Athenscope

Τι είναι το Athenscope?

Το Athenscope είναι μια εγκατάσταση που παρουσιάστηκε στην 1η Μπιενάλε της Αθήνας "Destroy Athens", στους χώρους της Τεχνόπολις το 2007.

Την επιμέλεια είχαν η Ξένια Καλπατσόγλου, ο Αυγουστίνος Ζενάκος και ο Poka-Yio.

Σε τρείς χώρους, ο κάθε ένας ανεξάρτητος από τον άλλον και με τετράγωνο σχήμα στην κάτοψη 16 τετραγωνικών μέτρων έκαστος, παρουσιάστηκαν τα τρία τμήματα της εγκατάστασης, όπου κάθε χώρος αντιστοιχούσε και σε τρείς πιθανές ιστορικές εξελίξεις της πόλης των Αθηνών. Οι τρείς αυτοί χώροι με τη διάταξή τους θύμιζαν τρείς κύβους που έπεσαν τυχαία στον εκθεσιακό χώρο.

Ενώ έμπαινε κανείς στον κάθε χώρο-κύβο έβλεπε αντικριστά έναν μεγάλο χειροσχεδίαστο γραμμικό χάρτη που παρουσίαζε μια Αθήνα (Α, Β, C) σε ύφος ακριβούς τοπογραφικής αποτύπωσης.

Στους υπόλοιπους τοίχους ξεδιπλώνονταν διάφορες μελλοντικές μελέτες ή πρότζεκτ, που σχετίζονταν με την αντίστοιχη πόλη.

Αυτά τα πρότζεκτ παρουσιάστηκαν με μορφή πινάκων με ασπρόμαυρες εκτυπώσεις ή σε επιτοίχιες οθόνες, που πρόβαλαν βίντεο. Σε μία περίπτωση υπήρχε τρισδιάστατη μελέτη (πρόπλασμα).

H εγκατάστασης θυμίζει την παρουσίαση έργων τέχνης σε enfilade χώρους μουσείων, αναπαράγοντας τους κώδικες αυθεντίας και ισχύος μέσω της αρχιτεκτονικής. Οι αρχιτεκτονικοί κώδικες θεσμοθετούν το έργο τέχνης και αποκλείουν κάθε είδους κριτική στάση απέναντί του. Μια τέτοια αντίληψη του θεατή εντείνεται μέσω της δημιουργίας όρων μιας υφέρπουσας αντικειμενικότητας και «ορθής» παρουσίασης (μουσειακή ατμόσφαιρα, σχέδια ακρίβειας, λεπτομερείς περιγραφές, επιστημονικότητα στην παρουσίαση των εκθεμάτων, φωτογραφικό υλικό ως αποδείξεις κτλ.)

Όλες οι αίθουσες φέρουν τον τίτλο «Αθήνα». Πυρήνα της εγκατάστασης, όπως προαναφέρθηκε, αποτελούν τρία σχέδια, το καθένα από τα οποία αναρτάται κατά τον ίδιο τρόπο σε κάθε μια από τις αίθουσες. Πρόκειται για σχεδιασμένα στο χέρι, λεπτομερή και ακριβή πολεοδομικά σχέδια της πόλης της Αθήνας. Παρουσιάζονται σε γυάλινα πλαίσια με τον τίτλο «Αθήνα 2007». Τα σχέδια έχουν γίνει με μαύρο μελάνι σε χαρτί 120 γραμμ. και σε διαστάσεις 191x108 cm. και θυμίζουν επιπλέον γκραβούρες σχεδίων πόλεων. Αποτελούν σχέδια πόλεως, τα οποία προφανώς αντιπαρατίθενται στον ήδη υπάρχοντα πολεοδομικό ιστό της Αθήνας. Αυτά τα ιδιαίτερα επιμελημένα και επιστημονικοφανή σχέδια συνοδεύονται από ταξινομημένο πληροφοριακό υλικό, το οποίο επεξηγεί με φωτογραφίες, κείμενα, εγχειρίδια και αρχειακό υλικό τα επί μέρους θέματα των σχεδίων. Η κάθε ολοκληρωμένη παρουσίαση αποτελεί την τεκμηρίωση υποθετικών, αλλά πιθανών εξελίξεων στην Ελλάδα του 20ου αιώνα, καταγράφοντας με αληθοφανή και πειστικό τρόπο,  πώς θα είχε αλλάξει το πρόσωπο της Αθήνας, αν είχαν πάρει άλλη τροπή σημαντικά ιστορικά, επιστημονικά, οικονομικά και κοινωνικά γεγονότα.

