4. SERAT PANITISASTRA

SERAT PANITISASTRA

Dhandhanggula

Makirtya ring agnya narpasiwi, nular pralampitaning Sang

Wusman, Ing Surakarta wedhare, tata tri gora ratu, Ri sangkala

witning winarti, Nitisastra inaran, winarnaeng kidung, kadi

kadanging sarjawa, limaksana sasananing kang janmadi, adi yag

kadriyana.

Wuryaning reh janma kang datan wrin, subasita yeku ingaranan,

wong midha punggung yektine, tegesing midha punggung, midha

bodho tan wrin ing westhi, tegesing punggung janma, sor

pamilihipun, lan malih kang subasita, ing tegese silakrama kang

rumiyin, kapindho basakrama.

Tegesing sila puniku linggih, tegesing krama punika basa, basa

kang becik tembunge, kadya ta yen alungguh, pasamuan

dipunbecik, wong ambekel kelawan, iya wong ambatur, wa carub

ing lenggah, myang babasan tan sayogya awor titih, andhap

luhuring janma.

Sangking pajengenganing narpati, panatane ing wadya matmanya,

ywa nganti gepok sarehe, ya ing nitining ratu, lawan malih yen

janma tan wrin, ing subasita sasat, iya nora weruh, ing rahsa

weruh, ing rahsa kang nem prakara, kecut pedhes asin pait legi

gurih, jangkep aran sad rasa.

Kadya ta wong dereng wruh rahsaning, sedhah wohan lire wong

tan anginang, yen aneng pasamuhe, pan pucat mukanipun, saking

lathinira aputih, janma ingkang mangkana, ywan sira panuju, ana

rasaning sastra, meneng bae nora tumor angudhoni, saking dene

tan bisa.

Arsa tumut sarwa nora bangkit, mukanira kadya lenging gua,

kewala melongo bae, mangkana ing tumuwuh, wruhing wisa

sakiki-siki, wisaning wong anembah, ing Ywang Kang Maha Gung,

yen carobo ing tyasira, dadya reged kethuh amatuh mulintir,

nembahe tan katrimah.

Dadya eman nir tang pangabekti, kadya ta wisaning wong adhahar,

yen tan ajur panggilute, karya sangsayeng untu, myang janma tan

darbe arteki iwire pan wong malarat, ing saujaripun, tuna tan

antuk serana, tanpa dadi temah wisa awakneki, denira tan

katekan.

Ing karepanira tanpa dadi, kadya karepanira tanpa dadi, kadya

wisaning kang perawan, yen wus tuwa sariraneki, denya kang

samya miyat, ewa ing tyasipun, tan seneng tan resep mulat, pun

kang aran janmadika iwirireki, ya kang ngresepi manah.

Ing sarowangira sami linggih, ngecani tyas data pinurikan, tan

kaenten wacane, anduga-dugeng kalbu, netyaning wong sawiji-wiji,

tan pegat jaga baya, bayanireng tanduk, wong rucah nora

pinancah, bisa amumungu kawanening janmi, kasuraning ayuda.

Bisa angresi ing tyase sami, para sujana saarjeng netya, pan

janmadika ambeke, amumpuni sawegung, Agung paramartanireki,

kadya ta yen wong priya, ing sayoganipun, yen pareka lawan

wanudya, Garwanira myang selirira upami.

Sinom

Muwus arum ing pareman, wiyosing sabda minta sih, den amanis

manohara, den alus den ngarih-arih, prihen lunturing kang sih,

ywa kongsi rengat ing kalbu, yen sira lulungguhan, lan para

pandhita sami, atanyaa sagung ujaring kang sastra.

Trus sagunging pangawikan, sampurnaning para bekti, yen sira

amangun yuda, micaraa rehing jurit, sudira amrih titih,

widigdayaning prang pupuh, mring wanining kang bala, mandining

ula upami, lan galaking singa yekti kena ilang.

Iya saking japamantra, kang anyirep ing wiseki, myang sametaning

dipangga, rubuh dening angkus yekti, temah sirna kang runtik,

mung krodhaning manungsya nung, kaonang ing ranangga,

kakarening mungsuh mati, iki nora mari dening japamantra.

Mari-mari wikramanya, yen wus katekan ing pati, lan nepsuning

kang durjana, durcara dursila juti, sayekti nora mari, ye dening

japamantreku, yen sira arsa wikan, panengeran jroning warih, lah

jabuden tunjung kang tumanen toya.

