Geluid uit de pijp
We beschrijven hier het derde model van dit bijzondere luidsprekersysteem. Het is een variant op het eerste model, dal beschreven ward in A&T 82/1 en 82/2. Ook dit model is bedoeld voor zelfbouw. In tegenstelling tot het eerste tweeweg model Is het hier beschreven ontwerp gemakkelijk te bouwen door iedereen dle een zaag kan hanteren. De bouwprijs bedraagt omstreeks 300,- voor het paar en, indien professioneel afgewerkt, kan dat oplopen tot 500,- per paar.
ONDERDELENLIJST (per enkele luidspreker)
1 x bas-midden unit Focal 5N401
1 x tweeter Audax HD 12x9 D25 of HD 10
L 1 = 0,4 mH C 3 = 20 uF - bipolair
L 2 = 1,1 mH C 4 = .......... C 1 A = 6,8 uF - polyester
R 1 = 3,9 Ohm (3,3 Ohm) - 5
C 1 B = 2,2 uF - polyester R 2 = 10 Ohm (15 Ohm) - 5 W
C 1 C = 220 NF - polypropyleen R 3 = 10 Ohm - 5 W
C 2 = •••.• R 4 = 12 Ohm - 5 W R 4 = 12 Ohm - 5 W
1 PVC pijp 117 cm lang, dia 200 mm
1 PVC pijp 84 cm lang, dia 125 mm
1 plaat berken multiplex 14 x 35 cm, 16 mm dik 1 plaat MDF 45 x 26 cm, 18 mm dik
1 plaat MDF 39 x 20 cm, 18 mm dik 8 inslagmoeren M 4
1 busje Bison montagekit 8 imbusbouten M 4 x 25
2 stekerbussen rood/zwart 1 stuk BAF 140 x 50 cm, 2,5 cm
2 soldeerlippen 6 mm 2 mtr. SUPRA kabel 2,5² mm
N.B.
Cla + Clb + Clc + C2 dienen samen een waarde to hebben van omstreeks9 uF. Afhankelijk van de leverbaarheid van de condensatoren kan er iets anders in het pakket zitten, waarmee U toch aan die samengestelde waarde komt
Het kan nog een lichte verbetering in het geluidsbeeld geven indien U C3+4 uitvoert in polyester of polycarbonaat. De samengestelde waarde dient 20 uF to bedragen. Polypropyleen biedt het allerbeste resultaat op die plaats, dat is echter nogal duur. Men zou kunnen denken aan een samenstelling van
C 3 = 10 uF - polyester en C 4 = 10 uF polypropyleen. De verhouding tussen R1 en R2 bepalen de mate van hoogweergave. Indien U wat meer hoog wenst dient U als volgt to wijzigen R1 wordt 3,3 Ohm en R2 wordt 15 Ohm.
AFTEKENEN
Nu dient U eerst de zes openingen op de buitenpijp of to tekenen. Kijk goed op de tekening en let op de maatvoering. Een gat heeft een afmeting van 30 x 70 mm. De oppervlakte is dus 3 x 7 = 21 cm. Dat bedrag maal 6 geeft de totaal benodigde oppervlakte van 126 cm.
Die oppervlakte mag wel groter, maar in geen geval kleiner worden. U zou de gaten bijv. ook rond kunnen maken. Dat is misschien gemakkelijker, echter in plaats van een rank slank pijpje lijkt de hele vorm dan boiler en dikker to worden.
aanzicht van de pijp (de cijfers in de rondjes hebben betrekking op de detailtekening )
ZAGEN
We gaan beginnen met het uitzagen van het gat voor de frontplaat (waar de luidspreker units op bevestigd worden) en dit is dan meteen het moeilijkste onderdeel van de gehele bouw. Indien U een handzaag gebruikt dient U als volgt to werk to gaan. De zaag houden we NIET haaks op de pijp, maar loodrecht t.o.v. de ondergrond waarop de pijp ligt. Het raakvlak tussen pijp en frontplaat is zo optimaal. Wanneer U erg handig bent, kunt U ook gebruik maken van een decoupeerzaagmachine waarvan de voetplaat onder een schuine hoek geplaatst wordt. Bijkomend voordeel is dat achteraf weinig geplamuurd hoeft to worden. Het verdient aanbeveling de pijp tussen 2 latten klem to leggen tijdens het zaagwerk. Ook het gebruik van een Workmate met opengedraaid blad is erg handig.
Hierna worden de sleufgaten aangebracht. Het is het eenvoudigst to doen door aan de uiteinden van de sleuven een gat to boren van 25 of 30 mm. Daarna kan met een decoupeerzaag de gehele gleuf gemaakt worden. Houdt de boor- en zaagmaat binnen de aftekening en breng de gaten vervolgens op maat met een halfzoete vijl.
Boor aan de achterzijde op 4 cm van de onderkant 2 gaten van 6 mm. Daar komen later de aansluitbussen (stekerbussen) in. De twee gaten komen op een onderlinge afstand van 5 cm uit elkaar.
We bewerken nu eerst de dunne binnenpijp.
