De test is alleen geschikt dwangsom

dwangsom Geldsom die iemand krachtens rechterlijk vonnis verbeurt, zolang of zo dikwijls hij niet voldoet aan de hoofdverplichting die hem bij da

dwingend recht

dwingend recht Wettelijke regeling waarvan niet, bijv. bij overeenkomst, kan worden afgeweken. Afspraken die strijdig zijn met een bepaling van dwingend DX-code

DX-code Code op een kleinbeeldcassette, die wordt gebruikt voor het automatisch invoeren van gegevens over de gebruikte film in hiervoor uitgeruste dyade

dyade Grieks voor paar, tweeëenheid. Gangbare term in de sociologie, waar de dyade (groep van twee personen) wel is opgevat als de meest elementaire dynamische psychologie

dynamische psychologie Aanduiding voor die richtingen in de psychologie die de nadruk leggen op drijfveren en motieven in de verklaring van ged

dynorfine

dynorfine Een neuropeptide met een zeer sterke pijnstillende werking. Deze werking is tweehonderd maal zo sterk als die van morfine en vijftig maal dyscalculie

dys... Algemeen gebruikt voorvoegsel om aan te geven dat een bepaalde functie is verslechterd, maar nog niet helemaal is uitgevallen.

dyscalculie Ook rekenstoornis. Een leerstoornis die specifiek betrekking heeft op het rekenen, terwijl de intelligentie wel normaal is. Dit kan verschillende dyschromatopsie

dyschromatopsie Het door welke oorzaak dan ook niet meer goed kunnen waarnemen van kleuren.

dysergie

dysergie Term van de Belgische socioloog Jean Haeseart (geb. 1892), die deze introduceerde om er de processen mee aan te geven die de evenwichtstoestand dysfasie

dysfasie Een stoornis waarbij het vermogen om taal te gebruiken niet meer intact is. Tegenwoordig heeft de term afasie de voorkeur.

dysforie

dysforie Een sombere stemming, tegengesteld aan euforie. In de psychiatrie is het de aanduiding voor een vaak langdurige stemmingsstoornis, die gekenmerkt dysfunctie

dysfunctie (negatieve functie) Kernbegrip uit de functionalistische richting in de sociale wetenschappen voor verschijnselen die de stabiliteit of het dysgrafie

dysgrafie Niet in staat zijn tot goed leesbaar schrijven ten gevolge van problemen van de oog/hand-coördinatie. Gaat vaak gepaard met andere stoornissen, dysgrammatisme

dysgrammatisme Een verstoord vermogen om de grammatica van talen te gebruiken of te begrijpen.

dyslalie

dyslalie Een stoornis in het vermogen om vloeiend te spreken. Meestal wordt de term uitsluitend gebruikt voor die gevallen waarbij geen sprake is van dysmorfofobie

dysmorfofobie De ziekelijke angst voor het vervormd zijn van het eigen lichaam, of de overtuiging dat dit zo is.

dysosmie

dysosmie De vervormde of verslechterde waarneming van een geur. Dit kan een vorm van hallucinatie zijn.

dyspraxie

dyspraxie Een gestoord vermogen om complexe bewegingen uit te voeren. Dit kan bijvoorbeeld voorkomen bij degeneratieve hersenziekten, zoals dementie.

dysthyme neurose

dysthyme neurose Een door de Britse psycholoog Hans J. Eysenck (1916-1997) gebruikte verzamelnaam voor psychische afwijkingen die voortko

dysthymie

dysthymie Ook depressieve neurose. Een stemmingsstoornis die gekarakteriseerd wordt door een algemene neerslachtigheid en een gebrek aan interesse dys...

earl

earl Oorspronkelijk de algemene Engelse benaming voor edelman. Na de verovering van Engeland door de Normandiërs in 1066 raakten zij hun posities Earl, Ralph

Earl, Ralph (1751-1801) Amerikaans schilder en jurist; aanvankelijk autodidact. E. moest na het uitbreken van de Amerikaanse Vrijheidsoorlog, wegens East India Company

East India Company In 1600 opgerichte Engelse handelsmaatschappij. De East India Company werd opgezet om handel te drijven met Indonesië, eau de cologne

eau de cologne (Kölnisch Wasser) Oorspronkelijk uit Keulen afkomstig reukwater, oplossing van etherische oliën in verdunde alcohol. Naast het oude, Ebben, Anton

Ebben, Anton (geboren 1931) Nederlands springruiter, nam sinds 1952 deel aan internationale springconcoursen. Hij was in de jaren zestig vooral Ebbinghaus, Hermann

Ebbinghaus, Hermann (1850-1909) Duits psycholoog, hoogleraar te Breslau (1894) en Halle (1905). Verrichtte experimenteel onderzoek naar leer

ebenist

ebenist (ebbenhoutwerker) Oorspronkelijk de betiteling van een houtwerker, die uitsluitend met ebbehout werkte. In de 17e eeuw werd het de benaming EBU (media)

EBU (media) (European Broadcasting Union) Overkoepelende organisatie van de Europese nationale omroepinstanties, zoals o.m. NOS, BRT, BBC

EBU (sport)

EBU (sport) European Boxing Union, de organisatie die zich bezig houdt met de bokssport in West-Europa. De EBU werd in 1948 te Parijs in het leven EC50

EC50 (50% of Effect Concentration) Concentratie van een stof in water die na enkele dagen een waarneembaar effect heeft op 50% van de populatie ecclesiogene neurose

ecclesiogene neurose Een neurose waarvan het ontstaan toegeschreven wordt aan een streng godsdienstige opvoeding, met name wanneer daarin echolalie

echolalie 1. Taalpathologisch verschijnsel waarbij de betrokkene de aangegeven verbale prikkel klakkeloos herhaalt, bijvoorbeeld bij autistische kinderen: echtscheiding

echtscheiding Algehele ontbinding van een huwelijk gedurende het leven van de echtgenoten. Sinds 1971 is de enige grond voor echtscheiding 'duurzame echtscheidingsconvenant

echtscheidingsconvenant Overeenkomst tussen de echtgenoten bij echtscheiding, waarbij regelingen worden getroffen t.a.v. het gemeenschappelijke

ecocide

ecocide Vernietiging van het hele ecosystemen, bijv. ontbladering van oerwouden.

ecologie

ecologie Wetenschap die zich bezighoudt met de relaties tussen levende organismen onderling en met die tussen hen en hun milieu. De term ecologie ecologische antropologie

ecologische antropologie Tak van antropologie, met een nadruk op de betekenis van de 'environment', die niet meer overwegend als achtergrond word

ecologische beweging

ecologische beweging Een richting binnen de psychologie die gedrag niet wil bestuderen in de kunstmatige omstandigheden van een psychologisch

ecologische hoofdstructuur

ecologische hoofdstructuur Samenhangend netwerk van (inter)nationaal belangrijke en duurzaam te behouden ecosystemen, die kerngebieden, natuurontwi

ecologische spreiding

ecologische spreiding (amplitude) Het voorkomen van een organisme, bepaald door ecologische factoren. Een organisme stelt meer of minder stren

ecologische validiteit

ecologische validiteit 1. De mate waarin een bepaalde theorie of opvatting betrekking heeft op het 'echte' leven en niet alleen op de kunstmatige situatie econometrie

econometrie Vrij jonge deelwetenschap van de economie, die met behulp van statistische en wiskundige middelen economische theorieën wil concretiseren Economic Cooperation Administration