Pira kang kacub ing toya, yekti semono jroneki, yen pranenganing

manusya, susilarja lus ing budi, awasena ta dhingin, tingkah

kramaning pamuwus, ping kalih palengahan, ruruh semune

katawis, yen wong becik ayem santosa trus ing tyas.

Tajem tan rongrh liringnya, miwah kalamun abukti, ririh rereh tan

rekasa, tan barabah lamun angling, sih samaning aurip, momot

ing driya tan keguh, pupucuking wicara, selundhupan nora apti,

nora amrih karusakaning sasama.

Yeku cih naning anyata, jati kula araneki, tandhaning janma

utama, ing panengran tan ngendrani, iwire tan cidreng jangji, ring

antara wus tinemu, yekang aran pandhita, sastra genyang ta

lirneki, tar angendhak sagung patanyan, kang prapta.

Kang susastra sinembadan, nenggih sakayunireki, singungsung

sabda norraga, ririh manis nawang kapti, meruhken kang pinurih,

amadhangi ing tyas limut, sung sukaning sasusah, ngenaki tyasing

sasami, putus ing tumuwuh wruh rahsaning sastra.

Yeku wiku sastra genyang, kang wus sampurna ing pamrih, tan

murih parah ing sorah, kalamun ana wong sugih, arta peni

retnadi, nanging ta panganggenipun, kusut busana datan,

amurwat ing sawatawis, nyang kalamun mangan kang datan

mirasa.

Tan weweh maring pandhita, tan loma ing pekir miskin, wong kang

mangkono punika, tan weruh celeking kang dhiri, nyana

tuwuhireki, panjang nora nuli lampus, mungguh ing umur datan,

ana kang bisa amasthi, mangkana ta ana manusya wus limpad.

Barang wirasaning sastra, myang sakramaning negari, lakune teka

anasar, anut ing durjana juti, dadya wong mangkoneki, padha lan

wong kang durung wruh, kawruh tanpa guna, kabisane tanpa

kardi, ilang bae enggoning limpad ing sastra.

Ana janma wus tuwa, tur panjang umurireki, tan karem mring

kabecikan, tan alul rahseng sastreki, kasudarmaning budi, nora

pisan-pisan ayun, yeka janma nir ing rat, jujuluking manusyeki,

pan uripe puniku datanpa karya.

Sami lawan sato kewan, nenggih kang kalal binukti, kang kocap

candhaleng jagad, catru ingkang wus kawijil, dhandhanggula

ingkang rumiyin, cendhala mungguh ing manuk, yen sato kang

suka pat, gadarba aranireki, yen ing budi manusya kan datan

arsa.

Tan remen ing kabecikan, tan ngabekti ing Hyang Widi, katungkul

ulah kawiryan, kunang candala kaping tri, catur ingkang winarni,

ing apawong mitra tuhu, kang wus saekapraya, ing wasana

nguciwani, lali denya pawong mitra nunggal cipta.

Kang mangkono iku iya, candhala katri kawuri, kongkulan ing

saprakara, prasaksat gelah ing bumi, durcara mageng juti,

tengraning jun isi banyu, yen kebak nora lukak, wateke tan kocakkacik,

anteng lamun cinanginga rehning kebek.

Ingkang lembu panengranya, yen swaranira geng yekti, kedhik

puhane tan misra, wong miskin mengkono malih, keh-akeh

solahneki, bawane denya mrih antuk, cukupa kang binoja,

mangkana wong kurang warni, ing tegese tan gambuh rupane ala.

Gambuh

Akeh tenaganipun, iya amrih katona abagus, masang ulat iya

katona respati, yen ana manusya lumuh, ujaring kang satreng

kono. Sugal saujaranipun, wangkot nora anut ing pitutur, nora rerh tan sareh yen mawi kapti, kataragal barang tanduk, katir tindake kaledhon.

Iku wong nora patut, pancen goprak kewala tan mungguh,

ingngawiryan aneng pasamohan sepi, sapanen wakarya rusuh,

saru siriken sakeh wong.

Ing pawong mitra tuhu, awya kadi Sang Singa rehipun, lan

Sang Wana atut arukun ing nguni, reksa rineksa akukuh,

mulya kalike balero.

