Geschiedenis en Staatsinrichting I-Z
Iezus Nazarenus Rex Iudaeorum (Jezus de Nazarener - of van Nazareth - de koning der joden), die ook jaarboekIbáñez del Campo, Carlos (1877-1960) President van Chili (1927-31; 1952-58), minister van Oorlog (1925-27) en Binnenlandse Zaken (1927). BewonderIbárruri-Gomez, DoloresIbárruri-Gomez, Dolores (1895-1989) (ps. La Pasionaria) Spaans politica. Op jeugdige leeftijd sloot Ibárruri zich aan bij de CPE, de Spaanse communistische IberiërsIberiërs (Lat.: Hiberes of Hiberi) Volk dat rondom de rivier de Ebro woonde; in ruimere zin de bewoners van Zuid- en Oost-Spanje. Trokken waarschijnlijk Ibn BattoetaIbn Battoeta (1304-1377) Arabisch ontdekkingsreiziger uit Marokko. Maakte van 1325-49 reizen door Noord- en Oost-Afrika en tot aan China en Zuid-Ibn HawkalIbn Hawkal (voluit: Aboe al-Kasim Mohammed ibn Ali; gest. 977) Arabisch koopman, ontdekkingsreiziger en geograaf. Hij verkende Noord-Afrika, Ibn Saoed Abdoel Aziez IIIIbn Saoed Abdoel Aziez III (ca. 1880-1953) Koning van Hidjaaz en Nadjid (1926), in 1932 herdoopt in Saudi-Arabië (1932-53). Medeoprichter van Ibn Taimijja
Ibn Taimijja (1263-1328) Wetgeleerde en theoloog. Ibn Taimijja werd geboren in Harraan, in het tegenwoordige Zuidoost-Turkije, en bracht het grootste Ibrahiem ben al-Aghlab
Ibrahiem ben al-Aghlab (Ibrahim ibn al-Aghlab; gest. 812) Stichter van de dynastie der Aghlabiden (780-909) in de Arabische provincie Ifriqijja (Ibrahiem Pasja
Ibrahiem Pasja (Ibrahim Pasha; 1789-1848) Zoon of aangenomen zoon van de onder Osmaanse heerschappij staande onderkoning (vali) van Egypte, Ibrahiem Sjah
Ibrahiem Sjah (reg. 1402-1436) Tweede koning uit de Sharki-dynastie, die Jaunpur en Oudh bestuurde. Hij was een verlicht heerser met grote invloed iconoclasme
iconoclasme (Lett: iconenafbraak) Beeldenstorm in het Byzantijnse Rijk in de 8e en 9e eeuw. In 726 besloot de Byzantijnse keizer Leo III (reg. 717-Idenburg, Alexander Willem Frederik
Idenburg, Alexander Willem Frederik (1861-1935) Nederlands anti-revolutionair politicus. Minister van Koloniën (1902-05; 1908-09; 1918-19), Idiarte Borda, Juan
Idiarte Borda, Juan (1844-1897) Uruguayaans politicus, in 1894 gekozen tot president. Hij stimuleerde de publieke werken, wat mede gefinancierd Idries al-Senoessi
Idries al-Senoessi (1890-1983), koning van Libië (1951-1969). De patriarchale vorst was als Idris I Libiës eerste staatshoofd. De in het leger, vooral Idris III
Idris III Koning van Kanem-Bornoe van 1571-1603. I. vocht tegen de Toearegs en onderdrukte meerdere stammenoorlogen. Hij versterkte op bekwame Idrisiden
Idrisiden Islamitische dynastie in Marokko (788-974), gesticht door Idris I (gest. ca. 791), een afstammeling van Ali. Verslagen door de Fatimiden.
Ièharu
Ièharu Japans sjogun (reg. 1760-86), werd geheel gedomineerd door zijn opperkamerheer Tanoema Okitsoegoe. Ondanks pogingen om de economie Ièjosji
Ièjosji Japans sjogun (reg. 1838-53). Onder zijn bewind werd de kwestie van openstelling van Japan voor buitenlandse mogendheden knellend, terwijl Iel-Chans
Iel-Chans (Il-Khans) Mongoolse dynastie in Perzië (1256-1335), gesticht door Hoelagoe. Erkenden tot 1295 het gezag van de Groot-Chan in Peking, Ièmotji
Ièmotji Japans sjogun (reg. 1858-66), tijdens wiens bewind de strijd over het al dan niet opheffen van het Japans isolement tot een hoogtepunt kwam. Iènari
Iènari Japans sjogun (gest. 1841; reg. 1793-1837). Onder zijn bewind begon de langzame opheffing van het Japanse isolement. Na 1830 ging de economie Iènoboe
Iènoboe Japans sjogun (reg. 1709-13), voerde met behulp van zijn confucianistische adviseur Arai Hakoeseki (1657-1725) een aantal economische Ierse burgeroorlog (1922-1923)
Ierse burgeroorlog (1922-1923) Burgeroorlog tussen de gematigde regering van de Ierse Vrijstaat en de radicale IRA die totale onafhankelijkheid Ierse burgeroorlog (1968-1973)
Ierse burgeroorlog (1968-1973) (1968-1973) Burgeroorlog in Noord-Ierland (vnl. Belfast) tussen onderdrukte katholieken, die gelijke burgerrech
Ierse Vrijstaat
Ierse Vrijstaat Benaming voor Ierland tussen 1921 en 1937. Uitgeroepen in december 1921 kreeg de Ierse Vrijstaat de status van dominion. Het vnl. Ièsada
Ièsada Japans sjogun (reg. 1853-58). Onder zijn bewind werd de strijd over het al dan niet in stand houden van het Japanse isolement steeds heviger. Ièsjigè
Ièsjigè Japans sjogun (reg. 1745-60), was wegens zijn zwakke gezondheid niet goed in staat het land te regeren; als zijn woordvoerder trad dan ook Iètsoegoe
Iètsoegoe Japans sjogun (reg. 1713-16). Beperkte de hoeveelheid koper die de Hollanders jaarlijks uit Japan mochten exporteren. Uiteindelijk werd Iètsoena
Iètsoena Japans sjogun (reg. 1651-80), hield zich niet actief met de politiek bezig. De belangrijkste gebeurtenissen tijdens Iètsoena's sjogunaat waren Ife
Ife Stad in het zuidwesten van Nigeria; ca. 215.000 inw. Handel in cacao en palmolie; goudwinning. Oorspronkelijk bewoond door Joroeba's, die een Iglesias, Miguel
Iglesias, Miguel (1830-1909) Peruaans generaal en politicus. Als leider van de Peruaanse troepen stelde hij in 1883 vredesonderhandelingen met Chili Ignatius van Antiochië
Ignatius van Antiochië (ca. 35-ca. 107 n.C.) Bisschop van Antiochië in Syrië, een van de 'apostolische vaders'. Stierf als martelaar in Rome. Bekend Ii Naosoeke
Ii Naosoeke (1815-1860) Japans staatsman die (handels)contact met het Westen prefereerde boven isolement. In 1858 werd I. premier onder Ièsada IJzerbedevaart
IJzer, slag aan de (18 oktober-13 november 1914) Veldslag in WO I tussen het Duitse leger aan de ene kant en Belgisch-Franse troepen aan de andere ik-tijdperk
IJzerbedevaart Sinds 1920 een jaarlijks georganiseerde bedevaart in België naar de graven aan de IJzer en het IJzertoren monument in Diksmuide, ijzeren cohorte
ijzeren cohorte Benaming voor de kern van gedisciplineerde beroepsrevolutionairen zoals in 1902 bepleit door Lenin in diens brochure 'Wat te doen'. IJzeren Gordijn
IJzeren Gordijn Benaming die kort na de Tweede Wereldoorlog in zwang kwam voor de fysieke en mentale scheiding tussen het door de Sovjet-Unie ijzertijd
ijzertijd Periode in een cultuur gekenmerkt door het overwegend gebruik van ijzer voor het vervaardigen van werktuigen. De ijzertijd volgt veelal op IJzer, slag aan de
ik-tijdperk Periode van individualisme en egocentrisme, gewoonlijk geassocieerd met de jaren zeventig. Het ik-tijdperk is ingeluid door maatschappelijke Ilbert-Bill
Ilbert-Bill (1883) Wetsvoorstel waardoor het mogelijk zou worden dat Indiase rechters rechtszaken te beoordelen zouden krijgen waar Britse onderdanen Ileo, Joseph
Ileo, Joseph (geb. 1922) Congolees/Zaïrees politicus. Medeoprichter (1958) van de Mouvement National Congolais (MNC), maar ging in 1959 over Iliescu, Ion
Iliescu, Ion (geb. 1930) Roemeens politicus. Hij was op jonge leeftijd al een prominent figuur binnen de communistische jeugdbeweging en werd in imam
imam De titel imam kent in de islam twee betekenissen, namelijk religieus-politiek leider en gebedsvoorganger. In de soennitische islam was imam Imhoff, Gustaaf Willem van
Imhoff, Gustaaf Willem van (1705-1750) Nederlands koloniaal bestuurder, trad in 1725 in dienst van de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) Imhotep
Imhotep (ca. 2700 v.C.) Egyptisch bouwmeester en arts. Bouwde de 62 meter hoge trappiramide van Djoser te Saqqara. Werkte als eerste met natuursteen. Immigration Restriction Act (Australië)
Immigration Restriction Act (Australië) Belangrijk onderdeel van de Grondwet van 1901, waardoor de Australische statenbond een blanke natie is immuniteit (gesch.)
immuniteit (gesch.) Vrijdom van ingrijpen door staatsambtenaren, vrijstelling van belastingen en andere verplichtingen aan de staat. Vanaf de Frankische impeachment
impeachment In de Verenigde Staten gerechtelijke vervolging op basis van een geschreven beschuldiging ('articles of impeachment') van hoge staatsfunctionarissen, imperator
imperator (Lat: bevelhebber) De drager van het militaire commando in het Romeinse Rijk. Julius Caesar nam de titel voor het leven aan. Keizer Augustus imperialisme
imperialisme De heerschappij van een staat of natie over een ander land of volk. Deze heerschappij kan de vorm aannemen van formeel gezag over imperium
imperium In Rome het hoogste regeringsgezag, verleend aan de koningen, later consuls en pretoren. Imperium Romanum is de aanduiding voor het Imrédy, Béla von
Imrédy, Béla von (1891-1946) Hongaars politicus, werd in 1932 minister van Financiën en in 1935 president van de Hongaarse bank. Als ministerAND
IMRO
IMRO (Voluit: Interne Macedonische Revolutionaire Organisatie; in het Macedonisch: Vatreshna Makedonska Revolutsionna Organizatsia) Te Resna In Hoc Signo Vinces
In Hoc Signo Vinces (IHSV; Lat.: In dit teken zult ge overwinnen) Vertaling van de Griekse woorden die Constantijn I de Grote in 312 volgens Eusebius independenten
In, Jozef van (1905-1990) Vlaams uitgever en politicus. Van In werd geboren in een drukkersfamilie die sinds 1833 gewestelijke bladen en schoolboeken Ionië
independenten Engelse protestanten, behorend tot de dissenters, die streefden naar een grote zelfstandigheid van de plaatselijke gemeente. Oliver Cromwell Index (godsd.)
Index (godsd.) (Index librorum prohibitorum) Door de rooms-katholieke Kerk vastgestelde lijst van boeken waarvan het lezen, bewaren of verkopen Indiaas-Chinese Oorlog
Indiaas-Chinese Oorlog (1962-1963) Grensoorlog tussen China en India. China erkende de in het koloniale verleden door de Britten bepaalde grenz
Indiaas-Pakistaanse Oorlogen
Indiaas-Pakistaanse Oorlogen 1. (1948-1949) De Eerste Indiaas-Pakistaanse oorlog brak uit naar aanleiding van een geschil over Kashmir. De hindoevors
Indian Councils Act
Indian Councils Act Drietal wetten waarbij het bestuur over India geregeld werd (1861, 1892 en 1909). De belangrijkste wet (1909) effectueerde de Indian Removal Act
Indian Removal Act Op 28 mei 1830 in de VS aangenomen wet, die het de regering mogelijk maakte Indianen land aan te bieden op de westelijke Indian Territory
Indian Territory Een gebied gereserveerd voor indianen in de tegenwoordige staat Oklahoma, dat in 1830 als deportatieoord voor indianen werd aangewezen. Indianenreservaten
Indianenreservaten In de tweede helft van de 19e eeuw stelde de regering in de VS zgn. indianenreservaten in; streken waar de indianen vaak van indianisering
indianisering Het doordringen van Indiase culturele en religieuze invloeden in Zuidoost-Azië van de 1e tot de 5e eeuw. De voornaamste oorzaak van Indië
Indië Historische benaming voor een deel van Azië; van Zuidoost-Iran tot aan het zuidwesten van China. Later onderverdeeld in: Voor-Indië, Achter-indirect rule
indirect rule Het principe van koloniaal bestuur met behulp van de oorspronkelijke machthebbers (de stamhoofden). Dit vereenvoudigde het koloniaal Indochinese oorlogen
Indo-China Historische benaming voor het oostelijk deel van Achter-Indië dat tot 1954 behoorde tot het Franse koloniale rijk. Nadat de Fransen Cambodja Indo-Europeanen
Indochinese oorlogen (1946-1954, 1959-1975) Na 1945 in Indochina uitgebroken oorlogen in het kader van de dekolonisatie. Frankrijk poogde na
Indo-Europeanen Benaming voor de bevolkingsgroep in het voormalige Nederlands-Indië waarvan de leden, gemengdbloedigen met blanke (voor)
indologie
indologie Studie van de Indische letterkunde, geschiedenis, enz.
Indonesische kwestie
Indonesische kwestie (1945-1949) Conflict tussen Nederland en de Republiek Indonesië over de toekomst van Nederlands-Indië. Onderhandelingen
Indonesische Onafhankelijkheidsstrijd
Indonesische Onafhankelijkheidsstrijd (1945-1949) Op 17 augustus 1945, twee dagen na de Japanse overgave aan de geallieerden, riep de nationalistische Indo-China
Indusbeschaving
Indusbeschaving (Ook: Harappabeschaving) Indiase cultuur die tussen 2300 en 1700 v.C. haar bloeitijd kende. De overblijfselen van de Indusbeschaving industriële archeologie
industriële archeologie Studie van industriële monumenten als fabrieken, machines, bruggen, e.d. De term industriële archeologie ontstond in de jaren Industriële Revolutie
Industriële Revolutie Grootscheepse mechanisering van de productie in Europa, in gang gezet in Groot-Brittannië in de tweede helft van de 18e eeuw. Inés de Castro
Inés de Castro (1320-1355) Galicische hofdame en maîtresse van Peter I van Portugal. De historische lotgevallen van Inés de Castro en koning Pedro INF
INF (Intermediate-range Nuclear Forces) Kernwapens voor de middellange afstand (500 tot 5000 kilometer). INF-wapens, waarvan aan sovjetzijde de infante
infante Prins of prinses in Spanje of Portugal. Deze benaming was gebruikelijk vanaf de 13e eeuw.
Infante, José Miguel
Infante, José Miguel (1778-1844) Chileens politicus, een der leidende figuren tijdens het onstaan van de Chileense onafhankelijkheidsbeweging. In INF-verdrag
INF-verdrag (Intermediate-range Nuclear Forces) In 1987 gesloten verdrag tussen de Sovjet-Unie en de VS dat voorziet in de vernietiging van alle Inka
Inka Titel van de heerser van het Indiaans imperium dat zich op het hoogtepunt uitstrekte van het noorden van Ecuador tot in Chili. Deze heerser we
Inkatha-beweging
Inkatha-beweging Oorspronkelijk een culturele organisatie van de Zoeloebevolking in het thuisland Kwazulu (Zuid-Afrika). In 1977 verbreedde Inkatha-Innocentius I
Innocentius I Paus van 401 of 402-417. Bevorderde het gezag van de bisschop van Rome in de wereldkerk. Vrijwaarde de kerken van Rome van plundering Innocentius III
Innocentius III Met Innocentius III (1160-1216; paus 1198-1216) bereikte het middeleeuwse pausdom een toppunt van macht en prestige. Doordat Inönü, Ismet
Inönü, Ismet (1884-1973) Turks generaal en politicus. Premier (1923-37; 1961-65); rechterhand van Kemal Pasja (Atatürk). Zorgde voor modernisering, inpoldering
inpoldering Het winnen van land door bedijking en eventueel bemaling van regelmatig overstroomde of moerassige gebieden. Vanaf de 11e eeuw werd inquisitie
inquisitie De inquisitie was een kerkelijke rechtbank, opgericht om het hoofd te bieden aan afwijkende geloofsovertuigingen. De ketters werden soms inscripties
inscripties Teksten die door middel van inschriften zijn vastgelegd in duurzame materialen als metaal, steen, hout, keramiek. Vooral in de Oudheid insignia
insignia Symbolen van wereldlijk of geestelijk gezag. Zo is er de koninklijke kroon, de staf, de rijksappel en het rijkszwaard. Geestelijke insignia zijn Institutionele School
Institutionele School Denkrichting in de economie, ontwikkeld in het begin van de 20ste eeuw door de Amerikaanse econoom Thorstein Veblen (185
integrale geschiedschrijving
integrale geschiedschrijving Geschiedschrijving die via een interdisciplinaire benadering poogt een zo compleet en veelzijdig mogelijk beeld van Interbellum
Interbellum Benaming voor het tijdvak tussen de twee wereldoorlogen (1919-1939) en in het bijzonder voor de problemen in verband met de internationale Intergouvernementele Conferentie
Intergouvernementele Conferentie (IGC) Vergadering van de lidstaten van de Europese Unie, waaraan afgevaardigden van regeringen deelnemen. Interkerkelijk Vredesberaad
Interkerkelijk Vredesberaad (IKV) Nederlandse interkerkelijke vredesorganisatie, ontstaan in 1966. Organiseert jaarlijks in september een vredesweek
Internationaal Bureau voor de Vrede
Internationaal Bureau voor de Vrede In 1891 opgerichte organisatie met als doel het bevorderen van internationale samenwerking voor algemene Internationaal Gerechtshof
Internationaal Gerechtshof (Internationaal Hof van Justitie, International Court of Justice) Orgaan van de Verenigde Naties, opvolger van het Perma
Internationaal Strafhof
Internationaal Strafhof In juli 1998 werd in Rome overeenstemming bereikt over de oprichting van een Internationaal Strafhof (International Crim
International Development Association
International Development Association (IDA) Intergouvernementele organisatie van de VN, opgericht in 1960. Verleent in nauwe relatie met de International Fund for Agricultural Development
International Fund for Agricultural Development (IFAD) In 1976 onder auspiciën van de Verenigde Naties opgerichte en uit de Wereldvoedselraad Internationale artsen voor voorkoming van een kernoorlog
Internationale artsen voor voorkoming van een kernoorlog (IPPNW) Internationale organisatie van artsen met als doel een kernoorlog te voorkomen. Internationale Brigades
Internationale Brigades Buitenlandse strijdkrachten die in de Spaanse Burgeroorlog meevochten aan de kant van de Republikeinen tegen de national
Internationale Organisatie voor Atoomenergie
Internationale Organisatie voor Atoomenergie (IAEA, Internationaal Atoomagentschap) Internationale organisatie op het gebied van atoom- en Internationale, De
Internationale, de (lied) Strijdlied der internationale arbeidersbeweging (beginregel 'Debout! les damnés de la terre'). Tekst werd in 1871 geschreven Internationale, Socialistische
Internationale, De Naam gebruikt voor verschillende internationale verenigingen van socialisten en communisten. De Eerste Internationale (eigenlijk: Internationale, de (lied)
Internationale, Socialistische Internationaal samenwerkingsverband van sociaal-democratische partijen, opgericht in 1951. De Socialistische Internation
Interne Macedonische Revolutionaire Organisatie
Interne Macedonische Revolutionaire Organisatie (IMRO) In 1893 opgerichte verzetsbeweging in Macedonië tegen de Turkse overheersing. De interne markt (EU)
interne markt (EU) (Ook aangeduid als Europa 1992) Begrip dat sinds 1985 gebruikt wordt binnen de Europese Gemeenschap voor de markt waarin
Interregnum
Interregnum Periode tussen het aftreden van een heerser en het aantreden van zijn opvolger. In Rome, ten tijde van de Republiek, benoemde de senaat interview-Creelman
interview-Creelman Interview gegeven in 1908 door de Mexicaanse president Porfirio Díaz aan de Amerikaanse journalist James Creelman (gepub
Intifadah
Intifadah De in december 1987 uitgebroken opstand van Palestijnen tegen het Israëlische gezag in de door Israël bezette Gazastrook en Westoever. De investituur
investituur De formele ceremonie waarbij iemand wordt bekleed met een bezit of waardigheid. In het leenstelsel vond de investituur plaats onmiddellijk investituurstrijd
investituurstrijd Serie conflicten in de 11e en 12e eeuw tussen de paus en met name de keizer van het Heilige Roomse Rijk over de bisschopsbenoeming. In, Jozef van
Ionië Landstreek in Anatolië aan de Ionische Zeekust. In ca. 1200 v.C. vestigden zich hier de Ioniërs, een Grieks volk afkomstig uit Attica en de Peloponnesus. Ionische opstand
Ionische opstand (499-494 v.C.) Mislukte opstand van de Ionische steden o.l.v. Histiacus en Aristogoras, de tirannen van Milete, tegen de Perzische IRA
IRA (Irish Republican Army) Verboden paramilitaire organisatie, opererend vanuit de Ierse Republiek en vooral actief in Noord-Ierland. De IRA werd Iraanse revolutie
Iraanse revolutie Omwenteling in 1979 in Iran die een einde maakte aan het bewind van sjah Mohammed Reza Pahlawi (1919-1980) en uitmondde
Irala, Domingo Martínez de
Irala, Domingo Martínez de (ca. 1509-1556) Spaans ontdekkingsreiziger, was lid van de expeditie onder Pedro de Mendoza die leidde tot de stichting
Iran-Contra-schandaal
Iran-Contra-schandaal Politiek schandaal in de Verenigde Staten, dat in 1986 in de openbaarheid kwam, toen bekend werd dat de VS al sinds 1985
Irene (Byzantijnse Rijk)
Irene (Byzantijnse Rijk) (gest. 803) Byzantijns keizerin, laatste vorstin uit de Isaurische dynastie, gehuwd met Leo IV. Regeerde van 780-90 samen Irene, prinses
Irene, prinses (Irene Emma Elisabeth; geb. 1939) Prinses van Bourbon-Parma, prinses der Nederlanden, prinses van Oranje-Nassau, prinses van Lippe-Irgun Zeva'i Le'ummi
Irgun Zeva'i Le'ummi Joodse terreurorganisatie in Palestina, opgericht in 1937 onder leiding van de latere Israëlische minister-president Menachem Irigoyen, Hipólito
Irigoyen, Hipólito (1850-1933) Argentijns politicus, werd in 1896 leider van de Partij der Radicalen, die hij spoedig tot een der machtigste politieke irredentisme
irredentisme Streven naar inlijving van gebieden die historisch tot de natie behoren maar onder vreemde heerschappij staan. In het bijzonder dit streven IRT-affaire
IRT-affaire Nederlandse politieke affaire, die begon in december 1993 toen het Interregionaal Rechercheteam Noord-Holland/Utrecht (IRT) werd opgeheven Isaac I Comnenus
Isaac I Comnenus (gest. 1061; reg. 1057-1059) Eerste Byzantijnse keizer uit de dynastie der Comnenen, gesteund door de provinciale adel. Zijn rijk Isaac II Angelus
Isaac II Angelus (gest. 1204) Eerste keizer uit de dynastie der Angeli (1185- 95; 1203-04). Onherstelbare verslechtering van de binnenlandse omstandigheden. Isabella Clara Eugenia
Isabella Clara Eugenia (1566-1633) Infanta van Spanje, dochter van Filips II. Huwde aartshertog Albrecht van Oostenrijk (1599). Kregen samen he
Isabella I van Castilië
Isabella I van Castilië (Isabella de Katholieke; 1451-1504) Koningin van Castilië (1474-1504), dochter van Johan II, opvolgster van haar halfbroer Isabella II Maria Louise
Isabella II Maria Louise (1830-1904) Koningin van Spanje (1833-68), dochter en opvolgster van Ferdinand VII; regentschap van haar moeder Maria-Isabella van Beieren
Isabella van Beieren (Isabeau de Bavière; 1369-1435) Dochter van Stefan III van Beieren. Door huwelijk met Karel VI (1385) koningin van Frank
Isabella van Brazilië
Isabella van Brazilië (1846-1921) Prinses van Brazilië, dochter van de autocratische keizer Pedro II (reg. 1840-89). Driemaal trad zij op als regentes Isabella van Portugal
Isabella van Portugal (1397-1471) Dochter van Johan I van Portugal, hertogin van Bourgondië door haar huwelijk met Filips de Goede (1430). Ver
Isacker, Filip J.A. van
Isacker, Filip J.A. van (1884-1951) Belgisch rooms-katholiek politicus, historicus en jurist. I. was actief in de taalgrensactie en in de strijd voor de Isaurische dynastie
Isaurische dynastie Vorstengeslacht, gesticht door Leo III (reg. 717-741), dat van 717 tot 802 regeerde over het Byzantijnse Rijk. Constantijn V (reg. islam 1. algemeen
islam 1. algemeen De islam is een monotheïstische godsdienst met ca. 550 miljoen volgelingen; hij is zeer verwant met de beide andere monotheïstische islam 2. ontstaan
islam 2. ontstaan De islam is ontstaan als gevolg van de prediking van Mohammed (570-632), waarvan de hoofdlijnen te vinden zijn in de Koran,
islam 4. geloofsleer
islam 4. geloofsleer De essentie van de islamitische geloofsleer is het geloof in de ene, ondeelbare God, Allah, die op de Laatste Dag over ieder mens islam 9. islamitisch fundamentalisme
islam 9. islamitisch fundamentalisme Sinds het begin van de jaren zeventig is vrijwel overal in de islamitische wereld sprake van groeiende invloed Islamitische Revolutie
Islamitische Revolutie Het ten val brengen van het bewind van Mohammed Reza Sjah Pahlavi en het aan de macht komen van een islamitisch regime island hopping
island hopping (Eng: eiland springen) Benaming voor de opmars van het Amerikaanse leger tegen de Japanners tijdens de Tweede Wereldoorlog via Isly, slag bij
Isly, slag bij Slag op 14 augustus 1844 tussen de Fransen, die op dat moment veel moeite hadden hun positie in Algerije te behouden, en Abd el-Kadir, Ismaïel Sidky Pasja
Ismaïel (Egyptische onderkoning) (Ismail; 1830-1895) Onderkoning (kedive) van Egypte (1863-79). Tijdens zijn bewind werd door grote geldleningen Ismay, Hastings Lionel
Ismaïel Sidky Pasja (1875-1948) Egyptisch politicus, die zich reeds op jonge leeftijd aansloot bij de nationalistische Wafd-partij, reden waarom hij Ismaïel (Egyptische onderkoning)
Ismay, Hastings Lionel (1887-1965) Brits generaal en politicus. Ismay bekleedde hoge militaire functies in India en Afrika, en werd in 1938 secretaris isolationisme
isolationisme Het streven naar een staatkundig isolement met zo weinig mogelijk internationale verplichtingen. De term wordt in het bijzonder gebruikt Israëlisch-Arabische oorlogen
Israëlisch-Arabische oorlogen Aantal oorlogen in de periode 1948-1973 tussen Israël en zijn Arabische buurlanden. De Eerste Israëlisch-Arabische Ister
Ister (Hister) In de Oudheid benaming voor de benedenloop van de Donau; de bovenloop heette Danuvius. Bleek ca. 35 v.C. één rivier te zijn en enige Italia
Italia Historische naam van de zuidpunt van Italië, het huidige Calabria. Omvatte ca. 270 v.C. het gebied ten zuiden van Ligurië en Gallia Cisalpina Italia irredenta
Italia irredenta Een in 1878 opgerichte Italiaanse vereniging waarbinnen het irredentisme georganiseerd was. De organisatie werd later omgevormd Italiaanse Eenheid
Italiaanse Eenheid De in de 19e eeuw tot stand gebrachte vereniging van alle Italiaanse koninkrijken. Na het revolutiejaar 1848 werd de Italiaanse Italiaanse pentarchie
Italiaanse pentarchie (Ook: Italiaans vijfstatenbewind of heerschappij van vijf) Het politieke evenwichtssysteem zoals dat in het midden van de 15e Italiaanse stadstaten
Italiaanse stadstaten De in de 14e eeuw uit grote en welvarende Italiaanse steden ontstane onafhankelijke staten. Zij bepaalden het politieke gezicht Italische volken
Italische volken Volken voortgekomen uit de vermenging van de Indo-Germaanse invallers die omstreeks 1000 v.C. het tegenwoordige Italië binnenvielen Ito Hiroboemi
Ito Hiroboemi (1841-1909) Japans staatsman, voorstander van contacten met het Westen. Na diverse verblijven in het buitenland (o.a. in 1870 in de ITT-affaire
ITT-affaire Een speciale onderzoekscommissie van de Amerikaanse Senaat onthulde in december 1975 dat de ITT (International Telegraph & Telephone Iturbide, Agustín de
Iturbide, Agustín de (1783-1824) Mexicaans staatsman van Spaans-creoolse afkomst. Streed in Spaanse dienst tegen de Mexicanen. Liep in 1821 o
Iugurtha
Iugurtha (Jugurtha; gest. 104 v.C.) Koning van Numidië (118-104 v.C.); alleenheerser doordat hij zijn twee medekoningen liet vermoorden. Toen Iugurtha ius de non evocando
ius de non evocando In de Middeleeuwen het recht om niet voor een vreemde rechtbank te verschijnen. Dit betekende dat men alleen in zijn eigen Ivan I Kalita
Ivan I Kalita (Kalita = geldbuidel; gest. 1341) Vorst van Moskou (1325), grootvorst van Moskovië (1328-41). Legde de grondslag voor de Moskouse Ivan II
Ivan II (gest. 1359) Grootvorst van Moskovië (1353-59).
Ivan III Vasiljevitsj de Grote
Ivan III Vasiljevitsj de Grote (1440-1505) Grootvorst van Moskovië (1462-1505). Verenigde vele vorstendommen onder Moskouse heerschappij, o.Ivan IV Vasiljevitsj de Verschrikkelijke
Ivan IV Vasiljevitsj de Verschrikkelijke (Ivan IV Vasiljevitsj, bijgenaamd de Verschrikkelijke; 1530-1584) Grootvorst van Moskovië (1533-84) en Ivan V Aleksejevitsj
Ivan V Aleksejevitsj (1666-1696) Tsaar van Rusland. Deelde de tsarentroon met zijn halfbroer Peter de Grote van 1682 tot 1696. Werkelijke macht Ivan VI Antonovitsj
Ivan VI Antonovitsj (1740-1764) Tsaar van Rusland (1740-41) als opvolger van keizerin Anna Ivanovna (reg. 1730-40); het regentschap werd waar
Izetbegovic, Alija
Izetbegovic, Alija (geb. 1925) Bosnisch politicus. In 1990 werd Izetbegovic, een Moslim, staatshoofd van Bosnië-Herzegovina. Bij de verkiezingen Izvolski, Aleksandr
Izvolski, Aleksandr (1865-1919) Russisch diplomaat en politicus, vertegenwoordigde zijn land o.m. in Belgrado en Tokio. Als zaakgelastigde bij de I.N.R.I.
jaarboek Jaarlijks verschijnend boek (met gegevens, geschiedkundige feiten, enz.); kroniek, almanak.
jaarmarkt
jaarmarkt Jaarlijks op een vaste plaats gehouden markt voor reizende handelaars. De jaarmarkt was belangrijk voor het economisch leven in de Middeleeuwen. jaarstijl
jaarstijl Bepaling van het begin van het jaar. In de Middeleeuwen werden verschillende jaarstijlen gehanteerd: onder meer de kerststijl (die op 25 december Jabotinsky, Vladimir
Jabotinsky, Vladimir (1880-1940) Zionistisch leider van Russische origine, publicist en redenaar. Stond in 1920 aan het hoofd van de Haganah in Jackson, Andrew
J'accuse (Fr: ik beschuldig) Titel van de open brief die de Franse schrijver Emile Zola (1840-1902) in 1898 stuurde aan de krant l'Aurore. Zola beschuldigde Jørgensen, Anker
Jackson, Andrew (1767-1845) Amerikaans jurist, generaal, Democratisch politicus, zevende president van de VS (1829-37). Versloeg de Cree-Indianen Jackson, Thomas Jonathan
Jackson, Thomas Jonathan (1824-1863) Amerikaans generaal van de Confederatie (zuiden) ten tijde van de Amerikaanse Burgeroorlog. Overwinningen Jacoba van Beieren
Jacoba van Beieren (1401-1436) Hertogin van Beieren, gravin van Holland, Zeeland en Henegouwen (1417-33); enig kind en opvolgster van Wille
Jacobieten
Jacobieten Aanhangers van de katholieke troonpretendenten uit het huis Stuart, nadat koning Jacobus II (reg. 1685-1688) door het Engelse parlement Jacobijnen
Jacobijnen (Ook: Montagnards) Politieke groepering tijdens de Franse Revolutie, genoemd naar hun ontmoetingsplaats, het dominicanerklooster St. Jacobs, Aletta
Jacobs, Aletta (1854-1929) Nederlands arts en strijdster voor vrouwenrechten. Eerste afgestudeerde vrouw in Nederland; promoveerde in 1879. Zette Jacobs, Philippe Marie Viktor (Viktor)
Jacobs, Philippe Marie Viktor (Viktor) (1838-1891) Belgisch rooms-katholiek politicus en jurist. Werd in 1862 kamerlid voor de Antwerpse Meetingpartij Jacobus I (Engeland)
Jacobus I (Engeland) (1566-1625), koning van Engeland (1603-25) als opvolger van zijn nicht Elizabeth I; als Jacobus VI koning van Schotland (Jacobus I (Schotland)
Jacobus I (Schotland) (1394-1437), koning van Schotland (1406-37), opvolger van Robert III Stuart. Werd tot 1424 aan het Engelse hof gevangen
Jacobus II (Engeland)
Jacobus II (Engeland) (1633-1701), koning van Engeland (1685-88) als opvolger van zijn broer Karel II; als Jacobus VII koning van Schotland. G
Jacobus II (Schotland)
Jacobus II (Schotland) (1430-1460) Schots koning, volgde in 1437 zijn dat jaar vermoorde vader op. Stond aanvankelijk onder voogdij, van welke
Jacobus III (Engeland)
Jacobus III (Engeland) Frans Edward (bijnaam the Old Pretender; 1688-1766), zoon van Jacobus II. Bij diens dood in 1701 door de paus en de kath
Jacobus III (Schotland)
Jacobus III (Schotland) (1452-1488) Schots koning vanaf 1460. Na het overlijden van zijn vader Jacobus II namen resp. zijn moeder Maria van Geld
Jacobus IV (Schotland)
Jacobus IV (Schotland) (1473-1513), koning van Schotland (1488-1513), opvolger van Jacobus III. Vrede met Engeland (1499), bezegeld door huweli
Jacobus V (Schotland)
Jacobus V (Schotland) (1512-1542), koning van Schotland (1513-42), opvolger van Jacobus IV. Bestreed de Reformatie heftig. Verloor de oorlog jacquerie
jacquerie (Fr: Jacques = bijnaam voor boer) Boerenopstand, in het bijzonder de Franse boerenopstand van 1358 gericht tegen de economische crisis Jadwiga
Jadwiga (Hedwig; 1370-1399) Koningin van Polen (1384-94), jongste dochter van Lodewijk van Anjou, koning van Hongarije en Polen. Gehuwd Jagan, Cheddi
Jagan, Cheddi (1918-1997) Guyaans politicus. Jagan richtte in 1950 in Brits Guyana de People's Progressive Party (PPP) op, die haar aanhang vooral jagers- en verzamelaarsculturen
jagers- en verzamelaarsculturen Tot ca. 8000 v.C. leefde de mens als jager en verzamelaar. De mensen leidden een nomadisch bestaan, meestal in Jagiello
Jagiello (Jagaila; 1354-1434) Grootvorst van Litouwen (1377-1434) en door huwelijk met Jadwiga als Wladislaw II koning van Polen (1386-1434). Jagiellonen
Jagiellonen Pools koningshuis dat van 1386-1572 over Polen, van 1471-1526 over Bohemen en van 1490-1526 over Hongarije heerste. De Jagiello
Jahja Khan, Aga Muhammad
Jahja Khan, Aga Muhammad (1917-1980) Pakistaans militair en politicus. Jahja Khan streed in Britse dienst tijdens WO II, was chef generale staf Jakir, Pjotr Jonovitsj
Jakir, Pjotr Jonovitsj (geb. 1923) Sovjetrussisch historicus, zoon van een generaal, die tijdens de zuiveringen in het Rode Leger in 1937 werd gefusilleerd. Jakobus de Rechtvaardige
Jakobus (zoon van Alfeüs)
Jakobus (zoon van Alfeüs) Apostel, leerling van Jezus over wie verder niets bekend is.
Jakobus de Rechtvaardige Een van de 'broers van Jezus', die na diens opstanding de gemeente van Jeruzalem leidde (Hand. 12:17). Schreef mogelijk
Jakoebovski, Ivan Ignativitsj
Jakoebovski, Ivan Ignativitsj (1912-1976) Russisch generaal, lid Centrale Comité (1961), opperbevelhebber Sovjettroepen in Oost-Duitsland (1960-Jalta, conferentie van
Jalta, conferentie van Conferentie van Jalta, op de Krim, van 4 tot 11 februari 1945 waar Groot-Brittannië, de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten Jamagata, Aritomo
Jamagata, Aritomo (1838-1922) Japans staatsman, was in de jaren zeventig en tachtig minister van Defensie en chef van de generale staf, in welke Jamamoto Isoroekoe
Jamamoto Isoroekoe (1884-1943) Japans admiraal. Vice-minister van Marine 1936-39; opperbevelhebber van de Japanse gecombineerde vloot (1939
James, Jesse
James, Jesse (1847-1882) Volgens de legende de Amerikaanse Robin Hood die de armen gaf wat hij van de rijken stal, in werkelijkheid een koelbloedige, Jamnia
Jameson Raid
Jameson Raid Inval in 1896 van een groep Britten uit de Kaapkolonie geleid door L.S. Jameson in de Zuid-Afrikaanse Republiek (Transvaal). Directe Jameson, Leander Starr
Jameson, Leander Starr (1853-1917) Zuid-Afrikaans staatsman van Schotse afkomst, vestigde zich na zijn studie medicijnen in Kimberley. Hij raak
Jamnia (tegenw. Yavne) Israëlische kustplaats, ten zuiden van Tel Aviv; ca. 10.000 inw. Leer-, textiel- en metaalindustrie. Ca. 100 n.C. werd hier op Jan I Olbracht (Polen)
Jan (Luxemburg) (Jean Benoit Marie Robert Louis Antoine Adolphe Marc d'Aviano; geb. 1921) Groothertog van Luxemburg (sinds 1964), opvolg
Jan I (Brabant) (gest. 1294) Hertog van Brabant (1267-94), opvolger van Hendrik IV. Verwierf Limburg door overwinning bij Woeringen (1288) in Jan II de Goede (Frankrijk)
Jan I Olbracht (Polen) (1459-1501) Pools koning, volgde in 1492 zijn vader Kazimierz IV op. Zijn politiek was gebaseerd op steun van de lagere adel Jan I van Engeland
Jan I van Engeland (Jan zonder land, 'Lackland'; 1167-1216) Koning van Engeland (1199- 1216), opvolger van Richard Leeuwenhart. Kreeg toen
Jan I van Holland
Jan I van Holland (1284-1299) Graaf van Holland en Zeeland, zoon van Floris V. Direct na zijn geboorte werd hij uitgehuwelijkt aan Elizabeth, dochter Jan I van Namen
Jan I van Namen (ca. 1266-1331) Graaf van Namen van 1298-1330, zoon van Isabella van Luxemburg en Gwijde van Dampierre, aan wie het graa
Jan I van Nassau
Jan I van Nassau (gest. 1309) Gekozen (niet gewijd) bisschop van Utrecht (1267-90). Raakte volledig afhankelijk van Floris V door verpanding van Jan I (Brabant)
Jan II (Brabant) (ca. 1274-1312) Hertog van Brabant en Limburg, zoon van Jan I en Margaretha van Dampierre. Zijn politiek werd sterk beïnvloed Jan III Sobieski (Polen)
Jan II de Goede (Frankrijk) (1319-1364) Koning van Frankrijk (1350-64), opvolger van Filips VI Valois. Engels gevangene na de verloren slag bij Jan II Kazimierz (Polen)
Jan II Kazimierz (Polen) (1609-1672) Pools koning, zoon van Sigismund III, was jezuïet, sedert 1646 zelfs kardinaal (echter geen priester). Na het Jan II van Avesnes
Jan II van Avesnes (ca. 1248-1304) Graaf van Holland en Zeeland (1299-1304), opvolger van Jan I. Als Jan I graaf van Henegouwen (1280-1304)
Jan II van Namen
Jan II van Namen (1310-1335) Graaf van Namen, zoon Jan I van Namen en Maria van Artesië. J. volgde in 1331 zijn vader op als graaf en nam in Jan II van Sierck
Jan II van Sierck (gest. 1305) Bisschop van Utrecht (1291-96). Niet gekozen, maar aangesteld door de paus. Drong de Hollandse en Gelderse invloed Jan II (Brabant)
Jan III (Brabant) (ca. 1295-1355) Hertog van Brabant en Limburg (1312-55), opvolger van Jan II. Sloot zich om economische redenen eerst bij Engeland Jan IV van Arkel
Jan III Sobieski (Polen) (1624-1696) Koning van Polen (1674-96), opvolger van Mikola. Nationale held doordat hij op de Kahlenberg de Turken versl
Jan III van Diest
Jan III van Diest Bisschop van Utrecht (1323-1340). Niet gekozen, maar aangesteld door de paus. Verpandde weer grote delen van zijn gebied. Moest Jan III (Brabant)
Jan IV (Brabant) (1403-1427) Hertog van Brabant en Limburg (1415-27), opvolger van Anton van Bourgondië. Zwak vorst. Verkwanselde als ech
Jan IV van Arkel Bisschop van Utrecht (1342-1364). Herstelde de zelfstandigheid van het bisdom weer enigszins; bracht het Oversticht weer tijdeli
Jan IV van Vlaanderen
Jan IV van Vlaanderen (1250-1292) Zoon van graaf Gwijde van Dampierre, werd in 1280 bisschop van Metz. In 1282 volgde zijn benoeming tot Jan IV (Brabant)
Jan van Beaumont
Jan van Beaumont (ca. 1290-1356) Zoon van Jan II van Henegouwen, graaf van Holland/Zeeland en Henegouwen. Vocht in de Honderdjarige Oorlo
Jan van Beieren
Jan van Beieren (Jan zonder genade; ca. 1373-1425) Hertog van Beieren (1397), gekozen (niet gewijd) bisschop van Luik (1389-1418). Voerde strijd Jan van Brienne
Jan van Brienne (1148-1237) Koning van Jeruzalem (1210-25) door huwelijk en Latijns keizer van Constantinopel (1231-37) voor de minderjarige Jan van Coppenholle
Jan van Coppenholle (gest. 1492) Leider van de opstand van de stad Gent tegen Maximiliaan van Oostenrijk, regent van Filips de Schone. Vlaanderen Jan van Gent
Jan van Gent (John of Gaunt; 1340-1399) Derde zoon van Edward III, hertog van Lancaster (1362-99) door huwelijk met erfdochter Blanche. Noemde Jan van Heinsburg
Jan van Heinsburg (1397-1459) Bisschop van Luik (1419-56). Afgezet door Filips de Goede.
Jan van Hocsem
Jan van Hocsem (1279-1348) Vlaams kroniekschrijver en jurist. Als kanunnik, officiaal en scholaster van de Luikse kathedraal steunde H. de Luikse Jan van Luxemburg
Jan van Luxemburg (Jan de Blinde; 1296-1346) Koning van Bohemen en Moravië (1310-46) en graaf van Luxemburg (1309-46). Meer ridder dan Jan van Nassau
Jan van Nassau (Jan de Oude; 1535-1606) Oudste broer van Willem van Oranje, ondersteunde diens beleid krachtig. Stadhouder van Gelderland (Jan van Schaffelaar
Jan van Schaffelaar (gest. 1482) Nederlands Kabeljauws krijgsman, vocht in de Utrechtse Oorlog (1481-83) in dienst van David van Bourgondië tegen Jan zonder Vrees
Jan zonder Vrees (1371-1419) Hertog van Bourgondië (1404-19) en graaf van Vlaanderen (1404-19), zoon van Filips de Stoute en Margaretha van Jan (Luxemburg)
Jang Ti
Jang Ti (Yang Di, Swee Jang Ti, Sui Yang Di; reg. 605-618) J., de tweede en tevens laatste keizer van de Chinese Swee-dynastie (581-618), besteeg Jang Tjièn
Jang Tjièn (Yang Jian, (Sui) Wendi; reg. 581-604) J., ook bekend onder zijn regeringstitel Wen-ti, was de stichter van de Chinese Swee-dynastie (581-Janitsjaren
Janitsjaren (Jeritsjeri) Keurkorps van het Osmaanse leger, opgericht onder sultan Mehmet I (1413-1421). Deze troepen werden aanvankelijk geselecteerd Janne, Henri
Janne, Henri (geb. 1908) Belgisch socialistisch politicus en socioloog. Sinds 1951 hoogleraar aan de VU van Brussel. In 1963 werd J. minister van jansenisme
jansenisme Het jansenisme was een religieuze beweging die in de 17e eeuw in Frankrijk en de Zuidelijke Nederlanden ontstond. Het kenmerkte zich Janson, Paul-Emile
Janson, Paul-Emile (1872-1944) Belgisch liberaal politicus; volksvertegenwoordiger (1914- 35), minister van Justitie (1927-31; 1932-34; 1939; 1940), Janssens, Emile
Janssens, Emile (1902-1989) Belgisch militair. Janssens was aanvankelijk artillerie- en stafofficier in het Belgisch leger. In 1939 vroeg hij overplaatsing Janssens, Jan Willem
Janssens, Jan Willem (1762-1838) Nederlands militair. Als gouverneur-generaal van Kaap de Goede Hoop verloor hij in 1806 de beslissende velds
Jaroslav I de Wijze
Jaroslav I de Wijze (978-1054) Grootvorst van Kiev (1019-54). Regelde de rechtspraak, stichtte kloosters en liet kerken en kathedralen bouwen. Bloeiperiode Jarring, Gunnar
Jarring, Gunnar (geb. 1907) Zweeds diplomaat en letterkundige. Was voordat hij in 1940 in buitenlandse dienst trad, lector in de Turkse taal in Lund. Jaruzelski, Wojciech
Jaruzelski, Wojciech (geb. 1923) Pools politicus. Jaruzelski verbleef tijdens de Tweede Wereldoorlog op een jezuïetenschool, nam in 1943 dienst Jaspar, Henri
Jaspar, Henri (1870-1939) Belgisch politicus en jurist, van 1919-36 lid van de Kamer waar hij de leider was van de conservatieve katholieken. Als Jaurès, Jean
Jaurès, Jean (1859-1914) Frans socialistisch politicus. Doceerde aanvankelijk filosofie en kwam in 1885 in de Kamer. Nadat hij zich in 1889 had Javamens
Javamens Type mens, ook Meganthropus pelojavanicus genoemd, waarvan skeletresten zijn gevonden op Java door de Nederlandse paleontoloog
Java-oorlog (1825-1830) Opstand tegen het Nederlands gouvernement te Batavia van Javaanse vorsten o.l.v. Diponegoro. Achtergrond was de ontevredenheid Jawara, Dawda Kairaba
Javazee, slag in de
Javazee, slag in de Slag op 27 februari 1942 gevoerd in de Javazee tussen de geallieerde vloot (Nederlands-Brits-Amerikaans-Australisch) onder schout-Java-oorlog
Jawara, Dawda Kairaba (geb. 1924) Gambiaans politicus, in 1957 oprichter van de PPP (People's Progressive Party), die bij de eerste algemene v
Jayasimha Siddharaja
Jayasimha Siddharaja (1093-1143) Vorst uit de Indiase Tsjaloekya-dynastie, beschermer van kunsten en wetenschappen. Hij organiseerde disputen
Jayavarman
Jayavarman (Djayavarman) Naam van een aantal god-koningen in Zuidoost-Azië, o.a.: Jayavarman II (ca. 770-850), stichter van het Khmer-rijk in Jayawardene, Junius Richard
Jayawardene, Junius Richard (1906-1996) Sri Lankaans politicus. Jayawardene behoorde in 1946 tot de oprichters van de United National Party Jazz Age
Jazz Age Naam door de Amerikaanse schrijver F. Scott Fitzgerald gegeven aan de uitbundige jaren twintig. Hij schreef - met name in The great Gatsby
Je maintiendrai
Je maintiendrai (Fr: ik zal handhaven) Wapenspreuk van het Koninkrijk der Nederlanden. Oorspronkelijk voerde de prins van Oranje, René van Chalon Jean de Meung
Jean de Meung (eig. Jean Chopinel of Clopinel; ca. 1240-ca. 1305) Frans schrijver van het tweede deel van de 'Roman de la Rose', een Frans allegorisch Jean le Bel
Jean le Bel (ca. 1290 - ca. 1370) Zuid-Nederlands geestelijke en geschiedschrijver. Hij was kanunnik van de St.-Lambertuskathedraal te Luik en is Jeanne d'Arc
Jeanne d'Arc (Maagd van Orléans; 1412-1431) Nationale heldin van Frankrijk. Ongeletterd boerenmeisje uit het dorp Domrémy, meende door God Jeannin, Pierre
Jeannin, Pierre (bijnaam:le Président Jeannin; 1540-1622) Frans diplomaat en magistraat. Ondanks zijn burgerlijke afkomst bekleedde J. de hoogste Jefferson, Thomas
Jefferson, Thomas (1743-1826) Amerikaans politicus, jurist, filosoof en architect. Derde president van de VS (1801-09). Een der grondleggers ('Founding Jellicoe, John Rushworth
Jellicoe, John Rushworth (1859-1935) Brits admiraal. Voerde van 1914 tot eind 1916 het bevel over de 'Grand Fleet', die de Duitse kust blokkeerde
Jeltsin, Boris Nikolajevitsj
Jeltsin, Boris Nikolajevitsj (geb. 1931) Russisch politicus. Jeltsin, die van 1961 tot 1990 lid was van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie,
Je-lu A-pau-tsji
Je-lu A-pau-tsji (Yelü Abaoji; 872-926) J. was een van de aanvoerders van de half-nomadische Khitan-Mongolen, die sedert het einde van de Chinese Je-lu Tsj'oe-ts'ai
Je-lu Tsj'oe-ts'ai (Yelü Chucai; 1190-1244) J. was een Chinese ambtenaar, afstammeling van de Khitan-keizers, die bij de val van Peking (1214) in Jiang Qing
Jenkins, Roy Harris
Jenkins, Roy Harris (eig. Harris Jenkins; geb. 1920) Brits socialistisch politicus en publicist. Jenkins werd reeds op 27-jarige leeftijd in het Lagerhuis Jerez, Máximo
Jerez, Máximo Nicaraguaans militair en politicus. Hij zag zich in 1853 door president Fruto Chamorro gedwongen naar Honduras te vertrekken. Met Jericho
Jericho (tegenw. Aricha) Stad in de vallei ten westen van de Jordaan (250 m onder de zeespiegel) en ten noordoosten van Jeruzalem. In de loop der Jerobeam I
Jerobeam I (reg. ca. 926-ca. 904 v.C.) Koning van Israël (Noordrijk), opvolger van Salomo. Residentie: Sichem, cultuscentra: Betel en Dan. Zijn optreden Jerobeam II
Jerobeam II (reg. ca. 783-ca. 743 v.C.) Koning van Israël (Noordrijk). Beleefde een bloeiperiode, met veroveringen op Damascus, maar werd bekritiseerd jeunesse dorée
Jeune, Jules le (1828-1911) Belgisch rooms-katholiek politicus en jurist. Als minister van Justitie (1887-94) wijzigde hij het Strafwetboek op het Jezjov, Nikolaj Ivanovitsj
jeunesse dorée (Frans: vergulde jeugd) Benaming voor de royalistische Franse jeugd, die na de periode van de Terreur de jakobijnen vervolgde en Jeune, Jules le
Jezjov, Nikolaj Ivanovitsj (1894-1939) Sovjetrussisch politiechef. Lid Centrale Comité (1934). Leidde vanaf 1936 de zuiveringen tegen het oude bols
jezuïeten
jezuïeten Leden van de Sociëteit van Jezus, een religieuze orde gesticht door Ignatius van Loyola (1491-1556) en in 1540 door paus Paulus III goedgekeurd. Jezus 3. historie en kèrygma
Jezus 3. historie en kèrygma Door alle eeuwen heen zijn vragen gesteld als: Zijn de evangelisten betrouwbaar, zowel wat tijd als plaats betreft? Zijn
Jiang Qing (eig. Luan Shumeng; 1914-1991) Chinees partijfunctionaris. Jiang Qing, een filmactrice, werd begin jaren veertig de derde vrouw van d
Jiang Zemin
Jiang Zemin (geb. 1926) Chinees politicus. Jiang werd, na vele jaren gewerkt te hebben op het ministerie van Machinebouw, in 1980 vice-voorzitter Jim Crow
Jim Crow (Lett: Jan de Kraai) Spotnaam voor de negers in de Zuidelijke staten van de VS, met name in de 19e eeuw.
Jiménez de Quesada, Gonzalo
Jiménez de Quesada, Gonzalo (ca. 1500-1579) Spaans veroveraar en kroniekschrijver. Stichter van Santa Fé de Bogotá (1538). Drie jaar daarvoor Jiménez, Enrique
Jiménez, Enrique (1888-1970) Panamees liberaal politicus. Hij was afgevaardigde in de Nationale Vergadering en gedurende drie zittingsperiodes Jiménez, Jesus
Jiménez, Jesus (1823-1897) Costa Ricaans politicus, van 1863-66 president ter vervanging van Montealegre en na een pronunciamiento (militaire Jiménez, Juan Isidro
Jiménez, Juan Isidro (1846-1919) Dominicaans polticus. Als president bereikte hij in 1899 een overeenkomst met de Europese crediteuren over d
Jiménez, Ricardo
Jiménez, Ricardo Costa Ricaans politicus, president van 1910-14 en van 1924-28.
Jito
Jito (reg. 687-697) Japans keizerin, bouwde de nieuwe stad Foedjiwara, die van 694-710 als residentie fungeerde. In 697 deed J. afstand van de troon Joachim I Nestor
Joachim I Nestor (1484-1535) Zoon van Johann Cicero, werd in 1494 keurvorst van Brandendurg. Tijdens zijn krachtige bewind richtte hij een centraal Joachim II Hector
Joachim II Hector (1505-1571) Keurvorst van Brandenburg (1535-71), verkwistend vorst, die in 1539 overging tot het lutheranisme en een groot deel Joachim III Frederik
Joachim III Frederik (1546-1608) Keurvorst van Brandenburg (1598-1608), verzekerde door het Gerase Huisverdrag (1599); de regel van het eerst
João I (1357-1433) Koning van Portugal (1383-1433), onechte zoon van Pedro I, stichter van het huis Aviz. In 1383 leidde hij een succesvolle opstand Ju Jun-wen
Jode, Pieter I de (1570-1634) Vlaams graveur en uitgever van prenten. Zoon van Gerard de Jode, leerling van Goltzius. Maakte gravures naar schilderijen Jode, Pieter II de
Jode, Pieter II de (1606-na 1674) Vlaams graveur en uitgever, zoon en leerling van Pieter I de Jode Graveerde naar werken van o.a. Van Dyck, Rubens Jodl, Alfred
jodenster
jodenster (Ook: davidster) Een zespuntige ster (hexagram) gevormd door twee door overlappende gelijkzijdige driehoeken. De jodenster, genoemd jodenvervolging
jodenvervolging Het vervolgen, najagen, intimideren en vermoorden van joden en het joodse volk. Deze vervolgingen hebben in de hele geschiedenis Jode, Pieter I de
Jodl, Alfred (1890-1946) Duitse generaal. Chef van de Wehrmachtführungsstab (1939- 45), chefstaf van W. Keitel en strategisch adviseur van Hitler. Joegoslavië, voormalig
Joegoslavië, voormalig Voormalige staat in Zuidoost-Europa, na de Eerste Wereldoorlog ontstaan en in 1945 omgevormd tot Socialistische Federati
Joegov, Anton
Joegov, Anton (geb. 1904) Bulgaars politicus, sloot zich als tabaksarbeider in 1928 bij de communistische partij aan. Na van 1934 tot 36 te Moskou Joeng-lo-regering
Joeng-lo-regering (Yongle) De J.-keizer, ook bekend onder zijn pers. naam Tsjoe Ti (Zhudi), was de derde keizer van de Chinese Ming-dynastie (1368-Joeng-tsjeng-regering
Joeng-tsjeng-regering (1723-1736) De J.-keizer was de derde keizer van de Chinese Tsj'ing-dynastie (1644-1911); zijn pers. naam was Jin-tsjen (Yinzhen). Joeri I
Joeri I (Joeri Dolgoroeki; 1090-1157) Russisch vorst, stichter van Moskou (1147).
Joeri III
Joeri III (Joeri Danilovitsj) Grootvorst van Moskou (1319-25). Verkreeg van de Mongolen de titel Grootvorst van de Chan.
Joesoef Adil Sjah
Joesoef Adil Sjah (reg. 1489-1510) Stichter van de Adil Sjahi-dynastie in India. Hij was een gewezen Georgische slaaf die zich in 1489 onafhankelijk Joffre, Joseph Jacques Césaire
Joffre, Joseph Jacques Césaire (1852-1931) Frans maarschalk, begon zijn carrière in Afrika. Teruggekeerd in Frankrijk werd hij in 1911 chef van Johan Casimir
Johan Casimir (1543-1592) Paltsgraaf aan de Rijn, zoon van keurvorst Frederik III van de Palts. Streed in de Franse godsdiensttwisten aan de zijde Johan Friso, prins
Johan Friso, prins Johan Friso Bernhard Christiaan David; (geb. 1968) Prins der Nederlanden, prins van Oranje-Nassau, jonkheer van Amsberg. Johan Johan I van Castilië
Johan I van Castilië (1358-1390) Koning van Castilië (1379-90). Conflict met Jan van Gent om opvolging. Trachtte Portugese troon te veroveren, Johan II van Aragón
Johan II van Aragón (1397-1479) Koning van Aragón (1458-79) en van Navarra (1441-79). Opgevolgd door zijn zoon Ferdinand II.
Johan Maurits
Johan Maurits (1604-1679) Graaf van Nassau-Siegen. Gouverneur van Nieuw-Holland, een kolonie in Brazilië (1637-44). Sloot vrede met Portugal Johan Willem Friso
Johan Willem Friso (1687-1711) Prins van Oranje, zoon van Hendrik Casimir II van Nassau en van Henriëtte Amalia van Anhalt-Dessau. In 1696
Johanna de Waanzinnige
Johanna de Waanzinnige (1479-1555) Koningin van Castilië (1504-16) onder regentschap van haar vader Ferdinand II van Aragón. Getrouwd met Johanna I van Napels
Johanna I van Napels (ca. 1326-82) Koningin van Napels vanaf 1343 en gravin van de Provence. Trouwde met Andreas van Hongarije om beider Johanna II van Napels
Johanna II van Napels (1373-1435) Koningin van Napels (1414-35), dochter van Karel III van Napels, gehuwd met aartshertog Willem van Oostenrij
Johanna van Brabant
Johanna van Brabant (1322-1406) Hertogin van Brabant en Limburg (1355-1406), opvolgster van haar vader Jan III. Opvolging gewaarborgd door Johanna van Constantinopel
Johanna van Constantinopel (ca. 1200-1244) Gravin van Vlaanderen en Henegouwen (1205-44), opvolgster van haar vader Boudewijn IX, keizer Johannes Damascenus
Johannes Damascenus (Johannes van Damascus; ca. 675-749) Byzantijns theoloog en kerkelijk schrijver. Trok zich ca. 715 terug in klooster bij Jeruzalem Johannes de Beka
Johannes de Beka (14e eeuw) Nederlands kroniekschrijver. Schreef de geschiedenis van Utrecht en Holland: 'Chronicon episcoporum trajectensium'.
Johannes Hyrkanus
Johannes Hyrkanus (reg. 135-104 v.C.) Makkabeese vorst en hogepriester, zoon van Simon. Versterkte de band met Rome en breidde het grondge
Johannes I (Byzantium)
Johannes I (Byzantium) (Tzimiskes; 924-76), Byzantijns keizer (969-76) uit het huis der Macedoniërs, van oorsprong veldheer. Vermoordde zijn Johannes II (Byzantium)
Johannes II (Byzantium) (Comnenus; 1088-1143), Byzantijns keizer (1118-43), opvolger van Alexius I Comnenus. Bevocht de Seldjoeken in Klein-Johannes III (Byzantium)
Johannes III (Byzantium) (Doukas Vatatzes; gest. 1254) Byzantijns keizer (1222-54) uit de Lascariden-dynastie. Vanuit Nicaea heroverde hij bijna
Johannes IV (Byzantium)
Johannes IV (Byzantium) (Lascaris; 1251-74) Byzantijns keizer (1258-61) in Nicaea, de laatste van de Lascariden-dynastie. Zijn troonsopvolging Johannes V (Byzantium)
Johannes V (Byzantium) (Paleologus; 1331-91) Byzantijns keizer (1341-1391), wiens regeringsperiode één langdurige crisis was: Johannes VI van Johannes VI (Byzantium)
Johannes VI (Byzantium) (Cantacuzenus; 1292-1383) Medekeizer van Johannes V van 1347-54, talentvol keizer en schrijver. Johannes VI was opperbev
Johannes VII (Byzantium)
Johannes VII (Byzantium) (Paleologus; 1360-1410) Byzantijns keizer (1390), greep in 1390 met hulp van de Turkse sultan Bajezied I de macht in Johannes VIII (Byzantium)
Johannes VIII (Byzantium) (Palaeologus; 1392-1448) Byzantijns keizer (1425-48), die voor de hopeloze taak stond de Turkse expansie te breidelen. Johannes XXII
Johannes XXII (Jacques Duèse, 1249-1334) Paus van 1316-34 tijdens de Babylonische Ballingschap der pausen in Avignon. Veroordeelde de radicale johannieterorde
johannieterorde (Ook: hospitaalridders; later Malthezer orde) Geestelijke ridderorde, gevormd door broeders die sinds het midden van de 11e eeuw johannieters
johannieters Geestelijke ridderorde, ontstaan na 1130 uit de gemeenschap van broeders van het hospitaal van Sint-Jan te Jeruzalem. Kleding: rode John Baliol
John Baliol (1249-1315) Koning van Schotland (1291-96). Benoemd door Edward I, die hem ook weer afzette omdat John zich verbond met de Fransen. John Birch Society
John Birch Society (JBS) Extreem-rechtse en racistische organisatie in de VS, genoemd naar een door Chinese communisten vermoorde officier van John Bull
John Bull Typering van de doorsnee Engelsman, ontstaan uit een aantal in 1712 door de schrijvende arts John Arbuthnot (1667-1735) gepubliceerde Johnson, Andrew
John, hertog van Bedford (John Plantagenet; 1389-1435) Hertog van Bedford (1414-35), derde zoon van Hendrik IV van Engeland. Regent voor Joinville, Jean
Johnson, Andrew (1808-1875) Amerikaans Republikeins politicus, gouverneur van Tennessee (1853-57), vervolgens senator (1857-62). Johnson bleef Johnson, Lyndon Baines
Johnson, Lyndon Baines (1908-1973) President van de Verenigde Staten van 1963 tot 1968. In die periode wilde hij een uitgebreid programma van John, hertog van Bedford
Joinville, Jean (1224-1317) Frans geschiedschrijver en gouverneur van Champagne. Hij was zeer bevriend met Lodewijk de Heilige en trok met hem
Jom Kippoer-oorlog
Jom Kippoer-oorlog Vierde Israëlisch-Arabische Oorlog. Jom Kippoer-oorlog genoemd wegens het uitbreken op de Grote Verzoendag (6 oktober 19
Jonas, Franz (1899-1974) Oostenrijks staatsman, voor WO II actief lid van de socialistische partij. Na de oorlog werd Jonas burgemeester van de Weense Jonathan, Leabua Joseph
Jonasson, Hermann
Jonasson, Hermann (1896-1976) IJslands jurist en sociaal-democratisch politicus, premier van 1934-41 en van 1956-58. Bedong in 1956 voor IJsland Jonas, Franz
Jonathan, Leabua Joseph (1914-1987) Politicus uit Lesotho. Jonathan richtte in 1959 de Basutoland National Party (BNP) op. In 1965 won deze Jonckheer, Efraim
Jonckheer, Efraim (1917-1987) Antilliaans politicus, medeoprichter en voorzitter van de Democratische Partij. Jonckheer was van 1954-68 minister-Jong Edz., Frits de
Jong Edz., Frits de (1919-1989) Nederlands historicus. De Jong kwam als kind in aanraking met het socialisme. Hij studeerde geschiedenis en Nederlands Jongeling, Pieter
Jong, Louis (Lou) de (geb. 1914) Nederlands historicus. Tijdens WO II in Engeland bij Radio Oranje. Directeur Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie Jong, Petrus Josef Sietse (Piet) de
Jong, Petrus Josef Sietse (Piet) de (geb. 1915) Nederlands marine-officier en politicus (KVP). De Jong was gedurende WO II commandant van jonker
Jonge, Bonifacius Cornelis de (1875-1958) Nederlands politicus en jurist, minister van Oorlog (1917-18) en gouverneur-generaal van Nederlands-Jong-Turken
Jongeling, Pieter (1909-1985) Nederlands gereformeerd politicus en publicist. Behaalde de hoofdakte lager onderwijs en werd in 1937 redacteur buitenland Jonge, Bonifacius Cornelis de
Jong-Turken Revolutionaire hervormingsgezinde beweging in het Osmaanse Rijk, o.l.v. Ahmed Riza (1859-1930) en actief sedert ca. 1860. De leden Jong, Louis (Lou) de
jonker Aanduiding in de Middeleeuwen van de (oudste) zoon van een edelman, zolang hij zelf nog niet regeerde en dus geen titel voerde. Het predikaat Jonker Fransenoorlog
Jonker Fransenoorlog (1489-1492) Laatste fase in de Hoekse en Kabeljauwse twisten. De Hoekse adel uit Holland en Zeeland o.l.v. jonker Frans
Jonkman, Jan Anne
Jonkman, Jan Anne (1891-1976) Nederlands staatsman, promoveerde in 1918 op het proefschrift 'Indonesisch-nationale grondslag voor het onderwijs Jónsson, Emil
Jónsson, Emil (geb. 1902) IJslands politicus, werd in 1934 lid van het parlement. Na WO II was hij vele malen minister (minister-president van 1958-Joodsche Raad
Joodsche Raad Nederlands-joods orgaan, in opdracht van de Duitse bezetter opgericht in 1941 als vertegenwoordiger van de Nederlandse Joodse Joodse Bund
Joodse Bund Joodse socialistische beweging, in 1897 opgericht in Vilnius aan de Baltische zee. De Bund ageerde tegen discriminatie van joden en Jordaanoproer
Jordaanoproer Opstand in de Amsterdamse wijk de Jordaan in juli 1934. Directe aanleiding was de maatregel van de regering-Colijn om de financiële Jordanes
Jordanes Een uit een adellijke Gotische familie stammend christelijk-Latijns geschiedschrijver uit de eerste helft van de 6e eeuw. Van zijn hand zijn Joséphine Charlotte, groothertogin
Jørgensen, Anker (geb. 1922) Deens socialistisch politicus. Maakte carrière in de vakbeweging en kwam in 1964 in het parlement. Premier (1972-kaak (gesch.)
Joseph, Chief (ca. 1840-1904) Noord-Amerikaans opperhoofd van de Indianenstam der Nez Percés. Verdedigde zich tijdens een lange mars naar het Joseph, Helen
Joseph, Helen (1905-1992) Zuid-Afrikaans anti-apartheidsactiviste. Geboren in Engeland,. vestigde Helen Fennel zich in 1931 in Durban, Zuid-Afrika, Josia
Joséphine Charlotte, groothertogin (geb. 1927) Joséphine Charlotte Ingeborg Elizabeth Marie-José Marguerite-Astrid, prinses van België, groothertogin Joséphine, prinses
Joséphine, prinses (1872-1958) Joséphine Caroline Marie Albertine, prinses van België, zuster van koning Albert I. Trad na de dood van haar echtgenoot, Joseph, Chief
Josia (reg. ca. 640-609 v.C.) Koning van het Israëlitische deelrijk Juda. Herwon de politieke zelfstandigheid, mede door de val van Nineve (612). Zette Josjida, Sjigèroe
Josjida, Sjigèroe (1878-1967) Japans staatsman en diplomaat, voor WO II ambassadeur (o.a. Londen). Tijdens de oorlog sympathiseerde hij met de Josjifoesa
Josjifoesa (804-872) Regent van de Japanse keizer Seiwa (858-76). J. wist binnen de rivaliserende groepen van de Foedjiwara-clan zijn familie aan Josjimasa
Josjimasa (reg. 1443-1473) Japans shogun; onder zijn bewind brokkelde het gezag van de Asjikaga's verder af, culminerend in de Onin-oorlog (1467-Josjimitsoe
Josjimitsoe (1358-1408) Japans shogun; bracht de macht van de Asjikaga's tot een hoogtepunt door enerzijds de strijd binnen de clan in zijn voorde
Josjimoene
Josjimoene (reg. 1716-1745) Japans shogun, afkomstig uit de Kii-linie der Tokoegawa's, voerde een aantal hervormingsmaatregelen op economisch Josjino-periode
Josjino-periode (1336-1392) Japanse burgeroorlog tussen de noordelijke en de zuidelijke dynastieën, tussen het zuidelijke hof van Josjino en het noordelijke Josjitsoene
Josjitsoene (1159-1189) Japans generaal, broer van Joritomo, won de slag bij Dan-no-Ura; hierin versloegen de Minamoto's, die Joritomo als hoofd Jospin, Lionel
Jospin, Lionel (geb. 1937) Frans politicus. Jospin was o.a. werkzaam geweest als universitair docent voordat hij in 1981 lid werd van het parlement Josse van Lalaing
Josse van Lalaing (Joost van Lalaing; ca. 1437-1483) Stadhouder van Holland en Zeeland van 1480 tot zijn dood. J. heroverde op de Hoeken o.m. Joubert, Petrus Jacobus (Piet)
Joubert, Petrus Jacobus (Piet) (1831-1900) Zuid-Afrikaans politicus en generaal der Boeren. Nam deel aan de Vrijheidsoorlogen. Vice-president Jouhaux, Léon
Jouhaux, Léon (1879-1954) Frans vakbondsleider, werd in 1909 secretaris-generaal van de CGT; tevens een van de oprichters van de ILO. Voor WO Jovellanos, Gaspar Melchior
Jovellanos, Gaspar Melchior (1744-1811) Spaans schrijver en politicus. Hij studeerde rechten en kreeg te Sevilla een aanstelling bij de Scala del Cr
Joxe, Louis
Joxe, Louis (1901-1991) Frans politicus en diplomaat. Joxe was vanaf 1932 lid van de Franse delegatie bij de Volkenbond. Na het uitbreken van de Jozef I (Duitse Rijk)
Jozef I (Duitse Rijk) (1678-1711) Rooms-Duits keizer (1705-11) en koning van Hongarije (vanaf 1678), zoon van Leopold I. Tijdens de Spaanse Su
Jozef II (Duitse Rijk)
Jozef II (Duitse Rijk) (1741-1790) Keizer van het Duitse Rijk (1765-90) als opvolger van Frans I Stephanus, Rooms-Koning (1764-90), regeerde in
jozefinisme
jozefinisme (Ook: jozefisme) Politiek die de staat het recht gaf kerkelijke zaken, voor zover niet van zuiver geestelijke aard, zelf te regelen, zoals de Jozua
Jozua Opvolger van Mozes, onder wiens leiding het volk Israël Palestina veroverde in de tweede helft van het tweede millennium v.C. Behandeld in João I
Ju Jun-wen (Yu Yunwen; 1110-1174) J. was een hoge Chinese ambtenaar onder de zuidelijke Soeng-dynastie (1127-1279), die zich vooral verdienstelijk Juan Carlos I van Spanje
Juan Carlos I van Spanje (Juan Carlos Alfonso Victor Maria de Borbón y Borbón; geb. 1938) Koning van Spanje sinds de dood van Franco (november Juan Carlos, graaf van Barcelona
Juan Carlos, graaf van Barcelona (1913-1993) Spaans troonpretendent. Don Juan was de derde zoon van Alfonso XIII, die koning was van Spanje Juan van Oostenrijk, Don
Juan van Oostenrijk, Don (Don Juan de Austria; 1547-1578) Bastaardzoon van Karel V. Versloeg de Turken bij Lepanto (1571). Landvoogd der Nederlan
Juárez García, Benito Pablo
Juárez García, Benito Pablo (1806-1872) Mexicaans liberaal politicus, van Indiaanse origine. Als president (1858-63; 1867-72) verantwoordelijk Juda
Juda Zoon van de aartsvader Jakob en diens vrouw Lea (Gen. 29vv). Stamvader van de Israëlitische stam waaruit koning David en Jezus zijn voortgekomen. judaïstiek
judaïstiek Wetenschap die de joodse godsdienst, geschiedenis en literatuur bestudeert. Opgekomen in Duitsland ca. 1820 als studievak aan rabbijnenseminaries. Judas de Makkabeeër
Judas de Makkabeeër (gesneuveld 161 v.C.) Zoon van de joodse priester Mattatias, die de guerrillaoorlog tegen de Seleuciden begon. Bijnaam: Maqqaba, Jüeh
Jüeh (Yue) J. was een Chinees-barbaarse staat in het zuiden van China, die sedert de 6e eeuw v.C. met de andere zuidelijke staten Woe en Tsj'oe om Juin, Alphonse Henri
Juin, Alphonse Henri (1888-1967) Frans maarschalk, bij het uitbreken van WO II lid van de staf van Lyautey in Marokko. In 1940 werd hij in Noord-Juliana van Stolberg
Juliana van Stolberg (1506-1580) Moeder van Willem van Oranje.
Juliana, prinses
Juliana, prinses (Juliana Louise Emma Marie Wilhelmina; geb. 1909) Prinses der Nederlanden, prinses van Oranje-Nassau, hertogin van Mecklenburg, Julianus Apostata
Julianus Apostata (Julianus de Afvallige; Flavius Claudius; 331-363) Keizer van het Romeinse Rijk (361-63). Christelijk opgevoed, maar teruggekeerd julimonarchie
julimonarchie Monarchie in Frankrijk tussen de revoluties van 1830 en 1848. De Burgerkoning, Louis Philippe van Orléans, werd door de welgeste
Julirevolutie
Julirevolutie (27-29 juli 1830) Opstand in Parijs waarbij Karel X van Bourbon van de troon werd gestoten. Aanleiding voor de opstand was de poging Julisch-Claudische keizers
Julisch-Claudische keizers Dynastie van Romeinse keizers (14-68). Deze opvolgers van Augustus heten Julius naar Augustus, Claudius naar de familien
Jumblatt, Kamal
Jumblatt, Kamal (1917-1977) Afkomstig uit een Libanese familie van feodale heersers voor wie de onderdrukking van de moslims door de maronitisch-Jungers, Eugène
Jungers, Eugène (1888-1958) Belgisch magistraat en koloniaal bewindsman, gouverneur van het mandaatgebied Roeanda-Boeroendi (1932-46) en
Juniusbrieven
Juniusbrieven Zeventig politieke brieven die onder de schuilnaam Junius verschenen in de populaire Engelse krant Public Advertiser (1769-72). De Junker
Junker Duitse landadel, afkomstig uit Brandenburg, die vanaf de 16e eeuw als grootgrondbezitters en officieren een elitegroep vormden met veel macht. junta
junta (Sp: samenkomst) 1. In Spanje een comité, bestaande uit belangrijke personen, waarin politieke en staatszaken behandeld werden. Deze junta's Juppé, Alain
Juppé, Alain (geb. 1945) Frans politicus. Juppé, een specialist op het gebied van finaciën, werd in 1976 door Chirac aangesteld als financieel adviseur. Justinianus I de Grote (Byzantium)
Justinianus I de Grote (Byzantium) (484-565; reg. 527-565) Een van de bekendste keizers van het Oost-Romeinse of vroeg-Byzantijnse Rijk met Justinianus II (Byzantium)
Justinianus II (Byzantium) (Gr. Rhinometos = afgesneden neus; reg. 685-695 en 705-711) Byzantijns keizer, zoon van Constantinus IV. Voerde in Justinus I (Byzantium)
Justinus I (Byzantium) (ca. 450-527) Keizer van Byzantium (518-27), van origine militair. Tot keizer gekroond na de dood van Anastasius. Opgevo
Justinus II (Byzantium)
Justinus II (Byzantium) (ca. 518-578), keizer van Byzantium (565-78), opvolger van Justinianus I de Grote. Op binnenlands gebied trachtte hij het Juten
Juten (Jutten) Germaanse volksstam mogelijk afkomstig uit Jutland. Een deel trok in de 5e eeuw samen met de Angelen en Saksen Engeland binnen Jwan-dynastie
Jwan-dynastie Mongoolse dynastie die van 1279-1368 over China heerste. De Mongolen hadden onder Djengiz Chan (1167-1227) vanuit het noorden J'accuse
kaak (gesch.) Aanvankelijk een ton (= kaak), later schandpaal. Een op een voetstuk geplaatste paal of zuil, waaraan een veroordeelde werd gekluisterd Kaap de Goede Hoop
Kaap de Goede Hoop Zuidelijkste punt van het Kaaps schiereiland (Zuid-Afrika) aan de Valsbaai. Kaap de Goede hoop werd in de winter van 148
Kaapkolonie
Kaapkolonie Aanvankelijk Nederlandse, later Britse kolonie in Zuid-Afrika. In 1652 landde Jan van Riebeeck op de Kaap en stichtte er, in opdracht kaapvaart
kaapvaart Piraterij, gesteund door een regering. In tijden van oorlog verleende een regering aan een particulier toestemming gewelddadig op te treden kaas- en broodvolksopstand
kaas- en broodvolksopstand De arme boeren en stedelingen uit West-Friesland en Kennemerland die zich in 1491-1492 verzetten tegen de Bourgondische
kabbala
kabbala Kabbala is de belangrijkste mystieke stroming in het jodendom.De kabbala probeert de betekenis van de heilige geschriften zoals de Thora Kabila, Laurent Désiré
Kabila, Laurent Désiré (geb. 1939) Congolees/Zaïrees rebellenleider. Sloot zich op jonge leeftijd als revolutionair aan bij het gewapend verzet tegen Kabouterpartij
Kabouterpartij Nederlandse politieke groepering, voortgekomen uit Provo en vooral actief in Amsterdam. Behaalde in 1970 met lijsttrekker Roel van Kabouters
Kabouters Aanhangers van de Nederlandse Kabouterpartij, een min of meer anarchistische politieke partij die in 1970 kortstondig succes boekte en Kádár, János
Kádár, János (1912-1989) Hongaars politicus. Kádár was schrijfmachinereparateur en trad in 1931 toe tot de verboden communistische partij. In 1942 Kaddafi, Muammar al-
Kaddafi, Muammar al- (Moemmar al-Qadhdhaafi (veel varianten op spelling achternaam in omloop; geb. 1942) Libisch staatshoofd sinds 1979. Kaddafi
kadetten
kadetten Russische partij van constitutionele democraten, opgericht in 1905. Deze liberalen verwierpen het Oktobermanifest van tsaar Nicolaas II (
Kadt, Jacques de
Kadt, Jacques de (1897-1988) Nederlands politicus en publicist. De Kadt was lid van de Communistische Partij Holland (CPH), van de Sociaal Democratische Kafferoorlogen
Kafferoorlogen (1779-1878) Negental oorlogen, gevoerd tussen de blanke kolonisten van de Kaapkolonie en inheemse Bantoevolken, vooral de Xhosa. Kaganovitsj, Lazar Moïsejevitsj
Kaganovitsj, Lazar Moïsejevitsj (1893-1991) Sovjetpoliticus. Kaganovitsj nam deel aan de Oktoberrevolutie en werd in 1930 lid van het Politburo Kahane, David Martin (Meir)
Kahane, David Martin (Meir) (1932-1990) Amerikaans-Israëlisch politicus. Rabbi Kahane was een extreem-rechtse, militante zionist. In 1968 richtte Kaifu, Toshiki
Kaifu, Toshiki (geb. 1931) Japans politicus. Kaifu, een jurist, maakte snel carrière binnen de Liberale Democratische Partij (LDP). Voordat hij in 1989 Kaisjinto
Kaisjinto Japanse progressieve partij die in 1882 door Okoema Sjigenoboe (1838-1922) werd georganiseerd. Zij bepleitte het Engelse regeringssysteem Kakatiyas
Kakatiyas Indiase dynastie, heerste in de 12e en 13e eeuw in het oosten van Dekkan. Onder hun bewind nam de macht van de Andhras, zowel militair, Kaland, Ad
Kaland, Ad (1922-1995) Nederlands politicus. Als provinciaal gedeputeerde (1962-78) voor de CHU, later voor het CDA, stelde Kaland zich een snelle kalief
kalief (Arab.: chaliefa) Bij de soennieten de politiek opvolger van de profeet Mohammed (Arab.: chaliefat rasoel Allaah). Na de zogenaamde vier rechtgeleide Kalinin, Michail Ivanovitsj
Kalinin, Michail Ivanovitsj (1875-1946) Sovjetrussisch politicus, werd in 1898 lid van de Sociaal-Democratische Partij en sloot zich in 1903 aan bij
Kállai, Gyulla
Kállai, Gyulla (geb. 1910) Hongaars politicus, lid van de Comm. Partij sinds 1931. K. werd in 1949 minister van Buitenlandse Zaken als opvolger van Kallio, Kyösti
Kallio, Kyösti (1873-1940) Fins politicus, in de eerste woelige jaren van de republiek enkele malen premier (1922-24, 1925-26, 1929-30, 1936-37). Kálmán
Kálmán (Koloman; 1068-1116) Koning van Hongarije (1095-1116) als opvolger van zijn oom Ladislaus I. Koning van Kroatië en Dalmatië (1102-Kalmoeken
Kalmoeken (Ook: Kalmukken) West-Mongoolse nomaden die in de 17e eeuw uit Chinees Dzjoengarije wegtrokken en zich aan de benedenloop van Kalondji, Albert
Kalondji, Albert (geb. 1929) Congolees/Zaïrees politicus, medeoprichter van de Nationale Beweging. Scheidde zich in 1959 af met een op Zuid-Kasaï Kamakoera-periode
Kamakoera-periode Tijdvak in de Japanse geschiedenis (1192-1333), genoemd naar de toenmalige hoofdstad Kamakoera. Na hun overwinning op Kamehameha
Kamehameha Naam van enige koningen van Hawaii. Kamehameha I de Grote (1758-1819). Eerste koning van het verenigde Hawaii (1810-19). Vanuit Kamenjev, Lev Borisovitsj
Kamenjev, Lev Borisovitsj (eig. Rosenfeld; 1883-1936) Sovjetrussisch politicus. Lid Politburo (1919-26). Vormde tijdens de ziekte van Lenin een kamikaze
kamikaze (Jap: goddelijke winden) Orkanen die in 1274 en 1281 de Mongoolse invasievloot tegen Japan vernietigden. In de Tweede Wereldoorlog Kammoe
Kammoe Japans keizer (reg. 781-806), wist de keizerlijke positie te versterken door reorganisatie en uitbreiding van de bureacratie en de belastingen. Kampmann, Viggo
Kampmann, Viggo (1910-1976) Deens econoom en sociaal-democratisch politicus. Directeur van de Nationale Bank (1950-53), vervolgens minister Kanaaltunnel
Kanaaltunnel Nadat in de jaren zestig al een principe-overeenkomst was bereikt door Frankrijk en Engeland om een permanente verbinding voor treinverkeer Kanaän
Kanaän Bijbelse naam voor Palestina, het gebied ten westen van de Jordaan, vanaf ca. 3000 v.C. bewoond door de Kanaänieten. Van ca. 2000-1550 Kanafani, Ghassan Fayiz
Kanafani, Ghassan Fayiz (1936-1972) Palestijns journalist en schrijver, die in 1948, tegelijk met 800.000 amdere Palestijnen, voor de Israëlische Kanaka-verkeer
Kanaka-verkeer In de tweede helft van de 19e eeuw werden ongeveer 60.000 Kanaken (bewoners van eilanden in de Stille Oceaan) naar Queensland Kanaris, Konstantinos
Kanaris, Konstantinos (1790-1877) Grieks militair en politicus. Kanaris nam deel aan de vrijheidsstrijd tegen de Turken. Als vlootcommandant bracht Kanellopoulos, Panayiotis
Kanellopoulos, Panayiotis (1902-1986) Grieks socioloog en politicus. Hoogleraar sociologie aan de universiteit van Athene (1929-1935). Wijdde Kanem-Bornoerijk
Kanem-Bornoerijk Middeleeuws Afrikaans koninkrijk, ontstaan rond 800 ten oosten en westen van het Tsjaadmeer. Het koninkrijk beheerste lange
K'ang T'ai-missie Van 245-250 bezocht K'ang T'ai in opdracht van de keizer van China het koninkrijk Foenan (Zuidoost-Azië). Zijn verslag is van K'ang-si
K'ang-si (1654-1722) Keizer van China (1662-1722) uit het huis van de Mantsjoes, de Tsjing-dynastie (Ch'ing; 1636-1911). Vestigde het Chinese gezag K'oeng Siang-si
Kaninefaten
Kaninefaten (Ook: Caninnefates) Germaanse volksstam in de Nederlanden, in de Oudheid woonachtig in de duinstreek ten noorden van de monding kanselarij
kanselarij In de Middeleeuwen de kamer waar akten en oorkonden werden opgesteld en uitgevaardigd. Aan het hoofd van zo'n kanselarij stond een kapitalisme
kapitalisme Economisch stelsel waarbij de productie en de verhandeling van goederen gericht zijn op het maken van winst, gebaseerd op de vrije markt Kappeler-oorlogen
Kappeler-oorlogen De godsdienstoorlogen die in 1529 en 1531 in Zwitserland tijdens de Reformatie werden gevoerd tussen de rooms-katholieke en Kappeyne van de Coppello, Annelien
Kappeyne van de Coppello, Annelien (1936-1990) Nederlands politica. Kappeyne van de Coppello studeerde rechten in Leiden, werd in 1966 secretaris Kappeyne van de Coppello, Joannes
Kappeyne van de Coppello, Joannes (1822-1895) Nederlands liberaal politicus, lid Tweede (1862-66; 1871-77) en Eerste Kamer (1888-93). Zorgde Kappler, Herbert
Kappler, Herbert (gest. 1978) Duits militair, Gestapo-chef in Rome tijdens WO II. In 1948 werd hij veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf wegens Kapp-Putsch
Kapp-Putsch Rechtse staatsgreep in Duitsland in maart 1920 om de Weimarrepubliek omver te werpen. De Kapp-Putsch was de eerste poging vanuit kapucijnen
kapucijnen Tak van de orde der franciscanen, gesticht door Mattheus de Bassi (ca. 1495-1552). De kapucijnen zijn voortgekomen uit de hervormingsbeweging Kara Moestafa
Kara Moestafa (ca. 1630-1683) Turks staatsman. Grootvizier (1676-83). Belegering van Wenen mislukte door verlies bij de Kahlenberg tegen Jan Karadzic, Radovan
Karadzic, Radovan Bosnisch-Servisch politicus. Karadzic, die als psychiater (gespecialiseerd in neuroses en depressies) werkte in verschillende staatsziekenhuizen, Karamanlis, Konstantinos Georgios
Karamanlis, Konstantinos Georgios (1907-1998) Grieks jurist en politicus. Karamanlis was meermalen minister. Tijdens het kolonelsregime (1967-Karami, Rashid Abdul Hamid
Karami, Rashid Abdul Hamid (1921-1987) Libanees politicus en jurist, stamde uit een vooraanstaand soennitisch geslacht. Karami was een leidend Kardelj, Edvard
Kardelj, Edvard (1910-1979) Joegoslavisch politicus en theoreticus van het Joegoslavische communisme (o.m. het arbeiderszelfbestuur). Tijdens WO Karel de Goede
Karel de Goede (ook: Karel van Denemarken of Karel de Gelukzalige; ca. 1083-1127) Graaf van Vlaanderen, zoon van Knoet IV van Denemarken Karel de Grote (Frankische Rijk)
Karel de Grote (Frankische Rijk) (Carolus Magnus, Charlemagne; ca. 742-814) Koning van het Frankische Rijk (768-814) als zoon en opvolger van Karel de Stoute (Bourgondische Rijk)
Karel de Stoute (Bourgondische Rijk) (1433-1477) Hertog van Bourgondië, Brabant, Limburg en Luxemburg, graaf van Vlaanderen, Holland, Zeeland Karel Felix (Sardinië)
Karel Felix (Sardinië) (1756-1831) Koning van Sardinië. Nadat hij van 1799 tot 1806 en vanaf 1817 stadhouder van Sardinië was geweest, werd hij
Karel I (Engeland) (1600-1649) Koning van Engeland, Schotland en Ierland (1625-42), opvolger van Jacobus I uit het huis Stuart. Ontbond tweemaal Karel I (Savoie)
Karel I (Savoie) (1562-1630) Hertog van Savoie sinds 1580. Trachtte d.m.v. een wisselende alliantiepolitiek zijn expansiedrift te bevredigen, maar Karel II de Kale (Frankische Rijk)
Karel I Robert van Anjou (Hongarije)
Karel I Robert van Anjou (Hongarije) (1290-1342) Koning van Hongarije, was de zoon van Karel II de Manke en Maria van Hongarije. Karel I werd Karel I (Engeland)
Karel II (Engeland) (1630-1685) Koning van Engeland, Schotland en Ierland (1660-85) na restauratie van het koningschap; zoon van Karel I. Voerde Karel II (Roemenië)
Karel II (Roemenië) (Carol; 1893-1953) Koning van Roemenië (1930-40). Deed in 1926 afstand van zijn opvolgingsrecht wegens een huwelijksscha
Karel II (Spanje)
Karel II (Spanje) (1661-1700) Koning van Spanje (1665-1700), opvolger van Filips IV. Zwak koning. Wees Filips (V) van Anjou, kleinzoon van L
Karel II de Kale (Frankische Rijk) (823-877) Koning der Franken (840-77), jongste zoon van Lodewijk de Vrome. Kreeg bij het verdrag van Verdun, Karel II de Manke
Karel II de Manke (1254-1309) Koning van Napels sedert het overlijden van zijn vader Karel I. Hij huwde met Maria van Hongarije en bleef strijden Karel II de Slechte
Karel II de Slechte (1332-1387) Koning van Navarra na het overlijden van zijn vader Filips van Evreux in 1349. Als kleinzoon van Lodewijk X van Karel II van Savoie
Karel II van Savoie (1634-1675) Hertog van Savoie van 1638-75. Tot 1648 stond Karel II onder voogdij van zijn moeder Christina van Bourbon, die Karel II (Engeland)
Karel III (Frankrijk) (879-929; Karel de Eenvoudige) Koning van Frankrijk (898-923), rechtmatig opvolger van Karel III de Dikke, maar opzij gezet Karel III (Savoie)
Karel III (Savoie) (1701-1773) Hertog van Savoie en koning van Sardinië, volgde in 1730 zijn vader Victor Amadeus II op. K. was een talentvol veldheer, Karel III (Spanje)
Karel III (Spanje) (1716-1788) Koning van Spanje (1759-88) uit het huis Bourbon, opvolger van Ferdinand VI, koning van de Beide Siciliën (1738-Karel IV de Schone (Frankrijk)
Karel III de Dikke (Frankische Rijk)
Karel III de Dikke (Frankische Rijk) (839-888) Koning der Franken, derde zoon van Lodewijk de Duitser. Koning van Italië (879-88), keizer (881-Karel III van Durazzo
Karel III van Durazzo (1345-86) Koning van Napels vanaf 1381. Hij was de zoon van Lodewijk van Durazzo, werd opgevoed aan het Hongaarse hof Karel III (Frankrijk)
Karel IV (Duitse Rijk) (1316-1378) Koning van Bohemen en rooms-koning (1347-78), keizer (1355-78). Regelde de koningskeuze via de Gouden Bul Karel IV (Spanje)
Karel IV (Spanje) (1748-1819) Koning van Spanje, zoon van Karel III. In 1788 gekroond, werd het land sindsdien in feite geregeerd door zijn vrouw Karel IX (Frankrijk)
Karel IV de Schone (Frankrijk) (1294-1328) Koning van Frankrijk en Navarra (als Karel I). Hij was de derde zoon van Filips IV de Schone en volgde Karel IV (Duitse Rijk)
Karel IX (Frankrijk) (1550-1574) Koning van Frankrijk (1560-74), opvolger van Hendrik II. Sterk onder invloed van zijn moeder Catharina de Médicis. Karel IX (Zweden)
Karel IX (Zweden) (1550-1611) Koning van Zweden (1604-11). Leidde het protestantse verzet tegen koning Sigismund (Zygmunt, tevens koning v
Karel Martel
Karel Martel (Martel = strijdhamer; ca. 676-741) Bastaardzoon van Pepijn II. Frankisch hofmeier (714-41), regeerde na 737 zonder koning. Versloeg Karel V (Duitse Rijk)
Karel V (Duitse Rijk) (1500-1558) Koning van het Bourgondische Rijk (1515, zoon en opvolger van Filips de Schone), koning van Spanje (1517-56,
Karel V (Frankrijk)
Karel V (Frankrijk) (1337-1380, reg.1364-80; Karel de Wijze) Koning van Frankrijk (1364-80), opvolger van Jan II de Goede en tijdens diens gevangenschap Karel van Gelre
Karel van Gelre (Karel van Egmond; 1467-1538) Hertog van Gelre (1492-1538). Streed tegen het Bourgondisch-Habsburgse Huis, herhaaldelijk in Karel VI (Duitse Rijk)
Karel VI (Duitse Rijk) (1685-1740) Keizer van het Duitse Rijk (1711-40) als opvolger van Jozef I, koning van Hongarije (1712-40) en, als Karel III, Karel VI (Frankrijk)
Karel VI (Frankrijk) (1368-1422) Koning van Frankrijk (1380-1422). Tijdens zijn minderjarigheid en latere krankzinnigheid, was er een regentschap Karel VII Albert (Duitse Rijk)
Karel VII (Frankrijk) (1403-1461) Koning van Frankrijk (1422-61), mede door het optreden van Jeanne d'Arc (1429). Beëindigde de Honderdjarige
Karel VII (Zweden)
Karel VII (Zweden) (gest. 1167) Zweeds koning uit het huis der Sverkers. Karel regeerde al vanaf 1155 over Gotland en werd in 1161 koning van Zweden. Karel VIII Knutsson Bonde (Zweden)
Karel VII Albert (Duitse Rijk) (1697-1745) Duits keizer, was sedert 1726 keurvorst van Beieren. Hij huwde in 1722 met Maria Amalia (tweede dochter Karel VII (Frankrijk)
Karel VIII (Frankrijk) (1470-1498) Koning van Frankrijk (1483-98), opvolger van Lodewijk XI. Verkreeg Bretagne door huwelijk (1491). Maakte ver
Karel VIII Knutsson Bonde (Zweden) (1408-1470) Zweeds koning, leidde samen met Engelbrecht Engelbrechtsson in 1435 het verzet tegen de overheersende Karel VIII (Frankrijk)
Karel X (Frankrijk) (1757-1836) Koning van Frankrijk (1824-30), broer en opvolger van Lodewijk XVIII. Trachtte als absoluut vorst te regeren en Karel XI (Zweden)
Karel X Gustaaf (Zweden)
Karel X Gustaaf (Zweden) (1622-1660) Koning van Zweden (1654-60), opvolger van Christina. Vermaard door veldtocht tegen Deense koning Frederik Karel X (Frankrijk)
Karel XI (Zweden) (1655-1697) Koning van Zweden (1660-97), opvolger van Karel X Gustaaf. Hervormde de administratie, verbeterde de financiën Karel XII (Zweden)
Karel XII (Zweden) (1682-1718) Koning van Zweden (1697-1718). Befaamd krijgsman. Na zijn nederlaag tegen Peter I van Rusland (1709) vluchtt
Karel XIII (Zweden)
Karel XIII (Zweden) (1748-1818) Zweeds koning, was aanvankelijk regent van de latere koning Gustaaf IV Adolf (reg. 1796-1809). Nadat deze in Karel XIV Johan (Zweden)
Karel XIV Johan (Zweden) (eig. Jean-Baptiste Bernadotte; 1763-1844) Frans maarschalk, aanvankelijk bevriend met Napoleon, werd door de kinderloze
Karel XVI Gustaaf (Zweden)
Karel XVI Gustaaf (Zweden) (geb. 1946) Koning van Zweden (sinds 1973), opvolger van Gustaaf VI Adolf.
Karel, prins van België
Karel, prins van België (eig. Karel Théodore Henri Antoine Meinrad; 1903-1983) Graaf van Vlaanderen, prins van België. Karel is de tweede zoon Karikalan
Karikalan (reg. ca. 100 n.C.) Koning in Zuidoost-India, bezongen in de vroege Tamil-literatuur. Hij liet enkele grote irrigatiewerken uitvoeren.
Karimov, Islam Abdoeganijevitsj
Karimov, Islam Abdoeganijevitsj (geb. 1938) Oezbeeks politicus. Karimov werkte vanaf 1966 op het economisch planbureau van de Sovjet-Unie Karjalainen, Ahti K.
Karjalainen, Ahti K. (geb. 1923) Fins politicus en econoom, vooraanstaand lid van de Centrum-Partij. Minister van Financiën (1957-58), Handel en Karloman
Karloman Leden uit het geslacht der Karolingen. Karloman (gest. 754), zoon en opvolger van Karel Martel, bestuurde met zijn broer Pepijn de Korte Karmal, Babrak
Karmal, Babrak (1929-1996) Afghaans politicus. Sinds de oprichting in 1965 was Karmal lid van de verboden, communistische Volksdemocratische karmelieten
karmelieten Kleine rooms-katholieke orde, als kluizenaarsorde door Berthold van Calabrië in ca. 1155 op de berg Karmel in Palestina gesticht. Omstreeks Karnak
Karnak Complex religieuze gebouwen in Egypte aan de oostelijke Nijloever nabij het antieke Thebe. Amontempel.