Economic Cooperation Administration (E.C.A.) Instantie waarmee de Amerikaanse regering het Marshallplan uitvoerde. Het Congres riep de ECA economie

economie Wetenschap die zich bezighoudt met het bestuderen van die menselijke activiteiten die - binnen een bepaalde maatschappelijke orde - betrekking economisch complex

economisch complex Een samenhangend geheel van bedrijven dat een grote omvang en meestal ook veel variatie heeft. In het complex bevinden z

Economisch en Sociaal Comité

Economisch en Sociaal Comité Raadgevend orgaan van de Europese Unie dat bij belangrijke voorstellen geraadpleegd dient te worden. Bestaat uit economisch liberalisme

economisch liberalisme Economische theorie met als basis de idee dat economisch evenwicht en maximale welvaart ontstaan uit een onbelemmerde economisch nationalisme

economisch nationalisme Het streven naar een hoge mate van zelfvoorziening door een land.

economische antropologie

economische antropologie Tak van de culturele antropologie die de economische activiteiten en relaties van pre-industriële samenlevingen bestudee

economische boycot

economische boycot Beleid om geen economisch verkeer met een land te onderhouden. Onderscheiden kunnen worden de investeringsboycot (niet-Economische Commissie voor Europa

Economische Commissie voor Europa (ECE) Economische organisatie, in 1947 opgericht door de Economische en Sociale Raad (ECOSOC) van Economische Controledienst

Economische Controledienst (ECD) Dienst ressorterend onder de minister van Economische Zaken, die naast de gewone opsporingsambtenaren (economische delicten

economische delicten Volgens art. 1 van de Wet op de economische delicten (1950) zijn dit overtredingen van voorschriften op sociaal-economisch Economische en Monetaire Unie

Economische en Monetaire Unie (EMU) Economisch samenwerkingsverband tussen de lidstaten van de Europese Unie, bestaand uit een gemeenschappelijke economische geografie

economische geografie Deelvak van de geografie waarin de ruimtelijke rangschikking en samenhang van menselijke bestaansvormen bestudeerd worde

economische geschiedenis

economische geschiedenis Onderdeel van de geschiedwetenschap die zich bezighoudt met zowel afzonderlijke sectoren van de economie (handel

economische groei

economische groei Toeneming van de maatschappelijke voortbrenging (nationaal product) door middel van een volledig bezet en groter wordend economische kamers

economische kamers Kamers bij de arrondissementsrechtbanken die zich bezig houden met de behandeling van economische delicten.

economische kringloop

economische kringloop Vereenvoudigde weergave van het economisch leven in een land. In het eenvoudigste model wordt gekeken naar de wederzijds

economische orde

economische orde (ook: economisch stelsel) Economische organisatie van de maatschappij, de wijze waarop in de samenleving de koppeling plaatsvindt economische overbevolking

economische overbevolking Situatie waarin er meer mensen dan bestaansmiddelen zijn. Werkloosheid is het gevolg.

economische planning

economische planning 1. In communistische landen het instrument waarmee de economische organisatie en ontwikkeling worden voorbereid en uitge

economische politiek

economische politiek Geheel van maatregelen waarmee de overheid het economisch leven probeert te beïnvloeden. Het economisch-politieke beleid

economische politierechter

economische politierechter Politierechter die zich bezig houdt met de behandeling van eenvoudige en lichte economische delicten.

economische sociologie

economische sociologie Wetenschappelijke specialisatie gericht op het economisch handelen van de mens in samenhang met andere sociale processen

economische structuur

economische structuur Geheel van soorten en aantallen ondernemingen van een land, de wijze waarop ze produceren, de aanwezige kapitaalgoederen

economische unie

economische unie Een vereniging van twee of meer landen waarbij de deelnemers alle onderlinge douanerechten hebben afgeschaft en een gemeenschappelijk economische verstedelijking

economische verstedelijking De groei van het percentage arbeidsplaatsen in de steden. Economische verstedelijking geeft aan dat er een concentratiet

Economisch-Technologisch Instituut

Economisch-Technologisch Instituut Naam van een aantal Nederlandse instellingen (opgericht tussen 1925 en 1948), werkzaam in alle provincies. economisme

economisme Benaderingswijze die uitgaat van het economisch handelen van de mens als zelfstandig gegeven dat niet tot andere sociale verschijnselen ECOSOC

ECOSOC (Economic and Social Council, Economische en Sociale Raad) Een van de hoofdorganen van de Verenigde Naties, met 54 leden (sinds 1973), ecosysteem

ecosysteem Functionele eenheid van een bepaald natuurlijk milieu met een aantal kenmerkende fysisch-chemische en biologische eigenschappen en ecotoxilogie

ecotoxilogie Wetenschap die de effecten van giftige stoffen op het milieu bestudeert.

ecotype

ecotype Groep of populatie van een plantesoort met erfelijke aanpassingen om te kunnen leven in een bepaald milieu. Kruising met andere populaties ECOWAS

ECOWAS (Economic Community of West African States) ECOWAS werd in 1975 door 15 West-Afrikaanse landen opgericht om de handel, de samenwerking ecru

ecru 1. Benaming voor ongebleekt en niet geverfd weefsel. 2. Ruwe, ongekookte zijde.

ecu

ecu (European Currency Unit) Europese rekeneenheid, geldig in alle EU-staten. De waarde wordt dagelijks berekend aan de hand van een gewogen Edberg, Stefan

Edberg, Stefan (geboren 19 januari 1966) Zweeds tennisser, werd in 1982 Europees jeugdkampioen. Hij won drie jaar later zijn eerste grote titel, die Eden, Johannes Jacobus (Jaap)

Eden, Johannes Jacobus (Jaap) (Groningen 19 oktober 1873-Haarlem 3 februari 1925) Nederlands schaatser en wielrenner. Hij werd als schaatser Ederle, Gertrude Caroline

Ederle, Gertrude Caroline (geboren 23 oktober 1906) Amerikaans zwemster, bedwong als eerste vrouw Het Kanaal (1926). Zij zwom van Cap Gris-Edgeworth, Francis Ysidro

Edgeworth, Francis Ysidro (1845-1926) Brits econoom, hoogleraar in de politieke economie aan de universiteit van Oxford (1891-1922). Edgeworth Edwards Personal Preference Schedule

Edwards Personal Preference Schedule Een persoonlijkheidsvragenlijst waarbij de proefpersoon 225 maal moet kiezen welke van twee uitspraken eed

eed Aanroepen van God als getuige dat men de waarheid spreekt of een belofte zal nakomen. Van de oudste tijden af zijn eedformules bekend, waarbij Eems-Dollard Regio

Eems-Dollard Regio Grensoverschrijdend samenwerkingsverband tussen Duitsland en Nederland, omvattende de provincies Drenthe, Groningen, O

eenden

eenden (onderfamilie Anatinae, orde eendvogels, Anseriformes) Watervogels met brede, platte snavel en zwemvliezen. Verenkleed van wijfjes ono

eenheidsklasse

eenheidsklasse Een klasse van zeilboten die volgens dezelfde technische specificaties zijn gebouwd en op deze specificaties zijn gecontroleerd.

eenheidsschool

eenheidsschool (Einheitsschule) Door alle leerlingen van een bepaalde leeftijd (vgl. de basisschool) bezocht schooltype, waar zij naar hun behoeften eenheidstaal

eenheidstaal Aanduiding voor een nationale voertaal die in meertalige landen als bindend element wordt beschouwd in het streven naar politieke en Eenheidsvakcentrale

