Tạp khảo

Nghĩ về "bình đẳng giới tính"

Hôm rồi vào nhà vệ sinh nam trong siêu thị bỗng giật mình vì ngoài khoảng chục tay đàn ông đang giải quyết nỗi sầu, còn có một bà cô lao công đang dọn dẹp những giữa chốn không người. Giật mình là bởi đã quen với cảnh lao công dọn nhà vệ sinh không không có người. Nhưng ở nơi đông đúc như siêu thị thì làm gì có lúc nào trống người.  Nghĩ thế nó lại hợp lý. Mà các vị khách mày râu kia cũng chẳng ai phàn nàn gì. Ai làm việc người nấy, nước sông không phạm nước giếng.

Thử đặt tình huống ngược lại xem. Một ông già lao công quét dọn nhà vệ sinh nữ trong lúc quý bà quý cô vẫn có mặt thì sao. Dĩ nhiên là trong thực tế sẽ chẳng bao giờ có chuyện đó xảy ra. Đó là một điều hợp tự nhiên, và là một sự bất bình đẳng giới tính.

Ngày nay, nhiều người ra rả chống bất bình đẳng giới. OK tốt thôi. Nhưng họ không phân biệt đượcn sự bình đẳng giới và sự công bằng giới. Bất bình đẳng giới tính là điều hoàn toàn tự nhiên, chẳng cần phải chống lại nó. Trời sinh ra đã có sự bất bình đẳng trong cấu tạo sinh học giữa nam và nữ. Sức vóc, sức phán đoán, sự tập trung, tư duy logic thường là nam hơn. Vậy chống bất bình đẳng là chống cái gì? Chống lại những lẽ tự nhiên đó à?

Ngược lại, người nữ làm được những việc mà không đàn ông nào làm được. Đó là sinh con đẻ cái, duy trì nòi giống. Thành ra người ta ưu ái cho nữ giới trong nhiều tình huống là bởi lẽ đó. Chẳng hạ như khi có thảm họa, chiến tranh thì phụ nữ được nhường đường thoát thân để bảo đảm sự sống còn cho nhân loại. Đó là sự công bằng giới tính, không phải sự bình đằng. 

Nghĩ về thời gian

Mỗi khi có thì giờ rỗi, tôi thường suy niệm về bản chất của thời gian. Phải chăng mọi chúng sinh đều bị câu thúc, giam cầm trong dòng chảy của thời gian? 

Mà thời gian có thật sự chảy? Chẳng phải là không gian thì đứng yên còn chúng ta thì có thể chủ động di chuyển tự do tự tại trong không gian đó sao. Nếu vậy thì phải chăng thời gian cũng đứng yên, còn chúng ta thì đang di chuyển một cách thụ động bên trong nó. Nói vậy thì tất cả chúng ta đều bị ràng buộc, lệ thuộc vào thì gian mà không nhận ra thôi.

Già

Dấu hiệu của tuổi già không phải là tóc bạc, không phải lưng còng mà cũng không phải là gối mỏi.

Ta biết mình đã già khi thường thấy chướng với giới trẻ.

Đời

Cuộc đời là một vở hài kịch, nhưng là vở hài kịch buồn. Mọi toan tính dù có nghiêm túc đến đâu cũng đều có thể kết thúc như một trò đùa. Cái buồn cười và cái buồn luôn cùng tồn tại trong mọi diễn biến của cuộc đời.

Lòng lương thiện

Đừng nên đề cao sự hiền lành hay lòng lương thiện của một con kiến đen, của một con nai. Bởi chúng không có nọc độc hay nanh vuốt để làm hại kẻ khác, nên sự hiền lành hay lương thiện đó cũng chỉ là miễn cưỡng. Không ai biết được một khi chúng có nọc độc hay nanh vuốt thì sẽ như thế nào. 

Hãy ca ngợi sự hiền lành hay lòng lương thiện của một con kiến lửa, của một con sư tử. Bởi chúng hoàn toàn có khả năng cắn xé kẻ khác, nhưng chúng không làm thì đó là lòng lương thiện, sự hiền lành chân thật vậy. Hãy đề cao sự lương thiện của những kẻ có thừa khả năng làm chuyện ác, nhưng quyết không làm.

Tuổi đẹp nhất để học

Ta thường nghe những người vừa chớm tuổi 30 than phiền rằng tuổi này rất khó để học những cái mới. Nhưng thật ra chỉ cần nhìn kỹ một tí thì thấy rõ không phải vậy. Độ tuổi đẹp nhất để con người học tập chính là độ tuổi từ khoảng 30 cho tới 60 tuổi. Bởi vì khả năng học tập của con người phụ thuộc vào những yếu tố: khả năng ghi nhớ và khả năng suy lập, lập luận, tổng hợp/quy nạp, diễn dịch/phân tích. 

