De zonnewijzer van Wilp krijgt een gezicht
Met gegevens uit ons onderzoek en tal van goede adviezen weten we steeds duidelijker de zonnewijzer van Wilp te definiëren,de mist trekt langzaam op, de contouren en details worden steeds duidelijker.Om een zonnewijzer te (her)introduceren zou het voor ons zoveel makkelijker geweest zijn als wij daadwerkelijk sporen van een oude zonnewijzer gevonden zouden hebben, hetzij fysiek ergens in of aan het gebouw, hetzij ergens in documenten of op een oude tekening. Wij hebben in die zin geen resultaten kunnen boeken en zijn dus gedwongen op een andere wijze op zoek te gaan naar de zonnewijzer van Wilp. Dit hebben we gedaan door te kijken naar zonnewijzers in de streek; kerkzonnewijzers in de provincies Gelderland en Overijssel. Zijn er voldoende gemeenschappelijke kenmerken te vinden die, heel aannemelijk, ook voor Wilp zouden kunnen gelden?
Een oude zonnewijzer “reconstrueren” op basis van uiterlijke kenmerken van zonnewijzers uit de streek. Is dit de manier om in Wilp een zonnewijzer te (her)introduceren? Dit vragen wij ons af. We hebben het gevoel dat dit niet helemaal de juiste weg kan zijn. We gaan in gesprek met vakspecialisten.
Geadviseerd wordt om niet een “oude” zonnewijzer te reconstrueren op basis van uiterlijke kenmerken van zonnewijzers uit de streek, we zouden dan mogelijk het gebied van geschiedvervalsing gaan betreden. Uiteraard kunnen specifieke kenmerken, die gebleken zijn uit het onderzoek, meegenomen worden in het ontwerp voor de nieuwe zonnewijzer, maar maak er juist een eigentijdse toevoeging van die past bij het oude monumentale gebouw. Een moderne variant met een knipoog naar het verleden. Ook mag er best een zekere spanning in verwerkt worden en vergeet niet……. less is more!
Met gegevens uit ons onderzoek en tal van goede adviezen weten we steeds duidelijker de zonnewijzer van Wilp te definiëren, de mist trekt langzaam op, de contouren en details worden steeds duidelijker. We hebben in grote lijnen een beeld van onze zonnewijzer. We komen tot een schetsontwerp en specificaties.
Een uitgebreid onderzoek is aan dit moment vooraf gegaan. Ook vele adviezen van vakspecialisten zijn ter harte genomen. Hieruit zijn een aantal kenmerken gedefinieerd waaraan de zonnewijzer van Wilp zou moeten voldoen. Het zijn kenmerken die we belangrijk vinden voor het ontwerp.
Soberheid en eenvoud
Eigentijds
Knipoog naar het verleden
Met deze definities in de hand zijn we aan de slag gegaan. Tal van mogelijkheden zijn geopperd. We hebben gekeken naar thema en symboliek, vorm, materiaal en kleur. Geen enkel idee is slecht, maar als we ons vast willen houden aan bovengenoemde drie kenmerken dan kom je tot de conclusie: ‘less is more’, iets dat ons eerder al op het hart werd gedrukt.
Enkele belangrijke kenmerken die onmiskenbaar zijn voor alle kerkzonnewijzers die we gevonden hebben, is soberheid en eenvoud. Al deze zonnewijzers hadden duidelijk één doel: functionaliteit! We zaten op het juiste spoor door ons model te ontdoen van allerlei koude drukte. Dan dring je door tot de essentie van de zonnewijzer. De zonnewijzer zoals die bedoeld is: functioneel! Daarbij ontmoet je vanzelf de kenmerken soberheid en eenvoud.
Uit tal van gesprekken is gebleken dat we ons moeten richten op een eigentijdse toevoeging, maar wel passend bij het monumentale gebouw. Het kenmerk ‘eigentijds’ hebben we gezocht in materiaal en vorm. Hierbij hebben we ons laten leiden door de zonnewijzer van Huize Moerenburg in Tilburg. Huize Moerenburg was rond 1310 één van de eerste stenen huizen van Tilburg en daarmee een belangrijk deel van de Tilburgse geschiedenis. Bij graafwerkzaamheden zijn restanten van dit huis teruggevonden. Op deze plek is het vroegere landhuis niet herbouwd, maar zijn de contouren van het gebouw en bijbehorende tuinen en grachten als één groot kunstobject herrezen. De bedoelde zonnewijzer van Huize Moerenburg maakt daar ook deel van uit. Een ‘oude’ zonnewijzer zeer treffend neergezet in een modern kunstwerk.