Eenheidsvakcentrale (EVC) Nederlandse Vakcentrale in 1945 voortgekomen uit de Eenheidsvakbeweging van 1944. Streefde vooral naar medezeggens

Eenheidswet

Eenheidswet (Eenheidswet voor economische expansie, sociale vooruitgang en financieel herstel) Wet in België, ingediend door de regering-Eyskens eenmansschool

eenmansschool (eenklassige school) School met één leerkracht, meestal een lagere school in een kleine plattelandsgemeenschap, waar het aantal leerlingen eenmanszaak

eenmanszaak Bedrijf met één eigenaar. Als de onderneming niet de vorm van een rechtspersoon heeft, is de eigenaar met zijn gehele vermogen aansprakelijk eenpartijsysteem

eenoogspiegelreflex- Camera met een onder 45° achter de lens opgestelde spiegel die het beeld op een matglas projecteert. Voor de opname camera, klapcamera,

eenpartijsysteem Stelsel waarbij de politieke macht goeddeels bij één partij berust. Conflicten over het te voeren beleid worden binnen de heersende Eerste Kamer

Eerste Kamer Een der Kamers van de Staten-Generaal. De Eerste Kamer telt 75 leden, die worden gekozen door de Provinciale Staten voor vier jaar. eerste mens, de

eerste mens, de In antropogonische mythen van veel volken optredend persoon, die gezien wordt als stamvader van het menselijk geslacht. Er komen eerste milieu

eerste milieu Het gezin, dat als opvoedings- en socialisatiemilieu de grootste rol speelt voor kinderen tot en met vier jaar. Daarna neemt de school (eerste minister

eerste minister Voornaamste minister en leider van een parlementair kabinet. Het ambt is bijv. duidelijk geprofileerd in Groot-Brittannië, waar het eerstelijnswerkers

eerstelijnswerkers Verzamelterm voor mensen die voor een hulpzoeker het eerste contactpunt vormen met (professionele) hulpverlening, bijvoorbeeld: eetstoornissen

eetstoornissen Een aantal verwante aandoeningen, waarbij het eetgedrag gestoord is. Voorbeelden hiervan zijn: anorexia nervosa, bulimia nervosa effecten

effecten (fondsen) Verzamelnaam voor verhandelbare waardepapieren zoals aandelen en obligaties. Effecten hebben een nominale waarde en een koerswaarde. effectenbeurs

effectenbeurs Officieel erkende markt voor de handel in effecten. De Amsterdamse Effectenbeurs werd aan het einde van de 19de eeuw opgericht en efferent

efferent Ook afvoerend. Een richtingaanduiding in het zenuwstelsel: van centraal (de hersenen) naar perifeer (het lichaam). Efferente zenuwbanen vervoeren efficiency

efficiency Doelmatigheid van handelingen. Begrip dat vooral wordt gebruikt voor rationele productie d.m.v. mechanisatie en organisatie. Kan pas serieus effluent

effluent Water uit een zuiveringsinstallatie dat na zuivering wordt geloosd op het oppervlaktewater.

eg

eg Landbouwwerktuig, getrokken door paarden of tractoren, dat gebruikt wordt om de bovenste grondlaag los te maken en te verkruimelen.

egalitaire samenleving

egalitaire samenleving Samenleving waarin geen grote verschillen in rang, status en bezit bestaan; begrip gebruikt onder andere voor het samenlevingstype Egba

Egba Stam in Zuidwest-Nigeria. Het zijn voornamelijk landbouwers met onder andere yams en palmolie als producten. Van minder belang is veehouderij. Egbers, Tom

Egbers, Tom (geb. 1957) Nederlands radio- en televisiepresentator. Egbers studeerde een korte periode Engels in Groningen, om vervolgens de overstap Egeraat, Leonardus Sebastianus van

Egeraat, Leonardus Sebastianus van (1923-1991) Nederlands schrijver van reisboeken en tv-presentator. Dr. Leonardus van Egeraat genoot in de Egmontpact

Egmontpact (Ook: Gemeenschapspact) Akkoord over de Staatshervorming in België, gesloten op 25 mei 1977 in het Egmontpaleis tussen christen-ego

ego 1. Ook ik en Ich. Sigmund Freud heeft de persoonlijkheid beschreven als opgebouwd uit het id (Es), het ego (ik of Ich) en het superego (Über-Ich). egocentrisch maatschappijbeeld

egocentrisch maatschappijbeeld Term van de Duits-Britse socioloog Norbert Elias voor het wereldbeeld van mensen die zich als afzonderlijke in

egocentrisme

egocentrisme 1. Het erg op zichzelf gericht zijn, zich weinig aan de gevoelens van anderen gelegen laten liggen. 2. In de theorie van Jean Piaget een egofocale groep

egofocale groep Cultureel-antropologische term van W.H. Goodenough voor de groep verwanten die voor iemand van belang zijn, ongeacht of ze egoïsme

ego-ideaal Ook ik-ideaal. Iemands opvatting over hoe hij graag zou willen zijn. Gedrag dat strijdig is met het ego-ideaal leidt tot schaamte. De schaamte ego-ontwikkeling

egoïsme Ook zelfzucht. Het nastreven van het eigenbelang, zonder met anderen rekening te houden. De verhouding tussen beide is een bekend probleem ego-ideaal

ego-ontwikkeling Het gestalte krijgen van een ik, een eigen identiteit, tijdens het opgroeien. Deze ontwikkeling is wel beschreven als een opeenvolging ego-psychologie

ego-psychologie Ook ik-psychologie. Een stroming binnen de psychoanalyse die de nadruk legt op het autonoom functioneren van het ik of het ego. ego-ziel

ego-ziel Godsdienstwetenschappelijke term voor het in sommige godsdiensten voorkomende beeld van de ziel als de kern van de menselijke persoonlijkheid. egreneren

egreneren (ontpitten) Bewerking waarbij ruwe katoen wordt ontpit en ontdaan van blad- en bolsterresten.

EG-verdragen

EG-verdragen Onder EG-verdragen worden verstaan de oprichtingsverdragen van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) - het Verdrag EHBO

EHBO (Eerste Hulp Bij Ongelukken) Directe, voorlopige zorg voor het slachtoffer van een ongeval of plotselinge ziekte, in afwachting van verdere EHF (sport)

EHF (sport) European Handball Federation, de organisatie die zich bezighoudt met het zaalhandbal in Europa.

Ehrenberg, Richard

Ehrenberg, Richard (1857-1921) Duits econoom en historicus, hoogleraar aan de universiteit van Rostock (sinds 1898). Zijn historische werken, vooral Ehrenfels, Christian von

Ehrenfels, Christian von (1859-1932) Oostenrijks filosoof en psycholoog, hoogleraar te Praag (1896-1932). Introduceerde de term 'Gestalt' in de p

eigendom

eigendom Recht om van een zaak het volledig genot te hebben en daarover - binnen zekere grenzen - onbeperkt te beschikken. Het is het volledigste eigendomsvoorbehoud

eigendomsvoorbehoud Beding in (meestal) een koopovereenkomst dat de koper van het door de verkoper geleverde product pas eigenaar wordt als

eigenrichting

eigenrichting Het recht in eigen hand nemen, zelf optreden tegen een (vermeende) misdadiger in plaats van zich tot de overheid (politie, justitie) te eigenschapsdetectoren

eigenschapsdetectoren (Eng: feature detectors) Zintuigcellen die maximaal reageren op een specifieke prikkel uit de omgeving. Zo beschikt het menselijk eigenwaarde

eigenwaarde Het gevoel individueel van betekenis te zijn. Een emotionele uiting van zelfvertrouwen, meestal een verhevigde reactie op het door anderen Eindhoven, EVV

Eindhoven, EVV Voetbalclub uit Eindhoven, opgericht in 1909. Terrein: Gemeentelijk Sportpark, met accommodatie voor 14.000 toeschouwers. Eindhoven eiser

eiser Degene die een (burgerlijk) proces begint.