Karnataka-oorlogen
Karnataka-oorlogen Strijd in de 18e eeuw tussen Fransen en Britten om de kust van Karnataka (Zuidwest-India). In dit gebied werd o.m. Madras bestuurd Karnebeek, Abraham Pieter Cornelis van
Karnebeek, Abraham Pieter Cornelis van (1836-1925) Nederlands liberaal politicus. Minister van Buitenlandse Zaken (1885-91). Lid Tweede Kamer Karnebeek, Herman Adriaan van
Karnebeek, Herman Adriaan van (1874-1942) Nederlands jurist, diplomaat en politicus. Burgemeester van Den Haag (1911-18) en minister van Karolingers
Karolingers Frankisch geslacht genoemd naar de beroemdste telg, koning Karel de Grote (ca. 742-814, reg. 768-814). Oorspronkelijk waren de Karolingers Karolingische renaissance (kunst)
Karolingische renaissance (kunst) Bloeiperiode van wetenschap en cultuur in de 8e en 9e eeuw, aanvangend met het bewind van Karel de Grote. Károlyi von Nagykárolyi, Mihály
Károlyi von Nagykárolyi, Mihály (1875-1955) Hongaars politicus, kwam in 1910 in het parlement voor de conservatieve partij, maar trad kort daarna kartuizers
kartuizers Kloosterorde gesticht door Bruno van Keulen (ca. 1035-1101), die zich in 1084 met enige metgezellen als kluizenaar in de bergen bij Grenoble Kasavubu, Jozef
Kasavubu, Jozef (1917-1969) Kongolees/Zaïrees politicus. Leider van de Abako (Alliance des Bakongo), politieke partij sinds 1950. Als president kasselrij
kasselrij (Ook: burggraafschap of castellania) De belangrijkste gerechtelijke en administratieve eenheid waarin het middeleeuwse graafschap Vlaanderen Kassem, Abdoel Kariem
Kassem, Abdoel Kariem (1914-1963) Iraaks politicus en militair. Aanvoerder van de staatsgreep tegen koning Faisal II (1958). President (1958-63). Kassieten
Kassieten (Ook: Cassaeërs Kossaeërs) Volksstam afkomstig uit Perzië. Zij drongen rond 1800 v.C. plunderend het Oudbabylonische rijk binnen, veroverden Kasteele, Pieter Leonard van de
Kasteele, Pieter Leonard van de (1748 - 1810) Nederlands staatsman, jurist en dichter. Begon zijn loopbaan als pensionaris van Haarlem. Wegens kastelen
kastelen (burchten) Oorspronkelijk de aanduiding van versterkte woningen van edellieden. Het woord is via het Oudfranse chastel afgeleid van het Katanga-opstand
Katanga-opstand Separatistische opstand van de Congolese provincie Katanga (Shaba) tegen het centrale gezag. De Katanga-opstand begon op 11 katharen
katharen (Gr: katharos = rein) Ketters uit de 12e en 13e eeuw. Zij verdeelden de wereld in goed en kwaad, licht en duister, geest en stof. De materiële Katholieke Liga
Katholieke Liga 1. Verbond van Franse katholieken, in 1576 opgericht door Henri de Guise om het rooms-katholieke geloof te verdedigen tegen het Katholieke Nationale Partij
Katholieke Nationale Partij (KNP) Nederlandse politieke partij, in 1948 afgesplitst van de KVP uit ontevredenheid over de Indië-politiek. Behaalde katholieke reformatie 1. algemeen
katholieke reformatie 1. algemeen Katholieke reformatie is de benaming voor het tijdvak (15e 17e eeuw) waarin de rooms-katholieke Kerk grote katholieke reformatie 2. historische plaatsbepaling
katholieke reformatie 2. historische plaatsbepaling Met katholieke reformatie duidt men het tijdperk aan in de geschiedenis van de rooms-katholieke katholieke reformatie 3. kerkelijke vernieuwing
katholieke reformatie 3. kerkelijke vernieuwing Met het concilie van Trente (1545-1563) zette de vernieuwing van de rooms-katholieke Kerk in
Katholieke Vlaamse Landsbond
Katholieke Vlaamse Landsbond Politieke beweging, opgericht in 1890-91, die streed voor de gelijkheid der beide talen in België. Na WO I ijverde Katholieke Volkspartij
Katholieke Volkspartij (KVP) Nederlandse politieke partij. De KVP zag het licht op 22 december 1945. Zij onderscheidde zich van de vooroorlogse
Kato Takaaki
Kato Takaaki (ook Kato Komei; 1859-1926) Japans liberaal politicus, was tussen 1900 en 1915 enkele malen minister van Buitenlandse Zaken. Van Kats, Jacob
Kats, Jacob (1804-1886) Vlaams letterkundige en agitator. In vele polemische geschriften eiste hij o.m. ziekteverzekering, werklozensteun en ouderdomspensioenen. Katyn
Katyn Dorp in Wit-Rusland, in de nabijheid waarvan de Duitsers in 1943 een massagraf vonden met 4500 door de Russen vermoorde Poolse officieren. Kau Sjen-tsje
Kau Sjen-tsje (Gao Xianzhi; gest. 755 n.C.) Generaal van Koreaanse afkomst, die door keizer Swan-tsoeng van de T'ang-dynastie (618-907) naar het Kaunda, Kenneth David
Kau-li (Gaoli) Chinese term voor Korea in de periode dat de Koreaanse Koryo-dynastie (936-1392) over het land heerste; de term Koryo is een afkorting Kaysone Phomvihane
Kaunda, Kenneth David (geb. 1924) Zambiaans politicus. Secretaris van het African National Congress (1953-58) en bestrijder van de federatie-R
Kaunitz, Wenzel Anton
Kaunitz, Wenzel Anton (1711-1794) Oostenrijks staatsman, gezant in Frankrijk (1750-53) en staatskanselier (1753-93) onder Maria Theresia en Jo
Kautsky, Carolus Johann (Karl)
Kautsky, Carolus Johann (Karl) (1854-1938) Oostenrijks-Duits marxistisch theoreticus, vriend en volgeling van Marx en Engels (verbleef in Engeland Kau-li
Kaysone Phomvihane (1920-1992) Laotiaans politicus. Kaysone studeerde rechten in Hanoi, alwaar hij de invloed onderging van de Noord-Vietna
Kazan
Kazan Stad in Rusland, hoofdstad van de Tataren AR, aan de Volga; 1.103.000 inw. (1990). Chemische, machine-, textiel- en bontindustrie. Scheepsbouw. Kazimierz
Kazimierz (Casimir) Vorsten van Polen: Kazimierz I Restaurator (Pools: Odnowiciel; 1016-1058), vorst (1034-58) uit het huis der Piasten, zoon van Kazwini, Zakarijja ibn Mohammed al-
Kazwini, Zakarijja ibn Mohammed al- Arabisch aardrijkskundige en natuuronderzoeker (13e eeuw), wiens werk lang populair was en waarvan vele Kediri
Kediri Stad in Indonesië op Jawa; ca. 261.000 inw. Handelscentrum voor agrarische omgeving. Hout- en textielindustrie. Van 11e- 13e eeuw hoofdstad kedive
kedive (khedive) Officiële titel van de onderkoning van Egypte tot 1914, toen Egypte formeel losgemaakt werd van het Osmaanse Rijk. Ismaïel (reg. keel (heraldiek)
keel (heraldiek) Rood, een van de vier hoofdkleuren in de heraldiek. Overgenomen uit het Frans (gueules).
Kefauver, Estes
Kefauver, Estes (1903-1963) Amerikaans jurist en Democratisch politicus. Werd in 1939 in het Congres gekozen en in 1948 senator voor Tennessee. Keiki
Keiki (gest. 1913) Laatste Japanse shogun (reg. 1866-67), werd in 1862 premier onder Ièmotji en na diens dood zelf shogun onder de naam Josjinoboe. Keisoeke Okada
Keisoeke Okada Japans staatsman, was premier in de periode 1934-36. Onder K.'s bewind tekenden Japan en China de Ho-Oemezoe-overeenkoms
Keitel, Wilhelm
Keitel, Wilhelm (1882-1946) Duits veldmaarschalk. Chef van oppercommando van de Wehrmacht (OKW; 1938-45). Hoogste militair in Duitsland,
keizer
keizer Monarch van een groot rijk. De titel van keizer (Caesar) werd vanaf 27 v. C. gedragen door de machthebbers in het Romeinse Rijk. Degenen keizercultus
keizercultus Verering van de Romeinse keizer als god, zoals sedert Augustus (reg. 27 v.C.-14 n.C.) verplicht was. De christenen in de 3e eeuw werden Kekkonen, Urho Kaleva
Kekkonen, Urho Kaleva (1900-1986) Fins politicus. Zoon van een bosarbeider, studeerde rechten aan de universiteit van Helsinki. In 1924 nation
Kelchtermans, Theodoor René (Theo)
Kelchtermans, Theodoor René (Theo) (geb. 1943) Belgisch politicus. Na zijn studie psychologie en werkzaamheden aan het Psycho Medisch Sociaal Kellogg, Frank Billings
Kellogg, Frank Billings (1856-1937) Amerikaans Republikeins politicus. Als minister van Buitenlandse Zaken (1925-29) mede-initiator van het Bria
Kelly, Petra Karin
Kelly, Petra Karin (1947-1992) Duits politicus. Petra Kelly studeerde politicologie in Washington, was tot 1979 lid van de SPD en werd toen, als verklaard Kelten
Kelten Verzamelnaam van een groot aantal Indo-Germaanse volken, oorspronkelijk gevestigd in het gebied van de Boven-Donau en de Boven-Rijn.
Kempei Tai
Kempei Tai Naam voor de Japanse veiligheidsdienst. Deze ressorteerde onder het ministerie van Oorlog. Na de capitulatie in 1945 werd de dienst ontbonden.
Kempenaer, Jacob Mattheus de
Kempenaer, Jacob Mattheus de (1793-1870) Nederlands gematigd liberaal politicus. Lid Tweede Kamer (1844-48; 1853-60). Een van de 'negenmannen' Kemper, Joan Melchior
Kemper, Joan Melchior (1776-1824) Nederlands jurist en politicus. Hoogleraar te Amsterdam en Leiden. Schreef de tekst van de proclamatie van Kempner, Robert W.
Kempner, Robert W. (1899-1993) Duits-Amerikaans jurist. Als officier van justitie in de Duitse deelstaat Pruisen was Kempner al in de jaren dertig Ken u zelf
Ken u zelf Opschrift op de Apollotempel te Delphi (Griekenland), een belangrijk religieus centrum in de Oudheid. Met deze uitspraak riep Apollo, de Kennan, George Frost
Kennan, George Frost (geb. 1904) Amerikaans diplomaat en historicus. In de jaren dertig werkte hij op verschillende Amerikaanse ambassades in
Kennedy Onassis, Jacqueline
Kennedy Onassis, Jacqueline (1929-1994) Amerikaanse presidentsvrouw. Jackie Kennedy was de ongekroonde 'koningin' van de Verenigde Staten. Kennedy, Edward Moore
Kennedy, Edward Moore (geb. 1932) Amerikaans Democratisch politicus en jurist, jongste broer van John en Robert Kennedy. Vervulde enkele diplo
Kennedy, John Fitzgerald
Kennedy, John Fitzgerald (1917-1963) Amerikaans Democratisch politicus, oudste broer van Robert en Edward. Senator voor Massachusetts (1952-Kennedy, Robert Francis
Kennedy, Robert Francis (1925-1968) Amerikaans Democratisch politicus en jurist, jongere broer van John Kennedy. Hoewel hij assistent was van Kenseikai
Kenseikai (Partij voor Constitutionele Regering) Japanse politieke partij in de Taisjo-periode (1912-26). Na de dood van de staatman Katsoera Taro Kenseito
Kenseito (Constitutionele Partij) was een in 1898 door fusie van de liberale en progressieve partij ontstane politieke partij. Hun leiders waren resp. Kent State University-rellen
Kent State University-rellen De beslissing van de Amerikaanse regering in april 1970 om de Vietnamoorlog uit te breiden tot Cambodja leidde tot Kenyatta, Jomo
Kenyatta, Jomo (= Brandende Speer; ca. 1894-1978) Kenyaans politicus, leider van de onafhankelijkheidsbeweging in Kenya en eerste president van Kerameikos
Kerameikos Pottenbakkerswijk in het noordwesten van het oude Athene, gelegen tussen de agora en de Acropolis. Werd aan een zijde afgesloten door Kerckhoven, Willem Frans van
Kerckhoven, Willem Frans van (1853-1892) Belgisch koloniaal pionier, werd in 1891 belast met de leiding van de Kongo-Nijlexpeditie, gericht tegen Kerenski, Aleksandr Fjodorevitsj
Kerenski, Aleksandr Fjodorevitsj (1881-1970) Sovjetrussisch politicus. Trad na de Februarirevolutie (1917) als enige socialist toe tot de voorlopige Kerguelen de Trémarec, Yves Joseph de
Kerguelen de Trémarec, Yves Joseph de (1734-1797) Frans zeeman, ontdekte in 1772 de naar hem genoemde eilandengroep in de Indische Oceaan.
Kerk en staat
Kerk en staat De verhouding tussen de Kerk als godsdienstige organisatie en de staat als bestuur van de burgermaatschappij; in breder verband ook Kerkelijke Staat
Kerkelijke Staat Het gebied waarover de paus wereldlijk gezag uitoefende. Het besloeg tussen 756 en 1870, met enige onderbrekingen en vele grenswisselingen, kerkvaders
kerkvaders Theologen uit de eerste eeuwen n.C. tot de 8e eeuw, de zgn. patristische tijd, die met hun geschriften de christelijke leer poogden toe te kernstopverdragen
kernstopverdragen In 1963 werd in Moskou door de Sovjet-Unie, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk een beperkt kernstopverdrag (Partial kerstening
Kersten, Gerrit Hendrik (1882-1948) Nederlands gereformeerd politicus en predikant. Stichter Staatkundig Gereformeerde Partij (1918), tot 1948 Kesselring, Albert
kerstening Bekering van volken tot het christendom. Van Palestina breidde het christendom zich uit in de gebieden rondom de Middellandse Zee. In Kersten, Gerrit Hendrik
Kesselring, Albert (1885-1960) Duits luchtmaarschalk. Opperbevelhebber diverse Luftflotte in Polen en bij Slag om Engeland; opperbevelhebber luchtstrijdkrachten-Kéthly, Anna
Kéthly, Anna (1889-1976) Hongaars politica, vooraanstaand lid van de socialistische partij en lid van het parlement van 1922 tot 1944. K. verzette Keuchenius, Levinus Wilhelmus Christiaan
Keuchenius, Levinus Wilhelmus Christiaan (1822-1893) Nederlands anti-revolutionair politicus en jurist, vice-voorzitter van de Raad van Nederlands-keur
keur In de landsheerlijke periode op schrift vastgelegde regeling, die tot stand kwam door onderlinge afspraak van bijv. de burgers van een stad of d
keurvorst
keurvorst Vorst die door erfaanspraken of uit hoofde van zijn functie gerechtigd was de koning van het Duitse Rijk of keizer van het Heilige Roomse KGB
KGB (Komitet Gosoedarstvennoj Bezopasnosti) Sovjetrussische staatsveiligheidsdienst, in 1953 ontstaan door reorganisatie van de MGB (ministerie Khajraho
Khajraho (Khajoeraho) Middeleeuwse stad in India in de deelstaat Madhya Pradesh, beroemd om haar tempels gebouwd in Nagarastijl, waarvan er Khalid ibn Abdoel Aziez
Khalid ibn Abdoel Aziez (1912-1982) Koning en regeringsleider van Saoedi-Arabië na de dood van zijn broer Faisal (1975). Was een van de 42 zonen
Khalji-dynastie
Khalji-dynastie (1290-1320) Tweede van de drie dynastieën die over het sultanaat Delhi regeerden. Was evenals de dynastie van de Slavenkoningen Khama, Seretse
Khama, Seretse (1921-1980) Botswaans politicus, leider van de Bamangwato-stam, premier (1965-66) en na de onafhankelijkheid president (1966-Khamenei, ayatollah Seyed Ali
Khamenei, ayatollah Seyed Ali (geb. 1940) Iraans religieus leider en politicus. Khamenei, sinds 1960 actief in de Raad van Militante Geestelijken, Khatami, Seyyed Mohammad
Khatami, Seyyed Mohammad (geb. 1943) Iraans politicus, in mei 1997 tot president verkozen. Werd in 1982 minister van Cultuur en gaf in die functi
Khazaren
Khazaren (Chazaren) Turkse nomadenstam ten noorden van de Kaukasus, tussen Wolga en Don. Maakte in de negende en tiende eeuw als Khazarië Khedda, Joessef Ben
Khedda, Joessef Ben (geb. 1920) Algerijns politicus, minister van Sociale Zaken in de voorlopige regering (1958), vervolgens premier (1961-62). Khilafat-beweging
Khilafat-beweging Anti-Britse beweging van Indiase moslims tegen de Britse politiek in het Midden-Oosten. Gericht op het in stand houden van het Khomeini, ayatollah Roehollah Moesawi
Khomeini, ayatollah Roehollah Moesawi (Khomein 17 mei 1900-Teheran 3 juni 1989) Leider van de Islamitische Revolutie in Iran (1978-79). Khomeini Khuang Aphaiwong
Khuang Aphaiwong (1902-1968) Thais politicus, viermaal premier van Thailand. K. was in 1932 betrokken bij de staatsgreep die een einde maakte Kiderlen-Wächter, Alfred von
Kiderlen-Wächter, Alfred von (1852-1912) Duits diplomaat en politicus, was gezant in Boekarest en Kopenhagen en werd in 1910 door kanselier Kieft, Johan van de
Kieft, Johan van de (1884-1970) Nederlands socialistisch politicus, voorzitter van de PvdA-fractie in de Eerste Kamer van 1945-52. K. was minister Kielmansegg, Johann Adolf, graaf von
Kielmansegg, Johann Adolf, graaf von (geb. 1906) Duits generaal, maakte in WO II deel uit van de generale staf van het Duitse leger. Na de aanslag Kiesinger, Kurt Georg
Kiesinger, Kurt Georg (1904-1988) West-Duits politicus. Kiesinger studeerde filosofie, geschiedenis en rechten, en werkte van 1935 tot 1940 als advocaat. Kiev, vorstendom
Kiev, vorstendom Eerste grotere Russische rijk, ontstaan in de 9e eeuw uit de Warjagische (Warjagen = Scandinavische kooplui) stadsstaatjes Novgorod kiezelsteengereedschappen
kiezelsteengereedschappen Waarschijnlijk de oudste gereedschappen uit de menselijke geschiedenis. Het betreft vooral grove hakvoorwerpen. Zij Kijkduin, slag bij
Kijkduin, slag bij Op 21 augustus 1673 geleverde zeeslag bij Den Helder, tijdens de Derde Engelse oorlog, waarbij de Nederlandse vloot onder De Ruyter Kim il Sung
Kim il Sung (1912-1994) Noord-Koreaans politicus. Kim sloot zich in 1931 aan bij de communistische partij en nam deel aan het verzet tegen de Japanse Kim Young Sam
Kim Young Sam (geb. 1927) Zuid-Koreaans politicus en staatsman. Kim, een van de toonaangevende figuren binnen de Democratisch-Liberale Partij Kimathi, Dedan
Kimathi, Dedan (1920-1956) Leider van de Mau-Mau-beweging in Kenya, lid van de Kikoejoe-stam. In zijn strijd tegen de Britten was hij aanvankelijk Kimba, Evariste
Kimba, Evariste Zaïrees/Congolees politicus, medewerker van Tsjombe Katanga. Kimba werd in 1965 door president Kasavubu benoemd tot prem
Kimbren
Kimbren (Cimbren) Germaanse volksstam; trokken ca. 120 v.C. vanuit Jutland met de Teutonen (Sleeswijk-Holstein) het Romeinse Rijk (Gallië) binnen. kinderkruistocht
kinderkruistocht Kruistocht van duizenden kinderen uit Frankrijk en Duitsland in 1202- 1204, na het mislukken van de vierde kruistocht (1202-1204). Kinglake, Alexander William
King, Ernest Joseph (1878-1956) Amerikaans admiraal. Bevelhebber Atlantische vloot (1939- 41); opperbevelhebber alle zeestrijdkrachten (1941-
King, Martin Luther
King, Martin Luther (1929-1968) Amerikaans negerleider en predikant, sinds 1954 in Montgomery, Alabama. Leider Southern Christian Leadership
King, Samuel Wilder
King, Samuel Wilder (1886-1959) Republikeins gouverneur van Hawaii. Kwam in 1934 in het Amerikaanse Congres, waar hij zich inzette voor de King, William Lyon Mackenzie
King, William Lyon Mackenzie (1874-1950) Canadees jurist en politicus, leider van de liberale partij vanaf 1919 en lange tijd minister-president (192
Kinglake, Alexander William (1809-1891) Engels prozaschrijver, reiziger en geschiedkundige. Werd bekend door reisbeschrijvingen van het Nabije King, Ernest Joseph
Kinnock, Neil
Kinnock, Neil (geb. 1942) Brits politicus. Kinnock, die tussen 1983 en 1992 leider was van de Labour Party, studeerde o.a. geschiedenis aan de Universiteit Kinsbergen, Jan Hendrik van
Kinsbergen, Jan Hendrik van (1735-1819) Nederlands vlootvoogd. Vocht tegen de Barbarijnse zeerovers, onderscheidde zich bij de Doggersbank Kirchschläger, Rudolf
Kirchschläger, Rudolf (geb. 1915) Oostenrijks diplomaat en politicus, sinds 1974 president van Oostenrijk. Na een carrière als rechter (tot 1954) kwam Kirckpatrick, Ivone
Kirckpatrick, Ivone (1897-1964) Brits diplomaat, o.m. te Berlijn (1933-38). Commissaris van de BBC en adviseur van Montgomery tijdens WO II.
Kirijenko, Sergej
Kirijenko, Sergej (geb. 1962) Russisch politicus. Kirijenko studeerde in 1984 af aan het Spoorwegtechnisch Instituut te Gorki (tegenwoordig Nizjni Kirilenko, Andrej Pavlovitsj
Kirilenko, Andrej Pavlovitsj (1906-1991) Sovjetpoliticus. Kirilenko volgde een technische opleiding, werd in 1931 lid van de communistische partij Kirk, Norman Eric
Kirk, Norman Eric (1923-1974) Nieuw-Zeelands politicus, leider van de Labour Party en minister-president van 1972 tot zijn dood. K. voerde een Kirov, Sergej Mironovitsj
Kirov, Sergej Mironovitsj (eig. Kostrikov; 1886-1934) Sovjetrussisch politicus. Lid Centraal Comité (1922-30), lid Politburo (1930-34). Naaste med
Kisj
Kisj Stad in het oude Mesopotamië, thans ruïne el-Oheimir, ca. 20 km zuidoostelijk van Babylon. Hoofdstad van de eerste dynastie na de zondvloed Kisji Noboesoeke
Kisji Noboesoeke (1896-1987) Japans politicus, o.a. secretaris-generaal van de LDP (1955) en voor deze partij lid van het Huis van Afgevaardigden. Kissinger, Henry Alfred
Kissinger, Henry Alfred (geb. 1923) Duits-Amerikaans politicoloog en politicus. Kissinger ontvluchtte Duitsland in 1938, studeerde aan Harvard (
Kitabatake Tsjikafoesa
Kitabatake Tsjikafoesa (1292-1354) Japans strateeg en historicus, in de Josjino-periode een vurig aanhanger van de Zuidelijke dynastie. Voltooide Kitawala
Kitawala Religieus-nationalistische beweging in Belgisch Congo. Omstreeks 1923 trokken jehovagetuigen, o.l.v. Mwana Lesa ('Kind Gods'), naar Katanga. Kitchener, Horatio Herbert (Lord)
Kit-Cat Club Engelse club, opgericht aan het einde van de 17e eeuw; haar secretaris was de uitgever Jacob Tonson en haar meeste leden vooraanstaande klassestrijd
Kitchener, Horatio Herbert (Lord) (1850-1916) Brits veldheer. Herstelde als opperbevelhebber in Egypte (1892-1900) het Anglo-Egyptische bestuur Kittikachorn, Thanom
Kittikachorn, Thanom (geb. 1911) Thais generaal en politicus. Kittikachorn wierp met Thanarat het bewind van Piboel omver (1957) en werd vice-Kit-Cat Club
klassestrijd De strijd tussen de sociaal-economische klassen, in het bijzonder tussen het proletariaat en de bourgeoisie. Volgens Karl Marx (1818-1883) klassieke archeologie
klassieke archeologie Archeologie gericht op de bestudering van de materiële resten van de Griekse en Romeinse beschaving in de landen rond de
Klaus, Josef
Klaus, Josef (geb. 1910) Oostenrijks politicus, lid van de ÖVP, was van 1949-61 Landeshauptmann van Salzburg. Daarna werd hij minister van Financiën Klauwaerts
Klauwaerts Ambachtsgilden van de textielnijverheid en de boeren die in 1302 als aanhangers van de graaf van Vlaanderen Gwijde van Dampierre tegen Kléber, Jean-Baptiste
Kléber, Jean-Baptiste (1753-1800) Frans generaal en architect, o.a. inspecteur der openbare werken (1785-89). In 1795 werd hij commandant van
Kleffens, Eelco Nicolaas van
Kleffens, Eelco Nicolaas van (1894-1983) Nederlands politicus, jurist en diplomaat. Minister van Buitenlandse Zaken (1939-46) zonder partijbinding kleine apartheid
kleine apartheid Geheel van voorschriften in het kader van de apartheid die in Zuid-Afrika in het openbare leven de scheiding tussen de verschillende Kleine Entente
Kleine Entente Bondgenootschappen (vanaf 1920 op initiatief van Benes) tussen Joegoslavië, Roemenië en Tsjecho-Slowakije aangevuld met verdragen Kleinstaaterei
Kleinstaaterei De veelheid van Duitse vrijsteden, vrije heerlijkheden en vorstendommetjes die vanaf de 17e eeuw, met het afnemen van het gezag va
kleitablet
kleitablet Plat stuk klei dat in natte vorm werd beschreven en vervolgens in de zon gedroogd. De kleitablet was het schrijfmateriaal van de Babyloniërs klephten
klephten (Gr: rovers) Griekse bendes die in de bergen een guerrilla voerden tegen de Turkse overheersing in Griekenland van 1453 tot 1821.
Klerk, Frederik Willem de
Klerk, Frederik Willem de (geb. 1936) Zuid-Afrikaans politicus. De Klerk, die voor zijn politieke loopbaan begon werkzaam was als jurist, werd in
klokbekercultuur
klokbekercultuur Overgangscultuur tussen de steen- en de bronstijd in Europa, ca. 2200- 1600 v.C. De klokbekercultuur is genoemd naar de kenmerkende Klompé, Margaretha Albertina Maria
Klompé, Margaretha Albertina Maria (1912-1986) Nederlands politica. Lerares natuur- en scheikunde aan het meisjeslyceum 'Mater Dei' te Nijmegen klooster 3. kluizenaars en monniken
Kloos, André (1922-1989) Nederlands vakbondsleider. Kloos trad na middelbaar en hoger onderwijs gevolgd te hebben in 1946 als wetenschappelijk Kluge, Hans Günther von
klooster 3. kluizenaars en monniken Vroege vormen Het monnikenleven was in de eerste eeuwen van het christendom onbekend, al zijn er in het klooster 4. kloosterhervormingen 11e en 12e eeu
klooster 4. kloosterhervormingen 11e en 12e eeu Aan het begin van de 12e eeuw waren er meer dan 1000 kloosters die de hervorming van Cluny klooster 5. de bedelorden
klooster 5. de bedelorden Met bedelordes worden kloosterorde uit de 13e eeuw die het ascetische armoede-ideaal streng doorvoerdes. Niet alleen klooster 8. kloosterbouw
klooster 8. kloosterbouw Een klooster is een gebouwencomplex dat onderdak biedt aan kloosterlingen. Vroege vormen De vroegste vormen van kloosterorde
kloosterorde Gemeenschap van gelovigen die een ascetisch en streng geordend leven leiden. De kloosterorde komt in vrijwel elke godsdienst voor kloosterschool
kloosterschool Vroeg-middeleeuwse Latijnse school, die door een kloosterorde gesticht en aan een klooster verbonden was. De kloosterscholen dienden Kloos, André
Kluge, Hans Günther von (1882-1944) Duits veldmaarschalk. Opperbevelhebber van 4e leger in Polen en België/Frankrijk (1940) en van legergroep Kluit, Adriaan
Kluit, Adriaan (1735-1807) Nederlands historicus. Hoogleraar te Leiden (1778-95; 1802- 07). De eerste hoogleraar die alleen geschiedenis onderwees. Knesset
Knesset (Hebr: vergadering) Het parlement en hoogste gezag van Israël. De Knesset bestaat uit 120 leden gekozen voor 4 jaar door alle staatsburgers KNIL
KNIL (Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger) Opgericht in 1830 met als doel het inzetten van inlandse militairen ter versteviging van het Nederlands Knoet
Knoet (Knut) Koningen van Denemarken: Knoet II de Grote (ca. 994-1035), koning van Denemarken (1018-35) als opvolger van zijn broer Harald, Knossos
Knossos (Cnossus) Stad op Kreta, 5 km landinwaarts gelegen van Iráklion, aan de noordkust. Bewoond gedurende de gehele Griekse bronstijd (vanaf Know nothings
Know nothings Amerikaanse politieke partij, officieel 'the American Party', ontstaan uit geheim genootschap in New York (1849). De leden antwoordden Knox, John
Knox, John (ca. 1513-1572) Reformator van Schotland. Geestelijk leider van de protestantse partij die zich verzette tegen de katholieke van de vorstinnen Kock, Hendrik Merkus de
Kock, Hendrik Merkus de (1779-1845) Nederlands militair en politicus. Beëindigde de Java-oorlog (1825-30) door een nieuwe krijgstactiek: het gel
Koejoela Kadphises
Koejoela Kadphises (eind 1e eeuw v.C.) Eerste koning uit de Koesjana-dynastie, verenigde een aantal stammen in Bactrië en breidde zijn gebied uit Koekoek, Hendrik
Koekoek, Hendrik (1912-1987) Nederlands politicus. Koekoek was een der leiders van de Vrije Boeren, die zich verzetten tegen de door de overheid koelieordonnanties
koelieordonnanties Verordeningen van 1880 in Nederlands-Indië betreffende de arbeidsvoorwaarden van de naar de Buitengewesten overgebrachte
Koemaragoepta
Koemaragoepta (reg. 415-455) Koning uit de Goepta-dynastie, zoon van Tsjandragoepta II. Het was in zijn regeerperiode dat de Witte Hunnen (= Koemarapala
Koemarapala (reg. 1143-72) Koning uit de Tsjaloekya-dynastie. Versterkte het Tsjaloekya-koninkrijk in Gujarat. Verondersteld wordt dat K. zich tot Koeng
Koeng (Gong; 1833-1898) Chinese prins, hoge functionaris in de nadagen van de Tsj'ing-dynastie (1644-1911); lid van het Mantsjoe-keizershuis. Na Koeng-soen-familie
K'oeng Siang-si (Kong Xiangxi, beter bekend als H.H. K'ung; 1881-1967) Chinees zakenman en bankier, speelde een belangrijke rol in Nationalistisch La Follette, Robert Marion
Koeng-soen-familie (Gongsun-familie) Befaamde Chinese familie, die sedert de 3e eeuw v.C. en vooral tijdens de Han-dynastie (206 v.C.-220 n.C.
Koeng-tsj'an-tang
Koeng-tsj'an-tang Chinese communistische partij, opgericht in 1920 en na 1927 geleid door Mao Zedong. Tot 1926 aangesloten bij de Kwoh-min-Koenino-mijatsoeko
Koenino-mijatsoeko Japanse vazallen van de Jamato-dynastie voor de Taika-hervorming (646). De K., oorspronkelijk grootgrondbezitters, bleven Koenraad (Duitse Rijk)
Koenraad (Duitse Rijk) Koenraad I van Franken (gest. 918), koning van Oost-Francië (911-18), opvolger van Lodewijk het Kind. Opgevolgd door Koerdistan
Koerdistan Gebied dat zich uitstrekt over delen van Turkije, Irak, Iran, Syrië en Armenië. Het wordt bewoond door Koerden, Armeniërs, Turken, Iraniërs Koesjietenrijk
Koesjietenrijk Afrikaans koninkrijk in Nubië, aan de bovenloop van de Nijl, ontstaan in de 8e eeuw v.C. De welvaart van het rijk berustte grotendeels Koesoenoki Masasjige
Koesoenoki Masasjige (1294-1336) Japans krijgsheld en strateeg, door zijn trouw aan de keizer een legendarische figuur in de Japanse geschiedenis. Koetb-oed-din-Aibak
Koetb-oed-din-Aibak (reg. 1206-1210) Stichter van de dynastie van de Slavenkoningen in Delhi. In Toerkestan geboren, werd hij als slaaf aan Mahmoed Koeznetsov, Vasili Vasiljevitsj
Koeznetsov, Vasili Vasiljevitsj (1901-1990) Sovjetpoliticus en diplomaat. Als secretaris-generaal der Sovjetvakbonden (vanaf 1945) vertegenwoordigde kohieren
kohieren Lijsten of belastingregisters, waarop onder een nummer de belastingplichtige burgers en hun aanslagen worden geregistreerd.
Kohl, Helmut (geb. 1930) West-Duits politicus, lid van de Christelijke Democratische Unie (CDU). Kohl studeerde geschiedenis en rechts- en staatswetenschappen. Kojong
Kohlbrugge, Hermann Friedrich
Kohlbrugge, Hermann Friedrich (Kohlbrügge; 1803-1875) Nederlands gereformeerd theoloog. Sinds 1846 predikant te Elberfeld (bij Wuppertal). Kohl, Helmut
Kojong (reg. 1864-1907) 26e koning uit de Koreaanse Yi-dynastie, tot 1873 met zijn vader Hung-son als regent. Deze stond zeer vijandig tegenover Kok, Adam
Kok, Adam (1811-1875) Vanaf 1837 leider van het Griekwa-volk, dat gevestigd was ten noorden van de Oranjerivier. Leidde op Engels aanbod zijn Kok, Willem (Wim)
Kok, Willem (Wim) (geb. 1938) Nederlands politicus. Kok trad na zijn studie aan het Nederlands Opleidings-Instituut voor het Buitenland ('Nijenrode') Kolarov, Vasil Petrov
Kol, Henri Hubert van (1852-1925) Nederlands politicus en ingenieur, ontwierp verschillende waterstaatkundige werken in Nederlands-Indië. Trad
Kolarov, Vasil Petrov (1877-1950) Bulgaars politicus, werd in 1897 lid van de Sociaal Democratische Partij. Na WO I trad hij toe tot de Communistische kolchoz
kolchoz Collectieve landbouwonderneming in de voormalige Sovjet-Unie, vanaf 1929 op grote schaal ontstaan in het kader van de door Stalin afgedwongen Kolfschoten, Henri Anthony Melchior Tieleman
Kolfschoten, Henri Anthony Melchior Tieleman (geb. 1903) Nederlands politicus, voor WO II o.m. secretaris van de R.-K. Staatspartij (1927-38) Kollár, Jan
Kollár, Jan (1793-1852) Slowaaks (Tsjechisch) dichter en predikant. Publiceerde in 1824 de 151 sonnetten omvattende bundel 'De dochter van Sláva', Kollontai-Domontovitsj, Aleksandra Michajlovna
Kollontai-Domontovitsj, Aleksandra Michajlovna (1872-1952) Sovjetrussisch politica, diplomate en feministe. Minister van Welzijn (1917-23) na Kolokotronis, Theodoros
Kolokotronis, Theodoros (1770-1843) Grieks vrijheidsstrijder en politicus. Als aanvoerder van Morea behaalde Kolkotronis in 1822 ten zuiden van
kolonialisme
kolonialisme De politiek van verschillende Europese mogendheden gericht op het vestigen van nederzettingen buiten Europa met het doel de economische kolonie (geo.)
kolonie (geo.) Een nederzetting van een volk in een vreemd land, meestal door verovering verkregen. De kolonie werd door het moederland politiek kolonisatie
kolonisatie Het stichten van een kolonie, d.w.z. een blijvende vestiging van mensen in een buitenlands gebied met het doel de daar aanwezige agrarische, Kolowrat-Liebsteinsky, Franz Anton von
Kolowrat-Liebsteinsky, Franz Anton von (1778-1861) Oostenrijks staatsman, werd in 1810 gouverneur van Bohemen en speelde een grote rol in Koltsjak, Aleksandr Vasiljevitsj
Koltsjak, Aleksandr Vasiljevitsj (1873-1920) Russisch admiraal. Nam deel aan de Japans-Russiche oorlog, was bevelhebber van de Oostzee- en Zwarte-Kol, Henri Hubert van
Kominform
Kominform (Communistisch Informatiebureau) Een in 1947 door de Sovjet-Unie opgerichte internationale organisatie van communistische partijen. Komintern
Komintern Naam voor de Communistische Internationale (verbond van communistische partijen), opgericht op initiatief van Lenin (1870-1924) in 1
Komsomol
Komsomol Afkorting van de naam van de in 1918 opgerichte Sovjet-communistische jeugdbeweging. De leden (van 14 tot 28 jaar) zijn belast met de Konate, Mamadu
Konate, Mamadu (gest. 1956) Nationalistisch leider in Frans Soedan (het huidige Mali). Als stichter van de Union Soudanaise legde hij de grondslag Kondylis, Georgios
Kondylis, Georgios (1879-1936) Grieks militair en politicus. K. was aanvankelijk republikein; in deze periode was hij verschillende keren minister. Konev, Ivan Stepanovitsj
Konev, Ivan Stepanovitsj (Koniev; 1897-1973) Sovjetrussisch militair, maarschalk sinds 1944. Sloot zich in 1918 bij Lenin aan en vocht mee in het
Koning, Jan de
Koning, Jan de (1926-1994) Nederlands politicus. De Koning kwam in 1969 voor de Antirevolutionaire Partij in de Eerste Kamer en in 1971 in de Koning, Kees
Koning, Kees (1931-1996) Nederlands vredesactivist. Kees Koning leidde een bestaan uit roeping: eerst als priester en ontwikkelingswerker, later als Koninklijke Academie voor Oudheidkunde van België
koning-koopman Bijnaam van de Nederlandse koning Willem I (reg. 1814-1840), geïnspireerd op zijn stimulerende economische beleid.
koningschap
koningschap (monarchie) Regeringsvorm waarbij aan het hoofd van de staat een koning of koningin is geplaatst. Het koningschap in Nederland dateert koningskwestie
koningskwestie Politieke crisis in België tussen 1944 en 1950 betreffende het optreden van koning Leopold III tijdens de Tweede Wereldoorlog. De Koningstijd
Koningstijd De eerste periode van het Romeinse Rijk, van de stichting van de stad, volgens de overlevering in 753 v.C., tot de verdrijving van de laatste koning-koopman
Koninklijke Academie voor Oudheidkunde van België Instelling gesticht in 1842, met 18 landen in de raad van bestuur, die uit de 60 werkende Kono'e
Kono'e (ook: Konoye, 1891-1945) Japans politicus, premier van 1937-39 en van 1940-41. Door de grote militaire druk op zijn regering is K.'s rol in Konrad von Megenberg
Konrad von Megenberg (Cunrat von Megenberg; ca. 1309-1374) Duits geestelijke en natuurhistoricus, bekend geworden door zijn 'Puch (= Buch) konvooien en licenten
konvooien en licenten Belastingen, in de 17e eeuw in de Nederlanden geheven voor de bescherming van handelsvaartuigen door de vloot (konvooien
Kooymans, Pieter Hendrik
Kooymans, Pieter Hendrik (geb. 1933) Nederlandse politicus. Kooymans, die rechten studeerde aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, was van Kopten
Kopten Kopten zijn inheemse christenen in Egypte. Tegen overheersing in hebben zij zich altijd weten te handhaven en bezitten een eigen cultuur, een Koran
Koran (Arabisch: qoer'aan, lett.: het gereciteerde) Koran is de naam van het in de Arabische taal geschreven heilige boek van de islam. Het geldt als Koreaanse oorlog
Koreaanse oorlog (1950-1953) Oorlog tussen Noord- en Zuid-Korea, uitgebroken toen de demarcatielijn tussen beide landen (de 38e-breedtegraad) Korinthische oorlog
Korinthische oorlog (395-387 v.C.) Oorlog tussen Sparta enerzijds en Athene, Korinthe, Thebe, Argos en de Perzen anderzijds. Sparta wierp zich op Körner, Theodor
Körner, Theodor (1873-1957) Oostenrijks generaal en politicus, tijdens WO I bevelhebber aan het Isonzo-front. Na de val van het keizerrijk werd hij Kornilov, Lavr Georgijevitsj
Kornilov, Lavr Georgijevitsj (1870-1918) Sovjetrussisch generaal. Na de Februarirevolutie (1917) opperbevelhebber van het leger. Zijn staatsgreep korte parlement
korte parlement Engels parlement dat bijeenkwam van 13 april 1640 tot 5 mei 1640, bijeengeroepen door koning Karel I en weer ontbonden omdat Kortenaer, Egbert Meussen
Korte, Rudolf Willem de
Korte, Rudolf Willem de (geb. 1936) Nederlands politicus. De Korte studeerde wis- en natuurkunde, en was van 1964 tot 1977 werkzaam in het bedri
Kortenaer, Egbert Meussen (ca. 1604-1665) Nederlands vlootvoogd. Voerde na de geheim gehouden dood van Tromp het bevel over de vloot bij Kortenhorst, Leonardus Gerardus
Kortenhorst, Leonardus Gerardus (1886-1963) Nederlands rooms-katholiek politicus, industrieel en jurist. Kamerlid voor de rooms-katholieke Staatspartij
Korvald, Lars
Korvald, Lars (geb. 1916) Noors politicus, sinds 1961 lid van de Storting, daarnaast o.a. lid van de Noord-Atlantische Raad (vanaf 1966) en de Raadgevende Kosala
Kosala Een der belangrijkste koninkrijken in Noord-India in de 6e en 5e eeuw v.C. Onder het bewind van Prasenajit (ca. 500 v.C.) bereikte het koninkrijk Kosovo
Kosovo Regio binnen Joegoslavië (Servië); 10.887 km2, 1.950.000 inw. (1991). Hoofdstad: Pristina. Verbouw van granen, groenten, tabak, bosbouw
Kossuth, Lajos
Kossuth, Lajos (1802-1894) Hongaars jurist, journalist en vrijheidsstrijder, leider van het nationale verzet in 1848. Was na het aftreden van de regering Koster, Henri Johan de
Koster, Henri Johan de (1914-1992) Nederlands ondernemer en politicus. De Koster, directeur van een meelfabriek, was van 1961-67 voorzitter van
Kosto, Arie (Aad) (geb. 1938) Nederlands politicus. Kosto was na zijn rechtenstudie enige tijd werkzaam als fractiemedewerker (Tweede Kamer) bij kostuumgeschiedenis
Kostov, Traicho
Kostov, Traicho (1897-1949) Bulgaars politicus, sinds 1920 lid van de communistische partij en na WO II o.a. minister van Economische Zaken en Kosto, Arie (Aad)
kostuumgeschiedenis Hulpwetenschap voor de etnologie, cultuur- en kunstgeschiedenis. Bestudeert de ontwikkeling van de kleding van de versch
Kosygin, Aleksej Nikolajevitsj
Kosygin, Aleksej Nikolajevitsj (1904-1980) Sovjetrussisch politicus. Reeds onder Stalin een belangrijk adviseur op economisch en financieel gebied. Kotelawala, John
Kotelawala, John (geb. 1897) Politicus uit Sri Lanka, sinds 1931 lid van de Ceylonese Staatsraad. In 1947 werd hij minister van Verkeer en Openbare Kotzebue, Otto von
Kotzebue, Otto von (1787-1846) Russisch zeevaarder en ontdekkingsreiziger. Maakte drie wereldreizen (1803-06; 1814-18; 1823-26), ontdekte een Koude Oorlog
Koude Oorlog De politieke, ideologische en economische rivaliteit tussen het kapitalistische Westen en het communistische Oostblok, die na de Tweede Kouseband, orde van de
Kouseband, orde van de (Eng: the most noble order of the Garter) De hoogste Engelse orde, ingesteld door Edward III in het midden van de 14e Kovács, Béla
Kovács, Béla (1908-59) Hongaars politicus, na WO II minister van Landbouw voor de partij der kleine landbouwers. Tijdens de opstand van 1956 Koxinga
Koxinga (Tsjeng Tsj'eng-koeng, Zheng Chenggong; 1626-1664) Chinese Ming-loyalist en piraat, die na de val van de Ming-dynastie (1368-1644) het kozakken
kozakken Zuid-Russische nomaden van Tataarse oorsprong. Tot 1775, het jaar waarin ze door Catharina de Grote (reg. 1762-1796) werden onderworpen, Kozlov, Nikolaj Timofejevitsj
Kozlov, Nikolaj Timofejevitsj (geb. 1925) Sovjetrussisch politicus, werd na verschillende functies in de planning van de landbouw kandidaat-lid van Kozyrev, Andrej
Kozyrev, Andrej (geb. 1951) Russisch politicus. Kozyrev werkte in de Sovjet-Unie gedurende lange tijd aan het staatsinstituut voor internationale betrekkingen kraakbeweging
kraakbeweging Beweging die door het eigenmachtig in gebruik nemen van leegstaande panden protesteert tegen het tekort aan betaalbare woonruimte Krag, Jens Otto
Krag, Jens Otto (1914-1978) Deens sociaal-democratisch politicus. Herhaaldelijk minister, premier van 1962-68 en van 1971-72. Voorstander van Krak
Krak (Arab.: karak, versterkt kasteel) Kruisvaardersburcht, zoals die gebouwd werden door johannieters en tempeliers ter verdediging van Palestina kraton (Indon.)
kraton (Indon.) (keraton) Javaans woord voor koninkrijk, dynastie en residentie van de vorst. In Nederland is vooral de laatste betekenis bekend, uit Kravtsjoek, Leonid
Kravtsjoek, Leonid (geb. 1934) Oekraïens politicus. Kravtsjoek werd in 1989 benoemd tot hoofd van het departement Ideologie van de Oekraïense Krayenhoff, Cornelis Rudolphus Theodorus
Krayenhoff, Cornelis Rudolphus Theodorus (1758-1840) Nederlands genieofficier en cartograaf. Promoveerde behalve in de natuurwetenschappen Kreisky, Bruno
Kreisky, Bruno (1911-1990) Oostenrijks politicus, werd op 15-jarige leeftijd lid van de Socialistische Arbeidersjeugd. Na het socialistenproces (1936) Kremlin
Kremlin (Ru: vesting) Oudste bolwerk van Moskou, gebouwd in de 12e eeuw en van oudsher de residentie van de tsaren. Sinds de Russische Revolutie krijgsgeschiedenis
krijgsgeschiedenis Tak van geschiedwetenschap die zich bezighoudt met het verschijnsel oorlog in het verleden, maar zich niet beperkt tot louter de Krimoorlog
Krimoorlog (1853-1856) Oorlog tussen Rusland en het Osmaanse Rijk, dat gesteund werd door Frankrijk, Groot-Brittannië en Sardinië. Aanleiding Krisha Menon, Vengalil Krishnan
Krisha Menon, Vengalil Krishnan (1897-1974) Indiaas politicus en diplomaat, in de jaren dertig nauw bevriend met Jawaharlal Nehroe en betrokken Kristallnacht
Kristallnacht Benaming voor de nacht van 9 op 10 november 1938, waarin het nazi-regime een pogrom organiseerde tegen de joden in Duitsland. Directe Kristensen, Knud
Kristensen, Knud (1880-1962) Deens politicus, werd in 1920 lid van de Folketing voor de Venstre partij (liberalen). Tijdens WO II was hij ministe
Kroepskaja, Nadjezda Konstantinovna
Kroepskaja, Nadjezda Konstantinovna (1869-1939) Sovjetrussisch politica en pedagoge; vanaf 1898 echtgenote van Lenin, met wie zij van 1897-Kroes, Neelie
Kroes, Neelie (geb. 1941) Nederlands politica. Kroes, die economie studeerde aan de Nederlandse Economische Hoge School te Rotterdam, werd in Kromdraai-schedel
Kromdraai-schedel (Paranthropus robustus) Benaming voor de fossiele schedelresten van een Australopithecus, die in 1938 en 1941 door de antropoloog kroniek
kroniek (Gr.: chronikos = de tijd betreffende) 1 Chronologisch relaas van historische feiten; geschiedverhaal, jaarboek. De kroniek ontstond in de Middeleeuwen kroonkolonie
kroonkolonie Kolonie zonder zelfbestuur, waarbij het opperste gezag berust bij de kroon van het moederland. De term verwijst meestal naar die Britse Kropotkin, Pjotr Aleksejevitsj
Kropotkin, Pjotr Aleksejevitsj (1842-1921) Sovjetrussisch revolutionair en anarchistisch theoreticus. Leefde lange tijd in het Westen, stond in contact
Kruger, Stephanus Johannes Paulus (Paul) (1825-1904) Zuid-Afrikaans vrijheidsstrijder en politicus. Commandant van de Transvaalse troepen Kruisinga, Roelof Johannes Hendrik
Krugertelegram
Krugertelegram Gelukstelegram uit 1896 van de Duitse keizer Wilhelm II (reg. 1888-1918) aan de president van de Zuid-Afrikaanse Republiek Paul Kruger, Stephanus Johannes Paulus (Paul)
Kruisinga, Roelof Johannes Hendrik (geb. 1922) Nederlands arts en politicus, promoveerde in 1955 op een dissertatie over de validiteit van het gehoororgaan
kruistochten
kruistochten Gewapende expedities onder leiding van Europese christelijke ridders die tot doel hadden het Heilige Land (Palestina) op de islamieten kruisvaardersstaten
kruisvaardersstaten Onafhankelijke vorstendommen die in het Midden-Oosten gesticht werden in de tijd van de kruistochten. Na de eerste kruistocht Kruls, Hendrik Johan
Kruls, Hendrik Johan (1902-1975) Nederlands generaal en jurist. Week mei 1940 uit naar Engeland waar hij benoemd werd tot hoofd van de afdeli
Krupp-concern
Krupp-concern Duits concern door leden van de familie Krupp gesticht en uitgebreid tot een van de machtigste industrieel-militaire complexen van Krusenstern, Adam Johann von
Krusenstern, Adam Johann von (Iwan Fedorovitsj; 1770-1846) Russisch ontdekkingsreiziger van Duits-Baltische afkomst. Leidde de eerste Russische Krylov, Nikolaj Ivanovitsj
Krylov, Nikolaj Ivanovitsj (1903-1972) Sovjetrussisch militair maarschalk sinds 1962. Vocht in het Rode Leger tijdens de Burgeroorlog en werd in Ku Klux Klan
Ku Klux Klan Een in 1866 door enkele veteranen uit de Amerikaanse Burgeroorlog in het Zuiden van de VS opgerichte gezelligheidsvereniging, waaruit Kubitschek de Oliveira, Juscelino
Kubitschek de Oliveira, Juscelino (1902-1976) Braziliaans arts en sociaal-democratisch politicus, president van 1956-61. Begon de bouw van Brasília Küchler, Georg von
Küchler, Georg von (1881-1968) Duits veldmaarschalk. Legeraanvoerder in Polen en bevelhebber 18e leger dat in 1940 Nederland binnenviel met
Kukrit Pramoj
Kukrit Pramoj (1911-1995) Thais politicus. Kukrit Pramoj was van adellijke afkomst en studeerde politieke en economische wetenschappen in Oxford. Kulturkammer
Kulturkammer Een op 25 november 1941 door de rijkscommissaris voor het bezette Nederlandse gebied in het leven geroepen overkoepelende organisatie, Kulturkampf
Kulturkampf Naam bedacht door Rudolf Virchow (1872-1879). Conflict tussen rijkskanselier Bismarck (1815-1898) en de rooms-katholieke Kerk. Kunstler, William
Kun, Béla (1886-1939) Hongaars revolutionair. Stichtte de Hongaarse Communistische Partij (1918). Was in 1919 hoofd van de radenrepubliek Hongarije, Kupers, Evert
Kunstler, William (1919-1995) Amerikaans advocaat. Gedreven door een diepgeworteld wantrouwen jegens de overheid, die hij zag als zijn belangrijkste Kun, Béla
Kupers, Evert (1885-1965) Nederlands vakbondsleider en socialistisch politicus. Voorzitter NVV (1928-49), vice-president Internationaal Verbond Kurth, Godefroid
Kurth, Godefroid (1847-1916) Belgisch historicus. Kenner van de geschiedenis van de vroege Franken. Leermeester van Pirenne. Werk: o.a. 'La frontière Kuusinen, Otto Vilgelmovitsj
Kuusinen, Otto Vilgelmovitsj (1881-1964) Sovjetpoliticus van Finse afkomst, sloot zich in 1905 aan bij de Finse Sociaal Democratische Partij en was Kuypers, Julien Jozef
Kuyper, Abraham (1837-1920) Nederlands gereformeerd theoloog, staatsman en journalist. Ook de meest fervente tegenstanders van de grote voorm
Kuypers, Julien Jozef (1892-1967) Belgisch (Vlaams) schrijver. Hij studeerde Germaanse filologie en was achtereenvolgens leraar, inspecteur bij Kuyper, Abraham
Kwade Maandag
Kwade Maandag Bloedige confrontatie op 2 mei 1345 tussen de Gentse gilden in het conflict over de terugkeer van graaf Lodewijk van Nevers, waarvan Kwang Woe Ti
Kwang Woe Ti Chinese keizer, verantwoordelijk voor de restauratie van de Han-dynastie, nadat volksopstanden een eind hadden gemaakt aan het 'socialistisch' kwantitatieve geschiedenis
kwantitatieve geschiedenis Vorm van geschiedschrijving die voornamelijk gebruik maakt van statistische gevens. De kwantitatieve geschiedschrijving
kwartier (heraldiek)
kwartier (heraldiek) Naam van de verschillende vakken die ontstaan als men een wapenschild in vieren deelt.
kwestie-Happart
kwestie-Happart Het conflict tussen Vlamingen en Walen rondom de benoeming van de Waal José Happart (geb. 1947) tot burgemeester van de Vlaamse Kwoh-min-tang
Kwoh-min-tang (Chin: Rijk-volk-partij) Chinese nationalistische partij, in 1912 ontstaan uit de in 1905 opgerichte Chinese Verenigde Liga. De KMT Kwo-ju
Kwo-ju De 'Kwo-ju' (Guoyu; de Gesprekken van de staten) is een historisch-anekdotisch werk uit de Chinese Han-dynastie (206 v.C.-220 n.C.), met K'ang T'ai-missie
La Follette, Robert Marion (1855-1925) Amerikaans Republikeins politicus; gouverneur van Wisconsin (1901-05) en senator (1905-25). Zette zich la grande peur
la grande peur (Fr: de grote angst) De collectieve paniek die onder de Franse boeren uitbrak tijdens het begin van de Franse Revolutie in juli-augustus La Marmora, Alfonso Ferrero
La Mar, José de (José de La Mar y Cortázar; ca. 1778-1830) Peruaans militair en policitus, was sinds 1821 verbonden met de onafhankelijkheidsbeweging La Pérouse, Jean-François de Galaup
La Marmora, Alfonso Ferrero (1804-1878) Italiaans politicus en generaal, onderscheidde zich in de Risorgimento, de Italiaanse eenheidsbeweging. La Mar, José de
La Pérouse, Jean-François de Galaup (1741-ca. 1788) Frans ontdekkingsreiziger en marineofficier, streed in de Zevenjarige Oorlog tegen Engeland. La Révellière-Lépeaux, Louis Marie de
La Révellière-Lépeaux, Louis Marie de (1753-1824) Frans politicus, was afgevaardigde in de Conventie en voorstander van de dood van Lodewijk La Ruelle, Sébastien de
La Ruelle, Sébastien de (ca. 1590 - 1637) Luiks politicus, stond met Guillaume de Beeckman aan het hoofd van de volkspartij der Grignoux in de La Salle, René Robert Cavelier de
La Salle, René Robert Cavelier de (1643-1687) Frans ontdekkingsreiziger in Noord-Amerika. Verklaarde het mondingsgebied van de Mississippi La Tène-cultuur
La Tène-cultuur Keltische cultuur van ca. 450-50 v.C., genoemd naar de vindplaats van verschillende van haar overblijfselen in La Tène in Zwitserland. Labour Party
Labour Party Sociaal-democratische partij in Groot-Brittannië, opgericht in 1900 als Labour Representation Committee met het doel afgevaardigden Lacalle Herrera, Luis Alberto
Lacalle Herrera, Luis Alberto (geb. 1941) Uruguayaans politicus. Lacalle, president van Uruguay sinds 1990, werd in 1972 lid van de volksvertegenwoord
Lachaise, François d'Aix de
Lachaise, François d'Aix de (bekend als Père Lachaise; 1624-1709). Frans jezuïet, biechtvader van Lodewijk XIV. Hij bewoonde een landgoed in Lachmon, Jaggernath
Lachmon, Jaggernath (geb. 1916) Surinaams politicus van hindoestaanse afkomst, sinds de oprichting in 1949 leider van de Vooruitstrevende He
Lacoste, Robert
Lacoste, Robert (1898) Frans socialistisch politicus, organiseerde tijdens WO II de beweging Libération in het bezette gedeelte van Frankrijk. Na de Ladislaus (Hongarije)
Ladislaus (Hongarije) Koningen van Hongarije uit het huis der Arpaden. Ook wel László. Ladislaus I de Heilige (ca. 1040-1095), koning van Hong
Ladislaus (Napels)
Ladislaus (Napels) (Ladislaus van Anjou-Durazzo; 1377-1414) Koning van Napels en Hongarije. Scherpzinnig politicus en krijgsheer. Volgde in 1386 Lafayette, Marie Joseph Paul Yves Roch Gilbert Motier, markies de
Lafayette, Marie Joseph Paul Yves Roch Gilbert Motier, markies de (1757-1834)Frans generaal en politicus, vocht in de Amerikaanse vrijheidsoorlog,
Laffitte, Jacques
Laffitte, Jacques (1767-1844) Frans bankier en politicus. Speelde een vooraanstaande rol tijdens de Julirevolutie (1830). Verlichtte als premier en
Lafontaine, Henri
Lafontaine, Henri (1854-1943) Belgisch politicus (senator), jurist en bibliograaf. Hoogleraar internationaal recht aan de Vrije Universiteit van Brussel; Lagae, André
Lagae, André (1919-1987) Vlaams politicus. Na zijn studie in de rechten en de economie te Leuven trad Lagae in 1943 in dienst van de Belgische Lahaut, Julien
Lahaut, Julien (1884-1950) Belgisch communistisch politicus en vakbondsleider. Lahaut was een belangrijke figuur in de algemene stakingen van 1913 Lahaye, Hilaire
Lahaye, Hilaire (1913-1986) Belgisch politicus. Werd bekend doordat hij als liberaal Kamerlid, tezamen met zijn partijgenoot Van Glabbeke en het laicisme
laicisme Het streven naar een beperking van de invloed van religie tot de privésfeer, dus een strenge scheiding van Kerk en staat.
laissez-faire
laissez-faire (Fr.: laat maar gaan) Kernbegrip in het economisch liberalisme, gelanceerd door de fysiocraten (ca. 1750). Vrijheid van handelen zou leiden Lalaing
Lalaing Adellijk Zuid-Nederlands geslacht, afkomstig uit Henegouwen. Prominent in de Nederlandse geschiedenis, o.a.: Josse van Lailang (Joost; ca. Lalaing, Philippe van
Lalaing, Philippe van (1537-1582) Graaf van Lalaing en baron van Escornaix. Werd in 1574 grootbaljuw van Henegouwen en gouverneur van Valencie
lamaïsme
lamaïsme Het lamaïsme is een Tibetaanse vorm van boeddhisme, ontstaan in de 7e eeuw uit het tantristisch boeddhisme en inheemse religie. Het is Lambermont, August
Lambermont, August (1819-1905) Belgisch diplomaat, leidde de onderhandelingen met Nederland over de afkoop van de Scheldetol (1863) en spee
Lambert
Lambert Tweestammige Germaanse mannennaam, afgeleid van 'land' en 'bert'= stralend. O.a. Lambert I met de Baard (Lambrecht; ca. 950-1015), graaf Lambert van Hersfeld
Lambert van Hersfeld (ook Lampert van Hersfeld; ca. 1015-ca. 1085) Duits (Latijns) kroniekschrijver. In 1058 werd hij benedictijn van de abdij te Lambertus van Maastricht
Lambertus van Maastricht (ca. 638-705/6) Martelaar, vanaf 672 missiebisschop van Maastricht. Vermoord door Frankische edellieden te Luik, waar Lambrechts, Karel Jozef Marie
Lambrechts, Karel Jozef Marie (1753-1823) Zuid-Nederlands en Frans jurist en politicus. Onder het Oostenrijkse bewind was hij een overtuigd aanhanger
Lammers, Johannes Christiaan Jan (Han)
Lammers, Johannes Christiaan Jan (Han) (geb. 1931) Nederlands politicus en publicist, was o.m. redacteur van het Algemeen Dagblad en de Groene. Lamoricière, Christophe Louis Léon Juchault de
Lamoricière, Christophe Louis Léon Juchault de (1806-1865) Frans ingenieur, generaal en politicus, speelde een belangrijke rol bij de verovering Lamprecht, Karl
Lamprecht, Karl (1856-1915) Duits historicus. Voorstander van de integrale geschiedschrijving. Zijn pogingen om sociale en kunstgeschiedenis te Lancaster, huis
Lancaster, huis Engelse koningsdynastie (1399-1461), zijtak van de Plantagenets. Afstammelingen van Jan van Gent (John of Gaunt), hertog van Lancaster, landdag
landdag Bijeenkomst van een Duitse standenvergadering. Sinds de constitutionele hervormingen in de 19e eeuw werd in de Duitse staten onder de landdag landdrost
landdrost Nederlandse tijdelijke bestuursfunctie, ingesteld voor o.m. de inrichting en ontwikkeling van de IJsselmeerpolders. Hij had de bevoegdheden landrentestelsel
landrentestelsel Door Thomas Raffles tijdens het Britse bestuur over het voormalig VOC-bezit (1811-1816) ingevoerd pachtstelsel voor met name Landru, Henri Désiré
Landru, Henri Désiré (1869-1922) Frans misdadiger, in april 1919 gearresteerd wegens verdenking van moord op tien vrouwen en een jongetje. La
landsadvocaat
landsadvocaat Advocaat die de regering inschakelt als zij behoefte heeft aan juridische bijstand. Vroeger belangrijkste functionaris in het gewest Holland Landsbergis, Vytautas
Landsbergis, Vytautas (geb. 1932) Litouws politicus. Landsbergis, van 1990 tot 1992 president van Litouwen, begon zijn loopbaan als musicoloog
landsheerlijke tijd
landsheerlijke tijd Periode in de geschiedenis der Nederlanden van de 10e tot de 14e eeuw waarin de graven grotendeels onafhankelijk waren van het landsknechten
landsknechten Duitse huursoldaten aan het eind van de Middeleeuwen. De eersten werden door keizer Maximiliaan van Oostenrijk (1459-1519) rond Landstorm, Bijzondere Vrijwillige
Landstorm, Bijzondere Vrijwillige Nederlandse organisatie van dienstplichtigen met groot verlof, die zich vrijwillig verbonden in landstormkorpsen landvoogd
landvoogd 1. In de Nederlanden de plaatsvervanger van de soeverein of vorst tijdens diens afwezigheid. De titel werd voor het eerst gebruikt onder
landvrede
landvrede In de Middeleeuwen een wet ter handhaving van de vrede in een gebied door het verbieden van veten en andere vormen van eigenrichting; Landwacht
Landwacht Naam van twee organisaties tijdens de Duitse bezetting van Nederland. 1. Nederlandse L., door de NSB opgericht beschermingskorps dat Lanfranc
Lanfranc (1005-1089) Aartsbisschop en theoloog van Italiaans origine. Van 1045-63 was hij prior van het benedictijnenklooster te Le Bec (Frankrijk), Lange Mars
Lange Mars Ca. 10.000 km lange tocht ondernomen door de Chinese communisten in 1934-1935. Ca. 130.000 communisten braken door de linies lange parlement
lange parlement Engels parlement dat met onderbrekingen bijeenkwam van 3 november 1640 tot 16 maart 1660, bijeengeroepen door Karel I. Het Lange, Christian
Lange, Christian (1869-1938) Noors politicus, secretaris-generaal van de Interparlementaire Unie te Brussel (1909-1933), als opvolger van Gobat. Lange, David Russell
Lange, David Russell (geb. 1942) Nieuw-Zeelands politicus. Lange was aanvankelijk werkzaam als pro Deo-advocaat en lekenpredikant in een meth
Lange, Halvard
Lange, Halvard (1902-1970) Noors socialistisch politicus, lid van het uitvoerende comité van de Arbeiderpartiet (1933-39 en na 1945). Tijdens WO Langton, Stephen
Langton, Stephen (gest. 1228) Aartsbisschop van Canterbury. Deelde de Bijbel in hoofdstukken in.
Laniel, Joseph
Laniel, Joseph (1889-1975) Frans politicus en industrieel, begon zijn politieke carrière als burgemeester van Notre-Dame-de-Courson (1919). Laniel Lannoy
Lannoy Henegouws adellijk geslacht genoemd naar het plaatsje Lannoy ten zuidoosten van Roubaix. Trouwe dienaars van de Bourgondiërs en Habsburgers, Lannoy, Filips van
Lannoy, Filips van (gest. 1574) Heer van Beauvoir, telg uit een invloedrijk Henegouws adellijk geslacht, dat zijn naam ontleende aan een ten noordoosten Lannoy, heer van Villerval, Tronchiennes en Santes, Guillebert van
Lannoy, heer van Villerval, Tronchiennes en Santes, Guillebert van (1386-1462) Bourgondisch diplomaat en krijgsman. L. had als raadsman Lansberge, Reinhart Frans van
Lansberge, Reinhart Frans van (1804-1873) Nederlands koloniaal bestuurder. Tijdens zijn gouverneurschap van Suriname (1859-67) werd de slavernij Lansdowne, Henry Charles Keith Petty
Lansdowne, Henry Charles Keith Petty (1845-1927) Brits politicus, markies van Lansdowne, gouverneur-generaal van Canada (1883-88), onderkoning Lansing, Robert
Lansing, Robert (1864-1928) Amerikaans Democratish politicus en deskundige op het gebied van het volkenrecht. Verdedigde de VS in belangrijke Lanza, Domenico Giovanni Giuseppe Maria
Lanza, Domenico Giovanni Giuseppe Maria (1810-1882) Italiaans centrum-links politicus, actief in de Risorgimento, de Italiaanse eenheidsbeweging Lappo-beweging
Lappo-beweging Finse nationalistische, anticommunistische fascistoïde boerenbeweging. Ontstond in 1929 in Lappo (West-Finland). Na twee door Lardinois, Pierre J.
Lardinois, Pierre J. (1924-1987) Nederlands politicus en bankier. Na zijn studie aan de Landbouwhogeschool in Wageningen was Lardinois landbo
Lares
Lares Romeinse beschermgeesten van het huis en het landbezit (verg. Lemuren), ook van de wegen en de reizigers. Hun beelden stonden in de binnenhof Largo Caballero, Francisco
Largo Caballero, Francisco (1869-1946) Spaans links-nationalistisch politicus. Leider volksfrontregering (1936-37) in het begin van de Spaanse Burg
Larrazábal, Wolfgang
Larrazábal, Wolfgang (1911-1970) Venezolaans admiraal en politicus, leider van de coup tegen president Pérez Jiménez, na de onlusten van begin Larsa
Larsa Antieke stad in Neder-Mesopotamië; thans ruïneheuvel Senkereh. Zetel van de dynastie van Larsa (ca. 1950-1700 v.C.). Opgravingen hebben Las Casas, Bartolomé de
Las Casas, Bartolomé de (1474-1566) Spaans missionaris in Latijns Amerika. Voorvechter van de Indianen, die hij verdedigde tegen de willekeur Lascaux, grot van
Lascaux, grot van Prehistorische grot in Frankrijk bij Montignac in het kalkmassief van de Vezère, Dordogne, ontdekt in 1940. Bevat zeer goed bewaard Laski, Harold Joseph
Laski, Harold Joseph (1893-1950) Links georiënteerd Brits politicus en politicoloog. Vanaf de jaren twintig actief in de Labour Party, in 1945 voorzitter Lassalle, Ferdinand
Lassalle, Ferdinand (eig.: Lassal; 1825-1864) Duits socialistisch politicus en filosoof. Voorzitter en oprichter van de 'Allgemeiner Deutscher Arbeiterverein' late bronstijd
late bronstijd De periode omstreeks 1200-800 v.C. in Europa. De onrust als gevolg van grote volksverplaatsingen leidde er in deze periode toe dat d
Lateraanse verdragen
Lateraanse verdragen Verdragen tussen de Italiaanse regering van Mussolini en paus Pius XI, gesloten op 11 februari 1929 in het Lateraan, het pauselijke latifundium
latifundium Groot landgoed in het Romeinse Rijk. Latifundia ontstonden in de plaats van de kleine zelfstandige boerenbedrijven in de 2e en 1e eeuw Latijnen
Latijnen Italische volksstam van Indo-Europese oorsprong, in de Oudheid woonachtig in Latium (Midden-Italië). In de 6e eeuw v.C. verenigden ze Latijnse Keizerrijk
Latijnse Keizerrijk Keizerrijk (1204-1261) rondom Byzantium (Constantinopel), gesticht door de kruisvaarders (vierde kruistocht) die in 1202 naar Latorre, Lorenzo
Latorre, Lorenzo (1840-1916) Uruguayaans militair en politicus, nam als bevelhebber van het leger in 1875 de macht over van president José Ellauri. Lattre de Tassigny, Jean-Marie Gabriel de
Lattre de Tassigny, Jean-Marie Gabriel de (1889-1952) Frans prominent militair, postuum bevorderd tot maarschalk van Frankrijk. Onderscheidde Lauderdale, John Maitland
Laud, William (1573-1645) Engels geestelijke, bisschop van Londen (1628-33), aartsbisschop van Canterbury (1633-41). Pleitte voor een absolute Laurentius
Lauderdale, John Maitland (hertog van Lauderdale; 1616-1682) Schots staatsman, aanvankelijk presbyteriaan en lid van het Covenant. In de jaren Laud, William
Laurent, prins (Laurent Benoit Baudouin Marie; geb. 1963) Prins van België. Laurent is het derde kind en de jongste zoon van koning Albert II en Laurier, Wilfred
Laurentius (gest. 258) Diaken, volgens de traditie levend geroosterd tijdens christenvervolgingen onder Valerianus. Heilige. Aangeroepen tegen brand Laurent, prins
Laurier, Wilfred (1841-1919) Canadees liberaal politicus. Lid Lagerhuis (1874), leider Liberale Partij (1887). Eerste Franssprekende premier (1896-Lausitz-cultuur
Lausitz-cultuur Proto-Slavische cultuur (14e-5e eeuw v.C.) genoemd naar de vindplaats, een gebied in westelijk Polen en Oost-Pruisen. Ontstaan tussen Laval, Pierre Jean Marie
Laval, Pierre Jean Marie (1883-1945) Frans politicus. Verschillende malen minister. Premier 1931- 32 en 1935-36 (gedwongen aftreden i.v.m. Abessi
Lavens, Albert
Lavens, Albert (1920-1993) Belgisch politicus. Lavens was secretaris van het Algemeen Belgisch Vlasverbond en beheerder-directeur van het Verbond Lawrence, Thomas Edward
Lawrence, Thomas Edward (1888-1935) Brits archeoloog, auteur en militair, bekend als Lawrence of Arabia. Officier bij de Britse inlichtingendien
Lazar Hrebljanovic
Lazar Hrebljanovic (ca. 1329-1389) Vorst van Servië (1371-89). Trachtte vergeefs de Osmaanse opmars te stuiten. Aan het hoofd van een Balkanleger Lazarus
Lazarus Bijbelse naam. 1. Vriend van Jezus, door hem opgewekt uit de dood (Joh. 11). 2. De 'arme Lazarus', die in tegenstelling tot een rijkaard na Le Duan
Le Duan (1907-1986) Vietnamees politicus, sinds 1925 lid van Ho Chi Minhs revolutionaire jeugdliga. Rechterhand van Ho Chi Minh bij diens onafhankelijkheidsstrijd Le Duc Tho
Le Duc Tho (eig. Phan Hinh Khai; 1912-1990) Noord-Vietnamees politicus en diplomaat. Behoorde in 1930 tot de oprichters van de Communistische Le May, Curtis Emerson
Le May, Curtis Emerson (geb. 1906) Amerikaans luchtmachtgeneraal. In WO II bevelhebber diverse bombardementseenheden; ontwikkelde tal van Le Pen, Jean-Marie
Le Pen, Jean-Marie (geb. 1928) Frans politicus. Le Pen, een jurist, is sinds 1972 leider van de extreem-rechtse partij Front National (FN). In de jaren Le Roy Ladurie, Emmanuel Bernard
Le Roy Ladurie, Emmanuel Bernard (geb. 1929) Frans geschiedkundige. Bekend om zijn micro-onderzoek: 'Les paysans du Languedoc' (1966; proefschrift) Leahy, William Daniel
Leahy, William Daniel (1875-1959) Amerikaans admiraal en diplomaat. Chef marineoperaties (1934-39), gouverneur van Puerto Rico (1939-40), geza
Leakey, Mary
Leakey, Mary (geb. Mary Douglas Nicol; 1913-1996) Brits paleoantropologe. Mary Leakey, die samen met haar man, Louis Leakey, archeologisch Leang-pattae
Leang-pattae Grot op Sulawesi Selatan (Zuid-Celebes), vindplaats van mesolithische Toaliaanculturen aldaar. In 1950 vond men er prehistorische Lebeau, Jean Louis Joseph
Lebeau, Jean Louis Joseph (1794-1865) Belgisch liberaal politicus en jurist, speelde een zeer belangrijke rol in de eerste 30 jaar van het onafhan
Lebed, Aleksandr Ivanovitsj
Lebed, Aleksandr Ivanovitsj (geb. 1950) Russisch militair en politicus. Geboren in Novotsjerkassk, in de regio Rostov. Lebed doorliep de parachutist
Lebensraum
Lebensraum (Lett: leefruimte) Nationaal-socialistische term ter rechtvaardiging van de expansie door de Ariërs naar gebieden ten oosten van Duitsl
Lebowa
Lebowa Een van de voormalige zelfregerende thuislanden in Zuid-Afrika. Door het apartheidsregime gesticht als woongebied voor de Pedi-sprekende Lebrun, Albert
Lebrun, Albert (1871-1950) Frans politicus. Kamerlid (1900-1911), lid Senaat (1920-32), van 1931-32 voorzitter; bekleedde verscheidene ministersposten. Lebrun, Charles François
Lebrun, Charles François (1739-1824) Hertog van Piacenza (1806), Frans politicus. Lid Nationale Vergadering (Constituante; 1789-91), voorzitter Lebuïnus
Lebuïnus (Liafwin; 8e eeuw) Engels missionaris, werkzaam onder de Saksen in de IJsselstreek, m.n. Deventer, waar hij ca. 780 begraven werd.
Leburton, Edmond Jules Isidore
Leburton, Edmond Jules Isidore (1915-1997) Belgisch politicus. Leburton studeerde politieke en sociale wetenschappen in Luik. In 1946 werd hij Lecanuet, Jean
Lecanuet, Jean (1920-1993) Frans politicus. Lecanuet studeerde filosofie, nam tijdens de Duitse bezetting deel aan het verzet, en was van 1951 tot Lechfeld, slag op het
Lechfeld, slag op het (955) Keizer Otto I versloeg de Magyaren, die Beieren waren binnengevallen, definitief op de vlakte zuidelijk van Augsburg.
Leclercq, Mathieu
Leclercq, Mathieu (1796-1889) Belgisch jurist en liberaal politicus, aanhanger van het unionisme. Trad bemiddelend op tussen katholieken en liberalen, Ledeganck, Karel Lodewijk
Ledeganck, Karel Lodewijk (1805-1847) Belgisch (Vlaams) dichter, klom van fabrieksarbeider op tot buitengewoon hoogleraar. Schreef romantische, Ledenberg, Gillis van
Ledenberg, Gillis van (ca. 1548-1618) Nederlands politicus, was aanvankelijk lekenbroeder maar ging ca. 1580 over naar het calvinisme. In 1588 werd Ledru-Rollin, Alexandre Auguste
Ledru-Rollin, Alexandre Auguste (eigenlijk: A.A. Ledru; 1807-1874) Frans politicus. Lid voorlopige regering (1848) na Februarirevolutie. Leider Lee Kuan Yew
Lee Kuan Yew (geb. 1923) Singaporees politicus en staatsman. Lee was de oprichter van de socialistisch getinte People's Action Party (PAP) en is Lee Teng-hui
Lee Teng-hui (geb. 1923) Taiwanees politicus. Lee, die van 1978 tot 1981 burgemeester van Taipei was, werd in 1984 vice-president. In 1988 werd Leeghwater, Jan Adriaensz.
Lee, Robert Edward (1807-1870) Amerikaans generaal, sinds 1862 opperbevelhebber van de Confederatie (zuiden) tijdens de Amerikaanse Burgero
Leeghwater, Jan Adriaensz. (1575-1650) Nederlands waterbouwkundige. Was betrokken bij droogmakerijen als de Beemster (1607-12), de Purmer leen
leen (beneficium, feodum) Zakelijk onderdeel van het leenstelsel: een stuk land waarvan de leenman het vruchtgebruik had en dat bewerkt werd door leenhulde
leenhulde (fides) Eed van trouw van een leenman (vazal) aan zijn leenheer, ter bezegeling van de feodale relatie. Hiermee ging de vazal de verplichting leenrecht
leenrecht 1. Recht dat de verhoudingen in het leenstelsel beheerste. 2. Recht dat de leenman de bevoegdheid gaf het aan de leenheer toebehorend goed
leenstelsel
leenstelsel (Ook: feodaliteit) Het middeleeuwse systeem van levenslange wederzijdse steun van heer en vazal. Vazal werd men door het ritueel van leeuw (heraldiek)
leeuw (heraldiek) Veel voorkomende figuur of herautstuk op een wapenschild. Wordt afgebeeld als klimmend, gaand, staand, springend of zittend. Lee, Robert Edward
Lefebvre, Georges
Lefebvre, Georges (1874-1959) Frans historicus. Gespecialiseerd in de sociale en economische achtergronden van de Franse Revolutie.
Lefèvre, Théodore Joseph Alberic Marie
Lefèvre, Théodore Joseph Alberic Marie (1914-1973) Belgisch (Vlaams) jurist en politicus. Kamerlid (1946-71) en senator (1971-73), voorzitter leges Liciniae-Sextiae
leges Liciniae-Sextiae (Licinisch-Sextische wetten) Hervormingswetgeving in het Romeinse Rijk uit 367 v.C. waardoor alle ambten, ook dat van co
legisten
legisten Middeleeuwse specialisten in het Romeinse recht die vanaf de 13e eeuw een grotere macht voor de koning bepleitten dan hem volgens feodaal legitimisten
legitimisten Aanhangers van de verdreven Bourbons, die in de 19e eeuw dit koningshuis weer op de troon wilden hebben. In het algemeen de benaming Leguía y Salcedo, Augusto Bernardino
Leguía y Salcedo, Augusto Bernardino (1864-1932) President van Perú (1908-12; 1919-30). Begon als democraat, maar ontpopte zich allengs als Lehning, Arthur
Lehning, Arthur (geb. 1899) Nederlands historicus en schrijver. Hij studeerde te Rotterdam en Berlijn en was medeoprichter van het internationale Leicester, Robert Dudley, graaf van
Leicester, Robert Dudley, graaf van (1533-1588) Engels krijgs- en staatsman. Gunsteling van Elizabeth I. Door de Staten-Generaal uitgeroepen to
Leif Eriksson
Leif Eriksson (ca. 1000) Viking, zoon van Erik de Rode, ontdekte het vasteland van Amerika. Bereikte vanuit Groenland Noord-Amerika's oostkust, lekenkelk
lekenkelk Een communie waarbij niet alleen het brood, maar ook de wijn aan de leken wordt uitgereikt. In de rooms-katholieke Kerk raakte dit ritueel Lelantische Oorlog
Lelantische Oorlog (ca. 700-ca. 650 v.C.) Strijd tussen Chalcis en Eretria om de tussen beide steden gelegen vruchtbare Lelantische vlakte. Uiteindelijke Leliaerts
Leliaerts Medestanders van de Franse koning Filips IV de Schone in de Vlaams-Franse controverse met de graaf van Vlaanderen en de Klauwaerts Lely, Cornelis
Lely, Cornelis (1854-1929) Nederlands ingenieur en staatsman, minister van Waterstaat, Handel en Nijverheid (1891-94, 1897-1901) en Waterstaat Lemaire, Charles François Alexandre
Lemaire, Charles François Alexandre (1863-1926) Belgisch koloniaal pionier, verkende het gebied van de evenaar en van Katanga. Vervolgens Leman, Gérard Mathieu
Leman, Gérard Mathieu (1851-1920) Belgisch generaal, verdedigde bij het uitbreken van WO I als bevelhebber van de derde divisie op heldhaftige
Lemass, Sean
Lemass, Sean (1899-1971) Iers politicus, speelde een grote rol in de onafhankelijkheidsstrijd tegen Engeland. Vervulde vele ministerschappen voor Lemnitzer, Lyman Louis
Lemnitzer, Lyman Louis (1899-1988) Amerikaans generaal, studeerde aan de Militaire Academie van West Point. Lemnitzer was tijdens WO II betrokk
Lemus, José Maria
Lemus, José Maria (geb. 1911) Militair en politicus uit El Salvador, minister in de regering van Oscar Osorio (1950-56). Hij werd in 1956 tot president Lend-Lease Act
Lend-Lease Act (Eng: Leen en Pachtwet) Amerikaanse wet, op 11 maart 1941 ondanks fel verzet van isolationisten aangenomen, ontstaan uit de behoefte leninisme
Lenin, Vladimir Iljitsj Oeljanov (Vladimir Iljitsj Oeljanov; 1870-1924) Russisch staatsman en revolutionair-activist. Lenin was samen met Trotski de Lens, slag bij
leninisme Variant van het marxisme, geformuleerd door de Russische revolutionair en de eerste communistische leider V.I. Lenin (1870-1924). Lenin Lenin, Vladimir Iljitsj Oeljanov
Lens, slag bij (20 augustus 1648) Veldslag tussen de Spanjaarden en de Fransen onder Condé, die eindigde in een zware nederlaag voor de Spanjaarden.
Leo I (Byzantijnse Rijk)
Leo I (Byzantijnse Rijk) (ca. 400-474) Keizer van het Byzantijnse Rijk (457-74). Waarschijnlijk afkomstig uit Thracië, wiens dochter Ariadne trou
Leo II (Byzantijnse Rijk)
Leo II (Byzantijnse Rijk) (gest. 474) In 474 voor enkele maanden keizer van het Byzantijnse Rijk. Opgevolgd door zijn vader Zeno, schoonzoon van Leo III (Byzantijnse Rijk)
Leo III (Byzantijnse Rijk) (Leo III de Isauriër; ca. 675-741) Keizer van het Byzantijnse Rijk (717-41), opvolger van Theodosius III; stichter van de Leo IV (Byzantijnse Rijk)
Leo IV (Byzantijnse Rijk) (Leo IV de Chazaar; 750-780) Keizer van het Byzantijnse Rijk (775-80), zoon van Constantijn V en een Chazaarse prinses,
Leo V (Byzantijnse Rijk)
Leo V (Byzantijnse Rijk) (Leo V de Armeniër; gest. 820) Keizer van het Byzantijnse Rijk (813-20). Kwam om het leven door een staatsgreep. Versloe
Leo VI (Byzantijnse Rijk)
Leo VI (Byzantijnse Rijk) (Leo VI de Wijze; 866-912) Keizer van het Byzantijnse Rijk (886-912), zoon en opvolger van Basilius I. Zijn regeringsper
Leone, Giovanni Livinio Giacomo
Leone, Giovanni Livinio Giacomo (geb. 1908) Italiaans christen-democratisch politicus en jurist. Leone was hoogleraar rechtswetenschappen sinds Leonidas
Leoni, Raúl (1905-1972) Venezolaans politicus, verliet Venezuela tijdens de dictatuur van Gómez. Na 3 jaar minister onder Betancourt te zijn geweest, Leopold I van Anhalt-Dessau
Leonidas (gest. 480 v.C.) Koning van Sparta (488-480 v.C.) en veldheer. Verdedigde met een leger van 6000 man de pas van Thermopylae tegen de Leoninus, Elbertus
Leoninus, Elbertus (eig.: Elbert de Leeuw; ca. 1520-1598) Nederlands humanist, rechtsgeleerde en politicus, hoogleraar te Leuven van 1548-79. Begon Leoni, Raúl
Leopold I (België) (1790-1865) Eerste koning (1831-1865) van het in 1839 officieel onafhankelijk geworden koninkrijk België. Aanvankelijk lukte Leopold I (Duitse Rijk)
Leopold I (Duitse Rijk) (Leopold I Josef Balthasar Felizian; 1640-1705) Duits keizer, tweede zoon van Ferdinand III, die hij in 1658 opvolgde in de Leopold II van Toscane
Leopold I van Anhalt-Dessau (bijnaam: der alte Dessauer; 1676-1747) Pruisisch veldmaarschalk. Zoon van Henriette van Oranje, een dochter van Leopold I (België)
Leopold II (België)
Leopold II (België) (1835-1909) Tweede koning van België (1865-1909). Toen de Belgen in december 1865 hun eerste koning verloren, ging er ee
Leopold II (Duitse Rijk)
Leopold II (Duitse Rijk) (Peter Valentin Josef Anton Joachim Pius; 1747-1792; reg. 1790-92) Opvolger van Jozef II. Als Leopold I groothertog van
Leopold II van Toscane (voluit: Leopold Johan Jozef Frans Ferdinand Karel van Habsburg-Lotharingen; 1797-1870) Groothertog van Toscane. Vo
Leopold III (België)
Leopold III (België) (Léopold Philippe Charles Albert Meinrad Hubertus Marie Miguel; 1901-1983) Prins van België, hertog van Brabant, koning der Leopold von Hohenzollern-Sigmaringen
Leopold von Hohenzollern-Sigmaringen (1835-1905) Kandidaat voor het Spaanse koningschap (na 1868). Leopold werd in zijn ambities gestimuleerd Leopold Willem van Habsburg
Leopold Willem van Habsburg (1614-1662) Aartshertog van Oostenrijk, zoon van Rooms-Keizer Ferdinand II. Geestelijke; bisschop van Straatsburg Leopoldsorde
Leopoldsorde Belgische ridderorde, in 1832 ingesteld door Leopold I.
Lepanto, slag bij
Lepanto, slag bij (1571) Zeeslag bij de Golf van Corinthe tussen een verenigde vloot van Spanje, Malta, Venetië, Genua en paus Pius V o.l.v. Don leprozenhuis
leprozenhuis (ook: leprozerie) Ziekenhuis voor lijders aan lepra. Vooral in de Middeleeuwen in West-Europa gebouwd buiten de stadsmuur.
Lerdo de Tejada, Miguel
Lerdo de Tejada, Miguel (1812-1861) Mexicaans politicus van liberale signatuur, vervaardigde in 1856, als minister van Financiën, een aantal wet
Lerdo de Tejada, Sebastián
Lerdo de Tejada, Sebastián (1827-1889) Mexicaans jurist en liberaal politicus, aanhanger van Benito Juárez. Na een periode als advocaat gewerkt Lerma, Francisco Gomez de Sandoval y Rojaz
Lerma, Francisco Gomez de Sandoval y Rojaz (ca. 1553-1623) Spaans politicus, hertog van Lerma. Als vriend van Filips III werd hij premier toen Lerroux, Alejandro
Lerroux, Alejandro (1864-1949) Spaans politicus, journalist en advocaat. Leidde enige jaren de krant El País en stichtte in 1908 de Partido Radical. Lescot, Elie
Lescot, Elie (1883-1974) Haïtiaans politicus. Na carrière gemaakt te hebben als minister en als ambassadeur volgde hij in 1941 Stenio Vincent als president Lesseps, Ferdinand de
Lesseps, Ferdinand de (1805-1894) Frans diplomaat, o.a. consul te Caïro (1828), Alexandrië (1932), gezant te Madrid (1848). Kreeg toestemming
Leszczynski, Stanislaus
Leszczynski, Stanislaus (1677-1766) Koning van Polen als Stanislaus I (1704-09; 1733-36), schoonvader van Lodewijk XV. In de tussenliggende Leticia-conflict
l'Etat c'est moi (Fr: `de staat dat ben ik') Beroemde uitspraak van de Franse koning Lodewijk XIV, waarmee zijn absolutistisch gezag zou worden geïllustreerd. Maagdenhuisbezetting
Leticia-conflict Peruaans-Colombiaans conflict over de Amazonerivierhaven Leticia. Nadat Leticia in 1922 door Perú aan Colombia was overgedragen, lettres de cachet
lettres de cachet (Fr: verzegelde brieven) Schriftelijke, rechtstreekse opdrachten van de Franse koningen, gebruikt voor benoemingen, het bijeenroepen Leuctra
Leuctra Griekse stad uit de Oudheid, in de landstreek Boeotië, ca. 60 km ten noordwesten van Athene tussen Thespiae en Plataeae. Leuctra is bekend Leuctra, slag bij
Leuctra, slag bij Beslissende slag in de oorlog van Sparta tegen Thebe (378-371 v.C.) in 371 v.C. De Thebaanse leider Epaminondas, die in zijn tactiek Leuven Vlaams
Leuven Vlaams Een van de leuzen waarmee in Vlaanderen in 1966-1968 de acties ondersteund werden om de Franse afdeling van de Universiteit van Levallois-cultuur
Levallois-cultuur Cultuur uit het Midden-Paleolithicum, genoemd naar de Franse plaats Levallois-Perret (dep. Hauts-de-Seine). Tegen het einde van Levant
Levant Oude benaming voor de Middellandse-Zeekust ten oosten van Italië, tot aan de Nijl. De term is afkomstig van Italiaanse kooplui die handel dreven levée en masse
levée en masse Oproep tot massale dienstneming in een leger. De term stamt uit de Franse Revolutie toen in augustus 1793 tijdens de eerste coalitieoorlog levellers
levellers Radicaal democratische beweging in Engeland, ontstaan in de 17e eeuw onder leiding van Thomas Rainborow (gest. 1648) en John Lilburne Lévesque, René
Lévesque, René (1922-1987) Canadees politicus. In 1960 voor de Liberale Partij in het provinciale parlement gekozen, stichtte Lévesque een separatistische Lewis, John Llewellyn
Lewis, John Llewellyn (1880-1969) Amerikaanse vakbondsleider. President van de United Mine Workers of America van 1920 tot 1960, door welke Leys, Simon
Leys, Simon (eig. Pierre Ryckmans; geb. 1935) Belgisch kunsthistoricus en sinoloog (Leuven). Leys was hoogleraar kunstgeschiedenis in Hongkong Li Hoeng-tsjang
Li Hoeng-tsjang (Li Hongzhang; 1823-1901) Prominent Chinees staatsman uit de laatste decennia van de 19e eeuw. Hij begon zijn ambtelijke carri
Li Jwan
Li Jwan (Li Yuan; 565-635) Stichter van de Chinese T'ang-dynastie (618-907). Hij was een prominent Swee-functionaris, van gemengd Chinees-'barbaarse' Li Peng
Li Peng (geb. 1929) Chinees politicus. Li Peng werd als wees opgevoed door Tsjoe En-lai. Hij studeerde in 1954 cum laude af aan het Moskouse Instituut Li Xiannian
Li Xiannian (1906-1992) Chinees politicus. Li nam deel aan de Lange Mars (1934-36) en organiseerde vanaf 1939 het verzet tegen Japan in zijn thuisprovincie. Liaquat Ali Chan
Liaquat Ali Chan (1895-1951) Pakistaans jurist en politicus, eerste premier van Pakistan (1947-51). Vermoord door een moslim-extremist, die een Libanese burgeroorlog
Libanese burgeroorlog In april 1965 ontstane toestand van voortdurende en in intensiteit variërende gewapende strijd tussen de milities van de vele Libby, Willard Frank
Libby, Willard Frank (1908-1980) Amerikaans chemicus, hoogleraar te Los Angeles. Onderzocht (radioactieve) isotopen en geochemische en kosmoc
liberaal protestantisme
liberaal protestantisme (Ook: vrijzinnig protestantisme) Protestantse moderniseringsbeweging ontstaan in de 19e eeuw. Onder invloed van bijbelkr
liberaal-katholicisme
liberaal-katholicisme Progressieve stroming binnen de rooms-katholieke Kerk, ontstaan omstreeks 1825 onder de lagere clerus. De liberaal-katholieken Liberal Democratic Party
Liberal Democratic Party (Liberal Democrats) Partij in Groot-Brittannië, ontstaan in 1988 uit een fusie van de Social DEmocratic Party en de Libe
Liberal Party
Liberal Party Liberale politieke partij in Groot-Brittannië, midden 19e eeuw voortgekomen uit de Whigs. Stond met Gladstone pal tegenover de conservatievenonder Liberale Partij
Liberale Partij (lp) Belgische politieke partij, opgericht in 1846. Streefde naar scheiding van Kerk en staat, naar openbaar onderwijs en vrije-markteconomie. Liberale Staatspartij de Vrijheidsbond
Liberale Staatspartij de Vrijheidsbond De Vrijheidsbond (1921) was een bundeling van conservatief-liberale groeperingen waarvan de uit 1885 stammende liberalisme
liberalisme Geestelijk-politieke stroming, tot bloei gekomen in het Europa van de 19e eeuw, die de vrijheid van het individu als hoogste goed beschouwt. liberti
liberti (libertini) Vrijgelaten slaven in het Romeinse Rijk; konden het Romeinse burgerrecht verkrijgen, maar geen hoge ambten bekleden.
Lichtenbergers en Gunterlingen
Lichtenbergers en Gunterlingen Twee Utrechtse groeperingen die elkaar vanaf het midden van de 14e tot in de 15e eeuw bestreden. De Lichtenbergers, Lichtend Pad
Lichtend Pad (Sendero Luminoso) Maoïstische guerrillabeweging in Perú. Het Lichtend Pad begon in 1980 vanuit de geïsoleerde bergprovincie Ayacucho Licinius, Valerius Licinianus
Licinius, Valerius Licinianus (ca. 250-324) Romeins keizer (308-24) van het oostelijk deel; sinds 313 naast Constantijn de Grote, die in het westen lictor
lictor De begeleider van magistraten in het Romeinse Rijk. De lictoren, vaak van lage afkomst, kondigden de komst van de magistraat aan en maakten Liebknecht, Karl
Lie, Trygve Halvdan (1896-1968) Noors sociaal-democratisch politicus en jurist. Minister van Justitie (1935-39) en van Buitenlandse Zaken in de liga van Cambrai
Liebknecht, Karl (1871-1919) Duits socialistisch politicus, zoon van Wilhelm Liebknecht, werd in 1908 als socialist lid van het Pruisisch Huis van Liebknecht, Wilhelm
Liebknecht, Wilhelm (1826-1900) Duits socialistisch politicus. Richtte met Bebel de Sozialdemokratische Arbeiterpartei op (SDAP, 1869), later Sozialdemokratische Liefde, Jan de (1814-1869)
Liefde, Jan de (1814-1869) (1814-1869) Nederlands protestants schrijver en dichter, o.a. van enkele kerkliederen. Evangeliseerde in Amsterdam (Liefde, Jan de (ca. 1619-1673)
Liefde, Jan de (ca. 1619-1673) (ca. 1619-1673) Nederlands vlootvoogd. Onderscheidde zich bij de tocht naar Chatham (1667). Sneuvelde bij Kijkduin.
Lieftinck, Pieter
Lieftinck, Pieter (1902-1989) Nederlands politicus. Lieftinck studeerde rechten in Utrecht en economie in New York. Hij werkte bij het ministerie van Lie, Trygve Halvdan
liga van Cambrai Verbond gesloten in 1508 tussen Maximiliaan, Lodewijk XII, Ferdinand van Aragón en paus Julius II met het doel de steeds machtiger liga van Cognac
liga van Cognac In 1526 op het kasteel van Cognac gesloten verdrag tussen koning Frans I, paus Clemens VII en de hertog van Milaan tegen Karel Ligatsjov, Jegor
Liga, Schmalkaldische Verbond van protestantse vorsten en steden in het Heilige Roomse Rijk tegen de Habsburgse keizer Karel V (reg. 1519-155
Ligatsjov, Jegor (geb. 1920) Russisch politicus. Ligatsjov, die zijn loopbaan begon als vliegtuigbouwkundig ingenieur (1943-49), werd in 1944 lid Liga, Schmalkaldische
Lightenvelt, Leonardus Antonius
Lightenvelt, Leonardus Antonius (1795-1873) Nederlands rooms-katholiek politicus en jurist, fel tegenstander van Thorbecke en gunsteling van Willem ligische vazaliteit
ligische vazaliteit Vorm van vazaliteit waarbij de heer bedong dat de vazal allereerst aan hem trouw verschuldigd zou zijn; de heer heette in dat geval Ligne, Eugène Lamoral François Charles
Ligne, Eugène Lamoral François Charles (1804-1880) Prins van Ligne en Belgisch politicus. Kleinzoon van Charles-Joseph de Ligne. In 1831 was Ligne, Eugène M.F.L. de
Ligne, Eugène M.F.L. de (1893-1960) Belgisch diplomaat, volbracht enkele missies naar Afrika en was ambassadeur in India, Spanje en op Ceylon.
Ligue Belge du droit des Femmes
Ligue Belge du droit des Femmes (Belgische Liga voor vrouwenrecht) Eerste feministische organisatie in België (opgericht 1892).
Liguriërs
Liguriërs Voor-Indo-Germaanse volksstam in Zuid-Frankrijk, Noord-Italië en West-Alpengebied. Sinds de 5e eeuw v.C. door de Kelten en Etrusken lijfeigenschap
lijfeigenschap Rechtspositie van agrarisch werkzame personen die in de Middeleeuwen in een erfelijke afhankelijkheid van hun hofheer verkeerden. lijkwade van Turijn
lijkwade van Turijn (It.: Sindone) Linnen doek (4.36 m bij 1.10 m) die eeuwenlang is vereerd als de lijkwade waarin Jezus na zijn kruisdood werd gewikkeld. Lilar, Albert baron
Lilar, Albert baron (1900-1976) Belgisch liberaal politicus en jurist, groot kenner van het zeerecht en hoogleraar te Brussel (Vrije Universiteit). Lilar Lilburne, John
Lilburne, John (1614-1657) Leider van de levellers in Engeland tijdens de Puriteinse Revolutie.
Lilienthal, David Eli
Lilienthal, David Eli (1899-1981) Amerikaans geleerde en bestuurder, studeerde rechten en was als advocaat actief in Chicago. In 1941 werd Lilienthal Liliuokalani, Koningin Lydia
Liliuokalani, Koningin Lydia (1838-1917) Eerste vrouwelijke, maar tevens laatste vorst van Hawaii. Zij volgde in 1891 haar liberale broer Kalakaua Liman von Sanders, Otto
Liman von Sanders, Otto (1855-1929) Duits generaal, leider van de Duitse militaire missie in Turkije en als zodanig in hoge mate verantwoordelij
Limantour, José Ives
Limantour, José Ives (1854-1935) Mexicaans polticus en econoom. Doordat hij gedurende 18 jaar, in 1893 benoemd door Porfirio Díaz, minister Limburg Stirum, Van
Limburg Stirum, Van Nederlands adellijk geslacht (sinds 16e eeuw graaf) van Duitse afkomst. Leden: Leopold van Limburg Stierum (1758-1840) N
Limburgse kwestie
Limburgse kwestie Conflict tussen België en Nederland over de provincie Limburg, gerezen toen de Belgen na hun afscheiding in 1830 de hele Maasstreek limes
limes (Lat: grens) De grens van het Romeinse Rijk in de Keizertijd. Oorspronkelijk waren de grenzen van het Rijk niet nauwkeurig vastgelegd, maar Lin Biao
Lin Biao (Lin Pjau; 1907-1971) Chinees militair en politicus. Vervulde talrijke hoge functies in partij en leger (o.a. minister van Defensie sinds 1959). Linares Alcántara, Francisco
Linares Alcántara, Francisco (1828-1878) Venezolaans militair en politicus, voorstander van het federalisme. L. was van 1877-78 president van de Linares, José María
Linares, José María (1810-1861) Boliviaans politicus. Hij steunde president Velasco tegen Belzú, in 1848 als voorzitter van het Congres, maar ging Lincoln, Abraham
Lincoln, Abraham (1809-1865) De 16e president van de Verenigde Staten. Lincoln is - naast Washington - de onbetwiste volksheld van dit land. Bekendheid lineair A en B
lineair A en B Minoïsch schrift, ingedeeld in lineair A, gebruikt op Kreta tussen ca. 2000 v.C. en ca. 1550 v.C. en lineair B, dat tussen ca. 1550 v.C. Linggadjati, akkoord van
Linggadjati, akkoord van Akkoord, gesloten tussen Nederland en de Republiek Indonesië in maart 1947, waarbij Nederland het de-facto gezag van Liniers, Santiago de
Lini, Walter Hadye (geb. 1942) Vanuatuaans politicus, aanvankelijk dominee. Na de verkiezingen van 1979 hoofdminister van de toenmalige Nieuwe Linlithgow, Victor Alexander John Hope
Liniers, Santiago de (1753-1810) Frans militair en koloniaal bestuurder in Spaanse dienst. Hij versloeg in 1807 de Britten bij hun aanval op Buenos Lini, Walter Hadye
Linlithgow, Victor Alexander John Hope (markies van Linlithgow; 1887-1952) Brits staatsman, onderkoning van India van 1936 tot 1943. In september Linnas, Karl
Linnas, Karl (Geboortejaar onbekend-1987) Russisch (Estlands) oorlogsmisdadiger. Linnas werd in 1962 bij verstek ter dood veroordeeld door een Linschoten, Jan Huyghen van
Linschoten, Jan Huyghen van (1563-1611) Ned. reisbeschrijver. Maakte vele reizen en werd in Goa boekhouder van de aartsbisschop. Zijn 'Itiner
Lippe-Biesterfeld, prins Ashwin zur (1914-1988) Duits-Amerikaans filosoof, sinoloog en historicus. Prins Aschwin was de jongere broer van prins Lipsius, Justus
Lippens, Maurice
Lippens, Maurice (1875-1956) Belgisch liberaal politicus en jurist. Lippens was gouverneur-generaal van Belgisch-Kongo van 1921-23; met grote Lippe-Biesterfeld, prins Ashwin zur
Lipsius, Justus (1547-1606) Zuid-Nederlands filoloog, secretaris van Granvelle (1576), hoogleraar o.a. te Leiden (1579-91). Tijdens zijn verblijf in Lipski, Jan Józef
Lipski, Jan Józef (1926-1991) Pools dissident. Lipski speelde een belangrijke rol in de Poolse democratische beweging. In 1976 was hij medeoprichter Little Bighorn, slag bij
Little Bighorn, slag bij Bloedige slag in 1876 bij de Little Bighorn-rivier in de Amerikaanse staat Montana tussen Indianen en de Amerikaanse cavalerie. liturgie 2. geschiedenis van de liturgie
liturgie 2. geschiedenis van de liturgie Nieuwe Testament Reeds in het Nieuwe Testament is te zien dat de christelijke eredienst twee brandpunten Litvinov, Maksim Maksimovitsj
Litvinov, Maksim Maksimovitsj (eig. Mejer Mojsejevitsj Wallach; 1876-1951) Sovjetrussisch diplomaat en politicus, sloot zich reeds in 1903 bij Lenin Liu Shaoqi
Liu Shaoqi (Ljoe Sjau-tsj'i; 1898-1969) Chinees politicus en partijtheoreticus. Liep mee in de Lange Mars en werd naaste medewerker van Mao. Staatshoofd Liudger
Liudger (742-809) Eerste Friese missionaris die in Friesland werkte, opgeleid te York. Bekeerde de blinde zanger Bernlef. Stichtte kloosters te Werden Liudolfingen
Liudolfingen Oudsaksisch adellijk geslacht, dat Liudolf (gest. 866), hertog van Oost-Saksen, als stamvader had. Zijn kleinzoon Hendrik de Vogelaar Liutprand
Liutprand (gest. 744) Koning der Longobarden (712-44). Toppunt Longobardische macht in Italië.