Sayekti nora wurung, rinusak dening manusya gupuh,

binabadan ginaganan dadya tegil, parandene alas iku,

ngresula kanggonan ing wong.

Iya Sang Singa iku, mangsa nuli manggiha rahayu, pasthi

enggal pinaten ing manungsyeki, parandening marang ingsun,

asring pangucape awon.

Mangkana Singa gupuh, kesah saking ing panggenipun, tilar

wana memereng tepining tegil, tan antara gya kadulu, mring

wong desa awawartos.

Sanak myang tangganipun, prapta sagagamane gumrubyug,

Singa sampun kinepung rinujak mati, pinurak ing manungsya gung, rikang sapejahireng mong.

Sang wana mari sintru, ilang kumarane sonya sampun,

binabadan dening wong desa sirnanting, dene wus tanpa

pakewuh, babyane wus mecethot.

Tan rininga dhusun, singa wana sareng rusakipun, Macan mati

alas binabad tinegil, yeku alaning tumuwuh, bangkelan waonwaonan. Rebut reh rebut unggul, palaning tan rukun nora arus, prayogane sagung aurip puniki, darbea mahsraya nung, tegese kang winiraos.

Pocung

Pocungipun, den mateng denya kakaruh, pawong mitra lawan,

wong utama kang linewih, kang sembada berbudi tindak raharjo.

Kaya iku, Sang Naga pantes tiniru, duk binuru marang,nenggih

ri Sang Endra Paksi, dumadakan Sang Naga kapanggih lawan.

Mitranipun, Bathara Sramba lingipun, heh Naga ta sira, angapa

lumayu gendring, turing Naga amba punika Bathara.

Mring Sang Garudha pukulun, saking jrih kalintang, tan wande

kula binukti, turing Naga pan sarwi ajulalatan.

Wuwusipun, Bathara Sramba sireksu, heh Naga iya, sira apa arsa urip, iya ingsun kang tutulung marang sira.

Aturipun, Sang Naga inggih kalangkung, kawularsa gesang, nuhun

pitulung sayekti ing Bethara dadya manggiha raharjo.

Angling arum, Sang Bathara Sramba wau, enggal kumalunga, sira

aneng jongga mami, sigra nembah Naga mulet ing Bathara.

Praptanipun, Sang Endra paksi andulu, yen Naga wus ana, Sang

Bathara sirireki, dadya ilang krodanira Sang Garuda.

Ajrihipun, maring Bathara Srambeku, dadya arsa nembah, wirang

mring Naga tan sipi, ten nembaha ajrih maring Sang Bathara.

Bok kasiku, keneng ila-ilanipun, dadya Sang Garuda, ngabekti

saking wiyati, wusnya atur sembah Garuda gya kesah.

Mangsanipun, anetes sanaya aungsung, tiru solahira, Bapa

biyagnya tan nisir, le sutaning paksi pan mangkana Uga.

Lamun mungguh, ing manusya tan kadyeku, rumeksaining anak,

alit mila cinangking, prapeng tuwa rineksa sandhang pangannya.

Myang winuruk, tata-titining alungguh, parandene arang, tiru

tingkahing sudarmi, akeh tinggal pakartine wong atuwa.

Sutanipun, ing wiku akeh laku dur, dadaai doracana, murang

raras tan prayogi, kandhang sutaning durjana ana dadya.

Pandhita gung, utama ambek rahayu, tan tiru wong tuwa, ewuhing

aurip iki, ala ayu gumelar ung dhandhanggula.

Dhandhanggula

Sampun sampat neg manusya sami, barang katon sanepa sadaya,

saniskara surahsane, sayogyanya sang wiku, awya esah denya

mabekti, den kukuh tapabrata, nira supayantuk, pakoleh

mulyaken praja, lamun tuhu pangestuning para resi, praja anut

raharja.

Yen ing janna anut tan sumisih, marang sawalinging punang

sastra, dadya akukuh budine, budi kang mring rahayu, bisa

anorraga mrih asih, adoh karya canhala, mring wong sapraja gung,

yen mungguh sang amangkurat, arta miwah kananira pan sami,

sayugya danakena.

Marang wadyatantranta sakyehing, miwah sekul ulam den

aumrah, palane kedhep nitine, saprarentahe tinut, ajrihira pan

ajrih asih, kukuh prajane karta, tekeng tepis dhusun, kawengan

dana sang nata, lau mungguh ing wanudya yen alaki, olehe anak

lanang.