EJU

EJU European Judo Union, de organisatie die zich bezighoudt met het judo in Europa, opgericht in 1948.

EKU

EKU European Karate Union, de organisatie die zich bezighoudt met het karate in Europa.

elaboratie

elaboratie Uitbreiding. 1. Alle aspecten die toegevoegd worden aan de primaire visuele sensaties van de droom. 2. Sigmund Freud sprak in verband Elberfeld-stelsel

Elberfeld-stelsel Stelsel van armenzorg dat in 1853 in de stad Elberfeld (nu een deel van Wuppertal) werd opgezet. Het werd gekenmerkt door individuele electief mutisme

electief mutisme Term afkomstig uit de kinderpsychiatrie, die wordt gebruikt voor kinderen die weigeren te spreken, terwijl zij hier wel toe in staat Electra-complex

Electra-complex De vrouwelijke tegenhanger van het Oedipus-complex. De psychoanalytische theorie stelt dat de dochter zich vooral aangetrokken elektrisch degenschermen

elektrisch degenschermen Een onderdeel van het degenschermen, waarbij het hele lichaam trefvlak is. De degen is voorzien van een een elektrisch elektrisch floretschermen

elektrisch floretschermen Een onderdeel van het floretschermen, waarbij het trefvlak is bedekt met een geleidend vest, dat met een lamp en een str

elektrische auto

elektrische auto Auto die wordt aangedreven door een elektromotor en de elektrische energie hiervoor betrekt uit accu's of brandstofcellen die in het elektrische stoel

elektrische stoel Middel tot voltrekking van de doodstraf dat in ca. 20 staten van de VS wordt toegepast. De veroordeelde wordt op een stoel met elektrische elektrobodemsanering

elektrobodemsanering Methode om d.m.v. elektrische stroom een bodemverontreiniging met zware metalen te behandelen. In de vervuilde grond elektromyogram

elektro-encefalogram

elektro-encefalogram (EEG, hersenfilm) Registratie van de elektrische activiteit van de hersenen. Normaal gesproken tonen de hersenen, die zijn opgebouwd elementenpsychologie

elektromyogram (EMG) Meting van de elektrische activiteit van spierweefsel en van de reactie van spierweefsel op elektrische prikkels. Een elektromyogram elektronisch winkelen

elektronisch winkelen Vorm van winkelen, waarbij de klant met een chipkaart kan betalen door het schijfje in een gleuf te steken. Het te betalen bedrag elektronische snelweg

elektronische snelweg Toekomstige netwerkstructuur die wereldwijde uitwisseling van informatie (beeld, geluid, tekst en andere data) mogelijk moet elektroshocktherapie

elektroshocktherapie (elektroconvulsietherapie)Behandelingsmethode waarbij door middel van het kunstmatig opwekken van een epileptische aanva

elektrotechnische industrie

elektrotechnische industrie Industrie die gericht is op het produceren van apparaten die op elektriciteit werken. Technisch onderscheidt men de ener

elementenpsychologie Ook elementarisme en atomistische psychologie. Een globale aanduiding voor psychologische theorieën die met elkaar gemee

Elfstedentocht

Elfstedentocht Schaatstocht over ca. 200 km, langs de elf Friese steden. Volgens de annalen voor het eerst verreden in 1809 door de Friezen Pals Andries Elias, Norbert

Elias, Norbert (1897-1990) Duits-Brits socioloog. Elias vluchtte in 1933 voor de nazi's en vestigde zich in 1935 in Engeland. Daar verscheen in 1939 elite

elite Mensen die in een bepaalde sociale situatie als superieur worden beschouwd (vgl. intellectuele elite); meestal wordt elite gebruikt voor de groepering Elkerbout, Ben

Elkerbout, Ben (1940-1987) Nederlands tv-journalist. Ben Elkerbout begon in 1964 als jong journalist bij de VARA, waar hij vooral bekendheid verwierf ELO-rating

ELO-rating De ranglijst van de sterkste schakers ter wereld, gebaseerd op de resultaten van iedere speler in ieder toernooi.

Elsevier

Elsevier Opinieweekblad van oorspronkelijk conservatief-liberale signatuur, een uitgave van de uitgeversmaatschappij Bonaventura, die behoort tot ELTA

ELTA Eerste Luchtvaart Tentoonstelling Amsterdam, gehouden 1 aug-15 sept 1919; architect Dirk Roosenburg (1887-1962). Stimulans voor de oprichting Eltingh, Jacco

Eltingh, Jacco (geboren Heerde 29 augustus 1970) Nederlands tennisser, vormt met Paul Haarhuis een der sterkste dubbels ter wereld. Zij veroverden Elton, Charles Sutherland

Elton, Charles Sutherland (1900-1991) Brits bioloog, deed veel onderzoek naar relaties binnen ecosystemen. Deelnemer aan expedities naar o.a. de Ely, Richard Theodore

Ely, Richard Theodore (1854-1943) Amerikaans econoom, hoogleraar aan de Johns Hopkins-universiteit (1881-1892) en decaan van de economische emancipatie

emancipatie (Lett: vrijmaking) Het proces waarbij achtergestelde sociale groeperingen een volwaardige plaats in de maatschappij verwerven. Het woord Emancipatiecommissie

Emancipatiecommissie Nederlandse instelling, in 1974 voor 5 jaar opgericht in het kader van het Jaar van de Vrouw. Voorzitster was Paula Wass

Emancipatieraad

Emancipatieraad Adviesorgaan van de regering inzake het emancipatiebeleid. De Emancipatieraad werd in 1981 ingesteld en in 1997 weer opgeheven. embargo

embargo Maatregel die de in- en uitvoer van producten naar een bepaald land verbiedt; een embargo kan beperkt (voor bepaalde producten, bijvoorbeeld Embedded Figures Test

Embedded Figures Test (EFT) Deze test meet veldafhankelijkheid en kan afgenomen worden vanaf de leeftijd van tien jaar. De proefpersoon moet Embirikos, Andreas

Embirikos, Andreas (1901-1975) Grieks dichter, groeide op in Roemenië, studeerde psychologie en vestigde zich als psychoanalyticus te Athene. embleemboek

embleemboek Embleembundel

emergente eigenschap

emergente eigenschap Kenmerken van een geheel, die niet herleidbaar zijn tot de afzonderlijke delen. De geest kan bijvoorbeeld beschouwd word

Emerson, Rollins Adams

Emerson, Rollins Adams (1873-1947) Amerikaans erfelijkheidsgeleerde, bestudeerde de problemen van het beheer van boomgaarden (insectenbestrijdi

emics en etics

emics en etics Onderscheid tussen de wijze waarop mensen zelf hun cultuur zien en in categorieën indelen (emics) en de wetenschappelijke categorieën emissie (econ.)