Trong đó khả năng ghi nhớ chỉ đóng vai trò thứ yếu và chỉ thật sự cần thiết cho những môn học cần nhiều trí nhớ như lịch sử mà thôi. Năng lực ghi nhớ thì tăng dần từ khi con người chào đời, đạt tới đỉnh thì bắt đầu suy giảm theo thời gian. Còn khả năng phân tích, suy luận chính là cốt lõi của quá trình học tập. Nó là thứ đưa ta đến với bản chất, cốt lõi của câu chuyện, hay nói theo ngôn ngữ nhà Phật thì đây là "năng lực nhìn ra thực tướng của các pháp". Người nào có năng lực nhìn thấu bản chất của vấn đề thì người đó học gì cũng nhanh. Năng lực nhìn thấu thực tướng này nếu không phải là bẩm sinh (có căn cơ, có ngộ tính) thì sẽ tăng trưởng dần theo thời gian và không bị suy giảm ở giai đoạn sau đó, nếu vẫn duy trì điều kiện mài dũa nó.

Ở độ tuổi loắt choắt dưới 30, con người thường thiên về trí nhớ hơn là phân tích suy luận để nhìn thấu bản chất của đối tượng quán sát. Chuyện học ở tuổi này thì 3 phần là hiểu, còn 7 phần là ghi nhớ. Điều này giải thích cho việc khi trưởng thành, người ta thường thấy cách bọn trẻ học thật buồn cười. Độ tuổi này có một số lợi điểm cho việc học như trí nhớ tốt, có thể dành toàn thời gian cho việc học nhưng lại thiếu đi năng lực quan trọng nhất, là năng lực nhìn thấu bản chất của sự việc.

Ở tuổi ngoài 60, mặc dù năng lực nhìn thấu bản chất không hề suy giảm, nhưng trí nhớ đã lung lay đáng kể, cộng thêm tác động của vấn đề sức khỏe do tuổi tác nên khả năng học tập bị ảnh hưởng đáng kể. Tuổi này có lợi điểm là không còn bị gò bó thời gian trong chuyện mưu sinh, nhưng lại vướng phải một giới hạn khác: thời gian còn lại trên đời. Nếu người ở độ tuổi này không mắc phải những vấn đề về sức khỏe thì cũng là một điều kiện tuyệt vời để học tập.

Độ tuổi đẹp nhất cho việc học của cả đời người nằm ở giai đoạn từ 30 ~ 60. Tuổi này có được năng lực quan trọng nhất cho việc học, là khả năng suy luận, phân tích để nhìn thấu bản chất sự việc. Khả năng ghi nhớ ở tuổi này bắt đầu suy giảm đôi chút, nhưng không đáng kể lắm. Độ tuổi này cũng chưa gặp phải những vấn đề sức khỏe như ngoài 60, nên cực kỳ thích hợp cho việc học. Nhược điểm duy nhất ở độ tuổi này là vướng mắc khá nhiều vào chuyện gia đình, công việc nên thời lượng dành cho sự học bị ảnh hưởng đáng kể.

Và mặc dù độ tuổi 30 ~ 60 là giai đoạn rực rỡ để học tập, tiếp thu cái mới nhưng không có nghĩa là phải đợi tới 30 mới bắt đầu học. Nói cho cùng thì khả năng tổng hợp, phân tích, suy luận để nhìn ra bản chất sự việc cũng là do quá trình tích lũy lâu ngày mà thành cả. Nói theo ngôn ngữ của Thiền gia là bản chất của "đốn ngộ" chính là do sự tích lũy của "tiệm ngộ". Một cái cây không thể tự hình thành từ hư vô. Nó phải trả qua đầy đủ các giai đoạn từ hạt mầm, lên chồi, ra lá, trưởng thành.

* Đốn ngộ: chỉ sự ngộ (nhận ra bản chất/thực tướng của sự việc) trong khoảnh khắc, trong tích tắc. Giống như khoảnh khắc Archimede phát hiện ra lực đẩy của nước mà kêu Eureka!

* Tiệm ngộ: chỉ sự ngộ (nhận ra bản chất/thực tướng của sự việc) trải qua quá trình lâu dài, lớp lang tầng tầng lớp lớp, cái trước cái sau tuần tự. Giống như việc học sinh đi học từ tiểu học tới Đại học, tích lũy kiến thức dần dần. Hay giống như Archimede đã có một chuỗi dài những ngày ngồi trong bồn tắm trước khi thốt lên được câu Eureka!