De binnenpijp krijgt een totale lengte van 84 cm. De uiteinden hiervan worden gezaagd onder een hoek van ongeveer 30 graden. Het verschil tussen het hoogste en laagste punt aan een kant bedraagt dan ca. 6 cm. Raadpleeg hiervoor tek. 2. Voor deze bewerking kunt U 'uit de losse hand werken', maar mooier is het wanneer U een provisorisch vervaardigde verstekbak gebruikt.
De frontplaat bestaat uit berken multiplex en heeft daarmee een grote stijfheid. De afgetekende gaten kunt U uitzagen met een schrobzaag of met een decoupeerzaagmachine. De gaten voor de inslagmoeren boort U met 6 mm. door en door. Deze moeren kunnen meteen aangebracht worden. Breng wat lijm op de randen van de moeren aan de bording en tik ze met een hamer in de gaten.
Zaag nu de flenzen en voetplaat uit. Per pijp heeft U twee dichte flenzen van rond 19 cm nodig (detail 4), en een dichte flens van rond 25 cm, de voetplaat (detail 6). Bij dit laatste detail is eronder aangegeven dat er een flens van 19 cm op de flens van 25 cm gelijmd moet worden. Tenslotte wordt een ring gemaakt, buitenmaat rond 19 cm met een gat van rond 12,5 cm. Dat gat zit iets uit het midden, zie (detail 5).
Alle PVC delen waarop straks lijm wordt aangebracht gaan we nu dof schuren. Zaak is dat U hier wat extra aandacht aan besteedt, zodat de lijm een goede hechting krijgt. Schuur tevens de bovenzijde van de binnenpijp (buitenzijde) over een lengte van ca. 20 cm. tot hij mat is. Dit gedeelte wordt later matzwart geverfd en is zichtbaar door de sleuven heen.
LIJMEN
Wanneer het zaag en schuurwerk achter de rug is, kunnen we de onderdelen, na deze op een goede passing gekontroleerd to hebben, gaan verlijmen. De binnenpijp lijmen we in de flens, zodanig dat het hoogste punt van een schuine zijde ca. 70 mm. boven de flens uitsteekt. Zorg dat dit hoogste punt bij het breedste gedeelte van de flens zit! Breng na een dag uitharden aan beide zijden een extra lijmlaag aan, de aansluiting moet luchtdicht worden.
DEMPEN
De binnenpijp wordt nu voorzien van demping. Bij het pakket is wit dempingsmateriaal geleverd, zgn. "BAF" watten. In de pijpen mag daarvan slechts een dunne laag aangebracht worden van omstreeks 1 cm dik. De BAF is omstreeks 2,5 cm dik. U dient daarom eerst de hieronder aangegeven maten of to knippen of to snijden en daarna het materiaal in tweeen to scheuren, zodat U twee dunne lagen overhoudt. Breng op de dunne binnenpijp aan de gehele binnenzijde een laag BAF aan van 36 cm. breed en 72 cm. lang. Breng ook dempingsmateriaal aan de binnenkant van de buitenpijp aan. Dit stuk wordt 60 cm. breed en 63 cm. lang. Dit vel BAF komt van 5 cm. vanaf de onderkant tot 5 cm. onder de gaten. Het materiaal kan geplakt worden door hier en daar wat kit aan to brengen. Beplak onder- (voetplaat) en bovenflens (deksel) ook met een laagje BAF, maar nu van de normale dikte. Schilder nu met matzwarte verf de bovenkant van de binnenpijp en de onderzijde van de flens.
WEER LIJMEN
Nadat dit droog is lijmen we het geheel in de buitenpijp, zodanig dat de onderkant van de flens gelijk valt met de bovenkant van de sleufgaten. De hoge kant van de afschuining moet zich aan de voorzijde bevinden! De frontplaat verlijmen we zo, dat de voorkant hiervan gelijk valt met de buitenkant van het PVC. De achterzijde van het front valt tegen de binnenpijp. Leg de buis neer en schuif onder de binnenpijp een blokje hout om hem tijdens het drogen op zijn plaats to houden. Het lijmwerk laten we nu even rusten en we gaan ons bezighouden met het hart van de luidspreker: het scheidingsfilter
FILTERMONTAGE
De printplaat is erg kompakt. Dit is met opzet gedaan, zodat later het filter voor evt. modifikaties of aanpassingen, door het gat van de basluidspreker verwijderd kan worden. Met wat handigheid passen alle komponenten plat op de print. R3 kan evt. op L2 gelijmd worden, waardoor wat meer ruimte ontstaat voor de vrij grote spoel. Om meetrillen to voorkomen kunt U de onderdelen voorzien van een weinig montagekit.
De spoelen MOETEN gelijmd worden. De aansluitdraden van de spoelen dienen kaalgeschrapt to worden met een stanleymesje voordat U ze kunt solderen. Gebruik goede harskernsoldeer en liefst een wat zwaardere soldeerbout van omstreeks 30 Watt. Laat de soldeer vooral goed uitvloeien. Voor de aansluiting van luidsprekers en ingang is onze keus gevallen op snoer van het fabrikaat Supra. Voor de aansluiting van de luidsprekers gebruiken we stukjes van 35 cm. Het snoer van de ingang wordt 120 cm. lang. Alle snoeren worden rechtstreeks op de koperbanen van de print gesoldeerd. Er worden dus geen printpennen gebruikt!