emissie (econ.) Uitgifte van effecten door vennootschappen of publiekrechtelijke lichamen. Men kent openbare en onderhandse emissies. Doel is het emissieregistratie

emissieregistratie Door TNO berekende registratie van de uitworp van stoffen in lucht en water, door o.a. verwarming van woningen en gebouwen, Emmenes, Ad van

Emmenes, Ad van (27 augustus 1897-Voorschoten 19 juni 1989) Nederlands voetbaljournalist. Van Emmenes studeerde chemische techniek in De

emolumenten

emolumenten Een veelal in natura toegekend voordeel naast het salaris, dat aan een werknemer wordt uitbetaald, zoals een auto van de zaak of een emotie

emotie Gemoedsbeweging. Aan emoties zitten verschillende kanten: het aspect van de bewuste ervaring (bijvoorbeeld blijdschap of verdriet), een gedragsaspect emotieregulatie

emotieregulatie Het in goede banen leiden van de eigen emoties. De mens kan zowel de uitingen van emoties beheersen, als ; tot op zekere hoogte emotieregulatie, stoornissen in de

emotieregulatie, stoornissen in de Een beperkte of geen controle over de eigen emotionele beleving. 1. Schijnwoede of shamrage (bij proefdieren). emotietheorieën

emotietheorieën De theoretische opvattingen over emoties. 1. Eén van de eerste moderne emotietheorieën werd door de Amerikaanse psycholoog William emotioneel gedrag

emotioneel gedrag Gedrag dat voortkomt uit een gevoel van het individu. Vluchten is bijvoorbeeld emotioneel omdat het voortkomt uit angst, en vechten emotionele beleving

emotionele beleving Het ervaren van gevoelens. In de eerste plaats heeft dit de dimensie van pijn en plezier, ofwel onlust en lust. Naast deze basale emotionele beleving, stoornissen in de

emotionele beleving, stoornissen in de Het niet meer normaal ervaren van gevoelens. 1. Hypesthesie of anesthesie. Het niet meer ervaren van gevoelens. emotionele ontwikkeling

emotionele ontwikkeling Het tot stand komen van het volwassen emotioneel functioneren. In verschillende psychologische theorieën wordt daarbij Empain, Édouard van

Empain, Édouard van (1852-1929) Belgisch ingenieur en zakenman. Hij legde in Europa, Egypte en zelfs China een groot aantal spoorwegen aan.

empathie

empathie Het vermogen zich te verplaatsen in de belevingswereld van anderen. Dit vermogen wordt met name binnen de Rogeriaanse therapie van empirische cyclus

empirische cyclus Een cyclus van waarnemen, proberen en evalueren. De waarneming betreft in principe een probleem, hierna volgt een poging dit empirische sociologie

empirische sociologie Algemene aanduiding voor sociologisch onderzoek, onderscheiden van theorievorming. Wordt ten onrechte door sommigen enclave

enclave Deel van een staat dat geheel wordt ingesloten door gebied van een andere staat. Een voorbeeld is de Belgische gemeente Baarle-Hertog, die encopresis

encopresis Als kinderen vanaf zes jaar nog niet zindelijk zijn voor ontlasting, zonder dat daar een organische oorzaak voor aanwezig is, spreekt men encounter-group

encounter-group (lett: ontmoetingsgroep) Een vorm van groepstherapie waarbij een kleine groep mensen hun reacties op elkaar ontleden. Het doel encryptie

encryptie Codering van computerinformatie.

enculturatie

enculturatie Processen van cultuuroverdracht binnen de eigen groep of samenleving; tegengesteld aan acculturatie, waarbij men elementen aan een encycliek

encycliek Pauselijke rondzendbrief voor de rooms-katholieke Kerk, met een oordeel over religieuze en/of maatschappelijke kwesties. Het woord encycliek endemie

Ende, Adriaan van den (1768-1846) Nederlands onderwijsinspecteur en predikant. Ontwierp met J.H. van der Palm (1763-1840) de wet op het lager

Ende, Joop van den

Ende, Joop van den Joop van den Ende werd in 1942 in Amsterdam geboren. Hij koos al jong voor de theaterwereld en voor het onzekere bestaan

endemie Min of meer constant aantal lijders aan een bepaalde ziekte in een bepaald gebied. Er is dus geen wisselend ziekteverloop zoals bij een epidemie. Ende, Adriaan van den

end-of-pipe techniek (nageschakelde techniek) Toegevoegde technologie waarbij emissies en/of afvalstromen worden gereduceerd zonder de produc

endogamie

endogamie Huwelijksregel volgens welke men de partner bij voorkeur dan wel verplicht kiest uit de eigen groep (clan, stam, dorp, kaste, stand, enz

endogeen

endogeen (lett: uit het binnenste voortkomend) Ontstaan door processen of eigenschappen die aan het systeem eigen zijn. Dit in tegenstelling tot exogeen. endopsychische structuur

endopsychische structuur (lett: structuur in de geest) In de psychoanalyse wordt dit begrip gebruikt voor de veronderstelde structuur van de persoonlijkheid endossement

endossement Rugtekening, wijze van overdracht van waardepapieren (bijv. cheque, wissel) met orderclausule. Geschiedt door een verklaring op de endromis

endromis Oudste vorm van een laars in Griekenland; oorspronkelijk geheel gesloten met slechts een kleine inkeping aan beide zijden in de bovenrand. enduro

enduro Een onderdeel van de motorsport waarbij een renner binnen beperkte snelheidsgrenzen een bepaalde afstand moet afleggen, waarbij het aspect end-of-pipe techniek

energie

Energie Handvest Geheel van afspraken en protocollen, in december 1991 ondertekend door 47 landen en de EG (de OESO-landen, de voormalige

energie Het vermogen om arbeid te verrichten (arbeid is in de natuurkunde het uitoefenen van een kracht over een bepaalde afstand). Energie wordt Energie Handvest

energiehuishouding

energiehuishouding Balans van alle energie die aan een proces of levend organisme wordt toegevoerd en erdoor wordt afgegeven en de energieomzettingen ENFB

ENFB (Echte Nederlandse Fietsersbond) Belangenvereniging voor fietsers, opgericht in 1975, met ca. 33.000 leden (1995). Propageert fietsgebruik Enga

Enga Papua-volk in het westelijk hoogland van Irian Barat. Zij zijn verdeeld in twee groepen, de Yandagu en de Mae (-Enga), die zowel cultureel als Engels-Amerikaans recht

Engels-Amerikaans recht Rechtsstelsel dat in een groot deel van de Engelssprekende wereld van kracht is of er grote invloed uitoefent. In tegenstelling Engineers case

Engineers case Rechtszaak in Australië (1920), waarbij voor het eerst uitspraak werd gedaan in een arbeidsgeschil door het federaal gerechtshof. Tot enig kind

enig kind Kind dat zonder broertje(s) en zusje(s) in gezinsverband opgroeit; ook de eerstgeborene is gedurende korte of lange tijd enig kind. Er is veel Enkelaar, Carel

