Embedded Files
Dit is de iets gewijzigde tekst van het artikel dat verscheen in 'Hoogst Merkwaardig', het periodiek van de Havankstichting Mateor. (Jaargang 29, nummer 2, september 2023)
Het raadsel van de zes banden
Het raadsel van de zes banden
Zie voor meer foto's van in dit artikel besproken verschillen de pagina 'Banden en varianten'.
Deze tekst vormde de basis voor de hoofdmoot van mijn praatje voor de donateurs van de Stichting Mateor op de Havankdag op 24 juni 2023 in Leeuwarden. Na afloop daarvan kwamen Kees Aarts en ik gezamenlijk tot een nog verdergaande conclusie dan ik in mijn oorspronkelijke redenering! Lees door tot het einde!
De Schaduw is terug
De Schaduw is terug
In mijn mailbox plofte een bericht van medehavankverzamelaar Joost, ook wel bekend als gewaardeerd penningmeester van de Stichting Mateor. Hem was iets raars opgevallen aan de voetteksten in De Schaduw is terug. Dat had ik vast wel eens gezien? Nee, niet dus! Het was me nooit opgevallen en het zette een diepgaande vergelijking in gang van zes verschillende banden van de eerste druk van De Schaduw is terug. De grote lijnen van het resultaat ervan volgen hieronder, inclusief de verrassende conclusie.
Vijf, nee, zes verschillende banden
Vijf, nee, zes verschillende banden
Het onvolprezen en onmisbare naslagwerk voor de Havankverzamelaar, de Havank Bibliografie , noemt vijf verschillende banden van de eerste druk (1946) van De Schaduw is terug: de banden a en b, twee varianten van c, en band d.
Een paar jaar geleden dook een ‘nieuwe’ variant op van band c. Dit is variant z. Daarover verderop meer.
Dat bracht het aantal verschillende banden op zes. De verschillen betreffen het uiterlijk, bijvoorbeeld: tekst en lettertype op de rug, de kleur van de opdruk op het voorplat, het linnen van de rug, al of niet effen schutbladen.
Bepalend voor het onderbrengen van een band in categorie a, b, c of d is het lettertype op de rug.
Band a
Band b
Band ca
Band cb
Band cz
Band d
Komt de Schaduw terug of is hij terug?
Komt de Schaduw terug of is hij terug?
In veel boeken staat in de ondermarge van de eerste bladzijde van elk katern het nummer van dat katern, vaak met de boektitel. Deze katernsignatuur is een hulp- en controlemiddel voor de binder. Met die katernsignaturen is hier allerlei raars aan de hand:
Joost ontdekte in zijn exemplaren van De Schaduw is terug een wonderlijke vergissing. In de laatste twee katernsignaturen staat ‘komt’ in plaats van ‘is’ (en 'schaduw' zonder hoofdletter S): ‘De schaduw komt terug’ . Fout!
Foute titel in de katernsignatuur
Nader onderzoek wees het volgende uit:
In alle banden staat in slechts drie katernsignaturen ‘Schaduw’ met een hoofdletter S.
Alleen in band a staat in de katernsignatuur van katern 13 ‘Schaduw’ met een correcte hoofdletter S.
Slordig: in twee banden - ca en cb - heeft katern 9 abusievelijk nummer 14.
In de ‘nieuwe’ variant cz staat helemaal geen katernsignatuur in katern 18*.
Geen titel en katernnummer in de voettekst op blz 275 van band cz
Foute titel en katernnummer in de voettekst op blz 275 van alle banden, behalve cz
Allerlei fouten
Allerlei fouten
Een paar voorbeelden van de vele zetfouten
De zetsels van de lopende tekst van de banden b, c* en d zijn identiek. (Ter wille van de leesbaarheid schrijf ik c* als ik ca, cb én cz bedoel.) Wel bevatten ze minstens 40 zet- en drukfouten. In band a zijn zo’n 30 fouten verbeterd.
Meestal zijn het zetfouten, bijvoorbeeld: raadplaagde / raadpleegde (blz 33), kanneer / wanneer (blz 98) en plurend / glurend (blz 130).
Eén alinea is in band a in zijn geheel opnieuw gezet , mogelijk wegens beschadigd zetsel in de andere banden.
Een alinea in de banden b, c* en d met (rood omcirkeld) beschadigingen in het zetsel (blz.131)
Dezelfde alinea, opnieuw - en anders - gezet in band a (blz.131)
En als klap op de vuurpijl: in alle banden, behalve band a, zitten abusievelijk twee hoofdstukken met nummer veertien .