Nghĩ về chuyện ăn uống

Chẳng chuyện gì trên đời này dễ hơn chuyện ăn. Nó là cái bản năng mà ngay cả sinh vật đơn bào không não cũng làm được. 

Mà cũng có thể nói ngược lại, chẳng chuyện gì khó bằng chuyện ăn uống của loài người. Chỉ có ở loài người, sinh vật cao cấp nhất trên Quả đất này mới biết cách biến cái chuyện đơn giản nhất hành tinh thành một trong những thứ cầu kỳ phức tạp nhất.

Trong chuyện ăn uống của loài người có 5 yếu tố cốt lõi cấu thành nên cái tinh túy của nó. Đó là: "vị", "sắc", "xúc", "hương" và "cảm". Đây là cách mà người viết tự đặt chứ chả có sách vở nào đề cập.

Đầu tiên là "vị", yếu tố cơ bản của mọi món ăn mà bất cứ ai cũng hiểu. Sau khi đạt được yếu tố này thì người đầu bếp phải chú ý đến "sắc", tức hình thức bề ngoài của món ăn. Món được trình bày bắt mắt, màu sắc hấp dẫn là một điểm cộng rất lớn. Tiếp đến là "xúc", tức cảm giác sờ chạm của đầu lưỡi, của khoang miệng. Kết cấu của món ăn giòn hay mềm, dai hay bở đều thuộc yếu tố này. Ba yếu tố này gần như là nền tảng cơ bản và bắt buộc mà một người đầu bếp phải đạt được.

Yếu tố thứ tư là "hương", tức mùi của món ăn. Đây là một thứ khá khó. Nấu cho có vị này vị nọ, trình bày sao cho đẹp thì dễ chứ để món ăn lưu lại nét hương cuốn hút người ăn là một điều khá là khó. Nó đòi hỏi người đầu bếp phải am hiểu về logic của thính giác và vị giác. Quốc gia nào cũng có những món ăn tưởng chừng là nặng mùi nhưng đối với họ lại là thứ nồng nàn bản sắc dân tộc. Nước hoa tuy thơm nhưng không ai chịu nổi khi cho vào đồ ăn. Nước mắm bôi lên người thì thối nhưng ăn vào mồm lại gây nghiện.

Bốn yếu tố vừa rồi đều là vật chất, vật lý thuần túy.

Cuối cùng là "cảm", yếu tố tinh thần vượt khỏi ranh giới những ràng buộc về mặt vật lý. Vì không chịu sự ràng buộc của vật lý nên nó trở nên vô định, vô hình vô tướng, rất khó nắm bắt. Đó là cảm xúc mà món ăn gây ra cho người ăn. Cảm xúc không phụ thuộc nhiều vào những yếu tố vật lý kể trên. Chắc hẳn người Việt ai cũng biết chuyện Chúa ăn mầm đá mà ngợi khen còn hơn bao sơn hào hải vị khác. Hay như câu: "râu tôm nấu với ruột bầu, chồng chan vợ húp gật gù khen ngon".

Đó hoàn toàn là yếu tố tinh thần vậy.

Khi ta ăn so sánh bát phở 50k với bát phở 500k thì dễ dàng ai cũng nhận thấy phở 500k ngon hơn. Nó ngon hơn vì nhiều yếu tố thuần vật lý như nguyên liệu tươi ngon hơn. Nhưng giả dụ có ai đó bán bán phở với giá 5 tỷ thì chưa chắc người ta thấy nó ngon hơn phở 500k. Bởi vì lúc này yếu tố vật lý mà con người cảm nhận được đã đạt mức giới hạn, không thể cảm thụ hơn được nữa.

Thành ra một người đầu bếp giỏi phải biết đến cái lý này. Khi 4 yếu tố vật lý gồm "vị", "sắc", "xúc" và "hương" đã đạt đến đỉnh điểm thì chỉ còn một cách duy nhất để nâng tầm của món ăn, đó là "cảm". Và nếu biết vận dụng khéo léo thì "cảm" cũng có thể bù đắp cho tất cả những khiếm khuyết ở 4 yếu tố vật lý kia.

Trong bộ phim "Ratatouille" (Chuột đầu bếp) của hãng Pixar có phân cảnh ông giám khảo vừa nếm món Ratatouille do nhân vật chính nấu xong thì bao cảm xúc thời thơ ấu bỗng ùa về. Ông nhớ lại hương vị mà từ lâu lắm rồi đã không còn được gặp, là hương vị mà mẹ ông thường nấu khi ông còn bé. 