Enkelaar, Carel (1920-1996) Nederlands journalist. Enkelaar begon zijn journalistieke loopbaan bij de Twentse kranten Het Centrum en de Nieuwe enkelvoudige fobie

enkelvoudige fobie Een fobie waarbij alleen angst bestaat voor één bepaald voorwerp of één bepaalde situatie. Een slangfobie is hier een voorbeeld enquête

enquête Een vragenlijst die bij een groot aantal personen wordt afgenomen om op die manier gegevens te verzamelen. Hierbij wordt niet de gehele enquêterecht

enquêterecht Recht van enquête (onderzoek). De beide Kamers der Staten-Generaal bezitten het recht van enquête (parlementair enquêterecht). Ook Enschedé

Enschedé Naam van een Nederlands drukkersgeslacht. Izaak Enschedé (1681-1761) was stadsdrukker van Haarlem. Onder de naam Joh. Enschedé Entente Raad

Entente Raad (Union Sahel-Benin) Samenwerkingsverband tussen Opper-Volta, Benin, Ivoorkust en Niger, opgericht in 1959 met het praktische doel entrepot

entrepot Opslagplaats voor ingevoerde goederen die nog geen vaste bestemming hebben (binnen- of buitenland). Over de goederen hoeven pas invoerrechten Entzauberung der Welt

Entzauberung der Welt (onttovering van de wereld) Sleutelbegrip in het werk van de Duitse socioloog Max Weber, die de ontwikkelingsgang van enuresis

enuresis Als kinderen vanaf zes jaar nog in bed plassen tijdens de slaap, zonder dat daar een organische oorzaak voor is, is er sprake van enuresis nocturna. enzymatisch wasmiddel

enzymatisch wasmiddel Wasmiddel dat enzymen bevat die met name eiwitten kunnen afbreken tot oplosbare resten. Wordt meestal gebruikt als inwee

eohominide

eohominide Wetenschappelijke term voor de eerste mensachtige wezens in de ontwikkeling van het leven op aarde.

epidemie

epidemie Snelle toename van het aantal lijders aan een bepaalde besmettelijke ziekte. Wanneer een bevolkingsgroep wordt blootgesteld aan bepaalde epifenomeen

epifenomeen Een begeleidend verschijnsel, dat geen oorzakelijke rol speelt. Zo wordt binnen het epifenomenalisme de opvatting verdedigd dat het epigenese

epigenese De manier waarop een organisme zich ontwikkelt als het gevolg van een samenspel tussen het erfelijke materiaal en de omgeving. Oorsp

epistemologisch dilemma

epistemologisch dilemma Het centrale probleem van de westerse wijsbegeerte: is ware kennis van de werkelijkheid mogelijk? Met name de kennistheo

equilibratie

equilibratie De motor achter de cognitieve ontwikkeling in de theorie van Jean Piaget. Het kind merkt op een bepaald moment dat de eigen ideeën van equilibrium

equilibrium Evenwicht. Wanneer sprake is van een verstoring van de balans wordt gesproken van disequilibrium. 1. Het evenwichtsgevoel dat voortkomt equipotentialiteit

equipotentialiteit Het verschijnsel dat zenuwcellen die betrokken zijn bij het vervoer van een bepaalde soort zintuiglijke informatie (bijvoorbeeld van equity-model

equity-model Het idee dat de psychische kosten en baten van het groepslidmaatschap in evenwicht zijn. De inspanningen die iemand levert voor de equivalenties

equivalenties Ongelijksoortige dingen die in het maatschappelijke ruilverkeer een gelijke waarde hebben, bijvoorbeeld een etentje als ruilmiddel voor Erasmus-programma

Erasmus-programma (European Action Scheme for the Mobility of University Students) Een in 1987 van start gegaan uitwisselingsprogramma van

eremietschool

eremietschool Scholen die door, meestal tot een orde behorende, kuizenaars werden bemand en die in de 17e en 18e eeuw vooral in Beieren en Oostenrijk erfdienstbaarheid

erfdienstbaarheid (servituut) Last waarmee een onroerende zaak (dienend erf) ten behoeve van een andere onroerende zaak (heersend erf) is bezwaard, erfelijkheidscoëfficiënt

erfelijkheidscoëfficiënt Een getalsmatige aanduiding voor het geschatte aandeel van erfelijke factoren in de voorkomende variatie. Een 1 betekent dat erfgenaam

erfgenaam Degene die een nalatenschap geheel of gedeeltelijk verkrijgt. Natuurlijke of intestaat-erfgenaam: degene die erft bij versterf. Testamentaire erfgooier

erfgooier Bezitter van het gebruiksrecht van de gemeenschappelijke weidegebieden van het Gooi. Dit recht stamde uit de 14e eeuw. De erfgooiers waren erflater

erflater Degene die overlijdt en een erfenis nalaat, hetzij bij versterf, hetzij bij testament.

erfpacht

erfpacht Zakelijk recht om het volle genot te hebben van een aan een ander toebehorend onroerend goed, meestal tegen betaling van een jaarlijkse canon. erfrecht

erfrecht Regeling van de erfopvolging, de overgang van het vermogen van de erflater op zijn erfgenamen. Het erfrecht is een onderdeel van het vermogensrecht ergonomie

ergonomie (human engineering) Wetenschap die zich bezighoudt met de bestudering van de menselijke arbeidsomstandigheden, met dien verstande Erickson, Erik Homburger

Erickson, Erik Homburger (geb. 1902) Duits-Amerikaans psychoanalytisch georiënteerd ontwikkelingspsycholoog, hoogleraar aan Harvard University. Erikson, Erik Homburger

Erikson, Erik Homburger (1902-1994) Duits-Amerikaans ontwikkelingspsycholoog. Erikson studeerde in Wenen bij Sigmund Freud en emigreerde erkenning (familierecht)

erkenning (familierecht) Verklaring van een man dat hij een kind als het zijne erkent. Een kind dat buiten huwelijk wordt geboren heeft alleen een erkenning (volkenrecht)

erkenning (volkenrecht) De belangrijkste vormen van erkenning in het volkenrecht zijn de erkenning van een staat en de erkenning van een regerin

Eros (mythol.)

Eros (mythol.) Griekse god van de liefde, zoon van Aphrodite en Ares. Zijn pijlen veroorzaakten bij goden en mensen onmiddellijke verliefdheid. De erosiebestrijding

erosiebestrijding Het door menselijk ingrijpen tegengaan van erosie. Om erosie te voorkomen moet de bodem vastgehouden worden door een plantendek. erotomanie

erotomanie 1. Ook erotomane waan. Het onuitwisbare idee dat een ander op de eigen persoon verliefd is, terwijl er toch zeer overtuigende bewijzen ervaring

ervaring 1. De ondervinding van een meegemaakte gebeurtenis. 2. Het door ondervinding leren. Binnen het empirisme wordt deze vorm van ervarin

erwten

erwten (geslacht Pisum, vlinderbloemenfamilie) Klimmende planten met even geveerde bladeren met aan de top een vertakte rank en onderaan flinke escalatiekringloop

escalatiekringloop Het steeds heviger vormen aannemen van een conflict, doordat beide partijen steeds krachtiger middelen gaan aanwenden in de escapisme

escapisme De neiging om zich fysiek of mentaal aan een onaangename situatie te onttrekken. Het is een afweermechanisme dat ten grondslag ligt aan eschatologie 4. eschatologie en maatschappij

eschatologie 4. eschatologie en maatschappij Door bepaalde maatschappelijke ontwikkelingen kan er bij groepen een groot verlangen naar verl

Escherichia coli

Escherichia coli (E. Coli) Bacterie (normale darmbewoner bij de mens) die in de biotechnologie veel wordt gebruikt. Met name de stam E. coli K 12, Escoffier, Auguste

Escoffier, Auguste (1847-1935) Beroemd Frans keukenmeester, van zijn 12e tot 74e jaar actief geweest in de kookkunst; schreef kookboeken (o.a. escudo

escudo Munteenheid van een aantal landen: Mozambique, Portugal en Sao Tomé en Príncipe; 1 escudo = 100 centavos.