Όλες αυτές οι «ερμηνείες» της Αθήνας κινούνται στις παρυφές «δυνατών» ιστορικών εξελίξεων ακολουθώντας μια δεδομένη λογική ιστορικής εξέλιξης, γνωστή σε όλους. Δεν αποτελούν δηλαδή ουτοπικές κατασκευές στη βάση μιας ριζικής αναθεώρησης της ιστορίας. Αυτή η «μεταμόρφωση» της πόλης μέσα από πολλαπλές εκδοχές δεν επαφίεται μόνο στην κριτική και λεπτομερή εξέταση του τρόπου με τον οποίο πληροφορίες αντικειμενοποιούν και ουσιαστικά «κατασκευάζουν» μια κατάσταση, αλλά αποτελεί έναυσμα για μια εις βάθος θεώρηση της λειτουργίας της ιστορίας, όχι μόνο ως ιστορικό γεγονός, αλλά ως καθημερινότητα. Κατ’ αυτό τον τρόπο ιστορικές εξελίξεις  δημιουργούν επεκτάσεις στο σήμερα.

Η κοινή και γνωστή σε όλους μας ερώτηση «τι θα γινόταν αν στη θέση αυτού είχε συμβεί το τάδε;» αποτελεί, αφενός μεν, εξαιτίας μιας φαταλιστικού τύπου θεώρησης της συλλογικής ταυτότητας και αφετέρου, μιας εν γένει επιθυμίας αλλαγής της ιστορικής εξέλιξης, (και τα δύο συμπτώματα του μεταμοντέρνου τρόπου ζωής στην Ελλάδα), το πεδίο που ουσιαστικά διαμορφώνει  την ίδια την πραγματικότητα μέσα από τις προτεινόμενες εκδοχές της Αθήνας. Μια πόλη δηλαδή δημιουργείται ουσιαστικά από όλες εκείνες τις μη πραγματοποιημένες, παρόλα αυτά πολλές φορές διατυπωμένες ή έστω και νοητά εκφρασμένες «επιλογές» που δεν έλαβαν χώρα. Η δυνητικότητα λοιπόν ουσιαστικά περιγράφει την μη-επιλογή.

Κατ’ αυτό τον τρόπο το συγκεκριμένο πρότζεκτ στηρίζεται σε μια «ιστορική» κατασκευή, η οποία αν και δεν είναι πραγματική, μπορεί να θεωρηθεί ότι εκφράζει «πραγματικές» καταστάσεις, μια επιθυμητή διαμόρφωση του αστικού πεδίου και του διαφορετικού τρόπου ζωής και των κανόνων της καθημερινότητας που αυτή συνεπάγεται. Οι διαφορετικές εκδοχές της πόλης της Αθήνας εκφράζουν έτσι το συλλογικό φαντασιακό όλων των μελών μιας κοινότητας-πόλης (συμπεριλαμβανομένων και των μη-προνομιούχων ομάδων από διαφορετικές ιδεολογικές, εθνικές και θρησκευτικές τοποθετήσεις). Κατά κάποιο τρόπο λειτουργούν όπως και οι αρχιτεκτονικές δομές στα μαζικά οnline παιγνίδια ρόλων, οι οποίες σχεδιάζονται από τους παίκτες σε σχέση με τη χρήση τους και κατ’ αυτό τον τρόπο συγκεκριμενοποιούν τις επιθυμίες τους. Φυσικά η διαμόρφωση μιας πόλης που να στηρίζεται σε απολύτως ορθολογικά κριτήρια (ένας από τους στόχους του μοντερνισμού στον 20ο αιώνα) αποτελεί στόχο που δε μπορεί ποτέ να επιτευχθεί. Έτσι οι προτεινόμενες εκδοχές της πόλης μεταφράζουν συλλογικές ταυτίσεις, έτσι όπως η πραγματική πόλη αντιπροσωπεύει τους κατοίκους της και τις εμμονές τους (από τις φαντασιώσεις παντοδυναμίας μέχρι το σύμπλεγμα κατωτερότητας που κατά καιρούς εκφράζουν την στάση τους απέναντι της.)

Η ανυπαρξία των τριών πόλεων παρουσιάζεται σ’ αυτό το πρότζεκτ ως «υπόλειμμα του πλεονάσματος της ιστορικής δυνατότητας ερμηνείας» και αποκτά την ίδια αξίωση περιγραφής και εξιστόρησης όπως και τα αρχαιολογικά ευρήματα ή τα λαογραφικά τεκμήρια. Μ’ αυτό το σκεπτικό το πρότζεκτ αποτελεί «αρχαιολογικού» τύπου ερμηνεία της πόλης (με την έννοια του όρου στον Foucault), δηλαδή διατύπωση των ιδεολογιών και τεχνολογιών, των «λόγων» (discourse) που την κατασκεύασαν. Ταυτόχρονα οι «χάρτες» των Αθηνών αποκτούν χαρακτήρα τεκμηρίου των συλλογικών ταυτίσεων των κατοίκων της, που επιδρούν στην διαμόρφωση της (και των ιδίων) συνεχώς.

Είναι λογικό, ότι ο φυσικός χώρος για την εγκατάσταση του έργου θα ήταν το Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών, το μουσείο της «τέταρτης πόλης».

Σ. Μπαχτσετζής

Γ. Σαββίδης

O καλλιτέχνης ενδιάμεσα στους τρείς κύβους -χώρους που απαρτίζουν το  Athenscope (κάθε πόλη και ένας κύβος)