Livia Drusilla
Livia Drusilla (58 v.C.-29 n.C.) Derde gemalin van keizer Augustus. Bijzonder invloedrijk; bewerkte dat haar zoon Tiberius uit een eerder huwelijk Livingstone, David
Livingstone, David (1813-1873) Brits zendingsarts en ontdekkingsreiziger in Afrika. Stichtte in 1841 een zendingspost in Kuruman (Beetjoeanaland), Livius, Titus
Livius, Titus (59 v.C.-17 n.C.) Romeins geschiedschrijver. Geeft in zijn hoofdwerk 'Ab urbe condita' een beschrijving vanaf de stichting van Rome Lleras Camargo, Alberto
Lleras Camargo, Alberto (geb. 1906) Colombiaans politicus, directeur van El Tiempo, spreekbuis van de Liberale Partij. Lleras was, ter vervangin
Lleras Restrepo, Carlos
Lleras Restrepo, Carlos (geb. 1908) Colombiaans progressief politicus (Volks Front) en jurist. Lleras is een neef van de vroegere president Lleras Lloyd George, David
Lloyd George, David (1863-1945) Brits liberaal politicus. Was voor WO I enige malen minister. Leidde tijdens de oorlog een kabinet van liberalen Lloyd, John Selwyn Brooke
Lloyd, John Selwyn Brooke (1904-1978) Brits politicus, studeerde geschiedenis, klassieke talen en rechten. Bereikte tijdens WO II de rang van brig
Llywelyn
Llywelyn Naam van verschillende koningen van Gwynned in Noord-Wales: Llywelyn ap Iorwerth (Llywelyn de Grote; 1173-1240; reg. 1194-1239) Lo Rwéi-tj'ing
Lo Rwéi-tj'ing (Luo Ruiqing; geb. ca. 1904) Chinees politicus; bekleedde, tot zijn politieke val in de zomer van 1967, tal van hoge functies in het Chinese Lobanov-Jamagata-verdrag
Lobanov-Jamagata-verdrag Verdrag (getekend te Sint Petersburg 9 juni 1896) tussen Rusland en Japan, waarin beider belangen aangaande Korea Locarno, verdrag van
Locarno, verdrag van Benaming voor een aantal in 1925 gesloten verdragen tussen de Europese mogendheden in de hoop de vrede in Europa te gara
Lockheed-affaire
Lockheed-affaire Schandaal rondom de door de Amerikaanse vliegtuigfabriek Lockheed sinds 1960 op wereldwijde schaal betaalde steekpenningen Locris
Locris (Lokris) Twee landschappen in Midden-Griekenland. De bewoners van het meest westelijke deel (Ozolisch Locris) stichtten de naar hen genoemde Lodewijk de Vrome
Lodewijk (Nassau) (1538-1574) Jongere broer van Willem van Oranje. Versloeg het Spaanse leger bij Heiligerlee (1568), maar verloor bij Jemmingen Lodge, Henry Cabot (1850-1924)
Lodewijk de Vrome (778-840) Koning van het Frankische Rijk (814-40) en keizer (816-40), enige zoon van Karel de Grote. Intellectueel en godsdienstig Lodewijk Gunther (Nassau)
Lodewijk Gunther (Nassau) (1575-1604) Zoon van Jan de Oude en oomzegger van Willem de Zwijger. Nam deel aan de strijd bij Cádiz (1596) en Lodewijk I de Duitser
Lodewijk I (Beieren)
Lodewijk I (Beieren) (Karel August; 1786-1868) Koning van Beieren, zoon van koning Maximiliaan I. Na zijn dienst in het leger van Napoleon (18
Lodewijk I (Hongarije)
Lodewijk I (Hongarije) (1326-1382; Lodewijk de Grote) Koning van Hongarije, was de zoon van Karel I Robert van Anjou, die hij bij diens overlij
Lodewijk I (Portugal)
Lodewijk I (Portugal) (1838-1889) Koning van Portugal, zoon van Maria da Gloria en Ferdinand II. Lodewijk volgde in 1861 zijn broer Pedro V op
Lodewijk I de Duitser (ca. 804-876) Eerste koning van Oost-Francië (840-76), door het verdelingsverdrag van Verdun (843) bekrachtigd, derde zo
Lodewijk II (Beieren) (1845-1886) Koning van Beieren, volgde in 1864 zijn vader Maximiliaan II op. Meer nog dan zijn voorgangers bevorderde Lo
Lodewijk II (Frankische Rijk)
Lodewijk II (Frankische Rijk) (825-875) Koning van Italië en keizer van het Frankische Rijk (855-75), opvolger van Lotharius. Gesteund door de pausen.
Lodewijk II (Frans koning)
Lodewijk II (Frans koning) (846-879; Lodewijk de Stamelaar) Frans koning, volgde in 877 zijn vader Karel de Kale op. Had tijdens zijn regering moei
Lodewijk II (Hongarije)
Lodewijk II (Hongarije) (1506-1526) Koning van Hongarije, zoon van Wladislaw II. Gekroond tot koning van Hongarije in 1508 en tot koning van Lodewijk III het Kind (Duitse Rijk)
Lodewijk II de Jongere (Duitse Rijk)
Lodewijk II de Jongere (Duitse Rijk) (830-882) Koning van Oost-Francië (876-882), opvolger van Lodewijk de Duitser. Verkreeg in 880 geheel Lotharingen Lodewijk II (Beieren)
Lodewijk III (Beieren) (1845-1921) Koning van Beieren. Hij volgde in 1912 zijn vader Luitpold (1821-1912) op, die regent was voor de beide gees
Lodewijk III (Frankische Rijk)
Lodewijk III (Frankische Rijk) (ca. 880-928; Lodewijk de Blinde) Keizer van het West-Frankische rijk, zoon van Boso. In 887 reeds gekroond tot koning Lodewijk III (Frankrijk)
Lodewijk III (Frankrijk) (863-882) Koning van het West-Frankische Rijk, zoon van Lodewijk II de Stamelaar. Zijn overwinning op de Noormannen Lodewijk IV de Beier (Duitse Rijk)
Lodewijk III het Kind (Duitse Rijk) (893-911) Laatste Duitse koning uit het Karolingische huis. koning van Oost-Francië (899-911), opvolger van Lodewijk III (Beieren)
Lodewijk IV (Frankrijk) (921-954; Lodewijk van Overzee) Koning van het West-Frankische Rijk. Na het overlijden van zijn vader Karel de Eenvoudig
Lodewijk IV de Beier (Duitse Rijk) (1282-1347) Koning van Duitsland en keizer van het Heilige Roomse Rijk. Nadat Lodewijk IV in 1314 door vijf Lodewijk IV (Frankrijk)
Lodewijk IX de Heilige (Frankrijk)
Lodewijk IX de Heilige (Frankrijk) (1214-1270; reg. 1226-70) Koning van Frankrijk, opvolger van Lodewijk VIII de Leeuw. Trad op als arbiter bij Lodewijk Napoleon Bonaparte
Lodewijk Napoleon Bonaparte (1778-1846) Koning van Holland (1806-10), broer van Napoleon. Teruggeroepen toen hij het voor de Nederlandse Lodewijk V (Frankrijk)
Lodewijk V (Frankrijk) (966-987; Lodewijk de Nietsdoener) Koning van het West-Frankische Rijk. Lodewijk V volgde in 986 zijn vader Lotharius Lodewijk van Bourbon
Lodewijk van Bourbon (1438-1482) Prins-bisschop van Luik. Benoemd in 1456 door toedoen van Filips de Goede, zijn oom. Lodewijk moest in 1458
Lodewijk van Male
Lodewijk van Male (1330-1384) Graaf van Vlaanderen, Nevers, Réthel (1346-84), Artois en Franche-Comté (1382-84). Huwde in 1369 zijn dochte
Lodewijk van Nevers
Lodewijk van Nevers (1304-1346) Graaf van Nevers, Vlaanderen en Réthel, zoon van Lodewijk van Nevers en Johanna van Réthel. Opgevoed aan Lodewijk van Orléans
Lodewijk van Orléans (1372-1407) Franse prins, broer van Karel VI, tijdens wiens bewind hij invloedrijk was. In 1407 liet Jan zonder Vrees van Bourgondië Lodewijk van Velthem
Lodewijk van Velthem Middel-Nederlands dichter uit de 13e-begin 14e eeuw, werd 1312 pastoor te Velthem. Zette de 'Spieghel Historiael' van Jacob Lodewijk VI (Frankrijk)
Lodewijk VI (Frankrijk) (1081-1137; reg. 1108-37; Lodewijk de Dikke) Frans koning. Opvolger van Filips I. Onder zijn regering werd een begin gem
Lodewijk VII (Frankrijk)
Lodewijk VII (Frankrijk) (1120-1180; reg. 1137-80; Lodewijk de Jonge) Frans koning. Opvolger van Lodewijk VI de Dikke. Hij nam deel aan Tweede Lodewijk VIII (Frankrijk)
Lodewijk VIII (Frankrijk) (1187-1226; reg. 1223-26; Lodewijk de Leeuw) Koning van Frankrijk. Lodewijk VIII nam deel aan de kruistochten tegen Lodewijk X (Frankrijk)
Lodewijk X (Frankrijk) (1289-1316; Lodewijk de Woelzieke) Koning van Frankrijk, volgde in 1314 zijn vader Filips IV de Schone op. Lodewijk X Lodewijk XI (Frankrijk)
Lodewijk XI (Frankrijk) (1423-1483; reg. 1461-83) Opvolger van Karel VII. Befaamd als intrigant, vooral ten koste van zijn vijand Karel de Stoute. Lodewijk XII (Frankrijk)
Lodewijk XII (Frankrijk) (1462-1515; reg. 1498-1515) Koning van Frankrijk, opvolger van Karel VIII. Verkreeg Bretagne door huwelijk met erfdochte
Lodewijk XIII (Frankrijk)
Lodewijk XIII (Frankrijk) (1601-1643; reg. 1610-43) Koning van Frankrijk, opvolger van Hendrik IV. In werkelijkheid regeerden de kardinalen Ric
Lodewijk XIV (Frankrijk)
Lodewijk XIV (Frankrijk) (1638-1715; reg. 1643-1715; de Zonnekoning) Koning van Frankrijk.Tijdens het regentschap van zijn moeder Anna van Lodewijk XV (Frankrijk)
Lodewijk XV (Frankrijk) (1710-1774, reg. 1715-1774) Koning van Frankrijk, sterk gedomineerd door regenten: o.a. Lodewijk van Bourbon en kardinaa
Lodewijk XVI (Frankrijk)
Lodewijk XVI (Frankrijk) (1754-1793; reg. 1774-92) Koning van Frankrijk. Hij verzuimde de noodzakelijke hervormingen door te voeren en de financi
Lodewijk XVII (Frankrijk)
Lodewijk XVII (Frankrijk) (1785-?) Koning van Frankrijk. Tweede zoon van Lodewijk XVI en Marie Antoinette, werd in 1792 met zijn moeder en Lodewijk XVIII (Frankrijk)
Lodewijk XVIII (Frankrijk) (1755-1824; reg. 1814-24) Koning van Frankrijk, opvolger van Napoleon, broer van Lodewijk XVI. Regeerde gematigd. Lodewijk (Nassau)
Lodge, Henry Cabot (1850-1924) (1850-1924) Amerikaans politicus, jurist en historicus, van 1893 tot aan zijn dood lid van de senaat en een der Lodge, Henry Cabot (1902-1985)
Lodge, Henry Cabot (1902-1985) (1902-1985) Amerikaans diplomaat, kleinzoon van H. Cabot Lodge en jarenlang Amerikaans vertegenwoordiger Loevesteinse factie
Loevestein, slot 14e-eeuws kasteel omringd door wallen (uit 1576) op de landtong tussen de samenvloeiing van Maas en Waal in de gemeente Brakel logografen
Loevesteinse factie De staatsgezinden, de tegenstanders van een sterk stadhouderlijk gezag. De benaming was een toespeling op het feit dat de stadhouder Loevestein, slot
logografen 1. Griekse geschiedschrijvers in de 7e en 6e eeuw v.C. Ze poogden uit de mondelinge overlevering een plausibele reconstructie van het lollarden
lollarden (lollen = prevelen, mompelen) 1.Van ketterse sympathieën verdachte vrome leken in de Nederlanden in de 14e eeuw, die zich bezighielden Lombarden
Lombarden Vanaf de Late Middeleeuwen de benaming van bankiers, geldwisselaars, pandhouders, e.d. Zij werden zo genoemd omdat veel geldhandelaars Lombardische Liga
Lombardische Liga Bond van Noord-Italiaanse stadstaten, gesticht in 1167, gericht tegen Frederik I Barbarossa, die als keizer de opperheerschappij Lombardisch-Venetiaans koninkrijk
Lombardisch-Venetiaans koninkrijk Koninkrijk ontstaan op het Wener Congres in 1815 toen de gebieden Venetië en Lombardije werden samengevoegd Lombardo Toledano, Vicente
Lombardo Toledano, Vicente (1894-1969) Mexicaans marxistisch politicus, werd in 1933 om politieke redenen als professor aan de universiteit van Lombardus, Petrus
Lombardus, Petrus (ca. 1100-1160) Italiaans theoloog, docent te Parijs. Schreef het standaardwerk van de rooms-katholieke theologie van de Middeleeuwen lompenproletariaat
lompenproletariaat In het marxisme, de arbeiders die zo verarmd en apathisch zijn dat zij geen klassebewustzijn bezitten en geen deel kunnen nemen Lon Nol
Lon Nol (1913-1985) Cambodjaans politicus, ex-president. Opperbevelhebber van de strijdkrachten, premier en vice-president onder prins Norodom Lonardi, Eduardo
Lonardi, Eduardo (1896-1956) Argentijns generaal, leidde in 1955 de opstand tegen Péron en werd na diens vertrek voorlopig president. Zijn bewind Londen, verdragen van
Londen, verdragen van In de 19e en 20e eeuw werden te Londen verscheidene conferenties gehouden en verdragen gesloten, o.a. 1.(1814) Groot-Long Term Defence Programm
Long Term Defence Programm (LTDP) Defensieprogramma voor de lange termijn dat de NAVO in april 1978 formeel aanvaardde om het hoofd Longobarden
Longo, Luigi (1900-1980) Italiaans politicus, sloot zich in 1919 aan bij de Partito Socialista Italiano en behoorde in 1921 tot de oprichters van de Partito longue durée, histoire de
Longobarden Oost-Germaanse volksstam, afkomstig uit Scandinavië, die zich in de 6e eeuw vestigde in de Donauvlakte waar ze rond ca. 570 door Longo, Luigi
longue durée, histoire de De trage onderstroom der geschiedenis. Het begrip werd geïntroduceerd door de Franse historicus Fernand Braudel (1902-Loon, graafschap
Loon, graafschap Middeleeuws graafschap, gelegen in het huidige Belgisch Limburg, ongeveer tussen Tongeren en St.-Truiden (beide steden lagen loopgravenoorlog
loopgravenoorlog De stellingoorlog als verdedigingsmiddel tegen de infanterieaanvallen, waarin de Eerste Wereldoorlog vastliep. Nadat de bewegingsoorlog López Contreras, Eleázar
López Contreras, Eleázar (1883-1973) Venezolaans generaal en politicus, o.a. stafchef van het leger en minister van Oorlog. Na de dood van Góm
López de Ayala y Herrera, Adelardo
López de Ayala y Herrera, Adelardo (1828-1879) Spaans toneelschrijver en politicus. In 1851 werd zijn toneelstuk 'Un hombre de estado' opgevoerd López de Gómara, Francisco
López de Gómara, Francisco (1512-1572) Spaans historicus. Hij doceerde klassieke talen te Alcalá, maar ging naar Rome nadat hij tot priester gewijd
López Mateos, Adolfo
López Mateos, Adolfo (1910-1969) Mexicaans politicus, lid en later secretaris-generaal van de PRI. Hij was president van 1958-64. Tijdens zijn bewind Lopez Portillo y Pacheco, José
Lopez Portillo y Pacheco, José (geb. 1920) Mexicaans jurist en politicus, leider van de Institutionele Revolutionaire Partij (Partido Revolucionario López, Alfonso
López, Alfonso (1886-1959) Colombiaans liberaal politicus, was van 1934-38 en van 1942-45 president. Hij moest voor de beëindiging van zijn tweede López, Carlos Antonio
López, Carlos Antonio (1790-1862) Paraguayaans politicus, president (1844-62) met dictatoriale volmachten, die Lopez gebruikte voor de ontwikk
López, Estanislao
López, Estanislao (1786-1838) Argentijns caudillo, voorstander van de onafhankelijkheid en aanhanger van het federalisme. Hij riep zich in 1818 López, Francisco Solano
López, Francisco Solano (1827-1870) Paraguayaans politicus, president (1862-70), opvolger van zijn vader C.A. López, gedroeg zich als een tiran.
López, José Hilario
López, José Hilario (1798-1869) Colombiaans generaal en politicus, vocht onder Bolívar tijdens de onafhankelijkheidsstrijd, maar keerde zich in 1828 López, Narciso
López, Narciso (1798-1851) Venezolaans militair en politicus, vocht eerst voor de patriotten en later voor de loyalisten. Na enkele jaren in Cuba te López, Vicente Fidel
López, Vicente Fidel (1815-1903) Argentijns historicus en politicus, zoon van V. López y Planes. In 1890 werd hij tot rector van de universiteit van lord
lord Lid van de hoge adel in Groot-Brittannië die het recht heeft zitting te nemen in het Hogerhuis. Deze zgn. peers dragen de titel duke, marquess, earl, Loris-Melikov, graaf Michail Tarelovitsj
Loris-Melikov, graaf Michail Tarelovitsj (1826-1888) Russisch militair en politicus. Onderscheidde zich in de Russisch-Turkse oorlog van 1877-78 Lotharingen (Frankische Rijk)
Lotharingen (Frankische Rijk) Voormalig hertogdom gelegen tussen de Saône, Maas, Rijn en Schelde; het noordelijk deel van het vroeg-middeleeuwse Lotharings kruis
Lotharings kruis (Croix de Lorraine) Kruis met twee dwarsbalken, waarvan het bovenste korter is dan het onderste. Het Lotharings kruis is het symbool Lotharius I (Frankische Rijk)
Lotharius (Frankrijk) (941-986) Koning van Frankrijk (954-986), opvolger van Lodewijk IV. Opgevolgd door Lodewijk V.
Lotharius (Merovingers)
Lotharius (Merovingers) 1. Lotharius (497-561), koning van het gehele Frankische Rijk (558-61), voordien van een deelrijk. Hij leverde een voort
Lotharius I (Frankische Rijk) (795-855) Keizer van het Frankische Rijk en koning van het Middenrijk (840-55), oudste zoon van Lodewijk de Vrome. Lotharius II (Frankische Rijk)
Lotharius II (Frankische Rijk) (ca. 835-869) Koning van het noordelijk deel van het Middenrijk (855-69). Naar hem is Lotharingen genoemd.
Lotharius III van Supplinburg
Lotharius III van Supplinburg (1075-1137) Rooms-Koning (1125-37), keizer (1133-37) van het Duitse Rijk, hertog van Saksen (1106-37), opvolger Lotharius (Frankrijk)
Loudon, James
Loudon, James (1824-1900) Nederlands politicus. Minister van Koloniën (1861-62) in het mede naar hem genoemde ministerie Van Zuylen-Loudon. Loudon, John
Loudon, John (1866-1955) Nederlands politicus en diplomaat, zoon van James Loudon. Gezant te Tokio (1906-08), Washington (1908-13) en Parijs Louis Philippe d'Orléans
Louis Philippe d'Orléans (Lodewijk Filips; 1773-1850) Frans koning (1830-48), opvolger van de door de Julirevolutie afgezette Karel X. Zoon van Louise de Coligny
Louise (België)
Louise (België) (Louise Marie; 1812-1850) Koningin van België (1832-50), dochter van Louis-Philippe van Frankrijk. Huwde in 1832 Leopold I.
Louise (Pruisen)
Louise (Pruisen) (Du.: Louise; 1776-1810) Koningin van Pruisen (1797-1810), sinds 1793 gehuwd met Frederik Willem III. Sympathiseerde met de Louise (Zweden)
Louise (Zweden) (Wilhelmina Frederika Alexandrina Anna Louisa; 1828-1871) Koningin van Zweden en Noorwegen (1859-71), dochter van prins
Louise de Coligny (1555-1620) Vierde en laatste gemalin van Willem van Oranje, dochter van Gaspard de Coligny - de leider van de hugenoten - moeder Louise Ulrike (Zweden)
Louise Ulrike (Zweden) (1720-1782) Koningin van Zweden, dochter van Frederik Willem I van Pruisen. Huwde in 1744 met Adolf Frederik van Zweden
Louisiana purchase
Louisiana purchase De verkoop door Napoleon in 1803 van het onder Franse bewind staande westelijke deel van het Mississippi-bekken aan de V
Louvois, François Michel Le Tellier
Louvois, François Michel Le Tellier (Markies van Louvois; 1641-1691) Frans politicus, minister van Oorlog onder Lodewijk XIV. Samen met zijn Louw, André van der
Louw, André van der (geb. 1933) Nederlands bestuurder en politicus. Van der Louw werkte vanaf 1957 bij de VARA en profileerde zich in de jaren Lovett, Robert Abercrombie
Lovett, Robert Abercrombie (geb. 1895) Amerikaans politicus en financier, belangrijk adviseur voor militaire aangelegenheden tijdens WO II. Als Lozano Diaz, Julio
Lozano Diaz, Julio (1885-1957) Hondurees politicus, vice-president onder Gálvez. Na de verkiezingen van 1954, waarbij Villeda Morales 48% van Luba- en Lundarijk
Luba- en Lundarijk (Ook: Baluba- en Balundarijk) Middeleeuwse Afrikaanse koninkrijken in het Congobekken, ontstaan tussen de 9e en 12e eeuw
Lubbe, Marinus van der (1909-1934) Nederlands communist, beschuldigd van brandstichting in het Rijksdaggebouw in Berlijn in de nacht van 27 Lübke, Heinrich
Lubbers, Rudolphus Franciscus Marie (Ruud)
Lubbers, Rudolphus Franciscus Marie (Ruud) (geb. 1939) Nederlands politicus, econoom en zakenman. Lubbers was vanaf 1964 actief in diverse Lubbe, Marinus van der
Lübke, Heinrich (1894-1972) Duits christen-democratisch politicus. Lid bondsdag voor de CDU (1952-59). Bondspresident (1959-69). Deed veel voor Lucas
Lucas Arts, schrijver van het 'Evangelie van Lucas' en de 'Handelingen der apostelen'. Waarschijnlijk van niet-joodse afkomst uit Antiochië in Syrië. Lucinschi, Petru
Lucinschi, Petru (geb. 1940) Moldavisch politicus. Lucinschi werd opgeleid aan de partijhogeschool in Moskou. De 'partij' was de communistische Lucknow-pact (1916)
Lucknow-pact (1916) Overeenkomst gesloten in de Indiase stad Lucknow tussen het Indian National Congress en de All-India Muslim League. De Luctor et emergo
Luctor et emergo Latijnse wapenspreuk: ik worstel en kom boven. Devies van de provincie Zeeland. 'Luctor et emergo' was de naam van de eerste Lucullus, Lucius Licinius
Lucullus, Lucius Licinius (ca. 117-ca. 56 v.C.) Romeins veldheer. Onderscheidde zich als consul in de derde oorlog (74-67 v.C.) tegen Mithridates.
luddites
luddites Georganiseerde benden van arbeiders in Groot-Brittannië die in de 18e en het begin van de 19e eeuw in het geweer kwamen tegen de mechanisering Ludendorff, Erich
Ludendorff, Erich (1865-1937) Duits generaal. Stafchef 8e leger onder Hindenburg (1914- 16), overwinning bij Tannenberg (1914). Eerste kwartiermeester-Lüderitz, Franz Adolf Eduard
Lüderitz, Franz Adolf Eduard (1834-1886) Duits koopman en koloniaal, stichtte in 1883 een handelspost bij Angra-Pequena (nu Lüderitz), ten noorden Lueger, Karl
Lueger, Karl (1844-1910) Oostenrijks politicus. Voorzitter Christelijke Sociale Partij (sinds 1893), burgemeester van Wenen (1895-1910) waarvoor Lugo, Alonso Luis de
Lugo, Alonso Luis de (ca. 1500-ca. 1546) Spaans conquistador, adelantado van de kolonisatie van Nieuw-Granada. Hij was de zoon van Pedro Fern
Luik, prinsbisdom Prinsbisdom in België, voortgekomen uit het bisdom Luik, dat in ca. 720 ontstond toen St.-Hubertus zijn bisschopszetel van Tongeren Lumey, Willem van der Marck, heer van
Luikse revolutie
Luikse revolutie Democratische omwenteling in 1789 in Luik, hoofdstad van het gelijknamige prinsbisdom. De revolutie was geïnspireerd op de Verlichting Luik, prinsbisdom
Lumey, Willem van der Marck, heer van (1542-1578) Luiks edelman. Beroemd aanvoerder van de watergeuzen bij de inneming van Den Briel (1572), Lumumba, Patrice Emery
Lumumba, Patrice Emery (1925-1961) Congolees politicus. Voorzitter van de Mouvement National Congolais, opgericht in 1958. Beledigde in een Luna Pizarro, Francisco Javier de
Luna Pizarro, Francisco Javier de (1780-1855) Peruaans geestelijke en politicus, voorstander van de Peruaanse onafhankelijkheid, voorzitter van Luns, Joseph Antoine Marie Hubert
Luns, Joseph Antoine Marie Hubert (geb. 1911) Nederlands katholiek politicus, diplomaat en jurist. Luns was onder meer verbonden aan het gezantschap Luperón, Gregorio
Luperón, Gregorio (1839-1897) Dominicaans generaal en politicus, een van de leiders van de tweede Dominicaanse onafhankelijkheidsbeweging tegen Luque, Hernando de
Luque, Hernando de (gest. 1532) Spaans priester en koloniaal bestuurder, provisor van Panamá en vanaf 1529 bisschop van Túmbez en bescherme
Lusaka-conferentie
Lusaka-conferentie Conferentie van 54 niet-gebonden landen, gehouden van 8-10 september 1970 te Lusaka (Zambia). In een aantal resoluties wer
Lusignan
Lusignan Frans adellijk geslacht uit Poitou. Beroemdste telg Guy de L. (gest. 1194), koning van Jeruzalem (1186-1192). Na de slag bij Hattin (1187) Lusitania
Lusitania 1. In de Oudheid de naam voor het huidige Portugal. 2. Engels passagiersschip dat een lijnverbinding onderhield tussen Liverpool en New lustrum
lustrum Reinigingsoffer, dat de oude Romeinen eenmaal in de vijf jaar brachten ter gelegenheid van de census (volkstelling). Vandaar de huidige betekenis Luthuli, Albert John
Luthuli, Albert John (1898-1967) Zwarte Zuid-Afrikaanse leider, vanaf 1952 voorzitter van het ANC. Hij maakte door zijn redelijke, gematigde persoonlijkheid Lutine
Lutine (Fr.: kwelgeest) Brits (voormalig Frans) fregat o.l.v. Sir Lancelot Skynner op weg van Yarmouth naar Hamburg, vergaan in de nacht van 9/10 Lutuli, Albert John
Lutuli, Albert John (1898-1967) Afrikaans leider in Zuid-Afrika. President African National Congress (1952-67). Propageerde net als Gandhi en King Luxembourg, François Henri
Luxembourg, François Henri (de Montmorency-Bouteville de; 1628-1695) Frans maarschalk, hertog van Luxemburg door huwelijk. Opperbevelhebber Luxemburgse kwestie
Luxemburg, huis
Luxemburg, huis Adellijk geslacht, regeerde vanaf de 10e eeuw over het graafschap Luxemburg. Aanzien vergroot doordat het enige Duitse keizers Luxemburg, Rosa
Luxemburg, Rosa (1870/71-1919) Pools-Duits communistisch politica en theoretica van joodse afkomst (vluchtte in 1898 naar Duitsland). Behoorde Luyben, Joannes Lambertus Antonius
Luxemburgse kwestie Conflict in 1867-1868 over de politieke status van het groothertogdom Luxemburg, sinds het Wener Congres (1814-1815) het
Luyben, Joannes Lambertus Antonius (1783-1859) Nederlands politicus en jurist, lid van de Tweede Kamer van 1829 tot zijn dood. L. was een Luzac, Elie
Luzac, Elie (1721-1796) Nederlands rechtsfilosoof, historicus, pamflettist en uitgever. Publiceerde verschillende werken van Franse atheïsten en verlichte Luzac, Joan
Luzac, Joan (1746-1807) Nederlands jurist, classicus en publicist, neef van Elie Luzac. Hij was hoofdredacteur van het toonaangevende Franstalige Luzac, Lodewijk Caspar
Luzac, Lodewijk Caspar (1786-1861) Nederlands liberaal politicus. Lid Tweede Kamer (1828-48). Een der negenmannen, die in 1844 het niet in beha
Luzzatti, Luigi
Luzzatti, Luigi (1841-1927) Italiaans liberaal politicus en econoom. Bekleedde tussen 1891 en 1910 verschillende ministersposten in de kabinetten Lvov, Georgi Jevgenjevitsj
Lvov, Georgi Jevgenjevitsj (1861-1925) Vorst van Lvov, Russisch politicus. Lid Doema (1905-17) voor de Kadetten. Leider voorlopige regering Lyautey, Louis Hubert Gonsalve
Lyautey, Louis Hubert Gonsalve (1854-1934) Frans militair, maarschalk sinds 1921. Als stafchef van Gallieni werkzaam in Indo-China en Madagaskar Lycië
Lycië In de Oudheid een landstreek in het Zuid-Westen van Anatolië. In 546 v. C. werd het door de Perzen veroverd. Tussen 470 en ca. 450 v. C. stond Lydië
Lydië In de Oudheid een landstreek in West-Anatolië. Volgens de Griekse schrijver Herodotus heerste van 1220-700 v.C. de dynastie der Heracliden Lyell, Charles
Lyell, Charles (1797-1875) Brits geoloog, Hoogleraar King's College te Londen (1830).grondlegger van de moderne geologie met zijn werk 'Principles Lynch, Elisa
Lynch, Elisa (1835-1886) Iers minnares en raadgeefster van de president van Paraguay, Francisco Solano López. Toen deze in 1870 in een oorlogssituatie Lynden van Sandenburg, Constantijn Theodoor van
Lynden van Sandenburg, Constantijn Theodoor van (1826-1885) Nederlands Antirevolutionair staatsman. Minister van Hervormde Eredienst (Lyng, John Daniel Fyrstenberg
Lyng, John Daniel Fyrstenberg (1905-1978) Noors jurist en politicus, prominent figuur in de Conservatieve Partij. In augustus 1963 vormde hij een Lysander
Lysander (ca. 455-395 v.C.) Spartaans admiraal. Zegevierde bij Aigospotamoi (405 v.C.) over de Atheense vloot onder Conon en veroverde Athene Lysenko, Trofim Denisovitsj
Lysenko, Trofim Denisovitsj (1898-1976) Russisch landbouwkundige en bioloog. Autodidact, bekend om zijn theorie over fasen in de ontwikkeling Lysimachos
Lysimachos (gest. 281 v.Chr.) Generaal van Alexander de Grote. Na Alexanders dood viel Thracië aan Lysimachos toe. Tijdens de diadochenstrijd l'Etat c'est moi
Maagdenhuisbezetting Demonstratieve studentenbezetting van het Maagdenhuis, het administratief centrum van de Universiteit van Amsterdam, i
Maanen, Cornelis Felix van
Maanen, Cornelis Felix van (1769-1846) Nederlands jurist en politicus. Voerde als minister van Justitie (1807-09) onder Lodewijk Napoleon het maartrevolutie
maartrevolutie Revoluties in Duitsland, Oostenrijk, Hongarije en Italië als onderdeel van de Europese revolutiegolf in 1848. Kenmerkend voor de maartrevolutie Maasgouw
Maasgouw (Masau of Pagus Mosanus) Karolingische gouw (gewest), gelegen op de oevers van de Maas tussen Luik en Nijmegen. Bij het verdrag van Maastricht, Verdrag van
Maastricht, Verdrag van (Ook: Verdrag betreffende de Europese Unie) Verdrag tussen de lidstaten van de Europese Gemeenschap, ter oprichting Maatschappij van Weldadigheid
Maatschappij van Weldadigheid Stichting in 1818 opgericht door generaal Johannes van den Bosch, met goedkeuring van koning Willem I en prins Mabillon, Jean
Mabillon, Jean (1632-1707) Frans benedictijns geestelijke, behoorde tot de congregatie van St. Maur. Grondlegger van de oorkondeleer. Schreef standaardwerk Mac Leod, Julius
Mac Leod, Julius (1857-1919) Vlaams bioloog en voorvechter van de Vlaamse Beweging. Leerstoel plantkunde te Gent (1887), propageerde vernederlandsing Macapagal, Diosdado
Macapagal, Diosdado (geb. 1910) Filippijns politicus, studeerde rechten en economie en was werkzaam op het kantoor van de president van de Commonwealth MacArthur, Douglas
Macar, Adolphe-Henri-Albert de (1847-1918) Belgisch koloniaal pionier, stichtte o.m. Loeloeaburg (het huidige Kananga, Congo (Zaïre)).
MacArthur, Douglas (1880-1964) Amerikaans generaal. Chef van de generale staf 1930-35. Gepensioneerd, maar tijdens WO II weer in actieve dienst. Macar, Adolphe-Henri-Albert de
Macaulay, Thomas Babington
Macaulay, Thomas Babington (1800-1859) Brits jurist, historicus, dichter, essayist en staatsman. Publiceerde vanaf 1825 briljante essays in 'The Ed
Macbeth
Macbeth (gest. 1057) Koning van Schotland (1040-57) door moord op Duncan I. Viel op zijn beurt als slachtoffer van Duncans zoon Malcolm III. Thema MacBride, Séan
MacBride, Séan (1904-1988) Iers politicus. MacBride was in de jaren twintig en dertig een leider van het Ierse Republikeinse Leger (IRA) en vocht Maccabeeën
Maccabeeën (Hasmoneeën) Leiders van de joodse opstand van 167-164 v.C. en hun nakomelingen. Opstand begonnen door priester Mattatias toen MacDonald, James Ramsay
MacDonald, James Ramsay (1866-1937) Brits socialistisch politicus. Medeoprichter van de Labour Party, lid Lagerhuis (1906-18; 1922-31), fractiel
MacDonald, John Alexander
MacDonald, John Alexander (1815-1891) Canadees politicus. Medeoprichter en leider van de Liberaal-Conservatieve Partij. Premier (1867-73; 1878-Macedonië (Oudheid)
Macedonië (Oudheid) Landstreek op de Balkan. Macedonië werd rond 1000 v.C. bewoond door Illyriërs, Thraciërs en Griekse kolonisten. Perdicca
Macedoniërs, geslacht
Macedoniërs, geslacht Dynastie die van 867 (Basilius I) tot 1056 (Theodora) over het Byzantijnse Rijk heerste.
Machel, Samora Moïsés
Machel, Samora Moïsés (1933-86) Mozambiquaans politicus. Machel was aanvankelijk werkzaam als ziekenverpleger. In 1963 sloot hij zich aan Machiavellisme
Machiavellisme Politiek denken gebaseerd op de ideeën van de Italiaanse staatsman, politiek filosoof en dichter Niccolò Machiavelli (1469-1527), Machu Picchu
Machu Picchu Ruïnes van de heilige vestingstad van de Inka's in Perú. Machu Picchu was van 1535 tot 1570 de hoofdstad van het Inca-rijk. De stad Mackay, Aeneas
Mackay, Aeneas (1838-1909) Nederlands staatsman. Was eerst in de juridische sfeer te Zutphen werkzaam en had vanaf 1876 als anti-revolutionair Macmillan, Maurice Harold
Mac-Mahon, Marie Edmé Patrice Maurice de (1808-1893) Hertog van Magenta, maarschalk en staatsman. Behaalde successen in de Krimoorlog Madame du Barry
Macmillan, Maurice Harold (1894-1986) Brits conservatief politicus, afkomstig uit het uitgeversgeslacht Macmillan. Vrijwel onafgebroken lid van Macquarie, Lachlan
Macquarie, Lachlan (1761-1824) Brits koloniaal bestuurder. Van 1809-21 was hij gouverneur van New South Wales (Australië), de strafkolonie van Mac-Mahon, Marie Edmé Patrice Maurice de
Madame du Barry (eig. Jeanne Bécu du Barry; 1743-1793) Frans edelvrouwe, maîtresse van Lodewijk XV. Onthoofd.
Madariaga, Salvador de
Madariaga, Salvador de (1886-1978) Spaans diplomaat en publicist, van 1921-27 vertegenwoordiger van Spanje in de Volkenbond te Genève. Na Mademoiselle
Mademoiselle Titel aan het Franse hof voor de oudste dochter van de broer van de koning.
Madison, James
Madison, James (1751-1836) Amerikaans politicus. Behoorde tot de 'Founding Fathers' van de VS. Werkte mee aan de grondwet (1787), die door Madiun
Madiun Stad op het eiland Java ten zuidwesten van Surabaya in de provincie Java Timor; ca. 184.000 inw. Handelsplaats (suiker, koffie, rijst) met spoorwegwerkplaatsen.
Madjapahit-rijk
Madjapahit-rijk Oud Hindoe-rijk, gesticht in 1293 door de vorst Raden Widjaja, in het gebied dat het huidige Indonesië omvat. De bloeitijd van Madjapahit Madriz, José
Madriz, José (1865-1911) Nicaraguaans politicus. M. moest zijn land verlaten in 1895 na zijn breuk met Zelaya, maar keerde terug in 1906. In 1909 Maecenas
Maecenas (Gaius Maecenas; ca. 70-8 v.C.) Romeins staatsman en literator. Koos na Caesars dood de kant van Octavianus (later Augustus geheten) Maelson, François
Maelson, François (1538-ca. 1602) Nederlands staatsman. Werd in 1572 pensionaris van Enkhuizen en speelde als zodanig tijdens de Opstand jarenlang Maelwael, Jan
Maelwael, Jan (ook: Jehan of Johan Maelweel, Malouel of Manuel, vóór 1370-1415) Nederlands schilder, oom en leermeester van de gebroeders Van Maetsuyker, Joan
Maetsuyker, Joan (1606-1678) Nederlands koloniaal staatsman. Stelde als pensionaris van de Raad van Justitie te Batavia uit de bestaande verordeningen maffia
maffia (It.: mafia) Hecht georganiseerde misdaadorganisatie, ontstaan in de 19e eeuw op Sicilië, oorspronkelijk ter bescherming van de boerenbevolking Magadha
Maga, Hubert Coutoucou (geb. 1916) Politicus uit Benin, was aanvankelijk onderwijzer. In 1947 gekozen in de territoriale assemblee van Dahomey
Magadha Koninkrijk in Noordoost-India, bekend geworden doordat Boeddha aldaar met vijf asceten in een woud heeft geleefd. Kort na 600 v.C. smolten Maga, Hubert Coutoucou
Magdalénien
Magdalénien Cultuur uit ca. 15.000-8000 v.C. uit het Laat-Pleistoceen in Noord- en Centraal-Europa en Zuid-Frankrijk. Omvat hoogtepunten uit de Maghreb
Maghreb Benaming voor de Noord-Afrikaanse landen ten westen van het Nijldal: Libië, Tunesië, Algerije, Marokko en het gedeelte van Mauritanië Maginot-linie
Maginot-linie Franse verdedigingslinie langs de Frans-Duitse grens tussen Longwy en Basel, aangelegd in 1929-1934 en genoemd naar de Franse minister magistraat
magistraat In Rome, ten tijde van de Republiek, een overheidsambt of de persoon die het bekleedde. Magistraten werden in de regel gekozen voor de Maglemose-cultuur
Maglemose-cultuur Cultuur van Noord-Europa in het Midden Steentijdperk (10.000-6000 v.C.). De Maglemosiens visten met spietsen en met sten
Magloire, Paul
Magloire, Paul (geb. 1907) Haïtiaans politicus en militair. Na een militaire carrière werd hij in 1942 benoemd tot hoofd van de presidentiële wacht. Magna Charta
Magna Charta (Lat: grote oorkonde) Oorkonde, in 1215 bekrachtigd door de Engelse koning Jan I (reg. 1199-1216) op aandringen van zijn baronnen, magnaten
magnaten Hoge adel in Hongarije en Polen. De magnaten bezaten in Hongarije verschillende privileges en hadden zitting in de magnatentafel (Eerste Magnentius, Flavius Magnus
Magnentius, Flavius Magnus (gest. 353) Romeins keizer (350-53) van Germaanse afkomst. Verdreef keizer Constans, maar werd op zijn beurt afgezet Magnus
Magnus Mannennaam afgeleid van het Latijnse magnus = groot. Naam van een aantal koningen van Noorwegen en Zweden o.a. Magnus I Gódhi (= Mago
Mago (gest. 203 v.C.) Carthaags veldheer, zoon van Hamilcar Barcas, broer van Hannibal, vergezelde hem op diens tochten.
Magoon, Charles Edward
Magoon, Charles Edward (1861-1920) Amerikaans jurist, bereidde de verdragen aangaande de Panamákanaalzone voor en was van 1905-06 gouverneur Magyaren
Magyaren De belangrijkste van een aantal nomadenstammen die in de 9e eeuw het huidige Hongarije veroverde. Ze waren oorspronkelijk woonachtig Mahadaji Sindhia
Mahadaji Sindhia (gest. 1794) Mahratten-vorst uit het huis van Gwalior, een der leiders van de anti-Britse coalitie tijdens de eerste Mahratten-oorlog. Mahanaman
Mahanaman (reg. 412-434) Ceylonees koning uit het geslacht der Saluvamsa's, auteur van de Visoeddhimagga ('Weg tot reinheid').
Mahathir bin Mohamad
Mahathir bin Mohamad (geb. 1925) Maleisisch politicus. Mahatmir was aanvankelijk werkzaam als arts, maar sinds zijn twintigste jaar was hij actief Mahendra, Bir Bikram Sjah
Mahendra, Bir Bikram Sjah (1920-1972) Koning van Nepal (1955-72), opvolger van Tribhuvan. Schafte in 1960 het parlementaire stelsel af. Opge
Mahmoed I (Osmaanse Rijk)
Mahmoed I (Osmaanse Rijk) (1696-1754) Sultan over het Osmaanse Rijk van 1730-54. Mahmoed I kwam aan het bewind door het neerslaan van Mahmoed II (Osmaanse Rijk)
Mahmoed II (Osmaanse Rijk) (1785-1839) Sultan van Turkije (1808-39), opvolger van Moestafa IV. Trachtte vergeefs verschillende hervormingen Mahmoed Sjevket Pasja
Mahmoed Sjevket Pasja (1856-1913) Turks generaal, behoorde sedert 1883 tot de staf van Von der Goltz Pasja. Nadat hij in 1908 commandant van Mahmoed van Ghazni
Mahmoed van Ghazni (ca. 970-1030) Islamitisch heerser van Turkse afkomst over het Ghaznawiden-rijk (delen van Afghanistan en Perzië; 998-10
Mahratten
Mahratten Voor-Indische volksstam (krijgers, herders en boeren) in de staat Maharashtra. Al in de derde eeuw v.C. door keizer Asjoka tot het boeddhisme Maidalchini, Olimpia
Maidalchini, Olimpia (1594-1657) Schoonzuster van Giambattista Pamfili, de latere paus Innocentius X (1574-1655). Na diens pauskeuze in 1644,
Maij-Weggen, J.R.H. (Hanja)
Maij-Weggen, J.R.H. (Hanja) (geb. 1943) Nederlands politica. Maij-Weggen, die werd opgeleid als verpleegkundige en pedagogie studeerde aan Maimonides, Mozes
Maimonides, Mozes (eig. Mozes ben Maimon; 1135-1204) Spaans-joodse filosoof. Vluchtte in 1146 naar Noord-Afrika, werd rond 1170 leider der
Maintenon, Françoise d'Aubigné de
Maintenon, Françoise d'Aubigné de (1635-1719) Tweede vrouw van Lodewijk XIV, door een geheim huwelijk (1684), waarbij eventuele kinderen Maire, Jacob le
Maire, Jacob le (ca. 1585-1616) Nederlands zeevaarder en ontdekkingsreiziger. Vond samen met Willem Corneliszoon Schouten (ca. 1580-1625) tussen Maistre, Joseph Marie de
Maistre, Joseph Marie de (1753-1821) Schrijver, diplomaat en politiek filosoof uit Savoie. Ontvluchtte zijn land na de verovering door Frankrijk
Maitrakas
Maitrakas Indiase dynastie, heerste van de 5e tot de 8e eeuw in Gujarat. De stichter, Bhatarka, kon zich onafhankelijk verklaren dank zij het verval majesteitsbrief
majesteitsbrief Oorkonde waarin een vorst rechten en vrijheden toekende aan zijn onderdanen.
Major, John
Major, John (geb. 1943) Brits politicus. Major, zoon van een trapezeartiest, maakte snel carrière binnen het bankwezen. Zijn politieke loopbaan bij Makarios III
Makarios III (eig. Mihael Hristodoulos Mouskos; 1913-1977) Aartsbisschop (vanaf 1950) en president van Cyprus (1960-77); leider der Grieks-Cyprioten. Malan, Daniel François
Malan, Daniel François (1874-1959) Zuid-Afrikaans politicus, studeerde aan het Victoria College en de universiteiten van Stellenbosch en Utrecht Malatesta
Malatesta Italiaans adellijk geslacht dat van 1295 tot 1503 over Rimini heerste. Hoofdlinie stierf in de 18e eeuw uit. Uit een zijlinie stamt de Italiaanse Malcolm X
Malcolm (Schotland) Koningen van Schotland, o.a. Malcolm II (ca. 954-1034), koning van Schotland (1005-34), opvolger van Kenneth III. Opgevo
Malcolm X (1925-1965) Belangrijke representant van de Amerikaanse Black Muslims. Na een verleden vol armoede en criminaliteit liet Malcolm Little, Malcolm (Schotland)
Malcolm, John
Malcolm, John (1769-1833) Brits generaal, koloniaal bestuurder en historicus. Vervulde in 1800 een diplomatieke missie naar Perzië om de sjah te malcontenten
malcontenten 1. De Zuid-Nederlandse edelen die in de jaren 1577-1578 ageerden tegen de politiek van de Staten-Generaal en van Willem van Oranje. Malenkov, Georgi Maksimilianovitsj
Malenkov, Georgi Maksimilianovitsj (1902-1988) Sovjetpoliticus. Malenkov sloot zich in 1918 aan bij het Rode Leger en werd lid van de communistische Malesherbes, Chrétien Guillaume de Lamoignon de
Malesherbes, Chrétien Guillaume de Lamoignon de (1721-1794) Frans staatsman, minister van Binnenlandse Zaken onder Turgot (1775-76). Verdedigde Malietoa Laupepe
Mali, koninkrijk
Mali, koninkrijk Afrikaans koninkrijk rond het huidige Mali, gesticht in de 12e eeuw door de Malinka. Mali kwam tot grote bloei nadat het rijk tot de Malloum Ngakoutou Bey-Ndi, Félix
Malietoa Laupepe (gest. ca. 1898) Koning van Samoa van 1881-87. Werd gedwongen een voor Samoa nadelig verdrag met Duitsland te tekenen en
Malik Sjah
Malik Sjah (1055-1094) Sultan van de Seldjoeken (1072-94), opvolger van Alp-Arslan. Laatste heerser over een eenheidsrijk.
Malik, Adam
Malik, Adam (1917-1984) Indonesisch politicus, medestander van Soekarno in de onafhankelijkheidsbeweging, actief bij het uitroepen van de Republiek Malik, Jakov Aleksandrovitsj
Malik, Jakov Aleksandrovitsj (1906-1980) Sovjetrussisch politicus en diplomaat, ambassadeur in Tokio (1942-45) en waarnemer in de geallieerde Malinovski, Rodion Jakovlevitsj
Malinovski, Rodion Jakovlevitsj (1898-1967) Sovjetrussisch militair en politicus, vocht tijdens WO I in het tsaristische leger en werd in 1926 lid v
Malirijk
Malirijk Moslimrijk in West-Afrika, dat bestond van de 13e tot de 17e eeuw.
Malloum Ngakoutou Bey-Ndi, Félix (geb. 1932) Tsjaads militair en politicus, maakte carrière in het leger. Hij kreeg in 1973 huisarrest op beschuldiging Malou, Jules
Malou, Jules (1810-1886) Belgisch politicus. Was vanaf 1841 rooms-katholiek kamerlid en bekleedde meermalen de functie van minister van Financiën Malplaquet, slag bij
Malplaquet, slag bij Bloedige slag in 1709 tijdens de Spaanse Successieoorlog in het noorden van Frankrijk, waarbij het Franse leger werd verslagen malthusianisme
malthusianisme Bevolkingstheorie van de Engelse klassieke econoom en dominee Thomas R. Malthus (1766-1834). Zijn wetenschappelijke benadering Mamertijnen
Mamertijnen Campaanse huursoldaten van Agathocles (361-289 v.C.), de tiran van Syracuse, die na de dood van hun werkgever de stad Messana bezetten Mamloeken
Mamloeken Slaafsoldaten en een dynastie (1250-1517) in Egypte, Syrië en de Hidjaaz, op het Arabisch schiereiland. Het woord mamloek betekent Mamoen, al-
Mamoen, al- (786-833) Kalief van het Abbasidenkalifaat (813-33), zoon van Haroen al-Rasjied, troonopvolging door moord op zijn halfbroer Al-Amin. Man Vrouw Maatschappij
Man Vrouw Maatschappij (MVM) Nederlandse actiegroep, opgericht in 1968 door o.a. Joke Smit en Hedy d'Ancona. Het was de eerste organisatie Manasse
Man, Hendrik de (1885-1953) Belgisch socialistisch politicus en socioloog. Stichtte de Centrale voor Arbeidersopvoeding (1910) en de Arbeidershogeschool Mao Zedong
Manasse 1. Zoon van aartsvader Jozef, voorvader van gelijknamige Israëlitische stam, die voornamelijk ten oosten van de Jordaan gevestigd was. 2. Manco Capac I
Manco Capac I (13e eeuw) Manco Capac I wordt beschouwd als de stichter van de Inca-dynastie. Alle verhalen over hem bevatten bovennatuurlijke Manco Capac II
Manco Capac II (1500-1544) Inca-vorst van 1533-44. Hoewel door de Spanjaarden als vorst erkend en gekroond in Cuzco, verzette Manco Capac mandaatgebied
mandaatgebied De koloniën van Duitsland en Turkije, die na beider nederlaag in de Eerste Wereldoorlog door de Volkenbond aan verschillende geallieerde mandarijnen (gesch.)
mandarijnen (gesch.) (Sanskriet: mantrin = raadgever; Portugees: mandar = heersen) Westerse benaming voor een hoge ambtenaar in de Chinese ke
Mandela, Nelson Rolihlala
Mandela, Nelson Rolihlala (geb. 1918) Zuid-Afrikaans politicus. Mandela studeerde rechten en opende te Johannesburg het eerste advocatenkantoor mandement
mandement Officieel bisschoppelijk schrijven. In het bijzonder het mandement van 1954. Dit mandement had jarenlang grote invloed op de verhouding Mandingo-rijk
Mandingo-rijk Afrikaans rijk dat in de 13e en 14e eeuw het huidige Ghana domineerde. Het rijk werd geregeerd door islamitische vorsten; de beroemdste Manetho van Sebennytos
Manetho van Sebennytos (ca. 275 v.C.) Egyptisch hogepriester in Heliopolis. Schreef ten tijde van Ptolemaeus II een geschiedenis van Egypte, ma
Manfred
Manfred (1232-1266) Koning van Sicilië, zoon van keizer Frederik II. Diens dood betekende een einde van een betrekkelijk centraal geregeerd Italië. Mangakis, Georgios
Mangakis, Georgios (geb. 1930) Grieks jurist en politicus. In 1969 verdedigde M. de leden van de staatsraad die in conflict waren geraakt met het Manifest Destiny
Manifest Destiny (Lett: klaarblijkelijke roeping) Opvatting in de VS met name in de 19e eeuw, dat de Amerikanen voorbestemd waren om van het Manin, Daniele
Manin, Daniele (1804-1857) Italiaans politicus. M. stond een gematigde oppositie tegen Oostenrijk voor. Tijdens de opstanden van maart 1848 werd Maniu, Iuliu
Maniu, Iuliu (1873-ca. 1953) Roemeens politicus. Premier (1928-30; 1932-33). Voerde in WO II oppositie tegen de met de Duitsers collaborerende Manley, Michael
Manley, Michael (1924-1997) Jamaicaans politicus. Manley volgde in 1969 zijn vader, Norman Manley, op als leider van de People's National Party. Manley, Norman Washington
Manley, Norman Washington (1893-1969) Jamaicaans jurist en politicus, was in 1938 oprichter van de sociaal-democratisch getinte People's National
Mann, Golo (1909-1994) Duits historicus. Mann studeerde filosofie en geschiedenis en promoveerde in 1932 bij Karl Jaspers. In 1933, na de machtsovername mansabdari-systeem
Mannerheim, Carl Gustav Emil
Mannerheim, Carl Gustav Emil (Baron von Mannerheim; 1867-1951) Fins maarschalk (sinds 1942) en politicus. Verdreef als aanvoerder der Witten Mannheim, Karl
Mannheim, Karl (1893-1947) Hongaars-Brits socioloog en filosoof, leerling van Max Weber. Werkte aanvankelijk in Berlijn, Heidelberg en Frankfu
Manning, Adrianus Franciscus
Manning, Adrianus Franciscus (1929-1991) Nederlands historicus. Manning studeerde in Nijmegen en promoveerde in 1956 bij L.J. Rogier. Van Mann, Golo
mansabdari-systeem Bestuurssysteem ingesteld door de Indiase vorst Akbar (reg. 1556-1605) met het doel de macht van de Mogol-keizer over zijn manschap
manschap In de Middeleeuwen het ritueel waarbij men man (vazal) werd van een heer. De vazal knielde ongewapend voor de heer, legde zijn handen Mansfeld, Pieter-Ernst van
Mansfeld, Pieter-Ernst van (1517-1604) Duits veldheer en politicus, was gehuwd met Margaretha van Brederode, later met Maria van Montmorency Mansholt-plan
Mansholt, Sicco Leendert (1908-1995) Nederlands landbouwdeskundige en politicus. De PvdA'er Mansholt was van 1945 tot 1957 minister van Landbouw,
Mansholt-plan Een in 1968 voorgesteld tienjarenplan ter verbetering en rationalisering van de landbouwstructuur van de Europese Gemeenschap. Beoogd Mansholt, Sicco Leendert
Mansoer, Aboe Dja'far al-
Mansoer, Aboe Dja'far al- (gest. 775) Tweede kalief der Abbasiden (754-775), beschouwd als de eigenlijke stichter van het rijk. Maakte in 762 Bagd
Manstein, Erich von
Manstein, Erich von (eig. E. von Lewinski; 1887-1973) Duits veldmaarschalk. Ontwierp als stafchef van legergroep A het plan-Sichelschnitt (doorbraak Manteuffel, Edwin Hans Karl von
Manteuffel, Edwin Hans Karl von (1809-1885) Pruisisch generaal. Aanvoerder Duitse leger in Frans-Duitse Oorlog (1870-71), commandant bezettingsleger Manteuffel, Otto Theodor von
Manteuffel, Otto Theodor von (1805-1882) Pruisisch staatsman, werd in 1848 minister van Binnenlandse Zaken onder Von Brandenburg. Als minister Mantinea
Mantinea Griekse stad in de Oudheid in Arcadië. Maakte deel uit van de Peloponnesische Bond. In de slag bij Mantinea (362 v.C.) won Thebe van Mantsjoekwo
Mantsjoe-dynastie (Tsjing-dynastie) Dynastie die van 1636-1911 over China heerste na de Ming-dynastie. Ondanks hun niet-Chinese achtergronden Mantuaanse Successieoorlog
Mantsjoekwo Naam van de Japanse vazalstaat Mantsjoerije. Japan bezette het aan grondstoffen rijke Mantsjoerije in 1931 en maakte het gebied in 1932 Mantsjoe-dynastie
Mantuaanse Successieoorlog (1628-31) De dood van Vincenzo II, hertog van Mantua, (1627) deed in Mantua een successieoorlog ontbranden. Spanje Manuel I Comnenus
Manuel I Comnenus (1120-1180) Keizer van Byzantium (1143-80), opvolger van Johannes II Comnenus. Deed mislukte poging invloed in Italië te
Manuel II Paleologus
Manuel II Paleologus (1350-1425) Keizer van Byzantium (1391-1425), opvolger van Johannes V Paleologus. Trachtte vergeefs hulp te verkrijgen Manusama, Johan Alvarez
Manusama, Johan Alvarez (1910-1995) Moluks leider. Manusama, die was opgeleid tot civiel-ingenieur, was voorstander van een federale opbouw Man, Hendrik de
Mao Zedong (ook Mao Tse-toeng; 1893-1976) Chinees marxistisch politicus. Mao was, vanaf de oprichting van de Communistische Partij van China maoïsme
maoïsme De Chinese interpretatie van het marxisme-leninisme, ontwikkeld door de Chinese leider Mao Zedong (1883-1976). In het maoïsme wordt Maori's
Maori's Oorspronkelijke bewoners van Nieuw-Zeeland die zich hier vanaf de 10de eeuw vestigden en leefden van landbouw, jacht en visserij. Met de maquis
maquis (ook: macchia, Fr: kreupelhout) Droogtebestendige, altijdgroene, doornige kreupelhoutsoorten. Het zijn struiken met dikke leerachtige bladeren maranen
Mara, Kamisese K.T. (geb. 1920) Rooms-katholiek politicus van de Fiji Eilanden. Lid van de executieve raad tijdens de beperkte autonomie en eerste Marcellus, Marcus Claudius
maranen (Sp: marranos = zwijnen) Scheldnaam voor de Spaanse en Portugese joden die zich vanaf het einde van de 14e eeuw bekeerden tot het christendom Marathon, slag bij
Marat, Jean-Paul (eig. Mara; 1743-1793) Frans revolutionair en journalist. Uitgever van de krant 'l'Ami du peuple' (1789-92), daarna omgedoopt in Mara, Kamisese K.T.
Marathon, slag bij (490 v.C.) Veldslag bij de Griekse stad Marathon tussen een Atheens leger o.l.v. Miltiades en het Perzische leger van Darius I (reg. Marat, Jean-Paul
Marcel, Étienne
Marcel, Étienne (gest. 1358) Frans lakenkoopman. Leider van de opstandige Parijzenaars, die zich solidair verklaarden met de strijdende boeren tijdens Marchais, Georges
Marcellus, Marcus Claudius (gest. 208 v.C.) Romeins veldheer en vijfmaal consul. Versloeg bij Castilium de Galliërs (222 v.C.) en brak het beleg
Marchais, Georges (1920-97) Frans politicus. Marchais werd in 1947 als metaalarbeider lid van de Parti communiste français (PCF), trad in 1959 Marchand, Jean-Baptiste
Marchand, Jean-Baptiste (1863-1934) Frans generaal, beroemd door zijn expeditie van Tsjaad naar de Nijl; in 1898 stond hij te Fasjoda tegenover
Marchant, Hendrik Pieter
Marchant, Hendrik Pieter (1869-1956) Nederlands jurist en politicus. Had van 1900-33 zitting in de Tweede Kamer, vanaf 1901 voor de Vrijzinnig Marcianus, Flavius
Marcianus, Flavius (396-457) Keizer van het Oost-Romeinse Rijk (450-57), opvolger van Theodosius II. Opgevolgd door Leo I.
Marck, Willem van der
Marck, Willem van der (graaf van Arenberg, bijnaam: 'le sanglier des Ardennes'; gest. 1485) Heer van Lumey. In het conflict tussen de Bourgondiërs Marco Polo
Marco Polo (ca. 1254-1324) Venetiaans koopman. De eerste Europese beschrijver van het Verre Oosten. Marco Polo verbleef met zijn vader en oom Marcos, Ferdinand Edralin
Marcos, Ferdinand Edralin (1917-1989) Filippijns politicus. Marcos was na zijn studie rechten advocaat en werd in 1965 tot president van de Filipp
Marcus Aurelius Antoninus
Marcus Aurelius Antoninus (121-180) Romeins keizer (161-180; tot 169 samen met Lucius Aurelius Verus). Verdedigde het rijk tegen aanvallen van Marcus Claudius Marcellus
Marcus Claudius Marcellus (gest. 208 v.C.) Romeins veldheer en consul, streed mee in de Eerste Punische Oorlog en werd ca. 224 v.C. pretor. Als Marcus Manlius Capitolinus
Marcus Manlius Capitolinus (gest. 384 v.C.) Romeins politicus en consul in 392 v.C. M. zou in 387 v.C., gewekt door het gekwaak van de ganzen Mardoek
Mardoek Rijksgod van Babylonië sinds Hammoerapi, voordien stadsgod van Babylon; hoofd van het pantheon, zoon van Ea. In het scheppingsepos mare liberum
mare liberum (Lat: vrije zee) Het beginsel dat de volle zee (de zee met uitzondering van een smalle strook langs de kust) geen particulier of staatsbezit Margaretha I (Denemarken)
Margaretha (Bourgondische Rijk)
Margaretha (Bourgondische Rijk) 1. Margaretha van Male (1349-1405), hertogin van Bourgondië door huwelijk met Filips de Stoute (1369). Dochter Margriet, prinses
Margaretha I (Denemarken) (1353-1412), koningin van Denemarken en Noorwegen (1387-1412) en van Zweden (1389-1412). Tijdens haar regering Margaretha II (Denemarken)
Margaretha II (Denemarken) (Alexandrina Thornhildur Ingrid; geb. 1940), koningin van Denemarken (1972), opvolgster van Frederik IX. Uit het Margaretha van Anjou
Margaretha van Anjou (1430-1482) Koningin van Engeland (1445-71) door huwelijk met Hendrik VI. Deze zwakke vorst beheerste zij volkomen.
Margaretha van Constantinopel
Margaretha van Constantinopel (1202-1278) Gravin van Vlaanderen (1244-78), opvolgster van haar zuster Johanna. Doordat zij tweemaal getrouwd Margaretha van Henegouwen
Margaretha van Henegouwen (1311-1356) Dochter van graaf Willem III van Holland/Zeeland/Henegouwen. Gehuwd met Lodewijk IV de Beier, Margaretha van Oostenrijk
Margaretha van Oostenrijk (of van Savoye; 1480-1530) Dochter van Maximiliaan I van Oostenrijk en Maria van Bourgondië. Landvoogdes der Nederlanden
Margaretha van Parma
Margaretha van Parma (1522-1586) Onwettige dochter van Karel V, landvoogdes der Nederlanden (1559-66). Tijdens haar bewind viel het Smeekschr
Margaretha van Valois
Margaretha van Valois 1. (of Margaretha van Navarre, eig. Marguerite d'Angoulême; 1492-1549) Frans schrijfster, zuster van Franse koning Frans
Margaretha van York
Margaretha van York (1446-1503) Dochter van Richard van York, hertogin van Bourgondië door haar huwelijk met Karel de Stoute (1468). Zij ste
Margriet, prinses (Margriet Francisca; geb. 1943) Prinses der Nederlanden, prinses van Oranje-Nassau, prinses van Lippe-Biesterfeld. Margriet is de Mari
Mari (Tall Hariri) Stad uit de Oudheid in Midden-Mesopotamië aan de bovenloop van de Eufraat, thans ruïneheuvel Tall Hariri. Vanaf 3e millennium Maria Adelheid van Luxemburg
Maria (Spanje)
Maria (Spanje) 1. Maria Louise (1751-1819), koningin van Spanje (1788-1808) door huwelijk met Karel IV. Beiden afgezet door Napoleon. 2. Christina Mariana, Juan de
Maria Adelheid van Luxemburg (Theresia Hilda Antonia Wilhelmina; 1894-1924) Groothertogin van Luxemburg (1912-19), moest aftreden wegens Maria de Médicis
Maria de Médicis (1573-1642) Koningin van Frankrijk (1600-10), tweede vrouw van Hendrik IV. Regentes voor Lodewijk XIII (1610-17).
Maria Henriette Stuart
Maria Henriette Stuart (1631-1661) Dochter van Karel I van Engeland, gehuwd met stadhouder Willem II. Meer geïnteresseerd in de Stuart-aangel
Maria I Francisca (Portugal)
Maria I Francisca (Portugal) (1734-1816), koningin van Portugal (1777-1807), opvolgster van Jozef Emanuel. Sinds 1792 krankzinnig, regentschap Maria I Tudor
Maria I Tudor (Maria de Katholieke, Maria de Bloedige, 'Bloody Mary'; 1516-1558) Koningin van Engeland (1553-58), opvolgster van Edward VI. Maria II da Gloria (Portugal)
Maria II da Gloria (Portugal) (1819-1853) Koningin van Portugal, dochter van Pedro I die ten gunste van haar afstand deed van de troon (1826). De Maria II Stuart
Maria II Stuart (1662-1694) Koningin van Engeland en Schotland (1689-94) samen met haar echtgenoot Willem III na de Glorious Revolution (1688) Maria Leszczynski
Maria Leszczynski (1703-1768) Koningin van Frankrijk (1725-68) door huwelijk met Lodewijk XV. Dochter van de Poolse koning Stanislaus.
Maria Theresia van Frankrijk
Maria Theresia van Frankrijk (1638-1683) Koningin van Frankrijk (1660-83) door huwelijk met Lodewijk XIV, ter bezegeling van de vrede van de Maria Theresia van Oostenrijk
Maria Theresia van Oostenrijk (1717-1780) Keizerin van Oostenrijk (1740-1780), koningin van Hongarije (1741) en Bohemen (1743), opvolgster Maria van Bourgondië
Maria van Bourgondië (Maria de Rijke: 1457-1482) Hertogin van Bourgondië (1477-82), enige dochter van Karel de Stoute. Troonsaanvaarding same
Maria van Hongarije
Maria van Hongarije (1505-1558) Dochter van Filips de Schone van Habsburg en Johanna de Waanzinnige. Zij trad in 1522 in het huwelijk met Lo
Mariana, Juan de (ca. 1536-1624) Spaans historicus en filosoof, lid van de jezuïetenorde. In 1592 publiceerde hij het beroemde 'Historiae de rebus Marianne
Marianne Symbool van de Franse Revolutie en naam voor de Franse Republiek.
Marie Antoinette
Marie Antoinette (1755-1793) Koningin van Frankrijk (1774-93) door huwelijk met Lodewijk XVI. Bijzonder invloedrijk, niet erg bemind bij het volk. Marie Louise
Marie Louise (1791-1847) Keizerin van Frankrijk (1810-15) als tweede vrouw van Napoleon. Dochter van Frans I van Oostenrijk.
Marie-Henriëtte Anne van België
Marie-Henriëtte Anne van België (1836-1902) Koningin van België (1865-1902) door huwelijk met Leopold II.
Marijnen, Victor Gérard Marie
Marijnen, Victor Gérard Marie (1917-1975) Nederlands jurist en politicus (KVP). Minister van Landbouw (1959-63), premier (1963-65, kabinet met Marina doña
Marina doña (1501-1550) Indiaanse minnares en tolk van Cortés, die in 1519 door de Tabasca-Indianen aan de Spanjaarden was afgestaan. M. hielp Marius, Gaius
Marius, Gaius (157-86 v.C.) Romeins veldheer en een aantal malen consul. Hervormde het leger door uit het stadsproletariaat een beroepsleger te vormen. mark
mark (grens, grensgebied) 1. In het Frankische Rijk onder de Karolingen en in het Duitse Rijk onder de Saksische keizers, speciale bestuurseenheden markgraaf
Mark, familie van der (of Marck) Adellijk geslacht uit Westfalen, heeft in de loop der tijden de hertogdommen Kleef, Gulik en Berg en de heerlijkheden Marlborough, John Churchill
markgraaf Ten tijde van de Karolingen in de Middeleeuwen het hoofd van een mark, een graafschap dat zich bevond aan de grens van het Frankische markies
markies Adellijke titel, in rang tussen hertog en graaf in. In Engeland een marquess, in Frankrijk een marquis.
Markomannen
Markomannen (Latijn: Marcomanni) West-Germaanse volksstam, behorend tot de Sueven. Aanvankelijk in de buurt van de Main gevestigd, bezetten Markos
Markos (eig. Markos Vafiades; 1906-1992) Grieks politicus en partizanenleider, trad in 1927 toe tot de communistische partij en werd in 1941 leider Markovic, Svetozar
Markovic, Svetozar (1846-1875) Servisch publicist en politicus. Tijdens zijn studie in Rusland van 1866-69 kwam hij in aanraking met de ideeën van Mark, familie van der
Marlborough, John Churchill (1650-1722) Eerste hertog van Marlborough. Engels bevelhebber en Tory-politicus. Streed aan de zijde van stadhouder Marmont, Auguste Frédéric Louis Viesse de
Marmont, Auguste Frédéric Louis Viesse de Hertog van Ragusa (1774-1852). Frans maarschalk, onderscheidde zich als commandant in Dalmatië. Marnix, Jan van
Marnix, Jan van (ca. 1537-1567) Zuid-Nederlands diplomaat en krijgsoverste, broer van St. Aldegonde. Speelde als calvinistisch edelman een bela
Marokkaanse crises
Marokkaanse crises Conflicten in 1905-1906 en 1911 tussen Duitsland en Frankrijk over invloedssferen in Marokko, waarbij Duitsland diplomatieke maronieten
maronieten Aanhangers van een oosterse christelijke sekte, ontstaan in de 7e eeuw na de veroordeling van het door hen aangehangen monotheletisme, Márquez, José Ignacio de
Márquez, José Ignacio de (1793-1880) Colombiaans jurist en conservatief politicus, actief betrokken bij de onafhankelijkheidsbeweging o.a. als pr
Marrons
Marrons In Suriname en Guyana de gebruikelijke naam voor bosnegers, de nakomelingen van gevluchte negerslaven.
Marroquín, José Manuel
Marroquín, José Manuel (1827-1908) Colombiaans politicus, zette president Sanclemente, die een exponent van de nationalisten was, via de staats
mars naar Rome
mars naar Rome Samentrekking van fascistische milities rond Rome in 1922, bedoeld om Benito Mussolini's eis om tot regeringsleider te worden Marshallplan
Marshall, George Catlett (1880-1959) Amerikaans generaal en politicus. Stafchef van de strijdkrachten (1939-45); betrokken bij alle belangrijke p
Marshallplan Een door de Verenigde Staten in 1947 gelanceerd plan voor economische en financiële hulp aan de door de oorlog getroffen landen in Marshall, George Catlett
Marsilius van Padua
Marsilius van Padua (ca. 1290-ca. 1343) Italiaans staatkundig theoreticus. Rector aan de universiteit van Parijs (1313). In zijn hoofdwerk 'Defensor Marsveld
Marsveld (Campus Martius) Open terrein buiten Rome in de Oudheid, gewijd aan de oorlogsgod Mars. Oefenterrein en vergaderplaats voor de weerbare martelaren van Gorcum
martelaren van Gorcum Bijnaam van negentien geestelijken die bij de verovering van Gorcum in 1572 door de watergeuzen o.l.v. Lumey gevangen Martens, Wilfried Achiel Emma
Martens, Wilfried Achiel Emma (geb. 1936) Belgisch politicus (CVP). Martens was voorzitter van de Vereniging van Vlaamse Studenten (1958-59). Martínez Trueba, Andrés
Martí, José (1853-1895) Cubaans dichter, journalist en vrijheidsstrijder. Leider van de Cubaanse opstand (1895), waarbij hij de dood vond. Als dichter Martsjenko, Anatolij Tichonovitsj
Martínez Trueba, Andrés (1884-1959) Uruguayaans politicus, behaalde als vertegenwoordiger van de Colorados in 1950 een verkiezingsoverwinning. Martínez, Maximiliano Hernandez
Martínez, Maximiliano Hernandez (1882-1962) Salvadoriaans politicus, president en dictator (1931-44). Tijdens zijn bewind moderniseerde hij het Martínez, Tomás
Martínez, Tomás (1812-1873) Nicaraguaans politicus en militair, vormde als leider van de conservatieve partij in 1857 een Nationale Eenheidsregering Martino, Gaetano
Martino, Gaetano (1900-1967) Italiaans medicus en politicus, was hoogleraar fysiologie en schreef enkele standaardwerken op dit gebied. Als minister Martinus van Tours
Martinus van Tours (Sint-Maarten; 316 of 335-397) Bisschop van Tours vanaf 372; missioneerde het Franse platteland. Zijn veelgelezen levensbeschrijving Martí, José
Martsjenko, Anatolij Tichonovitsj (1922-1986) Russisch dissident. Schreef een autobiografie over zijn kampbelevenissen in de jaren 1960-1964: 'Moi Marwaniden
Marwaniden Een Koerdische dynastie (moslims), die van 983-1085 in het noordoosten van Irak heerste (in de provincie Diyarbakir). Onder Nasr ad-Marx, Karl Heinrich
Marx, Karl Heinrich (1818-1883) Duits filosoof, socialistisch theoreticus en econoom. Marx en zijn vriend Friedrich Engels (1820-1895) hebben beiden Masada
Masada Antieke joodse vesting op een bergplateau ca. 400 m boven de westelijke oever van de Dode Zee. Gebouwd door Jonatan de Makkabeeër (Masaryk, Jan
Masaryk, Jan (1886-1948) Tsjechoslovaaks diplomaat en politicus, zoon van Tomás Masaryk. Ambassadeur in Groot-Brittannië van 1925 tot 1938. Mason-Dixon line
Mason-Dixon line Tussen 1765 en 1768 door Charles Mason en Jeremiah Dixon vastgelegde grenslijn tussen de Amerikaanse staten Maryland en Pennsylvania. Massey, Vincent
Massey, Vincent (1887-1967) Canadees historicus en politicus, eerste gouverneur-generaal met de Canadese nationaliteit (1952-59). M. was ambassadeur Massinissa
Massinissa (ca. 238-149 v.C.) Vorst van Numidië (Noord-Afrika). Vocht in de Tweede Punische Oorlog (218-201 v.C.) eerst aan Carthaagse, later Mata Hari
Mata Hari (eig. Margaretha Geertruida Zelle; 1876-1917) Nederlands danseres en spionne. Mata Hari huwde met Campbell Mac Leod (1895), een officier Mataram
Mataram Oud vorstendom op Java dat onder sultan Agoeng (gest. 1645) zijn hoogtepunt kende. Door opvolgingsproblemen viel het rijk in 1755 uite
Matelieff de Jonge, Cornelis
Matelieff de Jonge, Cornelis (1569-1632) Nederlands koopman en vlootvoogd. Behoorde tot de oprichters van de VOC en leidde de derde vloot naar Mathilde Plantagenet
Mathilde Plantagenet (1102-1167) Keizerin van het Duitse Rijk (1114-25) door huwelijk met Hendrik V. Als enige dochter van Hendrik I Plantage
Mathilde van Canossa
Mathilde van Canossa (1046-1115) Markgravin van Toscane. Bondgenote van paus Gregorius VII tijdens de investituurstrijd tegen keizer Hendrik
Matsoedaira Sadanoboe
Matsoedaira Sadanoboe (1759-1829) Japans politicus, was van 1787-93 regent voor de toen minderjarige sjogoen Iènari. M. deed vergeefse poginge
Matsoeoka Josoekè
Matsoeoka Josoekè (1880-1946) Japans politicus. Als minister van Buitenlandse Zaken (1940- 41) verantwoordelijk voor het Driemogendheden P
Matteotti, Giacomo
Matteotti, Giacomo (1885-1924) Italiaans socialistisch en anti-fascistisch politicus, vermoord door leden van een fascistische knokploeg. Zijn dood Matteüs
Matteüs (Mattheüs; Matth.) Apostel die volgens een oude kerkelijke traditie het eerste evangelie geschreven heeft. Tekent Jezus als de in het Oude Testament Matthias I Corvinus
Matthias I Corvinus (1443-1490) Koning van Hongarije (1458-90) en van Bohemen (1469-90), opvolger van Ladislaus V Posthumus. Verkreeg in Matthias van Oostenrijk
Matthias van Oostenrijk (1557-1619) Keizer van het Duitse Rijk (1612-19) als opvolger van Rudolf II, tevens koning van Hongarije (1608-19) en Mattos, Norton de
Mattos, Norton de Portugees koloniaal administrator. Van 1913-15 gouverneur-generaal en van 1921-24 hoge commissaris van Angola. Streefde vooral Maúa, Irineu Evangelista de Sousa, baron van
Maúa, Irineu Evangelista de Sousa, baron van (1813-1899) Braziliaans politicus, het economisch brein achter de Braziliaanse modernisering. Zo Maudoedi, Aboe-l-A'la al-
Maudoedi, Aboe-l-A'la al- (1903-1979) Pakistaans denker en politiek leider van de Djama'at-i Islami, die ernaar streefde om van het nieuwe Pakista
Mau-Mau opstand (1952-1956) Opstand in Kenya geleid door de Mau-Mau, een politieke en religieuze organisatie, opgericht in 1947, die haar aanhang Max von Baden
Maurepas, Jean Frédéric Phélippeaux de
Maurepas, Jean Frédéric Phélippeaux de (1701-1781) Frans politicus, invloedrijk minister onder Lodewijk XV. Hij reorganiseerde o.m. de vloot. Maurer, Ion Gheorghe
Maurer, Ion Gheorghe (geb. 1902) Roemeens jurist en politicus, vervulde vele functies in de diplomatie (onder meer bij de VN). Minister van Buitenlandse Maurice de Sully
Maurice de Sully (ca. 1120-1196) Middeleeuws Frans theoloog, een der grootste predikers van zijn tijd. Hij was een leerling van Pierre Abélard, werd Mauricius, Jan Jacob
Mauricius, Jan Jacob (1692-1768) Nederlands diplomaat en koloniaal staatsman. Bekleedde de functie van Nederlands resident bij de Nedersaksis
mauristen
mauristen Benedictijnen van de Congregatie van St.-Maur in Frankrijk, opgericht in 1621, opgeheven tijdens de Franse Revolutie (1789); centrum Maurits, prins (1567-1625)
Maurits, prins (1567-1625) (1567- 1625) Graaf van Nassau, vanaf 1618 prins van Oranje. Maurits was de tweede zoon van Willem van Oranje. Hij Maurits, prins (1968- )
Maurits, prins (1968- ) (voluit Maurits Willem Pieter Hendrik; geb. 1968) Prins van Oranje-Nassau, van Vollenhoven. Maurits is de oudste zoon va
Maurois, André
Maurois, André (voor 1947 Emile Herzog; 1885-1967) Frans schrijver en industrieel (directeur van een lakenfabriek). Debuteerde met oorlogsherinneringen Maurya-rijk
Maurya-rijk Koninkrijk dat van 321 tot 185 v.C. Noord-India en delen van Afghanistan omvatte. Onder Tsjandragoepta (reg. 321-296 v.C.) vormde Mausollus
Mausollus (overl. 353 v.C.) Satraap in Carië (Zuidwest-Anatolië; 377-353 v.C.) onder Perzische suzereiniteit. Grafmomunent (mausoleum) te Halicarnassus, Mauthausen
Mauthausen Gemeente in de Oostenrijkse provincie Oberösterreich, ten zuidoosten van Linz; 4400 inwoners. Granietgroeven. In het concentratiekamp Mau-Mau opstand
Max von Baden (eig. Maximilian Alexander Friedrich Wilhelm; 1867-1929) Duits politicus, werd wegens zijn liberale opvattingen door keizer Wilhelm Maxentius, Marcus Aurelius Valerius
Maxentius, Marcus Aurelius Valerius (gest. 312) Romeins keizer (306-12). In de slag bij de Milvische brug (312) verslagen door Constantijn de Grote.
Maximianus, Marcus Aurelius Valerius
Maximianus, Marcus Aurelius Valerius (ca. 240-310) Romeins keizer (285-305), medekeizer naast Diocletianus. Deed met de laatste gelijktijdig Maximiliaan Hendrik van Beieren
Maximiliaan (Beieren) Aantal keurvorsten en sinds 1805 koningen van Beieren, o.a. Maximiliaan I (1573-1651), keurvorst van Beieren (1623-51),
Maximiliaan (Duitse Rijk)
Maximiliaan (Duitse Rijk) Maximiliaan I van Oostenrijk (1459-1519), keizer van het Duitse Rijk (1493-1519) opvolger van Frederik III. Als echtgeno
Maximiliaan Hendrik van Beieren (1621-1688) Keurvorst en aartsbisschop van Keulen (1650-88), prins-bisschop van Luik (1650-88) en niet gew
Maximiliaan II
Maximiliaan II (1527-1576) Duits keizer, zoon van Ferdinand I en Anna van Hongarije. Opgevoed in Spanje trad M. in 1548 (ondanks zijn lutherse Maximiliaan van Oostenrijk
Maximiliaan van Oostenrijk (Ferdinand Jozef; 1832-1867) Aartshertog van Oostenrijk, broer van keizer Frans Jozef I. Door toedoen van Napoleon Maximiliaan (Beieren)
Maximinus Daia
Maximinus Daia (Gaius Galerius Valerius Maximinus; gest. 313) Romeins keizer (308-313), verslagen door Licinius. Fel christenvervolger.
Maximinus Thrax
Maximinus Thrax (lett.: Maximinus de Thraciër; 173-238) Romeins keizer, was aanvankelijk boer en trad toe tot het leger, waar hij uiteindelijk bevelhebber Maximus Magnus
Maximus Magnus (gest. 388) Keizer van het Romeinse Rijk (383-88), uitgeroepen door het leger van Brittannia, bracht keizer Gratianus ten val. Verslagen Maya's
Maya's Indianenvolk in grote delen van Midden-Amerika en Mexico. Hun cultuur wordt beschouwd als de hoogst ontwikkelde Indiaanse beschaving, Mayerling
Mayer, René (1895-1972) Frans jurist en politicus. Actief in de Résistance tijdens WO II, kwam in 1946 voor de Radicaal-Socialistische Partij in de Mayflower
Mayerling Dorp in de Nederoostenrijkse provincie Alland. In het gelijknamige jachtslot pleegden kroonprins Rudolf van Oostenrijk en zijn minnares Mayer, René
Mayflower Naam van het schip waarmee in 1620 de tweede groep Europeanen naar Noord-Amerika voer met als doel zich er blijvend te vestigen. Deze Maystadt, Philippe
Maystadt, Philippe (geb. 1948) Belgisch politicus. Maystadt werd in 1977 kamerlid voor de Franstalige christendemocraten (PSC). Van 1979 tot 1980 Mazarin, Jules
Mazarin, Jules (eig. Giulio Mazarini; 1602-1661) Frans staatsman van Italiaanse afkomst. Hertog van Nevers (1659) en kardinaal (1641, zonder ooit Mazeppa, Ivan Stepanovitsj
Mazeppa, Ivan Stepanovitsj (ca. 1632-1709) Oekraïens kozakken-hetman (sinds 1687). In een poging onafhankelijkheid te verkrijgen verloor hij Mazjadiden
Mazjadiden Arabische dynastie die van ca. 961-1150 regeerde in Midden-Irak met als hoofdstad Hilla. De M. behoorden tot de stam van Asad. Hun Mazowiecki, Tadeusz
Mazowiecki, Tadeusz (geb. 1927) Pools politicus. Mazowiecki raakte tijdens het communistisch bewind regelmatig in de problemen vanwege zijn
Mazzini, Giuseppe
Mazzini, Giuseppe (1805-1872) Italiaans revolutionair. Een van de leiders van de Risorgimento-beweging. Stichtte in 1831 te Marseille de geheime Mba, Léon
Mba, Léon (1902-1967) Gabonees politicus, eerste president van de onafhankelijke republiek (1960). Leidende figuur in de Mouvement Mixte Gabonais, McCarthyisme
McCarthy, Eugene Joseph (geb. 1916) Amerikaans Democratisch politicus en publicist. McCarthy was lid van het Huis van Afgevaardigden (1948-McCarthy, Joseph Raymond
McCarthy, Joseph Raymond (1908-1957) Amerikaans Republikeins politicus, senator voor Wisconsin (1946-57). Van 1950 tot 1954 verantwoordelijk McGovern, George Stanley
McCarthyisme Stroming in de Amerikaanse politiek aan het begin van de jaren vijftig, waarbij alles wat communistisch was, verdacht werd. De Amerikaanse McCarthy, Eugene Joseph
McGovern, George Stanley (geb. 1922) Amerikaans Democratisch politicus en historicus. McGovern was senator voor South Dakota (1963-81). McKinley, William
McKinley, William (1843-1901) Amerikaans Republikeins politicus, 25e president van de VS (1897-1901). Voorstander van protectionisme. Doodgeschoten McNamara, Robert Strange
McNamara, Robert Strange (geb. 1916) Amerikaans econoom, industrieel en politicus. Was korte tijd president-directeur van de Ford Motor Company Meany, George
Meany, George (1894-1980) Amerikaans vakbondsleider. Voorzitter American Federation of Labor (AFL; 1952-55) en, sinds de door hem bewerkte Meciar, Vladimir
Meciar, Vladimir (geb. 1942) Slowaaks politicus. Meciar, die in 1969 uit de Communistische Partij was gezet als gevolg van zijn hervormingsgezinde Meden en Perzen
Meden en Perzen Twee volken die in de Oudheid het huidige Iran bewoonden. De eerste vermelding van Meden en Perzen komt uit een Assyrische Medici, familie
Medici, familie Beroemd geslacht van bankiers en handelaars in Florence. Opgekomen in de 13e eeuw in de strijd van de volksklasse tegen de Welfi
Medië
Medië In de Oudheid het noordwestelijk deel van de Iraanse hoogvlakte, met als belangrijkste steden Ecbatana (tegenw. Hamadan) en Rhagae. De inwoners, mediëvistiek
mediëvistiek Studie van de Middeleeuwen.
Medina Angarita, Isaías
Medina Angarita, Isaías (1897-1953) Venezolaans generaal en politicus, president van 1941-45. Tijdens zijn ambtsperiode betekende de Venezolaans
Méduse
Méduse Frans fregat met 44 stukken dat 17 juni 1816 uit Rochefort vertrok op weg naar Senegal en 2 juli aan de grond liep, 100 km uit de Afrikaanse Medvedev, Roj Aleksandrovitsj
Medvedev, Roj Aleksandrovitsj (geb. 1925) Sovjetrussisch historicus en dissident schrijver. Schreef tussen 1962 en 1968 het in de SU niet officieel Meerut-samenzwering
Meer, Frits van der
Meer, Frits van der (1904-1994) Nederlands kunsthistoricus. Van der Meer werd in 1928 tot priester gewijd en promoveerde in 1934 te Rome aan Meester, Theodoor Herman de
Meerut-samenzwering Vermeende samenzwering van Indiase communistische vakbondsleiders tegen de staat. Het langdurige proces (1929-33) vormde
Meester, Theodoor Herman de (1851-1919) Nederlands liberaal staatsman. Studeerde rechten te Utrecht en doorliep een ambtelijke carrière. In 1898 Meetkercke, Adolf van
Meetkercke, Adolf van (1528-1591) Nederlands staatsman. Speelde als lid van de Staten-Generaal een belangrijke rol bij de totstandkoming van het megalithen
megalithen Reuzenstenen, zwerfkeien. Megalithen werden in de Steentijd vooral gebruikt voor de constructie van graven. In Noord- en West-Europa Mehmet (Osmaanse Rijk)
Mehmet (Osmaanse Rijk) Turkse vorm van de naam Mohammad. Naam van zes sultans van het Osmaanse Rijk. Mehmet I (ca. 1379-1421; reg. 1413-Mehring, Franz
Mehring, Franz (1846-1919) Duits historicus en journalist, actief in de linkervleugel van de vroege sociaal-democratische beweging in zijn land. Bestreed meidagen
meidagen (10-15 Mei 1940) Benaming voor de dagen waarin het Nederlandse leger vocht tegen de Duitse invasiemacht die op 10 mei Nederland was Meidji-periode
Meidji-periode Periode van modernisering in Japan (1868-1912) volgend op de Meidji-restauratie. Onder de nieuwe regering werd Japan in spectaculair Meidji-restauratie
Meidji-restauratie (Jap: Meidji = verlichte regering) Het herstel van de Japanse keizerlijke macht in 1867-68. In 1853 werd Japan door de Amerikaanse meier
meier (Lat: major, vollicus) In het domaniaal stelsel de beheerder van de vroonhof en het bijbehorende land, daartoe door de heer als zijn vertegenwoordiger Meijenfeldt, Michiel Hermann von
Meijenfeldt, Michiel Hermann von (1923 -1990) Nederlands militair. Vanuit zijn gereformeerde achtergrond sloot Von Meijenfeldt zich tijdens de Meijer, Arnoldus Jozephus
Meijer, Arnoldus Jozephus (1905-1965) Nederlands politicus. Leider van het katholiek-fascistische Zwart Front (1934-40), in 1940 omgezet in Nation
Meijer, Jaap
Meijer, Jaap (1912-1993) Nederlands historicus. Meijer promoveerde in 1941 bij Jan Romein op het proefschrift 'Isaac da Costa's weg naar het christendom,' Meijer, Wim
Meijer, Wim (geb. 1939) Nederlands politicus. Na zijn studie aan de Sociale Academie te Groningen was Meijer werkzaam bij de Hengelose Stichting Meiji-restauratie
Meiji-restauratie Benaming voor de periode (1868 - 1912) vanaf de capitulatie van de troepen van de shogun, toen keizer Matsuhito aantrad, tot diens Meinecke, Friedrich
Meinecke, Friedrich (1862-1954) Duits historicus, hoogleraar te Straatsburg (1901-06), Freiburg (1906-14) en Berlijn (1914-28). Hield zich bezig Meinhof, Ulrike Marie
Meinhof, Ulrike Marie (1934-1976) Centrale persoon in de Baader-Meinhof-groep (Rote Armee Fraktion). Studeerde o.m. filosofie en sociologie, w
Meir, Golda (eig. Golde Mabovitsj; 1898-1978) Israëlisch socialistisch politica van Russische afkomst; sinds 1921 in Palestina. Eerste Israëlische ambassadeur Meis, Frederik (Fré)
meirevolte 1968
meirevolte 1968 Franse studentenopstand in mei 1968 in Parijs. Het studentenprotest was aanvankelijk gericht tegen het verouderde onderwijssysteem, Meir, Golda
Meis, Frederik (Fré) (1921-1992) Nederlands politicus. Meis was een orthodox communist die zijn leven wijdde aan de strijd tegen het kapitalisme. Mejía Colindres, Vicente
Mejía Colindres, Vicente (1878-1966) Hondurees liberaal politicus, was o.a. tweemaal minister voor hij in 1929 Paz Barahona opvolgde als presiden
Melanchton, Philipp
Melanchton, Philipp (eig. Schwarzert; 1497-1560) Duits hervormer, medewerker van Luther. Schreef de eerste samenvatting van de reformatorisch
Meléndez, familie
Meléndez, familie Salvadoriaans geslacht dat in het begin van de 20e eeuw lange tijd aan de macht was in El Salvador. Carlos Meléndez (1861-1919) Méline, Félix Jules
Méline, Félix Jules (1838-1925) Frans politicus, leider van een sterk protectionistische politiek ter bescherming van de Franse industrie (na 1892). Melis Stoke
Melis Stoke (1235-1305) Nederlands middeleeuws kroniekschrijver, klerk van graaf Willem II. Schreef de geschiedenis van het graafschap Holland Melville, Andrew
Melville, Andrew (1545-1622) Schots presbyteriaans theoloog en latinist, hervormer van de Kerk en de universiteiten. Ontwierp het Second Book of Mem de Sá
Mem de Sá (gest. 1572) Portugees koloniaal bestuurder, hield zich als derde gouverneur-generaal van Brazilië bezig met het verdrijven van de Fransen memoires
memoires (Fr.: herinneringen) Persoonlijke gedenkschriften waarin iemand uit eigen ervaring schrijft over belangrijke mensen en gebeurtenissen. De Memphis (Egypte)
Memphis (Egypte) Oude Egyptische koningsstad ten zuiden van Caïro aan de Nijl. Ruïnes van de tempel van Ptah (hoofdgod van Memphis), paleizen Menapii
Menapii (Menapiërs) Volksstam in Belgica (deel Gallië), behorend tot de Keltische Belgae.
Menchú, Rigoberta
Menchú, Rigoberta Indiaanse (Quiché-) mensenrechtenactiviste uit Guatemala die in 1992 de Nobelprijs voor de Vrede ontving voor haar inspanningen Menderes, Adnan
Menderes, Adnan (1899-1961) Turks politicus, medeoprichter van de Democratische Partij (1945). Richtte zich als premier (1950-60) op het Westen Mendès-France, Pierre Isaac Isidore
Mendès-France, Pierre Isaac Isidore (1907-1982) Frans jurist, politicus en publicist. Kwam reeds in 1932 voor de radicaal-socialisten in de Kamer. Méndez Montenegro, Julio César
Méndez Montenegro, Julio César (geb. 1915) Guatemalteeks politicus, leider van de revolutionaire partij, was van 1966-70 president. Hij begon Mendieta Montefur, Carlos
Mendieta Montefur, Carlos (1873-1960) Cubaans politicus, wegens zijn verzet tegen Machado in 1931 gedeporteerd. Machado werd bij een staatsgreep Mendoza, Antonio de
Mendoza, Antonio de (1490-1552) Spaans koloniaal bestuurder, eerste onderkoning van Nieuw-Spanje als vervanger van Cortés (1535-50). Mendoza
Mendoza, Bernardino de
Mendoza, Bernardino de (ca. 1541-1604) Spaans gezant te Parijs. Organisator van de gelijktijdig met de Armada geplande opstand in Frankrijk. Mi
Menelik II
Menelik II (1844-1913) Keizer van Ethiopië (1889-1913), opvolger van Johannes IV. Kon de annexatiepogingen van Italië nog verhinderen. Opgevolgd Menem, Carlos Saúl
Menem, Carlos Saúl (geb. 1935) Argentijns politicus. Menem werd in 1989 als opvolger van Alfonsín president van Argentinië. Menem had snel
Mengele, Joseph
Mengele, Joseph (1911-1979) Duits oorlogsmisdadiger. Mengele studeerde medicijnen en werd een vurig aanhanger van het nationaal-socialisme. Mengistu Haile Mariam
Mengistu Haile Mariam (geb. 1937) Ethiopisch militair en politicus. Mengistu wierp in 1974 het keizerlijk bewind van Haile Selassie omver. Aanvankelijk mennonieten
mennonieten Nederlandse benaming voor de vreedzame stroming van doopsgezinden, genoemd naar de Nederlander Menno Simonsz (1496-1561)
Menocal, Mario García
Menocal, Mario García (1866-1941) Cubaans politicus en militair, leider van de conservatieve partij. Hij was van 1913, gedurende twee ambtstermijnen, mensjewiki
mensjewiki (Lett: minderheid) Orthodox marxistische partij in Rusland, ontstaan in 1903 door een scheuring binnen de Russische Sociaal Democratische mentaliteitsgeschiedenis
mentaliteitsgeschiedenis Onderdeel van de geschiedwetenschap, dat zich vooral bezighoudt met de studie van de mentaliteit van een volk of beschav
Mentana, slag bij
Mentana, slag bij (3 november 1867) Slag tussen de vrijwilligers van Garibaldi, die oprukte naar Rome, en pauselijke troepen, die gesteund werden Menten, Pieter Nicolaas
Menten, Pieter Nicolaas (1899-1987) Nederlands oorlogsmisdadiger. Menten werd in 1980 veroordeeld tot een gevangenisstraf van tien jaar en de Mentoehotep
Mentoehotep Naam van enige farao's uit de 11e dynastie in Egypte, zoals Mentoehotep II (gest. 2010 v.C.; reg. 2060-10 v.C.). Herstelde de rijkseenheid Menzies, Robert Gordon
Menzies, Robert Gordon (1894-1978) Australisch politicus, premier (1939-41) als leider van de conservatieve United Australia Party. Stichtte in 1944 Merchiers, Laurent
Merchiers, Laurent (1904-1986) Belgisch politicus. Bekend door zijn bijdrage aan de uitbouw van de sociale wetenschappen aan de Rijksuniversite
Mercier, Désiré Joseph
Mercier, Désiré Joseph (1851-1926) Belgisch r.-k. geestelijke, aartsbisschop van Mechelen (1906-26), kardinaal (vanaf 1907). Oprichter van het Institut Mercosur
Mercosur (Mercado común del sur) Zuid-Amerikaanse organisatie, opgericht in 1991 met als doel regionale economische samenwerking en de vorming Mercouri, Melina
Mercouri, Melina (eig. Melina Mersouris; 1923-94) Grieks actrice en politicus. Melina Mercouri werd internationaal beroemd door haar rol van het Merkus, Pieter
Merkus, Pieter (1787-1844) Nederlands koloniaal staatsman. Was gouverneur van de Molukken (1822-28) en werd in 1829 lid van de Raad van Indië. Merlot, Joseph-Jean
Merlot, Joseph-Jean (1913-1969) Belgisch socialistisch politicus, zoon van de bekende socialist Joseph Merlot. In 1947 volgde hij zijn vader op als Merode
Merode Zuid-Nederlands adellijk geslacht afkomstig uit het bisdom Luik, met de titel van baron (1340), graaf (1712) en prins (1823). Leden o.a. Charles Merode, Charles Guillaume Ghislain de
Merode, Charles Guillaume Ghislain de (1762-1830) Zuid-Nederlands staatsman, vader van Félix de M. Was korte tijd gezant van Oostenrijk in Merovingers
Merovingers Frans koningsgeslacht, genoemd naar de Salische koning Merovech, dat van ca. 430-751 over het Frankische Rijk regeerde. De belangrijkste mery-d
mery-d De aan John Foster Dulles (van 1953 tot 1959 minister van Buitenlandse Zaken van de VS) toegeschreven strategie van de NAVO om iedere Méry-doctrine
Méry-doctrine In 1976 door de stafchef van de Franse strijdkrachten generaal Méry geformuleerde doctrine waarin de dekking van de force de frappe Mesolithicum
Mesolithicum (Midden Steentijd) Middenperiode in de Steentijd tussen Paleolithicum en Neolithicum. Het Mesolithicum duurde in het oosten van Mesopotamië
Mesopotamië Letterlijk: land tussen rivieren 'Tweestromenland'. Naam van het gebied tussen de rivieren Eufraat en Tigris in het Midden-Oosten. Wordt Messalina, Valeria
Messalina, Valeria (ca. 25-48) Derde echtgenote van de 30 jaar oudere keizer Claudius I. Haar zedeloosheid en hebzucht kostten velen het leven. Haar Messapiërs
Messapiërs (ook: Iapyges) In de Oudheid bewoners van Zuidoost-Italië. In Apulië zijn op aardewerk e.d. talrijke inscripties (in Grieks alfabet) gevonden, Messeense oorlogen
Messeense oorlogen (740-720 v.C., 660-640 v.C., 464-455 v.C.) Oorlogen tussen Sparta en de bewoners van Messenië, een landstreek in het zuidwesten Messenië
Messenië Vruchtbare landstreek (wijn, olijven, graan) in het zuidwesten van de Peloponnesus in Griekenland. In de Oudheid door Sparta tijdens de Messina, conferentie van
Messina, conferentie van Conferentie van ministers van Buitenlandse Zaken van de zes lidstaten van de EGKS, gehouden op 1 en 2 juni 1955 in Messi
Metaxas, Ionannis
Metaxas, Ionannis (1871-1941) Grieks generaal en politicus. Tegenstander van Griekse deelname aan WO I en van de mislukte veldtocht tegen de Metcalfe, Charles
Metcalfe, Charles (1785-1846) Engels bestuurder in dienst van de East India Company. Als waarnemend gouverneur-generaal verleende hij aan de Metellus
Metellus Romeinse familie uit het plebejische geslacht der Caecilii; leverde enige consuls. Lid o.a. Quintus Caecilius Metellus Pius Scipio (gest. 46 methodisme
methodisme (Ook: wesleyanisme) Oorspronkelijk is het methodisme een godsdienstige opwekkingsbeweging in Engeland in de 18e eeuw, geleid door Methuen-verdrag
Methuen, Paul Sanford (1845-1932) Brits veldmaarschalk, baron van Corsham. Weinig succesvol in de Eerste Boerenoorlog (1899-1902); mislukt metoiken
Methuen-verdrag Handelsverdrag tussen Portugal en Groot-Brittannië (1704-1836), waarbij werd overeengekomen dat Britse wollen goederen vrij Methuen, Paul Sanford
metoiken Vreemdelingen in de Griekse stadstaten. Zij hadden nauwelijks rechten en werden zwaar belast.
metrologie
metrologie Historische hulpwetenschap die zich bezig houdt met maten en gewichten uit het verleden.
metropolis
metropolis In de Griekse Oudheid de stad die haar burgers had uitgezonden om een kolonie (dochterstad) te stichten. In de Romeinse tijd werd een Meulebroeck, baron Jozef Van de
Meulebroeck, baron Jozef Van de (1876-1958) Belgisch liberaal politicus, lid van het parlement van 1932-36. Van 1939-56 was M. burgemeester Mexicaanse Revolutie
Mexicaanse Revolutie Periode van 1910-1917 in Mexico, waarin het land geteisterd werd door burgeroorlogen. In 1911 werd de vijfendertigjarige
Miaja y Menañon, José
Miaja y Menañon, José (1878-1958) Spaans generaal. Werd in 1936 lid van de Unión Milítar Española (UME), een beweging van rechtse officieren.
