In oktober 1954 prijst de Amsterdamse boekhandelaar en opkoper van restpartijen G.J.Graauw (1) in een advertentie in de Telegraaf zijn koopwaar aan: ‘De “BALKENSERIE” Een nieuwe reeks van 10 delen eerste-klas ontspanningslectuur (…) Gebonden in fraaie soepele en kleurige plastic-banden’ (2). De advertentie geeft een lijst van tien titels, waaronder een van Havank.

Eerder dat jaar verscheen bij A.W.Bruna & Zoon te Utrecht inderdaad een nieuwe Balken-serie. Let wel: het betreft hier niet de Balkenserie die Bruna uitgaf in de jaren 1936 tot 1945. Dit was een nieuwe reeks van - niet tien maar - vijftien delen met afwijkende vormgeving. Het waren integraalbanden in verschillende kleuren, zonder stofomslag.

Van Havank was er in deze Balken-serie een blauwe band: In memoriam de Schaduw. De andere delen in de Balken-serie waren vijf van Charteris over de Saint, twee ‘Maigrets’ van Simenon en eenlingen van Roothaert, Durbridge, Cheyney, Sayers, Visser, Ford en Japin. Deze titels waren al eerder verschenen als Boek van de Maand, op drie na. Die drie, van Visser, Ford en Japin stonden in 1953 wel samen in een dikke Detective-omnibus (3).

Het – anonieme – omslagontwerp van de Balken-serie is eenvoudig. Het bestaat uitsluitend uit tekst: schrijver, titel en serie. Twee zwarte balken(!) lopen van links naar rechts en van voor naar achter over de hele geplastificeerde band. Op de achterkant staan de titels uit de serie.

Op de Franse titelpagina (de ongenummerde, allereerste pagina van een boek) staat meestal alleen de titel. Maar in deze Balken-serie staat er meer: ook serie en schrijver. Op voor- en achterkant van de cover staat: ‘Balken-serie’, mét tussenstreepje; op de Franse titelpagina is het één woord: ‘Balkenserie’ .

In Memoriam de Schaduw verscheen voor het eerst in 1948 in de reeks met de ‘S’, in twee oplagen: een blauwe en een rode halflinnen band met stofomslag. In 1949 kwam de derde (eigenlijk tweede) druk in een groene linnen band als Boek van de Maand op de markt. Het ontwerp van het stofomslag van alledrie was hetzelfde: de eerste ‘Havank’ van Dick Bruna . In de Bibliografie (4) staat het nieuwe Balken-serie-boek in de categorie ‘Afwijkende uitgaven 1952-1954’, met de code HAV 16.03.

De Bibliografie zegt: ‘Zetsel identiek aan HAV 16.02’, het Boek van de Maand uit 1949. En dat klopt. In beide uitgaven loopt de tekst op dezelfde manier door. Het drukwerk is in beide exemplaren een beetje slordig, met haardunne lijntjes en krasjes naast veel letters.

Maar de titelpagina’s verschillen. In de 1949-uitgave staat: ‘Boek van de Maand’, ‘Derde druk’, een opdracht (TO MY WIFE CYNTHIA) en een lijst van achttien Havanken – met een foutje . Geen jaartal. In 1954 is het: ‘Balken-serie’ én een jaartal: MCMLIV. Maar drukaanduiding, opdracht en een lijst Havanken ontbreken. Kortom: het oude Boek van de Maand verscheen als nieuw deel in de Balken-serie. Hoe kregen ze dat voor elkaar?

Toen Bruna tegen of in 1954 met het plan voor een gemoderniseerde Balken-serie kwam, lagen er bij de binder nog stapels In memoriam-vellen van de Boek van de Maand-druk uit 1949. Die lagen klaar om snel een nieuwe oplage te produceren als de eerste uitver-kocht raakte. Maar er was een probleem. Havank verkeerde – niet voor het eerst – in financieel zwaar weer.

In 1953 waren de schulden van Havank aan Uitgeverij Bruna tot ƒ15.000,- opgelopen, wegens voorschotten en leningen . In augustus 1953 tekende hij een nieuw contract met Bruna, waarin hij afstand moest doen van alle rechten over twintig van zijn titels. Op die manier kon zijn schuld geleidelijk een beetje slinken. Voor drie titels zou hij nog bescheiden royalty’s ontvangen. En voor herdrukken van ‘Boeken van de Maand’ werd hem een kwartje per verkocht exemplaar in het vooruitzicht gesteld (5). Die laatste bepaling kon de uitgever gemakkelijk opnemen, want achteraf kunnen we constateren dat Bruna na 1954 überhaupt geen Boek van de Maand-herdrukken meer van Havank heeft uitgebracht!

Maar wat is er dan gebeurd met die tweede Boek van de Maand-oplage van In memoriam die al klaarlag, zult u zich afvragen. Wel, die gebruikten ze simpelweg om katernen van te maken voor de Balken-serie-editie. Ze sneden de verouderde titelpagina’s er doodleuk van af. Daar bleven twee strookjes papier van over, van een halve centimeter breed. Ondertussen hadden ze losse velletjes gedrukt, op een iets andere kwaliteit papier, die dienst konden doen als nieuwe titelpagina’s, met de juiste teksten: ‘Balken-serie’, het correcte jaartal (1954) en het oude beeldmerk van Bruna uit 1948.

De nieuwe velletjes werden strak gevouwen en tegen het overgebleven strookje van de oorspronkelijke titelpagina gelijmd. Het strookje van de oorspronkelijke Franse titelpagina plakten ze tegen het schutblad van de integraalband, et voilà: een oud Boek van de Maand werd een nieuw Balken-serie-boek! Oude wijn, nieuwe zak! Niks meer aan doen! Zo hoefden ze Havank over die oplage geen royalty’s te betalen. Het was immers geen Boek van de Maand! Handig!

Havank zal not amused geweest zijn dat hem een mooie Boek van de Maand-oplage met bijbehorende kwartjes door de neus geboord werd, terwijl die feitelijk klaarlag. Maar de uitgever is de baas. Zeker in het geval van Havank, die in de contracten met Bruna zijn ziel aan de duivel had verkocht. Hij moest zich een schier onmogelijke slag in de rondte werken – Havankjes schrijven, Saints vertalen – om aan zijn financiële verplichtingen jegens Bruna te voldoen (6).

En toen de verkoop van de Balken-serie stokte, hebben ze de hele onverkochte voorraad voor een zacht prijsje overgedaan aan opkoper G.J.Graauw die er nog wel een leuk handeltje in zag, terwijl Bruna er ongetwijfeld ook nog wat aan verdiende.

Ik nodig de lezers van dit stukje uit hun blauwe integraalhavank uit de kast te trekken en te onderzoeken op sporen van knip- en plakwerk van de titelpagina’s. En als u toch bezig bent, houd dan ook de andere Balken-serie-deeltjes in uw verzameling eens tegen het licht! Misschien heeft Bruna deze truc vaker toegepast .