VERDERE MONTAGE
Als het filter klaar is wordt dit recht achter de luidsprekers en zo ver mogelijk naar onderen (dus tegen de binnenpijp aan) met enkele druppels montagekit vastgeplakt. Zet de print zo, dat L2 boven en L1 beneden zit. Het snoer is op een ader voorzien van opdruk. Gebruik deze steeds als plusaansluiting om verwarring to voorkomen. De snoeren worden door de corresponderende gaten in het front geleid. Het aansluitsnoer verdwijnt via de binnenpijp naar beneden. Aan het uiteinde hiervan solderen we de meegeleverde soldeerlippen. Deze worden met twee moeren op de banaan bussen vastgezet. Borg de stekerbussen aan de binnenzijde met wat montagekit. De onderste flens wordt op de voetplaat gelijmd. Draag zorg voor een goede centrering! Breng in de bovenste ruimte van de pijp (achter de units) een rolletje BAF aan van 35 cm. bij 90 cm. van normale dikte. Daarna kan de bovenste flens erin gelijmd worden. Breng ook daar een extra lijmlaagje aan. Tenslotte worden de luidsprekers aangesloten en, onder toevoeging van wat afdichtmateriaal (bijv. tochtstrip of siliconen kit) goed vastgezet met de imbusbouten. Het geheel wordt nu ZONDER LIJM op de voet geplaatst.
UITPROBEREN
Sluit de versterker aan en zet wat muziek op. Door nu met Uw hoofd vlak voor de zuil heen en weer to gaan, kunt U horen of de tweeter in fase is met de basluidspreker. Als dat niet het geval is, hoort U tussen beide luidsprekers een 'gat'. De overgang moet geleidelijk zijn. Als het niet goed is, kontroleer dan de plus en min van de snoeren op de luidsprekers en op het filter nog eens goed. Vervolgens worden beide speakers in de kamer opgesteld en de versterker op mono geschakeld. Loop nu op ruim een meter afstand voor de luidsprekers langs. Het geluid mag niet verspringen, maar moet geleidelijk aan meebewegen. Een verkeerde aansluiting naar de versterker (plus en min verwisseld) heeft ook een verminderde basweergave tot gevolg. Als alles goed is, worden de units gedemonteerd en de voet in de pijp gelijmd.
AFWERKING
Inmiddels zijn we toegekomen aan de afwerking. Probeer hier niet op uit to sparen, maar laat dit over aan een goede spuitinrichtingl Indien U het toch zelf doet, ga dan als volgt to werk: Demonteer eerst de speakerunits. Schuur boven- en voorkant goed glad. Plamuur daarna alle houten delen. Twee-componenten polyester plamuur is hiervoor een heel geschikt produkt. Let vooral op de zijkanten van het frontpaneel. Deze moeten een vloeiende overgang vormen met de ronding van de pijp. De onderzijde van de frontplaat wordt voorzien van een enigszins bolle rand die ook vloeiend verloopt. Dit komt de spreiding van het geluid ten goede. Na uitharding (ca. 10 min.) schuurt U de bewerkte delen eerst met grof en dan met fijn schuurpapier. De merktekens op het PVC en het keurmerk moeten verwijderd worden, daar deze anders door de lak heen zichtbaar worden. Gebruik hiervoor waterproof schuurpapier, korrel 400. Na deze werkzaamheden wordt een kunststof primer aangebracht. U kunt dit met de kwast verwerken, maar U krijgt een wat egaler resultaat wanneer U een spuitbus gebruikt. Stop voor deze bewerking eerst de speakergaten dicht, zodat het dempingsmateriaal schoon blijft. De stekerbussen dienen afgeplakt to worden. Als de grondlaag droog is, schuurt U deze op met hetzelfde waterproof schuurpapier. Daarna kunt U de zuilen in de gewenste kleur spuiten. Een bijzonder geschikt produkt hiervoor is Disbocolor, dat verkrijgbaar is in een grote verscheidenheid aan pasteltinten
We zijn nu, na enkele in- of ontspannende uren, toegekomen aan luisteren. We geven hier enkele wenken voor het gebruik. Plaats de zuilen vooral vrijstaand, d.w.z. op ongeveer een meter afstand vanaf de wanden. Gebruik een goede luidsprekerkabel voor de aansluiting met de versterker. We bevelen daarvoor SUPRA 4 kwadraat aan of, nog beter, Audio Technica LC-OFC (zie de testen in Audio en Techniek) Zet de zuilen 2,5 tot 3,5 meter uit elkaar en zodanig dat de luidsprekers gericht zijn op een centraal punt, midden voor de luisterplaats. Draai en verschuif Uw luidsprekers net zo lang, tot U een mooi. 'breed' geluid hebt. Uw speakers zijn hiertoe in staat en zijn een goede plaats in de ruimte waard !
Wij wensen U veel luisterplezier !!