Michael Caerularius
Michael Caerularius (gest. 1058) Patriarch van Constantinopel vanaf 1043, onder wie het oosterse schisma met de westerse Kerk uitbrak (1054).
Michael I (Byzantijnse Rijk) (gest. ca. 840) Byzantijns keizer, uit het geslacht Rangabe. Hij was de schoonzoon van keizer Nicephorus I, die hij na Michael II (Byzantijnse Rijk)
Michael I van Roemenië
Michael I van Roemenië (Mihai; geb. 1921) Ex-koning van Roemenië. Als opvolger van zijn grootvader Ferdinand I werd Michael in 1927 koning Michael I (Byzantijnse Rijk)
Michael II (Byzantijnse Rijk) (gest. 829) Byzantijns keizer, bijgenaamd Balbus = de stotteraar. Hij maakte carrière in het leger en was bevriend met Michael III (Byzantijnse Rijk)
Michael III (Byzantijnse Rijk) (838-867) Byzantijns keizer, volgde op vierjarige leeftijd zijn vader Theophilus op, hoewel zijn moeder keizerin Theodor
Michael IV (Byzantijnse Rijk)
Michael IV (Byzantijnse Rijk) (gest. 1041) Byzantijns keizer, was van gewone komaf, maar werd door zijn broer aan het hof geïntroduceerd, waar Michael V (Byzantijnse Rijk)
Michael V (Byzantijnse Rijk) (gest. na 1042) Byzantijns keizer, neef van Michael IV. Tijdens diens ziekte werd Michael V geadopteerd door keizerin Michael VI (Byzantijnse Rijk)
Michael VI (Byzantijnse Rijk) (gest. 1059) Bijzantijns keizer, was aanvankelijk generaal. Door keizerin Theodora (reg. 1043-56) aangewezen als haar Michael VII (Byzantijnse Rijk)
Michael VII (Byzantijnse Rijk) (1059-1078) Byzantijns keizer, zoon van Constantius X Dukas. Na diens overlijden in 1067 nam Michaels moeder Michael VIII (Byzantijnse Rijk)
Michael VIII (Byzantijnse Rijk) Michael VIII Paleologus (ca. 1224-1282), Byzantijns keizer (1261-82). Maakte een eind aan het Latijnse Keizerrijk Michelet, Jules
Michelet, Jules (1798-1874) Frans historicus. Eerder romanticus dan pragmaticus. Werk o.a. 'Histoire de France' (17 dln., 1833-67), 'Histoire de la Michelis, Gianni De
Michelis, Gianni De (geb. 1940) Italiaans politicus. De Michelis studeerde scheikunde en was enige tijd werkzaam als docent (o.a. aan de universiteit Michelsberg-cultuur
Michelsberg-cultuur Neolithische landbouwcultuur (3000-2000 v.C.), voorkomend o.a. in Zuid-Duitsland, Zwitserland en in grote delen van België Michiels van Eversdijck, Anthonis
Michiels van Eversdijck, Anthonis Hollands staatsman ten tijde van Filips de Goede. Was ca. 1450 rentmeester-generaal van Holland en lid van de Michiels, Andreas Victor
Michiels, Andreas Victor (1797-1849) Nederlands militair. Behoorde tot de voornaamste aanvoerders in Nederlands-Indië tijdens de Java-oorlog (182
Middeleeuwen
Middeleeuwen Gebruikelijke benaming voor de periode van de West-Europese geschiedenis tussen 500 en 1500. Term werd voor het eerst gebruikt Middenrijk
Middenrijk Deel van het Frankische Rijk, gelegen tussen Oost- en West-Francië. Bij de dood van Lotharius I in 855 werd het Middenrijk onder zijn Midderigh, Johannes Hendricus
Midderigh, Johannes Hendricus (1753-1800) Nederlands politicus, behoorde tot de radicale rooms-katholieke patriotten. Week in 1787 uit, doch Midhat Pasja
Midhat Pasja (1822-1884) Turks staatsman, een der leiders van het Tanzimaat (Nieuwe Orde), de beweging om het Osmaanse Rijk te hervormen teneinde Midjan
Midjan (Midian) Volksstam; oudst bekende kameelnomaden (2e millennium v.C.). Kerngebied vermoedelijk bij Elat, maar rondtrekkend in Arabië, Mierlo, Henricus Antonius Franciscus Maria Oliva (Hans) van
Mierlo, Henricus Antonius Franciscus Maria Oliva (Hans) van (geb. 1931) Nederlands journalist en politicus. Van Mierlo behoorde tot de opric
Miert, Karel van
Miert, Karel van (geb. 1942) Belgisch politicus. Van Miert was assistent Volkenrecht aan de Vrije Universiteit Brussel (1971-73) en werd in 1974 Mieszko
Mieszko (of Mieczyslaw) Heersers over Polen. Mieszko I (ca. 930-992), hertog van Polen (960-92). Liet zich in 966 te Regensburg dopen, begin kerstening Miettunen, Martti J.
Miettunen, Martti J. (geb. 1907) Fins politicus, sinds WO II een prominente figuur in de Centrumpartij. M. beheerde vele ministersportefeuilles (1950-Mignard, Pierre
Mignard, Pierre (bijgenaamd Le Romain; 1612-1695) Frans schilder, leerling van Boucher; hofschilder van Lodewijk XIV. Volgde Lebrun op als directeur Miguel, Dom Maria Evaristo
Miguel, Dom Maria Evaristo (1802-1866) Portugees koning van 1828-34, zoon van João (reg. 1816-26). Probeerde herhaalde keren tijdens het leven Mihai Viteazul
Mihai Viteazul (Michaël de Dappere; 1558-1601) Vorst van Walachije (1593-1601). Bestreed de Turken en verenigde kortstondig alle door Roemen
Mihailovic, Drazja
Mihailovic, Drazja (1893-1946) Servisch militair leider. Na de Duitse inval organiseerde M. verzetskrachten onder de naam tsjetniks (cetnici), die als Mihira
Mihira (= Bhoja; reg. ca. 840-890) Koning uit de Pratihara-dynastie in het westen van India. Hij bracht aanzienlijke gebiedsuitbreidingen tot stand, maar Mihirakoela
Mihirakoela (ca. 6e eeuw n.C.) Tweede der Hoena-vorsten in India. Tijdens zijn regeerperiode werden de Hoenas (= Witte Hunnen) door de Goeptas Mijer, Pieter
Mijer, Pieter (1812-1881) Nederlands jurist en politicus. Lid Tweede Kamer (1860-66), minister van Koloniën (1856-58; 1866). In zijn tweede ambtstermijn Mijle, Cornelis van der
Mijle, Cornelis van der (1579-1642) Nederlands staatsman, schoonzoon van Oldenbarnevelt. Kreeg in 1603 zitting in de raad van Maurits en in het
Miki, Takeo
Miki, Takeo (1907-1988) Japans politicus, leidende figuur in de Liberaal-Democratische Partij. Na een studie in Japan en de Verenigde Staten werd Mikojan, Anastas Ivanovitsj
Mikojan, Anastas Ivanovitsj (1895-1978) Sovjetrussisch politicus. Bolsjewiek van het eerste uur, wist met ere alle opvolgende regimes te overleven.
Mikolajczyk, Stanislaw
Mikolajczyk, Stanislaw (1901-1966) Pools politicus, werd in 1930 afgevaardigde van de Boerenpartij in het Poolse parlement en bestreed de politiek Milaan, edict van
Milaan, edict van Afspraak, waarbij keizer Constantijn de Grote in 313 vrijheid van godsdienst proclameerde. Heeft grote gevolgen gehad voor de Mildenhall, John
Mildenhall, John Eerste vertegenwoordiger van de English East India Company aan het hof van de Mogols in Agra. Alhoewel M. in 1603 in Agra was Milete
Milete (Miletus) Stad aan de Carische kust (Zuidwest-Klein-Azië) aan de monding van de Meander in de klassieke Oudheid. Gesticht in de 11e eeuw miliarum
miliarum Mijlpaal uit de Romeinse tijd. Op het Forum Romanum stond een met goud beslagen mijlpaal (de miliarum aureum) op het knooppunt van Militair Kruis
Militair Kruis Belgische onderscheiding, ingesteld in 1885.
Militaire Willemsorde
Militaire Willemsorde Nederlandse ridderorde, ingesteld door koning Willem I in 1815.
millennarisme
millennarisme (Ook: chiliasme; Lat: millennium = tijdperk van 1000 jaren; Gr: chilias = duizendtal) De overtuiging dat de vestiging van het aards paradijs Millerand, Etienne Alexandre
Millerand, Etienne Alexandre (1859-1943) Frans politicus, behoorde aanvankelijk tot de radicalen, later tot de socialisten. Ondanks tegenstand van milletsysteem
milletsysteem Systeem binnen het Osmaanse Rijk (1300-1923) dat religieuze minderheden zoals joden en christenen een semi-autonome staat toekende Millî Görüc
Millî Görüc Turkse religieus-politieke beweging. Deze brede maatschappelijke beweging ontstond in de jaren zeventig in Turkije. Zij streeft naar de Milner, Alfred
Milner, Alfred (1854-1925) Brits politicus. Als gouverneur van de Kaapkolonie en Hoge Commissaris voor Zuid-Afrika (1897-1905) door onverzettelijk Milosevic, Slobodan
Milosevic, Slobodan (geb. 1941) Joegoslavisch/Servisch politicus. Vanwege zijn nationalistische Groot-Servië-politiek wordt Milosevic in het algemeen Miltiades
Miltiades (ca. 554-489 v.C.) Atheens legeraanvoerder, overwon de Perzen bij Marathon (490 v.C.).
Mindon Min
Mindon Min (1814-1878) Birmees koning, volgde in 1853 zijn broer Pagan Min op. Hoewel Birma in 1852 veel gebied was kwijtgeraakt aan de Britten, Ming-dynastie
Ming-dynastie Chinese dynastie die regeerde van 1368 tot 1636. De Ming bevrijdden China van de Mongoolse overheersing en regeerden in de periode Minh-Mang
Minh-Mang (1791-1841) Vietnamees keizer, volgde in 1820 Nguyen-Anh op, wiens centraliserende politiek hij voortzette. De weerstanden die dit opriep, ministerialen
ministerialen (Dienstmannen, dienstlieden) In de Middeleeuwen, in het bijzonder in het Heilige Roomse Rijk, onvrije maar hooggeplaatste dienaren ministeriële verantwoordelijkheid
ministeriële verantwoordelijkheid Strafrechtelijke en politieke verantwoordelijkheid van ministers zowel voor eigen (regerings)daden (en die van Minnewit, Peter
Minnewit, Peter (Peter Minuit; ca. 1580-1638) Duits kolonisator in dienst van de West-Indische Compagnie. Kocht in 1626 als gouverneur van Nieuw-Minoïsche cultuur
Minoïsche cultuur Cultuur op Kreta en enige omringende eilanden tussen ca. 2800 en 1200 v.C., door de Britse archeoloog Arthur Evans (1851-194
Minto, Gilbert John Elliot
Minto, Gilbert John Elliot (1845-1914) Brits staatsman, gouverneur-generaal van Canada (1898-1904) en onderkoning van India (1905-10). Voerde Mirabeau, Honoré Gabriel Viktor Riqueti de
Mirabeau, Honoré Gabriel Viktor Riqueti de (1749-1791) Frans politicus en redenaar. Toonaangevend figuur in de beginfase van de Franse Revolutie. Miramón, Miguel
Miramón, Miguel (1832-1867) Mexicaans generaal en conservatief politicus, aanhanger van Zuloaga's pronunciamento. Hij werd door zijn groot prestige missie
missie De activiteiten van de Kerk om het christelijke geloof te verkondigen aan niet-christenen. Door de christenen teruggevoerd op de desbetreffende missie en zending 3. geschiedenis
missie en zending 3. geschiedenis In conflict met de keizercultus van het Romeinse Rijk De verkondiging van het evangelie in het Romeinse Mist, Jacob Abraham Uitenhage de
Mist, Jacob Abraham Uitenhage de (1749-1823) Nederlands politicus. Begon als secretaris te Kampen en kreeg door de Bataafse Omwenteling zijn Mitanni-rijk
Mitanni-rijk Hoerrieten-rijk in Noord-Mesopotamië, rond 1650 v.C. gesticht door koning Soettarna. Hoofdstad van het rijk was Wassoekanni. Het rijk Mitchell, John (pol.)
Mitchell, John (pol.) (1913-1988) Amerikaans politicus. Mitchell, die op hetzelfde advokatenkantoor werkte als Richard Nixon, was van 1969-197
Mithrasdienst
Mithrasdienst Cultus in de Oudheid met geheime riten, alleen toegankelijk voor ingewijden, ter ere van de Perzische zonne- en vegetatiegod Mithras. Mithridates VI Eupator
Mithridates VI Eupator (de Grote; 132-63 v.C.) Koning van Pontus (120-63 v.C.) Veroverde de gebieden rond de Zwarte Zee en delen van Klein-Azië
Mitre, Bartolomé
Mitre, Bartolomé (1821-1906) Argentijns politicus, journalist en dichter. Hij was van 1862-68 president van de Argentijnse Republiek en stimuleerde Mitsotakis, Konstantinos
Mitsotakis, Konstantinos (geb. 1918) Grieks politicus. Mitsotakis studeerde rechten en economie in Athene. In 1946 werd hij lid van het Griekse p
Mitterrand, François Maurice
Mitterrand, François Maurice (1916-1996) Frans politicus. Mitterrand bekleedde tussen 1946 en 1958 tal van politieke functies en maakte als minister
Mixteken
Mixteken Indiaans volk dat in Mexico leeft. Artistiek hoog begaafd, m.n. op het gebied van de ceramiek en de edelsmeedkunst. Hun cultuur, Mixteca MLF
MLF (Multi Lateral Force) Een door de Verenigde Staten in 1963 voorgestelde maar nimmer gerealiseerde gemeenschappelijke Amerikaans-Europese Moab
Moab Aan Israël verwant oudoosters volk ten oosten van de Dode Zee, ten zuiden van Ammon in het tegenwoordige Jordanië; hoofdstad Kir-Chareset Mobutu Sese Seko
Mobutu Sese Seko (eig. Joseph-Désiré Mobutu; 1930-1997). Zaïrees dictator. Mobutu werd na de onafhankelijkheid in 1960 stafchef van het Kongolese Moch, Jules
Moch, Jules (geb. 1893) Frans politicus, ingenieur en schrijver. Hij trad in 1928 als socialist toe tot het parlement, waarvan hij met uitzondering van Moctezuma II
Moctezuma II (Montezuma; ca. 1466-1520) Laatste vorst der Azteken in Mexico (1502- 20). Liet zich overbluffen door Hernán Cortés. Door zijn volk moderaten
moderaten (Lat: moderatus = gematigd) Groepering tijdens de Bataafse Republiek (1795-1806) in de eerste en tweede Nationale Vergadering die een modern imperialisme
modern imperialisme De grootscheepse expansie van de Europese koloniale rijken die omstreeks 1870 begon. Naast de oude koloniale mogendheden
moderne devotie
moderne devotie De moderne devotie is een godsdienstige stroming die omstreeks 1380 in Deventer ontstond rondom de boeteprediker en zielzorger moderne geschiedenis
moderne geschiedenis Periode van de meest recente gebeurtenissen, die men meestal laat beginnen rond 1960 en die doorloopt tot het heden. Dez
Modoc
Modoc Indianenstam in het Klamath Reservaat (Oregon, VS) en in Oklahoma (VS). Vroeger waren het vissers en verzamelaars op het Plateau. Hun Moeawijja
Moeawijja (Mu'awiyya) Twee kaliefen der Omajjaden. Moeawija I (ca. 603-680), stichter van de Omajjaden-dynastie (661-80). Moeawija II (gest. 684; moederschapsuitkering (België)
moederschapsuitkering (België) Vervangingsinkomen voor de rustperiode bij een bevalling toegekend aan de moeder-werknemer. De moederschapsuitkering moefti
moefti In de islam: iemand die het gezag heeft juridische opinies te geven in de vorm van fatwa's. Naast door de staat benoemde moefti's kunnen ook Moeghal-rijk
Moeghal-rijk Koninkrijk in India van 1526 tot 1857. De moslimdynastie van de Moeghals werd in 1526 gesticht door de Centraal-Aziatische verove
Moens de Fernig, Georges graaf
Moens de Fernig, Georges graaf (geb. 1899) Belgisch financier en onafhankelijk politicus. M. werd minister van Ravitaillering na WO II. In 1948 Moeraad (Osmaanse Rijk)
Moeraad (Osmaanse Rijk) (Murad) Sultans van het Osmaanse Rijk. Moeraad I (ca. 1326-1389; reg. 1360-89), opvolger van Orhan I. Veroverde Macedoni
Moerakami
Moerakami (926-967) Japans keizer gedurende de periode 947-67; M. geniet enige bekendheid door zijn bijdragen aan de bouw van de Daigo-ji-tempel Moeromatji-periode
Moeromatji-periode (Ook: Asjikaga-periode) Periode in de Japanse geschiedenis (1338-1573) waarin het land door burgeroorlogen werd geteisterd. Moersilis
Moersilis (Mursilis) Koningen der Hittieten. Moersilis I (gest. ca. 1590 v.C.; reg. ca. 1620-ca. 1590 v.C.), opvolger van Hattoesilis I. Uitbreiding naar Moestafa (Osmaanse Rijk)
Moestafa (Osmaanse Rijk) (Mustafa) Sultans van het Osmaanse Rijk. Moestafa I (1592-1639; reg. 1617-18; 1622-23), opvolger van Ahmed I. Moestafa Moetawakkil
Moetawakkil (822-861) Kalief uit de dynastie der Abbasiden, die van 750 tot 1258 vanuit Irak over de Arabische wereld heersten. M. was vooral in Moetsoehito
Moetsoehito (1852-1912) Japans keizer (1867-1912). Regering bekend als Meidji-periode (ontwikkeling tot wereldmacht). Opgevolgd door Josjihito.
Moettawakkil
Moettawakkil (822-861) Kalief der Abbasiden (846-61). Religieus fanatiek: liet kerken en synagogen afbreken, verbood pelgrimstochten van de sjiieten mof
mof Nederlandse scheldnaam voor Duitser, stammend uit de Bezetting.
Moga
Moga (Maues; ca. 1e eeuw v.C.) Een van de eerste Sjaka-koningen. M. regeerde over Gandhara (Noordwest-India).
Mogol-dynastie (Mughal-dynastie) Moslemdynastie in India (1526-1857) van Centraal-Aziatische afkomst. Gesticht door Baboer. Vormde India tot Mohammad Ali Djinnah
Mogollon-Mimbres
Mogollon-Mimbres Indianencultuur van ca. 100 v.C. tot 1200 n.C. in de beboste berggebieden van het huidige Arizona en New Mexico. Waarschijnlijk Mogol-dynastie
Mohammad Ali (onderkoning van Eypte)
Mohammad Ali (onderkoning van Eypte) (1769-1849) Onderkoning van Egypte (1804-48), oorspronkelijk Albanees legeraanvoerder. Maakte het Mohammad I
Mohammad Ali Djinnah (1876-1948) Pakistaans politicus. President Moslem-Liga (1920-48). IJverde voor een deling van India, ten einde een apar
Mohammad I (reg. 1358-1375) Koning uit de Bahmani-dynastie. Onder zijn bewind bonden de Bahmanis de strijd aan met de Vijayanagars, de andere Mohammad ibn Toeghloek
Mohammad ibn Toeghloek (1290-1351; reg. 1325-1351) Sultan van Delhi. Trachtte een rijk te stichten dat zowel Noord-India als de Dekkan omvatte.
Mohammad III
Mohammad III (1454-1482; reg. 1463-82) Koning uit de Bachmani-dynastie. Onder zijn invloed werd het Bachmani-rijk aanzienlijk uitgebreid, vooral Mohammad Khoedabanda
Mohammad Khoedabanda (reg. 1578-1587) Koning van Perzië, tijdens wiens regeringsperiode de aanvallen van de Turken hernieuwd werden. Hij Mohammad V ibn Joesoef
Mohammad V ibn Joesoef (1911-1961) Sultan (1927-53; 1955-57) en koning (1957-61) van Marokko. Afgezet door de Fransen in 1955, maar teruggeroep
Mohammed
Mohammed ibn Abdallah (1860-1920) Somalisch verzetsleider, propageerde in het laat 19e-eeuwse Somalia een streng moslimgeloof, in de overtuigi
Mohammed Mohammed (ca. 570-632)wordt in de islam beschouwd als het zegel der profeten: hij zou de laatste en definitieve profeet zijn geweest Mohammed ibn Abdallah
Mohendsjo-Daro
Mohendsjo-Daro (Mohenjo-Daro) Ruïnestad in het Indusdal in de provincie Sind in Zuid-Pakistan, uit de Indusbeschaving (2300-1700 v.C.). Valt Moira, Francis Rawdon
Moira, Francis Rawdon (1754-1826) Engels militair en staatsman. Bedwong als gouverneur-generaal van Bengalen (1813-1823) de Gurkha's in Nepal
Moldavië 4. Geschiedenis
Moldavië 4. Geschiedenis Het grondgebied van de huidige Republiek Moldova komt slechts gedeeltelijk overeen met het historische Moldavië. Dat Molé, Louis Mathieu
Molé, Louis Mathieu (1781-1855) Frans monarchistisch staatsman, o.a. in dienst van Napoleon (lid van de Raad van State, 1809), Lodewijk XVIII Molina, Pedro
Molina, Pedro (1777-1854) Guatamalteeks arts en politicus, kwam in 1829 na de burgeroorlog aan de macht in de Midden-Amerikaanse Republiek, Mollet, Guy
Mollet, Guy (1905-1975) Frans politicus, studeerde talen en was docent. In 1923 werd hij lid van de Section Française de l'Internationale Ouvrière
Mollwitz, slag bij
Mollwitz, slag bij (10 april 1741) Veldslag tussen de Pruisen onder Frederik de Grote en de Oostenrijkers onder Neipperg. De Pruisen behaalden dank Molotov-Ribbentroppact
Molotov, Vjatjeslav Michajlovitsj
Molotov, Vjatjeslav Michajlovitsj (1890-1986) (eig. Skrjabin, V.M.) Russisch politicus. Ondertekenaar van het niet-aanvalsverdrag met Hitler (23 Moltke, Helmuth James, graaf von
Molotov-Ribbentroppact (Ook: Hitler-Stalinpact) Niet-aanvalsverdrag tussen de Sovjet-Unie en Duitsland, gesloten op 23 augustus 1939, waarin ze
Moltke, Helmuth James, graaf von (1907-1945) Duits jurist en politicus. Oprichter Kreisauer Kreis, een anti-Hitlerbeweging. Terechtgesteld.
Moltke, Helmuth Johannes Ludwig von
Moltke, Helmuth Johannes Ludwig von (1848-1916) Duits legeraanvoerder. Bevelhebber Duitse leger in het begin van WO I. Verloor door de nederlaag Moltke, Helmuth Karl Bernhard von
Moltke, Helmuth Karl Bernhard von (1800-1891) Pruisisch veldmaarschalk, diende aanvankelijk in het Deense leger, maar trad in 1822 in Pruisische Mommsen, Christian Matthias Theodor
Mommsen, Christian Matthias Theodor (1817-1903) Deens-Duits filoloog, historicus, jurist en uitgever. Mommsen was hoogleraar Romeins recht Monages, José Tadeo
Monages, José Tadeo (1784-1868) Venezolaans generaal en politicus (caudillo), aanhanger van de onafhankelijkheidsbeweging. Als president (18
monarchomachen
monarchomachen (monarchenbestrijders) Een aantal calvinistische politieke denkers in het laatste kwart van de 16e eeuw die de absolute monarchie Moncada, José María
Moncada, José María (1871-1945) Nicaraguaans generaal, liberaal politicus en schrijver, tegenstander van de door de Amerikanen gesteunde president, Mondale, Walter Frederick
Mondale, Walter Frederick (geb. 1928) Amerikaans Democratisch politicus en jurist, vice-president onder Carter sinds januari 1977. Als senator van
Mondlane, Eduardo Chivambo
Mondlane, Eduardo Chivambo (1920-1969) Afrikaans vrijheidsstrijder, verenigde in 1962 verschillende tegen de Portugese overheersing gerichte monetarisme
Moneta, Ernesto Teodoro (1833-1918) Italiaans journalist en politicus. Deelde in 1907 met J.L. Renault de Nobelprijs voor vrede. Moneta streed Mongoolse Rijk
monetarisme School in de economische wetenschap die de nadruk legt op de betekenis van de geldhoeveelheid voor economische stabiliteit. Monetaristen Moneta, Ernesto Teodoro
Mongoolse Rijk Rijk dat zich in de 13e eeuw uitstrekte over grote delen van Azië, gesticht door Djengiz Chan (ca. 1155-1227) die als eerste de Mongoolse Moniz, António Caetano de Abreu Freire Egas
Moniz, António Caetano de Abreu Freire Egas (1874-1955) Portugees geneeskundige en politicus, hoogleraar te Lissabon (vanaf 1911) en tevens Monk, George
Monk, George (of Monck; 1608-1670) Engels generaal, sinds 1660 hertog van Albemarle. Vocht tegen de Nederlanders in de Engelse oorlogen, o.Monmouth, James Scott
Monmouth, James Scott (1649-1685) Buitenechtelijke zoon van Karel II van Engeland. Was het middelpunt van de door Shaftesbury geleide protesta
Monnet, Jean
Monnet, Jean (1888-1979) Frans ambtenaar en Europeaan van het eerste uur (bekend als vader van Europa). Hij was in 1950 de inspirator en architect Monomotapa
Monomotapa Afrikaans heersersgeslacht, stichters van het gelijknamige rijk in zuidelijk Afrika. Dit rijk zou gevestigd zijn door koning Amtota van Monroe-doctrine
Monroe, James (1758-1831) Amerikaans Democratisch politicus. Gezant te Parijs (1794-96; 1802-03) en Londen (1803-06) en van 1811 tot 1817 Montague, Charles
Monroe-doctrine Grondbeginsel van de Amerikaanse buitenlandse politiek, geformuleerd door president James Monroe (1758-1831) in een boodschap Monroe, James
Montague, Charles (ook Charles Montague Halifax; 1661-1715) Engels staatsman, speelde als lid van het parlement vanaf 1689 een belangrijke rol. Montaperti, slag bij
Montaperti, slag bij (1260) Slag tussen de Welfen en de Ghibellijnen om de macht in Florence. De Ghibellijnen, die gesteund werden door Siena en Monte Cassino
Monte Cassino Heuvel (519 m) nabij Cassino (31.140 inw., 1981) in Zuid-Italië met gelijknamig benedictijnenklooster (gesticht 529). Vele malen Montecuccoli, Raimondo
Montecuccoli, Raimondo (1609-1680) Hertog van Melfi, Italiaans veldheer in Oostenrijkse dienst. Streed in de Dertigjarige Oorlog o.a. tegen de Zweden Montenero's
Montenero's Bendes te paard die in de jaren na de Argentijnse onafhankelijkheid in 1816 in dienst van lokale heersers het centrale bestuur bestreden. Montero, Juan Estéban
Montero, Juan Estéban (1879-1948) Chileens politicus, versloeg in 1931 bij de presidentsverkiezingen zijn rivaal, Alessandri. Hij was vanaf die ti
Monterrey, Juan Domingo de Zuñiga y Fonseca
Monterrey, Juan Domingo de Zuñiga y Fonseca (1649-1716) Spaans officier. Plaatsvervangend landvoogd in de Spaanse Nederlanden (1670-75).
Montes, Ismael (1861-1933) Boliviaans liberaal politicus en militair, van 1904-09 en van 1913-17 president. Hij stimuleerde de economie door het Monteverde, Juan Domingo de
Montesinos, Fernando
Montesinos, Fernando (gest. 1652) Spaans geestelijke en historicus, ging in 1629 naar Perú. Hij schreef o.a. als priester in Potosi, 'Ophir de España, Montes, Ismael
Monteverde, Juan Domingo de (1773-1823) Spaans militair, vertrok van Havana naar Venezuela, waar hij in 1812 het leger van Miranda versloeg. Montez, Lola
Montez, Lola (eig. Eliza Marie Gilbert; 1818-1861) Brits (Iers) danseres. Sinds 1846 in München, waar zij als maîtresse van koning Lodewijk I (die Montfoort, Jan IV van
Montfoort, Jan IV van (1450-1521) Utrechts edelman. Trad als een van de leiders van de Hoeken op tijdens de laatste fase van de partijstrijd tegen Montfoort, Van
Montfoort, Van Utrechts adellijk geslacht, oorspronkelijk ministerialen van de bisschop, sinds eind 13e eeuw erfelijke burggraven. Leiders Hoekse Montgomery, Bernard Law
Montgomery, Bernard Law (1887-1976) Brits veldmaarschalk, sinds 1908 beroepsofficier. In augustus 1942 kreeg hij het bevel over het Engelse lege
Montigny, Floris de Montmorency van
Montigny, Floris de Montmorency van (1527-1570) Zuid-Nederlands edelman, broer van Hoorne. Was in 1562 en 1566 een van de leiders van het Montmorency
Montmorency Frans adellijk geslacht sinds 10e eeuw. Aanzien in de 16e eeuw. Leden o.a. Anne de Montmorency (1493-1567), Frans veldheer en staatsman, Montreux, conferentie van
Montreux, conferentie van Gehouden: zomer 1936. Deelnemers: de Balkanlanden, Australië, de Sovjet-Unie, Turkije, Frankrijk, Groot-Brittannië Montrose, James Graham
Montrose, James Graham (1612-1650) Schots generaal. Tekende de Covenant, doch streed tijdens de burgeroorlog als royalist voor Karel I en behaa
Montt, Jorge
Montt, Jorge (1845-1922) Chileens politicus, nam deel aan de strijd tegen Balmaceda en werd in 1891 tot president van de voorlopige regering benoemd, Montt, Manuel
Montt, Manuel (1809-80) Chileens politicus, president van 1851-61. Tijdens zijn ambtsperiode bevorderde hij het onderwijs en stimuleerde hij de aanleg Montt, Pedro
Montt, Pedro (1849-1910) Chileens politicus, evenals Jorge een zoon van Manuel. Hij was van 1906-10 president. Als leider van de Nationale Partij Mook, Hubertus Johannes van
Mook, Hubertus Johannes van (1894-1965) Nederlands generaal en koloniaal bestuurder. Minister van Koloniën (1941; 1942-45) in het Londense Moor, de
Moor, de Zeeuws geslacht van vlootvoogden in de 16e en 17e eeuw. Lid o.a. Joos de Moor (1548-1618), hield als vlootvoogd Parma en zijn schepen Moplas
Moplas Naam van de moslimboeren van de Malabar (westkust van India). Tijdens de 'non-cooperation'-beweging kwamen zij in opstand tegen hun Mora Fernández, Juan
Mora Fernández, Juan (1784-1854) Eerste president van Costa Rica (1825-33). Hij werd in 1838 door president Carillo verbannen.
Mora Porras, Juan Rafael
Mora Porras, Juan Rafael (1814-1860) Costa Ricaans politicus, president van de republiek (1849-59). Hij leidde de nationale campagne tegen Willia
Morales Bermúdez, Remigio
Morales Bermúdez, Remigio (1836-1894) Peruaans militair en politicus, president van 1890-94.
Morales, Agustín
Morales, Agustín (1808-1872) Boliviaans generaal en politicus, zette Melgarejo af door middel van een staatsgreep in 1871. Hij werd in 1872 door Moratorium-day
Moratorium-day (dag van opschorting) 15 oktober 1969. De dag van nationaal protest en rouw in de Verenigde Staten in verband met de oorlog in Moravische rijk
Moravische rijk De gebieden die van 833-906 onder Moravisch gezag stonden: Moravië, Bohemen, Slowakije en Silezië. De Griekse monniken Cyrillus Moray, James Stuart
Moray, James Stuart (of Murray; ca. 1531-1570) Graaf van Moray, bastaardzoon van Jacobus V van Schotland, halfbroer van Mary Stuart. Leider
More, Thomas (Morus; 1478-1535) Engels humanist en staatsman. Schetst in zijn hoofdwerk 'Utopia' (1516) een ideale, niet-christelijke samenleving, Morgan, Lewis Henry
Moreau, Jean Victor
Moreau, Jean Victor (1763-1813) Frans generaal, assistent van Pichegru bij de verovering der Zuidelijke Nederlanden (1794) en aanvoerder van het Morelos y Pavón, José María
Morelos y Pavón, José María (1765-1815) Mexicaans geestelijke en vrijheidsstrijder, opvolger van Hidalgo y Costilla. Veroverde grote delen van Moren
Moren De algemene benaming in de Middeleeuwen voor de mensen met een donkere huidskleur, in het bijzonder de Noord-Afrikaanse Arabieren di
Moreno, Mariano
Moreno, Mariano (1778-1811) Argentijns jurist en politicus, secretaris van de eerste revolutionaire junta (1810) voor de provincies van de Rio de la More, Thomas
Morgan, Lewis Henry (1818-1881) Amerikaans etnoloog en belangrijk aanhanger van het evolutionisme. Zijn studie over de Irokezen, 'League of the morgenland
morgenland Middeleeuwse benaming voor het Byzantijnse Oosten, onderscheiden van West-Europa, het avondland. De benaming is afgeleid van de Morgenthau jr., Henry
Morgenthau jr., Henry (1891-1967) Amerikaans politicus. Minister van Financiën (1934-45); naaste medewerker van Roosevelt, voorvechter van de
Morgenthau, Hans Joachim
Morgenthau, Hans Joachim (1904-1980) Duits-Amerikaans jurist en politicoloog. Docent in Genève en Madrid (1932-37), uitgeweken naar de VS Morillo, Pablo
Morillo, Pablo (1778-1837) Spaans generaal, onderscheidde zich in de strijd tegen Napoleon. In 1815 werd hij bevelhebber van een leger dat in Gran Morini (gesch.)
Morini (gesch.) Keltische volksstam in Belgisch Gallië, met als hoofdstad Terwaen. Onderworpen door de Romeinen in 53 v.C.
morisken
morisken (Ook: morisco's) Tot het christendom bekeerde Arabieren (moren), die in Spanje achterbleven na de val van het laatste Moorse bolwerk Granada mormonen
mormonen Mormonen zijn de leden van de Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen. Deze godsdienstige sekte is in 1830 gesticht Morny, Charles Auguste Louis Joseph de
Morny, Charles Auguste Louis Joseph de (1811-1865) Frans staatsman, buitenechtelijke zoon van Hortense de Beauharnais en Charles Joseph, Moro, Aldo
Moro, Aldo (1916-1978) Italiaans politicus en jurist, vooraanstaand figuur in de Democrazia Cristiana (DC). Minister van Justitie (1955-57), Onderwijs Morrow, Dwight W.
Morrow, Dwight W. (1873-1931) Amerikaans ambassadeur in México (1927-30), wiens taak het was de problemen die op het gebied van de oliewin
Mortimer, Roger
Mortimer, Roger (gest. 1330) Engels edelman. Minnaar van Isabella, de vrouw van Edward II. Beiden dwongen Edward tot troonsafstand (1327). Gevangengenomen Mosca, Gaetano
Mosca, Gaetano (1858-1941)Italiaans politicus en socioloog, vooral bekend om zijn theorie over politieke elites. Deze hield in dat elke bestuursstructuur Moshoeshoe II, koning
Moshoeshoe II, koning Moshoeshoe II, koning (1938-1996) Koning van Lesotho. De drie regeerperiodes van Moshoeshoe II - hij werd tweemaal Moskovië
Moskovië Een der vele aan de Mongolen schatplichtige Russische vorstendommetjes in Midden-Rusland, dat in de 12e eeuw rond het op het knooppunt Mosley, Oswald Ernald
Mosley, Oswald Ernald (1896-1980) Brits politicus, lid van het Lagerhuis van 1918 tot 1931. Geboren als baronet was Mosley aanvankelijk lid va
Moslim Broederschap
Moslim Broederschap Egyptische sociaal-politieke beweging die streeft naar een islamitische staat en die in 1928 werd opgericht door Hasan al-Banna. Moslim-Liga
Moslim-Liga In 1906 in Brits-Indië opgerichte islamitische bond. De Moslim-Liga stelde zich op tegen assimilatie van islamieten en hindoes. In 1934 Mosquera, Tomás Cipriano de
Mosquera, Tomás Cipriano de (1798-1878) Colombiaans generaal en conservatief politicus, president van de republiek (1845-49, 1861-64 en 1866-Mossad
Mossad Mossad le-Modien oe-le-Tafkidiem Mejoechadiem (Instituut voor Inlichtingen en Speciale Opdrachten); Israëlische buitenlandse inlichtingendienst. Mossadeq, Mohammad Hedayat
Mossadeq, Mohammad Hedayat (1880-1967) Iraans politicus. Nationaliseerde als premier (1951-53) de Anglo-Iranian Oil Co., wat een economische Mossel, Jacob
Mossel, Jacob (1704-1761) Nederlands koloniaal staatsman. Aan de kust van Coromandel klom hij op van lichtmatroos tot gouverneur (1738-42). Mossel, Kaat
Mossel, Kaat (eig. Catharina Mulder; 1723-1798) Rotterdams keurvrouw van de mosselen (1758-95). Speelde in de Patriottentijd een hoofdrol bij Mossi-rijken
Mossi-rijken Verzameling onafhankelijke koninkrijken in wat nu Ghana en Opper Volta is. De Mossi-volkeren begonnen zich politiek te organiseren Motte, Valentin de Pardieu
Mott, John Raleigh
Mott, John Raleigh (1865-1955) Amerikaanse leek, gedurende vijftig jaar drijvende kracht achter veel internationale protestantse zendings- en oecu
Motte, Valentin de Pardieu (1530-1595) Frans militair, streed in Spaanse dienst tegen de Nederlandse opstandelingen, maar trad in 1576 tot het lege
Motz, Roger
Motz, Roger (1904-1964) Belgisch liberaal politicus, werd kamerlid in 1939 en senator in 1946. In WO II leidde hij het Belgisch Nieuwsbureau in Mountbatten, Louis Francis Albert Victor Nicholas
Mountbatten, Louis Francis Albert Victor Nicholas (voor 1917: Victor Nicolas Louis Francis Battenberg; 1900-1979) Brits admiraal en politicus, Mountbatten, Philip
Mountbatten, Philip (geb. 1921) Hertog van Edinburgh, graaf van Merioneth, baron van Greenwich (sedert 1947) en prins van Groot-Brittannië en Moura y Cortereal, Manuel de
Moura y Cortereal, Manuel de (gest. ca. 1652) Markies van Castel-Rodrigo. Spaans staatsman. Trad van 1644-47 als plaatsvervangend landvoogd Moureaux, Philippe
Moureaux, Philippe (geb. 1939) Belgisch politicus. Moureaux studeerde geschiedenis en was werkzaam als hoogleraar aan de Universiteit van Brussel. Moustérien
Moustérien Vroege holencultuur uit het Meso-Paleolithicum, genoemd naar de grot Le Moustier (dep. Dordogne). Kenmerkt zich door driehoekige Movimento Popular de Libertaçao de Angola
Movimento Popular de Libertaçao de Angola (Volksbeweging voor de Bevrijding van Angola) Voormalige guerrillabeweging en huidige regeringspartij Moyersoen, Ludovic Marie Odilon
Moyersoen, Ludovic Marie Odilon (1904-1992) Belgisch politicus. Moyersoen was de zoon van minister van Staat en voorzitter van de Senaat, baron Mozaraben
Mozaraben De christenen die in Spanje bleven wonen gedurende de Moorse overheersing (718-1492). Zij deden geen afstand van hun christelijke geloof, Mubarak, Muhammad Husni
Mubarak, Muhammad Husni (geb. 1929) Egyptisch militair en politicus. Mubarak verbleef van 1959 tot 1961 in de Sovjet-Unie. Werd in 1972 opperbev
muckrakers
muckrakers De benaming voor degenen die in de samenleving de mesthark (muckrake) hanteren, d.w.z. schijn en bedrog ontmantelen, misstanden Mugabe, Robert Gabriel
Mugabe, Robert Gabriel (geb. 1924) Zimbabweaans politicus. Mugabe richtte met Joshua Nkomo in 1961 de ZAPU op. In 1963 kwam het tot een Muhammed ibn Arafa
Muhammed ibn Arafa (geb. 1890) Zoon van Mulay Arafa, die in 1911 het onderspit had moeten delven had tegen Mulay Hafiz. Werd door de Franse
Mühlberg, slag bij
Mühlberg, slag bij (24 april 1574) Slag tussen de keizerlijke troepen, onder Karel V, Alva en Maurits van Saksen, en het leger van keurvorst Johan muiterij op de Zeven Provinciën
muiterij op de Zeven Provinciën Op 4 februari 1933 voor de kust van Atjeh uitgebroken muiterij op het pantserschip de Zeven Provinciën. Salarisverlaging
Mujibur Rahman, Sheikh
Mujibur Rahman, Sheikh (1920-1975) Bengaals politicus, strijder voor de onafhankelijkheid van Oost-Pakistan (de 'Tijger van Bengalen'). Mujibur
Mulay Hafid
Mulay Hafid (1875-1937) Sultan van Marrakech vanaf 1908, zette na een lange burgeroorlog zijn broer Abdoel Aziz af. Hij werd gesteund door Duitsland, Mulder, Cornelius Petrus
Mulder, Cornelius Petrus (1925-1988) Zuid-Afrikaans politicus. Mulder was werkzaam in het middelbaar onderwijs en werd in 1958 in het parlement Muldoon, Sir Robert David
Muldoon, Sir Robert David (1921-1992) Nieuw-Zeelands politicus. Muldoon, sinds 1974 leider van de behoudende National Party, werd in 1975 premier
Mulele, Pierre
Mulele, Pierre (ca. 1930-1964) Congolees politicus, was minister van Onderwijs in de eerste regering-Lumumba. Na de eerste staatsgreep van Mobutu Muller Fzn., Samuel
Muller Fzn., Samuel (1848-1922) Nederlands jurist, historicus en archivaris. Rijksarchivaris in Utrecht (1879-1918) en eerste voorzitter van de Vereniging Müller, Hermann
Müller, Hermann (1876-1931) Duits socialistisch politicus, kwam in 1916 voor de SPD in de Rijksdag. Als minister van Buitenlandse Zaken (1919-Mulroney, Brian
Mulroney, Brian (geb. 1939) Canadees politicus. Mulroney, die lange tijd werkzaam was als jurist, was al op jonge leeftijd actief in de politiek. Vanaf mummie
mummie Geconserveerd lijk, in het bijzonder de gebalsemde en omzwachtelde lijken gevonden in Egypte. Door mummieficatie wilden de Egyptenaren München, conferentie van
München, conferentie van Een op 29 september 1938 in München gehouden conferentie tussen Duitsland (Hitler), Italië (Mussolini), Frankrijk (Dalad
Münnich, Ferenc
Münnich, Ferenc (1886-1967) Hongaars diplomaat en politicus, medeoprichter van de communistische partij (1918) en actief in de republiek van Béla Münster, vrede van
Münster, vrede van Verdrag gesloten in 1648 tussen Spanje en de Noordelijke Nederlanden als onderdeel van de vredesverdragen van Westfalen. Münzer, Thomas
Münzer, Thomas (ca. 1490-1525) Duits doopsgezind leider; aanvoerder van de boeren in de slag bij Frankenhausen, die een einde maakte aan de b
Muratori, Ludovico Antonio
Muratori, Ludovico Antonio (1672-1750) Italiaans historicus en r.-k. geestelijke. Gaf bronnenverzameling over de Italiaanse geschiedenis van 500 Musch, Cornelis
Musch, Cornelis (1592-1650) Nederlands staatsman. Begon als secretaris van Rotterdam (1619-28) en was van 1628-50 griffier van de Staten-Generaal, Muskie, Edmund Sixtus
Muskie, Edmund Sixtus (1914-1996) Amerikaans politicus Muskie was de eerste Democratische gouverneur van zijn geboortestaat Maine (1955-59) Mussert, Anton Adriaan
Mussert, Anton Adriaan (1894-1946) Nederlands ingenieur en politicus. Medeoprichter (1931) en sindsdien leider van de NSB. Streefde naar een Musset, Alfred de
Musset, Alfred de (1810-1857) Frans romantisch dichter en schrijver, was korte tijd bevriend met George Sand. Schreef groot melancholiek dichtwerk Mussolini, Benito Almicare Andrea
Mussolini, Benito Almicare Andrea (1883-1945) Italiaans politicus. Voor de grote populariteit die de fascistische leider tijdens de jaren twintig en Mutually Assured Destruction
Mutually Assured Destruction (MAD; wederzijds verzekerde vernietiging) De door de Amerikaanse minister van defensie Robert S. McNamara in muzen
muzen De negen Griekse godinnen en beschermvrouwen van de schone kunsten en de wetenschap, dochters van oppergod Zeus en Mnemosyne. Hun Mwanga
Mwanga (1866-1901) Koning (kabaka) van het rijk Boeganda, volgde in 1884 zijn vader Mtesa op. Hij had tijdens zijn chaotische regering te kampen My Lai
My Lai Vietnamees dorp waar op 16 maart 1968 ca. 500 burgers door Amerikaanse militairen werden vermoord. De militairen hadden de opdracht een Myceense beschaving
Myceense beschaving (Ook: Laat-Helladische Tijd) Zuid-Griekse cultuur tijdens de bronstijd (ca. 1600-1200 v.C.), genoemd naar de stad Mycene
Mycene
Mycene (Gr.: Mykines) Stad uit de Griekse Oudheid op de Peloponnesos, hoofdstad van Argolis en een van de centra van de Myceense beschaving. Mykerinos
Mykerinos (ook: Menkaure; ca. 2500 v.C.) Egyptische farao uit de vierde dynastie. Kleinste piramide te Gizeh.
Myrdal, Alva
Myrdal, Alva (1898-1987) Zweeds econoom. Myrdal is vooral bekend vanwege zijn studies over het Amerikaanse rassenprobleem en de armoede in mysteriën
mysteriën In de Oudheid waren mysteriën geheime riten die alleen toegankelijk waren voor ingewijden. Oorspronkelijk waren het bijna altijd vruchtbaarheidscultussen. mystiek 3. historisch overzicht
mystiek 3. historisch overzicht Het verschijnsel mystiek kent binnen de verschillende godsdiensten een eigen ontwikkeling en eigen uitingsvormen.
Nabateeërs
Nabateeërs Arabisch-Aramese volksstam, vestigde zich ca. 5e eeuw v.C. in het huidige Syrië en Jordanië. Bloeiperiode 1e eeuw n.C. Hoofdstad Petra. Nabis
Nabis (gest. 192 v.Chr.) Laatste koning van Sparta (reg. 207-192), voerde een aantal sociale hervormingen in, zo verleende hij het burgerrecht aan de Nabonid
Nabonid (gest. 539 v.C.) Laatste koning van het Nieuwbabylonische Rijk (555-539 v.C.). Verslagen door Cyrus II van Perzië. Babylon onderdeel Perzische Nabopolassar II
Nabopolassar II (gest. 605 v.C.) Eerste koning van het Nieuwbabylonische Rijk (625-605 v.C.), maakte zich onafhankelijk van het Assyrische Rijk. nacht van de lange messen
nacht van de lange messen Benaming voor de nacht van 29 op 30 juni 1934, waarin de Duitse nazi-leider Adolf Hitler (1889-1945) een bloedbad Nachtigal, Gustav Hermann
Nachtigal, Gustav Hermann (1834-1885) Duits arts, ontdekkingsreiziger en kolonisator. Vertrok in 1861 naar Noord-Afrika, waar hij achtereenvolgens
Nadere Reformatie
Nadere Reformatie Stroming in de Gereformeerde Kerk in de Noordelijke Nederlanden in de 17e eeuw, die als tegenwicht tegen de verstarring van Nadir Sjah
Nadir Sjah (1688-1747) Sjah van Perzië (1736-47) als gekozen opvolger van Abbas III. Veroverde Delhi op de Groot-Mogol.
Naftali
Naftali Zoon van de aartsvader Jakob en diens bijvrouw Bilha, stamvader van Israël. De stam kreeg in Palestina grondgebied in het noordwesten.
Nagasaki
Nagasaki Stad op de westkust van het Japanse eiland Kyushu, hoofdstad van gelijknamige prefectuur; 439.100 inw. (1993). Havenstad met een van Nagib, Ali Muhammad
Nagib, Ali Muhammad (1901-1984) Egyptisch officier. Na staatsgreep van Nasser tegen Faroeq werd hij hoofd van de militaire junta en premier (1952- Nagumo, Chuichi
Nagumo, Chuichi (1887-1944) Japans vice-admiraal. Bevelhebber vliegkampvloot tijdens Pearl Harbor en Midway; verspeelde kansen door te grot
Nagy, Ferenc
Nagy, Ferenc (1903-1979) Hongaars politicus, werd in 1930 secretaris-generaal van de, mede door hem opgerichte, partij van onafhankelijke boeren. Nagy, Imre
Nagy, Imre (1896-1958?) Hongaars politicus. Verbleef tussen 1929 en 1945 in Rusland. Als premier (1953-55) vertegenwoordiger van de anti-stalinistische Nahas Pasja, Moestafa el
Nahas Pasja, Moestafa el (1876-1965) Egyptisch politicus. Leider Wafd-partij. Tussen 1928 en 1952 meermalen premier. Sloot in 1936 het Anglo-Najibullah
Najibullah (1947-1996) Afghaans politicus. Najibullah sloot zich in zijn studententijd aan bij de communistische beweging, waar hij tot de Parchamfactie Nakasone, Yasuhiro
Nakasone, Yasuhiro (geb. 1917) Japans politicus. Nakasone is lid van de Liberaal Democratische Partij (LDP). Hij vervulde diverse ministersposten Namèche, Louis
Namèche, Louis (1915-1990) Belgisch politicus. Namèche trad in 1932 in dienst van de socialistische vakbond en werd in 1949 volksvertegenwoordiger Namen (gesch.)
Namen (gesch.) In de Romeinse tijd het woongebied van de Aduatici. Later werd de stad Namen centrum van de Merovingische gouw, waaruit het Nan Tjiu-i
Nan Tjiu-i (Nan Juyi; 1565-1643) Chinees liberator en ambtenaar onder de Ming-dynastie (1368-1644), dwong als gouverneur van de Zuid-Chinese Nanak
Nanak (1469-1539) Indisch geestelijk leidsman en goeroe. Trachtte het hindoeïsme met de islam te verzoenen en wordt door beide groepen als een Nandivarman II
Nandivarman II (reg. ca. 735-800) Koning uit de Pallava-dyn
Nandivarman III
Nandivarman III (reg. ca. 812-844) Koning uit de Pallava-dyn
Nansen, Fridtjof (1861-1930) Noors noordpoolonderzoeker, zoöloog, oceanograaf en politicus. Trok als eerste dwars door Groenland van oost naar Nantes, edict van
Nansens Internationaal Bureau voor Uitgewekenen
Nansens Internationaal Bureau voor Uitgewekenen In 1921 door Fridtjof Nansen opgerichte hulporganisatie voor vluchtelingen, gevestigd te Genève. Nansen, Fridtjof
Nantes, edict van Verordening uit 1598 van de Franse koning Hendrik IV die de hugenoten (Franse protestanten) een belangrijke mate van godsdienstvrijheid Napata
Napata Ruïnestad in het noorden van Sudan aan de Nijl. Door Egyptenaren gesticht (ca. 1500 v.C.). Werd in 8e eeuw v.C. hoofdstad van het rijk Koesj. Napels en Sicilië, koninkrijk
Napels en Sicilië, koninkrijk (Vanaf 1816 ook: koninkrijk der Beide Siciliën) Een van de eerste centraal bestuurde monarchieën van Europa, in de Napier, Robert Cornelis
Napier, Robert Cornelis (1810-1890) Brits veldmaarschalk, vocht o.a. in de oorlogen tegen de sikhs (1845-49). Tijdens de opstand van de sepoys Napoleon Bonaparte
Napoleon Bonaparte (1769-1821) Franse keizer van 1804 tot 1814/1815. Napoleon werd in 1799 door de Franse notabelen naar voren geschoven Napoleon II
Napoleon II (Frans Karel Jozef, bijnaam 'Adelaarsjong'; 1811-1832) Zoon van Napoleon I uit het om politieke en dynastieke redenen gesloten huwelijk Napoleon III
Napoleon III (Karel Lodewijk Napoleon; 1808-1873) Keizer van Frankrijk (1852- 71), zoon van Lodewijk Napoleon, de broer van Napoleon I. Kwam napoleontische oorlogen
napoleontische oorlogen (Ook: coalitieoorlogen) De oorlogen waarmee de Franse keizer Napoleon I Bonaparte (1769-1821) grote delen van Europa Naram-Sin
Naram-Sin (gest. ca. 2218 v.C.) Vierde koning van Akkad in Mesopotamië (ca. 2254- ca. 2218 v.C.), kleinzoon van Sargon I. Noemde zich koning Narasimhavarman
Nara-periode
Nara-periode Tijdvak in de Japanse geschiedenis (710-794), genoemd naar de toenmalige hoofdstad Nara. In 710 koos de Japanse keizer voor het eerst Nariño, Antonio
Narasimhavarman (reg. ca. 630-660) Koning uit de Pallava-dynastie. Tijdens zijn bewind werden een tweetal vlootexpedities naar Ceylon georganiseerd Narasimhavarman II
Narasimhavarman II (reg. ca. 675-705) Koning uit de Pallava-dyn
Nariño, Antonio (1765-1823) Colombiaans vrijheidsstrijder, werd in 1795 gearresteerd omdat hij een vertaling van de 'Déclaration des droits de l'homme Narodna Odbrana
Narodna Odbrana (Nationale Verdediging) Servische nationalistische organisatie, gesticht in 1908. Zij recruteerde haar leden ook uit Bosnië en Kroatië. Narodnaja Volja
Narodnaja Volja (Russ.: De Volkswil) Anarchistische organisatie in Rusland; in 1879 afgescheiden van de Narodniki. Verantwoordelijk voor de mo
Narodniki
Narodniki (Ru.: narod = volk) Groep 19e-eeuwse intellectuelen in Rusland die geloofden dat de mir (boerengemeenschap) de basis zou kunnen vormen narratieve geschiedschrijving
narratieve geschiedschrijving Verhalende geschiedschrijving; geschiedenis als een meeslepend verhaal, zonder veel analyse. Deze vorm van geschiedschri
Narses
Narses (478-573) Byzantijns veldheer onder Justinianus I. Samen met Belisarius verantwoordelijk voor de herovering van Zuid-Spanje en Italië. Tot Narvaéz, Pánfilo de
Narvaéz, Pánfilo de (ca. 1470-1528) Spaans militair, was betrokken bij de verovering van México (1511-14). In 1528 ondernam hij een expeditie Nash, John
Nash, John (1752-1835) Brits architect; inspireerde zich behalve op de klassieken ook op de gotiek en oosterse kunst. Ontwierp te Londen o.m. (vanaf Nash, Walter
Nash, Walter (1882-1968) Nieuw-Zeelands sociaal-democratisch politicus, minister van Financiën in het eerste Labourkabinet (1935). N., die deze Nasionale Party
Nasi, Don Joseph (ca. 1524-1579) Joods politicus en financier, afkomstig uit Portugal (maraan). Vluchtte naar Antwerpen, waar hij een belangrijke Nassau (gesch.)
Nasionale Party Zuid-Afrikaanse politieke partij, opgericht in 1913 door J.B.M. Hertzog. Na een aantal fusies en naamsveranderingen in 1953 opnieuw Nasi, Don Joseph
Nassau (gesch.) Duits vorstengeslacht, genoemd naar de burcht Nassau aan de Lahn, rond 1120 gebouwd door de graven van Laurenburg. In 1255 Nassau-akkoorden
Nassau-akkoorden Afspraak tussen de Britse premier Harold Macmillan en de Amerikaanse president John Kennedy, gemaakt in Nassau (Bahama Nassau-Odijk, Willem Hadriaan van
Nassau-Odijk, Willem Hadriaan van (1632-1705) Nederlands staatsman. Was van 1668 tot 1702 vertegenwoordiger van Willem III als eerste edele nasserisme
Nasser, Gamaal Abd-al (1918-1970) Egyptisch staatsman en kolonel. Nasser is als sterke man van Egypte achttien jaar lang een van de belangrijk
nasserisme Politieke leer van Djamal Abd-al Nasser (1918-1970), president van Egypte in de jaren 1954-1970. Zijn Arabisch socialisme, een sociaal-Nasser, Gamaal Abd-al
Nasution, Abdul Haris
Nasution, Abdul Haris (geb. 1918) Indonesisch militair en politicus. Nasution was commandant van West-Java (1946-48) en onderdrukte in die hoe
Natal (Z.-Afr.)
Natal (Z.-Afr.) Voormalige provincie in Zuid-Afrika aan de Indische Oceaan; 91.355 km2, ca. 2,2 mln. inw. Hoofdstad: Pietermaritzburg. In 1497 door Natchez
Natchez Noord-Amerikaanse Indianenstam, oorspronkelijk woonachtig in het gebied oostelijk van de benedenloop van de Mississippi. Leefden vnl. Nationaal Arbeidssecretariaat
Nationaal Arbeidssecretariaat (NAS) Anarcho-syndicalistische vakorganisatie in Nederland, opgericht in 1893 door Christiaan Cornelissen (1864-Nationaal Congres
Nationaal Congres Belgische constituerende vergadering (200 leden, voorzitter E.L. Surlet de Chokier (1769-1839) gekozen in 1830 na de Belgische Nationaal Front
Nationaal Front Fascistische organisatie in Nederland, in 1940 voortgekomen uit Zwart Front, geleid door Arnold Meijer. Het had zijn aanhang vooral Nationaal Tehuis
Nationaal Tehuis In het zionisme specifiek begrip voor het streven naar een eigen staat voor de joden in Palestina. Het Nationaal Tehuis is gerealiseerd nationaal-socialisme
nationaal-socialisme Een aan het fascisme verwante politieke beweging in Duitsland, die na de Eerste Wereldoorlog tot ontwikkeling kwam en uitgedragen Nationaal-Socialistische Beweging
Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) Nederlandse politieke partij. De NSB werd in 1931 gesticht door A.A. Mussert en kreeg tijdens de crisisjaren nationale garde
nationale garde (Fr. garde nationale) Burgermilitie opgericht in 1789 in Parijs, met het doel de volkswoede in toom te houden alsook om een royalistische nationalisme
nationalisme De geestesgesteldheid waarbij het individu aan de eigen natie een hoge, zo niet de hoogste waarde toekent. Tot de 19e eeuw had het gemeenschapsbesef nationaliteitenproblematiek
nationaliteitenproblematiek Problematiek van nationale of taalminderheden binnen een land. Deze kan zich uiten in politieke acties, grootschalige Nationalverein
Nationalverein (Deutscher Nationalverein) In 1859 in Frankfurt am Main opgerichte politieke organisatie van liberalen en democraten. De N. streefde Natuf-cultuur
Natuf-cultuur Oude, naar de archeologische vindplaats Wadi Natuf (Israël) genoemde cultuur van jagers en verzamelaars in Palestina en Zuid-Syrië, Naukratis
Naukratis Griekse stad in de Nijldelta in Egypte, gesticht ca. 610 v.C. door Milete. Centrum Grieks-Egyptische handel tot aan de stichting van Alex
naumachie
naumachie (Grieks: zeeslag) Door Caesar in 46 v.C. ingevoerde opvoeringen van zeeslagen ter vermaak van het volk. Aanvankelijk in speciaal daarvoor Naundorff, Karl Wilhelm
Naundorff, Karl Wilhelm (ca. 1785-1845) Pruisisch avonturier. Gaf zich uit voor Lodewijk XVII, de zoon van Lodewijk XVI en Marie Antoinette. Naupactus
Naupactus Havenplaats in het oude Griekenland, die de ingang van de Golf van Corinthe beheerste. Werd in 456 v.C. door de Atheners veroverd, die Navarino, slag bij
Navarino, slag bij (20 oktober 1827) Bij Navarino (Zuidwest-Peloponnesos) werd een grote Egyptische vloot onder bevel van Ibrahiem Pasja vernietigd Navarra, koninkrijk van
Navarra, koninkrijk van Voormalig koninkrijk in Noord-Spanje en Zuidwest-Frankrijk, bewoond door nakomelingen van de Basken en Visigoten. Navigatie, Akte van
Navigatie, Akte van Een door het Engelse parlement in 1651 uitgevaardigde scheepvaartwet ter bescherming van de Engelse handel. De Akte van Navigatie navolging van Christus, De
navolging van Christus, De (Imitatio Christi) Beroemd werk uit 1418 van de Broeder van het Gemene Leven, Thomas a Kempis. Wijst de christen Nazimoeddin, al-Hadj Khwadja
Nazimoeddin, al-Hadj Khwadja (geb. 1894) Bengaals aristocraat en staatsman. Werd na de dood van Jinnah (1948) tot gouverneur-generaal van Pakistan nazi's
nazi's De aanhangers van het nationaal-socialisme in Duitsland.
Ne Win, U
Ne Win, U (eig. Maung Shu Maung; geb. 1911) Birmaans militair en politicus. Ne Win werd in 1956 generaal. Hij was premier (1958-60) en vanaf Neandertaler
Neandertaler (Homo sapiens neandertalensis) Prehistorische mens, behorend tot de Homo sapiens, uit het Midden-Pleistoceen (150.000-35.000 v.C.). Neboekadnezar
Neboekadnezar Neboekadnezar I (gest. ca. 1105 v.C.), koning van Babylon (ca. 1126-ca. 1105 v.C.), uit de Isindynastie. Versloeg de Elamieten. Neboekadnezar Neckermann, Josef Carl
Neck, Jacob Cornelisz. van (1564-1638) Hollands vlootvoogd en regent. Dankt zijn bekendheid aan twee tochten als admiraal naar Indië (1598-99; necropool
Necker, Jacques (1732-1804) Frans politicus, directeur-generaal van Financiën (1777-81; 1788-90) onder Lodewijk XVI. Trachtte tevergeefs door Neck, Jacob Cornelisz. van
Neckermann, Josef Carl (1912-1992) Duits ondernemer en dressuurruiter. Neckermann werd gezien als een van degenen die het naoorlogse Duitse Necker, Jacques
necropool (Gr: dodenstad) Zeer uitgebreide begraafplaats. Vooral in de Prehistorie en Oudheid werden zulke dodensteden gebouwd. Men vindt ze o.Nederburgh, Sebastiaan Cornelis
Nederburgh, Sebastiaan Cornelis (1762 - 1811) Nederlands koloniaal expert. Was van 1787 tot 1799 advocaat van de VOC en maakte als zodanig Nederlands Oost-Indië
Neder-Duitsche Bond
Neder-Duitsche Bond Van 1861 tot 1914 bestaande bond die met succes opkwam voor de realisatie van de Vlaamse verlangens op taalkundig en cul
Nederlands Oost-Indië Benaming voor alle voormalige Nederlandse koloniale gebieden in Indië en Zuidoost-Azië. In de loop van de 17e eeuw vesti
Nederlands West-Indië
Nederlands West-Indië Benaming voor de Nederlandse bezittingen in het Caribische gebied. Begin 17e eeuw zocht de in 1621 opgerichte West-Indis
Nederlandsche Unie
Nederlandsche Unie Politieke groepering in Nederland, opgericht in 1940 tijdens de Duitse bezetting door J.H. de Quay, J. Linthorst Homan en L. Nederlandse geloofsbelijdenis
Nederlandse geloofsbelijdenis (Confessio Belgica) Oudste belijdenisgeschrift van de Nederlandse gereformeerden. Opgesteld in 1561 door de predikant Nederlandse Hervormde Kerk 1. algemeen
Nederlandse Hervormde Kerk 1. algemeen De Nederlandse Hervormde Kerk ontstond in de 16e eeuw, toen de beginselen van de reformatoren, Nederlandse Hervormde Kerk 2. voor 1816
Nederlandse Hervormde Kerk 2. voor 1816 In de 16e eeuw kwam in de Republiek der Verenigde Nederlanden de gereformeerde Kerk tot stand, Nederlandse Hervormde Kerk 3. na 1816
Nederlandse Hervormde Kerk 3. na 1816 De Bataafse Republiek was voorstander van een scheiding van Kerk en Staat. Voor de hervormde Kerk Nederlandse Volksbeweging
Nederlandse Volksbeweging (NVB) Nederlandse politieke organisatie ontstaan tijdens de Bezetting, officieel opgericht in mei 1945. Een aantal socia
Nederlands-Indië
Nederlands-Indië Sedert 1816 gebruikte naam voor de voormalig Nederlandse koloniale gebieden, die thans het huidige Indonesië omvatten. De eerste Nedersticht
Nedersticht In de Middeleeuwen het westelijk deel van het bisdom Utrecht, ongeveer gelijk aan de huidige provincie Utrecht, waar de bisschop zowel nederzettingenpolitiek
nederzettingenpolitiek Het Israëlische beleid van vestiging van nieuwe joodse nederzettingen op de door Arabieren bewoonde bezette Westoever v
Nefertiti
Nefertiti (14e eeuw v.C.) Vrouw van Achnaton. Voor het eerst regelmatig afgebeeld naast de farao. Beroemde portretbuste (Staatliche Museen te Berlijn).
Negen, de Benaming voor de negen West-Europese landen die in 1973 lid waren van de Europese Gemeenschap: België, Denemarken, de Bondsrepubliek Negrín, Juan
Negenjarige oorlog
Negenjarige oorlog (1688-1697) Oorlog tussen Frankrijk en de anti-Franse Grote Alliantie van Engeland, de Republiek, Oostenrijk, Spanje, Zweden, negenmannen
negenmannen Groep van negen liberale leden uit de Nederlandse Tweede Kamer o.l.v. Thorbecke, die in 1844 een voorstel tot grondwetswijziging negenmannen, voorstel der
negenmannen, voorstel der Voorstel tot grondwetswijziging, in 1844 ingediend door negen liberale leden uit de Nederlandse Tweede Kamer o.l.v. Negen, de
Negrín, Juan (1887-1956) Spaans politicus en geleerde. Republikeins premier (1937-39) tijdens de Spaanse Burgeroorlog. Vluchtte na de val van Catalonië Négritude
Négritude Politiek-literaire beweging van Franstalige Afrikaanse en Caribische schrijvers, ontstaan in het begin van de jaren dertig. Streefde naar reveil Nehru, Jawaharlal
Nehru, Jawaharlal (1889-1964) Indiaas socialistisch politicus. Premier interim-regering (1946-47) en de eerste premier van het onafhankelijke India Nehru, Motilal
Nehru, Motilal (1861-1931) Een der leiders van de Indiase onafhankelijkheidsbeweging, vader van Jawaharlal Nehru. Na het Amritsar-bloedbad gaf Nelson, Horatio
Nelson, Horatio (1758-1805) Brits vlootvoogd, hertog van Bronte. Verantwoordelijk voor overwinningen op de Spanjaarden bij St. Vincent (1797), Nemtsov, Boris
Nemtsov, Boris (geb. 1959) Russisch politicus, sinds maart 1997 vice-premier. Voormalig arts en gouverneur van Nizjni Novgorod met een reputatie Nenni, Pietro
Nenni, Pietro (1891-1980) Italiaans socialistisch politicus. Hoofdredacteur socialistisch partijblad 'Avanti' (1923-26). Verbleef van 1926-40 in Frankrijk neofascisme
neofascisme Na-oorlogse ideologie gebaseerd op het fascisme of het nationaal-socialisme. Het fascisme ging ten onder met de ineenstorting van Mussolini's neokolonialisme
neokolonialisme Begrip dat een situatie aanduidt waarbij een voormalige kolonie zich weliswaar bevrijd heeft van de staatkundige overheersing door Neolithicum
Neolithicum (Nieuwe Steentijd) Laatste prehistorische periode waarin de mens stenen voorwerpen gebruikte, ca. 8000-2000 v.C. In deze periode vond Neolithische Revolutie
Neolithische Revolutie De overgang van een verzameleconomie naar een landbouweconomie die plaatsvond in het Neolithicum (Nieuwe Steentijd). neostijlen
neostijlen Die stijlen in de 19e-eeuwse kunst (vooral in de bouwkunst, maar ook in schilder- en beeldhouwkunst) die een vroegere stijl nabootsen of NEP
NEP Door Lenin in 1921 in de Sovjet-Unie ingevoerde economische politiek, waarbij het staatstoezicht op de economie verminderd werd. Na de Eerste nepotisme
nepotisme (Latijn: nepos = kleinzoon, neef, nakomeling). Vorm van corruptie waarbij iemand zijn functie misbruikt om allerlei gunsten te verlenen Neri
Neri (Italiaans: de Zwarten) Het radicale gedeelte van het vorstengeslacht der Welfen, geleid door Corso Donati. Zij werden gesteund door het huis Nero
Nero (Lucius Domitius; 37-68) Romeins keizer (54-68), geadopteerd door Claudius onder invloed van diens vrouw Agrippina. Laatste keizer uit de Nerva, Marcus Cocceius
Nerva, Marcus Cocceius (ca. 35-98) Romeins keizer (96-98). Gekozen door de senaat na de moord op Domitianus.
Nervii
Nervii (Nerviërs) Keltische stam van Germaanse oorsprong aan de oevers van Samber en Schelde in Gallia Belgica. Hoofdstad Bagacum (tegenw. Bavay). Nesselrode, Karel Robert
Nes, Aert Jansz. van (1625-1693) Nederlands vlootvoogd, vocht in de Driedaagse zeeslag bij Portland (1653) en werd in 1666 benoemd tot luiten
Nesselrode, Karel Robert (graaf van Nesselrode; 1780-1862) Russisch diplomaat. Minister van Buitenlandse Zaken (1816-29), vice-kanselier (1829-nestorianen
nestorianen Nestorianen zijn de volgelingen van Nestorius (ca. 381-ca. 451), die leerde dat de twee naturen van Christus ieder een eigen leven leidden, Nes, Aert Jansz. van
Netanyahu, Benjamin
Netanyahu, Benjamin (geb. 1949) Israëlisch diplomaat en politicus. Benjamin Netanyahu studeerde aan het Massachusetts Institute of Technology
Neto, António Agostinho
Neto, António Agostinho (geb. 1922) Angolees communistisch politicus, studeerde medicijnen in Portugal, waar hij enkele jaren gevangen zat wegen
Neufville, Jean de
Neufville, Jean de (1729-1796) Nederlands koopman die voor en tijdens de Amerikaanse Vrijheidsoorlog handelsbetrekkingen met Amerika onderh
Neurenberger processen
Neurenberger processen Serie rechtszaken na de Tweede Wereldoorlog tegen Duitse oorlogsmisdadigers, gehouden te Neurenberg (Duitsland) van Neurenberger wetten
Neurenberger wetten Drietal wetten geproclameerd door nazi-leider Adolf Hitler (1889-1945) ter gelegenheid van een partijdag van de NSDAP in
Neustrië
Neustrië Merovingisch koninkrijk gelegen in het zuidwestelijk deel van het Frankische Rijk, ontstaan na de verdeling van dit rijk bij de dood van Lotharius neutraliteitspolitiek
neutraliteitspolitiek De buitenlandse politiek van België en Nederland van het begin van de 19e eeuw tot 1914 resp. 1940, uitgaande van principiële Neville, Richard
Neville, Richard (graaf van Warwick; 1428-1471) Engels edelman, bijgenaamd 'Kingmaker' om zijn rol als arbiter ten tijde van de Rozenoorlogen. New England
New England Benaming van een groep Engelse koloniën in Noordoost-Amerika waar vanaf begin 17e eeuw met name religieuze emigranten zich vestigden. Newton, Huey P.
Newton, Huey P. (1942-1989) Amerikaans zwart activist. Newton studeerde in Oakland toen hij in 1966 samen met medestudent Bobby Seale de militante Neyts-Uyttebroeck, Anne-Marie
Ney, Michel (1769-1815) Hertog van Elchingen, prins van de Moskva. Beroemdste veldheer van Napoleon, maarschalk sinds 1804. Ney veroverde Ngouabi, Marien
Neyts-Uyttebroeck, Anne-Marie (geb. 1944) Belgisch politica, romaniste en licentiate pers- en communicatiewetenschappen. Van 1981 tot 1994 Kamerlid Ney, Michel
Ngouabi, Marien (1937-1977) Militair en politicus uit de Volksrepubliek congo, de huidige Republiek Congo. Zette in 1968 samen met Alfred Raoul Nguyen Thi Binh
Nguyen Thi Binh (geb. 1927) Vietnamees politicus, sloot zich al vroeg aan bij de onafhankelijkheidsbeweging en werd van 1951-54 door de Fransen Nguyen-dynastie
Nguyen-dynastie Vietnamees geslacht dat van de 16e eeuw tot 1955 regeerde. De Nguyen-dynastie regeerde aanvankelijk alleen in Zuid-Vietnam. Ni Tj'ièn
Ni Tj'ièn (1415-1479) Literator en ambtenaar onder de Chinese Ming-dynastie (1368-1644), is vooral bekend als auteur van de Tsjau-sien tji-sje, een Nicaea
Nicaea (Tegenwoordig: Iznik) Plaats in het noordwesten van Klein-Azië, prov. Bithynië. Plaats van het eerste oecumenische concilie (325). Na de vierde Nicephorus
Nicephorus Drie keizers van het Byzantijnse Rijk Nicephorus I (gest. 811; reg. 802-11), opvolger van Irene. Nicephorus II Phocas (912-969; reg. 963-Nicephorus Gregoras
Nicephorus Gregoras (1295-1359/60) Byzantijns geschiedschrijver. Hij kwam als jongeman naar Constantinopel, waar Theodorus Metochites zijn Nicephorus van Constantinopel
Nicephorus van Constantinopel (755-828/29) Byzantijns patriarch en geschiedschrijver. Hij was van aanzienlijke afkomst en werd keizerlijk secretaris,
Nicias
Nicias (Nikias; ca. 470-413 v.C.) Atheens veldheer en staatsman. Bracht in 421 de naar hem genoemde kortstondige vrede met Sparta tot stand. Medebevelhebber Nicolaas I de Grote (paus)
Nicola, Enrico Roberto Achille de (1877-1959) Italiaans politicus, kwam in 1909 voor de liberale partij in het parlement, waarvan hij in 1920 voorzitter Nicuesa, Diego de
Nicolaas I de Grote (paus) Paus van 858-867. Breuk met de patriarch van Constantinopel, Photius (865). Krachtige steun aan de missie in Noord-Nicolaas I Pavlovitsj (Rusland)
Nicolaas I Pavlovitsj (Rusland) (1796-1855) Tsaar van Rusland (1825-55), opvolger van zijn broer Alexander I. Liet zich in zijn politiek leiden door Nicolaas II Aleksandrovitsj (Rusland)
Nicolaas II Aleksandrovitsj (Rusland) (1868-1918) Laatste tsaar van Rusland. In 1917 werd hij tot aftreden gedwongen en vervolgens geïnterneerd. nicolaïeten
nicolaïeten Dwaalleraren in het oudste christendom, die afgoderij en ontucht bedreven (Openb. 2). De synode van Tours (567) en ook de kerkelijke Nicola, Enrico Roberto Achille de
Nicuesa, Diego de (ca. 1460-1511) Spaans conquistador, kreeg in 1508 toestemming een deel van de Midden-Amerikaanse kust te koloniseren (Isthmus nièn-hau
nièn-hau Met de term nièn-hau, 'jaar-periode', duidt men de regeringsperiodes aan van de Chinese keizers. Sedert de Han-dynastie (206 v.C.-220 n.Nièn-opstand
Nièn-opstand (ca. 1850-1868) De zgn. Nièn-bandieten (Nièn-fèi), professionele roversbendes, maakten sedert de eerste helft van de 19e eeuw het N
Niet-gebonden landen
Niet-gebonden landen Landen die niet gebonden zijn aan de grote militaire allianties. Zij kwamen voor het eerst bijeen in Belgrado (1961) op initiatief Nieuw Links
Nieuw Links Radicale vleugel van de PvdA, gevormd in 1966 in aansluiting op de maatschappijkritische stroming van jonge intellectuelen in de jaren nieuwe archeologie
Nieuw-Amsterdam Oude naam voor de stad New York. Begin 17e eeuw werd het eiland Man-a-hat-ta aan de Noord-Amerikaanse Oostkust door Pete
nieuwe archeologie In de jaren zestig vooral in de VS opgekomen richting in de archeologie, waarvan de aanhangers systematisch met gebruik van Nieuwe monarchen
Nieuwe monarchen De koningen die vanaf de tweede helft van de 15e eeuw in Europa poogden uit het sterk verbrokkelde Europa van de Middeleeuwen Nieuwe Tijd (gesch.)
Nieuwe Tijd (gesch.) Bij de periodisering van de geschiedenis gebruikelijke aanduiding voor de periode die loopt van ca. 1500 tot ca. 1870, en die Nieuwe Wereld
Nieuwe Wereld Benaming voor Amerika, toen dat door Columbus in 1492 ontdekt was.
Nieuwenaar en Meurs, Adolf van
Nieuwenaar en Meurs, Adolf van (ca. 1545-1589) Duits edelman die als overtuigd calvinist naar de opstandige Nederlanden vluchtte. Huwde in 1570 Nieuwpoort, slag bij
Nieuw-Guineakwestie
Nieuw-Guineakwestie Politiek geschil tussen Nederland en Indonesië, ontstaan in de jaren vijftig als uitvloeisel van de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd, Nieuw-Nederland
Nieuw-Nederland Nederlandse kolonie op de Oostkust van Noord-Amerika, in 1624 gesticht door de West-Indische Compagnie. De kolonie groeide Nightingale, Florence
Nieuwpoort, slag bij Gewapend treffen op 2 juli 1600 tussen een Hollands leger o.l.v. Maurits en een Spaans leger o.l.v. Francisco de Mendoza. De Nieuw-Amsterdam
Nightingale, Florence (1820-1910) Brits verpleegster. Kreeg bekendheid als 'Lady with the lamp', de dame die 's avonds met een lamp de ronde deed nihil obstat
nihil obstat (Katholieke censuur:) geen beletsel (voor publicatie).
Nijpels, Ed
Nijpels, Ed (geb. 1950) Nederlands politicus (VVD). Nijpels was al op jonge leeftijd voorzitter van de liberale jongerenorganisatie JOVD en gemeenteraadslid Nijssens, Albert Jean Gérard
Nijssens, Albert Jean Gérard (1855-1901) Belgisch katholiek politicus en jurist; hoogleraar handelsrecht te Leuven (1881). Medewerker Gents dagblad Nikodemus
Nikodemus (Nicodemus) Joods geleerde, die heimelijk met Jezus contact zocht (Joh. 3). Verdedigde als lid van de Hoge Raad Jezus (Joh. 7:50v) en Nimitz, Chester William
Nimitz, Chester William (1885-1966) Amerikaans admiraal. Opperbevelhebber Pacifische vloot 1941- 45; van zeestrijdkrachten 1945-47. Leidde de Nineve
Nineve Ruïnestad in Irak op de linkeroever van de Tigris. Belangrijke stad van Mesopotamië en Assyrië. Bloeiperiode 8e-7e eeuw v.C. Van 700 tot Niño, Pedro Alonso
Niño, Pedro Alonso (El Negro; 1468-ca. 1505) Spaans zeevaarder, vergezelde Columbus op zijn eerste reis en (misschien) op zijn derde. In 1499 was Nippoer
Nippoer Godsdienstig centrum van Soemer (Neder-Mesopotamië), ten zuidoosten van Babylon. Hoofdgod Enlil.
Nispen tot Sevenaer, Carel Jan Christiaan Hendrik van
Nispen tot Sevenaer, Carel Jan Christiaan Hendrik van (1824-1884) Nederlands roomskatholiek politicus, zoon van Jan A.C.A. van N. Studeerde Nispen tot Sevenaer, Jan Antoon Christiaan Arnold van
Nispen tot Sevenaer, Jan Antoon Christiaan Arnold van (1803-1875) Nederlands roomskatholiek politicus en jurist. Van 1848 tot zijn dood was Nithard
Nithard (ca. 790-845) Westfrankisch (Latijns) geschiedschrijver, zoon van dichter Angilbert en Bertha, een dochter van Karel de Grote. Begon 841 Nivelle, Robert Georges
Nivelle, Robert Georges (1865-1924) Frans generaal, werd na enkele succesvolle expedities in China en Noord-Afrika commandant van het tweede Nixon, Richard Milhous
Nixon, Richard Milhous (1913-1994) Amerikaans Republikeins politicus. De 37e president van de Verenigde Staten. Nixon kwam in de politiek omhoo
Nkomo, Joshua
Nkomo, Joshua (geb. 1917) Zimbabweaans politicus. Nkomo werd in 1951 secretaris-generaal van de vakbond van zwarte spoorwegarbeiders en richtte Nkrumah, Kwame
Nkrumah, Kwame (1909-1972) Ghanees politicus. Premier (1957-60), eerste president (1960-66). Regeerde volstrekt autoritair. Afgezet door een militaire nobiles
Nobile, Umberto
Nobile, Umberto (1885-1978) Italiaans noordpoolreiziger en luchtvaartingenieur. Vloog in 1926 samen met Amundsen en Ellsworth in het door hem noblesse de robe
nobiles Gesloten groep van leidende families binnen de optimaten, die de hoogste ambten in Rome in de 5e en 4e eeuw bekleedden. Zowel patriciër
noblesse de robe (Fr: adel van de toga) De ambtsadel; de hoge functionarissen, met name in Frankrijk, die vanaf de 17e eeuw integreerden met de noblesse d'épée
noblesse d'épée (Fr: adel van de degen) De adel van geboorte; de afstammelingen van het middeleeuwse ridderschap, met name in Frankrijk. Te onderscheiden Noboa, Diego
Noboa, Diego (1789-1870) Ecuadoriaans politicus, werd in 1850 na een staatsgreep van het leger door generaal José María Urbina als president geïnstalleerd. Noebar Pasja
Noebar Pasja (1825-1899) Egyptisch politicus, speelde een belangrijke rol bij de aanleg van het Suezkanaal. Dit werk was in handen van Westerse Noel-Baker, Philip John
Noel-Baker, Philip John (eig. P.J. Baker; 1889-1982) Brits politicus, Labour-afgevaardigde in het Lagerhuis (1929-31; 1936-50). Hij studeerde ge
Noereddin, Mahmoed
Noereddin, Mahmoed (1118-1174) Heerser over de tegenwoordig Syrische stad Aleppo vanaf 1146. Noereddin reorganiseerde de mohammedaanse Noerhatsji
Noerhatsji (1559-1626) Erfelijk leider van een van de Joetsjenstammen uit het latere Mantsjoerije, was de stichter van het Joetsjen-rijk van de Latere Noeri al-Said
Noeri al-Said (1888-1958) Iraaks generaal en premier. Organiseerde het Iraakse leger, en verwierf zich in de Arabische wereld een hoog aanzien als Nogaret, Guillaume de
Nogaret, Guillaume de (ca. 1260-ca. 1313) Frans rechtsgeleerde en staatsman, raadsman van koning Filips IV de Schone van Frankrijk, vooral in
Nogi, Maresoeke
Nogi, Maresoeke (1849-1912) Japans generaal, vocht o.a. in de Chinees-Japanse oorlog (1894-95). In de Russisch-Japanse oorlog (1904-05) voerde Noircarmes, Philips van St.-Aldegonde
Noircarmes, Philips van St.-Aldegonde (gest. 1574) Heer van Noircarmes. Zuid-Nederlands veldheer en staatsman, was aanvankelijk een tegenstander Nolens, Willem Hubert
Nolens, Willem Hubert (1860-1931) Nederlands r.-k. politicus, hoogleraar arbeidswetgeving te Amsterdam (1909-26). Lid Tweede Kamer voor de nomenklatoera
nomenklatoera Onofficiële lijst in de (voormalige) Sovjet-Unie van alle openbare functies, die alleen dan vervuld konden worden wanneer de betrokken Noordelijke Nederlanden
Noord-Atlantisch Verdrag (Ook: Verdrag van Washington) Het op 4 april 1949 in Washington ondertekende verdrag dat ten grondslag lag aan de Noord-Atlantische Raad
Noord-Atlantische Raad (NAR; ook NAVO-raad) Hoogste beleidsorgaan van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO), samengesteld uit Noord-Atlantische Samenwerkingsraad
Noord-Atlantische Samenwerkingsraad (NASR, eng: NACC, North Atlantic Cooperation Council) Overlegorgaan van de NAVO-lidstaten en de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie
Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO; Eng: North Atlantic Treaty Organization of NATO; ook bekend als het Atlantisch Bondgenootschap) Noord-Duitse Bond
Noord-Duitse Bond In 1866 opgerichte opvolger van de Duitse Bond, waarin alle Noord-Duitse staten onder Pruisische leiding verenigd waren. Pruisen, Noord-Ierse kwestie
Noordelijke Nederlanden Aanduiding voor de zeven gewesten die na de Opstand omstreeks 1580 de Republiek der Verenigde Nederlanden gingen Noordelijke Tsjow-dynastie
Noordelijke Tsj'i-dynastie (550 - 557) De Noordelijke Tsj'i (Qi, Qing, Ch'ing)-dynastie, een dynastie van gesinificeerde 'barbaren', beheerste van 550 Noordelijke Wéi-dynastie
Noordelijke Tsjow-dynastie (557 - 581) De Noordelijke Tsjow (Zhou)-dynastie, een dynastie van gesinificeerde 'barbaren`, was een creatie van de Noordelijke Tsj'i-dynastie
Noordelijke Wéi-dynastie (386 - 535) De Noordelijke Wéi-dynastie (ook wel: T'o-pa Wéi) was een dynastie van gesinificeerde 'barbaren', die in de
Noord-Ierse kwestie Controverse tussen de protestantse meerderheid en de katholieke minderheid in Noord-Ierland over de gewenste politieke status Noormannen
Noordse oorlogen
Noordse oorlogen Serie oorlogen gevoerd van de 16e tot de 18e eeuw tussen Noordeuropese landen om de hegemonie over de Sont en de Oostzee
Noordse Raad
Noordse Raad In 1952 ontstaan samenwerkingsverband van Denemarken, IJsland, Noorwegen en Zweden. In 1955 sloot ook Finland zich aan. De Noord-Atlantisch Verdrag
Noormannen (Ook: Vikingen) Scandinavische zeevarende volken die vanaf eind 8e eeuw tot de 11e eeuw West- en Oost-Europa belaagden. Van de Noort, Olivier van
Noort, Olivier van (ca. 1558-1627) Nederlands zeevaarder. Maakte als eerste Nederlander een reis om de wereld (1598-1601).
Noot, Hendrik Karel Nicolaas van der
Noot, Hendrik Karel Nicolaas van der (1731-1827) Zuidnederlands politicus. Aanvoerder conservatieve oppositie - naar hem nootisten (of statisten) Norfolk, Thomas Howard
Norfolk, Thomas Howard (1473-1554) Derde hertog van Norfolk, Engels bevelhebber. Succesvol tegen de Schotten (Flodden, 1513). Bevorderde Noriega Morena, Manuel Antonio
Noriega Morena, Manuel Antonio (geb. 1938) Panamees militair. Noriega maakte snel carrière binnen het Panamese leger en werd in 1970 benoemd Norodom Sihanouk
Norodom Sihanouk (geb. 1922) Cambodjaans prins en politicus. Sihanouk was koning van 1941 tot 1955, en sinds 1953 van het soevereine Camb
Norstad, Lauris
Norstad, Lauris (1907-1988) Amerikaans militair. Al vrij snel na zijn opleiding aan de militaire academie tot cavalerist maakte Norstad de overstap Northumberland, John Dudley
North, Douglass Cecil (geb. 1920) Amerikaans econoom, hoogleraar aan de University of Washington in Seattle (sinds 1960) en aan Washington Uni
North, Frederick
North, Frederick (1733-1792) Tweede graaf van Guilford. Brits politicus, leider Tory-regering (1770-81). Onverzoenlijke houding ten opzichte van Noske, Gustav
Northumberland, John Dudley (1502-1553) Graaf van Warwick, hertog van Northumberland. Engels politicus en veldheer. Northumerland werd in Northumbria
Northumbria Angelsaksisch koninkrijk, ontstaan in de 6e eeuw. Religieuze, artistieke en intellectuele bloei in de 7e en 8e eeuw. Politieke eenheid verstoord North, Douglass Cecil
Noske, Gustav (1868-1946) Duits sociaal-democratisch politicus, lid van de Rijksdag van 1906-18. In 1918 kreeg hij van kanselier Max von Baden Noske, Willem
Noske, Willem (1918-1995) Nederlands violist en verzamelaar. Noske studeerde bij Oscar Back en Carl Flesch en trad reeds op jeugdige leeftijd als Noterdaeme, Paul
Noterdaeme, Paul (1929-1995) Belgisch diplomaat. Na zijn rechtenstudie koos Noterdaeme voor een diplomatieke loopbaan. Hij begon als ambassadesecretaris Notger
Notger (Notker; ca. 930-1008) Prins-bisschop van Luik (972-1008) en gelijktijdig in dienst van de Duitse keizer. Verkreeg de graafschappen Hoei (Nothomb, Charles-Ferdinand
Nothomb, Charles-Ferdinand (geb. 1936) Belgisch politicus. Nothomb werd in 1962 voorzitter van de PSC-jongeren (Christelijke Volkspartij). In Nothomb, Jean-Baptiste
Nothomb, Jean-Baptiste (1805-81) Belgisch politicus en diplomaat. Na de Belgische Revolutie ontplooide Nothomb zich tot een vooraanstaand lid Nothomb, Pierre
Nothomb, Pierre (1887-1966) Belgisch (Frans) schrijver en politicus. Gedurende en kort na WO I bemoeide hij zich intens met de politiek en was Nouel, Adolfo Alejandro
Nouel, Adolfo Alejandro (1862-1937) Dominicaans politicus, aartsbisschop van Santo Domingo. Werd in 1912 tegen zijn zin door het congres gekozen
Nripatoengavarman
Nripatoengavarman (reg. 844-870) Laatste gezaghebbende koning uit de Pallava-dynastie. Hij veroverde Tanjore en wist zich staande te houden in Nubiërs
Nubiërs De bewoners van het Boven-Nijldal in Egypte en Soedan. De Nubiërs waren in de vroege Oudheid ondergeschikt aan de Egyptische farao's. Nucleaire Planning Groep
Nucleaire Planning Groep (Nuclear Planning Group, NPG) Overlegorgaan binnen de NAVO, opgericht in 1967, om zonder Frankrijk dat in 1966 Numantia
Numantia (Numancia) Historische stad in de Spaanse prov. Soria. Onneembaar tijdens Numantische Oorlog (143 v.C.). In 133 v.C. verwoest. Opgravingen Numeiry, Ja'far al-
Numeiry, Ja'far al- (geb. 1930) Soedanees militair en politicus. Numeiry kwam aan de macht bij de door hem gepleegde staatsgreep van 1969. Hij Numidië
Numidië In de Oudheid gebied tussen Mauretania (huidige Marokko) en Carthago (Noord-Tunesië). Koninkrijk onder Massinissa in 203 v.C. Na de numismatiek
numismatiek (Muntkunde) Wetenschappelijke studie van munten, penningen en medailles. De numismatiek ontstond in de 17e eeuw en vormt een Núñez de Arce, Gaspar
Núñez de Arce, Gaspar (1832-1903) Spaans dichter en politicus. Na een korte journalistieke carrière wijdde hij zich aan de politiek aan de zijde der Núñez de Cáceres, José
Núñez de Cáceres, José (1772-1846) Dominicaans politicus en schrijver. Riep in 1821 de onafhankelijkheid uit. Als president van de regering wil
Núñez Vela, Blasco
Núñez Vela, Blasco (ca. 1490-1546) Eerste onderkoning van Perú (vanaf 1544). Zijn belangrijkste taak was het afdwingen van de nakoming van de Núñez, Rafael
Núñez, Rafael (1825-1894) Colombiaans consevatief politicus, president van 1880-81, 1884-86 en 1887-88. Hij was overtuigd van de mislukking
nurcu-beweging
nurcu-beweging Turkse religieus-politieke beweging. De nurcu-beweging is ontstaan rond de islamitische activist en publicist Said Nursi (1873-1960). Nyerere, Julius Kambarage
Nyerere, Julius Kambarage (geb. 1922) Tanzaniaans politicus. President van Tanganjika (1962-64) en vanaf de unie met Zanzibar (1964) president Nyssens, Albert
Nyssens, Albert (1855-1901) Belgisch katholiek politicus en jurist, hoogleraar in het handelsrecht te Leuven (1881). N. werkte o.a. mee aan het Gentse Obuchi, Keizo
O'Brien, William Smith (1803-1864) Iers protestants nationalistisch politicus. Voorstander afschaffing van de Unie met Engeland. Leider opstand tegen O'Connell, Daniel
Obuchi, Keizo (geb. 1937) Japans liberaal politicus. Keizo Obuchi is al 35 actief in de LDP, de Liberaal-Democratische Partij. Hij was minister van ochrana
ochrana Geheime politie in Rusland, opgericht in 1881 door tsaar Alexander III (reg. 1881-1894), ter versteviging van zijn autocratisch bewind.
O'Connell, Daniel (1775-1847) Iers katholiek nationalistisch politicus. Voorstander opheffing Unie met Engeland. Als katholiek niet toegelaten tot O'Kelly, Sean Thomas
Octavia
Octavia (gest. 11 v.C.) Romeinse. Trad bemiddelend op tussen haar broer Octavianus (Augustus) en de vrouw van Marcus Antonius.
Oder-Neissegrens
Oder-Neissegrens Grens tussen Duitsland en Polen (westgrens van Polen), genoemd naar de gelijknamige rivieren. De Sovjet-Unie gaf in 1945 een Odinga, Oginga
Odinga, Oginga (1910-1994) Keniaans politicus. Nadat Kenia in 1963 onafhankelijk was geworden, werd Odinga vice-president onder Jomo Kenyatta. Odo (Frankrijk)
Odo (Frankrijk) (ca. 858-898) Graaf van Parijs (883-86), koning van West-Francië (888- 98), opvolger van Karel III de Dikke. Verdedigde Parijs tegen Odoacer
Odoacer (ca. 433-493) Germaans legerleider. Maakte formeel een eind aan het West-Romeinse Rijk door afzetting van Romulus Augustulus in 476. Oebaid Allah al-Mahdi
Oebaid Allah al-Mahdi (gest. 934) Stichter van de Fatimiden-dynastie in Noord-Afrika (reg. 909-934). Kwam aan de macht na de Berberopstand in
Oegarit
Oegarit (Ugarit) Stad in Syrië, bewoond van ca. 7000-1200 v.C. Gelegen aan de Middellandse Zee tegenover Cyprus. In de puinheuvel (Ras esj Sjamra) oejamaa
oejamaa Systeem van collectivisatie van de landbouw in Tanzania, ingevoerd in 1967 door president Julius Nyerere (geb. 1921). De oejamaa-politiek Oemajjaden
Oemajjaden Arabische dynastie en kalifaat (661-750), gesticht door Moeawija. Moeawija was een vooraanstaand lid van de Omajja-familie uit Mekka, Oerartoe, rijk van
Oerartoe, rijk van Armeens rijk, gesticht in de 7e eeuw v.C. Het grondgebied was niet vast omgrensd, maar had als kern het dal van de Araks en het Oeroek
Oeroek (in de Bijbel Erech) Antieke stad in Neder-Mesopotamië op de linkeroever van de Eufraat (thans Warka, Irak). Een van de centra van de Soemerische Oethmaan
Oethmaan (Oethmaan ibn Affaan; gest. 656) Derde van de rechtgeleide kaliefen en opvolger van Omar. Oethmaan zou de redactie van de koran ter Ohira, Masayoshi
Ohira, Masayoshi (1910-1980) Japans politicus, vervulde van 1936-52 verschillende functies vervulde op het ministerie van Financiën, waarna hij oktjabristen (gesch)
O'Kelly, Sean Thomas (1882-1966) Iers politicus. Medeoprichter Sinn Féin en actief in de Paasopstand (1916). Ruim 25 jaar parlementariër voor O'Neill, Thomas Philip (Tip)
oktjabristen (gesch) Groep Russische conservatieve liberalen die in 1905 het Oktobermanifest van tsaar Nicolaas II (reg. 1894-1917) als uitgangspunt Oktobermanifest
Oktobermanifest Manifest, uitgegeven door de Russische tsaar Nicolaas II (reg. 1894- 1917) in 1905, waarin hij, om de revolutionaire beweging tegemoet Oktoberoorlog
Oktoberoorlog (Ook: Jom Kippoeroorlog) Oorlog van Israël tegen Egypte en Syrië, uitgebroken toen beide Arabische landen Israël onverwachts aanvielen Oktoberrevolutie
Oktoberrevolutie (November-revolutie volgens de westerse tijdrekening) Staatsgreep in Rusland in oktober 1917 van bolsjewiki tegen de Voorlopige Olaerts, Jef
Olaerts, Jef (1914-1990) Vlaams politicus. Olaerts studeerde economische wetenschappen in Leuven. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was hij burgemeester Olaf V
Olaf (Noorwegen) 1. Olaf I Tryggvason (ca. 964-1000), koning van Noorwegen (995-1000). 2. Olaf II Haraldsson (de Heilige; ca. 995-1030), koning Oldenbarnevelt, Johan van
Olaf V (1903-1991) koning van Noorwegen. Olaf V werd geboren als prins Alexander Edward Christian Frederik van Denemarken. Na een opleiding Olaf (Noorwegen)
Oldenbarnevelt, Johan van (1547-1619) Nederlands staatsman. Pensionaris van Rotterdam (1576-86) en landsadvocaat van Holland en West-Friesland oliecrisis van 1973
oliecrisis van 1973 Dramatische beperking van de olieproductie en verhoging van de olieprijzen door Arabische lidstaten van de OPEC-landen om oligarchie
oligarchie Regering door weinigen; politieke structuur waarin de macht in handen is van een kleine, gesloten groep. In de Griekse Oudheid zag men
Olivares, Gaspar de Guzmán
Olivares, Gaspar de Guzmán (1587-1645) Spaans politicus. Feitelijk machthebber onder Filips IV (tot 1643). Verbrak het Twaalfjarig Bestand (1621) Oliveira Martins, Joaquim Pedro de
Oliveira Martins, Joaquim Pedro de (1845-1894) Portugees geschiedschrijver en politicus. Verwierf zich door zelfstudie brede cultuurkennis. Bezat Olivier van Paderborn
Olivier van Paderborn (ook Olivier van Keulen; gest. 1227) Duits (Latijns) kroniekschrijver en theoloog. Hij was tot 1207 kanunnik aan de Dom van Olmeken
Olmeken (Olmec) Oudste precolumbiaanse cultuur, gevestigd in het gebied van de huidige Mexicaanse Golfkust; hoogtepunt van ca. 1100 tot 800 v.Olympia
Olympia Grieks religieus centrum in de Oudheid op de Peloponnesos (Elis), aan de voet van de berg Kronos. Gewijd aan de goden Hera en Zeus. Sedert Olympia, Zeusbeeld te
Olympia, Zeusbeeld te Met goud en ivoor belegd beeld van Zeus, vervaardigd door de Atheense beeldhouwer Phidias. Stond in de Zeustempel op Olynthus
Olynthus In de Oudheid Griekse kolonie in Macedonië op het schiereiland Chalcidice. Verwoest in 348 v.C. Bij opgravingen (1928-38) zijn ruïnes Omar
Omar (Oemar ibn al-Chattaab; gest. 644) Opvolger van kalief Aboe Bakr en tweede van de rechtgeleide kaliefen. Omar werd vooral bekend door zijn Omar Pasja
Omar Pasja (eig. Mihailo Latas; 1806-1871) Turks militair en politicus, van origine Kroaat. Bevoorrechtte als stadhouder van Bosnië (1848-50) de ommelandvaarders
ommelandvaarders Schippers uit Friesland en de IJsselstreek die in de 13e eeuw handel dreven met de gebieden rond de Oostzee, vooral met het Zuid-On the origin of species
On the origin of species Volledig: 'On the origin of species by means of natural selection or the preservation of favoured races in the struggle for life' Onassis, Christina
Onassis, Christina (1950-1988) Grieks miljardair. Christina Onassis was de dochter van de Griekse reder Aristoteles Onassis, die bij zijn overlijden Ondaatje, Pieter Philip Juriaan Quint
Ondaatje, Pieter Philip Juriaan Quint (1758-1818) Nederlands politicus. Zorgde als leider der patriotten (tegen de regenten) in Utrecht voor de installatie onderduiker
onderduiker Persoon die zich tijdens de Bezetting verborgen hield voor de Duitse bezetter. Veel jonge mannen doken onder om aan de verplichte tewerkstelling ontdekkingsreizen
O'Neill, Thomas Philip (Tip) (1912-1994) Amerikaans politicus. De politieke carrière van de Democraat O'Neill omspande meer dan vijftig jaar, waarvan
ontdekkingsreizen Reizen van met name Spanjaarden en Portugezen tijdens de 15e, 16e en 17e eeuw, gemaakt om (nieuwe) zeeroutes naar Azië te ontkerstening
ontkerstening De vermindering van de invloed van het christelijk geloof. De ontkerstening begon in de 18e eeuw met de Verlichting en zette zich in ontzuiling
ontzuiling Het proces van de doorbreking van de verzuilde Nederlandse samenleving. Vanaf ongeveer het midden van de tweede helft van de 19e eeuw oorkondeleer
oorkondeleer (diplomatiek) Wetenschap die zich bezighoudt met de kritische beoordeling van oorkonden, d.w.z. schriftelijke rechtsgeldige getuigenissen oorlogscommunisme
oorlogscommunisme Economische politiek in de Sovjet-Unie, ingevoerd na de Russische Revolutie (1917), waarbij niet alleen de industrie, maar Oostblok
Oostblok Politiek begrip uit de Koude Oorlog dat gebruikt werd ter aanduiding van de communistische regimes in Oost-Europa, de Sovjet-Unie inbegrepen.