Kang akendel nanging ayya kadi, kekendelaning singa susuta,

amung sapisan kendele, mukyaning busaneku, kang linewihaken

ta dening, para sujana datan liyan saking kampuh, yen mungguh

ing papanganan, puwan sapi kang linewihaken dening, bremana

resi sabrang.

Marna mangkana bremana nguni, alit mila sinusona puwan, sapi

mingaka biyunge, yen ing sujana tuhu, kang linewithaken sayekti,

tan iya sarining sabda, santosa rahayu, lamun muktaying

wanudya, tan iyan gemuhing kang payudara kalih, ingene neg

papreman.

Yen ing sastra kang mangsud linewih, tan iyan sangking werdining

pandhita, karana wus pakartine, yen sira san awiku, anggugulang

ing sastra widi, sapituduhing sastra, linakyan sakayun, iyan malih

winasitaa, utamaning ulih arta lamun saking, guna kaya

priyangga.

Madyaning arta kalamun saking, yayah pinagkaning kang ardana,

nistahaning oleih artane, kalamun saking biyung, wonten malih

nisthaning oleih, yen saking anak rakyat, arta asalipun, tegese

saking martuwa,yeku nama nistha nisthaning pakolih, liyan malih

kang utama.

Pan utama utamaning olih, pangunape sairib janmi, yen mungguh

ing wanudya, kang linewih iku, wanudya kang patibrata, lan kang

becik suwarnanira upami, tegese patinbrata.

Yen lakine mati amilu mati, nora mati asuduka jiwa, myang ta

kuwu ing sentrane, yeka kewala lamun, lakinipun tumengkeng

pati, tan karsa krama liyan, tumeka ing lampus, yeka dyah kang

patibrata, sadya tumut mring delahan wong kekalih, tembe

kanthena asta.

Kinanthi

Yen ana manusya iku, ngukuhi pakatine besik, ujaring sastra

tinulad, manteb tan arsa rarenggi, ing tembe tanwun amangygya,

kaluhuraning dumadi.

Kamulyan sagotraningpun, angerobi angungkuli, saking wong kang

tanpa sastra, yan marmaing manusyekti, karena limpat ing sastra,

kathah pakantuke pasthi.

Mangkana ingkang amuwus, kang mesudi ing sastreki, saisining

rat punika, samuhan ri wus pinanggih, munggawing sadaleming

sastra, yen wong ulah kang sayekti.

Kalamun sira arsa wruh, ing werdine pisan iki, iwih wong

ngadepken pamanya, Dipangga galak geng inggil, kang masih neng

wana pringga, iwire angele tan sipi.

Yen arsa putus satuhu, ing sastra sireki, kangenen samektanana,

tegese deneling nguni, ing wuruking gurunira, tumraen ing anla

sami.

Kadi ta sang Maha Wiku, kang linewihaken dening, tar iyan

pangabektining Hyang kang Maha Luwih, kalamun wong anom ika,

ingkang wibawa tur mukti.

Paribawanaya wus lurtutug sakayunireki, eman tan putus ing

sastra, iwire tan limpad ing tulis, datan bisa amamaca, nadyan

baguse kang warni.

Muwah keha garwanipun, sugiha ing emas picis, pepaka

kulawangsanya, tur putus sabarang gendhing, yekti wong

mengkono iya, surem cahyane tan becik.

Munggeng pasarnuhan samun, nyanyengit nora prak ati, iwir

sekar tepus uapama, manggah warnaning abrit, nanging sepi

tanpa ganda, lamun kembang nora wangi.

Tanpa karyaa satuhu, kadya kang upama malih, wog becik

panengranira, katareng semunireki, lawan trapsilaning basa,

myang titining ujar tuwin.

Prayoga sabarang tanduk, alep ing pamuwus aris, sumarambah

ing akathah, wasiteng sasmita liring, yen wong ngaku tan

umangan, wnak saben-saben ari.

Gampang ing panengranipun, yen lemu awake yekti, yen kuru

punika dora, tuein wong ngaku sisirih, ngaku betah tapabrata,

penengran mengkono maning.

Kalamun awake kuru, langse pasemone resik, iku yekti nora

dorayen lemu awake pasthi, dora tan betah ing lapa, pengetaning

wong asih.