ESF (sport)

ESF (sport) European Softball Federation, de organisatie die zich bezighoudt met het softbal in Europa.

Eskimo-cultuur

Eskimo-cultuur Beschaving van de bevolkingsgroep die aan weerszijden van de Noordpool woont, van Siberië tot Groenland. De kunst omvat vnl. Eskimo-terminologie

Eskimo-terminologie Cultureel-antropologische benaming voor de verwantschapsterminologie die onder andere voorkomt in westerse samenlevingen

esoterie

esoterie Keenis die alleen bestemd is voor ingewijden. Het bestaan van esotherische kennis is kenmerkend voor wat in de culturele antropologie geheime ESPRIT

ESPRIT (European Strategic Program for Research and Development in Information Technology) Een begin jaren tachtig gestart programma van de esprit de corps

esprit de corps (Fr.: groepsgeest, groepsbewustzijn) Gevoel bij elkaar te horen en op elkaar aangewezen te zijn. Wapent een groep tegen verstoringen establishment

Est, Wim van (geboren Fijnaart 25 maart 1923) Nederlands wielrenner, kreeg dank zij zijn doorzettingsvermogen de bijnaam IJzeren Willem. Was Eta

establishment (Eng.: gevestigde orde) Doorgaans kritische, maar nogal vage betiteling voor de groep mensen die in rijkdom en macht 'gevestigd' zijn estafette

estafette Een wedstrijdvorm voor teams, waarvan de leden ieder een deel van de afstand afleggen en daartoe na elkaar starten. In de atletiek geven de esthetisch dualisme

esthetisch dualisme Term van de afrikanist Mazrui voor het in ex-koloniale landen naast elkaar bestaan van westerse, moderne en inheemse traditionele Estienne, Henri II

Estienne, Henri II (Étienne, Henri II; 1531-1598) Frans uitgever, hellenist en schrijver, kleinzoon van Henri E. (1470-1520), die in 1502 een uitgeverij/Est, Wim van

Eta Klasse van Japanse paria's (tussen de 1,5 en 3 miljoen), die echter in fysiek en cultureel opzicht niet van de rest van de bevolking verschillen. Hun etatisme

etatisme (Fr: état = staat) Denkwijze die het toekennen van grote macht aan de centrale overheid voorstaat. Sommige politieke ideologieën propageren Etchoatinne

Etchoatinne (Slaven-Indianen) Indianenstam in het woudgebied bij het Great Slave Lake (Canada). Zij leven van de jacht (voornamelijk elanden en ethergolven

ethergolven Verouderde benaming voor elektromagnetische golven, m.n. de hoogfrequente golven die worden gebruikt voor het overdragen van radio- ethos

ethos Complex van fundamentele zedelijke waarden, kenmerkend voor een bepaalde groep, samenleving of tijdvak. Identiek aan het begrip 'tijdgeest' etikettering

etikettering Ook labeling. Het benoemen van een bepaalde gedragswijze. Men kan bijvoorbeeld van iemand die zich afwijkend gedraagt, zeggen dat etiketteringstheorie

etiketteringstheorie (labeling-approach) Benadering van afwijkend gedrag en misdaad waarin grote betekenis wordt toegekend aan het proces van sociale etiologie

etiologie De bestudering van de oorzaken van een fenomeen. In de medische wetenschap heeft dit bij het beschrijven en identificeren van verschillende etiquette

etiquette Stelsel van verfijnde omgangsvormen waarmee leden van een maatschappelijke bovenlaag trachten hun gedrag te onderscheiden. Oorspronkelijk etnische groep

etnische groep Groep die zich binnen een bepaalde cultuur als aparte eenheid manifesteert op grond van ras, taal, cultuur, traditie, enz. Door migratie etnische minderheid

etnische minderheid Bevolkingsgroepen met een andere etnische achtergrond dan die van de autochtone bevolking. Ook wel immigranten, gastarbe

etnische zuivering

etnische zuivering Het met geweld uit een dorp, stad of regio verwijderen van mensen die tot een bepaald ras, geloof of politieke overtuiging behoren; etnocentrisme

etnocentrisme Neiging om op basis van normen en waarden van de eigen (sub)cultuur andere (sub)culturen te beoordelen. Etnocentrisme kan de groepssolidariteit etnogenese

etnogenese Ontstaan van een nieuw volk of een nieuwe stam met een eigen cultuur en taal. Meestal gevolg van splitsingen in bestaande stammen o

etnografie

etnografie Beschrijving van afzonderlijke samenlevingen en culturen, die op grond van veldwerk tot stand komt. Het maken van vergelijkingen en het etnografische analogie

etnografische analogie Archeologische methode, waarbij men het leven van vroegere bewoners van een bepaald gebied tracht te reconstrueren uit etnomathematica

etnomathematica Cultureel-antropologische term voor volksrekenkunde, met name het in een cultuur gehanteerde telsysteem en de manier waarop etnomethodologie

etnomethodologie Recente sociologische stroming rond de geestelijke vader van de term, de Amerikaanse socioloog Harold Garfinkel. Richt zich op etnomusicologie

etnomusicologie Bestudering van de (volks)muziek van andere culturen, de plaats van de muziekbeoefening in zo'n cultuur en de veranderingen in etnosemantiek

etnosemantiek Wetenschapsgebied binnen de taalwetenschap en de culturele antropologie, waarin de betekenissen bestudeerd worden die door leden etnozoologie

etnozoologie Wetenschapsgebied waarin de relaties tussen mens en fauna bestudeerd worden. Dit gebeurt door de combinatie van twee wetenschappelijke ETTU

ETTU European Table Tennis Union, de organisatie die zich bezighoudt met het tafeltennis in Europa.

ETU

ETU European Triathlon Union, de organisatie die zich bezighoudt met de triatlonsport in Europa, opgericht in 1985.