Oostenrijks Staatsverdrag
Oostenrijks Staatsverdrag Het in mei 1955 gesloten verdrag tussen Oostenrijk en de vier bezettingsmachten (Frankrijk, Groot-Brittannië, Verenigde
Oostenrijkse Nederlanden
Oostenrijkse Nederlanden De Zuidelijke Nederlanden tijdens het bewind van de Oostenrijkse Habsburgers (1713-1792), omvattende de huidige provinci
Oostenrijkse Successieoorlog
Oostenrijkse Successieoorlog (1740-1748) Oorlog om de Habsburgse zeggenschap over verschillende gebieden, uitgebroken naar aanleiding van Oosterse Kerken 1. algemeen
Oosterse Kerken 1. algemeen In de eerste eeuwen van de jonge christenkerk werd voor het bestuur de organisatie en indeling van het Romeinse Rijk Oosterse Kerken 2. Oosters schisma
Oosterse Kerken 2. Oosters schisma Het oosters schisma is de kerkscheuring in 1054 tussen de Kerk van Rome en die van Constantinopel. Het oosterse negotie
oosterse negotie De Nederlandse handel op de landen rond de Oostzee in de 16e en 17e eeuw. Vooral de graanhandel was zeer belangrijk.
oosterse renaissance
oosterse renaissance Onder oosterse renaissance wordt de belangstelling verstaan die in het Westen sinds de jaren vijftig en zestig is gegroeid voor oostkolonisatie, Duitse
Oost-Europa
Oost-Europa Politiek begrip ter aanduiding van de Europese landen die na de Tweede Wereldoorlog een communistisch regime kregen. Albanië en Oost-Europa, omwentelingen in
Oost-Europa, omwentelingen in Omwentelingen in 1989 in bijna alle Midden- en Oost-Europese staten waarbij de communistische regimes die sinds Oost-Francië
Oost-Francië Oostelijk deel van het Frankische Rijk, na de dood van Lodewijk de Vrome in 840 toegewezen aan zijn zoon Lodewijk de Duitser. Tot Oost-Indiëvaarder
Oost-Indiëvaarder Oude benaming voor een Nederlands schip dat, onder de vlag van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC), in de 17e en
Oost-Kantons
Oost-Kantons Niet-officiële benaming voor het gebied in Oost-België dat in 1940 door Duitsland geannexeerd werd: de kantons Eupen, Sankt Vith, Oost-Romeinse rijk
oostkolonisatie, Duitse Verovering en ontginning van gebieden ten oosten van de Elbe door Germaanse stammen uit Duitsland. Bij deze Drang na
Oost-Romeinse rijk Dat deel van het Romeinse Rijk dat na de dood van keizer Theodosius de Grote (reg. 379-395) werd geregeerd vanuit Constantinopel. Oost-Westtegenstelling
Oost-Westtegenstelling De tegenstellingen op economisch, politiek en ideologisch gebied tussen de kapitalistische westerse landen (Noord-Amerik
OPCW
OPCW (Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons) De OPCW zal toezien op de naleving van het Chemisch Wapenverdrag (CW). De OPCW open door
open door (Lett: open deur) Handelspolitiek uitgaande van een vrije wereldhandel, zonder monopolies of beschermde afzetmarkten. In het bijzonder Open-Skiesverdrag
Open-Skiesverdrag Op 24 maart 1992 gesloten Verdrag dat voorziet in onbewapende inspectievluchten boven Europa, Noord-Amerika en het GOS.
opgraving
opgraving Belangrijkste archeologische onderzoeksmethode. Heeft tot doel zo nauwgezet mogelijk de structuur van een archeologische vindplaats te opistografie
opistografie (Gr.: opistos = achter) Term uit de papyrologie om een papyrusrol aan te duiden die ook aan de achterzijde is beschreven, hetgeen betrekkelijk opiumoorlogen
opiumoorlogen (1839-1842, 1856-1860) Een tweetal gewapende conflicten tussen China en Groot-Brittannië, in de tweede opiumoorlog gesteund Opstand, de
Opstand, de (1568-1589) Benaming voor het eerste deel van de strijd die in de Nederlanden werd gevoerd tussen het wettige, Spaanse gezag en de optimaten
optimaten Groep rijke patriciërs en plebejers, zoals senatoren en grootgrondbezitters, in het Romeinse Rijk. Zij bezaten het monopolie op de bestuursposten Oradour-sur-Glane
Oradour-sur-Glane Dorp in het Franse dep. Haute-Vienne; ca. 2000 inw. (1990). De SS moordde op 10 juni 1944 de bevolking van 642 mensen ui
oral history
oral history Geschiedschrijving gebaseerd op mondelinge informatie. De Griekse historicus Herodotus (ca. 485-424 v.C.) trok er zelf op uit om door Orange (graafschap)
Orange (graafschap) Voormalig Zuid-Frans graafschap (11e eeuw), in 1163 prinsdom. Kwam na de dood van de laatste graaf René van Chalon (1544
orangisme
orangisme In het algemeen steun voor het huis van Oranje. In het bijzonder een beweging in België die na de Belgische Revolutie (1830) ijverde voor Oranje Vrystaat
Oranje Vrystaat Voormalige provincie in Zuid-Afrika; 127.338 km2; 1.870.000 inwoners (1987); hoofdstad: Bloemfontein. Tijdens de Grote Trek Oranje-Nassau
Oranje-Nassau Sinds 1815 het vorstenhuis van het Koninkrijk der Nederlanden. Het huis van Oranje-Nassau neemt al vanaf de 16e eeuw een bijzondere Orde van Leopold II
Orde van Leopold II Belgische ridderorde, gesticht in 1900 door koning Leopold II.
Orde van Oranje-Nassau
Orde van Oranje-Nassau Nederlandse ridderorde, gesticht in 1892 door koningin-moeder Emma. Benoeming in de orde vindt plaats vanwege 'bijzonder
Ordzjonikidze, Grigorij Konstantinovitsj
Ordzjonikidze, Grigorij Konstantinovitsj (1886-1937) Sovjetrussisch politicus. Nam als volgeling van Lenin deel aan de revolutie. Naaste medewerker Orellana, Francisco de
Orellana, Francisco de (1511-1546) Spaans ontdekkingsreiziger. Nam met Pizarro deel aan de verovering van Peru. Bevoer als eerste Europeaan de
Organisatie voor Afrikaanse Eenheid
Organisatie voor Afrikaanse Eenheid (OAE) Organisatie van Afrikaanse staten, opgericht in 1963, secretariaat Addis Abeba. Met uitzondering van Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling
Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO; Engels: Organisation for Economic Cooperation and Development, OECD). Organisation de l'Armée Secrète
Organisation de l'Armée Secrète (OAS) Clandestiene beweging van Fransen die zich verzetten tegen het zelfbeschikkingsrecht van Algerije in de
Organization of American States
Organization of American States (OAS) Organisatie van Amerikaanse staten om vrede en veiligheid op het westelijk halfrond te waarborgen, een Orhan
Orhan (of Orchan; ca. 1288-ca. 1360) Tweede sultan van het Osmaanse Rijk (ca. 1326-ca. 1360), opvolger van Osman I. Breidde het rijk verder uit Orlando, Vittorio Emanuele
Orlando, Vittorio Emanuele (1860-1952) Italiaans jurist en liberaal politicus. Parlementslid sinds 1897, tussen 1903-17 verschillende malen ministe
Orléanisten
Orléanisten Franse monarchistische partij die de troonaanspraken van het huis Orléans steunt. De partij werd in 1830 opgericht om het koningsschap Orléans, huis
Orléans, huis Naam van een aantal zijtakken van de Franse koningshuizen Valois en Bourbon. Het huis Valois-Orléans dateert uit de 13e eeuw en Orsini, geslacht
Orsini, geslacht Aanzienlijk Italiaans geslacht afkomstig uit Rome. Gedurende de Middeleeuwen steunden zij de partij der Welfen en streden ze tegen Ortega, Daniel
Ortega, Daniel (geb. 1945) Nicaraguaans verzetsstrijder en politicus. Ortega werd in 1979 'Comandante' van de Sandinistische bevrijdingsbeweging Oscar (Zweden)
Oscar (Zweden) Oscar I (1799-1859), koning van Zweden en Noorwegen (1844-59), opvolger van Karel XIV (Jean-Baptiste Bernadotte). Opgevo
Osloakkoorden
Osloakkoorden Twee overeenkomsten tussen de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) en Israël, bereikt onder bemiddeling van de Noorse regering. Osmaanse Rijk
Osmaanse Rijk Het Osmaanse, Turkse of Ottomaanse Rijk (1300-1923), ontwikkelde zich van een klein moslimvorstendom in Anatolië tot een machtige Osman (Osmaanse Rijk)
Osman (Osmaanse Rijk) Drie sultans van het Osmaanse Rijk. Naam is Turkse vorm van het Arabische Oethmaan. Osman I (ca. 1258-1324), stamvader Oster, Hans
Oster, Hans (1887-1945) Duits generaal, werkzaam voor de contraspionage van het leger. In het geheim tegenstander van de nazi's. Waarschuwde in Ostia
Ostia Ruïnestad aan de monding van de Tiber in Italië; in de 4e eeuw v.C. gesticht als eerste Romeinse kolonie. Vanaf de 3e eeuw v.C. belangrijkste Ostpolitik
Ostpolitik Naam voor het buitenlands beleid van de Duitse Bondsrepubliek dat de verbetering van de betrekkingen met zijn buurlanden in het Oosten Ostrogoten
Ostrogoten (Oost-Goten) Germaanse volksstam, voortgekomen uit de stam der Goten. Eind 3e eeuw stichtten de Ostrogoten een rijk in Zuid-Rusland. Ost-Verträge
Ost-Verträge Verdragen die de Bondsrepubliek Duitsland in het kader van de Ostpolitik na 1970 met Oost-Europese staten sloot. Tussen de Bondsrepubliek Oswald, Lee Harvey
Oswald, Lee Harvey (1939-1963) Amerikaan, vermoedelijke moordenaar van president J.F. Kennedy (22-11-1963). Twee dagen na zijn arrestatie Otho, Marcus Salvius
Otho, Marcus Salvius (32-69) Tweede keizer van het Romeinse Rijk tijdens het Vierkeizersjaar (69).
Otto I (Griekenland) (1815-1867) Eerste koning van een onafhankelijk Griekenland (1832-62); van Beierse afkomst. Afgezet door militairen na de Otto II (Duitse Rijk)
Otto I de Grote (Duitse Rijk)
Otto I de Grote (Duitse Rijk) (912-973) Tweede koning van het Oost-Frankische Rijk uit het Saksische huis. Otto I versterkte het koninklijk gezag Otto I (Griekenland)
Otto II (Duitse Rijk) (955-983) Koning van het Duitse Rijk en keizer (973-83). Opgevolgd door Otto III.
Otto III (Duitse Rijk)
Otto III (Duitse Rijk) (980-1002) Koning van het Duitse Rijk en keizer (983-1002). Streefde naar herleving van het Romeinse Rijk. Opgevolgd doo
Otto IV van Brunswijk (Duitse Rijk)
Otto IV van Brunswijk (Duitse Rijk) (ca. 1173-1218) Koning van het Duitse Rijk (1198-1218) en keizer (1209-18), opvolger van Hendrik VI. Won Ottokar II (Bohemen)
Ottokar II (Bohemen) (ca. 1230-1278) Koning van Bohemen (1253-78). Maakte gebruik van het interregnum in het Duitse Rijk om zijn macht te ver
Ottoons stelsel
Ottoons stelsel Stelsel ingevoerd door keizer Otto I de Grote (912-973), dat de Kerk betrok bij het bestuur van het Heilige Roomse Rijk. De geletterde Oude Wereld
Oud, Pieter Jacobus
Oud, Pieter Jacobus (1886-1968) Nederlands liberaal politicus en parlementair historicus, broer van J.J.P. O. Lid Tweede Kamer (1917-33; 1937-Ourcq, slag aan de
Oude Wereld Europa, Azië en Afrika; de wereld zoals die in Europa bekend was voor Columbus' ontdekking van Amerika, de Nieuwe Wereld, in 1492.
Oudegeest, Jan
Oudegeest, Jan (1870-1951) Nederlands vakbondsleider en socialistisch politicus. Een van de leiders (gematigd) van de spoorwegstaking (1903). Oudheid
Oudheid Periode in de geschiedenis van 4000 v.C. tot de val van het Romeinse Rijk in 476 n.C. Het tijdvak van de oudste beschavingen, in het bijzo
Ourcq, slag aan de (5 september 1914) Veldslag in WO I, onderdeel van de slag aan de Marne.
Outers, Lucien
Outers, Lucien (1924-1993) Belgisch politicus. Outers was in 1964 één van de oprichters en van 1983 tot 1984 voorzitter van het Front Démocratique out-of-area-optreden
out-of-area-optreden Optreden van de NAVO buiten het NAVO-verdragsgebied. Tot 1991 werd out-of-area optreden zonder aanval op het NAVO-Oven, Julius Christiaan van
Oven, Julius Christiaan van (1881-1963) Nederlands jurist. Hij begon zijn loopbaan als journalist. In 1917 werd hij hoogleraar in het Romeins recht
Overlord, operatie
Overlord, operatie Codenaam voor de door Eisenhower geleide operatie waarin de geallieerde invasie in Normandië voor de bevrijding van West-Europa Oversticht
Oversticht In de Middeleeuwen het oostelijk deel van het bisdom Utrecht, ongeveer gelijk aan het huidige Overijssel, Drenthe en Groningen, waar de Owen, Robert
Owen, Robert (1771-1858) Brits industrieel en utopisch socialist. Trachtte in de katoenspinnerij te New Lanark (Schotland), waarvan hij mede-eigenaar Oxenstierna, Axel
Oxenstierna, Axel (1583-1654) Zweeds staatsman, graaf van Oxenstierna (sinds 1645). Sinds 1612 rijkskanselier onder Gustaaf Adolf en diens dochter Oxfordbeweging
Oxfordbeweging Kerkelijke hervormingsbeweging, gestart in 1833 in Oxford, die de anglicaanse Kerk tot nieuw elan wilde stimuleren door de invoering Oyo-rijk
Oyo-rijk West-Afrikaans koninkrijk in het huidige Nigeria, gesticht in de 17e eeuw toen de Joroeba-vorsten in Nigeria werden verenigd onder de vorst Özal, Turgut
Özal, Turgut (1927-1993) Turks politicus. Özal vervulde enkele invloedrijke functies in binnen- en buitenland, alvorens na de militaire staatsgreep O'Brien, William Smith
paal
paal Heraldische hoofdfiguur, gevormd door twee loodrechte lijnen door het midden van een wapenschild. Naar vorm en plaatsing onderscheidt men paap
paap (Gr: pappas; Lat: papa = vader) In de vroeg-christelijke Kerk een algemene benaming van bisschoppen, later gereserveerd voor de paus. Ook: Paasikivi, Juho Kusti
Paasikivi, Juho Kusti (1870-1956) Fins bankier en conservatief politicus. Premier (1918; 1944-46) en president (1946-56). Onderhandelaar met de Paasopstand
Paasopstand Opstand in Dublin in april 1916 van Ierse nationalisten tegen het Britse gezag. De Paasopstand werd georganiseerd door de radicale Sinn Pacheco Areco, Jorge
Pacheco Areco, Jorge (geb. 1920) Uruguayaans journalist en politicus, werd in 1966 vice-president onder Oscar Diego Gestido, de leider van de Colorados. Pacheco Pereira, Duarte
Pacheco Pereira, Duarte (ca. 1500) Portugees ontdekkingsreiziger, ondernam o.a. een reis naar de zuidwestkust van Afrika (1488, terugreis met Ba
Pacheco, Gregorio
Pacheco, Gregorio (1823-1899) Boliviaans politicus. Bij de presidentsverkiezingen van 1884 ging de strijd in het begin tussen Camacho en Arce. pachtersoproer
pachtersoproer Een volksoproer tegen belastingpachters. Bijv. in de Nederlandse Republiek ten tijde van de Oostenrijkse Successieoorlog (1740-1748) Pacificatie van Gent
Pacificatie van Gent Overeenkomst, gesloten op 8 november 1576, tussen de Staten-Generaal van de niet-opstandige gewesten (o.a. Brabant en Vl
pacificatiepolitiek
pacificatiepolitiek Benaming voor de door de Nederlandse liberale regeringsleider P.W.A. Cort van der Linden (1846-1925) gevoerde politiek gericht pacifisme
pacifisme (Lat: pax = vrede) Geestesgesteldheid waarbij men geweld onvoorwaardelijk afwijst. Pacifisme kan een persoonlijke stellingname zijn of Pacifistisch-Socialistische Partij
Pacifistisch-Socialistische Partij (PSP) Nederlandse politieke partij. De PSP werd in 1957 gesticht door anti-militaristische christenen en radicale
Paderewski, Ignacy Jan
Paderewski, Ignacy Jan (1860-1941) Pools pianist en componist. Paderewski studeerde te Warschau aan het conservatorium, waar hij van 1878-83 Padilla, Juan López de
Padilla, Juan López de (1484-1521) Spaans edelman en leider van een opstand van Castiliaanse steden tegen de politiek van Karel V (Karel I van
Padri's
Padri's Orthodoxe islamieten die, beïnvloed door de hervormingen van de wahhabieten, begin 19e eeuw op het eiland Sumatera gingen ageren tegen Paepe, Placide De
Paepe, Placide De (1913-1989) Belgisch politicus. De Paepe begon als metaalarbeider, maar werkte zich op tot vakbondssecretaris. Hij was CVP-Paestum
Paestum Ruïnestad in Zuidwest-Italië, 40 km ten zuidoosten van Salerno. In de 7e eeuw v.C. gesticht als Griekse kolonie (Poseidonia, tot 273 v.C.). Páez, José Antonio
Páez, José Antonio (1790-1873) Venezolaans generaal en politicus, had als leider van de llaneros een belangrijk aandeel in de bevrijding van Venezuela. Pagan
Pagan Ruïnestad in Birma, aan de Irrawaddy; van de 7e tot de 12e eeuw hoofdstad van het gelijknamige rijk. Telt ruim 1.000 bakstenen stoepa's, en Pahlawi
Pahlawi (ook: Pahlevi; van het Perzische pahlewin = held) Keizersdynastie die van 1925-1979 over Perzië (Iran) heerste. Gesticht door 1. Reza Sjah Paine, Thomas
Paine, Thomas (1737-1809) Engels/Amerikaans politicus en prozaschrijver. Emigreerde in 1774. Had als vurig pleiter voor afscheiding van de koloniën pairs
pairs (Lat: pares, gelijken; Engels: peers) In het leenstelsel oorspronkelijk de kroonvazallen, de rechtstreekse leenmannen van de koning die zitting Paisley, Ian Richard Kyle
Paisley, Ian Richard Kyle (geb. 1926) Noord-Iers dominee en politicus; militant woordvoerder der protestanten in de strijd tegen katholieken en IR
Paíva, Félix
Paíva, Félix (geb. 1877) Paraguayaans advocaat en liberaal politicus, werd in 1937 voorlopig president, toen Rafael Franco na een onbloedige staatsgreep Pakevitsj, Ivan Fjodorovitsj
Pakevitsj, Ivan Fjodorovitsj (1782-1856) Russisch generaal, graaf van Jerevan. Hij vocht in de oorlogen tegen Frankrijk (1812), Perzië (1826-28) Pakoeboewono
Pakoeboewono Naam van twaalf vorsten van Mataram en Soerakarta op Midden-Java. De eerste was Pageran Poeger, die als Soesoehoenan Pakoeboewono Palatinus
Palatinus (Palatijn) Een der zeven heuvels van Rome, waarop eerste deel van Rome ontstond (ca. 750 v.C.). Aanvankelijk aristocratische woonwijk, paleografie
paleografie (Gr.: palaios = lang geleden) Leer van het oude handschrift, onderdeel van de codicologie. In de 17e eeuw tot ontwikkeling gekomen wetenschap, Paleolithicum
Paleolithicum (Oude Steentijd) Oudste der drie tijdvakken waarin de Steentijd wordt onderverdeeld, van ca. 2 miljoen jaar geleden tot ca. 10.000 v.Paleologen
Paleologen Laatste keizersdynastie die van 1261-1453 over het Byzantijnse Rijk heerste. Gegrondvest door Michael VIII Palaeologus, die een eind Palestijnse Bevrijdingsorganisatie
Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) Organisatie, opgericht in 1964 op initiatief van de Arabische Liga met als doel de vestiging van een democratische
Palestijnse kwestie
Palestijnse kwestie Conflict in en om Palestina, ontstaan toen dit gebied nog hoofdzakelijk Arabisch gebied was en aan het einde van de 19e eeuw Palestijnse Nationale Raad
Palestijnse Nationale Raad Een in 1964 opgerichte mantelorganisatie, die beschouwd kan worden als het Palestijnse parlement in ballingschap. De Palestina
Palestina Palestina - een gebied dat in de Oudheid groter was dan het huidige Israël - betekent letterlijk 'Filistijnenland'. Door zijn ligging tussen verschillende Palingoproer
Palingoproer Oproer, uitgebroken in juli 1886 in de Amsterdamse Jordaan, naar aanleiding van het verbod op het palingtrekken, een volksvermaak Pallottino, Massimo
Pallottino, Massimo (1909-1995) Italiaans archeoloog. Pallottino, die hoogleraar was in Cagliari (1940-45) en Rome (1945-79), gold als de grootste Palme Commissie
Palm, Etta Lubina Johanna
Palm, Etta Lubina Johanna (1743-1799) Nederlands feministe, onderscheidde zich door haar vrije levenswijze en haar politieke activiteiten. Ze trad
Palme Commissie Onafhankelijke internationale commissie voor ontwapenings- en veiligheidskwesties o.l.v. de voormalige Zweedse premier Olof Palmerston, lord
Palme, Sven Olof Joachim (1927-1986) Zweeds politicus, studeerde medicijnen in de VS en rechtswetenschappen in Stockholm. Zijn politieke carrière
Palmerston, lord (Henry John Temple; 1784-1865) Brits staatsman. Begon als Tory, sloot zich aan bij Whigs. In wezen conservatief, was voorstander Palme, Sven Olof Joachim
Palmyra
Palmyra Stad in Syrië, bij de Assyriërs bekend als Tadmor (ca. 1100 v.C.). Na verwoesting van Petra (105 v.C.) centrum karavaanhandel met Perzië
Paltische Successieoorlog
Paltische Successieoorlog (1688-1697) Oorlog ingezet met de inval van Franse troepen in de Palts (oostelijke Rijnoever). Lodewijk XIV maakte palts
palts (Lat: palatium = paleis; Du: Pfalz) In het Frankische Rijk en het Heilige Roomse Rijk de tijdelijke residentie van de koning. Bij ontbreken van paltsgraaf
paltsgraaf (Lat: comes palatinus) Vertegenwoordiger van de koning in zijn palts bij de rechtspleging en het beheer van zijn rijksgoed. Evenals de gewone Panaetius van Rhodos
Panaetius van Rhodos (180-110 v.C.) Grieks filosoof, ontdeed de stoïcijnse leer van haar scherpste kanten en introduceerde haar in Rome, waar zij Panamakanaal
Pan-Africanist Congress (PAC) Zwarte Zuid-Afrikaanse politieke beweging, opgericht in 1959 door Robert Sobukwe als radicale splinter van het pan-Afrikanisme
pan-Afrikanisme Stroming die een supranationale Afrikaanse eenheid nastreeft. De dekolonisatie en het onafhankelijk worden van vele Afrikaanse pan-Amerikanisme
Panamá, congres van Congres gehouden in Panamá Stad in 1826 op initiatief van Simón Bolívar met het doel tot een nauwere politieke en militaire Panarabisch congres (1936)
Panamakanaal Kanaal dwars door de Midden-Amerikaanse staat Panama. Het in 1914 voltooide kanaal heeft een lengte van 81,6 kilometer en vormt Panamá, congres van
pan-Amerikanisme Het streven naar een gemeenschappelijke politiek door de verschillende staten van Noord- en Latijns Amerika en de Cariben. Doel pan-Arabische beweging
Panarabisch congres (1936) Congres van 400 afgevaardigden uit alle Arabische landen, bijeengekomen in Bludan (Syrië), om een uitspraak te doen panarabisme
pan-Arabische beweging Beweging die streeft naar een grotere eenheid onder de Arabische landen. De wortels van de pan-Arabische beweging liggen
panarabisme Streven naar eenheid van de Arabische landen; ontstaan begin 20e eeuw, gericht tegen Turkije. Stelde zich spoedig antiwesters en antizionistisch Panay-incident
Panay-incident Treffen op de Chinese rivier de Jangtsekiang op 12 december 1937, waarbij de Amerikaanse kanonneerboot Panay door Japanse vliegtuigen pancasila
pancasila (Ook Panca Sila) Lett: vijf zuilen. Dit zijn de in de preambule van de grondwet opgenomen grondbeginselen waarop de Indonesische eenheidsstaat Pandit, Vijaya Lakshmi
Pandit, Vijaya Lakshmi (geb. 1900) Indiaas politica en diplomate, zuster van Jawaharlal Nehroe. In 1937 werd zij de eerste vrouwelijke minister van Pando, José Manuel
Pando, José Manuel (1848-1917) Boliviaans generaal en liberaal politicus, presidentskandidaat in 1896. Werd in 1899 president na de staatsgreep pandsteden
pandsteden Steden die als waarborg voor het nakomen van een verplichting in pand werden gegeven. Toen in 1584 koningin Elizabeth van Engeland Paneuropese topconferentie
Paneuropese topconferentie Conferentie van staatshoofden en regeringsleiders in het kader van het CVSE-proces van 19 tot en met 21 november Pangalos, Theodoros
P'ang Sjang p'eng (ca. 1524-ca. 1581) Censor en regionaal inspecteur onder de Chinese Ming-dynastie (1368-1636). P. deinsde er niet voor terug P'eng P'ai
Pangalos, Theodoros (1878-1952) Grieks generaal en politicus. P. streed in de Balkanoorlogen en in de oorlog tegen Turkije. Na een staatsgreep pangermanisme
pangermanisme Het streven naar eenheid van alle Germaanse volken. Aanvankelijk was het een met name door de Duitse romantici verwoord gevoel panislamisme
panislamisme Een westerse term om de politieke islamitische solidariteitsbeweging tegen het Westen te omschrijven. Het panislamisme is vooral verbonden Pankhurst, Emmeline
Pankhurst, Emmeline (geboren Goulden; 1858-1928) Brits feministe en actief suffragette. Samen met haar dochter Christabel Harriette Pankhurst Pannekoek, Antonie
Pannekoek, Antonie (1873-1960) Nederlands astronoom en politiek denker, hoogleraar te Amsterdam (1925-42). Medeoprichter van de Sociaal-Dem
panopticon
panopticon Een door Jeremy Bentham (1748-1832) bedachte gevangenis. Het was een gebouw in de vorm van een enorme halve bol met een glazen panslavisme
panslavisme Cultureel-politieke stroming onder de Slavische volken in de 19e en begin 20ste eeuw, gericht op de vereniging van alle Slaven, die, m.panturkse beweging
panturkse beweging Beweging die er naar streeft om alle Turkse volken binnen één staat onder te brengen. Het panturkisme leefde vooral sterk tijdens Pan-Africanist Congress
Pao, Sir Yue-Kong
Pao, Sir Yue-Kong (1918-1991) Hongkongs scheepsmagnaat. Pao vluchtte in 1949, vlak voordat in China de communisten aan de macht kwamen, Papadopoulos, Georgios
Paola, koningin
Paola, koningin (Paola Margherita Maria Antonia Consiglia Ruffo di Calabria; geb. 1937) Koningin van België. Sinds 1959 gehuwd met Albert, ko
Papadopoulos, Georgios (geb. 1919) Grieks militair en politicus. Leidde de militaire staatsgreep (1967) en werd premier (1967-73). Na uitroepen
Papagos, Alexandros
Papagos, Alexandros (1883-1955) Grieks militair en politicus. Papagos was onder de regering van Metaxas (1936-40) chef van de Generale Staf. Papandreou, Andreas
Papandreou, Andreas (1919-1996) Grieks econoom en politicus. Papandreou voerde als student oppositie tegen het bewind van generaal Metaxas Papandreou, Georgios
Papandreou, Georgios (1888-1968) Grieks liberaal politicus. Meermalen minister tussen 1923-36 en 1946-52; premier regering in ballingschap (1
Papen, Franz Joseph Hermann Michael Maria von
Papen, Franz Joseph Hermann Michael Maria von (1879-1969) Duits ultraconservatief r.-k. politicus. Rijkskanselier (1932, een maand) zonder Pappenheim, Gottfried Heinrich zu
Pappenheim, Gottfried Heinrich zu (1594-1632) Duits veldheer, was aanvankelijk luthers, maar trad als soldaat toe tot het leger van de Katholieke papyrologie
papyrologie Wetenschappelijke studie van uit de Oudheid stammende, merendeels Griekstalige teksten, meestal geschreven op papyrus, soms op potscherven. Paraceleilanden
Paraceleilanden (Ch.: Xisha Qundao; Vietnamees: Quan Dao Hoang Sa) Groep van ca. 130 koraaleilanden en -riffen in de Zuid-Chinese Zee. Geen Paracelsus
Paracelsus (eig. Theophrastus Bombastus von Hohenheim; 1493-1541). Zuid-Duits filosoof, arts en alchemist. Geboren in Zwitserland, studeerde Parakramabahoe I
Parakramabahoe I (ca. 1123-1186; reg. 1153-1186) Ceylonees koning uit de Sinhala-dynastie. Oorspronkelijk een van de vier koningen op Ceylon. Parakramabahoe II
Parakramabahoe II (reg. ca. 1236-1270) Ceylonees koning van de Dambadeniya-dynastie. Tijdens zijn bewind verkregen de Dambadeniyas grote Paramaras
Paramaras Tak van de Pratihara-dynastie, heersend over het westen van India (10e-13e eeuw). Rond 1150 werd de positie der P. ernstig verzwakt door parapithecus
parapithecus Archeologische en fysisch-antropologische benaming voor een apensoort uit het Oligoceen (periode uit het geologische tijdperk Kenozoïcum) Pardo y Barreda, José
Pardo y Barreda, José (1864-1917) Peruaans politicus, volgde in 1904 Manuel Candamo op als president. In die hoedanigheid verbeterde hij het Pardo, Manuel
Pardo, Manuel (1834-1878) Peruaans politicus, organiseerde in 1872 de Partido Civil en versloeg de officiële kandidaat José Balta. Hij richtte een Paredes, Mariano
Paredes, Mariano (1800-1856) Mexicaans generaal en conservatief politicus, kwam in 1845 aan de macht na een staatsgreep tegen José Joaquín Herrera. paria's
paria's (Onaanraakbaren) Laagste groep in het Indiase kastenstelsel. De paria's zijn ontstaan uit groepen die traditioneel volgens hindoemaatstaven onreine Parijs (geschiedenis)
Parijs (geschiedenis) De geschiedenis van Parijs wordt gekenmerkt door sporadisch goede, maar meestal koele of gespannen betrekkingen met de Parijse akkoorden
Parijs, Verdrag van Oprichtingsverdrag van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS). Op 18 april 1951 getekend door de Benelux-Parijs, vredes van
Parijs, vredes van Te Parijs gesloten vredesverdragen die een einde maakten aan: - Zevenjarige Oorlog (1763) tussen Frankrijk/Spanje en Engeland/Parkes, Henry
Parijse akkoorden Serie conventies en protocollen, ondertekend in Parijs in oktober 1954, betreffende de herbewapening van de Bondsrepubliek Duitsland Parijse akkoorden van 1973
Parijse akkoorden van 1973 Overeenkomst gesloten op 27 jan. 1973 tussen de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Kissinger en de Noord-Parijs, Verdrag van
Park, Chung Hee (1917-1979) Zuid-Koreaans politicus en generaal (1961). President (1963- 79). Tijdens regering opmerkelijke economische groei, Park, Mungo
Park, Mungo (1771-ca. 1806) Brits (Schots) Afrikareiziger; scheepsarts. Maakte tocht in opdracht van de African Association te Londen langs de Gambia parlement van Erfurt
Parkes, Henry (1815-1896) Politicus die in sterke mate het gezicht van Australië bepaalde in de tweede helft van de 19e eeuw. Kort na zijn emigratie Parkinson, Cyril Northcote
Parkinson, Cyril Northcote (1909-1993) Brits historicus en schrijver. Parkinson werd vooral bekend door zijn 'wetten', die hij o.a. formuleerde in 'Park, Chung Hee
parlement van Erfurt Vergadering op initiatief van Pruisen in 1850 over een tot stand te brengen Duitse eenheid. Omdat belangrijke staten zoals Ha
parlementair stelsel
parlementair stelsel Regeringsstelsel waarin een parlement van gekozen volksvertegenwoordigers in naam van het volk regeert. Het parlementaire Parma, Allessandro Farnese van
Parma, Allessandro Farnese van (1545-1592) Hertog van Parma (1586), zoon van Margaretha van Parma. Dreef als landvoogd der Nederlanden Parnell, Charles Stewart
Parnell, Charles Stewart (1846-1891) Iers nationalistisch politicus van Engelse afkomst. Lid Lagerhuis (sinds 1875); leider van de naar Ierse zelfstandigheid Parool, Het
Parool, Het Sterk Amsterdams georiënteerd dagblad. In 1941 als illegaal blad voortgekomen uit de Nieuwsbrieven van Pieter 't Hoen (F.J. Goedhart). Parrot, André Charles Ulrich
Parr, Catharina (1512-1548) Zesde en laatste echtgenote (1543-47) van de Engelse koning Hendrik VIII. Had op hem een matigende invloed.
Parrot, André Charles Ulrich (1901-1980) Frans archeoloog en theoloog. Hoofdconservator van de Franse musea (vanaf 1946); directeur van het Louvre Parr, Catharina
Parsis
Parsis Aanhangers van de godsdienst van Zaratoestra in India. Onder druk van de islam vluchtten de Parsis in de 7e en 8e eeuw uit Perzië (Pars = Perzië) Parthen
Parthen Scythische ruiterstam afkomstig uit Midden-Azië, die zich omstreeks 250 v.C. in Parthië (Iran) vestigde. Vervolgens maakten de Parthen zich Parti des Réformes et de la Liberté
Parti des Réformes et de la Liberté (PRL) Belgische liberale partij, in 1979 ontstaan door samengaan van de Parti des Réformes et de la Liberté particularisme
particularisme Het stellen van het particulier of plaatselijk belang boven het algemeen belang; het tegemoettreden en behandelen van mensen op grond Partij van de Arbeid
Partij van de Arbeid (PvdA) Nederlandse politieke partij. De stichting van de PvdA op 9 februari 1946 was een rechtstreeks gevolg van het streven Partij voor Vrijheid en Vooruitgang
Partij voor Vrijheid en Vooruitgang (PVV; Parti pour la Liberté et le Progrès; PLP) Belgische liberale partij, in 1961 voortgekomen uit de Liberale partijtwisten in de Middeleeuwen
partijtwisten in de Middeleeuwen Conflicten en twisten tussen verschillende adellijke partijen zoals die in de Late Middeleeuwen overal in Europa partizanen
partizanen Verzetsstrijders die de vijand bestrijden met guerrillatactieken; dit kwam met name voor in Oost-Europa tijdens de Tweede Wereldoorlog. Partnership for Peace
Partnership for Peace (PfP; Ned: Partnerschap voor Vrede) Op de NAVO-top op 10 en 11 januari 1994 gelanceerd initiatief, waarbij alle leden va
Pasic, Nikola
Pasic, Nikola (1846-1926) Servisch politicus, volgde een technische studie te Zürich en behoorde in 1881 tot de oprichters van de radicale partij. Van pasja
pasja (pasha) Titel van een over het algemeen militaire provinciegouverneur in het Osmaanse Rijk. Afgeschaft door de Turken in 1934.
pasjeswetten
pasjeswetten Wetten in Zuid-Afrika die als onderdeel van de apartheid voorschreven dat alle mannelijke zwarte Afrikanen te allen tijde een persoonsbewijs Passy, Frédéric
Passy, Frédéric (1822-1912) Frans econoom en pacifist. Hij stichtte in 1867 de Internationale en Permanente Liga voor de Vrede. In 1881 was hij Patalipoetra (stad)
Patalipoetra (stad) In de Oudheid benaming voor de Indiase stad Patna.
Patel, Vallabhbhai Jhaveri
Patel, Vallabhbhai Jhaveri (1875-1950) Indiaas staatsman, studeerde rechten in Engeland. Na zijn terugkeer in India sloot hij zich aan bij de beweg
pater patriae
pater patriae (parens patriae; Vader des Vaderlands) Romeinse eretitel, aanvankelijk alleen toegekend aan Romulus, de stichter van Rome. Na het oprollen Pathet Lao
Pathet Lao Communistische guerillaorganisatie in Laos. Nadat Laos in 1954 geheel onafhankelijk was geworden van het Franse koloniale bestuur brak Paton, Alan Stewart
Paton, Alan Stewart (1903-1988) Zuid-Afrikaans politicus en schrijver. Paton studeerde wis-en natuurkunde en was werkzaam in het onderwijs. Later patriarch (bisschop)
patriarch (bisschop) Vanaf ca. de 4e eeuw de titel van de bisschoppen van Rome, Alexandrië, Antiochië, Constantinopel en Jeruzalem. Het gebied patriciërs
patriciërs 1. Leden van de oude adellijke geslachten in het Romeinse Rijk. De patriciërs stelden de Senaat samen, kozen uit eigen kring de magistraten Patrimonium Petri
Patrimonium Petri (Lat: erfdeel van Petrus) Het grondbezit van de paus, de 'erfenis' van de eerste bisschop van Rome, de apostel Petrus. Het gebied patriotten
patriotten Aanhangers van een democratische beweging in de Nederlanden (met name in Holland) in de tweede helft van de 18e eeuw. Na de desastr
patroon-cliëntsysteem
patroon-cliëntsysteem (ook: clientèlesysteem, patronage) Systeem van informele relaties tussen personen van ongelijke macht en status, waarin beide Patten, Christopher
Patten, Christopher (geb. 1944) Brits politicus. Patten, die studeerde in Oxford, begon zijn politieke loopbaan bij het onderzoeksbureau van de Conservatieve Patton jr., George Smith
Patton jr., George Smith (1885-1945) Amerikaans generaal. Onvervaarde militair (kreeg de veelzeggende bijnaam: Old blood and guts); ondanks Pauker, Ana
Pauker, Ana (geb. Rabinsohn; 1893-1960) Vooraanstaand Roemeens vrouwelijk politicus, behoorde aanvankelijk tot de linkervleugel van de socialistische Paul I Petrovitsj
Paul I Petrovitsj (1754-1801) Tsaar van Rusland (1796-1801), opvolger van zijn moeder Catharina II de Grote. Voerde een militaristisch bewind en Paul I van Griekenland
Paul I van Griekenland (1901-1964) Koning van Griekenland (1947-64), opvolger van George II. Huwde (1938) Frederika van Brunswijk en Lüneburg Paulus, Friedrich
Paulus, Friedrich (1890-1957) Duits generaal. Bevelhebber 6e leger in de SU tijdens WO II. Veroverde Stalingrad (1942), maar werd omsingeld. Hitler Paulus, Pieter
Paulus, Pieter (1753-1796) Nederlands politicus, gematigd patriot, niet anti-Oranje. Voerde in 1795 de onderhandelingen met Frankrijk, die leidden paus 2. bisschop van Rome
paus 2. bisschop van Rome Het pausschap begint bij Petrus, d.w.z. alle latere pausen beschouwen zich als opvolger van Petrus, de eerste bisschop paus 3. Middeleeuwen
paus 3. Middeleeuwen Generaliserend gesproken hadden de 14 pausen van de 6e eeuw te worstelen met twee problemen: de barbaren in het westen paus 4. ballingschap en Westers Schisma
paus 4. ballingschap en Westers Schisma De periode van de Babylonische Babylonische Ballingschap der pausen is de aanduiding voor het verblijf paus 5. Nieuwe Geschiedenis
paus 5. Nieuwe Geschiedenis Renaissance Weelde, roem, artisticiteit en frivole losbandigheid golden in de Renaissance als de kardinale deugden. paus 6. 19e en 20e eeuw
paus 6. 19e en 20e eeuw Ultramontanisme In de 19e eeuw ontstond er, in relatie met de geschetste politieke situatie, binnen de rooms-katholieke paus 7. overzicht
paus 7. overzicht De jaartallen die in de pauslijst (zie multimedia) worden opgegeven, zijn de jaren van het pontificaat van de paus, de tijd dat hij als pauselijke onfeilbaarheid
pauselijke onfeilbaarheid Het dogma in de rooms-katholieke Kerk dat de paus onmogelijk een fout kan maken wanneer hij ex cathedra (officieel) pausin Johanna
pausin Johanna Vrouwelijke paus (ca. 1100) volgens een legende uit de 13e eeuw. De als man vermomde geleerde bracht het tot paus, maar werd Pauwels, Henri
Pauw, Adriaan
Pauw, Adriaan (1585-1653) Nederlands politicus, zoon van Reynier Pauw, Pensionaris van Amsterdam (1611-27), raadpensionaris van Holland (1631-Pauw, Reynier
Pauw, Reynier (1564-1636) Nederlands politicus. Medeoprichter van de VOC (1602). Was achtmaal burgemeester van Amsterdam. Als felle contraremonstrant Pax Americana
Pauwels, Henri (1890-1946) Belgisch vakbondsleider, sloot zich als metaalarbeider te La Louvière aan bij de christelijke vakbeweging (1912). Tijdens Pauwentroon
Pauwentroon De troon van de Pahlawi-dynastie die van 1925 tot 1979 over Iran heerste.
Pax Americana De in de naoorlogse jaren door de Verenigde Staten nagstreefde internationale orde die gebaseerd zou zijn op Amerikaanse rol als Pax Brittannica
Pax Brittannica Een term die door de 19e-eeuwse Engelse politici gebruikt werd ter karakterisering van hun wereldpolitiek, die op vrede, economische Pax Romana
Pax Romana (Lat: Romeinse vrede) Benaming voor de vrede zoals die in het Romeinse Rijk tot stand werd gebracht, na de periode van de burgeroorlogen, Paz Baraona, Miguel
Paz Baraona, Miguel (gest. 1937) Hondurees conservatief burgerpoliticus, werd in 1925 gekozen tot president, omdat de VS de officiële kandidaat Paz Zamora, Jaime
Paz Zamora, Jaime (geb. 1939) Boliviaans politicus. Paz Zamora stichtte in 1971 de links-revolutionaire beweging Movimiento de la Izquierda Revolucionaro Paz, José María
Paz, José María (1791-1854) Argentijns generaal, leider van de centralisten, tegenstander van Juan Manuel de Rosas, leider van de federalisten, in peace enforcing
peace enforcing (Ned: het afdwingen van vrede) Actie waarbij de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties dwangmaatregelen treft om de vrede te Pearl Harbor
Pearl Harbor Amerikaanse marinebasis op de zuidkust van het eiland Oahu (Hawaii Eilanden), in gebruik sinds 1911. Er waren 43.000 militairen aa
Pearse, Patrick Henry
Pearse, Patrick Henry (Pádraig MacPiarais; 1879-1916) Iers dichter en nationalist. Hij was directeur van de Gaelic League, opgericht tot behoud en Pearson, Lester Bowles
Pearson, Lester Bowles (1897-1972) Canadees liberaal politicus en historicus, minister van Buitenlandse Zaken van 1948-57. Speelde in de Koude
Peary, Robert Edwin
Peary, Robert Edwin (1856-1920) Amerikaans marineofficier en poolreiziger. Bewees dat Groenland een eiland is (1901) en bereikte als eerste de Pedrarias Dávila
Pedrarias Dávila (Pedro Arias Dávila; ca. 1440-1531) Spaans conquistador, was van 1514-26 gouverneur van de kolonie Darién (Panamá) in plaats Pedro de Wrede
Pedro de Wrede (1335-1369) Koning van Castilië en Leon, volgde in 1350 zijn vader Alfonso XI op. Zijn bijnaam de Wrede dankt hij aan zijn barbaarse Peel, Robert
Peel, Robert (1788-1850) Brits Tory-politicus. Minister voor Ierland (1812-18), van Binnenlandse Zaken (1821-27; 1828-30; hervorming strafrecht peers
peers Leden van de Britse hoge adel die recht hebben op een zetel in het Hogerhuis. Tot de peers behoren, naast een aantal aartsbisschoppen en bisschoppen Peixoto, Floriano
Peixoto, Floriano (1842-1895) Braziliaans generaal en politicus, was betrokken bij de staatsgreep van 1889 o.l.v. Deodoro de Fonseca. Hij volgde Pekingmens
Pekingmens (Homo erectus pekinensis) Bij Peking gevonden skeletresten van een ca. 500.000 jaar oude voorloper van de mens. De Pekingmens was Pelayo
Pelayo (gest. ca. 737) Grondlegger en koning (reg. 718-737) van Asturië, een kleine christelijke staat in het noorden van Spanje. Door zijn overwinning Pelham, Henry
Pelham, Henry (1696-1754) Engels staatsman. Zat als Whig vanaf 1717 in het Lagerhuis. Bekleedde verschillende hoge posten onder Walpole. Was Pella
Pella Ruïnestad bij Saloniki (Griekenland), hoofdstad Macedonische Rijk (ca. 400-168 v.C.). Geboorteplaats van Philippus II en Alexander de Grote. Pella, Giuseppe
Pella, Giuseppe (geb. 1902) Italiaans politicus en econoom, werd in 1946 voor de Democrazia Cristiana in het parlement gekozen. Hij was verscheidene Pellegrini, Carlos
Pellegrini, Carlos (1846-1906) Argentijns politicus, werd in 1890 president, nadat Juárez Celmán door de Unión Cívica en een deel van het leger gedwongen Pelloux, Luigi Girolamo
Pelloux, Luigi Girolamo (1839-1924) Italiaans militair en politicus, onderscheidde zich in de strijd tegen Oostenrijk en bij de bezetting van Rome (Pelopidas
Pelopidas (ca. 410-346 v.C.) Thebaans staatsman en veldheer, wist in 379 v.C. de Spartanen uit Thebe te verdrijven. P. leidde samen met Epaminondas Peloponnesische Bond
Peloponnesische Bond Militair bondgenootschap van Peloponnesische poleis (stadstaten) onder hegemonie van Sparta, opgericht ca. 550 v.C. Tijd
Peloponnesische oorlog
Peloponnesische oorlog (431-404 v.C.) Oorlog tussen Sparta en Athene en hun beider bondgenoten verenigd in resp. de Peloponnesische Bond en Pelsje, Arvid Janovitsj
Pelsje, Arvid Janovitsj (1899-1983) Sovjetrussisch politicus, Let van geboorte. Trad reeds in 1915 toe tot de Communistische Partij en nam actief Peñaranda, Enrique
Peñaranda, Enrique (1892-1969) Boliviaans generaal en politicus, volgde in 1940 Germán Busch, van wie het onzeker was of hij zelfmoord gepleegd pendeldiplomatie
pendeldiplomatie Diplomatieke bemiddeling door voortdurend heen en weer reizen tussen de verschillende partijen. Deze stijl van diplomatie werd Pengel, Johan Adolf (Jopie)
P'eng P'ai (1896-1929) Chinees communistisch leider, propageerde als een der eersten een agrarische revolutie. P. speelde een sleutelrol in de politieke P'eng Sjoe-tsje
P'eng Sjoe-tsje (geb. 1896) Chinees politicus, medewerker van Tsj'en Toe-sioe (tot 1927 secretaris van de Communistische Partij). Beiden werden, P'eng Tsjen
P'eng Tsjen (Peng Zhen; 1899-1997) Chinees politicus, bekleedde tot de Culturele Revolutie (1966) een aantal sleutelposten in het partijbestuur van P'oe I
Pengel, Johan Adolf (Jopie) (1916-1970) Surinaams vakbondsleider en politicus. Statenlid voor de Nationale Partij Suriname (sinds 1949) en onderhand
peninsular war
peninsular war (letterl.: oorlog op het schiereiland) Engelse aanduiding voor de oorlog op het Iberisch Schiereiland van 1808 tot 1814 tussen het napoleontische Penna, Affonso Augusto Moreira
Penn, William
Penn, William (1614-1718) Engels leider van de quakers-kolonisatie in Noord-Amerika. Verwierf voor de vervolgde quakers een gebied in Noord-Pensioenkamer
Penna, Affonso Augusto Moreira (1847-1909) Braziliaans politicus, president van 1906-09, trachtte tijdens zijn ambtstermijn de munteenheid te stabilise
Pensioenkamer In 1983 ingesteld orgaan met als hoofdtaak het doen van onderzoek op het gebied van pensioenregelingen voor werknemers.
pensionaris
pensionaris (afgeleid van het laat-Latijnse pensionaris: hij die rente trekt) Titel van de raadsman of advocaat van een stad of gewest, ontstaan in de People's Temple Christian (Disciples) Church
People's Temple Christian (Disciples) Church Amerikaanse sekte, waarvan in 1978 ongeveer 900 naar de commune Jonestown (Guyana) verhuis
Pepe, Guglielmo (1783-1855) Italiaans revolutionair. Na onder Napoleon gevochten te hebben nam P. dienst in het leger van de Bourbons te Napels; Pepijn
Peper, Abraham (Bram) (geb. 1940). Nederlands socialistisch policitus. Bram Peper was na zijn studie sociale wetenschappen enige tijd hoogleraar Pepe, Guglielmo
Peperkust
Peperkust Historische naam voor een gedeelte van het voormalige Opper-Guinee (gebied aan de westkust van Afrika westelijk van de Nigerdelta); Peper, Abraham (Bram)
Pepijn (of Pippijn) Hofmeiers van het Frankische Rijk. Pepijn I van Landen (gest. 640), hofmeier van Austrasië (615-40). Pepijn II van Herstal (ca. Pepys, Samuel
Pepys, Samuel (1633-1703) Engels dagboekschrijver, die van klerk opklom tot secretaris van de Admiraliteit. Beroemd wegens zijn op 1 jan. 1660 Percy, geslacht
Percy, geslacht Brits adellijk geslacht, gesticht door een der volgelingen van Willem de Veroveraar, William de Perci (1030-1096). De geschiedenis Perdiccas II
Perdiccas II (gest. ca. 413 v.C.) Macedonisch koning, volgde ca. 450 v.C. zijn vader Alexander op, waarbij hij de aan zijn broers Alcetas en Philippos Pereira de Souza, Washington Luis
Pereira de Souza, Washington Luis (1871-1957) Braziliaans politicus, volgde in 1924 Arthur da Silva Bernardes op als president. In het begin van Pereira, Aristides
Pereira, Aristides (geb. 1924) Afrikaans vrijheidsstrijder, medeoprichter van de PAIGC (Partido Africano da Independência da Guiné e Cabo Verde). Pereira, Gabriel Antonio
Pereira, Gabriel Antonio (1794-1861) Uruguyaans politicus van de Blanco-partij, interim-president in 1838. Hij werd in 1856 president dank zij de
Peremans, Willy
Peremans, Willy (1907-1986) Belgisch classicus en historicus. Gold als een sommiteit op het gebied van de studie der oude Egyptische papyrusrollen. perestrojka
Peres, Shimon (geb. 1923) Israëlisch politicus (Mapai, Arbeiderspartij). Peres emigreerde in 1934 met zijn ouders naar Palestina. Hij gaf de stoot tot Pérez de Cuellar, Javier
perestrojka (Russisch: herstructurering) Benaming van de door president en partijleider Michail Gorbatsjov (geb. 1931) vanaf 1985 gevoerde hervormingspolitiek Peres, Shimon
Pérez de Cuellar, Javier (geb. 1920) Peruaans diplomaat en politicus. Werkzaam bij het ministerie van Buitenlandse Zaken en verbonden aan diverse
Pérez Rodriguez, Carlos Andrés
Pérez Rodriguez, Carlos Andrés (geb. 1922) Venezolaans politicus. Pérez was reeds op jonge leeftijd lid van de sociaal-democratische Accíon Democrática
Pérez, José Joaquín
Pérez, José Joaquín (1800-1889) Chileens diplomaat en liberaal politicus, werd in 1861 met steun van alle partijen tot president gekozen, nadat Antonio Pergamum
Pergamum (Pergamon) Ruïnestad in Klein-Azië (Bergama). Hoofdstad van het Attalidenrijk (281-133 v.C.), centrum Hellenistische cultuur. Attalos Periander
Periander (gest. 585 v.C.) Tiran van Corinthe (627-585 v.C.). Economische en artistieke bloeiperiode. In de Oudheid gerekend tot de zeven wijzen Pericles
Pericles (ca. 495-429 v.C.) Atheens staatsman en veldheer. Pericles was een van de belangrijkste Atheense staatslieden. Onder zijn bezielende, persoonlijke Périer, Casimir Pierre
Périer, Casimir Pierre (1777-1832) Frans bankier en staatsman. Keerde zich tijdens de Restauratie tegen de regering, die de oorlogsschulden met buitenlandse Périn, Charles
Périn, Charles (1815-1905) Belgisch jurist en politicus. Hij studeerde rechten te Leuven, waar hij van 1844-82 hoogleraar staatsrecht, staathuishoudkunde Periode van de Zuidelijke en Noordelijke dynastieën
Periode van de Zuidelijke en Noordelijke dynastieën (Nanbei-Chao, Nan-pei tsj'au'; 420 - 589) Periode in de Chinese geschiedenis waarin het land periode van nationale eenwording (Japan)
periode van nationale eenwording (Japan) (Azjoeti-Momojama-periode) Benaming voor het tijdvak in de Japanse geschiedenis dat loopt van 1573 periodisering
periodisering Indeling en beschrijving van historische tijdperken. Het belang van de periodisering is dat zij de kortste samenvatting van het geschiedverloop perkament
perkament (Lat.: pergamena charta = papier uit Pergamum) Ongelooide, gepolijste dierehuid (als schrijf-, bindmateriaal). De huiden worden goed afgeschrapt, peronisme
Perón, Evita (geb. María Eva Duarte; 1919-1951) Argentijns politiek en sociaal activiste, sinds 1945 tweede vrouw van Juan Péron. Bijzonder populair Perón, Isabel
Perón, Isabel (geb. María Estela Martínez; 1931) Argentijns politica en danseres. Derde vrouw van de Argentijnse dictator Juan Perón, die zij in 19
Perón, Juan Domingo
Perón, Juan Domingo (1895-1974) Argentijns militair en politicus. Vice-president (1944-45) en president van Argentinië (1946-55; 1973-74). Was Perot, Ross Henry
peronisme Sociaal-politieke beweging in Argentinië, genoemd naar Juan Domingo Perón (1895-1974), president van 1946 tot 1955 en in 1973-1974. Perón, Evita
Perot, Ross Henry (geb. 1930) Amerikaans filantroop, industrieel en politicus. Perot begon zijn loopbaan bij IBM (1957-62), maar begon in 1962 Perpetua en Felicitas
Perpetua en Felicitas Heiligen, tijdens christenvervolgingen te Carthago vermoord, 202 of 203 n.C. Het schokkende verslag, grotendeels door Perpetua Perrault, Claude
Perrault, Claude (1613-1688) Frans architect, medicus en natuuronderzoeker. Ontwerper van de beroemde classicistische colonnade voor het Louvre Perre, Alfons Jozef van de
Perre, Alfons Jozef van de (1872-1925) Vlaams arts en politicus, studeerde medicijnen te Leuven en was als arts werkzaam te Antwerpen. Hier werd Persepolis
Persepolis Ruïnestad in Zuid-Iran aan de voet van de Koch-i-Rahmat, bestaande uit restanten van paleizencomplexen. Hoofdstad van het Perzisch rijk Pershing, John Joseph
Pershing, John Joseph (1860-1918) Amerikaans militair, maakte een snelle carrière in enkele oorlogen tegen de Indianen en in de Spaans-Amerika
Persson, Göran
Persson, Göran (geb. 1949) Zweeds politicus. Persson maakte carrière in het bestuur van lokale en regionale onderwijsautoriteiten. Van 1979 tot 1984 Pertinax, Publius Helvius
Pertinax, Publius Helvius (126-193 n.C.) Romeins keizer, onderscheidde zich als legercommandant onder Marcus Aurelius in Raetia en onder Commodus
Pertini, Alessandro
Pertini, Alessandro (1896-1990) Italiaans politicus. Pertini studeerde rechten en politieke wetenschappen en werd in 1918 lid van de socialistische Perzische oorlogen
Perzische oorlogen (499-448 v.C.) Aantal oorlogen tussen Grieken en Perzen om de hegemonie in het Egeïsche-Zeegebied. Aanleiding was de Ion
Perzische revolutie
Perzische revolutie 1. (1908) Staatsgreep van Mohammed Ali Sjah (reg. 1907-1909) die als reactie op de grondwet van 1906, waarin de macht van Perzische Rijk
Perzische Rijk 1. (550-323 v.C.) Rijk gesticht door Cyrus II de Grote (reg. 559-529 v.C.), telg van de dynastie van de Achaemeniden, dat Medië, Perzië Pescara, Fernando Francesco de Avalos
Pescara, Fernando Francesco de Avalos (markies van; 1490-1525) Spaans veldheer, aanvoerder van de troepen van Karel V in Italië in de oorlogen Pessoa, Epitacio da Silva
Pessoa, Epitacio da Silva (1865-1942) Braziliaans advocaat en politicus, vertegenwoordigde Brazilië bij de vredesbesprekingen in Versailles (1919)
Pestel, Pavel Ivanovitsj
Pestel, Pavel Ivanovitsj (1793-1826) Dekabristenleider van adellijke afkomst, nam deel aan de oorlog van 1812 en was later een der leiders van de
Pétain, Henri Philippe Benoni Omer Joseph
Pétain, Henri Philippe Benoni Omer Joseph (1856-1951) Frans maarschalk en politicus. Zeer succesvol in WO I; kreeg na zijn overwinning bij Peter de Grote (Rusland)
Peter de Grote (Rusland) (1672-1725) Tsaar (1682-1725) en 'alrussisch keizer' (1721-1725). Rusland was toen, vergeleken met de rest van Europa, Peter de Wrede
Peter de Wrede (1334-1369) Koning van Castilië en León (1350-69), opvolger van Alfonso XI. Wreed heerser die moordpartijen niet schuwde. Verloor Peter I (Brazilië)
Peter I (Brazilië) (1798-1834; ook bekend als Pedro) Keizer van Brazilië (1822-31) en als Peter IV koning van Portugal (1826), opvolger van Joao Peter I (Joegoslavië)
Peter I (Joegoslavië) (1844-1921; Peter I Karadjordjevic) Koning van Servië (1903-15), opvolger van de vermoorde Alexander Obrenovic V. Eerste
Peter I (Montenegro)
Peter I (Montenegro) (ook: Petrovic Njegos; 1747-1830) Vorst-bisschop (vladika) van Montenegro, wist tijdens zijn regering (1782-1830) het land Peter I (Portugal)
Peter I (Portugal) (Peter I de Wreker; 1320-1367) Koning van Portugal (1357-67), opvolger van Alfonso IV; opgevolgd door Fernando I.
Peter I (Servië)
Peter I (Servië) (1844-1921) Servisch koning, zoon van Alexander van Servië. Na de afzetting van zijn vader in 1858 werd Peter in Frankrijk opgevoed, Peter II (Brazilië)
Peter II (Brazilië) (1825-1891; ook bekend als Pedro) Keizer van Brazilië (1831-89). Bevorderde de industrialisatie, kunsten en wetenschappen. Schafte Peter II (Joegoslavië)
Peter II (Joegoslavië) (1923-1970; Peter II Karadjordjevic) Koning van Joegoslavië (1934-45), tot 1941 onder regentschap van prins Paul (ca. 1893-Peter II (Montenegro)
Peter II (Montenegro) (ook: Petrovic Njegos; 1813-1851) Vorst-bisschop (vladika) van Montenegro, volgde in 1830 Peter I op. Hij toonde zich ee
Peter II (Portugal)
Peter II (Portugal) (1648-1706) Koning van Portugal (1683-1706), opvolger van zijn broer Alfonso VI. Tijdens zijn bewind werd het Methuen-verd
Peter II (Rusland)
Peter II (Rusland) (1715-1730; Peter II Aleksejewitsj) Russisch tsaar van 1727 tot 1730, kleinzoon van Peter de Grote en de enige zoon van Aleksej Peter III de Grote
Peter III (Rusland) (1728-1762; Peter III Fjodorowitsj) Tsaar van Rusland (1762), opvolger van Elisabeth, kleinzoon van Peter I de Grote. Zeer pruisischgezind. Peter van Hongarije
Peter III de Grote (1240-1285) Koning van Aragón (1276-85) en Sicilië (1282-85). In Sicilië op de troon gekomen nadat de bevolking Karel van Anjou Peter III (Rusland)
Peter van Hongarije (1011-ca. 1050) Hongaars koning, zoon van Otto Orseolo, doge van Venetië, en Maria, de zuster van Stefan I van Hongarije. Peterloo
Peterloo Ironische benaming van het hardhandige optreden van het Engelse leger in 1819 tegen een demonstrerende menigte van 60.000 mensen op Peters, Carl
Peters, Carl (1856-1918) Duits kolonisator, streefde naar de vestiging van een groot Duits koloniaal rijk, waartoe hij in 1884 de Gesellschaft für deutsche Pétillon, Léon
Pétillon, Léon (geb. 1903) Belgisch jurist, publicist en politicus. P. was gouverneur-generaal van Belgisch Kongo van 1951 tot 1958. In 1958 werd Pétion de Villeneuve, Jérôme
Pétion de Villeneuve, Jérôme (1756-1794) Frans revolutionair politicus, bepleitte in de Assemblée Nationale het algemeen kiesrecht. Van 1791-92 Petitpierre, Max
Petitpierre, Max (geb. 1899) Zwitsers jurist en liberaal politicus, o.a. hoogleraar in het internationaal privaatrecht aan de universiteit van Neuchâtel Petkov, Nikola
Petkov, Nikola (1889-1947) Bulgaars politicus, werd in 1931 leider van de linkervleugel van de Agrarische Partij en bestreed de pro-Duitse politiek Petljoera, Semjon Vasilevitsj
Petljoera, Semjon Vasilevitsj (1879-1926) Oekraïens nationalistenleider, stamde uit een kozakkenfamilie en speelde aanvankelijk een rol in het Oekraïe
Petra
Petra Ruïnestad in Jordanië, gelegen in een dal ten zuiden van de Dode Zee. Oorspronkelijke benaming Sela (Hebreeuws: rots). Hoofdstad van het rijk Petrie, William Matthew Flinders
Petrie, William Matthew Flinders (1853-1942) Brits archeoloog en egyptoloog. Deed veel voor de ontwikkeling van de archeologie door gebruik te pétroleuses
pétroleuses Vrouwelijke aanhangers van de Commune van Parijs (1871) die tijdens de gewelddadige onderdrukking van dit regime openbare gebouwen Petrus Damianus
Petrus Damianus (1007-1072) Italiaans benedictijns monnik, bisschop van Ostia en kardinaal. Werkte voor hervorming van het kloosterleven en de Petrus Venerabilis
Petrus Venerabilis (Petrus de Eerbiedwaardige; ca. 1092-1156) Abt van het benedictijner klooster te Cluny vanaf 1122.
Pezet, Juan Antonio
Pezet, Juan Antonio (1810-1879) Peruaans generaal en politicus, volgde in 1862 Miguel de San Román, die enkele maandel na zijn installatie was Pflimlin, Pierre
Pflimlin, Pierre (geb. 1907) Frans politicus, medeoprichter van de MRP. Sinds 1945 lid van de Assemblée Nationale en van de gemeenteraad van Straatsburg. PFLOAG
PFLOAG (Popular Front for the Liberation of Oman and the Arabian Gulf) Bevrijdingsbeweging op het Arabisch Schiereiland.
Phaistus
Phaistus (Phaistos) Ruïnestad op Kreta (Griekenland); een van de centra van de Minoïsche beschaving. In de ruïnes van de twee paleizen is o.a. de phalanstère
phalanstère Arbeids- en leefgemeenschap (commune) zoals die door de Franse utopisch socialist Charles Fourier (1772-1837) gepropageerd werd Phalaris
Phalaris (ca. 570-ca. 550 v.C.) Tyran van Acragas (Agrigento) op Sicilië, bekend door zijn grote wreedheid: zijn slachtoffers liet hij levend roosteren Pham Hung
Pham Hung (1912-1988) Vietnamees politicus. Pham Hung werd in 1930 lid van de dat jaar opgerichte Indochinese Communistische Partij. Hij speelde Pham Van Dong
Pham Van Dong (geb. 1906) Vietnamees politicus, sloot zich reeds in de jaren twintig aan bij de bevrijdingsbeweging van Ho Tsji-minh. Van 1929-PHARE
PHARE (Frans: Pologne/Hongrie; aide à la reconstruction des économies) Belangrijkste hulpprogramma van de Europese Unie dat gericht is op de Pharsalus, slag bij
Pharsalus, slag bij (48 v.C.) Beslissende slag tussen Caesar en Pompejus in Thessalië tijdens de burgeroorlog (49-46 v.C.). Pompejus vluchtte naar Pheidon
Pheidon (ca. 700 v.C.) Koning (tyran) van Argos, misschien de eerste in Griekenland die overging op het gebruik van hoplieten (zwaarbepantserde Pherae
Pherae Stad in Thessalië, in de mythologie geboorteplaats van Admetus. Kwam tot bloei onder het geslacht van Jason (ca. 406-352 v.C.; de tyranne
Philby, Harold Adrian Russell (Kim)
Philby, Harold Adrian Russell (Kim) (1912-1988) Brits dubbelspion. Philby toonde tijdens zijn studie in Cambridge net als veel generatiegenoten Philippus (Macedonië)
Philippus (Macedonië) Philippus II (ca. 382-336 v.C.), koning van Macedonië (359-336 v.C.). Maakte van Macedonië een eenheidsstaat en reorgani
Philippus, Julius Verus
Philippus, Julius Verus (Philippus Arabs; ca. 204-249) Romeins keizer (244-49), werd ca. 204 n.C. te Bostra in Arabië als zoon van een bedoeïene
Phillip, Arthur
Phillip, Arthur (1738-1814) Brits militair en politicus. Commandant eerste vloot (11 schepen) met 759 dwangarbeiders, die een strafkolonie in Australië Philopoemen
Philopoemen (ca. 253-182 v.C.) Grieks generaal en staatsman, geb. in Megalopolis op de Peloponnesos. Na tien jaar op Kreta gevochten te hebben Phocaea
Phocaea De meest noordelijk gelegen Ionische stad aan de kust van Klein-Azië. De Phocaeërs stichtten een aantal kolonies, o.a. Massalia, het huidige Pholien, Joseph
Pholien, Joseph (1884-1968) Belgisch jurist en politicus, werd in 1936 senator voor de Katholieke Volkspartij (de latere CVP; tot 1961). In het kabinet-phoney war
phoney war (Lett: onechte oorlog, schemeroorlog) De fase van de Tweede Wereldoorlog waarin nog geen sprake was van een rechtstreekse confrontatie Phraätes IV
Phraätes IV (ca. 38-2 v.C.) Koning van Parthië, besteeg de troon na zijn vader en een groot aantal edelen uit de weg geruimd te hebben. Een invasie Pi Jwan
Pi Jwan (1730-1797) Chinees geleerde en politicus. Vervulde hoge militaire en bestuurlijke ambten onder de Tsj'ing-dynastie (1636-1911) en is tevens Piasten
Piasten Poolse dynastie, regeerde van ca. 900 tot 1370. De Piasten, genoemd naar de legendarische boer Piast, waren de stichters van de Poolse staat. Pibul Songh Kram
Pibul Songh Kram (1897-1964) Thaïs politicus. Voerde als premier (1938-44) eerst een agressief-nationalistische en antiwesterse politiek, daarna (Picado, Theodoro
Picado, Theodoro (1900-1960) Costa Ricaans politicus en schrijver, kwam na onregelmatige verkiezingen in 1944 aan de macht. Hij stemde erin toe Piccolomini, Ottavio
Piccolomini, Ottavio (1599-1656) Italiaans veldheer en diplomaat in Oostenrijkse en Spaanse dienst. In 1627 werd hij commandant van de lijfgarde Pichegru, Charles
Pichegru, Charles (1761-1804) Frans generaal. Trok in 1795 met het Noorderleger over de bevroren rivieren de Republiek der Nederlanden binnen Picten
Picten Volksstam gevestigd in Schotland ten noorden van de Clyde en in het noorden en westen van Ierland, vóór de komst van de Kelten. De Kelten Pieck, Wilhelm
Pieck, Wilhelm (1876-1960) Duits politicus, medeoprichter van de communistische partij (1919). Week in 1933 uit naar Frankrijk en verbleef van pied noir
pied noir Benaming voor de leden van de Franse gemeenschap in het voormalige Franse département Algerije. Juist de aanwezigheid van een omvangrijke Piérard, Louis Firmin Joseph
Piérard, Louis Firmin Joseph (1886-1951) Belgisch socialistisch politicus, journalist en letterkundige. P. was bijna 50 jaar verslaggever, o.m. voor
Pierce, Franklin
Pierce, Franklin (1804-1869) Amerikaans Democratisch politicus, lid van het Huis van Afgevaardigden van 1833-37 en van de Senaat van 1837-42. Pierlot, Hubert Marie Eugène
Pierlot, Hubert Marie Eugène (1883-1963) Belgisch rooms-katholiek politicus en jurist, senator van 1926-46. Pierlot was minister van Binnenlandse Piérola, Nicolás de
Piérola, Nicolás de (1839-1913) Peruaans politicus, o.a. minister van Financiën in de regering-Balta, in welke hoedanigheid hij ervoor zorgde dat Pierson, Allard
Pierson, Allard (1831-1896) Nederlands protestants theoloog, filosoof, kunsthistoricus en auteur. Voelde zich achtereenvolgens aangetrokken tot het Pierson, Hendrik
Pierson, Hendrik (1834-1923) Nederlands Hervormd predikant, broer van Allard Pierson Directeur Heldring-stichtingen te Zetten (1877-1914). Zette Pierson, Marc-Antoine
Pierson, Marc-Antoine (1908-1988) Belgisch politicus. Na zijn studies in de rechten en de politieke wetenschappen aan de Vrije Universiteit te Brussel Pierson, Nicolaas Gerard
Pierson, Nicolaas Gerard (1839-1909) Nederlands bankier, econoom en staatsman. Bekleedde hoge posten in het bankwezen, was o.a. president van Pieter-Christiaan, prins
Pieter-Christiaan, prins (Pieter-Christiaan Michiel; geb. 1972) Prins van Oranje-Nassau, van Vollenhoven. Pieter-Christiaan is de derde zoon van
piëtisme
piëtisme Het piëtisme was een vernieuwingsbeweging in het Duitse protestantisme omstreeks het eind van de 17e en de eerste helft van de 18e eeuw
pijlerstructuur
pijlerstructuur Term waarmee de inrichting van de Europese Unie (EU) wordt beschreven. De EU bestaat uit drie pijlers. De eerste pijler is het gewijzigde Pijman, Gerrit Jan
Pijman, Gerrit Jan (1750-1839) Nederlands politicus. Nam deel aan de patriottenbeweging en bekleedde in de Bataafse Republiek onder meer het Pilatus, Pontius
Pilatus, Pontius Romeins procurator van Judea van 26-36 n.C. die Jezus berechtte. Buitenbijbelse bronnen beschrijven hem als een wrede opportunist, Piles, Roger de
Piles, Roger de (1635-1709) Frans kunsthistoricus, diplomaat en portretschilder. Bekend geworden door zijn boeken 'Balances des peintres' en 'Cours Pilgrim Fathers
Pilgrim Fathers Groep Engelse afgescheiden protestanten (puriteinen) die in de jaren 1607-1608 naar Holland waren uitgeweken en in 1620 met het Pillnitz, conferentie van
Pillnitz, conferentie van Gehouden: augustus 1791. Deelnemers: keizer Leopold II van Oostenrijk en koning Frederik Willem II van Pruisen; de later
Pilsudski, Jozef
Pilsudski, Jozef (1867-1935) Pools socialistisch politicus en maarschalk (1920). Belangrijk strijder voor de Poolse onafhankelijkheid. Organiseerde Piltdown-mens
Piltdown-mens Benaming van de in 1912 in Piltdown (Sussex, Engeland) gevonden fossiele schedelresten die in 1912 door de amateur-paleontoloog Pinay, Antoine
Pinay, Antoine (geb. 1891) Frans politicus, werd in 1936 lid van de Assemblée Nationale. Tijdens de Duitse bezetting bleef hij op zijn post en behoorde Pinochet Ugarte, Augusto
Pinochet Ugarte, Augusto (geb. 1915) Chileens militair en politicus. Pinochet, door president Allende tot opperbevelhebber benoemd, pleegde samen
Pinsker, Leon
Pinsker, Leon (1821-1891) Ideoloog van de Oost-Europese zionistenbeweging, van Russische origine. Pleitte in zijn 'Auto-Emanzipation' (1882) voor Pinto, Aníbal
Pinto, Aníbal (1825-1884) Chileens politicus, volgde in 1876 Errázuriz op als president. Tijdens zijn ambtsperiode ontbrandde de Pacifico-oorlog met Pinto, Ferñao Mendes
Pinto, Ferñao Mendes (1514-1583) Portugees reiziger die een grote zwerftocht maakte naar het Verre Oosten en daarvan verslag uitbracht in zijn Pinto, Francisco Antonio
Pinto, Francisco Antonio (1785-1858) Chileens generaal en politicus, volgde in 1827 Ramón Freire op als president. Hij vaardigde een nieuwe grond
Pipinelis, Panayotis
Pipinelis, Panayotis (1899-1970) Grieks politicus, studeerde rechten en politieke wetenschappen in Zwitserland. Na als ambassadeur werkzaam te piramidenteksten
piramidenteksten Teksten die in hiërogliefenschrift in verticale kolommen gebeiteld zijn in de piramiden uit de 5e en 6e dynastie.
Pire, Georges (kloosternaam: Henri-Dominique; 1910-1969) Belgische dominicaan, sociaal werker; voor de oorlog in België (o.a. Hoei) en daarna Pirmez, Eudore
Pirenne, Henri (1862-1935) Belgisch historicus, een van de grootste historici van zijn tijd. Met name op het terrein van de middeleeuwse geschiedenis Pires, Tomé
Pirenne-these
Pirenne-these Theorie van de Belgische historicus Henri Pirenne (1862-1935) over de overgang van de Oudheid naar de Middeleeuwen. Pirenne stelde Pirenne, Henri
Pires, Tomé (ca. 1468-1524) Eerste Portugese gezant in China, tevens auteur van de 'Suma oriental', een der belangrijkste en meest gedetailleerde beschrijvingen Pire, Georges
Pirmez, Eudore (1830-1890) Belgisch jurist en liberaal staatsman, in 1857 kamerlid en van 1868-70 minister van Binnenlandse Zaken in het kabinet Pisistratus
Pisistratus (ca. 605-527 v.C.) Atheens politicus, vanf 560 v.Chr. tiran. Tussen 555 en 540 werd hij enige malen verdreven. Daarna vestigde hij een Piso, familie
Piso, familie Familienaam in de Romeinse gens Calpurnia. Enkele leden van deze familie: Lucius Calpurnius P. Frugi, o.a. volkstribuun in 149 v.C. Pitt de Jongere, William
Pitt de Jongere, William (1759-1806) Brits politicus. Premier (1783-1801; 1804-1806). Verlaagde de invoerrechten, bestreed de corruptie en bracht
Pitt de Oude, William
Pitt de Oude, William (1708-1778) Brits politicus, graaf van Chatham, vader van de voorgaande. Belangrijkste minister in het kabinet-Newcastle (1756-Pizarro, Francisco
Pizarro, Francisco (ca. 1475-1541) Spaans conquistador. Veroverde Peru (1531-33) en maakte een eind aan het Inka-rijk. Stelde de laatste Inca-heerser Pizarro, Gonzalo
Pizarro, Gonzalo (ca. 1502-1548) Spaans conquistador, broer van Francisco, een van diens luitenants bij de verovering van Perú. Hij werd in 1539 Pizarro, Hernando
Pizarro, Hernando (ca. 1475-ca. 1575) Spaans conquistador, broer van Francisco, een van diens luitenants bij de verovering van Perú. Na de moor
PKK
PKK Turks-Koerdische Arbeiderspartij. De PKK, geleid door Abdullah Ocalan, voert vanaf 1984 in het bergachtige zuidoosten van Turkije een guerrilla plakkaat
plakkaat Publieke verklaring vervat in een aanplakbiljet of open brief. Het bekendste plakkaat is het Plakkaat of Akte van Verlatinghe, waarmee het Plan van de Arbeid
Plan van de Arbeid Plan ter bestrijding van de werkloosheid en sociale onrust, opgesteld in 1933 door Hendrik de Man (1885-1953), vice-voorzitter plan van Iguala
plan van Iguala Overeenkomst tussen Agustín de Iturbide en Vicente Guerrero, een van de belangrijkste rebellenleiders, gesloten op 24 febr. 1821. Plancquaert, Hector
plan-Bunker (1962) Voorstel genoemd naar de Amerikaanse diplomaat Ellsworth Bunker, bemiddelaar in het Nederlands-Indonesisch conflict over
plan-Bunker (1968)
plan-Bunker (1968) Plan uit 1968 van de toenmalige Amerikaanse ambassadeur in Saigon, Ellsworth Bunker, dat de impasse in de Vietnamese kwe
Plancquaert, Hector (1863-1953) Belgisch politicus en schrijver, sloot zich in 1893 aan bij de Christene Volkspartij van de gebroeders Daens. Hoewel Plantagenet
Plantagenet Adellijk vorstenhuis dat van de 12e tot de 15e eeuw over Engeland en in de 12e-13e eeuw over delen van Frankrijk regeerde. De naam Plantijn, Christoffel
Plantijn, Christoffel (eig. Christophe Plantin; ca. 1520-1589) Zuid-Nederlands drukker en uitgever van Franse afkomst. Zijn in 1555 in Antwerpen plan-Bunker (1962)
Platform over Europese Veiligheidsbelangen
Platform over Europese Veiligheidsbelangen In het kader van de revitalisering van de WEU in oktober 1987 in Den Haag aangenomen document, Plaza Gutiérrez, Leonidas
Plaza Gutiérrez, Leonidas (1866-1932) Ecuadoriaans generaal en politicus, volgde in 1901 Eloy Alfaro op als president (tot 1905). In 1911 probeerd
Plaza Lasso, Galo
Plaza Lasso, Galo (geb. 1906) Ecuadoriaans diplomaat en liberaal politicus, o.a. ambassadeur in Washington tijdens WO II. Hij werd in 1948 tot president plebejers
plebejers Romeinen die niet tot de klasse van de patriciërs (erfelijke adel) behoorden. De plebejers bezaten aanvankelijk geen politieke en burgerlijke Plechanov, Georgij Valentinovitsj
Plechanov, Georgij Valentinovitsj (1856-1918) Russisch socioloog en politicus. Medeoprichter eerste Russische sociaaldemocratische organisatie Plehwe, Vjatsjeslav Konstantinovitsj
Plehwe, Vjatsjeslav Konstantinovitsj (1846-1904) Russisch staatsman van Duitse afkomst. Hij maakte aanvankelijk carrière als jurist. Onder Alexander Pleven-plan
Pleven, René Jean (1901-1993) Frans jurist en centrumpoliticus. Vervulde diverse ministersposten voordat hij premier (1950-52) werd. Lanceerde Plinius de Jonge
Pleven-plan Plan uit 1950 van de Franse minister-president René Pleven voor de oprichting van een Europese defensiegemeenschap. Het uitbreken Pleven, René Jean
Plinius de Jonge (eig. Gaius Plinius Caecilius Secundus; ook Plinius Minor; 61/62-vóór 114 n.C.) Romeins senator, advocaat en schrijver; neef aangenomen Plinius de Oude
Plinius de Oude (eig. Gaius Plinius Secundus; ook Plinius Maior; 23/24-79 n.C.) Romeins geleerde met veelzijdige belangstelling. Vervulde eerst Ploeg, Johannes Gysbertus van der
Ploeg, Johannes Gysbertus van der (1916-1986) Nederlands politicus. Studeerde economie in Rotterdam. Leraar en sinds 1954 directeur aan de plooierijen
plooierijen Strijd in de republiek na de dood van stadhouder Willem II in 1702, tussen de 'Oude Plooi', de zittende regenten die onder Stadhouder Willem Plumer, Herbert
Plumer, Herbert (1857-1932) Brits veldmaarschalk, vocht o.a. in de Soedan en tegen de Boeren in Zuid-Afrika. In WO I was hij bevelhebber van het Pocahontas
Pocahontas (1595-1617) Indiaanse prinses, dochter van het opperhoofd Powhatan. Volgens de kolonist John Smith redde zij hem in 1607 het leven, podesta
podesta (It: macht) 1. Titel van stedelijke magistraten in Italië in de 12e-15e eeuw. Het ambt van podesta ontstond toen keizer Frederik I in 1158 met Podgorny, Nikolaj Viktorovitsj
Podgorny, Nikolaj Viktorovitsj (1903-1983) Sovjetrussisch politicus uit de Oekraïne. Lid Politburo (1960-77) en president (1966-77). In 1977 bij de Poegatsjov-rebellie
P'oe I (ook: Henry Pu Yi; 1906-1967) Laatste keizer van China (reg. 1908-12) onder regentschap van de reactionaire prins Tsj'oen. Met zijn aftreden Qaadjaren
Poegatsjov, Jemeljan Ivanovitsj (1742-1775)Don-kozak, leider grootste boerenopstand in Rusland (1775). Gaf zich uit voor Peter III. Verslagen en Poelakesin II
Poegatsjov-rebellie (1773-1775) Opstand in Rusland van kozakken en boeren o.l.v. Jemeljan Poegatsjov (1742-1775), die zich uitgaf voor tsaar Peter Poegatsjov, Jemeljan Ivanovitsj
Poelakesin II (reg. 610-642) Koning uit de Tsjaloekya-dynastie. Onder zijn bewind bereikten de Tsjaloekyas het toppunt van hun macht. Veroverde
Poesjamitra
Poesjamitra (reg. 181-151 v. C.) Stichter van de Soenga-dynastie, heersend over de benedenloop van de Ganges. P. dankte zijn positie aan het sterk pogrom
pogrom (Russ: verwoesting) In het tsaristisch Rusland het woord voor jodenvervolging door het volk, gepaard gaand met plundering. Bekende pogroms Poher, Alain
Poher, Alain (1909-1996) Frans politicus. De christen-democraat Poher was van 1966 tot 1969 voorzitter van het Europees Parlement en van 1968 Poincaré, Raymond Nicolas Landry
Poincaré, Raymond Nicolas Landry (1860-1934) Frans jurist en politicus, neef van de wiskundige Jules Henri Poincaré. Gematigd republikeins kamerlid Poinsett, Joel
Poinsett, Joel (1799-1851) Amerikaans liberaal staatsman, in 1825 tot ambassadeur in Mexico benoemd. Hij werd in 1829 gedwongen dat land te verlaten, Poissy, godsdienstgesprek van
Poissy, godsdienstgesprek van Samenkomst (1561) tussen protestantse en r.-k. theologen op instigatie van regentes Catharina de Médicis, die hierdoor Poitiers, slag bij
Poitiers, slag bij 1. Slag in oktober 732 tussen een islamitisch leger afkomstig uit Spanje o.l.v. emir Abd Ar-Rahman en een Frankisch leger o.l.v. Karel Pol Pot
Pol Pot (Eigenlijke naam Saloth Sar; ook wel Broeder Nummer Een genoemd; 1928-1998) Cambodjaans guerrillaleider en politicus. Hoort thuis in Polak, Henri
Polak, Henri (1868-1943) Nederlands vakbondsleider en socialistisch politicus. Oprichter (1894) en tot 1940 voorzitter van de Algemene Nederlandse Polanen
Polanen Hollands adellijk geslacht, genoemd naar de gelijknamige heerlijkheid in Delfland. Door het huwelijk (1403) van Johanna van Polanen met Polevoj, Nikolaj Aleksejevitsj
Pole, Reginald (1500-1558) Engels r.-k. theoloog, aartsbisschop van Canterbury. Toen zijn neef Hendrik VIII zich hoofd van de Kerk maakte, verdedigde Polignac, Jules Auguste Armand Marie
Polevoj, Nikolaj Aleksejevitsj (1796-1846) Russisch schrijver, journalist en historicus. Van 1825-34 gaf hij het tijdschrift De Moskouse Telegraaf Pole, Reginald
Polignac, Jules Auguste Armand Marie (1780-1847) Frans ultraconservatief politicus. Gezant te Londen (1823- 29), minister van Buitenlandse Zaken polis (gesch.)
polis (gesch.) Griekse stadstaat, ontstaan in de 8e eeuw v.C. Van oorsprong betekende het burcht; later ook de aan de voet van de burcht gelegen woongebieden Polisario
Polisario Bevrijdingsbeweging in de voormalige Spaanse Sahara, thans Westelijke Sahara genaamd, opgericht in 1976 toen Spanje zijn Saharaanse Politburo
Politburo (Politiek bureau van het Centrale Comité van de communistische partij) Belangrijkste besluitvormende orgaan in de (voormalige) Sovjet-Unie Politeia
Politeia Geschrift van Plato, opgebouwd uit tien boeken. Zet hierin zijn leer over de staat en de gemeenschap uiteen.
Politieke eenwording
Politieke eenwording Omstreeks 1350 waren de meeste zelfstandige vorstendommen (hertogdommen, graafschappen, bisdommen) in het huidige België
politieke geschiedenis
politieke geschiedenis Geschiedschrijving van politieke gebeurtenissen en ontwikkelingen. Lange tijd waren politieke en militaire geschiedenis de Politieke Partij Radicalen
Politieke Partij Radicalen (PPR) Nederlandse politieke partij. De PPR ontstond in 1968 nadat vier kamerleden van de KVP uit de partij waren getrede
politionele acties
politionele acties Naam voor twee Nederlandse militaire acties (juli 1947 en december 1948), gericht tegen de Republiek Indonesië, die militair gezien politiques
politiques Benaming voor de groepering invloedrijke Fransen die aan het einde van de 16e eeuw ervoor pleitten de godsdienstige conflicten bij te leggen Polk, James Knox
Polk, James Knox (1795-1849) Amerikaans Democratisch politicus en jurist, lid van het Huis van Afgevaardigden (1825-39), vervolgens gouverneur Polybius van Megara
Polybius van Megara (ca. 203-120 v.C.) Grieks historicus, vertegenwoordiger van de pragmatische geschiedschrijving. Beschrijft in 'Historiae' (40 Pommeren
Pommeren Landstreek aan weerszijden van de Oder, oorspronkelijk bewoond door Germanen, die in de 6e eeuw door Slavische volken (o.a. de Pomoranen) Pompadour, Madame de
Pompadour, Madame de (eig. Jeanne Antoinette Poisson; 1721-1764) Markiezin van Pompadour (sinds 1745), minnares van Lodewijk XV, op wie Pompeii
Pompeii Italiaanse ruïnestad (prov. Napels) aan de voet van de Vesuvius. Vrijwel ongeschonden bewaard gebleven onder een ca. 6 m dikke lava- en Pompejus
Pompejus Plebejisch geslacht in Rome. Belangrijkste leden: 1. Gnaeus Pompejus Magnus (106-48 v.C.), Romeins veldheer en politicus. Consul (70
Pompidou, Georges Jean Raymond
Pompidou, Georges Jean Raymond (1911-1974) Frans gaullistisch politicus en letterkundige. Directeur van het kabinet van De Gaulle (1958-59), Ponce Enríquez, Camilo
Ponce Enríquez, Camilo (1912-1976) Ecuadoriaans conservatief politicus, werd bij de verkiezingen van 1956 tot president gekozen. Tijdens zijn a
Poncelet, Jules
Poncelet, Jules (1869-1952) Belgisch katholiek politicus en jurist, werd in 1912 lid van het parlement. Hij was voorzitter van de kamer van 1930-36; Pondoland-rebellie
Pondoland-rebellie Opstand in 1960 in Pondoland (Transkei) van de zwarte bevolking. De aanleiding was een verhoging van de belasting en een agrarisch Ponthier, Pierre-Joseph
Ponthier, Pierre-Joseph (1858-1893) Belgisch koloniaal; trad in 1887 in dienst van de onafhankelijke Kongo-staat en pacificeerde als militair bevelhebber Pontiac
Pontiac (ca. 1720-1769) Indiaans opperhoofd uit de stam der Ottawa. Aanvoerder grote coalitie van Indianenstammen (van de Grote Meren tot aan pontifex maximus
pontifex maximus Hoogste pontifex ('bruggebouwer'), opperpriester van de Romeinse staatsgodsdienst. Belast met het handhaven van de cultusgebruiken, Pontus
Pontus In de Oudheid naam van een landstreek in het noorden van Klein-Azië aan de Zwarte Zee. Koninkrijk (281-63 v.C.). Na de dood van Mithridates Pony Express
Pony Express Paardenpostdienst Missouri-Californië (3200 km) ter bekorting van de verbinding (van 3 maanden teruggebracht tot 10 dagen). Noodzakelijk Poolse corridor
Poolse corridor Een smalle strook van het Duitse grondgebied dat bij het verdrag van Versailles (1919) bij het nieuw gecreëerde Polen werd gevoegd Poolse delingen
Poolse delingen Annexaties van Pools gebied door Rusland, Pruisen en Oostenrijk in 1772, 1793 en 1795. De Poolse delingen werden mogelijk gemaakt Poolse landdag
Poolse landdag (Ook: sejm) Poolse standenvergadering die vanaf 1493 op nationaal niveau bijeenkwam. De Poolse landdag bestond uit drie standen: Poolse Oktober
Poolse Oktober Politieke crisis, in 1956 in Polen ontstaan na onthullingen van Sovjetleider Chroesjtjov.Hij nam onder meer afstand van de manier Poolse Successieoorlog
Poolse Successieoorlog Strijd om de Poolse troon (1733-1738) tussen Oostenrijk/Rusland, met als kandidaat Augustus III, keurvorst van Saksen, Pools-Russische Oorlog
Pools-Russische Oorlog Gewapend conflict (1920) tussen Polen en de SU met voor Polen als inzet grensverbetering in het oosten. Polen, niet akko
poorter
poorter Stadsbewoner die het poorterrecht bezat, d.w.z. de voorrechten van het burgerschap, het burgerrecht.
Popham, Home Riggs
Popham, Home Riggs (1762-1820) Brits admiraal, diende o.a in de oorlogen tegen Napoleon. In 1806 veroverde hij Kaap de Goede Hoop op de Ned
Poppaea Sabina
Poppaea Sabina (ca. 30-65 n.C.) Romeins keizerin, vrouw van Otho en later van Nero (62). Op haar instigatie vermoordde Nero Agrippina en verbande Poppo (1)
Poppo (1) (ook Bobbo of Bubo) Volgens Fredegarius - naam voor de auteur(s) van een anonieme kroniek van de Frankische geschiedenis in de 6e, Poppo (2)
Poppo (2) (978-1048) Vlaams kloosterhervormer. Werd in 1020 door keizer Hendrik II tot abt van Stavelot-Malmédy benoemd en bracht van daaruit populares
populares De volkspartij in de late Romeinse Republiek, de tegenstanders van de optimaten. Terwijl laatstgenoemden de Senaat als het belangrijkste populisme
populisme Onder de benaming populisme wordt een grote verscheidenheid van ideologische stromingen en politieke bewegingen samengebracht die Porras, Belisario
Porras, Belisario (1856-1942) Panamees liberaal politicus en schrijver, beheerste van 1912-24 de Panamese politiek (president 1912-16; 1918-20 en Port Arthur (China)
Port Arthur (China) (Chinees: Lüshun; Japans: Ryo-jun) Strategisch gelegen havenstad op het Liaotoeng-schiereiland, oorlogshaven en deel van de Portales, Diego
Portales, Diego (1793-1837) Chileens zakenman en conservatief politicus, machtigste man in Chili vanaf 1829. Hij controleerde de verkiezingen (Portes Gil, Emilio
Portes Gil, Emilio (1891-1978) Mexicaans politicus, o.a. minister van Binnenlandse Zaken (1924-28), voorlopig president (1928-30) en minister van Portier, Valeer
Portier, Valeer (1913-1988) Vlaams voorman. Hij studeerde rechten te Gent en vestigde zich daarna als advocaat te Brugge. In 1947 trad hij in dienst Portugees Amerika
Portugees Amerika De voormalige Portugese koloniën in Zuid-Amerika. Bij het verdrag van Tordesillas (1494) werd de Nieuwe Wereld verdeeld
Porus
Porus (gest. ca. 317 v.C.) Radja van het Indusdal. Verslagen door Alexander de Grote in 326 v.C. bij Hydaspes, ondanks gebruik van olifanten. Vazal Posadas, Gervasio Antonio de
Posadas, Gervasio Antonio de (1757-1833) Argentijns politicus, werd in 1814 benoemd tot 'hoogste bestuurder van de Verenigde Provincies van Posson, Jos
Posson, Jos (1912-1986) Belgisch politicus. Was een van de belangrijkste christen-democratische politici te Antwerpen. Hij begon zijn politieke carrière Posthuma, Folkert Evert
Post, Regnerus Richardus (1894-1968) Nederlands historicus. Studeerde na priesteropleiding mediëvistiek. Van 1930-37 secretaris van het Nederland
Posthuma, Folkert Evert (1874-1943) Nederlands landbouwkundige en politicus. Was tijdens de Eerste Wereldoorlog minister van Landbouw, Nijverhei
Posthumus, Nicolaas Wilhelmus (1880-1960) Nederlands economisch historicus. Van 1913-21 hoogleraar economische geschiedenis (eerste leerstoel postindustriële samenleving
Posthumus-Van der Goot, Willemijn Hendrika
Posthumus-Van der Goot, Willemijn Hendrika (1897-1989) Nederlands feministe en econome. Posthumus-van der Goot studeerde in Nederland, Posthumus, Nicolaas Wilhelmus
post-industriële samenleving Benaming voor de moderne westerse samenleving, waarin de idee besloten ligt dat deze in een postindustrieel stadium Post, Regnerus Richardus
postindustriële samenleving Term ter aanduiding van onze moderne samenleving, waarin de idee besloten ligt dat deze in een na-industrieel stadium post-industriële samenleving
Poswick, Charles
Poswick, Charles (1924-1994) Belgisch politicus. Poswick studeerde rechten en daarna nog politieke en diplomatieke, en handels- en financiële wetenschappen. Potidaea
Potidaea Kolonie van de Griekse stad Corinthe op het schiereiland Chalcidice, ca. 600 v.C. gesticht. Eerst behoorde P. tot de Delisch-Attische Zeebond, Potjomkin-dorpen
Potjomkin, Grigori Aleksandrovitsj
Potjomkin, Grigori Aleksandrovitsj (Potemkin; 1739-1791) Vorst van Tauris, Russisch veldheer en politicus, belangrijk adviseur en tijdelijk minnaar Potocki, Alfred
Potjomkin-dorpen Namaakdorpen in Rusland, gebouwd door Grigori Potjomkin (1734-1791), vertrouwensman van tsarina Catharina de Grote (reg.
