de Kamper schutsluis, 1870

Een schuivende sluisdeur als proefopstelling

Bij de bouw van de Kamper schutsluis werd, voor het eerst in de geschiedenis van de Nederlandse waterbouw, gebruik gemaakt van een schuivende deur. Omdat het om een proefopstelling ging werden voor de IJsselzijde van de sluis gewone puntdeuren ontworpen. Alleen de grachtzijde werd van een schuivende deur voorzien.

De nieuw uitgedachte schuivende sluisdeur

Swets realiseerde zich dat er voor een schuivende sluisdeur een nieuwe constructie nodig was. Voor de Kamper schutsluis ontwierp Johannes Swets Azn de ''nieuw uitgedachte schuivende sluisdeur''. Dit was een deur van geslagen ijzer in de vorm van een snebschuit, een scherp toelopend vaartuig met een loodrecht opgaande steven. Door ijzer te gebruiken kon meer sterkte gegeven worden aan de scherpe steven en kiel, werd de inwendige ruimte groter en verkreeg de deur als geheel minder zwaarte en drijfvermogen. Door de snebvorm ondervond de deur minder weerstand in het water en kon zelfs gebruik gemaakt worden van de waterdruk bij het in en uit ''de kast brengen'' van de deur. De sluisdeur werd gedragen op vier looprollen of schijven en liep op raderwindwerk en gedeeltelijk op waterdruk. De lengte van de snebdeur van steven tot achterspiegel was 6. 95 m. en de hoogte was 4.15 m.. De breedte langs kiel en steven bedroeg 0.40 m., terwijl de breedte bovenachtereind over het schot 2.00 m. was (dit was 1/3 van de sluisbreedte). De sluisdeur werd onder toezicht van Johannes Swets Azn vervaardigd bij machinefabriek ''De IJssel'' aan de Bovenhaven in Kampen (recent gesloopt).

Samenstelling van de nieuw uitgedachte schuivende sluisdeur

De schuivende sluisdeur van Johannes Swets Azn was opgebouwd uit plaat-, hoek- en staafijzer met een netto gewicht van ca. 7.000 kg., aan gietijzer ca. 800 kg., aan bronsmetaal 5 kg. en ca. 1 m³ eikenhout. Dit laatste als bekledingstukken ter bescherming van de deur. Over de bovenzijde van de deur werd een ijzeren kap geplaatst van ca. 750 kg..

Aanbesteding sluis

De schutsluis met ''alle aankleve van dien'' is aanbesteed op 19 september 1867. Het werk werd gegund aan de laagste inschrijver, aannemer L. Krook uit Zwolle. Op 4 april 1868 legde burgemeester S.H. De la Sablonière de eerste steen op de buitenslagbalk, ''beneden den gedenksteen''.

Voordelen van een sluis met schuivende sluisdeur

Ook in 1868 werd Kampen bestuurd door een behoudend college dat uit zuinigheidsoverwegingen liever voor de goedkoopste, dan voor de beste oplossing koos. De keus voor een proef met een schuivende sluisdeur zal zijn ingegeven door de vele voordelen van een dergelijke deur. De bouw van het sluiscomplex werd door de toepassing van de schuivende sluisdeur goedkoper. De voordelen van een schuivende sluisdeur op een rij:

1.  De deurkassen, waarin een gewone sluisdeur draait, kwamen te vervallen, waardoor de sluis een stuk korter gebouwd kon worden (en dus goedkoper).

2.  Schepen konden tot aan de deur doorvaren i.p.v. enkele meters afstand tot de deur te houden i.v.m. de draaicirkel van de sluisdeuren (verg. de Ganzesluis

3.  de kas van de schuivende sluisdeur diende als contrefort (steunbeer) en versterkte het sluisgebouw

4.  een schuivende sluisdeur sloot de doorvaart ineens geheel af en verving daarmee een dubbele kering of 4 gewone sluisdeuren (goedkoper).

5.  een schuivende sluisdeur is bij alle waterstanden te gebruiken.