Asih pawong mitranipun, tan iyan panembramaneki pandhita

panengranira, nihan wisaning kalabang, munggeng sirah

unggyaneki.

Kalajengking munggeng buntut, sarpa neng siyung wiseki ingkang

mandi-mandi samya, ana prenahing wiseki, mung wisaning kang

durjanatan karuwatan prenahneki.

Wisanya warata sagung, kebek sabadanireki, pan dadya wisa

sadaya, saranduning awakneki, tanpa sela kabeh wisa, menggih

wuwusnya puniki.

Sektining kang lare lamun, timunggu ing yayah bibi, pepak

kulawarganira, yen mular tunulung nuli, denarih-arih ing biyang,

panjeluke deturuti.

Yen iwak loh sektinipun, duk aneng sajroning warih, utameng

kedhung kang jembar miwah yen toyanya wening, sektine kang

manuk nyata, yen pepak laring suwiwi.

Yekti kuwat iberipun, inggal mahawan wiyati, saktining kang para

raja, yen pepak wadyabala ji, lan jenegken mantri mukya, catur

kang samakta sami.

Kono sidaning kang ratu, sudibyo kalokeng bumi, awya na maido

sira, ing wuruking para resi, dumadak lara lapa, utama sira

danami.

Asmaradana

Sagunging manusya sami, awya maido ing sastra, tan wun papa

geng tembe, lan aja maido sira, wuruking gurunir, yekti parek

patinipun, lir panjang tumibeng sela.

Pecah tan kena pinulih, mangkana ingkang upama, tegal yen ilang

sukete, sayekti enggal tinilar, ing buron kang mamangan, dadya

sepi kirang semu, tuwin bangawan lamun sat.

Tan sinaba dening paksi, paksi kang saba ing toya, yen pandhita

upamane, tilar pangabektinira, nuju becik kang dina, supe ing

penambahipun, yekti doh lan pangeranya.

Kalamun pandhita pasthi, tebih lan pengeranira, manggih cilaka

lemahe, mangkana sang maharja, yen tan parikseng bala, kurang

paramartanipun, anggung rengu aduduka.

Tan wurung tinilar nuli, mring sagunging wadyabala, yekti sepi

negarane, yekti mungguh wong sugih arta, kalawan sugih garwa,

yen prapta ing patinipun, karo tan ginawa pejah.

Tan milu neng kubur sami, tan karem neng pajartan, yen mulih

kang ngiringake, saprapataning wisma samya, anak rabi karuna,

ing sadhela milu lampus, saking dahat ing sungkawa.

Nor lawas nuli mari, kalingane wong agesang, duk maksih arjeng

ngunine, awya katungkul ta samya, nmanggung ulah kawirywan,

suka-suka mangan nginum, amriha mbek kasudarman.

Dadanaa sih ing miskin, lamun darbe arta kathah, karyanen

ingkang saparo, karahayon ing samangkya, de kang saparonira,

ing delahan karyanipun, arjaa ring sangkan paran.

Salamet dunya akir, cukup sakarone kena, wong anom tuwa

wekase, wong urip wasana lina, yen mati punang arta, iya tan

ginawa lampus, cedhaning awak salwirnya.

Kabeh tan kabekta mati, sirna larut tanpa guna, yen wong kang

becik warnane, nanging asor kulanira, karyane mung kewala,

munggwing pasamohan mungguh, resep sagung kang tumingal.

Wong becik kulanireki, utama pekik warnanya, yeku pinilih

badhene, dene sang maha marendra, yen janma kang susastra,

jatmika kalamun lungguh, nadyan tunggala sujana.

Tan katiwang mor ing liring, yen wong kang limpad ing sastra,

angresei tyas semune, bisa mong karsaning kathah, miwah sang

siniwaka, yen ana wong kang kadyeku, yeku kagungning raja.

Yen mungguh ing narapati, titi pamariksanira, maring kawula

sakehe, yen arsa sih marang bala, catur prakara trapna, kang

dhingin traping alungguh, ring ro ing kagunanira.

Ping tri pakaryanireki, kaping catur ing kasuran, yen ing emas

upamane, nengih pamariksanira, dhingin dinadar sela, kapindho

denobong latu, tinugel kaping tiganya.

Wajibing ratu sayekti, titi pamarikseng bala, tutulanen den tulaten,

supaya ja kalungkangan, barang tingkahing wadya, tan kena

bosen yen ratu, padhanen lan dhahar nendra.