Potocki, Alfred (1817-1889) Oostenrijks staatsman, minister van Landbouw in het kabinet-Auersperg (1868). Hij werd in 1870 premier, maar slaagde Potocki, Ignacy
Potocki, Ignacy (1750-1809) Pools staatsman, had een belangrijk aandeel in de totstandkoming van de grondwet van 1791. Na de Russische invasie Potsdam, conferentie van
Potsdam, conferentie van Laatste van de conferenties van Groot-Brittannië, Sovjet-Unie en Verenigde Staten over Europa na de ineenstorting van Potter, Louis de
Potter, Louis de (1786-1859) Belgisch journalist, een van de leiders in de Belgische Revolutie. Vertegenwoordigde de liberalen. Op 26 september Poujade, Pierre Marie Raymond
Poujade, Pierre Marie Raymond (geb. 1920) Frans politicus en handelaar. Poujade mobiliseerde middenstanders tegen de belastinginning tijdens poujadisme
poujadisme Populistische protestbeweging in Frankrijk, georganiseerd in de Union de Défense des Commerçants et Artisans, genoemd naar Pierre Poullet, Prosper Antoine Joseph Marie
Poullet, Prosper Antoine Joseph Marie (1868-1937) Belgisch politicus en Vlaams voorman, werd in 1894 hoogleraar internationaal privaatrecht Powell, Colin Luther
Powell, Colin Luther (geb. 1937) Amerikaans militair. Powell was vanaf 1958 officier in het Amerikaanse leger. In 1987 werd hij veiligheidsadviseur Powell, John Enoch
Powell, John Enoch (1912-1998) Brits conservatief politicus en historicus (Griekse Oudheid). Lid Lagerhuis (sinds 1950). Fel tegenstander van de Powers, Francis Gary
Powers, Francis Gary (1917-1977) Amerikaans gevechtsvlieger. Werd op 1 mei 1960 boven de SU neergeschoten in een U-2 spionagevliegtuig. Aanle
Pozderac, Hamdija
Pozderac, Hamdija (1919-1988) Joegoslavisch politicus. Pozderac had als vertegenwoordiger van de deelrepubliek Bosnië zitting (hij was vice-voorzitter) Pozjarski, Dmitri Michailovitsj
Pozjarski, Dmitri Michailovitsj (1578-1641) Russisch bojaar, aanvoerder in de strijd tegen de Pools-Zweedse interventie in Rusland gedurende de Poznán-rebellie
Poznán-rebellie De P. ontstond op 28 juni 1956 in een fabriek van spoorwegmaterieel te Poznán (Polen), tijdens de internationale jaarbeurs. De actie Praagse Lente
Praagse Lente Korte periode (januari-augustus 1968) van liberalisering van het communistische bewind in Tsjecho-Slowakije. Binnen de communistische Prado, Mariano Ignacio
Prado, Mariano Ignacio (1826-1901) Peruaans generaal en politicus, kwam in 1865 via een staatsgreep tegen Pezet aan de macht en regeerde als di
praetor
praetor Magistraat in Rome. Oorspronkelijk was het de titel van de consul; sedert 367 v.C. was de praetor, aangesteld voor de tijd van een jaar, belast praetorianen
praetorianen In het Romeinse Keizerrijk de soldaten van de lijfwacht van de keizer (het praetorium). Hun positie stelde hen herhaaldelijk in staat keizers pragmatieke sanctie
pragmatieke sanctie 1. Term, stammend uit het Romeinse recht, voor keizerlijke verordening. 2. Pragmatieke Sanctie van 1549, uitgevaardigd door Pragmatieke Sanctie van Bourges
Pragmatieke Sanctie van Bourges Beschikking uitgevaardigd door Karel VII in 1438, waarin de decreten van het concilie van Basel werden bekrachtigd. Prambanan
Prambanan Dorp op Midden-Java, befaamd om het nabijgelegen complex van hindoetempels, gebouwd in de 9e en 10e eeuw. De Lara Jonggrang, Prasad, Radjendra
Prasad, Radjendra (1884-1963) Indiaas politicus, volgeling van Gandhi. Voorzitter Grondwetgevende vergadering (1946-50). Eerste president van Pravda
Pravda (Russ.: waarheid) Sovjetrussisch dagblad, opgericht in 1912 door Lenin te Kraków; eerste hoofdredacteur: Stalin. Officieel orgaan van de communistische Praxis (tijdschrift)
Praxis (tijdschrift) Joegoslavisch tijdschrift dat van 1964 tot 1975 door een aantal filosofen werd uitgegeven en dat tot een humanistischer uitwerking preciezen
preciezen Nederlandse gereformeerden rond 1600 die 'precies' waren in de kerkleer (tegenstelling: 'rekkelijk', de Remonstranten) en de invloed van precolumbiaanse beschavingen
precolumbiaanse beschavingen Verzamelnaam voor een aantal beschavingen in Midden- en Zuid-Amerika, waarvan de ontwikkelingsgeschiedenis Prehistorie
Prehistorie De geschiedenis vanaf het moment dat de voorouder van de mens eigen gereedschap ging maken (ca. 2 miljoen jaar geleden) tot de uitvinding prehistorische chronologie
prehistorische chronologie Het dateren van prehistorische verschijnselen (skeletten, gebruiksvoorwerpen). Men kan hierbij komen tot een relatieve prehistorische reconstructie
prehistorische reconstructie Vooral in de Amerikaanse archeologie, die een onderdeel vormt van de antropologie, voorkomende werkwijze om uit preliminairen van Nikolsburg
preliminairen van Nikolsburg Voorlopig vredesverdrag tussen Pruisen en Oostenrijk, 26 juli 1866, na de volledige overwinning van de Pruisen in Prem Tinsulanonda
Prem Tinsulanonda (geb. 1920) Thais militair en staatsman. Prem was achtereenvolgens plaatsvervangend minister van Binnenlandse Zaken (1977), Premadasa, Ranasinghe
Premadasa, Ranasinghe (1924-1993) Srilankaans politicus. Premadasa zat sinds 1960 voor de United National Party (UNP) in het parlement. In premonstratenzers
premonstratenzers (Ook: norbertijnen, witheren) Door Norbertus van Xanten (ca. 1080-1134), aartsbisschop van Maagdenburg, te Prémontré (Frankrijk) Premysliden
Premysliden Tsjechisch vorstenhuis dat van de 10e tot de 14e eeuw over Bohemen regeerde. Deze vorsten voerden hun afstamming terug op de legendarische Presser, Jacob
Presser, Jacob (1899-1970) Nederlands historicus en schrijver, van 1947-69 hoogleraar te Amsterdam. Hij behoort tot de historici die maatschappijkritiek Pretorius, Andries Wilhelmus Jacobus
Pretorius, Andries Wilhelmus Jacobus (1798-1853) Zuid-Afrikaans politicus, prominent Voortrekker. Versloeg de Zoeloes onder Dingaan bij de Pretorius, Marthinus Wessel
Pretorius, Marthinus Wessel (1819-1901) Zuid-Afrikaanse politicus, zoon van Andries Pretorios, die hij opvolgde als commandant-generaal (1853). priester 3. Israël
priester 3. Israël In de tijd van de aartsvaders was het de vader van het gezin die de offers bracht. Voor de tijd van de rechters en de beginnende koningstijd priester 4. Christendom
priester 4. Christendom In het Nieuwe Testament is allereerst Jezus, als God en mens, de volmaakte middelaar, die als hogepriester zichzelf opgeofferd Prieto, Joaquín
Prieto, Joaquín (1786-1854) Chileens generaal en conservatief politicus, werd in 1831 president na een staatsgreep en zou dit blijven tot 1841. De prijsrevolutie
prijsrevolutie Economische opleving in Europa tussen 1550 en 1650 die met grote prijsstijgingen gepaard ging. De prijsrevolutie werd veroorzaakt Prim y Prats, Juan
Prim y Prats, Juan (1814-1870) Spaans generaal en politicus, burggraaf van Bruchs, graaf van Reus en markies van Castillejos. Streed aan de zijde Primo de Rivera y Orbaneya, José Antonio
Primo de Rivera y Orbaneya, José Antonio (1903-1936) Spaans jurist en conservatief politicus, markies van Estella, zoon van Miguel Primo de Primo de Rivera y Orbaneya, Miguel
Primo de Rivera y Orbaneya, Miguel (1870-1930) Spaans generaal en conservatief politicus, markies van Estella. Kapitein-generaal van Cataloni
primogenituur
primogenituur (eerstgeboorterecht) Rechtsregel in het erfrecht, waarbij de eerstgeborene (meestal de zoon) alles erft. Belangrijk geweest tijdens het Prince of Wales
Prince of Wales Sinds 1301 de titel van de Engelse kroonprins. In dat jaar werd Wales definitief onderworpen door de Engelse koning Edward I (reg. Princeton, slag bij
Princeton, slag bij In de Amerikaanse Vrijheidsoorlog behaalde overwinning door Washington op het Engelse leger onder Cornwallis (3 januari 1777). principaat
Princip, Gavrilo (1894-1918) Bosnisch revolutionair. Vermoordde Frans Ferdinand van Oostenrijk-Hongarije en diens echtgenote te Sarajevo (aanleiding prinsgezinden
principaat (31 v.C.-284 n.C.) Benaming voor de periode van de geschiedenis van het Romeinse Rijk waarin de keizers zich 'princeps' noemden. Octavianus Princip, Gavrilo
prinsgezinden Aanhangers van het huis van Oranje tijdens de Republiek der Nederlanden (15e t/m 18e eeuw) als tegenhangers van de staatsgezinden. Prío Socarrás, Carlos
Prío Socarrás, Carlos (1903-1977) Cubaans politicus, leider van de auténticos in de jaren veertig. Hij volgde in 1948 Ramón Grau San Martín op Prior, Matthew
Prior, Matthew (1664-1721) Engels dichter. Had als diplomaat een belangrijk aandeel in de totstandkoming van het verdrag van Rijswijk en de vrede Probus, Marcus Aurelius
Probus, Marcus Aurelius (232-282) Romeins keizer (276-282), werd na de dood van Florianus door de oostelijke legers tot keizer uitgeroepen. Hij
Prodi, Romano
Prodi, Romano (geb. 1939) Italiaans econoom en politicus. Prodi studeerde rechten in Milaan en volgde een vervolgopleiding aan de London School Profumo-affaire
Profumo-affaire Schandaal in 1963 rond de Britse minister van Defensie, John Profumo (geb. 1915), die werd beschuldigd van een relatie met het fotomodel Prohibition
Prohibition (Ook: drooglegging) Periode in de geschiedenis van de VS (1920-1933) waarin een verbod op verkoop van alcoholhoudende dranken gold. proliferatie (politiek)
proliferatie (politiek) De verspreiding van massavernietigingswapens en de kennis om deze wapens te vervaardigen. In bredere zin ook gebruikt voor Pronk, Jan
Pronk, Jan (geb. 1940) Nederlands politicus. Pronk studeerde economie bij Jan Tinbergen en specialiseerde zich al vroeg in de porblematiek van de proskynese
proskynese Voetval waarbij men met het voorhoofd de grond beroert, als eerbetoon voor een godheid of een heerser. De proskynese was bijv. gebruikelijk Prosopitis
Prosopitis Eiland in de Nijl, waar ca. 455 v.C. een Atheens leger door de Perzische generaal Megabyzus werd verslagen.
prosopografie
prosopografie Beschrijving van belangrijke personen uit een bepaalde historische periode.
Protagoras van Abdera
Protagoras van Abdera (481-411 v. C.) Grieks filosoof, een der sofisten. Hij trad o.a. op als leraar in Athene, vanwaar hij wegens `goddeloosheid' protestantisme 1. algemeen
protestantisme 1. algemeen Verzamelnaam voor de christelijke Kerken die voortkwamen uit de Reformatie in de 16e eeuw. Het protestantisme is Protestantse Unie
Protestants-Christelijke Arbeidersinternationale Op initiatief van de Nederlandse en Zwitserse christelijke vakbond in 1928 te Düsseldorf opgericht Protocollen van de wijzen van Zion
Protestantse Unie Verbond van protestantse vorsten in het Duitse Rijk, gesloten in 1608 o.l.v. Frederik IV van de Palts om weerstand te bieden aan Protestants-Christelijke Arbeidersinternationale
Protocollen van de wijzen van Zion Verslag van een vergadering in Basel in 1897 van joodse leiders (de wijzen van Zion) die daar plannen zouden protohistorie
protohistorie Periode na de uitvinding van het schrift waarover weinig geschreven bronnen bestaan, of de periode waarin een volk zelf het schrift nog Proudhon, Pierre Joseph
Proudhon, Pierre Joseph (1809-1865) Frans utopisch socialist en publicist. Tegenstander van onverdiend eigendom, niet van eigendom als principe.
Providence Company
Providence Company Engelse onderneming die in 1630 opgericht werd om de ontwikkeling van Providence Island (voor de oostkust van Nicaragua)
Provo
Provo Geweldloze beweging met anarchistische inslag van Amsterdamse jongeren en linkse studenten, opgericht door o.a. Roel van Duyn (geb. 1943) pruikentijd
pruikentijd Benaming voor de tijd dat het dragen van pruiken in de mode was: eind 18e, begin 19e eeuw. Als stijlperiode de rococo van het midden Pruisen
Pruisen Gebied in Duitsland dat in de 19e eeuw op basis van militaire en economische kracht de Duitse eenheid tot stand bracht, en daarna de politi
Przjevalski, Nikolaj Michajlovitsj
Przjevalski, Nikolaj Michajlovitsj (1839-88) Russisch ontdekkingsreiziger. Bracht Centraal-Azië in kaart. Ontdekte het przewalskipaard (Equus przewalskii
Psamtik
Psamtik (Psammeticus) Egyptische farao's uit de 26e (Saïtische) dynastie. Psamtik I (reg. 663-609 v.C.), bevrijdde het land met hulp van Griekse huursoldaten pseudo-Isidorische decretalen
pseudo-Isidorische decretalen Verzameling valse kerkelijke documenten, ten onrechte toegeschreven aan Isidorus van Sevilla (gest. 636). Opgesteld psychohistory
psychohistory Geschiedschrijving die gebruik maakt van met name de Freudiaanse psychologie om de onderbewuste motieven van historische individuen Ptolemaeën
Ptolemaeën Macedonische dynastie die na de Diadochenoorlogen (322-301 v.C.) tot 30 v.C. over Egypte heerste. Het bestuursapparaat der farao's Ptolemaeus, wereldbeeld van
Ptolemaeus, wereldbeeld van De theorie dat de aarde stilstaat in het middelpunt van het heelal en dat de zon, maan, planeten en sterren daar in cirk
Pueyreddón, Juan Martín de
Pueyreddón, Juan Martín de (1776-1850) Argentijns generaal en politicus, werd in 1816 gekozen als hoogste bestuurder (director supremo) van de Puget, Pierre
Puget, Pierre (1620-1694) Frans beeldhouwer, schilder en tekenaar. In Italië (1641) sterk beïnvloed door de barok, zoals deze zich daar manifesteerde. Pulgar, Hernando del
Pulgar, Hernando del (ca. 1420-ca. 1492) Spaans schrijver en geschiedkundige, die in dienst was van koningin Isabella van Castilië. Bekend van hem Punische oorlogen
Punische oorlogen De oorlogen die in de 3e en 2e eeuw v.C. gevoerd werden tussen Rome en Carthago, twee mogendheden die beide uit waren op
puriteinen
puriteinen Engelse protestanten die de anglicaanse Kerk, zoals die onder Elizabeth I (1558-1603) vorm had gekregen, wilden zuiveren van roomse Puriteinse Revolutie
Puriteinse Revolutie (1642-1649; ook: Engelse Burgeroorlog) Strijd tussen enerzijds koning Karel I (reg. 1625-1649), gesteund door de adel, de anglicaanse pyloontempels
pyloontempels Tempels uit de Egyptische Oudheid die genoemd zijn naar de hen kenmerkende toegangspoortconstructie (Grieks: pyloon = poort), Pym, John
Pym, John (ca. 1583-1643) Engels politicus. Zat vanaf 1614 in het Lagerhuis, waarin hij een van de leiders van de oppositie tegen de Stuarts werd. Pyrrhus van Epirus
Pyrrhus van Epirus (319-272 v.C.) Koning van Epirus (vanaf 307 v.C., met onderbreking). Streefde naar een groot hellenistisch rijk; steunde de Griekse pyrrhusoverwinning
pyrrhusoverwinning Schijnoverwinning, genoemd naar koning Pyrrhus van Epirus (319-272 v.C.) die in 280 v.C. bij Heraclea en Ausculum een slag Pytheas van Massalia
Pytheas van Massalia (4e eeuw v.C.) Grieks ontdekkingsreiziger en astronoom uit Massalia (Marseille). Bereikte op zijn reis (ca. 325 v.C.) vanuit P'ang Sjang p'eng
Qaadjaren (Ook: Kadjaren) Toerkmeense dynastie die van 1794 tot 1925 over Perzië heerste. Haar regeerperiode werd gekenmerkt door stagnatie, Qalat Jarmo
Qalat Jarmo Tussen 1948 en 1955 opgegraven landbouwdorp in Iraaks Koerdistan, dat van circa 7000 voor Christus dateert. De archeologische vondsten Qarmaten
Qarmaten (Karmaten) Aanhangers van de vooruitstrevende beweging onder sjiieten (9e-10e eeuw) in Arabië.
Qassemlu, Abdel Rahman
Qassemlu, Abdel Rahman (1930/31-1989) Koerdisch politicus. Qassemlu was afkomstig uit Iraans Koerdistan. Na het mislukken van een opstand Qian Qichen
Qian Qichen (geb. 1928) Chinees diplomaat en politicus. Qian werd in 1942 lid van de Communistische Partij en was vanaf 1955 werkzaam voor de Qoebilaai Chan
Qoebilaai Chan (Koeblai Khan; 1215-1294) Mongools heerser, kleinzoon van Djengiz Chan, Groot-Chan in China (1259). Beëindigde in 1279 het
Qoeraisj
Qoeraisj Welgestelde stam in Mekka ten tijde van de profeet Mohammed. Mohammed was afkomstig uit de Hasjim-clan van de Qoeraisj-stam. Zijn Qoetb, Sajjid
Qoetb, Sajjid (1906-1966) Bekend ideoloog van de Egyptische moslim Broederschap, in 1966 opgehangen op beschuldiging van betrokkenheid bij Quaden
Quaden West-Germaanse stam, behorend tot het volk der Suevi, woonde in Noord-Bohemen.
Quadragesimo anno
Quadragesimo anno (Lat.: in het 40e jaar) Sociale encycliek van paus Pius XI (1931) ter herdenking en vervanging van 'Rerum novarum' (1891). Pleidooi quadrivium
quadrivium Vier hoogste der zeven vrije kunsten (artes liberales), te weten arithmetica (rekenkunde), geometria (meetkunde), astronomia (sterrenkunde) quaestor
quaestor In de Romeinse Republiek een van de lagere functionarissen, belast met het beheer van de schatkist.
quakers
quakers De quakers vormen een in de 17e eeuw uit het christendom voortgekomen groep gelovigen die wilden leven volgens de ingeving van hun inwendig Quattrocento
Quattrocento (It.) Aanduiding van de 15e eeuw, bloeitijd van de Renaissance.
Quay, Jan Eduard de (1901-1985) Nederlands r.-k. politicus. Hoogleraar bedrijfsleer en psychotechniek te Tilburg (1933-45). Een van de leiders Québec (gesch.)
Quayle, James Danforth (Dan)
Quayle, James Danforth (Dan) (geb. 1947) Amerikaans politicus. Nadat Quayle enige jaren gewerkt had in het familiebedrijf, een grote uitgeverij, Quay, Jan Eduard de
Québec (gesch.) Franse kolonie in Canada, waar de Fransman Samuel de Champlain in 1608 de eerste nederzetting stichtte. Ten tijde van Lodewijk Quemoy en Matsoe, incident van
Quemoy en Matsoe, incident van Op de eilandjes Quemoy en Matsoe in de straat van Tai-wan, vlak voor de kust van de Volksrepubliek China werd Queuille, Henri
Queuille, Henri (1884-1970) Frans politicus, kamerlid in 1914 en in de periode tussen de Wereldoorlogen vele malen minister. Medestander van De Quidde, Ludwig
Quidde, Ludwig (1858-1941) Duits historicus en politicus. Oprichter 'Deutsche Zeitschrift für Geschichtswissenschaft' (1889), voorzitter Deutsche quiëtisme
quiëtisme (Lat: quies = rust) Mystieke stroming in de 17e eeuw, die de christelijke volmaaktheid zocht in passiviteit en het loslaten van de wil. Belangrijkste Quirinalis
Quirinalis (Quirinaal, It.: Quirinale) Een van de zeven heuvels van Rome.
Quirino, Elpidio
Quirino, Elpidio (1891-1956) Filippijns politicus, o.a. senator (1925-35) en minister van Financiën. Tijdens WO II was hij een van de leiders van de quirites
quirites In het oude Rome naam voor de burgers om hen te onderscheiden van de milites, de soldaten. De term werd vooral gebruikt in de volksvergadering. Quiroga, Juan Facundo
Quiroga, Juan Facundo (1793-1835) Argentijns caudillo, kreeg door zijn heldendaden de bijnaam Tigre de los Llanos. Hij was een van de rivalen
Quisling, Vidkun Abraham Lauritz Jonsson
Quisling, Vidkun Abraham Lauritz Jonsson (1887-1945) Noors nationaal-socialistisch politicus. Oprichter en leider van de Nasjonal Samling (1933), Qumran
Qumran (huidige Chirbet Qumran) Ruïneheuvel op de noordwestelijke oever van de Dode Zee in Israël. Sporen van bewoning tussen 9e en 6e eeuw Raab, Julius
Raab, Julius (1891-1964) Oostenrijks politicus, studeerde bouwkunde en kwam in 1927 in het parlement voor de Christelijk-Sociale Partij. In 1938 raad
raad (Gr: boulè). In de Griekse stadstaat (polis) het lichaam dat de stad bestuurde. De raad, die uit leden van de adel bestond, hielp aanvankelijk de Raad van Beroerten
Raad van Beroerten (Ook: bloedraad) Bijzondere rechtbank in de Nederlanden, ingesteld door Alva in 1567, na de Beeldenstorm. De raad bestond Raad van Brabant
Raad van Brabant Hoogste gerechtshof in het gewest Brabant, opgericht in 1406 door Anton van Bourgondië; bleef bestaan tot het eind van de 18e Raad van Financiën
Raad van Financiën Adviescollege in de Nederlanden, ingesteld in 1531 door Karel V als onderdeel van de Collaterale Raden. Het was belast met Raad van Henegouwen
Raad van Henegouwen Justitieraad van het graafschap Henegouwen, kwam voort uit de grafelijke curia (het adviesorgaan van de graaf) en werd i
Raad van Indië
Raad van Indië Bestuursorgaan van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC), ingesteld in 1609 vanwege de behoefte aan een centraal en pe
Raad van Vijfhonderd
Raad van Vijfhonderd (Fr: Conseil des Cinq-Cents) Wetgevend lichaam tijdens de laatste fase van de Franse Revolutie, samen met de Raad der Ou
Raad van Vlaanderen
Raad van Vlaanderen 1. Het hoogste gerechtshof in het graafschap Vlaanderen, ontstaan in 1405 en aanvankelijk gevestigd in Oudenaarde, vanaf raadpensionaris
raadpensionaris De belangrijkste functionaris van het gewest Holland in de Republiek der Verenigde Nederlanden. De raadpensionaris, tot 1619 landsadvocaat Raap, Daniël
Raap, Daniël (1702-1754) Amsterdams volksmenner en porseleinhandelaar. Hij trad in 1747 en 1748 op als een van de gematigde leiders van de Doelistenbeweging. raatakker
raatakker Complex omwalde akkers uit de prehistorie.
rabbijnse literatuur 2. ontstaan
rabbijnse literatuur 2. ontstaan Volgens de joodse overlevering heeft Mozes op de berg Sinaï van God de Thora ontvangen. Deze Thora bevat 613 Rabin, Yitzhak
Rabin, Yitzhak (1922-1995) Israëlisch politicus. Rabin begon zijn carrière als militair en was tijdens de Zesdaagse Oorlog (1967) stafchef van het Israëlische Radbod
Radbod (of Radboud; ca. 650-719) Koning der Friezen. Verloor veel gebied in de strijd tegen de Frankische hofmeiers Pepijn II (689, Dorestad) en Radek, Karl Bernhardovitsj
Radek, Karl Bernhardovitsj (eig. Karl Sobelsohn; 1885-1939?) Sovjetrussisch communistisch leider, was al vroeg lid van de Poolse communistische radencommunisme
radencommunisme Stroming binnen het communisme die iedere partijorganisatie verwerpt omdat deze onvermijdelijk zou verworden tot een van radendemocratie
radendemocratie (ook: radenstelsel) Politiek stelsel waarin direct gekozen vertegenwoordigers de uitvoerende macht in handen hebben. Zij staan onder Radhakrishnan, Sarvepalli
Radhakrishnan, Sarvepalli (1888-1975) Indisch filosoof en politicus, hoogleraar te Calcutta (1929-49) en ambassadeur in Moskou (1949-52). Terzelfd
radicalisme
radicalisme (Latijn: radicitus = met wortel en tak) Politieke gezindheid tot vergaande hervormingen en het consequent nastreven van een ideologie. radioactieve-koolstofmethode
radioactieve-koolstofmethode (ook: C-14-methode; koolstof-14-methode) Ouderdomsbepaling van organische verbindingen door het gehalte aan Radowitz, Joseph Maria von
Radowitz, Joseph Maria von (1797-1853) Pruisisch generaal en staatsman, maakte zich tijdens het Frankforter parlement in 1848 sterk voor de Duitse
Radziwill
Radziwill Pools-Litouws adellijk geslacht, tot de rang van vorst verheven in de 16e eeuw. Nicholas Radziwill (1515-1565) was een fervent aanhanger Raeder, Erich Johann Albert
Raeder, Erich Johann Albert (1876-1960) Duits groot-admiraal. Vanaf 1928 chef van de marineleiding en voorvechter van de ontwikkeling van een Raepsaet, Jan-Jozef
Raepsaet, Jan-Jozef (1750-1832) Zuid-Nederlands politicus, studeerde rechten te Leuven. Hij werd na zijn studie advocaat bij de Raad van Vlaanderen Raes van Heers
Raes van Heers (ca. 1418-1477) Luiks edelman, trad op als leider van de Luikse oppositie tegen prins-bisschop Lodewijk van Bourbon en de met Raffles, Thomas Stamford
Raffles, Thomas Stamford (1781-1826) Brits koloniaal bestuurder. Luitenant-gouverneur van Java (1811-16), na verovering op Nederland. Voerde Rafsanjani, Ali Akbar Hashemi
Rafsanjani, Ali Akbar Hashemi (geb. 1934) Iraans politicus. Rafsanjani, die tijdens het bewind van de sjah meerdere malen werd gearresteerd, was Raimond van Agiles
Raimond van Agiles (Raimond van Aguilers) Middeleeuws Frans (Latijns) kroniekschrijver, kanunnik van Puy. Hij begeleidde Raimond van St.-Gi
Rainier III
Rainier III (Rainier Louis Henri Maxence Bertrand; geb. 1923) Vorst van Monaco (sinds 1949), opvolger van zijn grootvader Lodewijk II. Afkomstig Rajadhiraja I
Rajadhiraja I (reg. 1042-1052) Koning uit de Chola-dynastie. Sneuvelde in de slag bij Koppam tegen Somesvara I, koning uit de dyn
Rajk, László
Rajk, László (1909-1949) Hongaars politicus, minister van Binnenlandse Zaken van 1946-48, vervolgens minister van Buitenlandse Zaken. Rajk zocht Rákóczi
Rákóczi (ook Rákóczy) Hongaars vorstengeslacht uit Transsylvanië (Zevenburgen), dat in 1756 in de mannelijke linie uitstierf. Het bekendste lid was Rákosi, Mátyás
Rákosi, Mátyás (1892-1971) Hongaars communistisch politicus. Lid Radenrepubliek van Béla Kun (1918-19), lid Komintern (1921-24). Secretaris-Raleigh, Walter
Raleigh, Walter (of Ralegh; ca. 1552-1618) Engels zeevaarder. Stichtte in 1585 de eerste Engelse kolonie in Amerika (Virginia) en introduceerde v
Ram, Shi Jagjivan (1908-1986) Indisch politicus. Afkomstig uit de paria-kaste. Oprichter en lange tijd de leider van de Alindische Liga van de Onderdrukte Randjit Singh
Rama (gesch.)
Rama (gesch.) Titel van de koningen van Siam, het latere Thailand. Genoemd naar Rama Khamfeng (gest. 1318), koning van Sukhothai (ca. 1283-Ramos Horta, José
Rama Rao, Nandamuri Tarak
Rama Rao, Nandamuri Tarak (1923-1996) Indiaas filmster en politicus. Rama Rao was een van India's grote filmidolen. Hij maakte meer dan driehonder
Ramos Horta, José (geb. 1949) Oost-Timorees strijder voor een onafhankelijk Oost-Timor, dat in 1975 door Indonesië werd ingelijfd en waar het Ramos, Fidel
Ramos, Fidel (geb. 1928) Filippijns militair en politicus; president van 1992 tot 1998. Ramos, die zijn militaire opleiding kreeg in de VS, maakte snel Rampjaar
Rampjaar Veel gebruikte benaming voor het jaar 1672, waarin de Republiek der Verenigde Nederlanden door maar liefst vier vijanden tegelijkertijd Ramsay, Bertram Home
Ramsay, Bertram Home (1883-1945) Brits admiraal, verantwoordelijk voor de planning van de belangrijkste zeeoperaties van de geallieerden in W
Ramses
Ramses Farao's uit de 19e en 20e dynastie van Egypte, van Nederegyptische en militaire afkomst. Belangrijkste vertegenwoordigers: Ramses II (gest. Ram, Shi Jagjivan
Randjit Singh (1780-1839; reg. 1801-1839) Sikhkoning van de Punjab. Wist de anders sterk verdeelde sikhs tot een eenheid te smeden. Na in 1799 Ranke, Leopold von
Ranke, Leopold von (1795-1886) Duits geschiedschrijver, een van de grootste geschiedschrijvers van de 19e eeuw. Door zijn toedoen werd het kritische Rankovic, Aleksandar
Rankovic, Aleksandar (geb. 1909) Joegoslavisch politicus, sloot zich in 1928 aan bij de communistische partij. In 1940 werd hij lid van het Centraal Rapallo, verdrag van
Rapallo, verdrag van Verdrag tussen Duitsland en de Sovjet-Unie op 16 april 1922 gesloten tot herstel van de wederzijdse betrekkingen. In het verdrag Rappard, Ernst Herman van
Rappard, Ernst Herman van (1899-1953) Nederlands politicus, studeerde rechten. Van Rappard behoorde in 1931 tot de oprichters van de fel anti-Rapport van Kopenhagen
Rapport van Kopenhagen Rapport uit 1973 waarin op basis van het Davignon-rapport de structuur van de politieke samenwerking van de lidstaten Raquel
Raquel Een uit Toledo afkomstige Spaanse van joodse afkomst, op wie Alfonso VIII van Castilië (1154-1214) verliefd werd. Deze liefdesgeschiedenis Rashi
Rashi (1040-1105) Frans joods geestelijke en bijbelvorser, wiens schrijversnaam een letterwoord is van Rabbi Salomo ben Isaak. Hij studeerde in Mainz Raskin, Brigitte
Raskin, Brigitte (geb. 1947 te Aarschot) Belgisch (Vlaams) schrijfster, historica en journaliste. Pas op late leeftijd maakt Raskin haar intrede in de literatuur Rasmussen, Knud Johan Victor
Rasmussen, Knud Johan Victor (1879-1933) Deens poolreiziger en schrijver. Rasmussen was de zoon van een op Groenland werkende predikant rasphuis
rasphuis Gevangenistype, waarvan het eerste in 1595 in Amsterdam werd ingesteld. In een rasphuis moesten mannelijke gevangenen door middel van Raspoetin
Raspoetin (Russ.: losbandige; bijnaam van Grigory Efimovic Novyh; ca. 1872-1916) Russisch monnik van Siberische boerenafkomst. Kwam in 1905 Rassemblement Wallon
Rassemblement Wallon (RW) Belgische politieke partij, opgericht in 1968, die een federatie aanging met het Front Démocratique des Bruxellois
Rastatt, congres van
Rastatt, congres van Gehouden van 7/12/1797 tot en met 23/4/1799. Deel namen afgevaardigden van Frankrijk, Oostenrijk, Pruisen en een aantal
Rathenau, Walther
Rathenau, Walther (1867-1922) Duits industrieel (zoon van de oprichter van de AEG-fabrieken), econoom, filosoof en politicus. Hij richtte in 1914-ratio studiorum
ratio studiorum Voluit: Ratio atque institutio studiorum Societatis Jesui. Leerplan van de orde der Jezuïeten, dat in 1599 onder verantwoordelijkheid Rauter, Johann Baptist Albin (Hanns)
Rau, Johannes (geb. 1931) Duits politicus. Rau, die zijn loopbaan begon als journalist, trad in 1957 toe tot de SPD. Een jaar later werd hij lid van Rawlinson, Henry Creswicke
Rauter, Johann Baptist Albin (Hanns) (1895-1949) Oostenrijks nationaal-socialist en SS-leider. Behoorde sinds 1933 tot de persoonlijke staf van Rau, Johannes
Rawlinson, Henry Creswicke (1810-1895) Brits officier, oriëntalist en archeoloog. Ontcijferde omstreeks 1840 de Oudperzische tekst van de in 3 Rawson, Arturo
Rawson, Arturo (1885-1952) Argentijns generaal, werd voorlopig president na de revolutie van juni 1943 (uitgevoerd samen met generaal Pedro Ra
Razin, Stefan Timofejevitsj (Stenka)
Razin, Stefan Timofejevitsj (Stenka) (1630-1671) Russisch kozakkenhoofdman, leider boerenopstanden (1667-71). Gevierendeeld op bevel van de Razmara, Ali
Razmara, Ali (1899-1951) Iraans generaal en staatsman. In 1945 leidde hij de militaire expeditie in Azerbajdzjan. R. werd in 1950 minister-president razzia
razzia Klopjacht van de politie op politieke tegenstanders, in het bijzonder de grootscheepse arrestaties door Duitsers van joden en onderduikers tijdens reactie (gesch.)
reactie (gesch.) Conservatisme, in het bijzonder als reactie op een revolutionaire omwenteling. Deze conservatieven noemt men reactionairen.
Reading, Rufus Daniel Isaacs, markies van
Reading, Rufus Daniel Isaacs, markies van (1860-1935) Brits liberaal politicus en jurist, kwam in 1904 in het Lagerhuis en in 1914 - inmiddels Reael, Laurens Laurensz.
Reael, Laurens Laurensz. (1583-1637) Nederlands dichter en overheidsfunctionaris, zoon van de rederijker Laurens Jacobsz. R. (1536-1601) en zwage
Reagan, Ronald Wilson
Reagan, Ronald Wilson (geb. 1911) Amerikaans acteur en politicus, veertigste president van de VS. Reagan was sportverslaggever bij de radio (1
reagonomics
reagonomics De benaming van de economische politiek van de Amerikaanse president Ronald Reagan in de jaren 1981-1989. Als gevolg van een stijgende realia
realia Voluit: realia studia. In onbruik geraakte term voor schoolvakken als natuurkunde, biologie en aardrijkskunde, die alle als kenmerk hebben dat Realpolitik
Realpolitik Pragmatische en opportunistische politiek. Het begrip wordt vooral gehanteerd als karakteristiek voor de politiek van de Duitse kanselier Rechobot
Rechobot (Rehobot) Plaatsnaam in het Nabije Oosten; in de Bijbel plaats in de Negevwoestijn, waar de aartsvader Izaäk een put groef die hem door rechtgeleide kaliefen
rechtgeleide kaliefen (Arab.: rasjidoen; 632-661) De eerste vier kaliefen die na Mohammeds dood de islamitische gemeenschap leidden in politiek, Reconquista
Reconquista De herovering van Spanje op de Moren (moslims), die vrijwel het gehele Iberisch schiereiland tussen 711 en 718 in handen hadden gekregen. Reconstruction
Reconstruction (Lett: wederopbouw) Benaming voor de periode 1865-1877 in de Amerikaanse geschiedenis, toen na de Amerikaanse Burgeroorlog redemptoristen
redemptoristen Leden van een geestelijke orde gesticht in 1732 door de heilige Alphonsus Maria di Liguori (1696-1787). De redemptoristen leggen Reede tot Drakestein, Hendrik Adriaan van
Reede tot Drakestein, Hendrik Adriaan van (ca. 1637-1691) Nederlands koloniaal staatsman en plantkundige. Trad in 1657 in dienst van de VOC Refah
Refah De Refah Partisi of Welvaartspartij is een moderne Turkse islamistische of fundamentalistische politieke partij. Onder andere namen was de partij Reform Bill
Reform Bill Drietal wetten tot hervorming van het Britse kiesstelsel, aangenomen in 1832, 1867 en 1884. Door de eerste Reform Bill werden de kiesdistricten Reform Party
Reform Party Conservatieve groepering in Nieuw-Zeeland, actief na 1905. De beweging was een reactie op de vooruitstrevende sociale wetgeving Reformatie
Reformatie Godsdienstige vernieuwingsbeweging in de 16e eeuw die resulteerde in het ontstaan van een aantal afzonderlijke 'protestantse' Kerken, Reformatorische Politieke Federatie
Reformatorische Politieke Federatie (RPF) Nederlandse politieke partij. De RPF werd in 1975 gesticht wegens het 'geestelijk verval' van ARP en reformisme
reformisme Stroming binnen het socialisme die verwezenlijking van het socialisme wilde bereiken langs parlementaire weg en niet via een revolutie réfugiés
réfugiés (Fr: uitgewekenen) De protestanten uit Frankrijk of de Zuidelijke Nederlanden die omwille van hun geloof hun land ontvluchtten, in het bijzonder regalia
regalia Koninklijke rechten, d.w.z. de rechten die sedert de Frankische tijd aan de koning toekwamen of waar hij aanspraak op maakte. Enerzijds waren regent
regent 1. Door Nederlands-Indische bewind benoemde inheemse bestuursfunctionaris, belast met het bewind over de inlandse bevolking in zijn ambtsgebied. regeringsreglementen
regeringsreglementen Regelingen waarmee de stadhouder zich het recht voorbehield om alle belangrijke benoemingen in bepaalde gewesten te doen
regesten
regesten Korte samenvattingen van de akten van een archief. De regesten zijn van grote waarde voor de inhoudelijke ontsluiting van een archief.
régicide
régicide (Fr: koningsmoordenaar) In het bijzonder die leden van de Conventie tijdens de Franse Revolutie die voor de terechtstelling van koning Lo
Regtien, Ton
Regtien, Ton (1938-1989) Studentenleider. Regtien kreeg vooral bekendheid in 1963 als oprichter en eerste voorzitter van de Studenten-vakbeweging Reichsdeputationshauptschluss
Reichsdeputationshauptschluss Herindeling van het Duitse Rijk o.i.v. Napoleon. Kleine Duitse staatjes en geestelijke gebieden werden georganiseerd Reigersberch, Maria van
Reigersberch, Maria van (1589-1653) Echtgenote van Hugo de Groot, auctor intellectualis van de list met de boekenkist.
Reina Barrios, José María
Reina Barrios, José María (1853-1898) Guatemalteeks generaal en politicus, neef van Justo Rufino Barrios. Werd bij de redelijk vrije verkiezing Reingoud, Jacques
Reingoud, Jacques (tweede helft 16e eeuw) Zuid-Nederlands edelman, vervulde allerlei ondergeschikte functies in de Zuidelijke Nederlanden, totdat Reinier (Henegouwen)
Reinier (Henegouwen) Reinier I Langhals (gest. 915), graaf van Henegouwen. Verjoeg de Duitse koning Zwentibold uit Lotharingen en werd markgr
Reinoud (Gelre)
Reinoud (Gelre) Reinoud I (1255-1326), graaf van Gelre en Zutphen (1271-1326), opvolger van Otto II. Door huwelijk met Irmgard, erfdochter van Reitz, Francis William
Reitz, Francis William (1844-1934) Zuid-Afrikaans jurist en politicus, was van 1889-96 president van de republiek Oranje-Vrijstaat. Hij was een van Remón Cantara, José Antonio
Remón Cantara, José Antonio (1908-1955) Panamees militair en politicus, verdreef als hoofd van politie in 1949 president Daniel Chanis en liet Remonstranten
Remonstranten De remonstranten (officiële naam Remonstrantse Broederschap) vormen een protestants kerkgenootschap in Nederland, dat in 1619 remplaçantenstelsel
remplaçantenstelsel Systeem waarbij personen die d.m.v. loting aangewezen waren om hun militaire dienstplicht te vervullen, zich tegen betaling Renaissance
Renaissance De term Renaissance is afkomstig van het Italiaanse 'rinascita' (wedergeboorte), dat al in de 15e eeuw werd gebruikt om er de herleving Renan, Joseph Ernest
Renan, Joseph Ernest (1823-1892) Frans geleerde: theoloog, filosoof, historicus, archeoloog en kenner van het Nabije Oosten. Beroemd door zijn Renard, André
Renard, André (1911-1962) Belgisch vakbondsleider, ontwikkelde grote activiteit in de vakbond der Luikse metaalarbeiders. In WO II leidde hij vele René van Anjou
René van Anjou (1409-1480) Hertog van Anjou, zoon van Lodewijk II van Napels. Hij kwam door erfenis in het bezit van het hertogdom Bar (1419), René van Chalon
René van Chalon (oorspr. Renatus van Nassau; 1518-1544) Prins van Oranje (1530-44), zoon van Hendrik III van Nassau en Claudia van Chalon-Renesse, Jan van
Renesse, Jan van (gest. 1304) Zeeuws edelman, voerde met Wolfert I van Borselen de pro-Vlaamse en anti-Hollandse adelfactie in Zeeland aan. Wegens Renkin, Jules
Renkin, Jules (1862-1934) Belgisch katholiek politicus. Was van 1907-32 verschillende malen minister (o.a. van Koloniën). Heeft zich vooral beziggehouden Renner, Karl
Renner, Karl (1870-1950) Oostenrijks politicus. Staatskanselier (1918-20), president Nationalrat (1930-33); ondergedoken tijdens het naziregime. renovatio imperii romanorum
renovatio imperii romanorum (Lett: vernieuwing van het Romeinse Rijk) Begrip dat keizer Otto III van het Heilige Roomse Rijk gebruikte om aan Rensselaer, Kiliaen van
Rensselaer, Kiliaen van (ca. 1580-1643) Nederlands koopman, een van de kolonisten van de West-Indische Compagnie. Hij was de stichter van de renversement des alliances
renversement des alliances (Fr: ommekeer der bondgenootschappen) Dramatische verandering in de allianties in de 18e-eeuwse successieoorlogen. Republican Party
Republican Party (Grand Old Party) Overkoepelende politieke partij in de VS, opgericht in 1854. Na de Amerikaanse Burgeroorlog langdurig aan Republiek der Verenigde Nederlanden
Republiek der Verenigde Nederlanden Republiek, bestaande uit de gewesten Gelderland, Holland, Zeeland, Utrecht, Overijssel, Friesland en Groningen, Republiek Natal
Republiek Natal Voormalige Boerenrepubliek in zuidelijk Afrika. In 1838 kozen de Voortrekkers onder leiding van Piet Retief het vruchtbare gebied Requeséns y Zuñiga, Luís de
Requeséns y Zuñiga, Luís de (1528-1576) Spaans generaal en politicus. Landvoogd over de Nederlanden (1573-76), opvolger van Alva. Schafte resident
resident Hoge Europese bestuursambtenaar van een district in het voormalig Nederlands-Indië. De term stamt uit de tijd van de VOC en betekent volgens Résistance
Résistance Ondergronds verzet in Frankrijk gedurende WO II. In de bezette zone was het Front National de belangrijkste groepering. Onder de Vic
Resolutie 242
Resolutie 242 Resolutie, op 22 november 1967 door de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties aangenomen, waarin Israël wordt opgeroepen zich Resolutie 3236
Resolutie 3236 Resolutie, op 22 november 1974 aangenomen door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, die o.a. de onvervreemdbare restauratie (gesch.)
restauratie (gesch.) In de algemene betekenis wordt met restauratie het herstel (= restauratie) van een vorstengeslacht op de troon of in andere hoge Restitutie-edict
Restitutie-edict Verordening van de Duitse keizer Ferdinand II uit 1629, waarin bepaald werd dat alle bisdommen, kapittelkerken en abdijen waarvan Restoration
Restoration Herstel van het Engelse koningschap in 1660, toen het parlement na Cromwells dood en de afzetting van zijn zoon het gezag van het huis Restrepo, Carlos
Restrepo, Carlos (1867-1937) Colombiaans conservatief politicus, werd als kandidaat van de Unión Republicana bij de verkiezingen van 1910 tot Retief, Piet
Retief, Piet (1780-1838) Zuid-Afrikaans Voortrekker, een der leiders van de Grote Trek (1836). Tekende in 1838 met het Zoeloe-opperhoofd Dingaan Reuter, Ernst
Reuter, Ernst (1899-1953) Duits politicus, sloot zich in 1912 aan bij de sociaal-democratische beweging. Als krijgsgevangene tijdens WO I kwam Revanche
Revanche (Frans = vergelding) Verlangen naar genoegdoening in Frankrijk na de Duitse overwinning van 1871. Het gevoel leefde sterk tot WO I en Réveil
Réveil Opleving binnen het protestantisme in de eerste helft van de 19e eeuw, als reactie op het rationalisme van de Verlichting en de geest van de Franse revisionisme
revisionisme Benaming voor een stroming binnen de Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD) rond 1900. De revisionisten waren socialisten revolutie der cabochiens
revolutie (gesch.) (Lat.: revolutio = omwenteling) Radicale, in veel gevallen met geweld gepaard gaande, verandering in de maatschappij, zoals de revolutiejaar 1830
revolutie der cabochiens Oproer van Parijse gilden in 1413 onder leiding van de vilder Simon Caboche tegen de misbruiken in het staatsbestuur. De
revolutie van 1905
revolutie van 1905 Opstand tegen het autocratische bewind van tsaar Nicolaas II (reg. 1894- 1917) als gevolg van binnenlandse sociale spanningen revolutie van Ayutla
revolutie van Ayutla Opstand in de Mexicaanse deelstaat Guezzero in 1854 tegen het bewind van Santa Anna, stond onder leiding van generaal Juan revolutie van Quito
revolutie van Quito Opstand tijdens het uiteenvallen van Groot-Colombia in 1830, toen een 'cabildo abierto' (gemeenteraad) in Quito zich uitsprak revolutie (gesch.)
revolutiejaar 1830 Benaming voor de verschillende opstanden en revoluties zoals die in 1830-1832 in vele landen van Europa plaatsvonden. De julirevolutie revolutiejaar 1848
revolutiejaar 1848 Het jaar 1848 was in Europa het jaar van de vele revoluties. In een groot aantal landen kwamen politiek-sociale spanningen tot uitbarsting revolutie-kalender
revolutie-kalender De nieuwe kalender die in 1793 tijdens de Franse Revolutie werd ingevoerd als symbool van het nieuwe tijdperk. 21 September Revolutionnair-Socialistische Arbeiders Partij
Revolutionnair-Socialistische Arbeiders Partij (RSAP) Nederlandse politieke partij, ontstaan 24 januari 1935 door samengaan van de Onafhankelijk Rewbell, Jean François
Rewbell, Jean François (1747-1807) Frans politicus, lid van de Assemblée Nationale en van de Conventie. Vervolgens werd hij voorzitter van de Reyd, Everard van
Rey, Jacobus Herculas de la (1847-1914) Zuid-Afrikaans politicus en Boeren-generaal. Bevelhebber in West-Transvaal tijdens de Tweede Boere
Rey, Jean
Rey, Jean (1902-1983) Belgisch liberaal politicus en jurist. Hij begon zijn loopbaan in 1935 als gemeenteraadslid te Luik, vier jaar later volksvertegenwoordiger. Rhee, Syngman
Reyd, Everard van (1550-1602) Nederlands geschiedschrijver, o.a. burgemeester van Arnhem (1580). Later trad hij in dienst van de Friese stadhouder Reyes, Bernardo
Reyes, Bernardo (1850-1913) Mexicaans generaal, medewerker en beschermeling van Porfirio Díaz. Tijdens het presidentschap van Díaz eerst gouverneur Reyes, Rafael
Reyes, Rafael (1850-1918) Colombiaans president (1904-09). R., die in zijn jeugd o.m. de zijrivieren van de Amazone verkende, werd later opperbevelhebber Reykjavík-top
Reykjavík-top Topontmoeting in de hoofdstad van IJsland in oktober 1986, waar Sovjetleider Michail Gorbatsjov en de Amerikaanse president Ronald Reynaud, Jean Paul
Reynaud, Jean Paul (1878-1966) Frans politicus, fel tegenstander van de appeasement-politiek. Reynaud ondersteunde de theorie van de Gaulle over Reyniersz, Carel
Reyniersz, Carel (1604-1653) Nederlands koloniaal bestuurder in dienst van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Hij was van 1650-53 gouverneur-Rey, Jacobus Herculas de la
Rhee, Syngman (1875-1965) Zuid-Koreaans politicus, was al vroeg betrokken bij acties tegen de Japanse bezetters. Na vrijlating uit de gevangenis Rhijn, Arie Adriaan van
Rhijn, Arie Adriaan van (1892-1986) Nederlands politicus. Oud-minister van Landbouw en Visserij en oud-staatssecretaris van Sociale Zaken. Werd
Rhodes, Cecil John (1853-1902) Brits koloniaal politicus en mijnmagnaat in Zuid-Afrika, exponent van het Britse imperialisme. Conflict met Kruger Ribar, Ivan
Rhodesische kwestie
Rhodesische kwestie Internationaal politiek geschil om Zuid-Rhodesië, een Britse kolonie waar de blanke kolonisten onder leiding van Ian Smith Rhodes, Cecil John
Ribar, Ivan (1881-1968) Joegoslavisch politicus, studeerde rechten en was al vroeg actief in de Servisch-Kroatische politieke beweging. Van 1913-Ribbentrop, Joachim von
Ribbentrop, Joachim von (1893-1946) Duits nationaal-socialistisch politicus. Lid NSDAP en SS en medewerker Hitler sinds 1932. Als Rijksminister
Ribbius Peletier, Liesbeth
Ribbius Peletier, Liesbeth (1891-1989) Nederlands politica. Afkomstig uit een welgestelde liberale familie werd Liesbeth Ribbius Peletier in 1925 Ribot, Alexandre Félix Joseph
Ribot, Alexandre Félix Joseph (1842-1923) Frans politicus, leider der gematigde republikeinen. Als minister van Buitenlandse Zaken (1890-93) bracht Richard I Leeuwenhart
Richard I Leeuwenhart (1157-1199) Koning van Engeland (1189-99) uit het huis Plantagenet, zoon van Hendrik II. Nam met de Franse koning Filips
Richard II (Engeland)
Richard II (Engeland) (1367-1400) Koning van Engeland (1377-1399) uit het huis Plantagenet, opvolger van Edward III, zoon van Edward van Woods
Richard III (Engeland)
Richard III (Engeland) (1452-1485) Koning van Engeland (1483-85) uit het huis York, een zijtak van het huis Plantagenet, hertog van Gloucester. Richard van Cornwall
Richard van Cornwall (1209-1272) Engels edelman, graaf van Cornwall (1225) en Poitou (1226), broer van de Engelse koning Hendrik III. Tijdens
Richardot, Jean Grusset
Richardot, Jean Grusset (1540-1609) Zuid-Nederlands staatsman en rechtsgeleerde, had van 1568-82 als raadsheer zitting in de Grote Raad van Mech
Richelieu
Richelieu (Armand Jean du Plessis, duc de Richelieu; 1585-1642) Frans staatsman, bisschop van Luçon (1606), kardinaal (1622) en eerste minister Richemont, Arthur de
Richemont, Arthur de (ook Arthur III; 1393-1458) Hertog van Bretagne (1457-58) medestrijder van Jeanne d'Arc. Hervormde het leger en verdreef
Richildis
Richildis (ca. 1020-1086) Gravin van Henegouwen en van Vlaanderen door huwelijk (1051-70) met Boudewijn VI. Moest na verlies bij Kassel (1071) Richthofen, Ferdinand von
Richthofen, Ferdinand von (1833-1905) Duits geograaf. Deed o.a. belangrijke onderzoekingen naar de geologische bouw van China. Doceerde in Rickenbacker, Edward Vernon
Rickenbacker, Edward Vernon (1890-1973) Amerikaans autocoureur, oorlogsvlieger en zakenman. Vestigde een wereldsnelheidsrecord te Daytona ridderschool
ridderschool Duits schooltype, waar de kinderen van de adel een op het hofleven en de militaire dienst voorbereidende opvoeding kregen. Deze opvoeding ridderslag
ridderslag Het ritueel waarmee een schildknaap tot ridder werd geslagen door een klap op de schouder met de platte kant van het zwaard. De ridderslag Ridgway, Matthew Bunker
Ridgway, Matthew Bunker (1895-1993) Amerikaans generaal. Ridgway commandeerde in 1943 de eerste luchtlandingsoperaties van het Amerikaanse Riebeeck, Abraham van
Riebeeck, Abraham van (1653-1713) Nederlands koloniaal bestuurder, zoon van Jan van Riebeeck. Hij ging na zijn rechtenstudie naar Indië, waar
Riebeeck, Jan Anthonisz van
Riebeeck, Jan Anthonisz van (1619-1677) Nederlands koloniaal pionier. Stichtte in opdracht van de VOC een verversingsstation (met moestuin en Riel, Harm van
Riel, Harm van (1907-1980) Nederlands liberaal politicus en jurist, prominent figuur in de VVD. Van Riel was lid van de Provinciale Staten van Zuid-Rietkerk, Jacobus (Koos) Gijsbert
Rietkerk, Jacobus (Koos) Gijsbert (1927-1986) Nederlands politicus. Minister van Binnenlandse Zaken (1982-1986) in het eerste kabinet Lubbers. Rigaud, André
Rigaud, André (1761-1811) Haïtiaans generaal en opstandeling. R. leidde enige tijd de opstand van de zwarte slaven op Haïti, maar werd opzij gezet rijk van Nicaea
rijk van Nicaea Byzantijns keizerrijk, in 1206 gesticht door Theodorus Lascaris.
rijksban
rijksban Straf in het Heilige Roomse Rijk die het verlies van alle rechten en rechtsbescherming behelsde. Alleen instanties die hun juridische bevoegdheden Rijksconcordaat
Rijksconcordaat Overeenkomst in 1933 tussen het Vaticaan en nazi-Duitsland gesloten inzake de relatie tussen de r.-k. Kerk en de Duitse Staat. De Rijksdag
Rijksdag Vergadering van de geestelijke en wereldlijke standen in het Heilige Roomse Rijk (Duitse Rijk) sinds de 12e eeuw. De rijksdag, voortgekomen Rijksdagbrand
Rijksdagbrand Brand in het Rijksdaggebouw in Berlijn in de nacht van 27 op 28 februari 1933, door Hitler aangegrepen om zijn macht in Duitsland rijkslanden
rijkslanden Het van 1871-1918 door Duitsland geannexeerde Elzas-Lotharingen, dat direct door het rijk bestuurd werd. Ook aanduiding voor de gebieden Rijkssteden
Rijkssteden Aanduiding voor steden in het Heilige Roomse Rijk, die oorspronkelijk onder gezag van de Duitse keizer stonden, maar vanaf de 13e eeuw rijksvorsten
rijksvorsten Oorspronkelijk hoge functionarissen in het Duitse Rijk; vanaf de 12e eeuw Duitse vorsten die hun leen direct ontvingen van de keizer. Rijnbond
Rijnbond Naam van twee Duitse statenbonden onder Franse leiding. 1. 1658-1668: confederatie van een aantal Duitse vorsten en de Franse koning, Rijnland, bezetting van
Rijnland, bezetting van De Duitse bezetting van de gedemilitariseerde zone van het Rijnland op 7 maart 1936, in strijd met de verdragen van Vers
Río, Ludovicus del
Río, Ludovicus del (ca. 1530-1578) Spaans staatsman, kwam in 1567 met Alva naar de Nederlanden en kreeg eerst zitting in de Raad van Beroerten, Ripon, George Frederick Samuel Robinson
Ríos (Morales), Juan Antonio
Ríos (Morales), Juan Antonio (1888-1946) President van Chili (1942-46). R. studeerde rechten en werd een welgesteld advocaat. Als lid van de gematigd
Ripon, George Frederick Samuel Robinson (1827-1909) Brits liberaal staatsman, in 1880 tot onderkoning van India benoemd. Tijdens zijn bewind Risorgimento
Risorgimento (It: herrijzenis) De beweging die de eenwording van Italië nastreefde, alsmede het tijdvak waarin zij actief was. Het Risorgimento was ritenstrijd
ritenstrijd Strijd binnen de rooms-katholieke Kerk over de toelaatbaarheid van de jezuïtische gewoonte om bij zendingswerk in China lokale rituelen Ritter, Gerhard
Ritter, Gerhard (1888-1967) Duits historicus, werd in 1924 hoogleraar in de moderne geschiedenis te Hamburg en in 1925 te Freiburg en Heidelberg. Riva Agüero, José de la
Riva Agüero, José de la (1783-1858) Eerste president van Perú (1823). Als zoon van een hooggeplaatste Spaanse functionaris studeerde hij na zijn
Rivadavia, Bernardino
Rivadavia, Bernardino (1780-1845) Argentijns president van 1826-27. Betrokken bij de machtsovername in Buenos Aires in 1810, werd Rivadavia Roaring Twenties
Roaring Twenties Benaming voor de jaren twintig van deze eeuw in de VS. Het leek een periode van voorspoed tussen de Eerste Wereldoorlog en Robert de Sterke
Robert (Frankrijk)
Robert (Frankrijk) 1. Robert de Sterke (of Dappere; gest. 866), graaf van Anjou en Blois, voorvader van de Capetingers. Als missus dominicus in dienst Robert (Normandië)
Robert (Normandië) 1. Robert I = Rollo 2. Robert II (gest. 1035), hertog van Normandië (1027-35), vader van Willem de Veroveraar. Vestigde sterk Robert (Schotland)
Robert (Schotland) 1. Robert I Bruce (1274-1329), riep zichzelf in 1306 tot koning van Schotland uit. Erkend door Engeland in 1328. In 1329 opgevolgd Roberto, Holden
Robert de Sterke (gest. 866) Graaf van Anjou en Blois ('hertog tussen Seine en Loire'), voorvader van de Capetingers. R. was in dienst van Karel de Robert Guiscard
Robert Guiscard (1015-1085) Normandische edelman, graaf en later hertog van Apulië en Calabrië. Sloot met paus Nicolaas II het verdrag van Melfi Robert II de Vrome
Robert II de Vrome (970-1031) Frans koning, volgde in 996 zijn vader Hugo Capet op. Vanwege zijn huwelijk met zijn nicht (nadat hij zijn eerste Robert III van Béthune
Robert III van Béthune (1247-1322) Graaf van Vlaanderen, oudste zoon van Gwijde van Dampierre en Mathildis van Béthune. Hij streed in Italië Robert van Courtenay
Robert van Courtenay (reg. 1221-1228) Latijns keizer, onbekwaam vorst, tijdens wiens regeringsperiode het Latijnse Keizerrijk ineenschrompelde Robert van Kassel
Robert van Kassel (ca. 1275-1331) Tweede zoon van de Vlaamse graaf Robert III van Béthune en jongere broer van Lodewijk van Nevers. Na hun
Roberto, Holden (geb. 1925) Angolees nationalistisch leider, stichter van de bevrijdingsbeweging UPA, sinds 1962 FLNA, zwager van het Zaïrese
Robespierre, Maximilien Marie Isidore de
Robespierre, Maximilien Marie Isidore de (1758-1794) Frans revolutionair. Lid Staten-Generaal voor de Derde Stand (1789), verzette zich tegen Robiano, Frans Xavier Jan Marie Josef, graaf de
Robiano, Frans Xavier Jan Marie Josef, graaf de (1778-1836) Belgisch politicus, was van 1816-30 kamerheer van Willem I. Sloot zich dadelijk Robles, Caspar de
Robles, Caspar de (1527-1585) Spaans krijgsoverste, onderscheidde zich in de Nederlanden, o.a. tijdens de slag bij Jemmingen. Als luitenant-gouverneur Robles, Marco Aurelio
Robles, Marco Aurelio (geb. 1905) President van Panamá van 1964-68. De economische moeilijkheden van zijn land bestreed hij met een drastisch
Robrecht de Fries
Robrecht de Fries (1029/32-1093) Graaf van Vlaanderen (1071-93) door overwinning bij Kassel op Arnulf III. Steunde zijn stiefzoon Dirk V van Rocafuerte, Vicente
Roca, Vicente Ramón (1792-1858) President van Ecuador (1845-49) in een zeer chaotische periode in de geschiedenis van dat land. R. was een liberaal Rochet, Waldeck Emile
Rocafuerte, Vicente (1783-1847) President van Ecuador van 1835-39. R. was een van de leiders van de liberale oppositie tegen Juan José Flores, die Rocard, Michel
Rocard, Michel (geb. 1930) Frans politicus. Rocard was van 1967 tot 1973 secretaris-generaal van de Verenigde Socialistische Partij (PSU), maar stapte Roca, Vicente Ramón
Rochet, Waldeck Emile (1905-1983) Frans communistisch politicus, lid van de Communistische Partij sinds 1924 en afgevaardigde sinds 1936. Tijd
Rochussen, Jan Jacob
Rochussen, Jan Jacob (1797-1871) Nederlands staatsman en koloniaal bewindsman. Was van 1826-40 secretaris van de Amsterdamse Kamer van Rockefeller, Nelson Aldrich
Rockefeller, Nelson Aldrich (1908-1979) Amerikaans bankier en Republikeins politicus, zoon van John D. Rockefeller jr. Vervulde adviesfuncties rode boekje
rode boekje Collectie citaten van de Chinese revolutionair en vanaf 1949 president van de Volksrepubliek China, Mao Zedong (1893-1976). De verspreiding Rode Brigades
Rode Brigades (It: Brigate Rosse) Italiaanse extreem-linkse terroristische organisatie. Stichter was in 1970 Renato Curcio, die door middel van terreur Rode Khmer
Rode Khmer Radicale communistische beweging in Cambodja. De Rode Khmer voerde vanaf 1970 een guerrilla tegen de rechtse regering van Lon rode schisma
rode schisma Benaming voor de breuk tussen de Sovjet-Unie en China die zich voltrok rond 1960. De Sovjet-Unie wees de stichting van enorme agrarische Rodenbach, Constantin François
Roden, de Benaming voor de troepen van de bolsjewistische regering, die tijdens de Russische burgeroorlog (1918-1922) tegen de Witten (anti-bolsjewisten) Roderik
Rodenbach, Constantin François (1791-1846) Belgisch arts en politicus. Nam in 1830 deel aan de omwenteling en stemde als lid van het Nationaal Roden, de
Roderik (gest. 711) Laatste koning der Visigoten, vanaf ca. 710. Hij verloor de slag bij Barbate tegen de Arabieren en kwam door verdrinking om het Rodney, George Brydges
Rodney, George Brydges (1718-1792) Brits vlootvoogd, onderscheidde zich op jonge leeftijd in de Oostenrijkse Successieoorlog. In 1780 boekte Rodrigues Alves, Francisco de Paula
Rodrigues Alves, Francisco de Paula (1848-1919) Braziliaans politicus, president van 1902-06 en in 1918. R. vervulde reeds tijdens het keizerrijk Rodríguez, Abelardo K.
Rodríguez, Abelardo K. (1889-1967) President van México van 1932-34. R. maakte zijn carrière in het revolutionaire leger van México. Zijn bestu
Rodríguez, Martín
Rodríguez, Martín (1771-1844) Argentijns generaal en gouverneur van Buenos Aires (1820-24). R. onderscheidde zich in de strijd tegen de Engelsen Rodulphus Glaber
Rodulphus Glaber (voor 1000-na 1045) Frans (Latijns) geschiedschrijver, leidde als monnik een nogal onrustig leven, aangezien hij door zijn twistzieke Roegholt, Richter F.
Roegholt, Richter F. (geb. 1925) Nederlands historicus en schrijver, studeerde geschiedenis en politieke wetenschappen te Amsterdam en promoveerde Roëll, Joan
Roëll, Joan (1844-1914) Nederlands liberaal staatsman. Roëll werd in 1877 lid van de Tweede Kamer. In 1894 kreeg hij de opdracht een kabinet (ministerie) Roëll, Willem Frederik
Roëll, Willem Frederik (1767-1835) Nederlands staatsman en jurist. Na een kort pensionarisschap van Amsterdam (1794-95) bleef hij ambteloos bur
Roemers, Dirk
Roemers, Dirk (geb. 1915) Nederlands socialistisch politicus, studeerde economie aan de Universiteit van Amsterdam. Na enige tijd in het bedrijfsleven Roemi, Djalaal ad-Dien ar-
Roemi, Djalaal ad-Dien ar- (1207-1273) Een van de bekendste islamitische mystici, zeker in het Westen. Hij werd geboren in Balch (Afghanistan)
Roestam Sjah
Roestam Sjah Perzisch volksheld en legeraanvoerder, versloeg in 633 de Arabieren in de 'slag bij de brug', maar leed in 637 een gevoelige nederlaag Roethof, Hein
Roethof, Hein (1921-1996) Nederlands politicus. Roethof, die van 1951 tot 1963 werkzaam was op de parlementaire redactie van de NRC en jarenlang Roetskoj, Aleksandr Vladimirovitsj
Roetskoj, Aleksandr Vladimirovitsj (geb. 1947) Russisch militair en politicus. Roetskoj kreeg zijn militaire opleiding bij de luchtmacht van de voormalige
Roey, Jozef Ernest van
Roey, Jozef Ernest van (1874-1961) Belgisch katholiek geestelijke, werd in 1926 tot aartsbisschop van Mechelen en primaat van België aangesteld
Roggeveen, Jacob
Roggeveen, Jacob (1659-1729) Nederlands ontdekkingsreiziger. Op zoek naar het onbekende 'Zuidland' in opdracht van de West-Indische Compa
Rogier (Sicilië)
Rogier (Sicilië) 1. Rogier I (1031-1101), Normandisch edelman, jongere broer van Robert Guiscard. Veroverde Sicilië (1072) en werd graaf. 2. Rogier Rogier, Charles Latour
Rogier, Charles Latour (1800-1885) Belgisch liberaal politicus. Volksvertegenwoordiger (1831-85). Bevorderde als minister van Binnenlandse Zake
Rogier, Ludovicus Jacobus
Rogier, Ludovicus Jacobus (1894-1974) Nederlands historicus, gespecialiseerd in de vaderlandse katholieke geschiedenis. Hoogleraar in Nijmegen Roh Tae Woo
Roh Tae Woo (geb. 1932) Zuid-Koreaans militair en politicus. Na een voorspoedige militaire loopbaan werd Roh, na in het begin van de jaren tachtig Röhm, Ernst
Röhm, Ernst (1887-1934) Duits militair en politicus. Nam deel aan de Hitler-Putsch (1923). Reorganiseerde en leidde vanaf 1931 de SA. Als voorstander Roijen, Jan Herman van
Roijen, Jan Herman van (1905-1991) Nederlands diplomaat en politicus. Van Roijen promoveerde in 1929 in de rechtswetenschappen en werd, evenals
rois fainéants
rois fainéants (Fr: nietsdoende koningen) Benaming voor de machteloze koningen van het rijk der Merovingers in de 7e eeuw. Zij waren niet meer roi-soleil
roi-soleil (Fr.: Zonnekoning) Bijnaam van Lodewijk XIV. De koning, die graag en goed danste, speelde in 1653 o.m. in de rol van opgaande zon (slotfase) Rojas Paúl, Juan Pablo
Rojas (Uturguren), José Antonio
Rojas (Uturguren), José Antonio (1732-1817) Chileens onafhankelijkheidsstrijder. R. had een belangrijk aandeel in de strijd om de onafhankelijkheid Rokossovski, Konstantin Konstantinovitsj
Rojas Paúl, Juan Pablo (1829-1905) Venezolaans politicus, president van Venezuela (1880-90), volgeling van de 'liberale' leider Guzmán Blanco,
Rokossovski, Konstantin Konstantinovitsj (1896-1968) Sovjetrussisch maarschalk van Poolse afkomst. Onderscheidde zich in WO II bij de verdediging Roldan de Argote
Roldan de Argote Zuid-Nederlands ontdekkingsreiziger. Verwierf bekendheid door zijn deelname aan de reis om de wereld van Magalhães (1519-22).
Rolin, Henri Marthe Sylvie
Rolin, Henri Marthe Sylvie (1891-1973) Belgisch rechtsgeleerde en politicus, verwierf zich als hoogleraar in het volkenrecht te Brussel (1933-61) Rolin, Nicolas
Rolin, Nicolas (1380-1422) Bourgondisch staatsman. Vanaf 1422 invloedrijk als kanselier onder Filips de Goede.
roll-back policy De vooral door de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Foster Dulles (1888-1959) gepropageerde politiek van terugdringing Romaanse kunst
Rollo
Rollo (oorspr. Hrolfr; gest. 931) Vikingenleider. Verwierf voor Normandië de status van leenman van de Franse koning Karel III de Eenvoudige. Regeerde roll-back policy
Romaanse kunst Stijlfase in de Middeleeuwse kunst. Kwam omstreeks het midden van de 10e eeuw ongeveer gelijktijdig op verschillende plaatsen Romaña, Eduardo López de
Roman, Petre (geb. 1946) Roemeens politicus. Na een academische loopbaan (hoofd van de vakgroep Hydraulica van de Technische School in Boe
Romaña, Eduardo López de President van Perú (1899-1903) in een betrekkelijk rustige periode. Tijdens R.'s bestuur werd begonnen met de exploitati
romanisering
romanisering Overname door niet-Romeinen van de Romeinse cultuur. Dit kwam m.n. voor bij de inheemse sociale toplaag in de door Rome veroverde Romanov
Romanov Russische dynastie, die van 1613 tot 1917 over Rusland regeerde. De eerste Romanov die als tsaar regeerde was Michaél Romanov (reg. Romanov, Grigori Vasiljevitsj
Romanov, Grigori Vasiljevitsj (geb. 1923) Sovjetrussisch politicus, lid van de Communistische Partij sinds 1944. Vertegenwoordigde Leningrad in Romantiek
Romantiek Kunst- en filosofierichting die gevoel en verbeelding boven klassieke vormen stelt. In de laatste decennia van de 18e eeuw en de eerste helft Roman, Petre
Romein, Jan Marius (1893-1962) Nederlands historicus met een marxistische levensvisie. Buitengewoon hoogleraar vaderlandse geschiedenis te Amsterdam Romero, Luis
Romeins recht
Romeins recht Door de Romeinen gedurende een periode van ongeveer duizend jaar ontwikkeld rechtsstelsel, waarvan het belang ver uit is gegaan Romeinse Keizerrijk
Romeinse Keizerrijk Het Romeinse Rijk onder bestuur van de keizers, vanaf keizer Augustus (reg. 31 v.C.-14 n.C.) tot de val van het West-Romeinse Romeinse kwestie
Romeinse kwestie Conflict (1870-1929) tussen de Italiaanse staat en de Heilige Stoel naar aanleiding van de inname in 1870 door Garibaldi van de Romeinse Republiek
Romeinse Republiek Het Romeinse Rijk tussen de verdrijving van de Etruskische koningen rond 510 v.C. (Koningstijd) en de stichting van het Romeinse Romeinse Rijk
Romeinse Rijk (ca. 500 v.C. - ca. 500 n.C.) Rijk dat in zijn grootste omvang rond 100 n.C. het hele Middellandse-Zeegebied en vrijwel heel West-Romein-Verschoor, Anna Helena Margaretha (Annie)
Romein-Verschoor, Anna Helena Margaretha (Annie) (1895-1978) Nederlands historica en schrijfster. Beschreef - naast de met haar man Jan Romein Romein, Jan Marius
Romero, Luis (geb. 1916) Spaans romanschrijver en historicus. Na de burgeroorlog was hij vele jaren werkzaam als verzekeringsagent en hij schreef Rommel, Erwin
Romme, Carl Paul Maria (1896-1980) Nederlands r.-k. politicus. Lid Tweede Kamer (1932-33; 1946-61), minister van Sociale Zaken (1937-39; 'kwart
Rommel, Erwin (1891-1944) Duits maarschalk, in 1940 commandant van de 2e pantserdivisie aan het westelijk front. In 1941 werd hij bevelhebber Romme, Carl Paul Maria
rompparlement
rompparlement Benaming voor het deel van het Engelse lange parlement dat overbleef in 1648 toen het leger ca. 140 leden naar huis had gestuurd. Romsée, Gerard
Romsée, Gerard (geb. 1901) Vlaams-nationalistisch politicus, lid van het parlement voor het Vlaams Nationaal Verbond van 1929 tot 1944. In 1936 Romulus Augustulus
Romulus Augustulus (geb. ca. 461) Laatste keizer van het West-Romeinse Rijk (475-76), als kind op de troon geplaatst door zijn vader Orestes en Roncalische Velden
Roncalische Velden Gebied bij Roncaglia (Italië, aan de Po) waar de Duitse vorsten vanaf de 11e eeuw regelmatig rijksdagen bijeenriepen. Bekend Rondetafelconferentie
Rondetafelconferentie (RTC) Conferentie tussen Nederland en de Republiek Indonesië, gehouden in augustus-oktober 1949, waarbij beide overeenkw
roodhemden
roodhemden Bijnaam van de 1000 vrijwillige strijders die onder aanvoering van Giuseppe Garibaldi (1807-1882) in 1860 het koninkrijk Napels veroverden.
Roolvink, Bouke
Roolvink, Bouke (1912-1979) Nederlands politicus (ARP). Secretaris Christelijk Nationaal Vakverbond (1952-59). Staatssecretaris (1959-63) en minister Rooms-Katholieke Partij Nederland
Rooms-Katholieke Partij Nederland (RKPN) Nederlandse politieke partij. DE RKPN was de laatste katholieke splinterpartij die tot de Tweede Kamer Rooms-Katholieke Staatspartij
Rooms-Katholieke Staatspartij (RKPS) Nederlandse politieke partij. De RKSP ontstond in 1926, maar de katholieke partijvorming in Nederland rooms-koning
rooms-koning Titel, die de door de keurvorsten gekozen opvolger van de keizer van het Heilige Roomse Rijk droeg voordat hij tot keizer werd gekroond. Roon, Albrecht von
Roon, Albrecht von (1803-1879) Pruisisch veldmaarschalk en staatsman, was aanvankelijk hoogleraar aan de krijgsschool te Berlijn. Als minister van Roosbroeck, Rob van
Roosbroeck, Rob van (1898-1988) Vlaams historicus. Wegens activisme werd Roosbroeck na de Eerste Wereldoorlog als onderwijzer ontslagen. Roosevelt Corollary
Roosevelt Corollary Uitbreiding van de Monroe-leer, door president Theodore Roosevelt uiteengezet in december 1904. Roosevelt stelde daarbij dat Roosevelt, Anna Eleanor
Roosevelt, Anna Eleanor (geb. Roosevelt; 1884-1962) Amerikaans sociaal activiste. Als presidentsvrouw (1933-45) naast Franklin Roosevelt (een Roosevelt, Franklin Delano
Roosevelt, Franklin Delano (1882-1945) Amerikaans jurist en Democratisch politicus. Gouverneur van de staat New York (1929-33), 32e president Roosevelt, Theodore
Roosevelt, Theodore (1858-1919) Amerikaans Republikeins politicus, 26e president van de VS (1901-09), als vice-president en opvolger van de vermoorde Roots-beweging
Root, Elihu (1845-1937) Amerikaans jurist, Republikeins politicus en diplomaat. Stelde als minister van Oorlog (1899-1904) de generale staf van he
Roots-beweging Beweging in de jaren zeventig van de 20ste eeuw, met name in de VS, die het gevolg was van het boek en de tv-serie Roots: The Saga Root, Elihu
Rooy, Charles van
Rooy, Charles van (1912-1996) Nederlands (KVP-)politicus. Van Rooy maakte vooral naam als bestuurder op lokaal en provinciaal niveau. Hij was Rorik
Rorik (gest. ca. 876) Noormannenleider door keizer Lotharius I beleend met o.a. Dorestad, op voorwaarde dat hij het gebied zou verdedigen tegen andere Rosenberg-proces
Rosenberg, Alfred (1893-1946) Duits nationaal-socialistisch politicus en publicist. Bewaakte vanaf 1934 de ideologische zuiverheid van de groeperingen. Rosette, steen van
Rosenberg-proces Berucht en omstreden Amerikaans spionageproces (1951); stond in het teken van de anti-communistische hetze, tijdens de Koude Rosenberg, Alfred
Rosette, steen van Stenen tafel met inscripties in het Grieks, het demotisch (Nieuwegyptisch) en het hiërogliefenschrift (Oudegyptisch), gevonden Rossbach, slag bij
Ross, James Clarke
Ross, James Clarke (1800-1862) Brits ontdekkingsreiziger. Ging met zijn oom John Ross (1777-1856) enige malen op zoek naar noordelijke door
Rossbach, slag bij (5 november 1757) Veldslag in de Zevenjarige Oorlog tussen de Pruisen onder Frederik de Grote en de keizerlijke troepen, die Rossem, Jean-Pierre van
Rossem, Jean-Pierre van (geb.1947) Belgisch schrijver en politicus. In 1991 stichtte de excentrieke Van Rossem, voormalig beleggingsadviseur Rossum, Maarten van
Rossum, Maarten van (1478-1555) Gelres edelman. Verantwoordelijk voor plundertochten in Utrecht, Overijssel en Noord-Brabant in de strijd sa
Rost van Tonningen, Meinoud Marinus
Rost van Tonningen, Meinoud Marinus (1894-1945) Nederlands politicus en jurist. Vertegenwoordiger bij de Volkenbond (1923-28; 1931-36); Rote Armee Fraktion
Rote Armee Fraktion (RAF) Ook bekend als Baader-Meinhofgroep. West-Duitse terroristische organisatie, afkomstig uit de kring van links-radicale Rothari
Rothari (reg. 636-652) Koning der Longobarden, versterkte het rijk door de Byzantijnen definitief bij Modena te verslaan. Hij is bekend door het edict Rothschild, baron Nathaniel Mayer Victor (Victor)
Rothschild, baron Nathaniel Mayer Victor (Victor) (1910-1990) Brits zoöloog en spion. Rothschild, een telg uit het bekende bankiersgeslacht, studeerde Rothschild, baron Philippe Georges de
Rothschild, baron Philippe Georges de (1902-1988) Frans wijnbouwer. Baron Philippe studeerde natuurwetenschappen en blonk in zijn jeugd in rotten borough
rotten borough Kiesdistrict in Groot-Brittannië dat dermate ontvolkt was dat de volksvertegenwoordigers konden worden aangewezen door de belangrijkste Rouher, Eugène
Rouher, Eugène (1814-1884) Frans jurist en politicus, steunde Lodewijk Napoleon bij diens staatsgreep (1851). R. had een groot aandeel in de grondwet Roundheads
Roundheads Spotnaam voor de aanhangers van de parlementaire partij tijdens de Puriteinse Revolutie in Engeland (1642-1649), vooral afkomstig Rouppe, Niklaas Jan
Rouppe, Niklaas Jan (1769-1838) Belgisch politicus, vurig propagandist van de revolutie-ideeën in de Zuidelijke Nederlanden na de annexatie door Rousset, David
Rousset, David (geb. 1912) Frans schrijver en politicus, studeerde filosofie. R. streed in de Spaanse Burgeroorlog aan republikeinse zijde en zat tijdens Rouvier, Maurice
Rouvier, Maurice (1842-1911) Frans politicus, journalist en financier, republikeins afgevaardigde van 1871-1903. R. was vele malen minister van Rowlatt Acts
Rowlatt Acts (februari 1919) Wetten die het de regering van India mogelijk maakten verdachten zonder proces vast te houden en bepaalde politieke Roxas y Acuña, Manuel
Roxas y Acuña, Manuel (1892-1948) Filippijns jurist en liberaal politicus. Voorzitter parlement (1921-23). Regeringsfuncties in de Commonwealt
royalisten
royalisten In Frankrijk sinds de Franse Revolutie de benaming voor de aanhangers van het koningshuis Bourbon. Deze royalisten bevonden zich tegenover Royer-Collard, Pierre Paul
Royer-Collard, Pierre Paul (1763-1845) Frans liberaal politicus en filosoof. Werd in 1797 lid van de Raad van Vijfhonderd, maar nog in hetzelfde Rozekruisers
Rozekruisers Leden van een mystiek genootschap gesticht in de 17e eeuw door een groep lutherse geleerden in Hessen. Deze groep zou teruggaan Rozendal, Boy
Rozendal, Boy (Sylvius Gerard Marie; geb. 1928) Antilliaans politicus, studeerde te Amsterdam en Genève. Van 1960-70 was hij lid van de Eilandsraad Rozenoorlogen
Rozenoorlogen (1455-1485) Strijd tussen de afstammelingen van Edward III (reg. 1327- 1377) uit het huis Plantagenet om de Engelse troon. Het huis RSFSR
RSFSR Russische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek.
RSV-enquête
RSV-enquête (1983-1984) Nederlandse parlementaire enquête naar de grote overheidssteun gegeven aan het inmiddels failliete scheepsbouwconcern Ruding, Herman Onno Christian Rudolf
Ruding, Herman Onno Christian Rudolf (geb. 1939) Nederlands politicus. Ruding studeerde economie aan de Nederlandse Economische Hogeschool Rudini, Antonio Starraba
Rudini, Antonio Starraba (1839-1908) Italiaans politicus en revolutionair. Vocht voor de Italiaanse eenheid tegen de Bourbons. In 1869 werd hij l
Rudolf Frans Karel Jozef
Rudolf Frans Karel Jozef (1858-1889) Aartshertog en kroonprins van Oostenrijk-Hongarije, getrouwd met Stephanie, dochter van koning Leopold Rudolf I (Duitse Rijk)
Rudolf I (Duitse Rijk) (1218-1291), uit het huis Habsburg, Rooms-Koning (1273-91) na het Interregnum. Gaf de universele rijkspolitiek op; geen keizerskroning. Rudolf II (Duitse Rijk)
Rudolf II (Duitse Rijk) (1552-1612) Duits keizer (reg. 1576-1612), zoon en opvolger van Maximiliaan II, meer geleerde dan bestuurder. Als liefhebber Rudolf van Zähringen
Rudolf van Zähringen (ca. 1127-1191) Prins-bisschop van Luik (1167-1191), steunde Frederik Barbarossa tegen paus Alexander III, met wie hij zich Rudolf van Zwaben
Rudolf van Zwaben (gest. 1080) Hertog van Zwaben (1057-80), tegenkoning van het Duitse rijk (1077-80) naast Hendrik IV. Tijdens de Investituurstrijd Rudradaman
Rudradaman (ca. 2e eeuw n.C.) Shaka-koning. Tijdens zijn bewind probeerden de Sjakas hun macht uit te breiden in de Dekkan en de Gangesvallei. Ruijs de Beerenbrouck, Charles Joseph Marie
Ruijs de Beerenbrouck, Charles Joseph Marie (tot 1895: Ruijs van Beerenbroek; 1873-1936) Nederlands r.-k.-politicus. Premier (1918-22; 1922-Ruiters, Dierick
Ruiter, Herman de (ca. 1540-1570) Nederlands geuzenleider, behoorde tot de belangrijkste beeldenstormers in Den Bosch en sloot zich in 1567 bij Ruiz Cortines, Adolfo
Ruiters, Dierick Nederlands zeevaarder, voer jarenlang op Guinea, Brazilië en Midden-Amerika, waaruit zijn boek 'Toortse der zeevaert' (1623) resulteerde. Ruiter, Herman de
Ruiz Cortines, Adolfo (geb. 1891) President van México (1952-58). R. maakte carrière in het Mexicaanse revolutionaire leger en vervolgens, als beschermeling Rumor, Mariano
Rum-opstand Opstand tegen gouverneur William Bligh van de Australische deelstaat New South Wales (1808). Deze had een jaar tevoren rum als Rundstedt, Gerd Rudolf von
Rumor, Mariano (1915-1990) Italiaans politicus. Rumor kwam in 1948 voor de Democrazia Cristiana (DC) in het parlement. Van 1959 tot 1963 was Rum-opstand
Rundstedt, Gerd Rudolf von (1875-1953) Duits veldmaarschalk. Bevelhebber Berlijn (1932-38), bevelhebber veldtochten in Polen en Frankrijk (1939-runen
runen (Oudnoors: geheimzinnige boodschap) Schrifttekens (24) van de Germanen, ontstaan tussen 100 v.C. en 100 n.C.; de oudste bewaard gebleven Ruppert, Marinus
Ruppert, Marinus (1911-1992) Nederlands politicus. Ruppert was lid van de Antirevolutionaire Partij en van 1947-59 voorzitter van het CNV. Van Ruprecht van de Palts
Ruprecht van de Palts (1619-1682) Veldheer en vlootvoogd, zoon van Frederik V van de Palts (de 'Boheemse Winterkoning') en kleinzoon van de Ruprecht van Wittelsbach
Ruprecht van Wittelsbach (1352-1410) Graaf van de Pfalz (Ruprecht III, 1398), gekozen tot Rooms-Koning in 1400, als opvolger van Wenzel van Rurik
Rurik (Roerik; gest. 879) Noormannenleider en stichter van de eerste Russische staat in Novgorod. Afstammelingen regeerden tot eind 16e eeuw over Rusk, Dean
Rusk, Dean (1909-1994) Amerikaans politicus. Rusk studeerde staatswetenschappen, o.a. in Oxford, Engeland, en vocht als officier tijdens de Tweede Russell, John
Russell, John (1792-1878) Engels staatsman, woordvoerder van de hervormingsgezinde Whigs in het parlement. Was als minister van Binnenlandse russificatie
russificatie Het opdringen van de Russische cultuur (o.a. godsdienst, levensgewoonten en taal) aan de niet-Russische volken. Ook door middel van Russische burgeroorlog
Russisch-Chinees verdrag (1896) Geheim verdrag gesloten tussen Rusland en China in 1896 te St.-Petersburg, kort na de kroning van tsaar Nico
Russische burgeroorlog (1918-1922) Strijd om de macht in de Sovjet-Unie tussen de bolsjewiki (de Roden), die in oktober 1917 de macht hadden Russische Revolutie
Russische Revolutie Complex van gebeurtenissen in 1917 als gevolg waarvan Rusland het eerste communistische land werd (de Sovjet-Unie). De Russische rijk
Russische rijk Tsarenrijk, voortgekomen uit het middeleeuwse Moskovië, dat zich op het hoogtepunt van zijn macht aan het eind van de 19e eeuw Russisch-Chinees verdrag (1896)
Russisch-Japanse oorlog
Russisch-Japanse oorlog (1904-1905) Ontstaan door de expansiedrift van beide landen in Azië, waarbij Rusland een afbakening van invloedssferen Russisch-Turkse oorlog
Russisch-Turkse oorlog (1877-1878) Rusland, zoekend naar gebiedsuitbreiding op de Balkan versloeg in deze oorlog Turkije. Bij de vrede van San
Rutgers, Abraham A.L.
Rutgers, Abraham A.L. (1884-1966) Nederlands politicus, studeerde plantkunde en was na zijn studie van 1910-23 werkzaam in Nederlands-Indië. Rutgers, Victor Henri
Rutgers, Victor Henri (1877-1945) Nederlands politicus (broer van Abraham R.), studeerde rechten en was van 1902-15 advocaat en procureur te A
Rutten, Georges Albert Maria
Rutten, Georges Albert Maria (1875-1952) Belgisch dominicaan en sociaal voorman, de grote organisator en leidsman van de christelijke vakbeweging. Ruys de Beerenbrouck, Charles Joseph Marie
Ruys de Beerenbrouck, Charles Joseph Marie (tot 1895: Ruijs van Beerenbroek; 1873-1936) Nederlands r.-k. politicus. Premier (1918-22; 1922-Ruyter, Michiel Adriaenszoon de
Ruyter, Michiel Adriaenszoon de (1607-1676) Nederlands vlootvoogd. Begon op 10- of 12-jarige leeftijd als bootsjongen op een koopvaardijschip; Ryckmans, Pierre
Ryckmans, Pierre (1890-1959) Belgisch koloniaal bestuurder, o.a. beheerder (1918-25) en resident (1925-28) in Oeroendi (nu Burundi). Hij keerde Ryhove, Frans van de Kethulle
Ryhove, Frans van de Kethulle (1531-1585) Radicaal calvinistisch leider te Gent, vestigde met Hembyze in 1577 een calvinistisch schrikbewind. Rykov, Aleksej Ivanovitsj
Rykov, Aleksej Ivanovitsj (1881-1938) Sovjetrussisch politicus. Lid Centrale Comité (1920-30), voorzitter raad van Volkscommissarissen (1924-30) Ryzjkov, Nikolaj Ivanovich
Ryzjkov, Nikolaj Ivanovich (geb. 1929) Russisch politicus. Ryzjkov, sinds 1956 lid van de communistische partij, werd in 1975 eerste vice-minister
SA
SA (Sturmabteilung) De paramilitaire organisatie van de nazi's, opgericht in 1921 en geliquideerd in 1934. De SA (bruinhemden) en SS (zwarthemden) Saavedra Lamas, Carlos
Saavedra Lamas, Carlos (1878-1959) Argentijns jurist. Saavedra Lamas kreeg in 1936 de Nobelprijs voor de vrede toegekend voor zijn aandeel in Sabijnen
Sabijnen (Lat.: Sabini) Ouditalische volksstam woonachtig ten noordoosten van Rome; overvleugeld door Rome en opgenomen in het Romeinse Rijk Sacco di Roma
Sacco di Roma Plundering van Rome in 1527 door de troepen van keizer Karel V (reg. 1519-1556). Rome was samen met Milaan, Florence en Venetië Sacco en Vanzetti-proces
Sacco en Vanzetti-proces Geruchtmakend proces in de VS (1920-27). De Italiaanse immigranten Nicola Sacco en Bartolomeo Vanzetti werden op SACEUR
SACEUR (Supreme Allied Commander Europe; Geallieerd Opperbevelhebber Europa) NAVO's hoogste militaire bevelhebber in Europa. Omdat de Sadat, Muhammad Anwar al-
Sadat, Muhammad Anwar al- (1918-1981) Egyptisch militair en politicus. Behoorde tot de Vrije Officieren die Faroek afzetten (1952). Vice-president
SADC
SADC (Southern African Development Community) Opvolger van de SADCC (Southern African Development Coordinating Community). De SADCC sadduceeën
sadduceeën De sadduceeën vormden een joodse partij ten tijde van Jezus. Vooral priesters en welgestelde burgers behoorden tot deze partij. Al vanaf Sadi-Carnot, Marie François
Sadi-Carnot, Marie François (1837-1894) Frans ingenieur en politicus, kleinzoon van Lazare Carnot. Weerstond als president (1887-1894) het boulangis
Saedeleer, Rik de
Saedeleer, Rik de (geboren Mechelen 17 januari 1924) Belgisch sportjournalist, speelde als linksbinnen 15 jaar uit voor Racing Mechelen. De Saedeleer Safawiden
Safawiden Islamitische sjiietische dynastie, genoemd naar sjeik Safi al Din (1252- 1334), die van 1501 tot 1736 over Perzië heerste. Onder Ismaïel Saffariden
Saffariden Dynastie die van 867-901 over Oost-Iran en een deel van Afghanistan heerste.
Sage ten Broek, Joachim George le
Sage ten Broek, Joachim George le (1775-1847) Nederlands notaris, bekend r.-k. publicist, wel de vader van de r.-k. pers in Nederland genoemd. Saïd, Mehmed
Saïd, Mehmed (1822-1863) Kedive van Egypte (1854-63), opvolger van Abbas Hilmi I. Bevorderde o.a. de aanleg van het Suezkanaal. Opgevolgd saintsimonisme
Saint-Denis, slag bij Door Willem III op 14 augustus 1678 tegen Luxembourg geleverde, onbesliste veldslag, vier dagen na het sluiten van de vred
Saint-Just, Louis Antoine Léon de
Saint-Just, Louis Antoine Léon de (1767-1794) Frans revolutionair. Invloedrijk tijdens het Schrikbewind (1793-94). Als trouw volgeling van Robespierre Saint-Pierre, Charles Irénée Castel
Saint-Pierre, Charles Irénée Castel (1658 - 1743) Frans schrijver, kwam in 1693 aan het hof van Lodewijk XIV. Werd in 1695 lid van de Académie Saksen (gesch.)
saintsimonisme Stroming genoemd naar de Franse politicus en sociaal denker Claude de Rouvroy, comte de Saint-Simon (1760-1825). Hij propageerde Saint-Denis, slag bij
Saksen (gesch.) 1. Germaanse volksstam, vanaf ca. 400 n.C. gevestigd tussen de Rijn en de Elbe, met als kerngebied het huidige Sleeswijk-Holstein. Saksen-Coburg
Saksen-Coburg Belgisch koningshuis, dat stamt uit het Duitse hertogdom Saksen-Coburg-Gotha (1826-1918) en in de 19e en 20ste eeuw grote invloed Saksen-Coburg-Gotha
Saksen-Coburg-Gotha Voormalig Duits hertogdom, ontstaan in 1826, opgeheven in 1918. Het vorstenhuis leverde het Koninklijk Huis in België Saladin
Saladin (Salahu-d-Din al-Ayyubi of Salaah-al-Dien al-Ajjoebi; 1138-1193) Grootvizier van Egypte (1167-71), zette in 1171 de kalief af en stichtte salafijja
salafijja Politiek-religieuze beweging, die werd opgericht door Rasjied Rida, met het tijdschrift al-Manaar als spreekbuis. Salafijja is afgeleid van salaaf, Salamis, slag bij
Salamis, slag bij (480 v.C.) Zeeslag tussen de Griekse vloot o.l.v. Themistocles en de Perzische vloot van koning Xerxes I (reg. 485-465 v.C.) tijdens Salandra, Antonio
Salan, Raoul (1899-1984) Frans generaal. Vanaf 1917 in het leger, verbleef Salan lang in Indo-China (1924-37 en 1945-53). Vanaf 1956 was Salan Salazar, António de Oliveira
Salandra, Antonio (1853-1931) Italiaans conservatief politicus. Tijdens zijn premierschap (1914-16) sloot Italië zich bij de geallieerden aan. Actief Salan, Raoul
Salazar, António de Oliveira (1889-1970) Portugees politicus en econoom. Minister van Financiën (1926; 1928-32). Was als premier (1932-68) in Saliërs
Saliërs Een van de vele Frankische stammen die in de 3e eeuw n.C. uit Midden-Europa naar het westen trokken. Zij vestigden zich in het gebied ten Salinas de Gortari, Carlos
Salinas de Gortari, Carlos (geb. 1948) Mexicaans politicus. Salinas, een econoom die snel carrière maakte binnen het ministerie van Financiën, werd
Salisbury, Robert Arthur Talbot Gascoyne Cecil
Salisbury, Robert Arthur Talbot Gascoyne Cecil (1830-1903) Brits conservatief politicus, derde markies van Salisbury (sinds 1868). Minister van Salische Huis
Salische Huis (of: Frankische Huis) Duits vorstenhuis dat van 1024 tot 1125 keizers voor het Heilige Roomse Rijk leverde; hoogtepunt investituurstrijd.
Sallustius Crispus, Gaius
Sallustius Crispus, Gaius (86-34 v.C.) Romeins geschiedschrijver; stelde dat de val van Rome onvermijdelijk was. Werk: 'Bellum Iugurthinum' (ca. Salmanassar
Salmanassar Koningen van Assyrië: Salmanassar I (reg. ca. 1273-ca. 1243 v.C.), lijfde de resten van het Mitanni-rijk in en streed tegen Oerartoe. Salmanassar Salomo
Salomo (ca. 986-926 v.C.) Koning van Israël van ca. 960-926 v.C., zoon en opvolger van David. Door de Koningin van Seba bewonderd om zijn wijsheid, SALT-akkoorden
SALT-akkoorden Overeenkomsten tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie over beperkingen van hun strategische kernwapens en over maatregelen Samaranch, Juan Antonio
Samaranch, Juan Antonio (geboren Barcelona 17 juli 1920) Spaans diplomaat en sportbestuurder. Samaranch maakte aanvankelijk carrière binnen Samaria
Samaria Hoofdstad van het noordrijk van Israël, gesticht door koning Omri (ca. 880 v.C.). De profeten zagen in het onrecht en de afgoderij die er bedreven Samkalden, Ivo
Samkalden, Ivo (1912-1995) Nederlands bestuurder. De jurist Samkalden was minister van Justitie voor de PvdA in het kabinet-Drees (1956-58) en Samnieten
Samnieten Italische volksstam woonachtig in het bergland van midden-Italië, behorend tot de Osko-Umbriërs, zeer krijgshaftig. Streed met Rome in samoerai
samoerai Ridder in het feodale Japan. De samoerai hadden als enigen het recht om twee zwaarden te dragen en waren verplicht tot trouw tot in de dood Sampaio, Jorge
Sampaio, Jorge (geb. 1939) Portugees politicus, lid van de Partido Sosialista (PS). Tijdens zijn studie was hij actief in de studentenbeweging tegen Samuël
Samuel ha-Nagib (eig. Ismail ibn Nagrela; 993-1055/56) Spaans geleerde, staatsman en dichter van joodse afkomst. Hij bekleedde hoge posities aan San Francisco, conferenties van
Samuël Laatste richter van Israël; wijdde de eerste koning, Saul (reg. ca. 1020-1000 v.C.) en diens opvolger David. Werd in later tijd hoog vereerd. Samuel ha-Nagib
San Francisco, conferenties van 1. Oprichtingsvergadering van de Verenigde Naties (25 april-27 juni 1945), bijgewoond door 50 landen; reeds t
San José, Jerónimo de
San José, Jerónimo de (1587-1654) Spaans dichter en historicus. Nadat hij ingetreden was in de orde der karmelieten veranderde hij zijn wereldlijke San Martín, José de
San Martín, José de (1778-1850) Zuid-Amerikaans vrijheidsstrijder van Argentijnse afkomst. Bevrijdde tussen 1813 en 1821 Argentinië, Chili en Sánchez, Oscar Arias
Sánchez, Oscar Arias (geb. 1941) Costa Ricaans politicus, sinds 1986 president van Costa Rica. Kreeg de Nobelprijs voor de vrede van 1987 toegekend Sancho III Garcés van Navarra
Sancho (Portugal) 1. Sancho I (1154-1211), koning van Portugal (1185-1211), opvolger van Alfonso I. Opgevolgd door Alfonso II. 2. Sancho II (Sand Creek Massacre
Sancho III Garcés van Navarra (de Grote; ca. 965-1035) Koning van Navarra (995-1035); verenigde door zijn huwelijk Castilië en Aragón en veroverde Sancho (Portugal)
Sand Creek Massacre Bloedige verrassingsaanval van een blanke troepenmacht van circa 1200 man, onder leiding van kolonel J.M. Chivington, op
Sandinisten
Sandinisten De aanhangers van het Sandinistische Front van Nationale Bevrijding in Nicaragua. Deze beweging, genoemd naar de guerrillaleider Augusto Sanhedrin
Sanhedrin (Synhedrion) Joodse Hoge Raad tijdens de Grieks-Romeinse periode. 70 leden: (opper)priesters, oudsten en schriftgeleerden; voorzitter Sanherib
Sanherib (Sennacherib; gest. 681 v.C.) Koning van Assyrië (704-681 v.C.), opvolger van Sargon II. Maakte Nineve tot hoofdstad en verfraaide deze sansculotten
sansculotten (Fr: sans culottes = zonder broek) Franse benaming voor de onderste laag van de kleine burgerij: ambachtslieden, winkeliers en marskramers. Santer, Jacques
Santer, Jacques (geb. 1937) Luxemburgs politicus. Santer, die zijn loopbaan begon als advocaat, werd in 1963 benoemd tot minister van Arbeid en Santos Ramalho Eanes, Antonio dos
Santos Ramalho Eanes, Antonio dos (geb. 1935) Portugees militair en politicus. Santos diende in de Afrikaanse koloniën onder meer onder Spínola Santos, José Eduardo dos
Santos, José Eduardo dos (geb. 1942) Angolees politicus. Dos Santos trad in 1961 toe tot de Movimento Popular de Libertaçao de Angola (MPLA). Saoed Ibn Abdoel Aziez
Saoed Ibn Abdoel Aziez (1902-1969) Koning van Saudi-Arabië (1953-64), opvolger van zijn vader Ibn Saoed Abdoel Aziez III. De feitelijke macht Saqqara
Saqqara Deel van de antieke stad Memphis in Egypte, ten zuidwesten van Caïro, bekend als dodenstad (necropool). Piramides en mastaba's uit bijna Saracenen
Saracenen Een door de klassieke schrijvers sinds de 1e eeuw n.C. gebruikte benaming voor een volk uit Noord-Arabië dat zich lange tijd verzette tegen Saragat, Giuseppe
Saragat, Giuseppe (1898-1988) Italiaans politicus. Saragat geldt als een van de grondleggers van de Italiaanse democratie na de Tweede Wereldoorlog. Sardes
Sardes Stad uit de Oudheid in Klein-Azië, ten westen van het huidige Salihli. Residentie van de Lydische koningen (7e eeuw v.C.) en Perzische (6e Sargon
Sargon Koningen in Mesopotamië: Sargon I de Grote (reg. 2334-2279 v.C.), koning van Akkad; beëindigde de rijken van Soemer en dat van de Elamieten. Sarkis, Ilyas
Sarkis, Ilyas (1924-1985) Libanees maronitisch politicus. Sarkis verloor in 1960 de presidentsverkiezingen van Suleiman Franjieh, maar werd in 1976 Sarney, José
Sarney, José (eig. José Ribamar Ferreira da Costa; geb. 1930) Braziliaans politicus. Sarney werd in 1956 lid van het Huis van Afgevaardigden en steunde Saro-Wiwa, Ken
Saro-Wiwa, Ken (1941-1995) Nigeriaans schrijver en activist. Saro-Wiwa behoorde tot de Ogoni, een etnische minderheid in Nigeria. Veel van zijn Sarphati, Samuel
Sarphati, Samuel (1813-1866) Nederlands geneesheer, ontplooide vele initiatieven op allerlei terrein. Betrokken bij de oprichting van de Nederlandsche Sarraut, Albert Pierre
Sarraut, Albert Pierre (1872-1962) Frans radicaal-socialistisch politicus. Als gouverneur-generaal van Frans Indo-China (1911-14; 1916-19) voorstander Sassaniden
Sassaniden Dynastie, genoemd naar de stamvader Sassan, die van ca. 226 tot 651 over het Nieuw Perzische Rijk heerste. De herkomst van de Sassaniden Sassou Nguesso, Denis
Sassou Nguesso, Denis (geb. 1943) Oud-dictator (1979-1992) van Congo-Brazzaville die in oktober 1997 met behulp van zijn privéleger en Franse
satellietstaat
satellietstaat Benaming voor een land dat in hoge mate onder invloed van een machtiger land staat, zodat het niet naar eigen inzicht besluiten kan nemen. Satire Ménippée, La
Satire Ménippée, La Een in 1594 door een groep gematigde Fransen gepubliceerd politiek pamflet, waarvan de volledige naam luidt 'Satyre Ménip
Sato, Eisaku
Sato, Eisaku (1901-1975) Japans liberaal politicus, een der leiders van de Liberaal-Democratische Partij. Vervulde van 1956-62 verschillende ministerposten. satraap
satraap Gouverneur van een provincie in het Perzische rijk, een zgn. satrapie. De satraap had een eigen hofhouding, bestuursapparaat en eigen troepen. Sauckel, Fritz
Sauckel, Fritz (1894-1946) Duits nationaal-socialistisch politicus. Sinds 1942 als Generalbevollmächtigter für den Arbeitseinsatz verantwoordelijk Saul
Saul Eerste koning van Israël (reg. ca. 1020-1000 v.C.), gezalfd door Samuël. Kreeg een groot deel van het land onder controle, o.a. door de Filistijnen Sauwens, Johan
Sauwens, Johan (geb. 1946) Belgisch politicus. Sauwens studeerde rechten aan de KU Leuven en was enige tijd werkzaam als advocaat. Zijn politieke SAVAK
SAVAK (Perzisch: Sazman Amniat va Attelaat Keshvar; Nationale Inlichtingen- en Veiligheidsdienst) Iranese geheime dienst (1975-79), ingesteld door Savary, Alain François
Savary, Alain François (1918-1988) Frans politicus. Savary studeerde rechten en politieke wetenschappen en vocht tijdens de Tweede Wereldoorlog
Savoie
Savoie 1. Landstreek in de Franse Alpen, dat vanaf 121 v.C. tot het Romeinse rijk behoorde, vanaf 534 tot het Frankische Rijk en vanaf 843 tot het Savornin Lohman, Alexander Frederik de
Savornin Lohman, Alexander Frederik de (1837-1924) Nederlands protestants politicus en jurist (o.a. hoogleraar staatsrecht te Amsterdam, 1884-Savov, Michael
Savov, Michael (1858-1928) Bulgaars generaal en politicus, minister van Oorlog (1903-08). Hij voerde het bevel over het Bulgaarse leger tijdens de Schacht, Horace Greely Hjalmar
Schacht, Horace Greely Hjalmar (1877-1970) Duits econoom en politicus. Als president van de Rijksbank (1923-30; 1933-39) verantwoordelijk Schaefer, Jan
Schaefer, Jan (1940-1994) Nederlands politicus. Van beroep banketbakker, raakte Schaefer als vakbondsbestuurder betrokken bij de huisvestingsproblemen Schaepman, Herman Johan Aloijsius Maria
Schaepman, Herman Johan Aloijsius Maria (1844-1903) Nederlands priester, r.-k. politicus en publicist. Publiceerde o.a. in 'De Tijd' en 'De Wachter'. Schaik, Josephus Robertus Hendricus van
Schaik, Josephus Robertus Hendricus van (1882-1962) Nederlands r.-k. politicus. Lid Tweede Kamer (1917-29) en voorzitter (1929-33; 1937-Schaper, Johan Hendrik Andries
Schaper, Johan Hendrik Andries (1868-1934) Nederlands socialistisch politicus. Medeoprichter van de SDAP (1894). Lid Tweede Kamer (1899-Schärf, Adolf
Schärf, Adolf (1890-1965) Oostenrijks socialistisch politicus. Secretaris socialistische fractie (1918-33) in het parlement. Werkte sinds 1934 ondergronds. Scharping, Rudolf
Scharping, Rudolf (geb. 1947) Duits politicus. Scharping studeerde politicologie, rechten en sociologie aan de Universiteit van Bonn en werd al op schedel 1470
schedel 1470 In 1972 bij het Rudolf Meer in Kenia ontdekte schedelrest die waarschijnlijk 2,6 miljoen jaar oud is. Op grond van het hersenvolume Schedel, Hartmann
Schedel, Hartmann (1440-1514) Duits medicus en humanist. Stadarts van Neurenberg. Bekend geworden door zijn grote verzameling geestelijke en Scheel, Walter
Scheel, Walter (geb. 1919) West-Duits liberaal politicus. Scheel werd in 1953 lid van de bondsdag voor de FDP, en in 1955 tevens van het Europees Scheidemann, Philipp
Scheidemann, Philipp (1865-1939) Duits journalist en socialistisch politicus. Lid Rijksdag voor de SPD (1903-33). Riep in 1918 de Republiek uit, Scheldesluiting
Schelde- en Wielingenkwestie Conflict tussen Nederland en België over de bereikbaarheid van de haven van Antwerpen via de Nederlandse Schelde Schengen Informatie Systeem
Scheldesluiting Conflict tussen de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden n.a.v. de afsluiting van de Schelde van 1585 tot 1794. Tijdens de Tachtigjarige Schelde- en Wielingenkwestie
Schengen Informatie Systeem (SIS) Geautomatiseerd opsporingsregister van de landen die het Akkoord van Schengen hebben ondertekend ten aanzien Schengen, Verdrag van
Schengen, Verdrag van Op 14 juni 1985 in Schengen (Luxemburg) door de regeringen van de Beneluxlanden, Duitsland en Frankrijk ondertekend schepenen
schepenen In het oudvaderlands recht het college dat op het platteland samen met de schout recht sprak. De schout vorderde recht en voerde het vonnis Scheps, J.H.