6.  niet onbelangrijk: de binnen- en buitendeuren van de sluis én rolwipbrug waren te bedienen door 1 persoon.

Beschrijving van de sluis

Het buitenfront van de sluis (IJsselzijde) was afgesloten door puntdeuren. De schutlengte met vloeddeuren was 24 m. en die met ebdeuren 21 m.. De doorvaartwijdte was 6 m en de diepte 2 m. + A.P.

De slagbalk (waartegen de snebdeur in gesloten stand sluit) was gemaakt van eikenhout van 4 bij 5 decimeter dik en van een kroosrib voorzien. De bovenzijde van de slagbalken lag op 1.80 m. + A.P.

Het sluisgebouw rustte op 500 stuks dennen heimasten van 9 m. lang. De totale kosten van de schutsluis ''met alle aankleve'' bedroegen slechts f 52.000, -. Ook in 1868 al een koopje.

Waterstanden rond Kampen

De deuren van de Kamper schutsluis hadden te maken met veel hoge waterstanden door stormvloeden (Zuiderzee) of hoog oppervlakte water (IJssel). Vaak volgden direct daarop lage waterstanden. Bedroeg de gewone rivierstand ca. 0.25m + A.P., bij hoge waterstanden werd tot 3 m. + A.P. bereikt. Op 30 oktober 1868 keerde de snebdeur een waterverschil van 1.40 m..

Bereikte de waterstand van de Zuiderzee een stand van 2m + A.P. , dan begonnen de dijken achter de stad over te lopen en werd het land geïnundeerd. Deze situatie vond o.a. plaats op 2 december 1867 tijdens de voltooing van de houten fundering van de sluis. Toen was de hoogste zeestand tegen de dijk 2.60 m + A.P. , terwijl de inundatie achter de stad klom tot 1.80 m. + A.P.. Dat was ruim 2 m. boven zomerpolderpeil.

Functioneren van de nieuw uitgedachte schuivende sluisdeur

In de zomer van 1869, ongeveer een jaar na ingebruikname, werden de snebdeur en de deurkas schoongemaakt. Dit kon in een halve dag door 5 man gedaan worden. De deurkas bleek droog en dicht. In de deurkas bleek nauwelijks vuil terechtgekomen (nog geen emmer vol), terwijl dagelijks verscheidenen keren pramen geladen met baggerspecie en mest in de sluis werden geschut.

Ook bij sterk vriezend weer, zoals in februari en december 1870, werd geen ijs binnen de deurkas afgezet. Het in- en uitschuiven van de deur ondervond niet tot nauwelijks hinder door de vorst. Toen tijdens de Kerstdagen van 1870 de waterstand in de rivier steeg tot 2.34 + A.P. (ruim 2 m. boven de dagelijkse stand) door ijsstopping in de riviermonden en hoog opperwater kon de snebdeur makkelijk gesloten worden.

Wel of geen sluis meer na 1939?

Voor de sloop van de Kamper schutsluis voerden B&W in 2016 o.a. als reden aan dat (citaat uit pers) ''in 1939 de directeur van Gemeentewerken Kampen constateerde dat de deuren van de sluis aan de Noordweg aan ingrijpende reparatie toe waren. Als mogelijkheid suggereerde hij de sluis te vervangen door een duiker''. Onduidelijk is of deze voorgestelde ingreep werkelijk heeft plaatsgevonden. Op 31 augustus 1944 vielen er twee bommen op wat nu De Hagen wordt genoemd. Eén bom vaagde het huis van de familie Klappe weg, de tweede viel op de Kamper schutsluis. Het ooggetuigenverslag van Ab Klappe vertelt: ''Bij de sluis is de kade aan beide zijden er half afgeslagen. De hele bovenste wal is vernield en in het water gestort.''

Onderzoek van Econsultancy wees uit dat er pas na 1948 wijzigingen aan de sluis plaatsvonden. Op de foto de goed herkenbare restanten van de schutsluis in oktober 2016, gefotografeerd door Ernst Hupkes van www.tekampen.nl.