Sandining sang narapati, yen arsa ngadohken bala, tanapi

marekake, anenggih catur prakara, iwire satunggal-tunggal,

cinobeng estri karuhun, kapindho cinobeng arta.

Ping tri cinobeng kawanin, kaping sakawan kabisan, cinobeng estri

pamine, anguciwani ukara, cinobeng artopama, angenesi nora

lutut, cobanen karya saengga.

Angalenthar tanpa dadi, jerih cinobeng kasuran, yen wus catur

pariksane, sepi tan tumamang angga, iku wong tan prayoga, yen

winora denya lungguh, sinoming para sujana.

Sinom

Pisahen lawan wong kathah, tan pantes tinunggal nanging,

kalamun trahing sujana, myang wadya suatya sami, sampun

binuwang nuli, antinen manawa emut, dhingin dhendhanen wada,

dhendhanen arta ping kalih, lamun nora mari dhendhanen ing

lara.

Yen nora linaran, iku dhendhanen ing pati, catur pamarikseng

nata, pamangkune maring dasih, tan kena denselaki, saujaring

sastra kudu, tinut barang rehira, nihan caturing pralabio, suka

duka nenggih wong utang piutang.

Duk nalikaning autang, akakan-kakan sayekti, ayayen-yayen

prayoga, yen wus mangsane tinagih, mung bandha semayeki,

kajuweten temah padu, crah denya paeong sanak, kadya wong

karen upami, suka-suka anungku ing parisuka.

Tan wurung anemu duka, sungkawa yekti ing wuri, tegesipun nora

lana, suka-sukanira nguni, iwir wanita yen lagi, sinanggaman

marang kakung, sipi sukaning driya, yen wus mangsane garbini,

praptaning lek dukanira tanpa ingan.

Naniging tan lawas dukanya, iwire kawus ing wuri, tan ana bosene

samya, kadya marta lan wiseki, yen awor nggennya nunggil lah

ambilen martanipun buwangen punang wisa, tegese marta sakalir,

kang ngenaki kang ngasrepi, maring badan.

Tegesing wisa sabarang, iya ingkang nyilakani, kang manasi,

amring badan, iku wisa tegesneki, saengga mas anunggil, lan tinja

ambilen iku, pan emase kewala, tinjane buwangen nuli, resikana

kumbahan kalawan toya.

Mangkana ing pangawikan, saengon-enggonireki, yogya ambilen

denira, ina papa kang darbeni, ya pilalahen ugi, datan ana

sirikipun, mrih dadining kasidan, yen estri ayu kang warni, nora

nanade yen denalapa.

Nadyan wijil ina papa, tan ana sirike yekti, malih ingkang ing jagad

iki, niora naiwir arteki, duk pametira karuhun, dagang miwah

alayar, mrih wuwuhing arta nenggih, asru ngukih rinewang guna

nastapa.

Aneng paran kang sinedya, wus antuk sabarang olih, sapraptaning

wismanira, sangsaya bot pangrekseki, tansah amerem melik,

deniker-iker ing padung, yen ilang punang arta, sangsaya dhat

prihatin, kalingane ing wong kang sugih arta mas.

Reksanen ingkang utama, tegesipun kang prayogi, wewehna kang

prayogi, wewehna para pandhita, jakatna ing pekir miskin, tulang

meing repot sami, kinarya ganjar ing wadu, yen wong sugih

upama, eman kalamun amendhit, datan arsa jakat mring para

pandhita.

Tan welas ing karepotan, tan loma ing pekir miskin, tan

mulasareng abdinya, upama bendungan warih, binungken tan den

wehi, pisan ilen-ilenipun, yekti mambeg kang toya, tan wurung

bedhahe nuli, sirna larut saljere ilang.

Mangkana ngaurip samya, awya kumed ing wong miskin, kumed

ing pandhita, dinukan dening Ywang Widi, ing akir tanpa prayogi,

nemu cilaka tan wurung, mungguh kang para dewa, kang

linewihken pribadi, datan kadya sang Bathara Nilakantha.

Angadheni dahananya, lewih adhening kang warih, amadhangi

sabuwanasor wulan ujwalaneki, ya parandene kari, Bathara Guru

srepipun, pan masih asrep uga, wacananing kang maharsi, lawan

nenggih panase ingkang pawaka.