Etzioni, Amitai

Etzioni, Amitai (geb. 1929) Amerikaans organisatiesocioloog, ontwikkelde in 'A comparative analysis of complex organizations' (1961) een typologie Eucken, Walter

Eucken, Walter (1891-1950) Duits econoom, hoogleraar in Tübingen (1925) en Freiburg (vanaf 1927). Tijdens WO II was hij actief in het verzet. In euforie

euforie Een sterk gevoel van welbehagen. Dit is een normale reactie als het mensen voor de wind gaat, maar euforie kan ook voorkomen bij psychische eufunctie

eufunctie (functie) Verschijnselen die bijdragen tot de stabiliteit of instandhouding van het sociale systeem waarvan zij deel uitmaken. Dit in tegenstelling Eulenburg, Ernst

Eulenburg, Ernst (1837-1926) Duits muziekuitgever. Eulenburg stichtte in 1874 te Leipzig zijn uitgeverij, die zich eerst tot pedagogische en muziekwetenschappelijke eunuch

eunuch Man met eunuchisme. In de loop der eeuwen hebben gecastreerde mannen dienst gedaan als dienaar en beschermer van vooraanstaande vrouwen Euratom

Euratom (Europese Gemeenschap voor Atoomenergie, EGA) Tegelijk met de Europese Economische Gemeenschap (EEG) op 25 maart 1957 door zes Euregio

Euregio Grensoverschrijdend samenwerkingsverband tussen Duitsland en Nederland, bestaande uit het grensgebied gelegen tussen de rivieren de Rijn, Euregio Maas-Rijn

Euregio Maas-Rijn Grensoverschrijdend samenwerkingsverband tussen België, Duitsland en Nederland, bestaande uit de regio's Belgisch en Nederlands euro

euro Toekomstige Europese munt. De euro zal ingevoerd worden in het kader van de Economische en Monetaire Unie (EMU), per 1 januari 1999, in Eurobond

Euro-Arabische dialoog Sluimerende speciale relatie tussen de lidstaten van de Europese Gemeenschap en de landen aangesloten bij de Arabische Euro-loodvrij

Eurobond Een obligatie, die in verband met een lange-termijnlening op de Europese kapitaalmarkt wordt verhandeld. De emissie heeft plaatsgevonden eurocentrisme

eurocentrisme (Ook: europacentrisme) Denkwijze die Europa beschouwt als toonaangevend in de wereld. In de 19e en het begin van de 20ste eeuw Eurocheque

Eurocheque Door Europese banken tegen vergoeding aan hun rekeninghouders ter beschikking gestelde betaalcheque. De Eurocheque is een opdracht eurocommunisme

eurocommunisme Benaming voor de door enkele West-Europese communistische partijen bepleite democratische weg naar het communisme. Deze

Eurocontrol

Eurocontrol Europese organisatie voor de leiding van het luchtverkeer. Deelnemers zijn België, Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië, Ierland, Luxemburg, Eurodollar

Eurodollar Amerikaanse dollar in handen van Europese banken. Veel eurodollars waren oorspronkelijk afkomstig van de grootscheepse financiële hulp Eurokorps

Eurokorps Op initiatief van Frankrijk en Duitsland (1991) opgericht legerkorps (omvang: 50.000 man) om een aanzet te geven tot de totstandkoming Euromarkt

Euro-loodvrij Verkorte benaming voor een soort benzine, waarbij loodverbindingen vervangen zijn door koolwaterstofverbindingen. Deze zorgen voor Eusebio

Euromarkt Andere benaming voor de Europese Economische Gemeenschap, EEG. Zie aldaar.

Europa à la carte (EG)

Europa à la carte (EG) Begrip binnen de Europese Unie dat in 1979 gelanceerd werd door de Duitse liberaal en oud-EG-commissaris Dahrendorf,

Europa College

Europa College Instituut voor post-doctoraal onderwijs, gesticht in 1949, gevestigd te Brugge. Het studieprogramma, dat een jaar beslaat, is geheel Europa van de burger

Europa van de burger Het op de bijeenkomst van de Europese Raad in Fontainebleau (1984) uitgesproken streven de burgers van de lidstaten meer

Europa van de twee snelheden

Europa van de twee snelheden Begrip uit het Tindemans-rapport (1975), dat inhield dat het die lidstaten die nog niet in staat waren om de gevolgen Europa van de vaderlanden

Europa van de vaderlanden (Europe des patries) Visie op een verenigd Europa waarin de macht bij de regeringen van onafhankelijke nationale staten

Europa-akkoorden Na de omwentelingen in Oost-Europa (1989-1990) besloot de Europese Unie de betrekkingen met Oost-Europa te intensiveren

Europacup

Europacup Europacup 1 Een sporttoernooi waaraan de nationale kampioenen van Europese landen mogen deelnemen. Voetbal was in 1956 de eerste Europalia

Europalia Cultureel evenement dat om de twee jaar in een der lidstaten van de Europese Gemeenschap plaatsvindt. Het biedt de organiserende lidstaat Europas

Europas Door Europese banken tegen vergoeding aan hun rekeninghouders ter beschikking gestelde magneetkaart met daarop o.m. de naam, de handtekening Europa-akkoorden

European Research Coordination Agency

European Research Coordination Agency (EUREKA) Een met BRITE en ESPRIT vergelijkbaar programma voor technologische ontwikkeling European Space Operation Centre

European Space Operation Centre (ESOC) Onderzoekscentrum van de ESA (European Space Agency) te Darmstadt (Duitsland). Het heeft als voornaamste European Space Research and Technology Centre

European Space Research and Technology Centre (ESTEC) Onderzoekscentrum van de ESA (European Space Agency) te Noordwijk. Het heeft European Space Research Organization

European Space Research Organization (ESRO) Europese organisatie voor ruimteonderzoek, opgericht in 1964 en gevestigd te Parijs. Leden: Groot-Europeaniseringsproces

Europeaniseringsproces Proces waarbij niet-Europese volken de Europese denk- en levenswijze in meer of mindere mate overnamen. Vooral als gevol

Europees federalisme

Europees federalisme Stroming gericht op de integratie van Europa, waarbij de nationale regeringen bepaalde bevoegdheden aan een nieuwe, fede

Europees Fonds voor Monetaire Samenwerking

Europees Fonds voor Monetaire Samenwerking (EFMS) In 1973 opgericht financieel instrument van het Europees Monetair Stelsel (EMS). Bedoeld Europees Hof voor de Rechten van de Mens

Europees Hof voor de Rechten van de Mens Internationaal gerechtshof, ingesteld bij het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van Europees Instituut voor Bestuurskunde

Europees Instituut voor Bestuurskunde (European Institute of Public Administration, EIPA) Instituut dat zich ten doel stelt de kennis van het openbaar Europees Milieubureau

Europees Milieubureau Organisatie op Europees niveau, opgericht in 1974, die tot doel heeft de contacten tussen de nationale milieu- en natuurbeschermingsorganisaties Europees Monetair Instituut

Europees Monetair Instituut (EMI) Op 1 januari 1994 opgericht instituut van de lidstaten van de Europese Unie als gevolg van het in werking treden Europees Monetair Stelsel

Europees Monetair Stelsel (EMS) Financieel instrument binnen de Europese Unie ten behoeve van een gemeenschappelijk wisselkoersbeleid en sinds Europees Ontwikkelingsfonds

Europees Ontwikkelingsfonds (EOF) Financieel instrument in het kader van het ontwikkelingsbeleid van de Europese Gemeenschap. Het Fonds verzorgt Europees Parlement

Europees Parlement (EP) Parlement van de Europese Unie, in 1958 voor het eerst bijeengekomen als de Vergadering van de Europese Gemeenschap

Europees paspoort

Europees paspoort Van een echt Europees paspoort is vooralsnog geen sprake. Het Europese paspoort dat de lidstaten sinds 1 januari 1985 aan hun Europees recht

Europees recht Het recht van de drie Europese Gemeenschappen: het totaal aan rechtsregels dat is neergelegd in de EG-oprichtingsverdragen (de hoogste Europees rijbewijs

Europees rijbewijs Uniform rijbewijs voor alle lidstaten van de Europese Unie. Sinds 1983 bestaat de afgifte facultatief, sinds 1 januari 1986 verplicht. Europees Sociaal Fonds

Europees Sociaal Fonds (ESF) Financieel instrument van het werkgelegenheidsbeleid van de Europese Unie. Bedoeld om de nadelige sociaal-economis