Veertiende hoofdstuk, in alle banden correct, blz 228
Foutief genummerd vijftiende hoofdstuk; veertiende in plaats van vijftiende; in alle banden behalve band a, op blz 255
Het correct genummerde hoofdstuk 15, alleen in band a, blz 255
In de Zwarte Beertjes zijn de laatste fouten verbeterd (maar niet alle…).
De a van apart
De a van apart
Band a neemt een aparte positie in ten opzichte van de vijf andere banden:
De meeste fouten zijn verbeterd. De zetsels van de andere banden zijn identiek maar zitten wel vol fouten. De – minimale – onderlinge verschillen zitten in de katernsignaturen, niet in de lopende tekst.
Het lettertype op de linnen rug van band a lijkt het modernst: cursieve schreefloze hoofdletters.
Alleen in band a staat een groot S-vignet op de (ongenummerde) pagina 2.
Het grote S-vignet, alleen op pagina 2 van band a
Volgorde
Volgorde
Een inventarisatie en nauwkeurige analyse van de verschillen tussen de banden a, b, c* en d leidt tot de volgende hypothese over de volgorde van verschijnen van deze banden.
Als eerste en tweede verschijnen ca en cb.
Het enige verschil tussen band ca en cb zit hem in de schutbladen: effen tegen onregelmatig geruit. Op grond hiervan is geen volgorde vast te stellen.
Deze banden hebben naast veel andere fouten een foutieve nummering van katern 9. Een dergelijke fout ontdekt de binderij onmiddellijk en zal de drukker in een nieuwe oplaag met voorrang verbeteren.
Band cz is nummer 3.
Band cz is identiek aan de banden ca en cb, maar de nummering van alinea 9 is nu correct. De banden c hebben alle drie hetzelfde lettertype op de rug.
De vierde in de reeks is band d.
Op de rug staat nu een ander lettertype dan op de banden c, terwijl de opdruk op het voorplat blauw is, net als de banden c.
Band b is nummer 5.
Er staat weer een ander lettertype op de rug en de opdruk van het voorplat is nu zwart.
De laatste – en dus nieuwste – is band a.
Voor de uitgave van deze band is men eens even goed gaan zitten. Iemand heeft er goed zijn best op gedaan en deze band neemt in de reeks een aparte positie in.
Het belangrijkste is dat in deze band bijna alle zetfouten uit de banden b, c* en d zijn verbeterd. De fouten zijn in het bestaande zetsel verbeterd. Eén alinea is in zijn geheel opnieuw gezet.
Het lettertype op de rug is nieuw, modern, maar de opdruk op het voorplat is zwart, net als op band b. Er staat nu een groot S-symbool op bladzijde [2]. Zelfs de kapitaalbandjes zijn vernieuwd. In b, c* en d zijn ze blauw-wit; in band a roze-wit.
Anders dan de aanduiding ‘a’ suggereert, is dit dus de laatst verschenen band!
Hieronder 'bewegend' beeld van het opeenvolgende verschijnen van de 6 banden.
Deze animatie speelt automatisch af (misschien afhankelijk van uw instellingen). Hij is met een muisklik te onderbreken en dan handmatig te volgen.
En nu: wat moeten we met band a?
En nu: wat moeten we met band a?
Op basis van dit verhaal hield ik op 24 juni 2023 een praatje voor de donateurs van de Stichting Mateor in de Prinsentuin in Leeuwarden. Daarna fietsten wij naar de begraafplaats aan de Harlingerstraatweg om het graf van Havank te bezoeken. Kees Aarts en ik raakten onderweg in gesprek over mijn praatje.
Wij kwamen, op onze geelblauwe OV-fietsen, tot de conclusie dat band a zo ingrijpend herzien is, dat we hem eigenlijk geen variant meer van de eerste druk kunnen noemen. We zullen band a vanaf heden hoogstwaarschijnlijk moeten beschouwen als de tweede druk van ‘De Schaduw is terug’.
Uiteraard heeft dit voor in toekomst te verschijnen bibliografieën consequenties voor de nummering van de hiernavolgende drukken!
Jan Bommerson
(met dank aan Joost voor zijn gemailde observatie die de aanzet vormde tot dit artikel.)
Page updated
Google Sites
Report abuse