Ngungkuli panasing surya, parandene ana malih, ngesorken karo

panasnya, Bathara Surya lan agni, misih panas angenti,

duratmaka wuwusipun, laler miber saktinya, pantese amarani,

nenggih sekarkang wangi-wangi gandanya.

Teka marani barah, kudhis nanah denleketi, iwir paksi bango

upama, lamun miber angluwihi, angayuh ing wiyati, kadya silem

mega biru, singgih papantesira, mintaa kasekten adi, mring

sawarga milalu andemung lola.

Juru Demung

Dumadhak medhun mangandhap, kulingling tumiling manglung,

ngulati ing bathang mambu, tan sembada ing budaya, wasana

kodhok cinucuk, mangkana juti durjana, sabecikane tyasipun.

Ngakua wus pratameng tyas, nadyan pratignyaa sampun, tar wun

karya susahipun, ring sasamaning agesang, yen tinula-tula ing

tyas, pan amung sabda rahayu.

Wintang lan wulan punika, mangka pandan yen ing dulu,

madhangi sabawana gung, surya pandan ing rahanina, yen

saguning manusyeki, kinarya pandhanging ing tyas, tarlen sastra

nitipun.

Putra suputra winarna, tegese anak kang bagus, kang abangkit

sarwa putus, tur limpad ing sastra arja, ing krama alus ing

tembung punika begjane samya, kalihe bapa lan babu.

Yen suta jalu kang rongkah, kumalikih, ambeg angkuh, bodho

sarwa nora pecus, mung kumenthus amelinthas, aleman digung

gumagus, tan weruh ing sastra tan bisa, tan purun sor dhirinipun.

Tan ayun anggugurua, mring pandhita kang wus putus, iku

manusya tan patut, tuna bet wong tuwanira, tan antuk begja

sajumput, tuwas kangelan kewala, tanpa ili ing tumuwuh.

Anaking sujana entar, teka liwar ngalur-alur,lali lukitaning

tanduk, sastra mung kinarya rucah, amiyagah ing tumuwuh, ing

pangrasane wus pasah, barang kapinteranipun.

Angungkuli ing wong kathah, langkah tan wruh sisiku, ciptane

wus nora mangguh, samun isining nagara, mung pribadine

ngendhukur, lacut kang mangkono iya, tuna karo kang susunu.

Marmane suteng sujana, aja katungkul gumunggung, mamengameng

tanpa urus, akarya susahing yayah, akarya prihatin ing

biyung, tansah peteng ingkang manah, sungkawane tanpa madu.

Dhandhanggula

Yogya tinilar dening parestri,lamun ada janma kang mangkana,

balik yen tiru yayahe, ulah susatra putus, ing kadarman tyas

amaledi, kyeh wanudya tiyarsa, manungsung padha yun, myang

tyasing para sujana, samya resep yen wong kang adarbe siwi,

candhala murang krama.

Iwir wana kaananing kaywaking, ragas anggerti dening kanginan,

temah ingobar alase, rusak wana katunu, yeku iwirning manawa

nenggih, ring wong abecik awya, age-age ngaku, wani digjayeng

ayuda, neng ngarsaning nata lamun, durung uwis, ngasorken kang

prawira.

Jangkep satus kasor kang prajurit, katawan neng madyaning

ngalaga, awya ngaku pandhitane, yen durung sang awiku,

ngasorken satus pra resi, lan angumpulena, kang bisa wong sewu,

tur ingkang padha pandhita, ingkang sewu prandene kasoran

dening, wong ingkang widayaka.

Wong kang ngaku asanggup tuwin, yeku dudu golongan sujan,

nora wenang gedhekake, ing wani lawan sanggup, lamun mungguh

ing sujana di, yen tan tuhu ing sagah, tan kendel ing wuwus,

dening sang utameng praja, menggih ujarira sang praja, menggih

ujarira sang parameng kawi, ywan tekang kaliyoga.

Nora nana ingkang angluwihi, marang ing wong kang asugih arta,

wong becik wong ala dene, pan wusora kacatur, kang aguna myang

sang maharsi, samyo kasor mring wong kang andaniswareku, ing

mulane wong papa pan dadi sugih, ing jaman kaliyoga.

Akeh-akeh wisayaning janmi, Ratu datan jrih ing kasalahan, tan

nolih mring karatone, ilang tyasing sang wiku, santosane mungguh

ing Widi, tan kajeng kasangsaran, ing sapurugipun, anak samya

ngala-ala, maring Bapa tan jrih ing tulah sarik, Dyah nir tang

kawirangan.