Scheps, J.H. (1900-1993) Nederlands politicus. Scheps zat van 1946 tot 1967 voor de PvdA in de Tweede Kamer en was daar een van de kleurrijkste Schermerhorn, Willem
Schermerhorn, Willem (1894-1977) Nederlands socialistisch politicus en landmeetkundige (invoering luchtfotogrammetrie), hoogleraar landmeetk
Scherpe Resolutie
Scherpe Resolutie Besluit van de Statenvergadering van Holland genomen in augustus 1617 op aandringen van Johan van Oldenbarnevelt, waarin
Scheyven, Raymond Albert Marie
Scheyven, Raymond Albert Marie (1911-1987) Belgisch politicus. Scheyven studeerde rechten te Leuven. In 1946 werd hij CVP kamerlid en in 1971 Schieringers en Vetkopers
Schieringers en Vetkopers Twee groeperingen die in Friesland, en in mindere mate in Groningen, vanaf het midden van de 14e eeuw tot de 16e eeuw schijnprocessen
schijnprocessen Rechtszaken die ogenschijnlijk eerlijk zijn maar waarvan de uitslag van te voren vaststaat. Beruchte schijnprocessen zijn gevoerd schild (heraldiek)
schild (heraldiek) Belangrijkste onderdeel van een heraldisch wapen. Kan verschillende vormen aannemen: langgerekt, driehoekig, ovaal, ruitvormig Schiller, Karl
Schiller, Karl (1911-1994) Duits econoom en politicus. Schiller kwam in 1965 voor de SPD in de bondsdag. Als minister van Economische Zaken in Schiltz, Hugo
Schiltz, Hugo (geb. 1927) Vlaams-Belgisch politicus (VU). Schiltz werd na zijn studies rechten en economie in 1958 gemeenteraadslid van Antwerpen Schimmelpenninck, Rutger Jan
Schimmelpenninck, Rutger Jan (1761-1825) Nederlands politicus. Als moderaat lid van de Nationale Vergadering (1796) tijdens de Bataafse Republiek Schirach, Baldur von
Schirach, Baldur von (1907-1974) Nationaal-socialistisch politicus. Rijksjeugdleider van de NSDAP (1931-40), organiseerde vanaf 1933 de Hitler-Schleicher, Kurt von
Schleicher, Kurt von (1882-1934) Duits militair en politicus. Medeverantwoordelijk voor de val van Brüning (1932). Verzette zich als rijkskanselier Schlesinger jr., Arthur Meier
Schlesinger jr., Arthur Meier (geb. 1917) Amerikaans schrijver en geschiedkundige. Schlesinger ontving de Pulitzerprijs voor geschiedenis in 1946 Schlieffen, Alfred von
Schlieffen, Alfred von (1833-1913) Duits generaal, maarschalk (1911), graaf van S. Nam deel aan de oorlog tegen Oostenrijk (1866) en Frankrijk (Schliemann, Heinrich
Schliemann, Heinrich (1822-1890) Duits archeoloog. Wijdde zich na 1865 geheel aan de archeologie nadat hij in de handel rijk was geworden. On
Schmelzer, Wilhelm Klaus Norbert
Schmelzer, Wilhelm Klaus Norbert (geb. 1921) Nederlands politicus en econoom. Schmelzer was staatssecretaris van Binnenlandse Zaken, Bezitsvorming Schmidt, Helmut
Schmidt, Helmut (geb. 1918) West-Duits politicus en econoom. Schmidt was lange tijd lid van de bondsdag voor de SPD (1953-62; 1965-1987). Hij Schollaert, Frans Victor Marie Ghislain
Schollaert, Frans Victor Marie Ghislain (1851-1917) Vlaams katholiek politicus en jurist. Had van 1888 tot 1917 zitting in de volksvertegenwoordiging, Schönhuber, Franz
Schönhuber, Franz (geb. 1923) Duits politicus. Schönhuber, die in WO II gediend had bij de Waffen SS, stichtte in 1983 de extreem-rechtse partij Schoolstrijd
Schoolstrijd Politieke strijd in de 19e en 20ste eeuw in Nederland en België met als inzet de gelijkberechtiging van speciaal en openbaar onderwijs. schout
schout Door de landsheer benoemde ambtenaar die hem vertegenwoordigde in een bepaald rechtsgebied op het platteland, waar hij zorg droeg voor Schouten, Willem Corneliszoon
Schouten, Willem Corneliszoon (ca. 1580-1625) Nederlands ontdekkingsreiziger. Vond samen met Jacob le Maire een nieuwe route van de Atlantische Schröder, Gerhard
Schröder, Gerhard (1910-1990) West-Duits politicus en jurist, prominent figuur in de CDU. Minister van Binnenlandse Zaken (1953-61), Buitenlandse Schryver, August de
Schryver, August de (1898-1991) Belgisch politicus. De Schryver studeerde rechten. In de periode van 1928 tot 1965 was hij volksvertegenwoordiger. schuinkruis
schuinkruis (Andreas- of Andrieskruis) Vereniging van rechter- en linkerschuinbalk. De apostel Andreas zou op een dergelijk kruis de marteldood gestorven schuldslavernij
schuldslavernij Vorm van slavernij, waarbij mensen die niet aan bepaalde verplichtingen konden voldoen hun schuld door arbeid inlosten. Kon in speciale Schulte Nordholt, Jan Willem
Schulte Nordholt, Jan Willem (1920-1995) Nederlands historicus en dichter. Schulte Nordholt was van 1966 tot 1983 in Leiden hoogleraar in de Schumacher, Kurt
Schumacher, Kurt (1895-1952) Duits socialistisch politicus. Organiseerde vanaf ca. 1930 het verzet tegen het nationaal-socialisme, lid Rijksdag (1930-Schuman-plan
Schuman, Robert (1886-1963) Frans politicus (tot 1919 Duits staatsburger). Minister van Financiën (1946-47) en Buitenlandse Zaken (1948-53),
Schuman-plan Op 9 mei 1950 door de Franse minister van Buitenlandse Zaken Robert Schuman (1886-1963) gelanceerd plan, geïnspireerd door zijn Schuman, Robert
Schuschnigg, Kurt von
Schuschnigg, Kurt von (1897-1977) Oostenrijks christen-sociaal politicus. Kanselier (1934-38), afgezet door Hitler na de Anschluss en opgevolgd Schutzstaffel
Schutzstaffel (SS) Keurkorps van de Sturmabteilung (SA), ingesteld in 1924 als lijfwacht van hoge leden van de NSDAP, sinds 1929 onder leiding Schweitzer, Albert
Schweitzer, Albert (1875-1965) Duits theoloog en arts. Schreef briljante studies over Jezus als historische figuur en Paulus. Werd op 36-jarige leeftijd Scipio
Scipio Patricische familie in het oude Rome. Leden o.a. Publius Cornelius Scipio Africanus Maior (236-184/183 v.C.), Romeins veldheer en consul. Scott, Dred
Scott, Dred (gest. 1858) Noord-Amerikaans negerslaaf, werd in 1834 door zijn heer meegenomen van de staat Missouri (waar slavernij was toegestaan) Scott, Robert Falcon
Scott, Robert Falcon (1868-1912) Brits zuidpoolreiziger; maakte als eerste sledetochten op de Ross IJsbarrière en het zuidpoolcontinent als leider Scud-raket
Scud-raket Codenaam van de NAVO voor de Russische raket voor de korte afstand. De Scud kan worden uitgerust met een conventionele, nucleaire Scythen
Scythen Nomadenvolk uit Centraal-Azië, vestigde zich omstreeks de 8e eeuw v.C. in het huidige Zuid-Rusland. Onze kennis van de Scythen putten SD
SD (Sicherheidsdienst) Geheime inlichtingendienst van de SS in nazi-Duitsland, o.l.v. Heydrich (1904-1942). De in 1931 opgerichte Sicherheidsdienst Sebastiaan
Sebastiaan (1554-1578) Koning van Portugal (1557-78), opvolger van Joao III, tot 1568 onder regentschap. Sneuvelde tijdens de tweede kruistochtexpeditie secessie
secessie (Lat: secessio = afzondering) Afscheiding, in het bijzonder uit een staatsverband. Bekend voorbeeld van secessie is de uittreding in 1861 van Seclusie, Akte van
Seclusie, Akte van Besluit van de Staten van Holland uit 1654 om nooit meer een prins van Oranje te benoemen tot stadhouder of kapitein-generaal. Securitate
Securitate Roemeense geheime dienst onder het communistische regime van Nicolae Ceausescu (1918-1989). De aan de dictator loyale Securitate-troepen Sedekia
Sedekia (Zedekia) Laatste koning van het Israëlitische deelrijk Juda (reg. 597-587 v.C.); als opvolger van Jojakin aangesteld door Nebukadnessar II Sefanja
Sefanja (Zefanja) Profeet van het Israëlitische deelrijk Juda, ca. 621 v.C.; tijdgenoot van Jeremia en koning Josia. Het naar hem genoemde bijbelboek Seferis, George
Seferis, George (eig. Giorgos Stylianou Seferiades; 1900-1971) Grieks dichter. Studeerde rechten, begon daarna diplomatieke carrière (1924), die Segers, Paul Willem
Segers, Paul Willem (1900-1983) Belgisch politicus, droeg vanaf 1927 als secretaris, later als voorzitter van het Algemeen Christelijk Werkersverbond Segni, Antonio
Segni, Antonio (1891-1972) Italiaans politicus en jurist, president van 1962-64. Hij behoorde tot de oprichters van de Democrazia Christiana en kreeg Seipel, Ignaz
Seipel, Ignaz (1876-1932) Oostenrijks christelijk-sociaal politicus, prelaat en hoogleraar moraaltheologie (1909). Zijn antisocialistische koers en gebruikmaking Sejong
Sejong (1397-1450) Koreaans koning van de Yi-dynastie, kwam in 1419 aan de macht. Tijdens zijn regering maakte het land een culturele opbloei Sekou, Ahmed Touré
Sekou, Ahmed Touré (1922-1984) Guinees politicus. Richtte samen met Houphouët-Boigny (de latere president van Ivoorkust) in 1946 de heel Fr
Seldjoeken
Seldjoeken Uit Centraal-Azië afkomstige Turkse stammen die rond 960 Perzië en Mesopotamië binnenvielen en aldaar een eigen feodale staat stichtten. Seldte, Franz
Seldte, Franz (1882-1947) Duits nationaal-socialistisch politicus, richtte in 1918 de Stahlhelm (vereniging van frontsoldaten van de Eerste Wereldoorlog) Seleuciden
Seleuciden Macedonische dynastie die na de dood van Alexander de Grote (reg. 336- 323 v.C.) van 312 tot 64 v.C. over het voormalige Perzische Seliem (Osmaanse Rijk)
Seliem (Osmaanse Rijk) (Selim) Sultans van het Osmaanse Rijk: Seliem I de Gestrenge (ca. 1466-1520), sultan (1512-20), opvolger van Bajezied Sem
Sem Zoon van Noach, stamvader van de Semieten: Israël en andere volken van het Nabije Oosten (Gen. 9 en 10).
senaat
senaat In Rome de raad van ouden, gevormd uit leden van de adellijke en andere vooraanstaande families. Hoewel formeel voornamelijk een adviesgevend seneschalk
seneschalk In de Middeleeuwen een hoge ambtenaar aan het Karolingische hof en in Frankrijk ten tijde van de Capetingers. Hij beheerde de konink
Senghor, Léopold Sédar
Senghor, Léopold Sédar (geb. 1906) Senegalees (Franstalig) schrijver en dichter, eerste president van Senegal (1960-80). Hij studeerde de Dakar Senkaku-eilanden
Senkaku-eilanden (Ch.: Diaoyu-eilanden) Eilandengroep in de Oost-Chinese Zee, ten noordoosten van Taiwan. De eilanden zijn eigendom van een Sepoy-opstand
Sepoy-opstand Muiterij in 1857-1858 van de Bengaalse Sepoys (inheemse soldaten) van het Brits-Indische leger. De Sepoys waren verontrust over septembermoorden
September, Dulcie (Geboortejaar onbekend-1988) Zuid-Afrikaans politicus. Dulcie September kreeg als tegenstandster van het Zuid-Afrikaanse apartheidsbewind Sercambi, Giovanni
septembermoorden Bloedbad in de Parijse gevangenissen aangericht tijdens de Franse Revolutie tussen 2-6 september 1792 door de sansculotten. September, Dulcie
Sercambi, Giovanni (1347-1424) Italiaans geneesheer, schrijver en politicus, auteur van een 'Monito o Programma di governo', opgedragen aan Lazzaro Sergij
Sergij (Ivan Nikolajevitsj Stragorodskij; 1867-1944) Russisch-orthodox geestelijke; metropoliet van Novgorod (1917) en van Moskou (1934). Werd seriële geschiedenis
seriële geschiedenis De studie van geschiedenis aan de hand van lange reeksen cijfermatige data; een vorm van kwantitatieve geschiedenis beoefend Serov, Ivan Aleksandrovitsj
Serov, Ivan Aleksandrovitsj (geb. 1905) Sovjetrussisch generaal en voormalig hoofd van de staatsveiligheidsdienst. Serov was afkomstig uit een boere
Sesklo-cultuur
Sesklo-cultuur Boerenbeschaving (5000 v.C.) uit het Neolithicum in Thessalië. Huizen van het megarontype. Aardewerk in twee kleuren met geometrische Sesostris
Sesostris Farao's van Egypte uit de 12e dynastie: 1. Sesostris I (reg. 1971-1928 v.C.), stabiliseerde het gezag in Nubië. 2. Sesostris II (reg. 1897-1878 Sestos
Sestos Oud-Griekse stad op de Europese oever van de Hellespont. In 478 v.C. was S. de eerste stad die de Atheners van de Perzen wisten te bevrijden, Seti
Seti (Sethos) Farao's van Egypte uit de 19e dynastie (Ramessieden): 1. Seti I (reg. 1304-1290 v.C.), zoon van Ramses I. Grote bouwactiviteit (tempel Settlement, Act of
Settlement, Act of Engelse wet uit 1701 die de rechten van het parlement tegenover de koning vastlegt en de troonsopvolging regelt. Het katholieke Severen, Joris van
Severen, Joris van (1894-1940) Vlaams nationalistisch politicus. Medeoprichter van de Frontpartij (1919), kamerlid (1921-29). IJverde voor de hereniging Severus Alexander, Marcus Aurelius
Severus Alexander, Marcus Aurelius (208-235) Romeins keizer (222-35). Inval Marcomannen (232). Muiterij in het leger leidde tot zijn afzetting.
Severus, Lucius Septimius
Severus, Lucius Septimius (146-211) Romeins soldatenkeizer (193-211), van Afrikaanse afkomst. Tot keizer uitgeroepen na tweede vierkeizerjaar. Seward, William Henry
Seward, William Henry (1801-1872) Amerikaans politicus en jurist, behoorde aanvankelijk tot de Whig Party en maakte carrière in de staat New Y
Seyffardt, Hendrik Alexander
Seyffardt, Hendrik Alexander (1872-1943) Nederlands militair. Was van 1929 tot 1934, vanaf 1930 als luitenant-generaal, chef van de generale staf. Seymour, Jane
Seymour, Jane (ca. 1509-1537) Koningin van Engeland, derde vrouw van Hendrik VIII (1536). Stierf kort na de geboorte van Edward (VI).
Seyss-Inquart, Arthur
Seyss-Inquart, Arthur (1892-1946) Oostenrijks nationaal-socialistisch politicus en jurist. Droeg bij tot de Anschluss en werd rijksstadhouder in Oostenrijk Sforza
Sforza Vorstenhuis uit Italië dat in de 15e en 16e eeuw over Milaan regeerde. Stichter van Sforza-dynastie was de condotierri Giacomo Muzio Attèndolo Sforza, Carlo
Sforza, Carlo (1873-1952) Italiaans republikeins politicus, overtuigd anti-fascist, graaf van Sforza. Onderhandelde met Joegoslavië over het vriendschapsverdrag sfragistiek
sfragistiek (Ook: sigillografie; zegelkunde) De studie van zegels. Deze historische hulpwetenschap houdt zich vooral bezig met de gebruikelijke functie Shaftesbury, Anthony Ashley Cooper
Shaftesbury, Anthony Ashley Cooper (zevende graaf van Shaftesbury; 1801-1885) Brits politicus (Tory). Als lid van het Lagerhuis (1826-51) voorstander Shagari, Shehu
Shagari, Shehu (geb. 1925) Nigeriaans politicus. Shagari volgde lerarenopleiding en richtte in 1949 een culturele organisatie op, waaruit in 1951 de Shamir, Yitzhak
Shamir, Yitzhak (eig. Isaak Jagermützen, geb. 1915) Israëlisch politicus. Shamir vertrok in 1935 vanuit zijn geboorteland Polen naar Palestina, waar SHAPE
SHAPE (Supreme Headquarters Allied Powers Europe) hoofdkwartier van de Geallieerde Opperbevelhebber Europa (SACEUR), de hoogste militai
Sharif, Mohammad Nawaz
Sharif, Mohammad Nawaz (geb. 1949) Pakistaans politicus, die op 17 februari 1997 werd gekozen tot premier. Na de afzetting van Benazir Bhutto Sharon, Ariel
Sharon, Ariel (geb. 1925) Israëlisch militair en politicus. Sharon werd in 1948 officier in het leger en hield zich vooral bezig met het bestrijden van Sharpeville, bloedbad van
Sharpeville, bloedbad van Bloedbad, aangericht door de Zuid-Afrikaanse politie, toen zij op 21 maart 1960 het vuur opende op een groep van 35.000
Shastri, Lal Bahadur
Shastri, Lal Bahadur (1904-1966) Indiaas politicus en nationalist. Ondertekende als premier (1964-66) een non-agressieovereenkomst met Pakistan.
Sheridan, Philip Henry
Sheridan, Philip Henry (1831-1888) Amerikaans militair, een der belangrijkste generaals van de Unionisten tijdens de Burgeroorlog. In 1862-63 leidde Sherman Antitrust Act
Sherman Antitrust Act Wet in de VS uit 1893, gericht tegen het ongebreideld fuseren van bedrijven. In 1914 aangevuld door de Clayton Antitrust Sherman, William Tecumseh
Sherman, William Tecumseh (1820-1891) Amerikaans generaal. Behaalde in de Burgeroorlog voor de Unie overwinningen bij Vicksburg (1863) Shirer, William
Shirer, William (1904-1993) Amerikaans journalist en historicus. Shirer was voor de Tweede Wereldoorlog als journalist werkzaam in Europa voor shogunaat
shogunaat Erfelijke militaire dictatuur in Japan van 1192 tot 1867. Na de overwinning van de adellijke familie Minamoto op de Tairo liet Minamoto Siad Barre, Mohammed
Siad Barre, Mohammed (1921-1995) Somalisch militair en politicus. Siad Barre werd in 1960 na de onafhankelijkheid plaatsvervangend bevelhebbe
Siberg, Joannes
Siberg, Joannes (1740-1817) Nederlands koloniaal staatsman, klom dank zij zijn schoonvader Alting snel op in rang. Bekleedde het gouverneurschap Siciliaanse Vespers
Siciliaanse Vespers Volksopstand, uitgebroken op 31 maart 1282 in het Italiaanse Palermo op Sicilië, na de vesperdienst voor Pasen van dat jaar. Sickingen, Franz von
Sickingen, Franz von (1481-1523) Duits ridder, streed sinds 1515 als beschermer van zwakken in privé-oorlogen tegen Worms, Metz, Frankfurt, L
Sidi Mohammad ben Arafa
Sidi Mohammad ben Arafa Sultan van het onder Frans protectoraat staande Marokko, in 1953 door de Fransen aan het bewind geholpen. Sidi ben Siegfriedlinie
Siegfriedlinie Verdedigingslijn aan de Frans-Duitse grens waarvan Duitsland in de laatste fase van beide Wereldoorlogen gebruik maakte. De Siegfriedlinie, Sieyès, Emmanuel Joseph
Sieyès, Emmanuel Joseph (1748-1836) Frans politicus, gematigd revolutionair, feuillant. Populair door brochure 'Qu'est-ce que le tiers état?' (1789), Sigebert I
Sigebert I (ca. 535-575) Austrasisch koning (561-575), zoon van Lotharius I. In 566 huwde hij met Brunhilde. S. werd in 575 vermoord tijdens de Sigismund (Duitse Rijk)
Sigismund (Duitse Rijk) (1368-1437) Rooms-Koning (1410-37) en Duits keizer (1433-37), opvolger van Ruprecht van de Palts, koning, van Hongarije
signoria
signoria (It: heerschappij, heersers) Hoogste regeringscollege in de Italiaanse republieken in de Middeleeuwen, gevormd om een duurzaam en standvastig Sihanouk, koning Norodom
Sihanouk, koning Norodom (geb. 1922) Cambodjaans politicus en staatshoofd. Sihanouk werd door de Fransen in 1941 benoemd tot staatshoofd Silkin, John Ernest
Silkin, John Ernest (1923-1987) Brits politicus. Silkin zat sinds 1963 voor de Labour Party zitting in het Britse Lagerhuis. Hij was onder premier Harold Silvester II
Silvester II (Gerbert van Aurillac/Reims; ca. 940-1003) Paus van 999-1003. Benedictijner monnik te Aurillac, aartsbisschop van Reims (991-97). Onderhield Simatupang, Tahi Bonar
Simatupang, Tahi Bonar (1920-1990) Indonesisch militair en kerkelijk leider. Simatupang werd opgeleid tot officier aan de Koninklijke Militaire Simeon en Anna
Simeon (relig.) Zoon van de aartsvader Jakob en diens vrouw Lea. Een van de stamvaders van Israël.
Simeon en Anna Vrome, bejaarde joden die in de tempel waren toen Jezus daar aan God werd voorgesteld. Simeon sprak profetische woorden over Simeon I
Simeon I (ca. 865-927) Koning van Bulgarije (893-927), opvolger van Vladimir. Krachtig vorst die zijn rijk met grote delen van het Balkanschiereiland Simeon II
Simeon II (geb. 1937) Koning van Bulgarije (1943-46); volgde onder een regentschapsraad zijn vader Boris III op. Vertrok na de afschaffing van het Simeon (relig.)
Simitis, Kostas
Simitis, Kostas (geb. 1936) Grieks jurist en politicus. Van 1971 tot 1975 doceerde Simitis aan West-Duitse universiteiten; in 1975 werd hij hoogler
Simon de Montfort
Simon de Montfort (ca. 1208-1265) Frans edelman, graaf van Leicester (1231), geërfd van zijn grootmoeder; zoon van Simon IV de Montfort. Versloeg Simon de Tovenaar
Simon de Tovenaar (Simon Magus) Tovenaar in Samaria gedoopt door de apostel Filippus. Wilde de macht om de Heilige Geest door handopleggin
Simon de zeloot
Simon de zeloot (lett. de ijveraar) Apostel van Jezus; wordt ook in Grieks-Aramees de Kananiet genoemd. De bijnaam kan duiden op een vroeger Simon IV de Montfort
Simon IV de Montfort (ca. 1155-1218) Frans edelman. Leider van de Albigenzenkruistocht (1209- 29).
Simon van Cyrene
Simon van Cyrene Man uit Cyrene in Noord-Afrika, (Cyrenaica), die gedwongen werd Jezus' kruis te dragen (Matt. 27, Marcus 15).
Simonet, Henri
Simonet, Henri (1931-1996) Belgisch politicus. Simonet studeerde rechten en economie aan de ULB in Brussel. Zijn politieke loopbaan begon hij Sindermann, Horst
Sindermann, Horst (1915-1990) Oost-Duits politicus. Sindermann was al vroeg actief in de communistische jeugdbeweging. De jaren 1933-1945 bracht Singasari
Singasari Rijk op Oost-Java, gesticht door Radjasa (1222-27) en genoemd naar diens woonplaats S. Het rijk werd door Kertanegara uitgebouwd tot Singh, (Chaudhuri) Charan
Singh, (Chaudhuri) Charan (1902-1987) Indiaas politicus. Singh studeerde rechten en werkte als advocaat. Hij was actief in de onafhankelijkheidsbe
Sinn Féin
Sinn Féin (Lett.: wij zelf) Ierse nationalistische beweging, opgericht in 1905 door Arthur Griffith (1872-1922). Sinn Féin eiste volledig zelfbestuur Sippar
Sippar Oudmesopotamische stad, thans ruïneheuvel Aboe Habbah, ten zuidwesten van Baghdad (Irak). Hier werd de zonnegod Utu of Sjamas vereerd. Sismondi, Jean Charles Leonard Simonde de
Sismondi, Jean Charles Leonard Simonde de (ook Simondi de Sismondi, J.C.L; 1773-1842) Zwitsers historicus en econoom. In zijn eerste werken, sjabbatisme
sjabbatisme Joodse messiaanse stroming, ontstaan in de 17e eeuw rondom de mysticus Sjabbetai Tswi (1626-1676), die werd beschouwd als de verlosser, Sjah Dsjahan
Sjah Dsjahan (1592-1666) Grootmogol van India (1627-58) uit de Moeghaldynastie, opvolger van Dsjahangir. Weinig krachtig bestuurder. Bouwde Sjahrir, Sutan
Sjah-in-sjah (Lett.: koning der koningen) Oude Perzische koningstitel afkomstig uit de Medische taal. De laatste die zich sjah liet noemen was de Iraanse Sjamasj-Sjoem-Oekin
Sjahrir, Sutan (1909-1966) Indonesisch politicus. Sinds 1932 actief in de nationalistische beweging. Als premier (1945-47) voorstander van de parlementaire Sjah-in-sjah
Sjamasj-Sjoem-Oekin (gest. 648 v.C.) Babylonisch kroonprins, zoon van koning Esarhaddon. Met behulp van Arabische stammen veroorzaakte E. Sjamsji-Adad I
Sjamsji-Adad I (gest. 1781 v.C.) Koning van Assyrië (1813-1781 v.C.). Veroverde Mari en regeerde over geheel Opper-Mesopotamië.
Sjapoer III
Sjapoer III Perzisch keizer (reg. 379-388) uit de dynastie der Sassaniden, die regeerden van ca. 226-651. Nadat het rijk tijdens het bewind van Sjapoer Sjarett, Mosje
Sjarett, Mosje (eig. Mosje Sjertok; 1894-1965) Israëlisch politicus, verbleef resp. in Rusland, Palestina, Istanboel en Londen, waar hij economie studeerde. Sjazar, Sjneor Zalman
Sjazar, Sjneor Zalman (eig. Sjneor Zalman Roebasjov; 1889-1974) Israëlisch politicus, studeerde geschiedenis en filosofie. Hij vestigde zich in 1924 Sjenoete
Sjenoete (gest. ca. 450 n.C.) Egyptisch abt, organisator van het kloosterleven. Introduceerde een schriftelijke gehoorzaamheidsverklaring en voerde Sjepilov, Dmitri Trofimovitsj
Sjepilov, Dmitri Trofimovitsj (geb. 1905) Sovjetrussisch politicus en econoom, trad na WO II op de voorgrond. Werd waarschijnlijk op voorspraak Sjer Ali
Sjer Ali (1825-1879) Afghaans emir uit de Barakzay-dynastie (1747-1929), die Afghanistan buiten de Russische en Britse invloedssfeer probeerde te Sjevardnadze, Edoeard
Sjevardnadze, Edoeard (geb. 1928) Georgisch politicus. Sjevardnadze was van 1965 tot 1972 minister van Openbare Orde/Interne Aangelegenheden Sjoelgi
Sjoelgi (gest. 2047 v.C.) Koning van Ur (2094-47 v.C.) uit de derde dynastie, opvolger van Ur-Nammu. Kende zichzelf een goddelijke status toe.
Sjoen-tsje
Sjoen-tsje (1644-1661) Regeringstitel voor de Mantsjoe-vorst Foe-lin (1638-61), de eerste keizer van de Tsj'ing-dynastie (1644-1911). Bekwaam bestuurder.
Sjomoe
Sjomoe (701-756) Japans keizer, wiens bewind (724-756) samenviel met het hoogtepunt van de Nara-periode (genoemd naar de in 710 in gebruik g
Sjosjenk I
Sjosjenk I Egyptisch farao, stichter van de 22e (Lybische) dynastie (reg. 945-925 of 935-014/13 v.C.). In de Bijbel bekend als Sisak (beter: Susak), Sjowa-periode
Sjowa-periode Periode in de Japanse geschiedenis (1926-1989), waarin keizer Hirohito regeerde. Tijdens de economische wereldcrisis van 1929 groeide Sjtsjerbítski, Vladimir Vasiljevitsj
Sjtsjerbítski, Vladimir Vasiljevitsj (geb. 1918) Sovjetrussisch politicus, studeerde chemie en maakte carrière in de partij in de Dnjeprbocht. Als zodanig Sjvernik, Nikolaj Michajlovitsj
Sjvernik, Nikolaj Michajlovitsj (1888-1970) Sovjetrussisch politicus. Voorzitter van de bond van metaalarbeiders (1929-44), als voorzitter van het Skåne-oorlog
Skåne-oorlog Een in de jaren 1674-1679 gevoerde oorlog tussen Denemarken en Zweden over het bezit van de rijke en strategisch belangrijke provincie Skënder-beg
Skënder-beg (of Skanderbeg; bijnaam van Gjergj Castriota; 1403-1468) Albanees vrijheidsstrijder. Leidde vanaf 1444 een algemene opstand tegen Skorzeny, Otto
Skorzeny, Otto (1908-1975) Duits militair. Leidde met een Fieseler Storch de bevrijding van Mussolini (12-9-43), de gevangenneming van de Horthy-slag bij...
slag bij... Voor de slag bij... of de slag om... kijke men bij de plaats van handeling.
slagen bij Saint-Quentin
slagen bij Saint-Quentin 10 augustus 1557: Franse troepen onder Montmorency verslagen door de Spanjaarden onder Filibert van Savoie, die gesteund
slagen bij Seneffe
slagen bij Seneffe 11 augustus 1674: onbesliste slag tussen de geallieerde troepen onder Willem III en de Franse troepen onder Condé. 2 juli 1794: Slánsky, Rudolf
Slánsky, Rudolf (1901-1952) Tsjechoslowaaks politicus, werd in 1921 lid van de communistische partij. In 1929 lid van het Centrale Comité, in 1935 Slavenkust
Slavenkust Historische naam voor een gedeelte van de westkust van Afrika, gelegen tussen de Goudkust (het huidige Ghana) en de delta van de rivier slavofielen
slavofielen Naam voor Russische intellectuelen die, tijdens de regeerperiode van Nicolaas I (reg. 1825-1855) heimelijk streefden naar hervormingen Slicher van Bath, Bernard Hendrik
Slicher van Bath, Bernard Hendrik (eig. B.H. Slicher; geb. 1910) Nederlands historicus; gespecialiseerd in economische geschiedenis, wetenschappelijke Slingelandt, Simon van
Slingelandt, Simon van (1664-1736) Nederlands staatsman en jurist. Secretaris van de Raad van State (1690-1725) en raadpensionaris van Holland
Sloet van de Beele, Ludolf Anne Jan Wilt
Sloet van de Beele, Ludolf Anne Jan Wilt (1806-1890) Nederlands koloniaal staatsman en historicus. Na als advocaat en griffier van de Staten van Slotemaker de Bruïne, Jan Rudolph
Slotemaker de Bruïne, Jan Rudolph (1869-1941) Nederlands theoloog en CHU-politicus. Trad na een hoogleraarschap vanwege de Nederlands Hervormde Slovo, Joe
Slovo, Joe (1926-1995) Zuid-Afrikaans politicus. Slovo werd in Litouwen geboren en kwam in 1935 naar Zuid-Afrika. Op 16-jarige leeftijd sloot hij Smeekschrift der Edelen
Smeekschrift der Edelen Rekest aangeboden door het Compromis der Edelen aan landvoogdes Margaretha van Parma op 5 april 1566, waarin werd smeltkroesgedachte
smeltkroesgedachte Opvatting dat sociale, culturele en zelfs raciale verschillen tussen etnische groepen in een samenleving door het assimilatieproces smerige oorlog
smerige oorlog Term voor de uiterst bloedige terreur ontketend door de Argentijnse regering van generaal Jorge Videla in de jaren 1976-1978 tegen Smet de Naeyer, Paul Joseph de
Smet de Naeyer, Paul Joseph de (1843-1913) Belgisch katholiek politicus. Hervormde als minister van Financiën (1894-96) de belastingen, de staatsboekho
Smet, Miet (geb. 1943) Belgisch politica. Smet begon haar politieke loopbaan als directrice van het Instituut voor Politieke Vorming van de CVP. In Smith, Ian Douglas
Smetona, Antonas
Smetona, Antonas (1874-1944) Litouws politicus. Gedurende WO I voorzitter Litouwse Nationale Raad, president (1919-22; 1926-40). Na Russische Smet, Miet
Smit, Joke
Smit, Joke (1933-1981) Nederlands feministe, die op alle mogelijke manieren streed voor de gelijkberechtging van de vrouw. Smit richtte in 1968 samen Smrkovsky, Josef
Smith, Ian Douglas (geb. 1919) Rhodesisch/Zimbabwaans politicus. Studeerde handelswetenschappen in Zuid-Afrika en was piloot bij de Britse luchtmacht Smith, John (1579-1631)
Smith, John (1579-1631) (1579/80-1631) Engels kolonist en kroniekschrijver. In opdracht van de Virginia Company voer hij eind 1606 met drie sche
Smith, John (1938-1994)
Smith, John (1938-1994) (1938-1994) Brits politicus. Smith studeerde rechten in Glasgow, was enige jaren advocaat in Edinburgh en werd in 1970 Smith, Joseph
Smith, Joseph (1805-1844) Amerikaan, stichter van de sekte der mormonen (1830). Kreeg als jongen visioenen (1820) en ontving in 1827 van de e
Smrkovsky, Josef (1911-1974) Tsjechoslowaaks politicus. Leidde Praagse opstand (1945) tegen de Duitsers. Lid Centrale Comité (1946-48; 1966-Smuts, Jan Christiaan
Smuts, Jan Christiaan (1870-1950) Zuid-Afrikaans militair, politicus en filosoof. Smuts was actief in Boerenoorlog (1899-1902) en leidde tijdens SNF
SNF (Short-range Nuclear Forces) Kernwapens met een maximale draagwijdte van 500 kilometer. Deze wapens zijn bestemd voor tactische doeleinden. Snouck Hurgronje, Christiaan
Snouck Hurgronje, Christiaan (1857-1936) Nederlands arabist en islamoloog, hoogleraar te Batavia (1890-1906) en Leiden (1906-1936). Snouck Soames, baron (Arthur) Christopher John
Soames, baron (Arthur) Christopher John (1920-1987) Brits politicus. Soames was een krachtig politicus met een flamboyante levensstijl. In de Soares, Mario Alberto Nobre Lopes
Soares, Mario Alberto Nobre Lopes (geb. 1924) Portugees jurist en politicus. Soares, die na zijn rechtenstudie een loopbaan begon als advocaat, Sobibor
Sobibor Plaats in Polen, ten noordoosten van Lublin. Concentratiekamp (1942-43), waar 160.000 mensen de dood vonden, van wie 30.000 Nederlanders Sociaal Handvest (EG)
Sociaal Handvest (EG) (Gemeenschapshandvest van de sociale grondrechten van de werkenden) Een in december 1989 door de Europese Raad goedgekeu
sociaal imperialisme
sociaal imperialisme Term ontwikkeld door de Duitse historicus en socioloog H.U. Wehler als verklaring voor het modern imperialisme. Dit was naar Sociaal-Democratische Arbeiderspartij
Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) Nederlandse politieke partij. De SDAP werd in 1894 opgericht door een aantal sociaal-democraten Sociaal-Democratische Bond
Sociaal-Democratische Bond (SDB) Nederlandse socialistische organisatie, opgericht in 1881, leider F. Domela Nieuwenhuis. Hield zich vooral Sociaal-Democratische Partij
Sociaal-Democratische Partij (SDP) Nederlandse revolutionair-marxistische partij, opgericht in 1909 na afsplitsing uit de SDAP; eerste georganiseerde
Sociaal-economische overleg- en adviesorganen (België)
Sociaal-economische overleg- en adviesorganen (België) Op de onderscheiden beleidsniveaus in België bestaan paritaire sociaal-economische Sociaal-Economische Raad
Sociaal-Economische Raad SER) Toporgaan van de publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie, opgericht in 1950. De voornaamste taak van de SER is sociaal-revolutionairen
sociaal-revolutionairen (Ook: socialisten-revolutionairen of SR's) Links revolutionaire beweging in Rusland, actief tijdens de Russische revolutie van sociale geschiedenis
sociale geschiedenis Onderdeel van de geschiedwetenschap dat zich bezighoudt met de geschiedenis van de sociale stratificatie van de maatschappij. Sociale Verzekeringsraad
Sociale Verzekeringsraad (SVR) Voormalig toezichthoudend orgaan op de uitvoering van de sociale zekerheid.
socialisme
socialisme Het begrip socialisme heeft een tweeledige betekenis: enerzijds is het een ideologie die de grondslag vormt voor de beweging die een maatschappij socialistenwetten
socialistenwetten (1878-1890) Wetten die rijkskanselier Bismarck (1815-1898) in 1878 liet aannemen om de socialisten, door hem als staatsvijanden Socialistische Partij (België)
Socialistische Partij (België) (SP) Belgische politieke partij, voortgekomen uit de Belgische Socialistische Partij die na communautaire ruzies over Socialistische Partij (Nederland)
Socialistische Partij (Nederland) (SP) Nederlandse politieke partij. De Socialistische (oorspr. Socialistiese) Partij ontstond in 1972 uit de Kommunisties
socinianisme
socinianisme (Ook: unitarisme, anti-trinitarisme, arianisme) Radicale beweging tijdens de Reformatie, die op bijbelse gronden de goddelijke drie-eenheid Soebaktagin
Soebaktagin (gest. 997) Stichter van de moslemdynastie der Ghaznawiden. Regeerde (977-97) in Ghazna en Lahore (Noordwest-India).
Soeda
Soeda Een in de tweede helft van de 10e eeuw door een onbekende auteur samengestelde encyclopedie, waarin in alfabetische volgorde het leven en Soedanese rijken
Soedanese rijken Aantal Afrikaanse koninkrijken die vanaf de Middeleeuwen ontstonden in het gebied direct ten zuiden van de Sahara en ten noorden Soeharto
Soeharto (geb. 1921) Indonesisch militair en politicus. Soeharto was achtereenvolgens commandant van Midden-Java, Oost-Indonesië en van de strategische Soekarno, Ahmad
Soekarno, Ahmad (1901-1970) Indonesisch politicus, sterk redenaar. Een van de leiders van de nationalistische beweging. Oprichter en voorzitter
Soelaimaan II
Soelaimaan II (de Prachtlievende of de Wetgever; ca. 1495-1566) Sultan van het Osmaanse Rijk (1520-66), opvolger van Selim I. Veroverde Rhodos Soemeriërs
Soemeriërs Volk dat van ca. 3200 tot 2350 v.C. de landstreek Soemer (Neder-Mesopotamië) bewoonde. Hun herkomst is onbekend. Zij kenden een Soen Jat-sen
Soen Jat-sen (Sun Zhongsan; 1866-1925) Chinees revolutionair politicus, de vader van het Chinese nationalisme. Maakte als leider van een kortstondige Soeng-dynastie
Soeng-dynastie Chinese dynastie die regeerde van 960 tot 1279. De twee broers Soeng herenigden het na de val van de Tang-dynastie verdeelde China Soesa
Soesa (Susa) Ruïnestad in Perzië. Hoofdstad van het rijk van Elam (vanaf ca. 2500 v.C.), verwoest door de Assyriërs (ca. 650 v.C.), daarna residentie Soeslov, Mikhail Andrejevitsj
Soeslov, Mikhail Andrejevitsj (1902-1982) Sovjetrussisch politicus, lid van het Politburo sinds 1955 en prominent partijideoloog (lid sinds 1921). Soevorov, Aleksander Vasiljevitsj
Soevorov, Aleksander Vasiljevitsj (1729-1800) Russisch veldmaarschalk. Vocht in de Zevenjarige Oorlog (1756-63), Russisch-Poolse Oorlog (1768-soldatenkeizers
soldatenkeizers Benaming voor de Romeinse keizers die voortkwamen uit het leger, in het bijzonder de vijftig bevelhebbers die tussen 192 en 284 Solebay, slag bij
Solebay, slag bij (1672) Eerste zeeslag (voor de kust van Suffolk) tijdens de Derde Engelse Oorlog; de Hollandse vloot onder De Ruyter verpletterde Solidarnosc
Solidarnosc Poolse vakbond die voortkwam uit een op een scheepswerf in Gdansk in 1980 opgericht stakingscomité tegen prijsstijgingen. Onder leiding Solon
Solo-mens (Ngangdong-mens) Benaming voor aan de Solo-rivier bij Ngangdong (Djawa) gevonden schedelresten van elf neanderthalerachtigen. Zij Somare, Michael Thomas
Solon (ca. 640-ca. 558 v.C.) Atheens staatsman, dichter en wetgever; legde de basis voor de Atheense democratie. Benoemd tot archont met onbeperkte Solo-mens
Somare, Michael Thomas (geb. 1936) Papoea-Nieuwguinees politicus. Somare werd de eerste premier van zijn land, dat in 1973 zelfbestuur kreeg. Somerset, Edward Seymour
Somerset, Edward Seymour (ca. 1505-1552) Engels staatsman, eerste hertog van Somerset (1547). Hendrik VIII huwde zijn zuster Jane. Regent voor Somme, slag aan de
Somme, slag aan de Engels-Frans offensief tegen de Duitsers in de Eerste Wereldoorlog. De aanval, geleid door generaal Foch, duurde van juli tot Somoza
Somoza Nicaraguaanse familie die als dictators over het land regeerde van 1937 tot 1979. Anastasio Somoza García (1896-1956), pleegde staatsgreep Songhay-rijk
Songhay-rijk Afrikaans koninkrijk ontstaan in de 16e eeuw op het grondgebied van het huidige Mali en Niger. Het vormde in de 16e-17e eeuw een Sonoy, Diederik
Sonoy, Diederik (1529-1597) Nederlands edelman en geuzenleider. Organiseerde de watergeuzenexpedities en werd gouverneur van Enkhuizen (1572); Sont, slag in de
Sont, slag in de Op 8 november 1658 tijdens de Noordse Oorlog (1655-60) door Van Wassenaer-Obdam voor de Republiek en Denemarken bevochte
Sophia Frederica Mathilda
Sophia Frederica Mathilda (1818-1877) Prinses van Württemberg (dochter van Wilhelm I), koningin der Nederlanden (1849-77). Huwde in 1839 Soulouque, Faustin Élie
Soulouque, Faustin Élie (1782-1867) Haïtiaans politicus, president (1847-49) en keizer (1849-58, als Faustin I). Regeerde dictatoriaal en richtte een Soult, Nicolas Jean de Dieu
Soult, Nicolas Jean de Dieu (1769-1851) Frans militair en politicus, hertog van Dalmatië (1807), maarschalk (1804). Had belangrijk aandeel in de Souphana Phouma
Souphana Phouma (1901-1984) Laotiaans politicus. Souphana Phouma werd in 1950 minister en was jarenlang premier (1951-54; 1956-58; 1962-
Souphanouvong
Souphanouvong (1912-1995) Laotiaans politicus. Prins Souphanouvong, bijgenaamd `de rode prins', organiseerde het verzet tegen de Franse bezetter Soustelle, Jacques Emile Yves
Soustelle, Jacques Emile Yves (1912-1990) Frans etnoloog en politicus, verdiepte zich in de jaren dertig in de oude culturen in México. Tijdens South Australia
South Australia (Zuid-Australië) Australische deelstaat begrensd door Indische Oceaan, Western Australia, Northern Territory, Queensland en New South Pacific Forum
South Pacific Forum (SPF) Samenwerkingsverband, in 1971 ingesteld door regeringsleiders van lidstaten van de South Pacific Commission. Doel
South Sea bubble
South Sea bubble De speculatie met aandelen van de in 1711 in Engeland gevormde South Sea Company. In ruil voor een monopolie op de Britse
sovjet
sovjet (Ru: raad) Raad die in alle geledingen van de Sovjet-maatschappij voor het bestuur zorgde: dorp, stad, provincie en republiek. De Sovjet-Unie Sovjet-Unie
Sovjet-Unie (Voluit: Unie van Socialistische Sovjetrepublieken, Sojoez Sovjetskich Sotsjalistisjekich Respoeblik, afkorting USSR of SU). Staat die Sovjet-Unie 2. Samenleving
Sovjet-Unie 2. Samenleving De sociale structuur van het feodale Rusland werd na 1917 ingrijpend gewijzigd. Oorspronkelijk bestond het land in Sovjet-Unie 3. Economie
Sovjet-Unie 3. Economie De economie was tot 1989 bij uitstek een socialistische planeconomie. De gehele nationale productie en distributie, met
Sovjet-Unie 4. Geschiedenis
Sovjet-Unie 4. Geschiedenis Het slechte verloop van WO I en de armoedige sociale situatie maakten in 1917 een einde aan het Russische Tsarenrijk. Soweto-opstand
Soweto-opstand Uitbarsting van geweld in juni 1976 in het Zuid-Afrikaanse Bantoe-woonoord Soweto bij Johannesburg. De politie opende het vuur Sozialdemokratische Partei Deutschlands
Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD) Sociaal-democratistische partij in Duitsland. De partij begon in 1875 enige vorm te krijgen toen Spaak-rapport
Spaak, Paul Charles Henri (1899-1972) Belgisch socialistisch politicus, langdurig minister van Buitenlandse Zaken (1936-49; 1954-57; 1961-66) Spaans Amerika
Spaak-rapport Rapport van het Spaak-comité, in het leven geroepen na de conferentie van Messina en bestaande uit deskundigen onder voorzitterschap Spaak, Paul Charles Henri
Spaans Amerika De voormalige Spaanse koloniën in Midden- en Zuid-Amerika. Na de ontdekking van Amerika door Christophorus Columbus (145
Spaans-Amerikaanse oorlog (1898) Oorlog tussen Spanje en de Verenigde Staten. De Verenigde Staten steunden de Cubaanse opstandelingen tegen Spadolini, Giovanni
Spaanse Burgeroorlog
Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) Burgeroorlog in Spanje tussen de aanhangers van een wettig gekozen linkse regering, de Republikeinen, en rec
Spaanse Furie
Spaanse Furie Muiterij van de Spaanse troepen in de Nederlanden in 1576, tijdens de Tachtigjarige oorlog (1568-1648). Oorzaak was het feit dat Spaanse gouden eeuw
Spaanse gouden eeuw (Sp: Siglo de Oro) Bloeiperiode in Spanje die begon met het koningschap van Filips II (reg. 1556-1598) en tot ongeveer 1
Spaanse Nederlanden
Spaanse Nederlanden De Zuidelijke Nederlanden tijdens het bewind van de Spaanse Habsburgers (1555-1713). In het begin van de Tachtigjarige Spaanse Successieoorlog
Spaanse Successieoorlog (1702-1713) Oorlog om de landen van de kinderloos gestorven Spaanse koning Karel II (reg. 1665-1700): Spanje, het Spaans-Amerikaanse oorlog
Spadolini, Giovanni (1925-1994) Italiaans politicus. Spadolini studeerde rechten in Florence, waar hij in 1950 hoogleraar contemporaine geschiedenis Spanje tijdens Filips II
Spanje tijdens Filips II Maatschappij De Spaanse samenleving ten tijde van het bewind van Filips II was van top tot teen doortrokken van het rooms-Sparta
Sparta (Lacedaimon, Spárti) Stad in Griekenland op de Peloponnesos, hoofdstad van Laconië; ca. 15.000 inw., verzorgend centrum (regio verbouw Spartacus
Spartacus (gest. 71 v.C.) Romeinse slaaf van Thracische afkomst. Als slaaf gekocht in 73 v.C. om opgeleid te worden tot gladiator in Capua. Leider Spartacus-opstand
Spartacus-opstand (73-71 v.C.) Slavenopstand in Italië onder leiding van de uit Thracië afkomstige slaaf Spartacus. Na ontsnapping uit een gladiatorenopleidingsschool Spartakistenopstand
Spartakistenopstand Revolutiepoging van de communistische Spartakusbund in Berlijn in januari 1919, door de sociaal-democratische regering in Spartakusbund
Spartakusbund Duitse bond van links-radicalen (R. Luxemburg, K. Liebknecht, L. Jogiches), opgericht in 1916 als afsplitsing van de SPD, genoemd special relationship
special relationship Term waarmee de bijzonder hechte relatie tussen Verenigde Staten en Groot-Brittannië wordt aangeduid. Deze is gebaseerd op Speer, Albert Barthold Konrad Hermann
Speer, Albert Barthold Konrad Hermann (1905-1981) Duits architect en nationaal-socialistisch politicus; belangrijkste architect van het Derde Rijk spertijd
spertijd Benaming tijdens de Tweede Wereldoorlog voor de door de bezetter afgekondigde tijd waarin Nederlanders zich niet op straat mochten bevinden.
Speyk, Jan Carel Josephus van
Speyk, Jan Carel Josephus van (1802-1831) Nederlands marineofficier. Liet op 5 febr. 1831 zichzelf, zijn kanonneerboot en de vrijwel voltallige Spiegel, Laurens Pieter van de
Spiegel, Laurens Pieter van de (1736-1800) Nederlands politicus. Raadpensionaris van Zeeland (1785-87) en Holland (1787-95), aan de macht g
spilleleen
spilleleen Een leen dat ook in de vrouwelijke lijn overerfbaar was; de leenheer zocht in dat geval een geschikte echtgenoot voor de erfgename. Een Spinelli, Altiero
Spinelli, Altiero (1907-1986) Italiaans politicus. Italië's meest prominente Euro-parlementariër. Tot 1937 communist. Verkeerde sindsdien lange tijd Spinola, Ambrogio di Filippo
Spinola, Ambrogio di Filippo (1569-1630) Genuees militair in Spaanse dienst, markies de los Balbases. Opperbevelhebber Spaanse troepen in de Nederlan
Spínola, António Sebastião Ribeiro de
Spínola, António Sebastião Ribeiro de (1910-1996) Portugees militair en politicus. De Spínola bestreed de nationale bevrijdingsbewegingen in Angola Spinoy, Antoon Octavia Nikolaas
Spinoy, Antoon Octavia Nikolaas (1906-1967) Belgisch socialistisch politicus. Parlementslid (vanaf 1944) en burgemeester van Mechelen (1945-Spitaels, Guy
Spitaels, Guy (geb. 1931) Waals-Belgisch socialistisch politicus. Spitaels studeerde rechten en politieke en sociale wetenschappen, en werd hoogleraar Spoorwegstaking
Spoor, Simon Hendrik (1902-1949) Nederlands generaal. Lid generale staf KNIL (1940-41), van 1942-45 werkzaam bij generaal MacArthur in Austra
Spoorwegstaking 1. Staking in 1903 van het Nederlandse spoorwegpersoneel (vooral in Amsterdam), met als inzet de verbetering van de rechtspositie Spoor, Simon Hendrik
Spratly-eilanden
Spratly-eilanden Groep van ca. 600 eilanden, riffen en rotsen in de Zuid-Chinese Zee, tussen Vietnam, Maleisië en de Filippijnen. De grootste eilanden Spruance, Raymond Ames
Spruance, Raymond Ames (1886-1969) Amerikaans admiraal. Overwinnaar in de lucht- en zeeslag om Midway (1942), een keerpunt in de Pacificstrijd
Srebrenica
Srebrenica Stad en district in het door Bosnische Serviërs bestuurde oostelijke deel van Bosnië en Herzegovina, speelde een dramatische rol in de oorlog Sri Lanka
Sri Lanka Officiële naam: Democratische Socialistische Republiek Sri Lanka Oppervlakte: 64.454 km2 Inwoners: 18.933.000 (1998) Staatsvorm: presidentile Sriwidjaja-rijk
Sriwidjaja-rijk Maritiem rijk op het eiland Sumatra dat van de 7e tot de 13e eeuw een handelsimperium vormde. Het rijk beleefde zijn hoogtepunt in SS
SS (Schutzstaffel) Keurkorps van de nazi's, dat zich voor en met name tijdens de Tweede Wereldoorlog onderscheidde door grootschalige terreur. De Staatkundig Gereformeerde Partij
Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP) Nederlandse politieke partij. De SGP werd in 1918 opgericht door leden van de Gereformeerde Gemeenten. staatsgezinden
staatsgezinden Politieke groepering in de Republiek der Nederlanden in de 17e en 18e eeuw, gekant tegen het centrale gezag van de stadhouders en Staatshervorming
Staatshervorming Proces van omvorming van unitair België tot federale staat. Dat proces doorliep diverse fases. In 1970 kregen de Nederlandse, Franse stad
stad (ook: stedelijke nederzetting) Heden ten dage een min of meer dicht bebouwd stuk grond met stedelijke functies (handel, industrie, bestuur, cultuur). stadhouder
stadhouder Oorspronkelijk de vertegenwoordiger en vervanger van de landsheer in de Nederlandse gewesten. Het ambt bestond sinds Filips van Bourgondië. Stadhouderloze Tijdperk, Eerste
Stadhouderloze Tijdperk, Eerste Periode van 1650 tot 1672 in de Republiek der Verenigde Nederlanden waarin de macht van de Oranjes (vanouds Stadhouderloze Tijdperk, Tweede
Stadhouderloze Tijdperk, Tweede Periode van 1702-1747 in de Republiek der Verenigde Nederlanden waarin de regenten regeerden zonder stadhouder, stadstaat
stadstaat Staatkundig geheel van een onafhankelijke stad met omliggende landerijen. Rond 3500 v.C. ontstonden in de vruchtbare riviervlakte van Stahlhelm
Stahlhelm (Bund der Frontsoldaten) Duitse organisatie van oud-strijders uit de Eerste Wereldoorlog, op 13 november 1918 opgericht door de politicus Stalingrad, slag om
Stalin, Jozef (eig. Jozef Vissarionovitsj Dzjoegasvili; 1879- 5 maart 1953) Sovjetpartijleider sinds de dood van Lenin (1924), die zich ontpopte als Stambulov, Stefan Nikolov
Stalingrad, slag om (November 1942-februari 1943) Slag tussen het Russische Rode leger en het Duitse Zesde leger onder bevel van Von Paulus (stalinisme
stalinisme De door de voormalige Sovjetleider en dictator Jozef Stalin (1879-1953) in praktijk gebrachte vorm van het communisme. Het stalinisme Stalin, Jozef
Stambulov, Stefan Nikolov (1854-1895) Bulgaars politicus. Voer als voorzitter van het parlement (1884-87) een anti-Russische koers. Werd tot premi
stamhertogdom
stamhertogdom Benaming voor de vier hertogdommen in het Oost-Frankische Rijk. Vanaf 843 bestonden er vier vrijwel zelfstandige stammen (Sa
standvoetbekercultuur
standvoetbekercultuur Laat-Neolithische cultuur in Midden-Europa. De standvoetbekercultuur vestigde zich ca. 2400 v.C. in delen van de Nederla
Stanhope, Hester Lucy
Stanhope, Hester Lucy (1776-1839) Engels politica, nicht van William Pitt, wiens huishouding zij van 1903-06 leidde. In 1810 verliet zij Europa Stanislaw II August
Stanislaw II August (Poniatowski; 1732-1798) Koning van Polen (1764-95) door toedoen van zijn minnares Catharina II van Rusland; opvolger va
Stanley, Henry Morton
Stanley, Henry Morton (eig. John Rowlands; 1841-1904) Brits journalist en ontdekkingsreiziger. Reisde van 1869-73 door Oost-Afrika met het doe
Stanton Drew
Stanton Drew Gehucht in Zuidwest-Engeland, ten zuiden van Bristol. Bij Stanton Drew werden in november 1997 de resten van een grote houten tempel Stanton, Elizabeth
Stanton, Elizabeth (geb. Cady; 1815-1902) Amerikaans feministe, één van de leidsters van de Woman's Rights Movement. Leidde samen met Lucre
stapelmarkt
stapelmarkt Permanente markt waar goederen bijeengebracht en opgeslagen werden om na verhandeling te worden gedistribueerd. De stapelmarkten Stasi
Stasi (Staatssicherheitsdienst) Voormalige staatsveiligheidsdienst van de Duitse Democratische Republiek (DDR). De Stasi bezat dossiers van alle DDR-Staten
Staten Aan het eind van de Middeleeuwen in de Nederlanden ontstane colleges die de standen (adel, geestelijkheid en burgerij) vertegenwoordigden Staten-Generaal
Staten-Generaal Vanaf 1464 bijeengeroepen gemeenschappelijke vergadering van de gewesten in de Nederlanden waarin zaken van algemeen belang Staten-Provinciaal
Staten-Provinciaal Benaming van het orgaan dat ten tijde van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden aan het hoofd stond van elk gewest. Statuut van het Koninkrijk
Statuut van het Koninkrijk Rechtsorde van het Koninkrijk der Nederlanden, neergelegd in een regeling van die naam. Het Statuut kwam in 1954 tot Stauffenberg, Claus Graf Schenk von
Stauffenberg, Claus Graf Schenk von (1907-1944) Duits officier. In 1943 zwaar gewond in Afrika en daarna overgeplaatst naar de staf van Hitler. Stavisky-affaire
Stavisky-affaire (1934) Politiek schandaal in Frankrijk tijdens de Derde Republiek rondom een frauduleuze zakenman, Serge Stavisky, die bescherming stedenoorlog
stedenoorlog Fase in de Golfoorlog tussen Irak en Iran (1980-1988), gekenmerkt door raketaanvallen van de strijdende partijen op elkaars grote steden. Steentijd
Steentijd (Ook: Stenen Tijdperk) Prehistorische cultuurperiode (ca. 2 miljoen - 2000 v.C.), waarin de mens zijn werktuigen uitsluitend vervaardigde Stefan Nemanja
Stefan Nemanja (1115-ca. 1200) Vorst van Servië (1168-96) als leenman van Byzantium. Stichter van de Nemanja-dynastie. Trok zich in 1196 in Stephanus (Hongarije)
Stephanus (Hongarije) Koningen van Hongarije uit het huis der Arpaden, leden o.a. Stephanus I (975-1038), eerste koning van Hongarije (997-103
Stephen van Blois
Stephen van Blois (ca. 1096-1154) Koning van Engeland (1135-54), opvolger van Hendrik I Beauclerc i.p.v. diens dochter Mathilde. Zijn moeder Sterckx, Engelbertus
Sterckx, Engelbertus (1792-1867) Belgisch katholiek geestelijke, aartsbisschop van Mechelen (1832), kardinaal (1838). Spande zich als unionist in Stern
Stern (Lohame Herat Yisra'el) Militante Joodse verzetsgroep in Palestina, opgericht in 1940 door en genoemd naar Abraham Stern, die in 1942 werd Stevenson, Adlai Ewing
Stevens, Siaka Probyn (1905-1988) Sierraleoons politicus. Stevens was politieagent, stationschef bij de spoorwegen en mijnwerker. Hij werd actief Steyaert, Rika
Stevenson, Adlai Ewing (1900-1965) Amerikaans Democratisch politicus. Afgevaardigde bij de VN (1945-47; 1961-65). Werd in 1952 en 1956 bij Stevens, Siaka Probyn
Steyaert, Rika )1925-1995) Belgisch (Vlaams) politica. Als sociaal assistente was Rika Steyaert actief in de christelijke arbeidersbeweging tot zij in Sticht, het
Sticht, het (Ook prinsendom) Gebied waar een bisschop naast geestelijk ook wereldlijk gezag uitoefende, zoals het Bisdom van Utrecht, verdeeld in Stikker, Dirk Uipko
Stikker, Dirk Uipko (1897-1979) Nederlands liberaal politicus. Oprichter en voorzitter van de Partij van de Vrijheid (1945) en van de VVD (1948). Stilicho, Flavius
Stilicho, Flavius (ca. 365-408) Romeins militair, van oorsprong Vandaal. Werd na de dood van Theodosius I (395) voogd voor diens zonen Arcadius Stillwell, Joseph Warren
Stillwell, Joseph Warren (1883-1946) Amerikaans generaal. In WO II in China gestationeerd om daar de strijd van China met Japan gaande te kun
Stimson, Henry Lewis
Stimson, Henry Lewis (1867-1950) Amerikaans jurist en Republikeins politicus. Minister van Oorlog (1911-13; 1940-45), gouverneur-generaal van
stjenka razin-oproer
stjenka razin-oproer (1668-1671) Russische boerenopstand o.l.v. Stjenka Razin tegen tsaar Aleksej (reg. 1645-1676). Achtergrond was de ontevredenheid Stoel, Max van der
Stoel, Max van der (geb. 1924) Nederlands politicus en jurist, specialist op het gebied van de buitenlandse betrekkingen. In 1960 kwam hij voor de Stoica, Chivu
Stoica, Chivu (1908-1975) Roemeens politicus. Lid Politburo (1952-69), premier (1955- 61), secretaris van het Centrale Comité (1961-65; 1967-69) Stoke, Melis
Stoke, Melis (midden 13e eeuw - kort na 1305) Nederlands historieschrijver, auteur van de beroemde 'Rijmkroniek van Holland', een in het Middelnederlands Stolypin, Pjotr Arkadjevitsj
Stolypin, Pjotr Arkadjevitsj (1862-1911) Russisch politicus. Eerste minister (1906-11). Probeerde de volksbeweging in te dammen door contraterreur Stonehenge
Stone, Lucy (L. Blackwell-Stone; 1818-1893) Amerikaans feministe, een van de leidsters van de Women's Rights Movement. Bleef na haar huwelijk Stoph, Willi
Stonehenge Megalitisch monument uit het neolithicum, gelegen in Zuid-Engeland, ca. 15 km ten noorden van Salisbury. Stonehenge werd in verschillende Stone, Lucy
Stoph, Willi (geb. 1914) Duits politicus. Stoph was actief in de vooroorlogse communistische beweging. In de DDR was hij lid van het parlement, het Storyville
Storyville Niet meer bestaande amusementswijk in New Orleans, waar tot 1917 veel jazzmusici werk vonden. Werd op last van marine-autoriteiten gesloten Strabo
Strabo (ca. 64 v.C.-ca. 20 n.C.) Grieks geograaf-geschiedschrijver. Bereisde vrijwel het gehele Romeinse Rijk. Geeft in 'Geographia' (17 delen) naast Strasser, Gregor
Strasser, Gregor (1892-1934) Duits nationaal-socialistisch politicus. Nam deel aan de Hitlerputsch (1923) en zat voor de NSDAP in de Rijksdag (Strategic Arms Reduction Talks
Strategic Arms Reduction Talks (START) Vanaf 1982 in Genève gevoerde besprekingen tussen de toenmalige Sovjet-Unie en de VS over de vermindering Strategic Defense Initiative
Strategic Defense Initiative (SDI) Ook wel bekend als `Star Wars', een in 1983 door de Amerikaanse president Ronald Reagan gelanceerd programma strategische pariteit
strategische pariteit (ook: nucleaire pariteit) Toestand waarin de nucleaire slagkracht van twee of meer mogendheden gelijkwaardig is. De Verenigde Strauss, Franz Josef
Strauss, Franz Josef (1915-1988) Westduits katholiek politicus. Medeoprichter CSU, voorzitter sinds 1961. Lid Bondsdag sinds 1949. Onder Aden
Streicher, Julius
Streicher, Julius (1885-1946) Duits politicus. In 1919 medeoprichter van de Deutsch Soziale Partei, die in 1922 in de NSDAP opging. Betrokken bij Strelitsenoproer
Strelitsenoproer Muiterij van Russische soldaten (streltsen) tegen tsaar Peter I de Grote (1682-1721) in 1699. Reden was de weigering van de tsaar Stresa-front
Stresa-front Benaming voor het kortstondige bondgenootschap in 1935 van Groot-Brittannië, Frankrijk en Italië tegen Duitsland. Op de conferentie Stresemann, Gustav
Stresemann, Gustav (1878-1929) Duits liberaal politicus. Lid Rijksdag (1907-12; 1914-18; 1920-29). Rijkskanselier (1923) en minister van Buitenlandse Strijdom, Johannes Gerardus
Strijdom, Johannes Gerardus (of Strydom; 1893-1958) Zuid-Afrikaans politicus. Lid parlement voor de Nasionale Party (1929-56), minister van Stroessner, Alfredo
Stroessner, Alfredo (geb. 1921) Paraguees militair en conservatief politicus. Stroessner was sinds 1928 in het leger. Hij kwam in 1954 aan de macht Stroganov
Stroganov Russische koopmansfamilie afkomstig uit Novgorod. Speelde een doorslaggevende rol bij de Russische expansie en economische opleving Strougal, Lubomir
Strougal, Lubomir (geb. 1924) Tsjechoslowaaks politicus. Lid Centrale Comité (1958), minister van Landbouw (1959-61) en van Binnenlandse Zaken structuren (gesch.)
structuren (gesch.) Aanduiding van de Franse historicus Fernand Braudel (1902-1985) voor de fundamentele, langzaam verlopende processen in h
Stuart, Anna
Stuart, Anna (1665-1714) Koningin van Engeland (1702-1714). Haar regering werd gekenmerkt door de strijd tussen Tories en Whigs, die onder meer Stuart, huis
Stuart, huis Vorstenhuis dat van 1371 tot 1714 over Schotland regeerde en vanaf 1603 tevens over Engeland. Het bewind van de Stuarts werd gekenmerkt Stuart, Mary
Stuart, Mary (1542-1587) Koningin van Schotland, opvolgster van Jacobus V. Mary Stuart heeft nooit veel invloed gehad. Haar Franse en katholiek
Sturzo, Luigi
Sturzo, Luigi (1871-1959) Italiaans priester, socioloog en politicus. Richtte in 1900 een katholieke partij op, in 1919 herdoopt in Partito Popolare Italiano. Stuyvesant, Petrus (Peter)
Stuyvesant, Petrus (Peter) (ca. 1610-1672) Nederlands koloniaal bestuurder in dienst van de WIC. Gouverneur van Curaçao (1642-46), waar zijn Suarez Gonzalez, Adolfo
Suarez Gonzalez, Adolfo (geb. 1932) Spaans jurist en politicus. Suárez was directeur van de staatsomroep (1969-73) en korte tijd lid van het parlement Subandrio
Subandrio (geb. 1914) Indonesisch arts, diplomaat en politicus. Subandrio was ambassadeur in Londen voor de Indonesische Republiek (1947-49). subsidiariteitsbeginsel
subsidiariteitsbeginsel Centraal principe in de rooms-katholieke maatschappijleer, geformuleerd door paus Pius XI in de encycliek Quadragesimo Sucre y de Alcalá, Antonio José de
Sucre y de Alcalá, Antonio José de (1795-1830) Zuid-Amerikaans vrijheidsstrijder van Venezolaanse afkomst. Als generaal en adjudant van Bolívar Sudetenduitsers
Sudetenduitsers Duitssprekende volksgroep, tot 1945 woonachtig in het Duits-Tsjechisch grensgebied als afstammelingen van Duitse kolonisten in Sudetenland
Sudetenland Duits-Tsjechisch grensgebied dat, na de conferentie van München, in oktober 1938 door Hitler-Duitsland werd geannexeerd. De ca. drie Suetonius
Suetonius (eig. Gaius Suetonius Tranquillus; ca. 70-ca. 125 n.C.) Romeins historiograaf, belangrijk door zijn 'De vita duodecim caesarum', biografieën Suevi
Suevi (Sueven) Westgermaanse nomadische volksstam oorspronkelijk woonachtig tussen Elbe, Weichsel en Donau. Nadat een eerste aanval van de Suez-crisis
Suez-crisis Internationale crisis ontstaan door de nationalisatie van de Suezkanaalmaatschappij door de toenmalige Egyptische president Gamaal Abd-suffragettes
suffragettes (Eng: suffrage = kiesrecht) Militante voorvechtsters van het vrouwenkiesrecht in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten aan het eind Sulla, Lucius Cornelius
Sulla, Lucius Cornelius (138-78 v.C.) Romeins militair en staatsman. Leidde de strijd tegen de Samnieten in de Bondgenotenoorlog (91-89 v.C.), t
Sully, Maximilien de Béthune
Sully, Maximilien de Béthune (1560-1641) Frans staatsman, hertog van Sully (1606). Ontsnapte als protestant aan het bloedbad van de Bartholomeusnacht
sultan
sultan Persoonlijke titel van heersers in islamitische landen. De term sultan werd als hoogste titel voor het eerst gebruikt door de Seldjoeken en werd Sultanaat van Delhi
Sultanaat van Delhi Islamitische heerschappij in Delhi van 1193 tot 1526, gevestigd toen de legers van de Turk Mohammad Ghoeri (reg. 1193-1206) Sumner, William Graham
Sumner, William Graham (1840-1910) Amerikaans socioloog. Met zijn tijdgenoot H. Spencer de belangrijkste vertegenwoordiger van het zgn. sociaal
supranationale organisatie
supranationale organisatie Internationaal samenwerkingsverband van staten waarbinnen overkoepelende organen (een deel van) de bevoegdheden Supremacy, Act of
Supremacy, Act of (1534) Wet waarbij de Engelse koning Hendrik VIII (reg. 1509-1547) zich door het parlement tot beschermer en hoogste gezagsdrager Suttner, Bertha von
Suttner, Bertha von (geb. gravin Kinsky; 1843-1914) Oostenrijks schrijfster en pacifiste. Inspireerde Nobel tot de instelling van de Nobelprijs voor Suurhoff, Jacobus Gerardus
Suurhoff, Jacobus Gerardus (1905-1967) Nederlands socialistisch politicus. Lid Tweede Kamer (1939- 40; 1946-52; 1959-61), voorzitter PvdA (suzereiniteit
suzereiniteit Opperleenheerschap in het leenstelsel. De suzerein is de opperleenheer in een bepaald gebied; bijv. de koning van Frankrijk aan het hoofd Suzuki, Zenko
Suzuki, Zenko (geb. 1911) Japans politicus. Suzuki was van 1960 tot 1964 minister van Posterijen en Telecommunicatie, van 1964 tot 1965 leidde Sven I Gaffelbaard
Sven I Gaffelbaard (ca. 960-1014) Koning van Denemarken (986-1014) als opvolger van Harald Blaatand en koning van Engeland (1013-14) door Sverdlov, Jacob Michailovitsj
Sverdlov, Jacob Michailovitsj (1885-1919) Russisch revolutionair. Als voorzitter van het uitvoerend comité van het Congres van Sovjets (1917-19) Svoboda, Ludvík
Svoboda, Ludvík (1895-1979) Tsjechoslowaaks militair en politicus. President (1968-75). Vocht als leider van de Tsjechoslowaakse legereenheid Swaelen, Frank Marcel Gerard (Frank)
Swaelen, Frank Marcel Gerard (Frank) (geb. 1930) Vlaams-Belgisch christen-democratisch politicus. Swaelen was van 1964 tot 1966 voorzitter SWAPO
SWAPO (South-West African People's Organisation) Zwarte nationalistische beweging in Namibië (het voormalige Zuidwest-Afrika), die onder leid
Swart, Charles Robberts
Swart, Charles Robberts (1894-1982) Zuid-Afrikaans politicus. Minister van Justitie (1948-59), gouverneur-generaal (1959-61), president (1961-Swee-dynastie
Swee-dynastie Chinese dynastie, regeerde van 589 tot 618. De Swee-dynastie restaureerde het in 220 uiteengevallen Han-rijk. Na een korte bloeiperiode Sykes-Picot-overeenkomst
Sykes-Picot-overeenkomst Geheime overeenkomst uit 1916 tussen Frankrijk en Groot-Brittannië (met medeweten van Rusland), genoemd naar de syndicalisme
syndicalisme (Fr: syndicat = vakbeweging) Economisch-politieke doctrine die streeft naar een collectivistische maatschappij waarin de vakbonden synoikisme
synoikisme Het samengaan van een aantal dorpen tot een stadstaat in de Griekse Oudheid.
Syracuse
Syracuse (Siracusa) Stad in Italië op Sicilië aan de Ionische Zee, hoofdstad van gelijknamige prov.; 126.800 inw. (1992; prov. 2109 km2, 400.000 Taalkwestie
Taalkwestie Politieke, sociaal-economische en culturele strijd tussen Vlamingen en Walen in België. Vanaf de 19e eeuw streden de Vlamingen voor Tachtigjarige Oorlog
Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) Godsdienst- en onafhankelijkheidsstrijd die vanaf 1568 in de Nederlanden gevoerd werd door verschillende gro
Tacitus, Marcus Claudius
Tacitus, Marcus Claudius (200-276) Romeins keizer (275-76), gekozen door de senaat als opvolger van Aurelianus. Versloeg de binnengedrongen Tacitus, Publius Cornelius
Tacitus, Publius Cornelius (ca. 55-ca. 120) Romeins jurist en geschiedschrijver. Hoofdwerken zijn de 'Historiae' en de 'Annales', beide gewijd aan
Taft, William Howard
Taft, William Howard (1857-1930) Amerikaans Republikeins politicus en jurist, 27e president van de VS (1909-13). Gouverneur-generaal van de F
taille
taille Franse directe belasting op de inkomens van de derde stand (burgers) in de 13-14e eeuw, ingevoerd door de Franse koning. De taille is tot aan Taiping-opstand
Taiping-opstand Chinese rebellie die duurde van 1851 tot 1864. De Taiping-opstand begon in Zuid-China waar de T'ai-p'ing T'ièn-kwo-beweging Taisjo-periode
Taisjo-periode (1912-1926) Tijdvak in de Japanse geschiedenis, waarin keizer Josjihito regeerde. De naam van deze periode is ontleend aan het regeringsdevies Tak van Poortvliet, Joannes Pieter Roetert
Tak van Poortvliet, Joannes Pieter Roetert (1839-1904) Nederlands liberaal politicus. Lid Tweede (1870-77; 1880-84; 1888-91; 1894-1901) en take-off
take-off Het begin van de industrialisatie in een bepaald land. Tijdens de take-off - een luchtvaartterm voor het opstijgen van een vliegtuig - komt de Talal ibn Abdoellah
Talal ibn Abdoellah (1909-1972) Koning van Jordanië (1951-52). Na gebleken krankzinnigheid afgezet en opgevolgd door zijn zoon Hoessein.
taliban
taliban Fundamentalistisch-islamitische beweging in Afghanistan. Het woord 'talib' is Pasjtu voor 'student van islamitische boeken'; taliban is de meervoudsvorm. Talleyrand-Périgord, Charles Maurice de
Talleyrand-Périgord, Charles Maurice de (1754-1838) Frans politicus, hertog van Talleyrand-Périgord (1873), prins van Benevento (1806-15), bisschop Talma, Aritius Sybrandus
Talma, Aritius Sybrandus (1864-1916) Nederlands anti-revolutionair politicus en theoloog. Lid Tweede Kamer (1901-08). Krachtig voorstander van Talmoed
Talmoed Belangrijkste heilige boek van het jodendom na de bijbel. Het bevat twee collecties: de Misjna en de Gemara. De Misjna is een samenvatting Tamasp
Tamasp (Tahmasp) Twee sjahs van Perzië uit de dynastie der Safawiden. Tamasp I (1514-1576) Sjah van Perzië (1524-76), opvolger van Ismaïel I. Tambo, Oliver
Tambo, Oliver (1917-1993) Zuid-Afrikaans politicus. Tambo studeerde rechten aan de Fort Hare Universiteit en begon in 1952 met Nelson Mandela Tamil-rijken
Tamil-rijken Drietal rijken in het zuiden van India: het Chola-rijk (Noord-Madras), het Pandya-rijk (Zuid-Madras) en het Chera-rijk (Kerala). In de Tanaka, Kakoeei
Tanaka, Kakoeei (1918-1993) Japans politicus en industrieel, parlementslid (1947-76) voor de Liberaal Democratische Partij. Vervulde verschillende Tancred
Tancred (1076-1112) Zuid-Italiaans ridder en kruisvaarder (Eerste Kruistocht). Vorst van Galilea (1099-1112), bestuurder van Antiochië (sinds 1101) Tancred van Lecce
Tancred van Lecce (ca. 1130-1194) Koning van Sicilië (1190-94) als bastaardkleinzoon van Robert II. Strijd met de Duitse keizer Hendrik VI (getrouwd Tang-dynastie
Tang-dynastie Chinese dynastie, regeerde van 618 tot 907. De Tang-dynastie beëindigde de burgeroorlog die was begonnen na de korte regeerperio
tannaiem
tannaiem Joodse geleerden gedurende tweehonderd jaar n.C., de eerste misjna-leraren, onder wie rabbi Akiba (50-135 n.C.) een belangrijke plaats inneemt. Tannenberg
Tannenberg Duitse naam voor het Poolse Stebark. In 1410 verloor hier de Duitse Orde van Polen (Wladislaw II Jagello); in 1914 verloor het Russische Tannenberg, slag bij
Tannenberg, slag bij (16-31 augustus 1914) Slag tussen het Russische leger en het Duitse leger onder bevel van Von Hindenburg (1847-1934) bij Tans, J.G.H.
Tans, J.G.H. (1912-1993) Nederlands politicus. Tans werd vlak na de oorlog lid van de SDAP, welke partij in 1946 opging in de PvdA. In 1954 kwam Tanzimaat
Tanzimaat Hervormingspolitiek in het Osmaanse Rijk, gevoerd vanaf 1839, voornamelijk op initiatief van Moestafa Resjied Pasja, zesmaal grootvizier Tapie, Bernard
Tapie, Bernard (geb. 1943) Frans zakenman en politicus. Tapie, eigenaar van de voetclub Olympique Marseille, bouwde een enorm zakelijk imperium Taranto
Taranto Stad in Zuid-Italië (Apulië) aan de Golf van Taranto, Hoofdstad van de gelijknamige provincie; ca. 213.000 inw. (prov. 2437 km2, ca. 588.000 Tarasken
Tarasken Indianenvolk in Centraal-Mexico met een zelfstandige taalgroep. Gedeeltelijk nog zeer traditioneel; leven van landbouw, visserij en veeteelt. tariefronde
tariefronde Een serie besprekingen en onderhandelingen tussen de bij de GATT aangesloten landen. Werd ook wereldhandelsconferentie genoemd, Tarquinius Priscus
Tarquinius Priscus (gest. 579 v.C.) Vijfde koning van Rome (616-579 v.C.), volgens overlevering.
Tarquinius Superbus
Tarquinius Superbus (gest. 510 v.C.) Zevende en laatste koning van Rome (534-510 v.C.), volgens overlevering. Verdreven door Lucius Junius B
Tarradellas, Josep
Tarradellas, Josep (1899-1988) Spaans-Catalaans politicus. Tarradellas was sinds zijn jeugd voorvechter van onafhankelijkheid, later autonomie, Tasjkent, conferentie van
Tasjkent, conferentie van Gehouden: januari 1966. Deelnemers: de Indiase premier Lal Bahadur Shastri en de Pakistaanse president Ajoeb Chan onder
Tasman, Abel Janszoon
Tasman, Abel Janszoon (1603-1659) Nederlands ontdekkingsreiziger in dienst van de VOC. Ontdekte op zijn eerste reis (1642-43) Tasmanië (noemde
Tataren
Tataren Islamitisch Turks-Mongools volk in Rusland, voornamelijk woonachtig in het oosten van vroegere Europese gedeelte, o.m. in de autonome Tawney, Richard Henry
Tawney, Richard Henry (1880-1962) Invloedrijk Brits christen-socialistisch denker en economisch historicus. Hij schreef enkele zeer belangrijke studies Taylor, Alan John Percival
Taylor, Alan John Percival (1906-1990) Brits historicus. Taylor was gespecialiseerd in de diplomatieke geschiedenis van de 19de en 20ste eeuw en Taylor, Maxwell Davenport
Taylor, Maxwell Davenport (1901-1987) Amerikaans militair. Taylor verwierf in de Tweede Wereldoorlog faam als commandant van de Amerikaanse Taylor, Zachary
Taylor, Zachary (1784-1850) Amerikaans generaal, Whig-politicus en 12e president van de VS (1849-50). Kreeg als generaal bekendheid door zijn Teengs Gerritsen, Hans
Teengs Gerritsen, Hans (1907-1990) Nederlands verzetsstrijder. Teengs Gerritsen werd in 1942 wegens zijn verzetsactiviteiten door de Gestapo ge
tegenpaus
tegenpaus Iemand die zich tegenover de paus van Rome opwerpt als de wettige opvolger van Petrus. De meeste tegenpausen vertegenwoordigden politieke Teheran, conferentie van
Teheran, conferentie van (1943) Ontmoeting van de geallieerde leiders Stalin, Churchill en Roosevelt, waarbij plannen gemaakt werden voor de bevr
Telantropus
Telantropus (Telantropus capensis) Benaming voor menstype waarvan in 1949 en 1952 bij Swartkrans (Zuid-Afrika) fossiele resten zijn gevonden. teleoliet
teleoliet Archeologische term voor een bewust met een bepaald doel gemaakt stenen voorwerp, bijvoorbeeld een tot bijl gevormde steen. De meeste tell
tell (Arab. en Hebr.: heuvel) Kunstmatige, glooiende heuvel in het Midden-Oosten (en in sommige andere gebieden), waaronder in veel gevallen resten Tell, Wilhelm
Tell, Wilhelm Legendarische Zwitserse vrijheidsheld in de strijd van de eedgenootschappen tegen het Habsburgse gezag. Zou volgens de legende op tempeliers
Tempel, Jan van den (1877-1955) Nederlands socialistisch politicus. Secretaris NVV (1906-18) en lid Tweede Kamer (1915-39). Samen met Alba
tempeliers Geestelijke ridderorde, omstreeks 1120 gesticht door een aantal ridders die na de eerste kruistocht in Palestina achterbleven. Behalve de Tempel, Jan van den
Tennessee Valley Authority
Tennessee Valley Authority (TVA) Een reusachtig regionaal ontwikkelingsprogramma in de Verenigde Staten, als onderdeel van de New Deal, dat tenno
tenno (Jap: hemels heerser) Titel van de Japanse keizer. De tenno ontleende zijn autoriteit aan het hemels mandaat dat hij door zijn goddelijke afstamming Teotihuacán
Teotihuacán Precolumbiaanse ruïnestad in Mexico, ten noordoosten van Mexico-Stad. Religieus-cultureel centrum der Azteken (300 v.C. - 900 n.C.). Terlouw, Jan Cornelis
Terlouw, Jan Cornelis (geb. 1931) Nederlands politicus, publicist en natuurkundige. Terlouw verrichtte natuurkundig onderzoek op het terrein van terp
terp (ook: wierde) Verhoging in het landschap, tussen de 7e eeuw v.C. en de 11e eeuw n.C. opgeworpen om de mensen te beschermen tegen het zeewater terra sigillata
Ter-Petrosjan, Levon (geb. 1945) Armeens politicus. De felle nationalist Ter-Petrosjan was van 1990 tot 1998 president van Armenië. Hij was een Test Act
terra sigillata (Lat.: versierd aardewerk) Tijdens het Romeinse Rijk vervaardigd keramiek van roodbakkende klei, die zeer dun gevormd kan worden. Terreur
Terreur Benaming voor het schrikbewind van de Jacobijnen tijdens de Franse Revolutie tussen juni 1793 en de val van Robespierre in juli 1794.
Terreur, de Grote
Terreur, de Grote In de periode 1934-1938 door de Sovjet-partijleider en dictator Josef Stalin (1879-1953) gevoerd schrikbewind, waarbij op grote terzio's
terzio's Naam van de Spaanse infanterie die in de 15e eeuw onder invloed van de Renaissance werd georganiseerd naar Romeins voorbeeld. De infanteristen Ter-Petrosjan, Levon
Test Act (Getuigeniswet) In 1673 door het Engelse parlement aangenomen wet, volgens welke ambtenaren en officieren lid dienden te zijn van de anglicaanse Tet-offensief
Tet-offensief Offensief in de Vietnam-oorlog van de Vietcong en Noord-Vietnamese troepen tegen de Zuid-Vietnamese en Amerikaanse troepen in Teutoburgerwald, slag in het
Teutoburgerwald, slag in het Slag in 9 n.C. in Westfalen tussen een Germaans leger bestaande uit verschillende stammen o.l.v. Arminius (Herman Teutonen
Teutonen Germaanse volksstam uit Scandinavië. Zij trok samen met de Kimbren al plunderend vanuit het noorden, via Oost-Europa en de Balkan naar Thant, Sithoe Oe
Thant, Sithoe Oe (1909-1974) Birmaans politicus en diplomaat. Adviseur U Nu en staatssecretaris van Voorlichting (1947-52). Lid Birmaanse delegatie Thatcher, Margaret Hilda
Thatcher, Margaret Hilda (geb. Roberts; 1925) Brits conservatief politica. Thatcher werd in 1959 lid van het Britse Lagerhuis (1959). Van 1970 to
Thebe (Egypte)
Thebe (Egypte) (Egypt.: Wazet, Weset, Nioet, Newt) Historische stad in Boven-Egypte aan de linkeroever van de Nijl. Tot ontwikkeling gekomen Thebe (Griekenl.)
Thebe (Griekenl.) (Thívai) Stad in Griekenland ten noordwesten van Athene; 18.712 inw. Agrarisch handelscentrum. In de Myceense tijd gesticht theïsme
theïsme (Gr: theos = god) De opvatting dat God de wereld niet alleen heeft geschapen maar haar ook na de schepping in stand houdt en bestuurt. Het Themistocles
Themistocles (ca. 525/520-459 v.C.) Atheens staatsman. Archont (493-92 v.C.). Door zijn bemoeienis werd Athene een zeemacht (opbouw vloot gefinancierd theocratie
theocratie Regering door God en volgens Gods wetten. Regeringsvorm waarin de staatsmacht wordt uitgeoefend door een heerser die beschouwd wordt Theodora (Byzantijnse Rijk)
Theodora (Byzantijnse Rijk) Naam van een aantal Byzantijnse keizerinnen, o.a.: Theodora (497-548), Byzantijns keizerin (527-548) als gemalin van Theodorik de Grote
Theodorik de Grote (ca. 454-526) Koning der Ostrogoten (sinds ca. 474), koning van Italië (493-526) door verovering op Odoacer in opdracht van Theodorus II (Abessinië)
Theodorus II (Abessinië) (eigenlijk Ras Kassa; 1820-1868) Keizer van Abessinië (1855-68), niet van koninklijke afkomst. Centraliseerde het rijk Theodorus Metochites
Theodorus Metochites (gest. 1332) Byzantijns geleerde en staasman, zoon van de theoloog Georgius Metochites. Hij was zeer bevriend met keizer
Theodosius (Oost-Romeinse Rijk)
Theodosius (Oost-Romeinse Rijk) Twee Romeinse keizers. Theodosius I de Grote (347-395) Keizer van het Oost-Romeinse Rijk (379-395) en ook Theophanes Confessor
Theophanes Confessor (Theophanes de Belijder; ca. 758-ca. 818) Byzantijns historicus. Hij was afkomstig uit een rijke familie te Constantinopel Theophanes Continuatus
Theophanes Continuatus Byzantijnse kroniek, samengesteld onder leiding van keizer Constantinus VII Porphyrogennetus en aansluitend op de 'C
Theophilus (Byzantijnse Rijk)
Theophilus (Byzantijnse Rijk) (gest. 842) Byzantijns keizer (829-42) als opvolger van Michael II uit de Amorische dynastie. Tegenstander van de Theopompus
Theopompus (ca. 377 v.C.-na 323 v.C.) Grieks geschiedschrijver. Hij verbleef enige tijd aan het hof van Philippus II van Macedonië en bracht zijn theosofie
theosofie Mystieke filosofie die stelt dat God en de wereld begrepen kunnen worden uit mystiek inzicht, uit bovennatuurlijk verkregen kennis. Tegenwoordig thermen
thermen In de Romeinse Oudheid openbare badinrichting, tevens belangrijke ontmoetingsplaatsen. Bestonden uit vele afzonderlijke ruimten, o.a. een thermidor
thermidor (Of: fervidor, Fr: hittemaand) Elfde maand van de kalender van de Franse Revolutie. Tevens de aanduiding voor de val van Robespierre, Thermopylae, slag bij
Thermopylae, slag bij (480 v.C.) Veldslag tijdens de Perzische oorlogen (499-448 v.C.) tussen het Griekse leger (7000 man) o.l.v. de Spartaan Leonidas Theunis, Georges
Theunis, Georges (1873-1966) Belgisch katholiek politicus en financier. Minister van Financiën (1920-25), premier 1921-25; 1934-35), gouverneur Theux de Meylandt, Barthélemy Théodore de
Theux de Meylandt, Barthélemy Théodore de (1794-1874) Vlaams katholiek politicus, graaf van Theux de Meylandt. Lid Nationaal Congres (1830), Thibaut IV
Thibaut IV (Thibaud le Chansonnier; 1201-1253) Frans dichter, graaf van Champagne, sinds 1234 koning van Navarra. Hij nam deel aan een kruistocht Thiel, Frans Joseph Frits Marie van
Thiel, Frans Joseph Frits Marie van (1906-1993) Nederlands politicus. Van Thiel kwam in 1948 voor de KVP in de Tweede Kamer en trad in 1952 Thiers, Marie Joseph Louis Adolphe
Thiers, Marie Joseph Louis Adolphe (1797-1877) Frans politicus en historicus. Minister van Binnenlandse Zaken (1832-36), premier en minister Thieu, Nguyen Van
Thieu, Nguyen Van (geb. 1923) Zuid-Vietnamees militair en politicus. Speelde een rol bij de in 1963 met steun van de CIA uitgevoerde staatsgreep Thijn, Eduard van (Ed)
Thijn, Eduard van (Ed) (geb. 1934) Nederlands politicus. Van Thijn was na zijn studie politieke en sociale wetenschappen (Universiteit van Amsterdam) Thoetmosis
Thoetmosis (Thoetmes) Naam van vier farao's uit de 18e dynastie: Nieuwe Rijk, o.a. Thoetmosis III (reg. 1490-1439/36 v.C.), breidde het rijk uit tot Thomas a Kempis
Thomas a Kempis (eig. Hamerken of Hemerken; 1379/80-1471) Uit Kempen bij Duisburg afkomstig monnik, schrijver van de 'Imitatio Christi' (Navolging thomisme
thomisme Theologisch en filosofisch denken, geïnspireerd door het werk van Thomas van Aquino. Beginperiode Het denken van Thomas van Aquino Thorbecke, Johan Rudolf
Thorbecke, Johan Rudolf (1798-1872) Nederlands liberaal politicus. Grondlegger van ons hedendaagse constitutionele staatsbestel. Voorstander van
Thorez, Maurice
Thorez, Maurice (1900-1964) Frans communistisch politicus, secretaris-generaal van de Communistische Partij (1930-64). Voorstander van de Volksfrontregering Thorn, Gaston
Thorn, Gaston (geb. 1928) Luxemburgs liberaal politicus en jurist. Thorn, die zich in politiek opzicht links van het midden bevindt, beheerde vanaf Thraciërs
Thraciërs Indo-Europees volk dat zich vanaf ca. 1600 v.C. in het gebied van het huidige Roemenië en Bulgarije vestigde. De bevolking, georganiseerd Thucydides
Thucydides (ca. 460-ca. 400 v.C.) Grieks geschiedschrijver, grondlegger van de wetenschappelijke geschiedschrijving. Beschreef alleen de politiek-Thule
Thule Amerikaanse luchtmachtbasis op Noordwest-Groenland aan de Baffinbaai, met instemming van de Denen ontstaan (gereed: 1952). Het oorspronkelijke Thüringers
Thüringers Germaanse volksstam die voor het eerst omstreeks 350 n.C. in de geschiedenis naar voren komt. In het midden van de 5e eeuw werden Tiberius, Claudius Nero
Tiberius, Claudius Nero (42 v.C.-37 n.C.) Romeins keizer (14-37 n.C.) opvolger van Augustus door adoptie; eerste Julisch-Claudische keizer. Ten
Tichonov, Nikolaj Aleksandrovitsj
Tichonov, Nikolaj Aleksandrovitsj (1905-1997) Sovjetpoliticus. Tichonov maakte sinds 1958 deel uit van de Opperste Sovjet en werd in 1960 benoemd Tienanmen
Tienanmen (Plein van de Hemelse Vrede) Centraal plein in de Chinese hoofdstad Peking. Enkele malen toneel van neerslaan van opstanden tegen de Tiendaagse Veldtocht
Tiendaagse Veldtocht (2-12 augustus 1831) Strafexpeditie van het Koninkrijk der Nederlanden tegen de zuidelijke opstandelingen tijdens de Belgische tiende penning
tiende penning Belastingmaatregel in de Nederlanden, ingesteld door Alva in 1569 ter vervanging van het bedenstelsel. Bestond uit een heffing van
tienden
tienden Belasting van één tiende op de oogst of ingevoerde goederen. In het bijzonder de belasting die de Kerk en geestelijkheid in de Middeleeuwen Tienduizend Onsterfelijken
Tienduizend Onsterfelijken In de Oudheid de lijfwacht van de Perzische koningen, het elitecorps van het leger. Het waren beroepssoldaten van uitslu
Tienhoven, Gijsbert van
Tienhoven, Gijsbert van (1841-1914) Nederlands liberaal politicus. Was naast Eerste-Kamerlid (1880-91; 1894-97) jarenlang burgemeester van Amste
tien-puntenprogramma voor Duitse hereniging
tien-puntenprogramma voor Duitse hereniging Het in november 1989, na de openstelling van de grenzen tussen de Bondsrepubliek Duitsland en Tiglath Pileser
Tiglath Pileser Koningen van Assyrië. Tiglath Pileser I (reg. ca. 1116-ca. 1077 v.C.), herstelde de Assyrische macht ten koste van Babylonië; raakte Tilanus, Arnold Dirk Willem
Tilanus, Arnold Dirk Willem (1910-1996) Nederlands politicus. Tilanus was van 1963 tot 1977 Tweede-Kamerlid voor de CHU; in de jaren 1968-Tilanus, Hendrik Willem
Tilanus, Hendrik Willem (1884-1966) Nederlands christelijk politicus. Voor de CHU lid van de Tweede Kamer (1922-63), fractieleider (1939-63) Tilly, Johan Tserclaes
Tilly, Johan Tserclaes (1559-1632) Zuid-Nederlands veldheer, graaf van Tilly. Vocht sinds 1594 in het leger van de Duitse keizer, eerst tegen de Turken, Timar, systeem van de
Timar, systeem van de Leenstelsel in het Osmaanse Rijk. De leenmannen deden dienst in het leger van de sultan in ruil voor het gebruik van land. timocratie
timocratie Bij de Grieken de benaming van een staatsvorm waarin de politieke rechten van de burger afhankelijk waren van de vermogensklasse waartoe Timoer Lenk
Timoer Lenk (Timoer de Lamme; 1336-1405) Mongools heerser. Drong tot ver in Rusland door, veroverde Perzië, Voor-Indië (tot aan de Ganges) Tindemans, Leonard Clemence (Leo)
Tindemans, Leonard Clemence (Leo) (geb. 1922) Vlaams-Belgisch christen-democratisch politicus. Tindemans was lid van de Volksvertegenwoordiging tirannenmoord
tirannenmoord Aangezien tirannie stond voor onwettige heerschappij, gold in de Griekse Oudheid het vermoorden van een tiran als een bewonderenswaardige tirannie
tirannie Onrechtmatige alleenheerschappij. In de Griekse Oudheid onderscheidde men de alleenheerschappij van de wettige koning van die van een Tirpitz, Alfred von
Tirpitz, Alfred von (1849-1930) Duits admiraal en politicus. Bouwde de Duitse Hochseeflotte op en zorgde ervoor dat Duitsland de tweede zeemacht Tiryns
Tiryns Griekse ruïnestad uit de voor-klassieke tijd, ca. 4 km ten noorden van Návplion. Eén der centra der Myceense beschaving. Burcht met 6 m dikke titoïsme
Tito, Josip (1892-1980), eig. Josip Broz, Joegoslavisch president (1954-80), maarschalk sinds 1943. Koos in 1934 de schuilnaam Tito en was gedurende Titus Flavius Vespasianus
titoïsme Stroming binnen het communisme, genoemd naar en geformuleerd door de Joegoslavische leider Tito (Josip Broz; 1892-1980). Doordat Joegoslavië Tito, Josip
Titus Flavius Vespasianus (39-81) Romeins keizer (79-81), opvolger van zijn vader Vespasianus. Als veldheer verantwoordelijk voor de inneming Tobback, Louis
Tobback, Louis (geb. 1938) Vlaams-Belgisch socialistisch politicus. Tobback werd in 1974 kamerlid voor de BSP. In 1978 werd hij fractieleider van Todjo Hidèki
Todjo Hidèki (1884-1948) Japans generaal en politicus. Minister van Oorlog (1940-41) en premier (1941-44). Terechtgesteld als oorlogsmisdadiger Todt, Fritz
Todt, Fritz (1891-1942) Duits ingenieur en nationaal-socialistisch politicus. Rijksminister van Bewapening van Munitie (1940-41) en inspecteur-generaal Toechatsjevski, Michail Nikolajevitsj
Toechatsjevski, Michail Nikolajevitsj (1893-1937) Sovjetrussisch maarschalk. Vocht in de burgeroorlog tegen de Witten; onderdrukte op bloedige Toekoelti-Ninoerta
Toekoelti-Ninoerta Twee koningen van Assyrië 1. Toekoelti-Ninoerta I (reg. 1244-1208 v.C.), verwoestte Babylon en voerde het beeld van de rijksgod Toeloen, Ahmad Ibn
Toeloen, Ahmad Ibn (835-884) Gouverneur van Egypte, stichter van de Toeloeniden-dynastie (868-905). Maakte zich onafhankelijk van de Abbasi
toernooi
toernooi Middeleeuws ridderspel, oorspronkelijk afkomstig uit Frankrijk. Het kon worden gespeeld als tweekamp of in de vorm van een bohourt, twee Toetankamon
Toetankamon (ca. 1350 v.C.) Egyptisch farao uit de 18e dynastie, opvolger van Achnaton. De op zeer jeugdige, waarschijnlijk 21-jarige leeftijd, overleden Togliatti, Palmiro
Togliatti, Palmiro (1893-1964) Italiaans communistisch politicus. Medeoprichter van de communistische partij (1921) en secretaris-generaal (1947-
Tokio-ronde
Tokio-ronde Tussen 1973 en 1979 in het kader van de GATT gehouden tariefronde. Terwijl eerdere onderhandelingsrondes voornamelijk hadden geleid Tokoegawa-periode
Tokoegawa-periode (Ook: Edo-periode) Tijdvak in de Japanse geschiedenis, beheerst door het geslacht der Tokoegawa, van 1603 tot 1867. In 1600 Toledo, Francisco Alvarez de
Toledo, Francisco Alvarez de (ca. 1515-1584) Onderkoning van Perú (1569-81). Bracht orde en rust in het land. Legde wetten vast, waarbij ook plaats Tolteken
Tolteken Oud Midden-Amerikaans Indianenvolk, afkomstig uit de noordelijke stad Tula. Na het jaar 1000 n.C. is de Maya-cultuur onder sterke Tolteekse Tolund-mens
Tolund-mens Bij Tolund (Jutland) gevonden lijk van een man, dat dateert uit circa 1800 voor Christus. Het lijk was erg goed geconserveerd: het had Tombalbaye, François
Tombalbaye, François (noemde zich vanaf 1973 N'Garte = Groot Stamhoofd; 1918-1975) Eerste president van Tsjaad (1960-75). Schakelde vele tege
Ton Duc Thang
Ton Duc Thang (Long Xuyen; 1888-1980) Vietnamees politicus, naaste medewerker van Ho Tsji-minh. Als lid van het Centrale Comitë van de Communistische Tonkin
Tonkin (Bac Bo) Landstreek in Noord-Vietnam aan de Golf van Tonkin, bestaande uit de delta van de Song Khoi (Rode Rivier) en het bergachtige achterland Tonkin-incident
Tonkin-incident Beschietingen in augustus 1964 tussen Noord-Vietnamese en Amerikaanse schepen in de Golf van Tonkin. De (vermeende) overval Tönnies, Ferdinand
Tönnies, Ferdinand (1855-1936) Duits socioloog en filosoof; medeoprichter van de Deutsche Gesellschaft für Soziologie. In de sociale wetenschappen Torch-operatie
Torch-operatie Codenaam voor de landing van Brits-Amerikaanse strijdkrachten in Marokko en Algerije (8 nov. 1942) onder opperbevelhebber Eisenhower. Tordesillas, verdrag van
Tordesillas, verdrag van Een in 1494 gesloten verdrag tussen Portugal en Castilië, waarmee een verdeling werd gemaakt van de nieuw ontdekte gebie
Tories
Tories Aanhangers van de Engelse conservatieve partij. De naam Tory stamt van het Ierse tóraidha (rover), een verwijzing naar de katholieke roversbenden Torres, Camillo
Torres, Camillo (1929-1966) Colombiaans priester (tot 1965) en guerrillastrijder. Voelde revolutie als een christelijke opdracht. Gedood bij een militaire totalitarisme
totalitarisme Politiek theoretisch begrip ontwikkeld na de Tweede Wereldoorlog als karakterisering van zowel de fascistische dicataturen van Mussolini Touvier, Paul
Touvier, Paul (overl. 1996) Frans oorlogsmisdadiger. Vlak na de Tweede Wereldoorlog was Touvier al tweemaal bij verstek ter dood veroordeeld voor Tower, The
Tower, The Citadel in het oostelijk deel van oud-Londen (City) op de noordelijke oever van de Theems; oudste bouwwerk van Londen. Bouw gestart Townshend, Charles
Townshend, Charles (1674-1738) Engels Whig-politicus. Sloot als gezant in de Nederlanden het Barrièretraktaat (1709), vervallen bij de Vrede van Toxopeus, Edzo Hendrik
Toxopeus, Edzo Hendrik (geb. 1918) Nederlands politicus (VVD) en jurist. Toxopeus was lid van de gemeenteraad van Breda (1949-59), lid van Toynbee, Arnold Joseph
Toynbee, Arnold Joseph (1889-1975) Brits geschiedenisfilosoof en historicus, vertegenwoordiger van het cultuurpessimisme. Neef (oomzegger) van
Trafalgar, slag bij
Trafalgar, slag bij Zeeslag in 1805 bij de Spaanse kust ten zuidwesten van de Straat van Gibraltar, waarin de Britse vloot o.l.v. admiraal Horatio Nelson Trajanus, Marcus Ulpius
Trajanus, Marcus Ulpius (53-117) Romeins keizer (98-117), opvolger van Nerva; eerste keizer uit de provincie en eerste adoptief-keizer. Bekwaam
Transvaal
Transvaal Voormalige provincie in het noorden van Zuid-Afrika, grenzend aan Zimbabwe, Mozambique, Swaziland en Botswana; 262.500 km2, ca. Treblinka
Treblinka Dorp in Polen ten noordoosten van Warschau aan de Bug, berucht geworden vanwege het daar door de Duitsers in 1942 opgerichte kamp trechterbekercultuur
trechterbekercultuur Neolithische cultuur in Noord-Europa, ca. 3000-2200 v.C. Deze vroegste boerencultuur van Noord-Europa is ontstaan door e
treinkapingen
treinkapingen Benaming voor twee terroristische acties in Drenthe, bij Wijster (1975) en de Punt (1977), waarbij jonge Zuid-Molukkers treinpassagiers Trenton, slag bij
Trenton, slag bij (26 december 1776) Overwinning van de Amerikaanse troepen onder George Washington op de Britten. Washington stak 's nachts Trepper, Leopold
Trepper, Leopold (1904-1982) Pools-Russische spion die in 1924 naar Palestina ging waar hij in 1925 een communistische partij oprichtte. Treppe
Treuhand
Treuhand (voluit: Treuhand Anstalt) Instantie die na de eenwording van beide Duitslanden in 1990 belast werd met de privatisering van de Oost-Duitse Treurnicht, Andries
Treurnicht, Andries (1921-1993) Zuid-Afrikaans politicus. Treurnicht studeerde theologie en was van 1946 tot 1960 predikant. Vanaf 1971 had hij TREVI-groep
TREVI-groep (Terrorism, Radicalism, Extremism and Violence) Acroniem voor het overleg van de ministers van Binnenlandse Zaken en van Justitie Trianon
Trianon Naam van twee kleine paleizen in het park van Versailles. Het barokke Grant Trianon, zonder verdieping en met een plat dak, werd gebouwd trias politica
trias politica (trias politica) Beginsel dat de wetgeving, de uitvoerende en de rechterlijke macht van een staat in afzonderlijke handen dienen te zijn. tribuun
tribuun In Rome de titel van verschillende functionarissen, in het bijzonder de volkstribuun. Dit ambt werd in 494 v.C. ingesteld als concessie aan de tricoteuses
tricoteuses (Fr: breisters, ook: tricoteuses de Robespierre) De vrouwen die al breiend de onthoofdingen bijwoonden die aan de orde van de dag waren Trillo y Figueroa, Francisco de
Trillo y Figueroa, Francisco de (1620?-1675) Spaans dichter en historicus. Op elfjarige leeftijd verliet hij met zijn familie zijn geboortestreek Galici
Trip, Fokele Hendrik Pieter (Boy) (1921-1990) Nederlands politicus. Trip studeerde politieke en sociale wetenschappen in Amsterdam en maakte triumviraat
Triple Alliantie
Triple Alliantie (Driebond) Bondgenootschap van drie landen. Bekend zijn: (1668) tussen de Republiek der Nederlanden, Engeland en Zweden, gericht Triple Entente
Triple Entente Bondgenootschap tussen Engeland, Frankrijk en Rusland, gesloten in 1907. Het verbond ontstond vooral omdat Engeland zich in het Tripolje-cultuur
Tripolje-cultuur Neolithische cultuur, genoemd naar een nederzetting bij Kiev (3500-3000 v.C.) Vroegste agrarische cultuur in Roemenië en de Oekraïne. Trip, Fokele Hendrik Pieter (Boy)
triumviraat (Lett: driemanschap) In Rome een college of staatscommissie van drie mannen met een bepaalde taak, bijv. het toezicht op de gevangenissen trivium
trivium De eerste drie der zeven vrije kunsten (artes liberales): grammatica, retorica en dialectica. Omvatte in de Middeleeuwen de eerste studiefase Troelstra, Pieter Jelles
Troelstra, Pieter Jelles (eig. Pieter Troelstra; 1860-1930) Nederlands socialistisch politicus en Fries dichter. Lid SDB (1890-93: controverse met Nieuwenhuis), Troje
Troje (Ilium) In de Oudheid stad in Noordwest-Anatolië, waar zich volgens de Griekse dichter Homerus (8e eeuw v.C.) de oorlog tussen Grieken en Tromp, Cornelis
Tromp, Cornelis (1629-1691) Nederlands vlootvoogd, zoon van Maarten Harpertszoon Tromp. Onderscheidde zich als tweede man achter De Ruyt
Tromp, Maarten Harpertszoon
Tromp, Maarten Harpertszoon (1598-1653) Nederlands vlootvoogd. Bestookte de Duinkerkerkapers. Versloeg de Tweede Spaanse Armada bij Duins Troonrede
Troonrede Toespraak waarmee de koning(in) het parlementaire zittingsjaar op Prinsjesdag opent. De Troonrede wordt door de regering opgesteld en Trooz, Jules de
Trooz, Jules de (1857-1907) Belgisch katholiek politicus. Volksvertegenwoordiger (1899- 1907). Onderdrukte als minister van Binnenlandse Zaken trotskisme
Trotski, Ljev Davidovitsj (eig. Ljev Davidovitsj Bronstein; 1879-1940) Russisch revolutionair en marxistisch theoreticus, speelde naast Lenin de hoofdrol Trudeau, Joseph Philippe Pierre Ives Elliotte
trotskisme Leer van de Russisch revolutionair, staatsman en socialistisch theoreticus Leon Trotski (1879-1940, eig. naam Lev Davidovitsj Bronstein). Trotski, Ljev Davidovitsj
Trudeau, Joseph Philippe Pierre Ives Elliotte (geb. 1919) Canadees liberaal politicus. Trudeau begon zijn politieke loopbaan als parlementslid voor Trujillo Molina, Rafael Leonidas
Trujillo Molina, Rafael Leonidas (1891-1961) Dominicaans politicus. President van de Dominicaanse Republiek (1930-38; 1942-52). Zijn bewind Trumandoctrine
Truman, Harry S. (1884-1972) Amerikaans Democratisch politicus. Senator (1934-44), vice-president (1944-45) en - na de dood van Roosevelt - 33e Truong Chinh
Trumandoctrine Amerikaanse politieke doctrine, in 1947 afgekondigd door president Harry Truman, waarin de Verenigde Staten hulp aanbieden aan Truman, Harry S.