Hay như chuyện người Nhật giữ gìn văn hóa bánh ngọt trong tiệc trà. Chỉ với những nguyên liệu đơn giản như bột đậu và đường thì chắc chắn 4 yếu tố vật lý đầu tiên của nó không thể nào phong phú như bánh Tây được. Thế nhưng bánh ngọt truyền thống vẫn có chỗ đứng rất cao trong xã hội Nhật ngày nay. Đó là vì người thợ làm bánh biết cách khai thác yếu tố "cảm".

Mỗi cái bánh là một câu chuyện, không lặp lại.

Mỗi cái bánh là một sự gợi chứ không tả thực.

Nó gợi lên trong lòng người thưởng thức những ký ức về thiên nhiên, về thời tiết, về những kỷ niệm.

Những yếu tố luôn có khiếm khuyết, và chỗ khiếm khuyết đó là điểm nhấn để người ta nhớ mãi về nó.

Đó chính là yếu tố "cảm" trong chuyện ăn uống của loài người vậy.

Nghĩ về thú chơi

Nhiều phụ huynh thường lo lắng khi con mình đam mê một thú chơi nào đó, còn tôi thì thấy ngược lại.

Tôi thường khuyên người ta là nên tìm cho mình một thú chơi để say mê, để đắm đuối vào nó. Thú gì cũng được, miễn là lành mạnh. Chơi cây cảnh, làm vườn, nuôi cá, chơi game, chơi mô hình, vân vân. Tất cả đều tốt.

Vì sao con người nên theo đuổi một/nhiều thú đam mê nào đó?

Vì nó có nhiều tác dụng tốt.

Thứ nhất, nó mang lại cảm giác hạnh phúc khi họ đạt được một thành tựu nào đó trong thú chơi của mình. Chăm sóc cây cối mà thấy nó đơm hoa kết trái là một niềm hạnh phúc. Khi người ta nỗ lực và nỗ lực đó đơm hoa kết trái là lúc cảm giác hạnh phúc với thành tựu của mình nảy nở. Đó là một liệu pháp chữa lành trong thời buổi xô bồ ồ ạt như ngày nay. Đây là một mặt lợi ích quan trọng của thú chơi.

Thứ hai, thú vui là thứ khiến chúng ta bận rộn. Chúng ta sống trong sự bận rộn là chúng ta đang sống một đời sống đích thực. Sự bận rộn giúp con người tránh xa những điều bất thiện. Cổ nhân có câu: nhàn cư vi bất thiện cũng là ý này.

Thứ ba, trong bất cứ thú chơi nào cũng tồn tại những khó khăn và rào cản của nó. Khi ăn ngủ trong thú đam mê đó thì người ta sẽ gặp phải vô số những vấn đề cần giải quyết trong cái thú đó. Đó chính là lúc họ cần phải động não để giải quyết vấn đề.

Thông qua thú chơi, con người ta học được cách giải quyết vấn đề, học được cách suy nghĩ. Đây là một lợi ích rất quan trọng của thú chơi, một viên thuốc bổ được bọc đường.

Thứ tư, thông qua thú chơi, người ta có thể tìm được chân lý của vạn vật. Không đùa đâu. Chân lý của vũ trụ không nằm ở đâu cao xa hết, mà nó tồn tại trong từng khía cạnh bình dị của đời sống, mọi lúc mọi nơi. Vấn đề chỉ là ta có đủ căn tính để nhận ra nó hay không mà thôi.

Bình thường thì con người ta dễ dàng bỏ qua những chân lý tồn tại trong những sự việc đơn giản, bởi vì họ không bao giờ suy nghĩ sâu xa về những thứ bình dị đó. Nhưng thông qua một thú chơi nào đó thì con người dần học được cách suy nghĩ, cách giải quyết vấn đề như đã đề cập ở lợi ích thứ ba. Và khi bắt đầu suy nghĩ về một chủ đề nào đó thì con người đã mon men bước chân vào cánh cửa mở ra những chân lý của vũ trụ.

Đây là lợi ích tối quan trọng của một thú chơi.

Nói cách khác, thú chơi chỉ là một hình thức, một phương tiện để dẫn dắt con người ta đến với thói quen suy niệm  về một đề tài cụ thể nào đó, và rồi dần dần họ nhìn ra được những chân lý của cuộc đời tồn tại trong rất nhiều khía cạnh của đời sống, mà các thú chơi chỉ là một phần trong số đó.

Vậy nên bậc cha mẹ đừng nên lo lắng khi con cái quá đam mê một thứ gì đó, miễn là nó lành mạnh.

Ngược lại, những đứa không yêu thích một thứ gì đó đặc biệt mới đáng lo.