Nihan ucapen uloning guling, yen mangulon uloning anendra, eong

ika panjang yuswane, yen mangalor kang ulu, ning anendra

palanireki, tansah katekan arta, yen ulon mangidul, dumadak

celak patinya, yen amangetan uloning wong kang aguling,

sinengitan wong kathah.

Kuneng tingkahing wong asisiwi, duk sedheng umur limang warsa,

wasitanan karepekadi ngawuleng Ratu, enggonira among ing siwi,

yen wus sadasa warsa, pangrehireng sunu, den kadya nitih ing

wadya, pratingkahe amerdi pakerti becik, wruha sastra prawita.

Yen wus umur nembelas warsi, den kadya sih ing apawong mitra,

riringanen dudugane, taha-tahanen ing yun, pindanen ring

ciptaning ling, myang sasmita tiarsa, pecuten ing semu, gitiken

sireng pralambang, putra yen wus asusuta priyen uning, ing cipta

lan sasmita.

Wangwangen satingkah solahneki, bener luput sira tuduhena, ing

reh ala myang arjane, wong punika ywa manut, budining wong

sudra tan becik, temahan winawasa, ing para myang kayun, ayya

manut budining dyah, atemah denerang-erang ing sami, kang

sujana pararja.

Oleh wirang ing wong sangari, yen anurut budining wanudya, tan

wun papa tinemune, yen sisip tekeng lampus, iku kawruhana

sayekti, nadyan silih patuta, ing budi rahayu, yen medal saking

wanudya awya age linakon budinen dhingin, wetokna salinana.

Saking ing karsaning pribadi, mangkana ngling sang para

mengsastra, ana dyah bener atine, yen ana gagak pingul, lawan

tunjung tuwuh ing curi, kono ana wanudya, atine rahayu,

kalingane ing sujanaden prayitna, yen pinarak ing pawestri, ywa

kena manis ujar.

Wuwuse kang wus (putus) ing ngelmi, kaprawolu wanudya lan

priya, ing kian myang kuwate, tuwin wiwekanipun, pan kapara

astha ta malih, Dewi Drupadi majar, yen wanudya iku, tan ana

tuwuk ing priya, ya marmanta den prayitno barang rehning, kang

anawi wania.

Rikang janma yen arsa manggih, ing kalewihan sira lekasna,

wuruking guru ywa supe, dene ta wong kang wuru-amuroni dhiri

pribadi, dhingin bagusing rupa, anom dhasaripun, sugih tur bisa

ing karya, lawan mungguh kulane arang tumandhing, wong

ingkang wus mangkana.

Limang prakara wus angenggoni, yekti wuru yen wuru wong ika,

anemu papa temahe, lamun papa wong iku, temah asor apes

pinanggih, ring janma ywa memada, nanacad wong iku, tan ana

kang tanpa cacad, Sang Hyang Guru janggane cemeng iwir mangsi,

Hyang Wisnu cacadira.

Angon bantheng Hyang Endra ta malih, cacadira netranira kathah,

sagung gegelitan kabeh, pan wonten netranipun, marma awya

nanacad janmi, yekti datanpa guna, amaoni tuwuh, yen ana janma

kang wikan, ing rahayu petunging dina kang becik, yogya sungana

dana.

Pan saestu-estuning sayekti, saking wasitanira kang mangka,

amangih kasugihane, myang marganing anemu, ing kamukten tan

liyan saking, pangucape priyangga, mulaning anemu, pawong

sanak sih sinihan, myang mulaning manggih lara prihatin, myang

manggih pati gesang.

Tan iyan saking sabdane pribadi, sepining muka yen ora nginang

sepining muka yen ora nginang, sepining garwa tan darbe, satu

sepi satuhu, myang sepining punang nagaritan ana ratunira,

satemah arusuh, sepi tiga punika, pan kuciwa iya saking lewih

sepi, wong kang tan darbe arta.

Tan katekan ing sabarang kapti, lamun janma tan darbe arta,

singgih punika sepine, marmaning tumuwuh, den nastiti tataning

urip, reh ta amawi karsa, awya selang surup, nampani ujaring

sastra, awya tungkul ing lagu miwah ing uni, titi panitisastra.