Truong Chinh (1907-1988) Vietnamees politicus. Met o.a. Ho Chi Minh richtte Truong in 1930 de Indochinese Communistische Partij op. In 1951 tsaar
tsaar (Van Lat. 'Caesar') Gedurende 1547-1917 titel van Russische heersers, alsmede in Bulgarije van 1908-1946. Ingevoerd door Iwan IV, de Versc
tsarisme
tsarisme Monarchale staatsvorm in Rusland tot 1917, waarbij de tsaar (=caesar) op autocratische wijze regeerde. De eerste Russische vorst die zich Tsedenbal, Yumzagijn (Joe)
Tsedenbal, Yumzagijn (Joe) (1916-1991) Mongools politicus. Tsedenbal werd in 1940 lid van het Centraal Comité van de (communistische) Mongoolse Tshisekedi, Étienne
Tshisekedi, Étienne (geb. 1932) Congolees-Zaïrees politicus, in 1997 korte tijd premier. Belangrijk tegenstander van president Mobutu. Hij werd Tsiranana, Philibert
Tsiranana, Philibert (1912-1978) President van Madagascar (1960-72).
Tsjampa
Tsjampa Rijk in Zuid- en Midden-Annam (Midden-Vietnam) - al in de 2e eeuw in Chinese bronnen vermeld - bewoond door de Cham (Tsjam), een Tsjandragoepta
Tsjandragoepta (Chandragupta; gest. ca. 296 v.C.) Heerser over een groot deel van Noord-Indië (ca. 321- ca. 296 v.C.), stichter van de Maurya-dynastie Tsjecho-Slowakije
Tsjecho-Slowakije Voormalige staat in Midden-Europa. Gesticht in 1918. Op 1 januari 1993 werd het land gesplitst in Tsjechië en Slowakije. Tsjecho-Tsjeka
Tsjeka 'Buitengewone commissie voor de strijd tegen contra-revolutie en sabotage'. Geheime politie van de Russische bolsjewiki, opgericht in 1917 Tsjernenko, Konstantin Oestinovitsj
Tsjernenko, Konstantin Oestinovitsj (1911-1985) Sovjet-politicus. Beschermeling van Leonid Iljitsj Brezjnjev (1906-82), die hem voordroeg voor Tsjernomyrdin, Viktor
Tsjernomyrdin, Viktor (geb. 1938) Russisch politicus. Tsjermonyrdin werkte meer dan twintig jaar binnen de gasindustrie en werd uiteindelijk directeur Tsjervenkov, Vulko
Tsjervenkov, Vulko (1900-81) Bulgaars communistisch politicus, sinds 1919 lid van de Bulgaarse communistische partij. Tsjervenkov verbleef lange Tsjiang Kai-sjek
Tsjiang Kai-sjek (eig. Chiang Chung-cheng; 1887-1975) Chinees militair en politicus. Werkte sinds 1918 samen met Soen Jat-sen in de Kwoh-min-Tsjiang Tsjing
Tsjiang Tsjing (eig. Jiang Qing; 1914-1991) Chinees actrice en politica, weduwe van Mao Zedong (derde vrouw, 1938). Na de dood van Mao Zedong Tsjing-dynastie
Tsjin-dynastie Eerste Chinese dynastie, regeerde van 221 tot 206 v.C. en van 280 tot 315 n.C. China is naar deze dynastie genoemd. Tot 221 v.C. bestonden Tsjo En-lai
Tsjing-dynastie Mantsjoe-dynastie die van 1636-1911 over China regeerde. Ondanks hun niet-Chinese afkomst continueerden de Tsjing de politiek Tsjin-dynastie
Tsjo En-lai (Zhou Enlai; 1898-1976) Chinees militair en communistisch politicus. Na de machtsgreep van Tsjiang-Kai-sjek (1928) ondergronds werkzaam, Tsjoe Te
Tsjoe Te (Zhu De; 1886-1976) Chinees militair, stichter en opperbevelhebber van het Rode Leger. Vocht sedert 1928 aan de zijde van Mao Zedong Tsjoebais, Anatoli
Tsjoebais, Anatoli (geb. 1955) Vice-premier van Rusland, benoemd in maart 1997. Kreeg de verantwoording over het hervormingsbeleid. Heeft een Tsjombe, Moïse Kapenda
Tsjombe, Moïse Kapenda (1919-1969) Congolees politicus. Verklaarde in 1960 Katanga, een rijke mijnbouwprovincie, onafhankelijk van de rest Tsjow-K'ow-tiengrot
Tsjow-K'ow-tiengrot Proces van culturele verandering waarbij twee of meer culturen elkaar over en weer beïnvloeden. Transculturatie wordt in de culturele Tubman, William Vacanarat Shadrach
Tubman, William Vacanarat Shadrach (1895-1971) President van Liberia (1943-71). Periode van politieke stabiliteit en grote sociale hervormingen.
Tuc d'Audoubert
Tuc d'Audoubert Grot bij Ariège (Dordogne), ontdekt in 1912, waar belangrijke resten van Neanderthalers en van de Magdalien-cultuur (ca. 15.000-Tudeboeuf
Tudeboeuf Middeleeuws Frans (Latijns) kroniekschrijver uit de tweede helft der 11e en begin der 12e eeuw. Hij schreef een 'Historia de hiersolymitano Tudjman, Franjo
Tudjman, Franjo (geb. 1922) Kroatisch politicus. Tudjman, sinds 1990 president van de republiek Kroatië, maakte in het voormalige Joegoslavië carrière Tudor, huis
Tudor, huis Engels vorstenhuis dat van 1485 tot 1603 over Engeland regeerde. Het huis Tudor kwam aan de macht toen Hendrik Tudor een eind maakte Tula (Mex.)
Tula (Mex.) Oude hoofdstad der Tolteken, ongeveer 80 km ten noorden van Mexico-Stad gelegen. Belangrijkste periode tussen 900 en 1200 n.C.; telde Tula (Rusl.)
Tula (Rusl.) (Toela) Stad in Rusland ten zuiden van Moskou aan de Upa, hoofdstad van gelijknamige regio (oblast); 543.000 inw. (1990), 1,8 miljoen tulpomanie
tulpomanie (bollenrazernij) Speculatie in de tulpenhandel in de jaren 1634-37. Speelde zich vooral af in de streek rond Haarlem. In deze windhande
tumulus
tumulus Prehistorische grafheuvel in Noordwest-Europa. De tumuli werden in de standvoetbekercultuur (ca. 2400-1900 v.C.) gebruikt om de doden tunica
tunica Wollen onderkleed in de vorm van een hemd, dat in de Romeinse tijd, zowel door mannen als door vrouwen, direct op het lichaam werd gedragen. Tupac Amaru I
Tupac Amaru I (ca. 1545-1572) Laatste vorst van het Incarijk, zoon van Manco Capac II. Terechtgesteld door de Spanjaarden.
Tupac Amaru II
Tupac Amaru II (eig. José Gabriel Condorcanqui; ca. 1740-1781) Peruaans revolutionair. Vernoemde zich naar de laatste Incavorst. Leidde de mislukte Tupamaros
Tupamaros (officieel Movimiento de Liberacion Nacional) Uruguayaanse stadsguerrilla-organisatie, actief in de jaren zestig onder Raúl Sendic. Vernoemd Turenne, Henri de Latour d'Auvergne
Turenne, Henri de Latour d'Auvergne (1611-1675) Frans veldheer, maarschalk (1644), burggraaf van Turenne. Leidde de Franse troepen tijdens Turgot, Anne Robert Claude Jacques
Turgot, Anne Robert Claude Jacques (1727-1781) Frans politicus en econoom, baron de l'Aulne. Probeerde als minister van Financiën (1774-76) Turken
Turken Verzamelnaam voor volken en stammen die, waarschijnlijk afkomstig uit Centraal-Azië, zich vanaf de 6e eeuw in het huidige Turkije en omliggende Türkes, Alparslan
Türkes, Alparslan (1917-1997) Turks politicus. Türke\;s doorliep de militaire academie en was een aanhanger van de pan-Turkse beweging. In 1960 Turner, Frederick Jackson
Turner, Frederick Jackson (1861-1932) Amerikaans historicus, hoogleraar aan Harvard (1910-24). Verzette zich tegen de opvatting dat de Amerikaanse
Turner, Nat
Turner, Nat (1800-1831) Amerikaans negerleider. Leidde de slavenopstand van 1831, die enige tijd standhield; opgehangen. Na het neerslaan van de Tutu, Desmond Mpilo
Tutu, Desmond Mpilo (geb. 1931) Zuid-Afrikaans geestelijke. Tutu kreeg voor zijn strijd tegen de Zuid-Afrikaanse apartheid, die hij moest bekopen Twaalfjarig Bestand
Twaalfjarig Bestand (1609-1621) Wapenstilstand tussen de Republiek der Verenigde Nederlanden en Spanje in de Tachtigjarige oorlog, aangegaan
Tweedaagse Zeeslag
Tweedaagse Zeeslag (4-5 aug 1666) Zeeslag tussen de Republiek der Verenigde Nederlanden en Engeland bij het nauw van Calais tijdens de Twee
Tweede Attische Zeebond
Tweede Attische Zeebond Bondgenootschap tussen Athene en verschillende Griekse poleis (stadstaten), op aandringen van Athene opgericht in 377 tweede dinsdag in oktober (België)
tweede dinsdag in oktober (België) Dag waarop het Belgische parlementaire jaar geopend wordt met een toespraak door de voorzitters van beide tweede feministische golf
tweede feministische golf Opleving van het feminisme in georganiseerde vorm, begonnen in de jaren zestig in de Verenigde Staten en vervolgens Tweede Keizerrijk
Tweede Keizerrijk Frankrijk tussen 1852 en 1871, onder keizer Napoleon III (Lodewijk Napoleon Bonaparte, neef van Napoleon I, de keizer van het Tweede Republiek
Tweede Republiek Frankrijk tussen 1848 en 1852. Na de val van koning Louis Philippe (1773-1850) in 1848, werd Lodewijk Napoleon Bonaparte
Tweede Wereldoorlog
Tweede Wereldoorlog Benaming voor de oorlogen, in Azië van 1937 tot 1945 en in Europa en Noord-Afrika van 1939 tot 1945, die door de Japanse
Twee-plus-vier-verdrag Tussen de vier geallieerde mogendheden uit de Tweede Wereldoorlog (Verenigde Staten, de Sovjet-Unie, Groot-Brittannië twintigste penning
tweezwaardenleer
tweezwaardenleer Middeleeuwse kerkelijke opvatting over de verhouding tussen wereldlijke en geestelijke macht, gesymboliseerd door twee zwaarden. Twee-plus-vier-verdrag
twintigste penning Belastingmaatregel in de Nederlanden ingesteld door Alva in 1569 ter vervanging van het bedenstelsel. De twintigste penning bestond Tyler, John
Tyler, John (1790-1862) Amerikaans Whig-politicus, tiende president van de VS (1841- 45), voordien gouverneur van Virginia (1825-27) en senator Tyler, Watt
Tyler, Watt (gest. 1381) Leider van de grote Engelse boerenopstand (1381). Richard II willigde de eisen aanvankelijk in (o.a. afschaffing van de lijfeigenschap), Tyndale, William
Tyndale, William (ca. 1494-1536) Engels bijbelvertaler, leerling van Luther. Vanaf 1524 werkzaam op het vasteland van Europa. Eerste versie van U Nu
U Nu (1907-1995) Birmaans politicus. U Nu was in de jaren dertig een van de leiders van de nationalistische beweging die zich verzette tegen de Britse U2-incident
U2-incident Internationaal politiek incident rondom het neerhalen van een Amerikaans U2-spionagevliegtuig door de Sovjet-Unie op 1 mei 1960. D
Übermensch
Übermensch In de filosofie van Friedrich Nietzsche (1844-1900) de toekomstige supermens, in wie de door Nietzsche onderscheiden rationele, individualistische, Uitlanders
Uitlanders Naam die de Boeren gaven aan de Britten die, op zoek naar goud en diamanten, vanaf de jaren 1860 massaal de Boerenrepublieken binnenstroomden. Ulbricht, Walter
Ulbricht, Walter (1893-1973) Duits politicus. Lid SPD (1912) en KPD (1919), lid Rijksdag voor de KPD (1928-33), medeoprichter SED (1946). Werd ultramontanisme
ultramontanisme (Lat: ultra montes = aan gene zijde van de bergen; Italië, Rome) Stroming in de rooms-katholieke Kerk die streeft naar centralisatie ultras
ultras (Ook: ultroyalisten) Aanhangers van de extreem-monarchistische stroming ten tijde van de restauratie (1814-1830) in Frankrijk. Zij propageerden Umberto
Umberto Twee koningen van Italië. Umberto I (1844-1900; reg. 1878-1900), opvolger van Victor Emanuel II. Doodgeschoten door een anarchist. Umberto Unam sanctam
Unam sanctam Bul van paus Bonifatius VIII (1302), waarin de tweezwaardenleer wordt bekrachtigd.
Uncle Sam
Uncle Sam (Eng: oom Sam) Ironische benaming voor de VS. Waarschijnlijk ontstaan tijdens de Engels-Amerikaanse oorlog (1812-1814) als naam Unetice-cultuur
Unetice-cultuur (Ook: Aunjetitz-cultuur) Vroege bronstijdcultuur (ca. 2000-1600 v.C.) in Midden-Europa. De Unetice-cultuur, genoemd naar een belangrijkse Ungo, Guillermo Manuel
Ungo, Guillermo Manuel (1931-1991) Salvadoraans politicus. Ungo werd in 1970 secretaris van de sociaal-democratische partij MNR. Bij de preside
Union de classes moyennes
Union de classes moyennes (UCM) Organisatie van kleine en middelgrote ondernemingen (kmo's) die geacht wordt de grootste te zijn in Wallonië. Union States
Union States (Unie-staten) Verzamelnaam voor de Noordelijke Staten, die in de Amerikaanse Burgeroorlog een bloedige strijd uitvochten met de Zuidelijke unionisme
unionisme De samenwerking tussen de katholieken en liberalen in België in de periode 1828-1846, gericht tegen koning Willem I der Nederlanden. UNITA
UNITA (Nationale Unie voor de Volledige Onafhankelijkheid van Angola) Verzetsbeweging in de Volksrepubliek Angola, opgericht in 1966 door Jonas unitarisme
unitarisme Stroming in het christendom die de leer van de drie-eenheid verwerpt, evenals het dogma van de goddelijkheid van Jezus. Het unitarisme unitarissen
unitarissen Radicaal-democratische afgevaardigden van de Nationale Vergadering tijdens de Bataafse Republiek (vooral in Holland en Utrecht). Voorstanders United Democratic Front
United Democratic Front (UDF) Overkoepelende organisatie van ca. 600 verschillende Zuid-Afrikaanse organisaties, opgericht in 1984 als protestbe
United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization
United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (Unesco) Intergouvernementele organisatie van de VN die zich toelegt op het United Nations International Children Emergency Fund
United Nations International Children Emergency Fund (Unicef, Kindernoodfonds) Fonds van de Verenigde Naties, opgericht in 1946 met het Ur
Ur (Oer) Ruïnestad uit het oude Mesopotamië, een van de eerste steden (ca. 3000 v.C.), ten zuidwesten van An-Nasiriyah (Zuid-Irak). Een van de centra Ur Nammu
Ur Nammu (gest. 2095 v.C.) Stichter van de 3e dynastie van Ur, koning van Ur (2112-2095 v.C.). Liet vele tempels bouwen en waterwerken aanleggen. Urnenveldencultuur
Urnenveldencultuur Midden- en West-Europese cultuur in de late bronstijd (ca. 1200-800 v.C.) gekenmerkt door het cremeren van de doden en het Urquiza, Justo José de
Urquiza, Justo José de (1800-1870) President van Argentinië (1854-60), gouverneur van de provincie Entre Rios (1842-54; 1860-70). Leidde de ursulinen
ursulinen Rooms-katholieke vrouwelijke religieuzen die zich met name met opvoeding en onderwijs van meisjes bezighouden. Zij zijn genoemd naar Uruguay-ronde
Uruguay-ronde Tariefronde in het kader van de GATT (1987-1994), in de eerste plaats over liberalisering van het handelsverkeer in de dienstensector, Usher, Abbott Payson
Usher, Abbott Payson (1883-1965) Amerikaans econoom en historicus, onder andere hoogleraar in de economie aan de Harvard University (1922-Ustasja-beweging
Ustasja-beweging (Servo-Kroatisch: Ustasja = opstand) Nationalistische Kroatische beweging, in 1929 opgericht door Ante Pavelic (1889-1959). utopie
utopie Voorstelling van een ideale maar waarschijnlijk niet realiseerbare maatschappij. Het begrip deed zijn intrede toen in 1516 de Engelse humani
utopisch socialisme
utopisch socialisme Het socialisme vóór Marx, door hem zo genoemd omdat het zich vooral bezighield met het ontwerpen van gedetailleerde doch
Utrecht, Unie van Verbond gesloten op 23 januari 1579 tussen Gelderland, Holland, Zeeland, Utrecht en de Ommelanden, later gevolgd door Overijssel, Utrecht, vrede van
Utrecht, vrede van Vrede gesloten op 11 april 1713 in Utrecht tussen Engeland, Pruisen, Portugal, Savoye en de Republiek enerzijds en Frankrijk anderzijds, Uyl-van Vessem, Elisabeth Jacoba (Liesbeth) den
Utrechts schisma
Utrechts schisma Strijd tussen verschillende bisschoppen om het bisdom Utrecht tussen 1423 en 1449. Als vertegenwoordiger van de democratische Utrecht, Unie van
Uyl, Johannes Marten (Joop) den (1919-1987) Nederlands politicus. Na directeur van de Wiardi Beckmanstichting en lid van de Amsterdamse gemeenteraad vaderlands lied
Uyl-van Vessem, Elisabeth Jacoba (Liesbeth) den (1924-1990) Nederlands activiste. Liesbeth den Uyl werd in de eerste plaats bekend als de echtgenote Uyl, Johannes Marten (Joop) den
vaderlands lied Liederen die uiting geven aan vaderlandse gevoelens of waarin vaderlandse heldenfeiten bezongen worden. In benarde tijden krijgt Vajpayee, Behari Atal
Vajpayee, Behari Atal (geb. 1926) Indiaas politicus, sinds maart 1998 premier van India. In de periode van 1957 tot 1977 parlementair leider van Valens, Flavius
Valens, Flavius (328-378) Keizer van het Oost-Romeinse Rijk (364-78). Begunstigde het arianisme (priester Arius), maar stelde zich tolerant op tegenover Valentinianus, Flavius
Valentinianus, Flavius Drie keizers van het West-Romeinse Rijk: 1. Valentinianus I (321-375; reg. 364-75), tot keizer uitgeroepen door het leger.
Valera, Eamon de
Valera, Eamon de (1882-1975) Iers politicus. Nam deel aan de Paasopstand (1916). Werd in 1918 tot president benoemd van het door de Ieren onafhankelijk Valerianus, Publius Licinius
Valerianus, Publius Licinius (ca. 190-260) Romeins keizer (253-60). Sneuvelde tegen de Perzen.
Valmy
Valmy Dorp in Frankrijk, ten zuidoosten van Reims, 300 inw. Op 20 september 1792 vond de kanonnade van Valmy plaats, een treffen tussen het Pruisische Valois, huis
Valois, huis Frans koningshuis, zijlinie van het huis Capet, dat regeerde van 1328 tot 1589. De eerste koning was Filips VI (reg. 1328-1359) Valois, Van Buren, Martin
Van Buren, Martin (1782-1862) Amerikaans jurist en Democratisch politicus van Nederlandse afkomst; achtste president van de VS (1837-41), vice-Vanaudenhove, Omer
Vanaudenhove, Omer (1913-1994) Belgisch industrieel en politicus. Van 1947 tot 1958 en van 1976 tot 1979 was Vanaudenhove burgemeester van
Vance, Cyrus Roberts
Vance, Cyrus Roberts (geb. 1917) Amerikaans jurist en politicus (Democraat). Vance was minister van Oorlog (1962-64) en plaatsvervangend mini
Vandalen
Vandalen Germaanse volksstam die in de 4e eeuw n.C. uit Midden-Europa werd verdreven door de Hunnen. Zij trokken vanuit het mondingsgebied Vandekerckhove, Rik
Vandekerckhove, Rik (1932-1990) Vlaams politicus. Vandekerckhove studeerde geneeskunde in Leuven. Hij was hoofdredacteur van het studentenbl
Vandenbroucke, Franck
Vandenbroucke, Franck (geb. 1955) Belgisch politicus. Vandenbroucke studeerde economie en was enige tijd werkzaam bij het Belgisch Planbureau.
Vandenpeereboom, Jules Henri Pierre François Xavier
Vandenpeereboom, Jules Henri Pierre François Xavier (1843-1917) Belgisch katholiek politicus. Gemeenteraadslid in Kortrijk, volksvertegenwoordiger Vandeputte, Robert
Vandeputte, Robert (1908-1997) Belgisch (Vlaams) jurist en financier. Vandeputte studeerde in Leuven rechten en politieke en sociale wetenschappen, Vanderpoorten, Herman
Vanderpoorten, Herman (1922-1984) Vlaams-Belgisch liberaal politicus. Gemeenteraadslid te Lier, provincieraadslid (1949-58), Kamerlid (1961) Vandervelde, Emile Guillaume
Vandervelde, Emile Guillaume (1866-1938) Belgisch socialistisch politicus en econoom. Lid Belgische Werkliedenpartij (1885; sinds 1933 voorzitter), Vanzeland, Paul Guillaume
Vanzeland, Paul Guillaume (ook: Van Zeeland; 1893-1973) Belgisch econoom, hoogleraar en rooms-katholiek politicus. Hij maakte carrière bij de Varchi, Benedetto
Varchi, Benedetto (1503-1565) Italiaans schrijver en historicus. Hij studeerde rechten te Pisa en vestigde zich als notaris te Florence. Hier werd hij Vargas, Getúlio Dornelles
Vargas, Getúlio Dornelles (1883-1954) President van Brazilië (1930-45; 1951-54). Bevorderde de politieke en economische emancipatie van de middeng
Varkensbaai-incident
Varkensbaai-incident Een incident dat zich in april 1961 afspeelde in de Varkensbaai (Bahía de Cochinos) aan de zuidkust van Cuba. Uitgeweken
Varus, Publius Quinctilius
Varus, Publius Quinctilius (gest. 9 n.C.) Romeins veldheer. Werd als stadhouder en opperbevelhebber in Germania (6-9 n.C.) in het Teutoburgerwoud Vassian Patrikejev
Vassian Patrikejev (gest. ca. 1545; tot zijn intrede in het klooster vorst Vasili Ivanovitsj Patrikejev) Russisch monnik en publicist. Na een politieke Veda-boeken
Veda-boeken Oudste geschriften van de Indische literatuur, de grondslag van het hindoeïsme. Ontstaan in de 14e of 12e eeuw v. C., waarschijnlijk veemgericht
veemgericht In de Middeleeuwen een bijzondere rechtbank, vooral voorkomend in Westfalen. De veemgerichten ressorteerden rechtstreeks onder de Veen, Gerrit Jan van der
Veen, Gerrit Jan van der (1902-1944) Nederlands ingenieur en beeldhouwer (o.m. monument W.E. Drucker, Amsterdam). Belangrijk figuur uit het Veertien-puntenprogramma
Veer, Gerrit de (ca. 1570-na 1598) Nederlands zeevaarder en schrijver, reisgenoot van Willem Barentsz en Van Heemskerck in 1594, 1595 en tijdens Veiligheidsraad
Veertien-puntenprogramma Vredesplan opgesteld door de Amerikaanse president Woodrow Wilson (1856-1924) om een einde te maken aan de Eerste Veer, Gerrit de
Veil, Simone (geb. 1927) Frans politica en juriste. Veil was o.a. secretaris-generaal van de Conseil Supérieur de la Magistrature (1970-74) en vanaf Velasco Ibarra, José María
Veiligheidsraad De Veiligheidsraad is het hoogste gezagsorgaan van de Verenigde Naties, belast met het toezicht op vrede en veiligheid in de wereld. Veil, Simone
Velasco Ibarra, José María (1893-1979) President van Ecuador (1934-35; 1944-47; 1952-56; 1960-61; 1968-72). Werkte niet vanuit een partijprogramma,
Veldkamp, Gerardus Mattheus Johannes (Gerard)
Veldkamp, Gerardus Mattheus Johannes (Gerard) (1921-1990) Nederlands katholiek politicus en econoom. Veldkamp was staatssecretaris van Velitsjkov, Konstantin
Velitsjkov, Konstantin (1855-1907) Bulgaars schrijver, bevriend met Ivan Vazov. Hij nam actief deel aan de April-opstand van 1876 en werd daarv
Velleius Paterculus
Velleius Paterculus (ca. 20 v.C.-na 30 n.C.) Romeins (Latijns) geschiedschrijver, lid van het keizerlijk leger onder Tiberius. In 30 n.C. voltooide hij Venda
Venda Een van de voormalige onafhankelijke thuislanden in Zuid-Afrika, de door het apartheidsbewind geschapen woongebieden voor de zwarte bevolking Vendée-opstand
Vendée-opstand De grootste en meest succesvolle rebellie van de royalisten tegen de Eerste Franse Republiek. In 1793 behaalden troepen landbouwers Venetiaanse republiek
Venetiaanse republiek Republiek rondom de Noord-Italiaanse stad Venetië. Aanvankelijk maakte de in de 5e eeuw gestichte stad deel uit van het
Venizelos, Eleutherios
Venizelos, Eleutherios (1864-1936) Grieks liberaal politicus. Premier (1910-15; 1917-20; 1928- 32; 1933). Tijdens zijn bewind gebiedsuitbreidin
Ventris, Michael George Francis
Ventris, Michael George Francis (1922-1956) Brits architect en taalkundige. Ontcijferde in 1952 het Minoïsche Lineair B-schrift en toonde aan dat Venussen
Venussen Stenen of ivoren beeldjes van een min of meer gestileerde vrouw met grote borsten en zware bovenbenen, heupen en billen. Alle aandacht Verboden Stad
Verboden Stad Het afgesloten stadsdeel van Peking waar zich het paleis van de Chinese keizer bevindt. De oudste delen van de Verboden Stad stammen Verbond van Belgische Ondernemingen
Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO, Fédération des Entreprises de Belgique, FEB) Belgische overkoepelende werkgeversorganisatie, Verbond van Dietsche Nationaalsolidaristen
Verbond van Dietsche Nationaalsolidaristen (Verdinaso, Dinaso) Antiparlementaire beweging gericht op eenmaking van Nederland en Vlaanderen Vercingetorix
Vercingetorix (ca. 82-46 v.C.) Leider van de Arverniërs, een Keltische stam in Gallië. Na een opstand verslagen door Julius Caesar (52 v.C.) werd Vercingetorix verdrag van...
verdrag van... Voor verdrag van... of verdragen van... kijke men bij de plaats van handeling.
verdragshavens
verdragshavens Havens in China en Japan, die in de 19e eeuw per verdrag werden opengesteld voor handel met de westerse mogendheden. In China Verdun, slag bij
Verdun, slag bij Langdurige gevechten tijdens de Eerste Wereldoorlog tussen de Duitse (onder Von Falkenhayn en later Von Hindenburg) en Franse Verdun, verdrag van
Verdun, verdrag van Bij het Verdrag van Verdun (843) werd het Karolingische (Frankische) rijk verdeeld in het Middenrijk (Lotharius I, met keizerskroon), Verelendungstheorie
Verelendungstheorie De marxistische theorie dat door opeenvolgende en steeds heviger wordende crises in het kapitalisme de materiële situatie va
Verenigd Koninkrijk der Nederlanden
Verenigd Koninkrijk der Nederlanden Koninkrijk van 1815 tot 1830 waarin het huidige Nederland, België en Luxemburg verenigd waren. Het Koninkrijk Verenigde Naties
Verenigde Naties (United Nations, UN, VN) Op 26 juni 1945 opgerichte internationale organisatie die zich ten doel stelt vrede en veiligheid te handhaven, Veres, Péter
Veres, Péter (1897-1970) Hongaars schrijver en politicus. Hij behoorde tot de populistische auteurs die een middenweg zochten tussen sociografische Verhaegen, Arthur Théodore
Verhaegen, Arthur Théodore (1847-1917) Belgisch katholiek politicus. Medeopsteller van het sociale programma, oprichter van het dagblad Het Verhevene Porte
Verhevene Porte (Ook: (Hoge) Porte) Oorspronkelijk de toegangspoort tot het paleis van de sultan in Constantinopel; later de naam voor het centraal verkramptes
verkramptes Benaming voor de leden van de Nasionale Party van Zuid-Afrika die onverkort vasthielden aan het door premier Hendrik Verwoerd uitgezette Verlatinghe, Akte van
Verlatinghe, Akte van (Ook: Plakkaat van Verlatinghe, Plakkaat van Afzwering) Verklaring, afgelegd door de Staten-Generaal der Verenigde Neder
verlicht despotisme
verlicht despotisme (Ook: verlicht absolutisme) De vooruitstrevende politiek van een aantal absolute monarchen in het Europa van de 2e helft van Vermaning, Tjerk
Vermaning, Tjerk (1929-1987) Nederlands amateur-archeoloog. In de jaren zestig werd Vermaning bekend door de vele prehistorische vondsten die Vermeylen, Pierre
Vermeylen, Pierre (1904-1991) Belgisch politicus. Vermeylen studeerde rechten. Hij was al vroeg actief in 1921 opgerichte Communistische Partij vernietigingskampen
vernietigingskampen Kampen opgezet door het Duitse nazi-regime tijdens de Tweede Wereldoorlog om systematisch en in hoog tempo mensen om Versailles, verdrag van
Versailles, verdrag van Een op 28 juni 1919 in de Spiegelzaal van het paleis te Versailles getekend verdrag tussen de Duitse republiek en de geallieerden, Versailles, vrede van
Versailles, vrede van Vrede (17-4-1783) die een einde maakte aan de Amerikaanse Vrijheidsoorlog (1775-83) en die de VS de onafhankelijkheid verschroeide aarde, tactiek van de
verschroeide aarde, tactiek van de Krijgstactiek waarbij het leger dat zich terugtrekt, het achtergelaten gebied totaal vernietigt zodat de binnendringende
Verwoerd, Hendrik Frensch
Verwoerd, Hendrik Frensch (1901-1966) Zuid-Afrikaans politicus, hoogleraar psychologie (1928-37) te Stellenbosch. Voerde als premier (1958-66) verzamelaarscultuur
verzamelaarscultuur Cultureel-antropologische term voor het levenspatroon van volken of stammen, waarvan de bestaanswijze gebaseerd is op he
verzet (gesch.)
verzet (gesch.) De georganiseerde ondergrondse oppositie tegen de Duitse bezetters van Nederland in de Tweede Wereldoorlog. De eerste actieve verzetsrecht
verzetsrecht Het recht van burgers tegen de overheid in verzet te komen. Tot in de 16e eeuw achtte men verzet ongeoorloofd; de heersers regeerden verzuiling
verzuiling Verdeling van de maatschappij in verschillende, strikt gescheiden levensbeschouwelijke groeperingen. De verzuiling heeft in Nederland unieke Vespasiano da Bisticci
Vespasiano da Bisticci (1421-1498) De befaamdste Italiaanse boekhandelaar van zijn tijd. Hij was de vertrouwensman van de Medici's, die hij op
Vespasianus, Titus Flavius
Vespasianus, Titus Flavius (9-79 n.C.) Romeins keizer (69-79), laatste keizer uit het Vierkeizerjaar, stichter van het Flavische huis. Herstelde orde Vespucci, Amerigo
Vespucci, Amerigo (1454-1512) Italiaans zeevaarder. Nam deel aan de expeditie van de Spanjaard Alonso de Ojeda (1466-1515) naar de noordkust vestigingskolonie
vestigingskolonie Gebied waar kolonisten zich blijvend vestigen. De vestigingskoloniën die uit de Europese expansie zijn voortgekomen, zijn geen via dolorosa
via dolorosa (Lat.: lijdensweg) Route die door Christus gevolgd zou zijn van het gerechtsgebouw van Pilatus naar de plaats van zijn terechtstelling viceroy
viceroy (onderkoning) Titel die de Britse gouverneur-generaal van India droeg van 1858 tot 1935.
Vichy-Frankrijk
Vichy-Frankrijk Het niet door de Duitse troepen bezette deel van Frankrijk, van juli 1940 tot augustus 1944 bestuurd vanuit Vichy. De Vichy-regering Victor Amadeus II
Victor Amadeus II (1666-1732) Hertog van Savoie (1675-1730), koning van Sicilië (1713-20; resultaat van de Spaanse Successieoorlog) en koning Victor Amadeus III
Victor Amadeus III (1726-1796) Koning van Sardinië (1773-96). Tijdens de Franse Revolutie was zijn land een toevluchtsoord voor emigrés. Verlo
Victor Emanuel
Victor Emanuel Koningen van Sardinië en Italië Victor Emanuel I (1759-1824), koning van Sardinië (1802-21). Verkreeg Savoie en Piedmont (1814) Victoria (Duitsland)
Victoria (Duitsland) (1840-1901) Keizerin van Duitsland (1888), sinds 1858 getrouwd met kroonprins Friedrich Wilhelm, de latere keizer Frederik Victoria (koningin)
Victoria (koningin) (Victoria Alexandrine, 1819-1901) Koningin van Groot-Brittannië en Ierland (1837-1901), opvolgster van Willem IV, keizerin Victoriaanse Tijdperk
Victoriaanse Tijdperk Het Victoriaanse Tijdperk is meer dan een aanduiding voor de lange en belangrijke regeerperiode van de Britse koningin Victoria Videla, Jorge Rafael
Videla, Jorge Rafael (geb. 1925) Argentijns militair en politicus. Videla werd in 1975 chef-staf van het leger en was in 1976 de leider van de coup Vierdaagse Zeeslag
Vierdaagse Zeeslag (11-14 juni 1666) Zeeslag tussen de Engelse (Monk, prins Ruprecht) en Nederlandse (De Ruyter) vloot in de Tweede Engelse
Vierde Republiek
Vierde Republiek Frankrijk tussen 1946 en 1958. Na de oorlog spraken de Fransen zich in een referendum uit tegen de grondwet van de Derde Republiek. vierde stand
vierde stand De stand der boeren, die soms in een standenstaat werd onderscheiden van de derde stand (burgers).
Viereck, Peter R. Edwin
Viereck, Peter R. Edwin (geb. 1916) Amerikaans historicus en dichter, sinds 1948 hoogleraar aan het Mount Holyoke College. Zijn poëzie belicht Viermogendheden-overeenkomst
Viermogendheden-overeenkomst In december 1971 tussen de vier geallieerde mogendheden (Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Frankrijk en Sovjet-vierschaar
vierschaar Oorspronkelijk een door vier koorden afgezette plaats. Bij de oude Germanen werd de plek waar rechtsgedingen werden gehouden op deze Vietcong
Vietcong (Lett: Vietnamese communisten) Vijandige aanduiding van het in 1960 opgerichte Nationaal Bevrijdingsfront voor Zuid-Vietnam. De Vietcong Vietminh
Vietminh (Afkorting van Viet Nam Doc Lap Dong Minh Hoi) In 1941 door de communist Ho Tsji-minh (1890-1969) opgerichte Liga voor de Onafhankelijkheid Vietnam-oorlog
Vietnam-oorlog (Tweede Indochinese oorlog, 1959-1975) Oorlog in Zuid-Vietnam tussen de door Noord-Vietnam gesteunde Vietcong en het door vigilantes
vigilantes Informele politiemacht, gevormd door mijnwerkers in Californië in de tweede helft van de 19e eeuw. Toen in Californië in 1849 goud werd Vijfde colonne
Vijfde colonne Groep verraders die in dienst van de vijand van binnenuit een land ondermijnt. De term is ontstaan tijdens de Spaanse Burgeroorlog Vijfde Republiek
Vijfde Republiek Frankrijk sinds de grondwetswijziging van 1958. Als gevolg van de politieke crisis ontstaan door de Algerijnse opstand werd besloten Villa Nova-cultuur
Villa Nova-cultuur Vroege ijzercultuur in Noord- en Midden-Italië, ca. 1000-600 v.C. De Villa Nova-cultuur is ontstaan uit de lokale bronscultuur Villa, Francisco (Pancho)
Villa, Francisco (Pancho) (eig. Doroteo Arango; 1878-1923) Mexicaans vrijheidsstrijder. Betrokken bij de val van Diaz en het aan de macht komen Viminalis
Viminalis (Viminaal) Een van de zeven heuvels waarop Rome gebouwd werd.
Vincentius Ferrerius
Vincentius Ferrerius (Vincentius van Valencia; 1350-1419) Spaans dominicaner boeteprediker in Italië, Zwitserland en Frankrijk, waar hij stierf. Biechtvader Vinland
Vinland (Oudnoors: wijnland) Naam die de Noormannen gaven aan een door hen rond 1000 n.C. ontdekt gebied, ergens aan de oostkust van Noord-Visconti
Visconti Adellijk Italiaans geslacht dat over Milaan regeerde van de 13e eeuw tot 1447. Zij steunden de Ghibellijnen in hun strijd tegen de Welfen. Visigoten
Visigoten (West-Goten) Germaanse volksstam, voortgekomen uit de stam der Goten. De Visigoten werden als bondgenoten (foederati) in het Romeinse Vitellius, Aulus
Vitellius, Aulus (15-69) Romeins keizer (69), derde uit het Vierkeizerjaar.
Vlaams activisme
Vlaams activisme Intellectuele minderheidsstroming binnen de Vlaamse Beweging, die tijdens de Eerste Wereldoorlog, in samenwerking met de Duitse Vlaams Blok
Vlaams Blok (VB) Belgische politieke partij, ontstaan in 1979 door fusie van de Vlaams Nationale Partij en een deel van de Vlaamse Volkspartij. Extreem-Vlaams Nationaal Verbond
Vlaams Nationaal Verbond (VNV) Politieke groepering van Vlaamse nationalisten in België, opgericht in 1933 door S. de Clercq als opvolger van
Vlaamse Beweging
Vlaamse Beweging Beweging onder de Nederlandstalige bevolking van België die opkomt voor de Vlaamse belangen en voor behoud van de Vlaams
Vlaamse Liberalen en Democraten
Vlaamse Liberalen en Democraten (VLD) Belgische politieke partij, in 1992 ontstaan door ombouwing en verruiming van de liberale Partij voor Vlaamse Raad
Vlaamse Raad Het wetgevende orgaan of deelparlement van het gewest Vlaanderen in België, ingesteld in 1980. De Raad bestaat uit 121 leden van Vlaanderen
Vlaanderen Gewest in België. Van oorsprong graafschap in de Zuidelijke Nederlanden, ontstaan uit de Karolingische pagus Flandrensis, het gebied Vladimir Vsevolodovitsj Monomach
Vladimir Vsevolodovitsj Monomach (1053-1125) Grootvorst van het vorstendom Kiev. In de Nestor-Kroniek is onder het jaar 1096 een tekst van Vlajkov, Todor
Vlajkov, Todor (1865-1943) Bulgaars schrijver en politicus. In zijn werk toont hij zich een voortzetter van de naturalistische traditie van Ivan Vazov Vlasov, Andrej Andrejevitsj
Vlasov, Andrej Andrejevitsj (1900-1946) Sovjetrussisch generaal. Lid Rode Leger (1919), adviseur van Tsjiang Kai-sjek (1938-39). Verdedigde in Vleeschauwer, Herman Jozef de
Vleeschauwer, Herman Jozef de (1899-1986) Belgisch geschiedfilosoof. Neokantiaan. Schrijver van bekende inleidingswerken en monografieën Vleeschauwer, Josef Albert de
Vleeschauwer, Josef Albert de (1897-1971) Belgisch r.-k. politicus. Parlementslid (1932-61), minister van Koloniën (1938-45), Justitie (1940-42), Vlerick, baron André
Vlerick, baron André (1919-1990) Belgisch econoom en politicus. Vlerick studeerde wijsbegeerte, rechten en economie in Leuven, Cambridge en H
Vliegen, Wilhelmus Hubertus (1862-1947) Nederlands socialistisch politicus en journalist. Medeoprichter van de SDAP (1894; voorzitter 1897-99 VN-mandaat
Vliegende Hollander, De
Vliegende Hollander, De Spookschip dat volgens de overlevering uit de 18e eeuw ronddoolt bij Kaap de Goede Hoop. Dit schip, bemand met doden, Vliegen, Wilhelmus Hubertus
VN-mandaat Door de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (VN) in een resolutie vastgestelde regels en afspraken waaraan een VN-missie (civiel VN-vredesmacht
VN-vredesmacht (United Nations Emergency Force, UNEF) Troepen van de Verenigde Naties die gebruikt worden in het kader van een VN-vrede
VN-vredesoperatie
VN-vredesoperatie (Eng.: peacekeeping, ook: vredeshandhaving) Actie van de Verenigde Naties (meestal met militairen, politie en burgerpersoneel) VN-wapenregister
VN-wapenregister Op 1 januari 1992 door de VN ingesteld register dat informatie bevat over de in- en uitvoer en de aan- en verkoop van wapens. Vo Nguyen Giap
Vo Nguyen Giap (geb. 1912) Vietnamees militair en politicus. Nam sinds 1941 deel aan de Vietminh, richtte een sterk partizanenleger op waarmee Voes, Hendrik
Voes, Hendrik (ook: Vos; gest. 1523) Augustijner monnik in Antwerpen. In 1522 met vijftien medekloosterlingen gearresteerd vanwege hun evangelische voetianen
voetianen Aanhangers van de Utrechtse hoogleraar Gisbertus Voetius (1589-1676), die in de jaren 1660 in conflict kwam met de Leidse hoogleraar Voetius, Gisbertus
Voetius, Gisbertus (1589-1676) Nederlands gereformeerd theoloog, vanaf 1634 hoogleraar te Utrecht. Aanhanger van de 'Nadere Reformatie', bestrijder vogelwichelarij
vogelwichelarij Specifieke vorm van divinatie, waarbij geprobeerd wordt uit de vlucht van vogels de toekomst te voorspellen of andere niet op natuurlijke Volders, Jan
Volders, Jan (1855-1896) Belgisch socialistisch politicus. Zette zich als medeoprichter en bestuurslid van de Belgische Werkliedenpartij (1885), redacteur Volkenbond
Volkenbond Internationale organisatie die in 1919 werd opgericht als onderdeel van de vrede van Versailles. Vooral de Amerikaanse president Woodrow volkscommissaris
volkscommissaris Naam voor een minister in de Sovjet-Unie in de periode 1917-1946. De volkscommissarissen kwamen ter vergadering bijeen in Volksfront
Volksfront Benaming voor een coalitie van communisten, socialisten en andere links georiënteerde partijen. In het bijzonder de samenwerking tussen Volksfront voor de Bevrijding van Palestina
Volksfront voor de Bevrijding van Palestina (Eng.: Popular Front for the Liberation of Palestine) Palestijnse terroristische organisatie, in 1967 door volksgeest
volksgeest (Du: Volksgeist) Het karakter van een volk. De Duitse dichter Johann Gottfried von Herder (1744-1803) zag de volksgeest, die vooral zou Volkspartij voor Vrijheid en Democratie
Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) Nederlandse politieke partij. De VVD ontstond in 1948 uit een fusie van de conservatief-liberale
Volksraad
Volksraad Volksvertegenwoordiging in Nederlands-Indië, ingesteld in 1918 als tegemoetkoming aan de Indonesische eis tot grotere medezeggenschap volkstribuun
volkstribuun (tribunus plebis) Vertegenwoordiger van de plebejers in het Romeinse Rijk ten tijde van de Republiek; ter bescherming van de bevolking Volksunie
Volksunie (VU) Belgische politieke partij, opgericht in 1954 door o.m. F. van der Elst en W. Jorissen. Volksnationalistische partij die streeft naar de Volksverhuizing
Volksverhuizing (Ook: Grote Volksverhuizing) De grootschalige verplaatsing van Germaanse en Aziatische stammen tussen het einde van de 4e eeuw Vonck, Jan Frans
Vonck, Jan Frans (1743-1792) Brussels advocaat, een der leiders van de democratisch gezinde oppositie tegen Jozef II, naar hem vonckisten genoemd. Vondeling, Anne
Vondeling, Anne (1916-1979) Nederlands socialistisch politicus. Lid Tweede Kamer (1946-58; 1959-65; 1967-79), fractievoorzitter PvdA (1962-65), Voorhoeve, Joris
Voorhoeve, Joris (geb. 1945) Nederlands liberaal politicus. Voorhoeve was van 1973 tot 1977 werkzaam bij de Wereldbank te Washington. Van 1977 voorsocratici
Voor-Indië Historische benaming voor het Aziatisch subcontinent bestaande uit het huidige Pakistan, India en Bangladesh.
voorsocratici Benaming voor de Griekse wijsgeren die vóór of gelijktijdig met Socrates (469-399 v.C.) leefden, of niet door hem zijn beïnvloed. De Voortrekkers
Voortrekkers In Zuid-Afrika de Boeren van gemengd Nederlandse, Duitse en Franse afkomst, die tijdens de Grote Trek (1834-1838) de Kaapkolonie Voor-Indië
Vorosjilov, Kliment Efremovitsj
Vorosjilov, Kliment Efremovitsj (1881-1969) Sovjetrussisch maarschalk (1935) en politicus. Volkscommissaris van Oorlog (1925-40), lid Politburo Vorrink, Irene
Vorrink, Irene (1918-1996) Nederlands politica. Irene Vorrink, dochter van SDAP-leider Koos Vorrink, kwam in 1969 voor de PvdA in de Eerste Kamer. Vorrink, Jacobus Jan (Koos)
Vorrink, Jacobus Jan (Koos) (1891-1955) Nederlands socialistisch politicus. Leider AJC (1920-34), voorzitter SDAP (sinds 1934), lid Eerste (1936-vorstenlanden
vorstenlanden Nederlandse benaming voor twee Javaanse vorstendommen, Soerakarta op Oost-Java en Jogjakarta op Midden-Java, die als gevolg van Vorster, Balthazar Johannes (John)
Vorster, Balthazar Johannes (John) (1915-1983) Zuid-Afrikaans politicus. Lid Parlement voor de Nasionale Party (sinds 1953), minister van Justitie Vos, Hendrik (Hein)
Vos, Hendrik (Hein) (1903-1972) Nederlands socialistisch politicus en econoom. Als directeur van het wetenschappelijk bureau van de SDAP actief Vrangel, Pjotr Nikolajevitsj
Vrangel, Pjotr Nikolajevitsj (1878-1928) Russisch generaal. Een van de aanvoerders van de Witten tijdens de burgeroorlog tegen het Rode Leger (1918-Vrede Nu
Vrede Nu Israëlische progressieve politieke beweging die hoopt door een dialoog met de PLO, de ontruiming van de door Israël bezette gebieden en vrede van...
vrede van... Voor de vrede van... kijke men bij de plaats van handeling.
vredegeld
vredegeld Bij de Germaanse stammen een boete die de dader van een misdrijf, naast weergeld, moest betalen aan de stam, later aan de vorst.
vredesbeweging
vredesbeweging Politieke beweging gericht op het voorkomen van oorlog. In het bijzonder de beweging die zich vanaf de jaren zeventig manifesteerde vreedzame coëxistentie
vreedzame coëxistentie Het vreedzaam naast elkaar bestaan van landen met verschillende maatschappelijke stelsels en het loslaten van het dogma
Vries, Bert de
Vries, Bert de (geb. 1938) Nederlands christen-democratisch politicus. De Vries studeerde economie. Hij werd in 1978 lid van de Tweede Kamer voor Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap
Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap (Fr: liberté, égalité, fraternité) Leuze tijdens de Franse Revolutie, in juni 1793 voor het eerst geformuleerd door vrijkorpsen
vrijkorpsen 1. Exercitiegenootschap zoals dat werd opgericht in de Nederlandse steden tijdens de Vierde Engelse Oorlog (1780-1784), met name daar vrijplaats
vrijplaats Stad die niet verplicht was misdadigers uit te leveren. Vele personen die iets op hun kerfstok hadden namen de wijk naar dit soort plaatsen vrijzinnigen
Vrijzinnig-Democratische Bond (VDB) Nederlandse politieke partij. De VDB ontstond in 1901 als gevolg van een meningsverschil in de Liberale
vrijzinnigen Aanhangers van een stroming binnen de Nederlands Hervormde Kerk die kritisch staat ten opzichte van de traditionele theologie. Voortrekker Vrijzinnig-Democratische Bond
vroedschap
vroedschap Bestuurscollege van Nederlandse steden van de Bourgondische tijd tot in de 18e eeuw. De vroedschap bestond uit 24 à 40 vroede (= wijze) vroeg-christelijke periode
vroeg-christelijke periode De eerste eeuwen van het christendom, toen de christenen hoofdzakelijk in het Romeinse Rijk te vinden waren. Het einde vroeg-kapitalisme
vroeg-kapitalisme (Ook: handelskapitalisme) Economische fase in Europa van de 16e tot de 18e eeuw, voorafgaand aan de periode van het industriële Vrolijk, Maarten
Vrolijk, Maarten (1919-1994) Nederlands politicus. Aanvankelijk werkzaam als journalist, kwam Vrolijk in 1956 voor de PvdA in de Tweede Kamer. vroonhoeve
vroonhoeve Middeleeuwse versterkte hoeve van de heer van een domein; het middelpunt van de omringende percelen.
vrouwenbeweging
vrouwenbeweging Beweging die zich inzet voor de verbetering van de positie van vrouwen. In georganiseerde vorm is er sprake van een vrouwenbeweging vrouwengeschiedenis
vrouwengeschiedenis Geschiedschrijving, meestal door vrouwen beoefend, van de rol en positie van de vrouw in de door mannen gedomineerde ges
vrouwenkiesrecht
vrouwenkiesrecht Kiesrecht voor vrouwen, in de westerse wereld ingevoerd in het begin van de 20ste eeuw. Eind 19e eeuw begon de vrouwenbeweging vuistbijl
vuistbijl Tweezijdig afgeslagen peervormig voorwerp uit vuursteen, goed in de hand passend, uit het Paleolithicum in Europa, Azië en Afrika.
Vuylsteke, Julius Pieter
Vuylsteke, Julius Pieter (1836-1903) Belgisch (Vlaams) schrijver en liberaal politicus. Hij studeerde rechten te Gent, waar hij zich in 1860 als advocaat Vysjinski, Andrej Janoearjevitsj
V-wapens (Vergeldingswapens) Duitse aanduiding voor een tweetal wapens die aan het eind van de Tweede Wereldoorlog tegen Groot-Brittannië gebruikt Waalse Beweging
Vysjinski, Andrej Janoearjevitsj (1883-1954) Sovjetrussisch politicus, aanvankelijk mensjeviek. Openbaar aanklager tijdens de grote zuiveringen Vyvere, Aloïs Jean-Marie van de
Vyvere, Aloïs Jean-Marie van de (1871-1961) Belgisch (Vlaams) katholiek politicus. Volksvertegenwoordiger (1911-31), premier (1925), minister V-wapens
Waalse Beweging Beweging onder de Franssprekende bevolking van België die opkomt voor de Waalse belangen en voor behoud van de Waalse Waalse kerk
Waalse kerk Gemeenten van Franstalige gereformeerden die na de Nederlandse Opstand tegen Spanje in aanzienlijke aantallen naar de Noordelijke Wafd-partij
Wafd-partij Egyptisch nationalistische partij, opgericht in 1918 om de Egyptische onafhankelijkheid te bewerkstelligen. De grondlegger van de partij wafelijzerconstructie
wafelijzerconstructie Politiek waarbij het ene Belgische landsdeel compensaties eist voor financiële uitgaven in het andere landsdeel. Deze situatie Wagenaar, Gerben
Wagenaar, Gerben (1912-1993) Nederlands verzetsstrijder en politicus. Wagenaar sloot zich in 1935 aan bij de CPN, in het geheim, omdat het lidmaatschap Wagner, Robert Ferdinand
Wagner, Robert Ferdinand (1910-1991) Amerikaans politicus. Wagner studeerde rechten en bestuurskunde aan Yale en Harvard. Hij was lid van wahhabieten
wahhabieten Aanhangers van de fundamentalistische islamitische hervormingsbeweging gesticht door de geleerde Mohammed ibn Abd al-Wahhaab Walachije
Walachije (Roemeens: Tara Româneasca) Historische landstreek in Zuid-Roemenië tussen de Karpaten en de Donau; 51.500 km2. Verbouw van maïs Waldeck-Rousseau, Pierre Marie René
Waldeck-Rousseau, Pierre Marie René (1846-1904) Frans jurist en republikeins politicus. Lid Assemblée (1878- 89), minister van Binnenlandse waldenzen
waldenzen Ketterbeweging, ontstaan in de 12e eeuw als protest tegen de grote macht en de verwereldlijking van de Kerk. De naam komt van Petrus Waldheim, Kurt
Waldheim, Kurt (geb. 1918) Oostenrijks politicus en diplomaat. Waldheim was permanent vertegenwoordiger bij de VN (1955), ambassadeur in Canada Walesa, Leszek (Lech)
Walesa, Leszek (Lech) (geb. 1943) Pools vakbondsleider en politicus. Walesa was vanaf 1966 werkzaam op de Leninwerf in Gdansk. Hij richtte in
Wallace, George Corley
Wallace, George Corley (geb. 1919) Amerikaans democratisch politicus en jurist. Gouverneur van Alabama (1963-67; 1971-79 en 1983-87), tussen Wallage, Jacques
Wallage, Jacques (geb. 1946) Nederlands politicus. Wallage, die sociologie studeerde aan de Rijksuniversiteit Groningen, werd op zeer jonge leeftijd Wallenstein, Albrecht Wenzel Eusebius von
Wallenstein, Albrecht Wenzel Eusebius von (eig. Waldstein; 1583-1634) Duits veldheer van Tsjechische afkomst, hertog van Friedland (1624)
Walpole, Robert
Walpole, Robert (1676-1745) Engels Whig-politicus, graaf van Orford (1742). Beheerste van 1721-42 de financiële en buitenlandse politiek; in feite Walsin-Esterházy, Marie Charles Ferdinand
Walsin-Esterházy, Marie Charles Ferdinand (1847-1923) Frans majoor (1892), verbonden aan de generale staf; de werkelijk schuldige in de Dreyfus-Wang Ansjur
Wang Ansjur (Wang Anshi; 1021-1086) Chinees staatsman en geleerde. Voerde als kanselier (1069-76) tijdens de Soeng-dynastie ingrijpende hervormingen Wannsee, conferentie aan de
Wannsee, conferentie aan de Geheime bijeenkomst op 20 januari 1942 van de nazi-leiders, waarop de plannen voor het `joodse vraagstuk' bekend wapenbeheersing
wapenbeheersing Maatregelen gericht op het voorkomen van de toename in kwantiteit en kwaliteit van wapens. Tot wapenbeheersing worden ook wapenkreet
wapenkreet (cri de guerre) In de heraldiek een korte strijdkreet, aangebracht op een zich los boven de helm en het helmteken aangebrachte band. Is wapenspreuk
wapenspreuk In de heraldiek het devies dat aan een wapen is toegevoegd. Bevindt zich op een lint onder het wapenschild. Voorbeelden zijn 'Je maintiendrai' Warjagen
Warjagen (Varegen) Zweedse Noormannen. Vestigden zich in de 9e eeuw in Rusland. Stichtten het vorstendom Kiev (steden Kiev en Novgorod, 9e-warmwaterhavens
war-lords De elkaar bestrijdende provinciale machthebbers in China tussen 1916 en 1927. In deze periode bestond er geen effectieve nationale regering.
warmwaterhavens Havens die het gehele jaar ijsvrij zijn. Vooral staten gelegen in arctische gebieden ondervinden economische en militair-strategische Warschaupact
Warschaupact (1955-1991) Militair bondgenootschap van de Sovjet-Unie en de communistische landen van Oost-Europa. Het Warschaupact moest war-lords
Wasa
Wasa (Vasa) Koningsdynastie die van 1523-1818 over Zweden (vanaf 1654 zijlinie) en van 1587-1668 over Polen regeerde. Stichter Gustaaf I Wasa.
Washington, Booker Taliaferro
Washington, Booker Taliaferro (1865-1915) Amerikaans negerleider, zoon van een zwarte slavin en een blanke. Heeft zich ingezet voor de verbetering Washington, George
Washington, George (1732-1799) Amerikaans politicus. Opperbevelhebber Amerikaans leger tijdens de Vrijheidsoorlog (1775-83) en eerste presi
WASP
WASP (White Anglo-Saxon Protestant) Benaming voor de Amerikanen die afstammen van de Britse kolonisten, die Engeland om religieuze redenen Wassenaer-Obdam, Jacob van
Wassenaer-Obdam, Jacob van (1610-1665) Nederlands vlootvoogd; opvolger van Tromp in 1653. Sneuvelde bij Lowestoft doordat zijn vlaggenschip Watergate-affaire
Watergate-affaire Politiek schandaal in de VS aan het begin van de jaren zeventig, waarbij de Republikeinse president Richard M. Nixon (president watergeuzen
watergeuzen Rebellen tegen het Spaanse gezag over de Nederlanden tijdens de Opstand, die vanaf 1566 vanuit zee de Spanjaarden bevochten en kaapvaart Waterloo, slag bij
Waterloo, slag bij Laatste veldslag van de napoleontische oorlogen. Op 18 juni 1815 werden de Franse legers onder Napoleon en Ney verslagen door waterproef
waterproef Vorm van godsoordeel in de Middeleeuwen: proef voor het vaststellen van schuld en onschuld, vooral toegepast op heksen. Bij de heetwaterproef Watersnoodramp
Watersnoodramp Benaming voor de overstroming van grote delen van Zeeland en de Zuid-Hollandse eilanden na grootscheepse dijkdoorbraken in Wathelet, Melchior
Wathelet, Melchior (geb. 1949) Waals-Belgisch christen-democratisch politicus. Wathelet werd in 1977 gemeenteraadslid te Verviers en kamerlid Wauters, Alphonse
Wauters, Alphonse (1817-1898) Belgisch historicus, stadsarchivaris van Brussel (1842-98). Bekend door zijn 'Histoire de Bruxelles' en 'Table chronologique Wauters, Arthur Alexis Joseph
Wauters, Arthur Alexis Joseph (1890-1960) Belgisch socialistisch politicus, diplomaat en publicist. Senator (1932-36), kamerlid (1936-44), directeur Wauters, Charles Henri Joseph
Wauters, Charles Henri Joseph (1875-1929) Belgisch socialistisch politicus en natuurkundige, broer van A. Wouters. Bracht als minister van Nijverheid
Wavell, Archibald Percival
Wavell, Archibald Percival (1883-1950) Brits veldmaarschalk. Vernietigde de Italiaanse legers in Noord- en Oost-Afrika (1940-41), doch werd door Webb, Sidney James
Webb, Sidney James (1859-1947) Brits politicus en publicist, baron van Passfield (1929). Was tussen 1922-31 een aantal malen minister. Behoorde Weber-these
Weber-these Stelling van de invloedrijke socioloog Max Weber (1864-1920) vervat in zijn studie Die protestantische Ethik und der Geist des Kapi
weegproef
weegproef Vorm van godsoordeel in de Middeleeuwen: proef bij het vaststellen van schuld en onschuld bij hekserij. Bij een abnormaal laag lichaamsgewicht weergeld
weergeld Bij de Germaanse stammen een geldbedrag waarmee bloedwraak kon worden afgekocht.
Wehner, Herbert
Wehner, Herbert (1906-1990) Duits politicus. Wehner trad in 1927 toe tot de communistische partij (KPD), was lid van het Centraal Comité en zag Weimarrepubliek
Weimarrepubliek Duitse republiek, uitgeroepen in 1918, officieel ingesteld in 1919 en in 1933 verdwenen met het aan de macht komen van Hitler. Weinreb, Friedrich
Weinreb, Friedrich (1910-88) Nederlands econoom. Weinreb, die in de Tweede Wereldoorlog 'emigratielijsten' opstelde die joodse mensen voor deportatie Weizmann, Chaim
Weizmann, Chaim (1874-1952) Russisch-Israëlisch politicus en chemicus; gematigd zionist. Voorzitter Zionistische Wereldorganisatie (1921-31; Weizsäcker, Richard von
Weizsäcker, Richard von (geb. 1920) Duits politicus. Lid van de CDU/CSU. Hij was burgemeester van West-Berlijn (1981-84). In 1984 werd hij Welfen
Welfen 1. (Guelfi) Duits vorstengeslacht ontstaan in de 9e eeuw (gebied rond Maas en Moezel). Op hoogtepunt van macht hertogen van Beieren, Saksen Wellington, Arthur Wellesley
Wellington, Arthur Wellesley (1769-1852) Brits militair en politicus, hertog van Wellington (1815). Versloeg als opperbevelhebber in Portugal (1808-Welter, Charles Joseph Ignace Marie
Welter, Charles Joseph Ignace Marie (1880-1972) Nederlands koloniaal bestuurder en katholiek politicus. Gouvernementssecretaris (1917-21), Wenceslaus (godsd.)
Wenceslaus (godsd.) (ca. 903-929) Boheems heilige. Bevorderde als hertog het christendom en de aansluiting bij Duitsland, de reden waarom hij Wenden
Wenden (Sorben) West-Slavische volksstam, reeds vermeld door Tacitus in de 1e eeuw n.C., woonachtig in Opper- en Neder-Lausitz. Gekerstend en Wener Congres
Wener Congres Congres, gehouden in Wenen van september 1814 tot juni 1815, van Europese vorsten en staatslieden met als doel herordening van Wenzel
Wenzel (1337-1383) Hertog van Luxemburg (1346-83), zoon van Jan van Luxemburg. Hertog van Brabant en Limburg (1355-83) door huwelijk met Wenzel (Bohemen)
Wenzel (Bohemen) (Wenceslaus) Koningen van Bohemen. Wenzel I (1205-1253), koning van Bohemen (1230-53), opvolger van Ottokar I. Bevorderd
Wenzel (Duitse Rijk)
Wenzel (Duitse Rijk) (1361-1419) Rooms-koning (1378-1400), opvolger van Karel IV, eveneens afkomstig uit het Luxemburgse Huis; hertog van wereldcrisis
wereldcrisis Benaming voor twee grote economische crises in de 20ste eeuw, namelijk in de jaren dertig en in de jaren zeventig. De crisis van de jaren wereldperiode
wereldperiode Grote periode van de wereldgeschiedenis. De Grieken onderscheiden een zomer- en een winterperiode, die beide eindigden met een Wereldraad van Kerken
Wereldraad van Kerken Organisatie van meer dan 300 reformatorische en oosterse Kerken met Genève als hoofdzetel. Opgericht in 1948 als uitvloe
Werff, Pieter Adriaansz. van der
Werff, Pieter Adriaansz. van der (1529-1603) Leids regent. Leidde als burgemeester (1573-74) de verdediging tegen de Spanjaarden (1574). Lid Wessex
Wessex Een van de zeven angelsaksische koninkrijken in Engeland, ontstaan ca. 500. Eind 8e eeuw tijdelijk overvleugeld door Mercia. Het opdringen West Point
West Point Militaire academie van de VS, gelegen ten zuidoosten van New York aan de Hudson. Beslaat, samen met Constitution eiland, 6000 ha. Westelijke Jordaanoever
Westelijke Jordaanoever (Ook: Jordaanse Westbank, West Bank of Westoever) Omstreden gebied op de westelijke oever van de Jordaan dat in 1967 Westen
Westen (Ook: Westerse wereld) Vanaf de Tweede Wereldoorlog gebruikte aanduiding voor landen met een democratisch stelsel: de West-Europese Westerling, Raymond Paul Pierre
Westerling, Raymond Paul Pierre (1919-1987) Nederlands militair. Westerling meldde zich in 1940 als vrijwilliger bij het Nederlandse leger in Engeland.
Western Australia
Western Australia (West-Australië) Grootste Australische deelstaat, begrensd door Indische Oceaan, Northern Territory en South Australia; 2.525.500 Westfalen, vrede van
West-Europese Unie (WEU) Oorspronkelijk in 1955 gevormde defensiegemeenschap tussen de Benelux-landen, de Bondsrepubliek Duitsland, Frankri
Westfalen, vrede van (1648) Verzameling vredesverdragen waarmee een einde kwam aan de Dertigjarige oorlog (1618-1648). De Habsburgse keizers
West-Francië
West-Francië Westelijk deel van het Frankische Rijk, na de dood van de Frankische koning Lodewijk de Vrome in 840 toegewezen aan diens zoon West-Indië
West-Indië Historische benaming voor het Caribisch gebied.
West-Kapelle, slag bij
West-Kapelle, slag bij Op 4 juli 1253 door een Hollands leger onder Floris de Voogd, die zich met Jan van Avesnes verbonden had, op Vlaams-Fran
Westmoreland, William Childs
Westmoreland, William Childs (geb. 1914) Amerikaans generaal. Vocht als commandant in WO II en in de Koreaanse oorlog. Als generaal benoe
West-Romeinse Rijk
West-Romeinse Rijk Dat deel van het Romeinse Rijk dat na de dood van keizer Theodosius de Grote (reg. 379-395) werd bestuurd vanuit Ravenna
Westwall
Westwall Verdedigingslinie langs de westgrens van Duitsland van Aken tot de Zwitserse grens. Bouw gestart in 1935, voltooid tussen 1938-39. Zonder West-Europese Unie
Wet, Christiaan Rudolf de (1854-1922) Boeren-generaal en Afrikaans politicus. Voerde tijdens de Tweede Boerenoorlog succesvol een guerrillatactiek
wetsverzetting
wetsverzetting Het recht van de stadhouder van de Republiek der Verenigde Nederlanden om regenten uit de vroedschap (stedelijk bestuur) van steden Wet, Christiaan Rudolf de
Weyer, Jean Silvain Van de
Weyer, Jean Silvain Van de (1802-1874) Belgisch politicus. Een van de leiders van de Belgische Revolutie (1830). Lid Voorlopig Bewind (1830), Weygand, Maxime
Weygand, Maxime (1867-1965) Frans militair. Stafchef van Foch tijdens WO I, adviseur van Pilsudski in de Pools-Russische oorlog (1920). Besloot Whigs
Whigs Aanhangers van de vooruitstrevende politieke partij die van ca. 1680 tot het begin van de 19e eeuw bestond in Engeland. De term Whigs is waarschijnlijk Wiardi Beckman, Herman Bernard
Wiardi Beckman, Herman Bernard (1904-1945) Nederlands letterkundige en historicus, prominent figuur in de SDAP. Secretaris van Troelstra (1927-Wibaut, Florentinus Marinus
Wibaut, Florentinus Marinus (1859-1936) Nederlands socialistisch politicus en publicist, prominent figuur in de Amsterdamse politiek. Wibaut kreeg Widukind
Widukind (Wittekind; 8e eeuw) Saksisch edelman. Leider van de Saksische opstanden (772-804) tegen Karel de Grote. W. werd tot onderwerping en Wiegel, Hans
Wiegel, Hans (geb. 1941) Nederlands liberaal politicus. Wiegel was lid van de Tweede Kamer voor de VVD (1967-77; 1981-82), fractievoorzitter Wiesenthal, Simon
Wiesenthal, Simon (geb. 1908) Pools architect en Nazi-vervolger. Wiesenthal houdt zich sinds WO II bezig met het opsporen van nazi's. Hij verbleef Wigny, Pierre Louis Jean Joseph (baron)
Wigny, Pierre Louis Jean Joseph (baron) (1905-1986) Belgisch staatsman. Studeerde rechten te Leuven en internationaal privaatrecht aan de Harvard Wijdenbosch, Jules Albert
Wijdenbosch, Jules Albert (geb. 1941) Surinaams politicus. Wijdenbosch werkte in het begin van de jaren '60 enkele jaren als douane-ambtenaar Wijnkoop, David
Wijnkoop, David (1876-1941) Nederlands communistisch politicus. Nam deel aan de spoorwegstakingen van 1903. Medeoprichter van de Tribune Wijsmuller-Meijer, Geertruida
Wijsmuller-Meijer, Geertruida ('Tante Truus'; 1896-1978) Nederlands liberaal politica, lid gemeenteraad Amsterdam (1945-66). Bracht ca. 10.000 wil (psychol.)
wil (psychol.) Het vermogen van mensen om keuzes te maken op grond van gevoelens en gedachten. In de moderne psychologie speelt het begrip wil Wilberforce, William
Wilberforce, William (1759-1833) Engels voorvechter van afschaffing van de slavernij. Een maand na zijn dood werd de slavernij in het Britse Rijk Wilde Westen
Wilde Westen Benaming voor de Amerikaanse pionierssamenleving zoals die zich in de 19e eeuw ontwikkelde aan de frontier. De naam kwam voort Wildiers, Frans
Wildiers, Frans (1905-1986) Vlaams voorman. Werd lid van het VNV, waarvoor hij in 1936 tot provincieraadslid werd gekozen, en in 1938 schepen Wilhelm I (Duitse Rijk)
Wilhelm I (Duitse Rijk) (eig. Wilhelm Friedrich Ludwig; 1797-1888), koning van Pruisen (1861-88) als opvolger van zijn broer Frederik Willem IV.
Wilhelm II (Duitse Rijk)
Wilhelm II (Duitse Rijk) (eig. Friedrich Wilhelm Viktor Albert; 1859-1941), koning van Pruisen en keizer van het Duitse Rijk (1888-1918) als opvo
Wilhelmina Frederica Louisa
Wilhelmina Frederica Louisa Wilhelmina Frederica Louisa (1774-1837), prinses van Pruisen, koningin der Nederlanden (1815-37) door haar huwelijk Wilhelmina Frederica Sophia van Hohenzollern
Wilhelmina Frederica Sophia van Hohenzollern (1751-1820) Prinses van Pruisen. Trouwde in 1767 met stadhouder Willem V van de Nederland
Wilhelmina, koningin
Wilhelmina, koningin Wilhelmina Helena Pauline Maria (1880-1962), koningin der Nederlanden (1898- 1948) als opvolgster van haar vader Willem
Willem Clitho
Willem Clitho (gest. 1128) Graaf van Vlaanderen (1127-28), na de moord op Karel de Goede naar voren geschoven door Lodewijk VI van Frankrijk. Willem de Leeuw
Willem de Leeuw (1143-1214) Koning van Schotland (1165-1214) onder leenheerschappij (tot 1189) van Engeland. Kocht het land vrij van Richard Willem de Rijke
Willem de Rijke (ook Willem de Oude; 1487-1559) Graaf van Nassau; vader van Willem van Oranje.
Willem Frederik van Nassau-Dietz
Willem Frederik van Nassau-Dietz (1613-1664) Vorst (1654) van Nassau-Dietz, stadhouder van Friesland (1640-64), opvolger van Hendrik Casimir Willem I de Slechte (Sicilië)
Willem I de Slechte (Sicilië) (1120-1166), koning van Sicilië (1154-66), opvolger van Roger II. Sloeg de aanval van de Byzantijnen af en verkreeg Willem I de Veroveraar (Engeland)
Willem I de Veroveraar (Engeland) Willem de Veroveraar (Eng.: William I the Conqueror; 1027 of 1028-1087), hertog van Normandië (1035-87) Willem I van Dampierre
Willem I van Dampierre (gest. 1231) Ridderhoofdman uit het graafschap Champagne. Door huwelijk met Margaretha, gravin van Vlaanderen en Henegou
Willem I, graaf (Holland) (gest. 1222), graaf van Holland en Zeeland (1203-22) na winst in de Loonse Successieoorlog (1203-13) tegen zijn nicht Ad
Willem I, koning (Nederlanden)
Willem I, koning (Nederlanden) Willem Frederik (1772-1843), prins van Oranje-Nassau, koning der Verenigde Nederlanden en groothertog van Luxemburg Willem Lodewijk van Nassau
Willem II de Goede (Sicilië)
Willem II de Goede (Sicilië) (1154-1189), koning van Sicilië (1166-89). Bekwaam bestuurder. Gehuwd met Johanna, dochter van Hendrik II van Engeland Willem II Rufus (Engeland)
Willem II Rufus (Engeland) (ca. 1056-1100), koning van Engeland (1087- 1100). Heerste op tirannieke wijze. Een conflict met de aartsbisschop van Willem III (Ned./Eng.)
Willem II, graaf (Holland) (1228-1256), graaf van Holland en Zeeland (1234-56) als opvolger van Floris IV. Koos de zijde van de paus in diens confl
Willem II, koning (Nederlanden)
Willem II, koning (Nederlanden) Frederik George Lodewijk (1792-1849) prins van Oranje-Nassau, koning der Nederlanden en groothertog van Luxemburg Willem II, stadhouder (Nederlanden)
Willem II, stadhouder (Nederlanden) (1626-1650), prins van Oranje, graaf van Nassau, stadhouder van alle Nederlandse gewesten uitgezonderd Friesland Willem IV Alexander van Nassau
Willem III (Ned./Eng.) (1650-1702), koning van Engeland (1689-1702), stadhouder van vijf van de zeven provincies in de Nederlanden (1672-1702)
Willem III, graaf (Holland)
Willem III, graaf (Holland) (1287-1337), graaf van Holland en Zeeland (1304-37) en als Willem I graaf van Henegouwen, opvolger van Jan II. Afkomstig
Willem III, koning (Nederlanden)
Willem III, koning (Nederlanden) Alexander Paul Frederik Lodewijk (1817-1890), prins van Oranje-Nassau, koning der Nederlanden en groothertog Willem II, graaf (Holland)
Willem IV Alexander van Nassau (1852-1912) Groothertog van Luxemburg (1905-12), opvolger van zijn vader Adolf. Opgevolgd door zijn dochter Willem IV Hendrik
Willem IV Hendrik (1765-1837) Koning van Groot-Brittannië, Ierland en Hannover (1830-37), opvolger van George IV. Tijdens zijn regering kwam Willem IV, graaf (Holland)
Willem IV, graaf (Holland) (1318-1345), graaf van Holland en Zeeland (1337-45) en als Willem II van Henegouwen. Stierf kinderloos (Hoekse en Willem IV, stadhouder (Nederlanden)
Willem IV, stadhouder (Nederlanden) Karel Hendrik Friso (1711-1751), prins van Oranje, graaf van Nassau, zoon van Johan Willem Friso. Stadhouder Willem I, graaf (Holland)
Willem Lodewijk van Nassau (1560-1620) Graaf van Nassau, stadhouder van Friesland, Groningen en Drenthe (1584-1620), zoon van Jan van Nassau. Willem van Malmesbury
Willem V, graaf (Holland) (1333-1389), graaf van Holland en Zeeland (1349-89) en van Henegouwen (1356-89) na winst met steun van de Kabelja
Willem V, stadhouder (Nederlanden)
Willem V, stadhouder (Nederlanden) (1748-1806), prins van Oranje, graaf van Nassau, stadhouder der Verenigde Nederlanden (1751-95). Besluiteloos Willems, Frans ('Sooi')
Willem van Malmesbury (1090-1143) Middeleeuws Engels monnik, opgevoed en verblijvend in abdij van Malmesbury. Schreef een geschiedenis Willem van Oranje
Willem van Oranje (ook Willem de Zwijger; 1533-1584) Oudste zoon van Willem de Rijke en Juliana van Stolberg. Verheerlijkt als 'Vader des Vaderlands'. Willem van Tyrus
Willem van Tyrus (1085-ca. 1186) Middeleeuws (Latijns) geschiedschrijver. Na zijn studies te Parijs werd hij nog onder Amalrik I in 1174 kanselier Willem VI, graaf (Holland)
Willem VI, graaf (Holland) (1365-1417), graaf van Holland en Zeeland (1404-17) en als Willem IV van Henegouwen (1389-1417), hertog van Beieren. Willem V, graaf (Holland)
Willem-Alexander, prins (Willem Claus George Ferdinand, prins der Nederlanden, prins van Oranje-Nassau, jonkheer van Amsberg; geb. 27 april William of Malmesbury
Willems, Frans ('Sooi') (1912-1990) Vlaams legeraalmoezenier. Willems studeerde filosofie en theologie te Sint-Truiden en Luik en werd in 1938 Willem-Alexander, prins
William of Malmesbury (1090-1143) Middeleeuws Engels monnik en geschiedschrijver, opgevoed en verblijvend in de abdij van Malmesbury, waar Williams, Betty
Williams, Betty (geb. 1943) Noord-Ierse vredesactiviste. Williams richtte samen met Mairead Corrigan een Noord-Ierse vredesbeweging op. Beide Willibrord
Willibrord (658-739) Engels missionaris, 'apostel der Friezen' vanaf 690. In 695 aartsbisschop der Friezen. Stichtte een kathedraal, klooster en priesteropleiding Wilmotte, Maurice
Wilmotte, Maurice (1861-1942) Belgisch (Frans) filoloog en historicus, groot kenner van de Waalse dialecten en schrijvers uit de 12e en 13e eeuw, Wilson, James Harold
Wilson, James Harold (1916-1995) Brits politicus. Wilson studeerde economie in Oxford en kwam in 1945 voor de Labour Party in het Lagerhuis.
Wilson, Thomas Woodrow
Wilson, Thomas Woodrow (1856-1924) Amerikaans Democratisch politicus, 28ste president van de VS (1913-21). Hoogleraar rechten en politieke Windelband, Wilhelm
Windelband, Wilhelm (1848-1915) Duits filosoof, hoogleraar te Zürich (1876), Freiburg (1877), Straatsburg (1882) en Heidelberg (1903). Oprichter Windmill-Hill-cultuur
Windmill-Hill-cultuur Neolithische cultuur in Groot-Brittannië genoemd naar Windmill-Hill in Zuid-Engeland (3000 v.C.). Karakteristiek zijn de lange Windsor, Hertogin van
Windsor, Hertogin van (1896-1986) (eig. Warfield, Eliabeth Wallis) Brits aristocrate. Huwde in 1937, na van haar tweede man gescheiden te zijn, Windsor, huis
Windsor, huis Sinds 1917 de naam van het Britse koningshuis. In dat oorlogsjaar deed George V van Saksen-Coburg-Gotha (reg. 1910-1936) bij wijze Winkelman, Henri Gerard
Winkelman, Henri Gerard (1876-1952) Nederlands militair. Opperbevelhebber van leger en vloot (1940). Tekende de capitulatie (15 mei 1940). Krijg
Winthrop, John
Winthrop, John (1588-1649) Engels jurist, kolonist en kroniekschrijver. Hij studeerde rechten aan Gray's Inn en Inner Temple en werd tot gouverneur Wirth, Joseph
Wirth, Joseph (1879-1956) Duits katholiek politicus. Lid Rijksdag voor het Centrum (1914-33). Als rijksminister van Financiën (1920-21) en rijkskanselier Wirtschaftswunder
Wirtschaftswunder (Lett: economisch wonder) Benaming voor de bijzonder hoge economische groei in de Bondsrepubliek Duitsland na de Tweede
witboek
witboek Door een regering in boekvorm uitgegeven documenten (oorspronkelijk met een witte kaft), meestal ter rechtvaardiging van de door de regering With, Witte Cornelisz. de
With, Witte Cornelisz. de (1599-1658) Nederlands vlootvoogd. In dienst van de Oostindische Compagnie voer Witte de With als kajuitjongen naar Witte Berg, slag op de
Witt, Cornelis de (1623-1672) Nederlands staatsman, broer van Johan de Witt, werd op 25-jarige leeftijd schepen van Dordt. Cornelis de Witt vervulde Witt, Jacob de
Staatshoofd Cornelis de Witt
Witt, Jacob de (1589-1674) Nederlands staatsman, vader van Cornelis en Johan. Tussen 1618-50 vrijwel doorlopend in het Dordtse stadsbestuur, ze
Witt, Johan de
Witt, Johan de (1625-1672) Nederlands staatsman, exponent van de staatsgezinden (voor gewestelijke autonomie). Als raadpensionaris van Holland Wladislaw
Witte Berg, slag op de Eerste slag uit de Dertigjarige oorlog (1618-1648), uitgevochten op de Witte Berg bij Praag. Op 8 november 1620 versloeg
Witte Huis
Witte Huis Benaming voor de ambtswoning van de president van de Verenigde Staten, gelegen in de hoofdstad Washington. Het werd gebouwd tussen Witte wijven
Witte wijven (Witte wieven) Volgens de Germanen in het wit geklede vrouwen, die de gave der voorspelling bezaten (witte = wijze, teruggaand op Wittelsbach
Witte, Sergej Joeljevitsj (1849-1915) Russisch staatsman van Nederlandse afkomst, graaf van Witte (1905). Bevorderde als minister van Financiën Witt, Cornelis de
Wittelsbach Duits adelsgeslacht genoemd naar het gelijknamige stamslot bij Aichach (Opper-Beieren; ca. 1120). Werden in 1180 beleend met Beieren Witten, de
Witten, de Benaming voor een brede coalitie van anti-bolsjewistische groepen die tijdens de Russische burgeroorlog (1918-1922) een strijd om de macht Witteveen, Hendricus Johannes
Witteveen, Hendricus Johannes (geb. 1921) Nederlands liberaal politicus en econoom. Hoogleraar economie te Rotterdam (1948-63), lid Eerste Witte, Sergej Joeljevitsj
Wladislaw Hertogen en koningen van Polen. Wladislaw I Herman (1043-1102), hertog van Polen (1079-1102) als opvolger van de onttroonde Boleslav Woe
Woe (Han Woe-ti; gest. 87 v.C.) Zesde keizer (140-87 v.C.) van de Chinese Han-dynastie. Grote gebiedsuitbreiding (o.a. Korea) leidde tot een aanslag woekerverbod
woekerverbod (woeker = rente) Verbod op het uitlenen van geld tegen rente. Zowel het jodendom, christendom als de islam kenden een dergelijk verbod, Woeringen, slag bij
Woeringen, slag bij (1288) Veldslag bij het slot Woeringen aan de Rijn ten noorden van Keulen: einde van de Limburgse Successieoorlog (1283-88) woeste grond
woeste grond 1. Niet ontgonnen grond. 2. Heidegrond en bossen in de nabijheid van een esdorp. Deze grond was collectief bezit van de dorpsgemeenschap.
Woeste, Charles Fréderic Auguste
Woeste, Charles Fréderic Auguste (1837-1922) Belgisch conservatief katholiek politicus. Lid volksvertegenwoordiging (1874-1922), voorzitter Wolff, Salomon (Sam) de
Wolff, Salomon (Sam) de (1878-1960) Nederlands socialistisch theoreticus en econoom. Medeoprichter SDP (1909), keerde in 1913 terug in de SDAP.
Wolsey, Thomas
Wolsey, Thomas (ca. 1475-1530) Engels geestelijke en staatsman. Aartsbisschop van York (1514), kardinaal (1515), Lord Chancellor (1515; eerste Wöltgens, Mathies (Thijs)
Wöltgens, Mathies (Thijs) (geb. 1943) Wöltgens studeerde rechten en doceerde enige jaren economie aan een middelbare school in Kerkrade (1966-Woolf, Leonard Sidney
Woolf, Leonard Sidney (1880-1969) Engels historicus, schrijver en uitgever, echtgenoot van Virginia Stephen-Woolf. Van 1904-11 was hij werkzaa
Woolley, Charles Leonard
Woolley, Charles Leonard (1880-1960) Brits archeoloog. Opgravingen te Nubië (1907-12), Karkemisj (1912-14), Amarna (1921-22) en Ur (1922-Worcester, slag bij
Worcester, slag bij (3 september 1651) In deze slag versloeg Cromwell het koninklijke leger van Karel II volledig. De koning ontsnapte vermomd World Health Organization
World Health Organization (WHO, Wereldgezondheidsorganisatie) Gespecialiseerde organisatie van de VN, opgericht in 1948. Het doel van deze Worms, concordaat van
Worms, concordaat van Overeenkomst tussen paus Calixtus II en de keizer van het Heilige Roomse Rijk Hendrik V in 1122, waarmee een einde kwam
Worms, edict van
Worms, edict van Uitspraak van de door keizer Karel V (1500-1558) in 1521 in Worms bijeengeroepen rijksdag, waarmee Maarten Luther (1483-1546) Wörner, Manfred
Wörner, Manfred (1934-1994) Duits politicus. Wörner kwam in 1965 voor de CDU in de Bondsdag en werd in 1982 minister van Defensie. In die Wounded Knee
Wounded Knee Amerikaans plaatsje in de staat South-Dakota in het Pine Ridge indianenreservaat. Tweemaal was Wounded Knee het middelpunt Wouters, Leo
Wouters, Leo (1902-1987) Vlaams politicus. Wouters promoveerde in de Germaanse filologie te Leuven en in de rechten te Gent waarna hij advocaat Wttewaall van Stoetwegen, Christine Wilhelmine Isabelle
Wttewaall van Stoetwegen, Christine Wilhelmine Isabelle (1901-1986) Nederlands politica. Doctoraal examen rechten aan de Rijksuniversiteit Wumkes, Geert Aeilco
Wumkes, Geert Aeilco (1869-1954) Nederlands (Fries) predikant en geschiedschrijver. Was aanvankelijk N.H. predikant en fungeerde in 1908 als
Wüstungen
Wüstungen De verlaten dorpen en onbewerkte landerijen zoals die in Duitsland voorkwamen in de periode van bevolkingsafname en agrarische crisis Xanthippus
Xanthippus (geb. ca. 520 v.C.) Atheens veldheer, vader van Pericles. Zorgde mede voor de verwijdering van Miltiades in 489 v.C. door ostracisme, Xantippe
Xantippe Vrouw van Socrates, spreekwoordelijk voor een enigszins humeurige, twistzieke, eigenwijze vrouw. Dit beeld is waarschijnlijk meer legende Xerxes
Xerxes Twee Perzische koningen uit het geslacht der Achaemeniden, onder wie Xerxes I (ca. 519-465 v.C.; reg. 486-465 v.C.), opvolger van Darius Yamani, Ahmed
Yamani, Ahmed (geb. 1930) Saoedisch politicus. Yamani was van 1962 tot 1986 eerste verantwoordelijke voor het Saoedische oliebeleid. Hij gold Yankee
Yankee Bijnaam in de VS voor de inwoners van de New England-staten (Maine, New Hampshire, Vermont, Massachusetts, Rhode Island en Connecticut). Yazdegerd
Yazdegerd Perzische keizers uit de dynastie der Sassaniden. Yazdegerd I (reg. 399-420), beschermde de christenen en vond de priesterkaste der Ma
Ye Jianying
Ye Jianying (1897-1986) Chinees militair en politicus. Speelde een belangrijke rol in de Lange Mars (1934-36). In 1949 werd hij burgemeester van yeoman
yeoman Zelfstandige boer in Engeland, de klasse direct onder de gentry. De lijfwachten van de Britse monarch worden Yeomen of the Guard genoemd Yeomen of the Guard
Yeomen of the Guard 1. Lijfgarde van de koning in Groot-Brittannië, ingesteld door Hendrik VII in 1485. Bestaat tegenwoordig uit ca. 80 man. Worden Yilmaz, Mesut
Yilmaz, Mesut (geb. 1947) Turks premier, gekozen in maart 1997. Mede-oprichter en sinds 1993 leider van de centrum-rechtse ANAP (moederlandpartij) York, huis
York, huis Engelse dynastie, zijtak van het huis Plantagenet, die in de Rozenoorlogen (1455-1485) tegen het huis Lancaster om de troonopvolging streed. Younghusband, Francis Edward
Younghusband, Francis Edward (1863-1942) Brits ontdekkingsreiziger, militair en mysticus. Sinds 1882 gestationeerd in India. Exploreerde Mantsjoerije
Young-plan
Young-plan Plan uit 1929, genoemd naar de Amerikaan Owen Young (1874-1964), ter regeling van de door Duitsland te betalen herstelbetalingen Youth for Christ
Youth for Christ Interkerkelijke evangelisatiebeweging voor jongeren. Ca. 1943 in Amerika ontstaan en direct na WO II verbreid naar Europa en Azië. Ypsilanti, Alexander
Ypsilanti, Alexander (1792-1828) Grieks generaal en vrijheidsstrijder. Leider van de nationalistische beweging (Philikè Hetaireía) tegen de Osmanen zadroega
zadroega Grote familiegemeenschap zoals die van de Middeleeuwen tot in de 20ste eeuw in Joegoslavië heeft bestaan. De zadroega bezat gemeenschappelijke Zahedi, Fazollah
Zahedi, Fazollah (1897-1963) Iraans generaal en politicus. Hoofd Iraanse politie (1945- 49), minister van Binnenlandse Zaken (1950-51). Verantwoordelijk Zahir Sjah, Mohammad
Zahir Sjah, Mohammad (geb. 1914) Koning van Afghanistan (1933-73). Afgezet door zijn zwager Sardar Daoed, die de republiek uitriep. Leeft in
Zama, slag bij
Zama, slag bij (202 v.C.) Beslissende veldslag tijdens de tweede Punische oorlog (218- 201 v.C.) bij Zama (in de buurt van Carthago) tussen het Carthaagse Zamora y Torres, Niceto Alcalá
Zamora y Torres, Niceto Alcalá (1877-1949) Spaans politicus. Premier van de voorlopige regering (1931) en eerste president (1931-36) van de Spaanse Zannekin, Nicolaas
Zannekin, Nicolaas (gest. 1328) Opstandelingenleider in Vlaanderen. Leidde samen met Jacob Peyt de boerenopstand (1323-28) in de Vlaamse ku
ZANU/ZAPU
ZANU/ZAPU (Zimbabwe African National Union/Zimbabwe African People's Union) Tweetal zwarte nationalistische bewegingen in Zimbabwe opgericht zapadniki
zapadniki (Ru: Westersen) Intellectuele stroming tijdens de regeerperiode van tsaar Nicolaas I (reg. 1825-1855), waarbij de aanhangers heimelijk streefden Zapata, Emiliano
Zapata, Emiliano (1879-1919) Mexicaans boerenopstandelingenleider. Vocht samen met Pancho Villa voor landhervormingen ten gunste van de k
zee- en ijsvisserij Periode uit de walvisvaart (vanaf ca. 1650) waarin men overging van het verwerken van de walvissen op het land (Spitsbergen) tot Zeffirelli, Franco
zeeroverij
zeeroverij Diefstal door vanuit schepen opererende misdadigers van andere schepen of goederen op volle zee. Zeeroverij kwam al voor in de Oudheid, zeeslag bij...
zeeslag bij... Voor de zeeslag bij... of van... kijke men bij de plaats van handeling.
Zeevolken
Zeevolken Verschillende volken (o.a. Lyciërs, Thraciërs en Frygiërs) die, oorspronkelijk woonachtig op de Balkan en in Anatolië, als gevolg van het zee- en ijsvisserij
Zeffirelli, Franco (geb. 1923) Italiaans regisseur. Werkte als acteur en decorontwerper (hij studeerde architectuur) en was assistent van o.a Visconti zelfbeschikking
zelfbeschikking (autonomie) Regeling en bestuur van de eigen aangelegenheden. Zelfbeschikking is een van de kenmerken van een onafhankelijke zeloten
zeloten (Gr.: ijveraars) Joodse vrijheidsstrijders ten tijde van de opstand tegen de Romeinen (66-70 en 132-135 n.C.). Geleid door messiaanse verwachtingen Zeman, Milos
Zeman, Milos (geb. 1945) Tsjechisch sociaal-democratisch politicus. Voor de fluwelen revolutie van 1989 was Zeman als econoom verbonden aan Zemski Sobor
Zemski Sobor (Ru: sobor of rosja zemlja = het hele land) Russische landdag of standenvertegenwoordiging, voor het eerst gehouden in de 15e eeuw. zemstvo
zemstvo Door de landadel gedomineerd regionaal bestuursorgaan in Rusland, ingesteld in 1864 door de hervormingsgezinde Alexander II (reg. 185