Buitenpolder Heerewaarden en Nieuw fort Sint Andries

Welkom op het strijdtoneel. Het rijke verleden van dit gebied leert dat het niet eenvoudig is om je staande te houden op de plaats waar Maas en Waal in elkaar overvloeien. Verleggingen van de rivier, overstromingen en de strategische ligging in oorlogsvoering maakt dat het gebied tussen Heerewaarden en Rossum geen populaire vestigingsplaats was voor de plaatselijke bevolking. De enigen die zich er waagden te vestigen waren krijgsheren en pioniers.

Onder de pioniers reken ik zeker de planten die hier jaar in jaar uit worden weggespoeld en opgegeten. Die weten te overleven via hun nageslacht doordat ze snel groeien en voortplanten. En de planten die goed tegen begrazing en overstroming kunnen.

De menselijke geschiedenis van het gebied voert in ieder geval terug tot de Romeinse tijd. Voor de Romeinen vormde de Waal een natuurlijke grens van hun rijk. Van deze bewoning is nu niets van betekenis in het landschap terug te vinden.

De ingrijpende, nu nog terug te vinden, landschappelijke veranderingen vonden vooral plaats aan het einde van 16^e eeuw. Toen de Spanjaarden onder het bewind van Phillips II na een mislukte belegering van Zaltbommel zich terugtrokken, wierpen ze een schans op tussen Heerewaarden en Rossum. Deze schans kreeg een beschermheilige mee. Sint Andreas. Het fort Sint Andries herbergde meer dan 2000 manschappen. De meeste waren huurlingen zoals in die tijd gebruikelijk. Om het fort te bouwen waren veel stenen nodig. Die werden gevonden in Rossum. De kerk werd afgebroken. In 1599 werd het fort opgeleverd (en ook het kanaal Sint Andries gegraven) en raakte meteen in een conflict verzeild met de Staatsen om leiding van prins Maurits die ook met succes de aanval op Zaltbommel had afgeslagen.

Omdat de soldaten in Sint Andries al meer dan een jaar geen soldij hadden gekregen en omdat het eten opraakte was het mogelijk voor prins Maurits om de soldaten over te laten lopen door omkoping. Na een jaar was het gloednieuwe fort in handen van de Staatsen.

Toen in 1672 de Fransen hun intrede deden is het fort vernietigd.

In 1812 werd er in het kader van de hollandse waterlinie (een verdedigingswerk dat strekte van Utrecht tot de Biesbosch) een nieuw fort Sint Andries gebouwd. Later tijd (1859) werd ook de Heerewaardense afsluitdijk gelegd. Deze sloot het oude kanaal tussen Maas en Waal ook af. Uit die tijd komt de naam Schanse gat. Er werd een schutsluis gemaakt om de schepen door te kunnen laten. De restanten zijn nog steeds goed zichtbaar bij de ingang van het terrein van het Nieuwe fort.

Het nieuwe fort lag ten westen van het oude kanaal en sluis Sint Andries. Dit Fort werd in de tweede wereldoorlog bezet door de Duisters en ook gebruikt. In 1945 werd het door de bezetters opgeblazen en sinds dien is het de ruïne die het nu nog is. Ten tijde van de koude oorlog is er nog wel een uitkijktoren gebouwd. Vanaf deze toren moesten vijandige vliegtuigen die onder de radar vlogen worden opgemerkt. Heel Nederland stond vol met dergelijke torens. Ze zijn nooit echt gebruikt. Nu biedt de toren een mooi uitzicht en kan je goed overzien hoe de landschapselementen in samenhang staan.

Het nieuwe kanaal en de nieuwe sluis stammen uit 1934. Met de kanalisatie van de Maas (1931-1937) kwam het waterpeil in het oude kanaal te vaak te laag te staan voor de scheepvaart. Daarom is in 1934 een nieuw kanaal gegraven en een nieuwe schutsluis gebouwd. Deze sluis is nu nog steeds in gebruik.

Het gebied ten zuiden van de toren wordt de Buitenpolder van Heerewaarden genoemd of de Schutse waard. In deze waard vond kleiwinning plaats voor de steenfabrieken. Daarnaast zijn in de jaren 1980 enkele zandrijke stukken uitgezogen (Maaszijde). Omdat in 1995 de dijken werden opgehoogd is het gebied ingrijpend ontkleid. De klei werd gebruikt om de dijken in het gebied en daarbuiten te versterken. Ook is de klei gebruikt om de contouren van het oude fort Sint Andries te versterken. De ontkleiing vond reliëfvolgend plaats wat wil zeggen dat de onderliggende zandlagen bloot zijn komen te liggen maar dat het reliëf van de bodem gespaard is gebleven. Dit zorgt voor hoogteverschillen in het terrein.

De korte afstand tussen Maas en Waal zorgt ervoor dat er kwelwater opkomt in het gebied. Dit water stroomt doorgaans van de Waal naar de Maas.