Wilp viert haar 1250 jarig jubileum. Tijdens dit jubileum zal veelvuldig gememoreerd worden aan de Heilige Lebuïnus, aan wie Wilp uiteindelijk haar jubileum te danken heeft en naar wie ook de dorpskerk is vernoemd. De zonnewijzer zal ons hieraan op een zeer bijzondere manier blijven herinneren. Op een zonnewijzer kun je een lijn uitzetten die een bepaalde datum vertegenwoordigt. Dit wordt 12 november, de herdenkingsdag van de Heilige Lebuïnus.. Exact op deze datum volgt de schaduw van een speciaal hiervoor bestemd bolletje dat aan de poolstijl is bevestigd, gedurende de dag deze lijn. Een korte tekst en twee aangebrachte jaartallen zullen het 1250 jarig jubileum van Wilp duidelijk maken.
De zonnewijzer van Wilp bestaat uit een rechthoekige vlakke stalen plaat. Staal, een oeroud materiaal maar door de bewerking heeft het een moderne en eigentijdse uitstraling. Alle belijningen die noodzakelijk zijn voor de tijdsaanduidingen, alle cijfers en alle teksten zijn uitgesneden. Less is letterlijk More! Dit open karakter van deze zonnewijzer wordt nog eens benadrukt doordat deze plaat met enige tussenruimte geplaatst wordt op de muur. Mede door het schaduweffect lijkt de zonnewijzer iets voor de muur te zweven.
De zonnewijzer is uitsluitend voorzien van uurlijnen, dus geen belijning voor de halve uren e.d. hiermee wordt de soberheid en eenvoud benadrukt. De uurlijnen zijn aangebracht volgens de ‘zonnetijd’ of ook wel de ‘lokale tijd’ genoemd. De naam zegt het al, het geeft de tijd weer voor de betreffende locatie waar de zonnewijzer is aangebracht: Wilp! Onze huidige ‘klokkentijd’ is zó gemanipuleerd (geschikt gemaakt voor onze economie) dat geen enkele zonnewijzer daarmee nog gelijk kan lopen. De ‘zonnetijd’ kan daar soms sterk van afwijken. Toch kiezen we voor deze variant: het is de tijd in z’n meest pure vorm zoals die lange tijd in gebruik is geweest. De zonnewijzer zal exact de tijd aangeven zoals die door onze voorouders lang werd gebruikt.
Ter nagedachtenis van de Heilige Lebuïnus is de zonnewijzer voorzien van een datumlijn, een opvallende lijn die de uurlijnen doorkruist. Exact op 12 november, de herdenkingsdag van deze Heilige, zal de schaduw van een op de poolstijl gemonteerd bolletje, gedurende de dag deze datumlijn volgen. Jaarlijks zal Wilp door deze schaduwgang herinnerd worden aan de Heilige Lebuïnus die aan de basis heeft gestaan van de historie van Wilp en aan wie het dorp haar jubileum te danken heeft.
In het bovendeel van de zonnewijzer is de tekst “Wilp heeft de tijd” aangebracht. Een tekst die niet alleen de titel is van dit project, maar ook zeer toepasselijk is voor een dorp met zó’n lange geschiedenis. Wilp heeft eeuwenlang de tijd doorstaan. En hoe Wilp het zal vergaan? De tijd zal het ons leren! De titel “Wilp heeft de tijd” verwijst dan ook naar drie tijdsvakken: het verleden, het nu en de toekomst. Bovendien past deze tekst ook uitstekend op een zonnewijzer: de vertegenwoordiger van de tijd. De vermelding van de jaartallen, 765 – 2015, blijft de Wilpse bevolking memoreren aan het 1250 jarig jubileum.
De zonnewijzer van Wilp wordt gemaakt van staal. Een sterk materiaal waardoor een uitvoering met een relatief dunne plaat mogelijk is. We kiezen voor cortenstaal dat verder niet behandeld wordt, maar uiteindelijk een natuurlijke roestige uiterlijk krijgt: de oranje-bruine kleur die is gebaseerd op de antieke oranje-bruine kleur van de grote deuren van de kerk en het zijraampje in de toren. Een plaatdikte van 5mm zou volgens deskundigen meer dan genoeg moeten zijn, maar het moet wel voldoende sterk zijn (na de uitsnijdingen) zodat een vlakke plaat gegarandeerd blijft. Het is niet de bedoeling om verstevigingsconstructies achter de plaat aan te brengen. Een proef a.d.h. van een model wijst uit dat schaduwwerking in combinatie met materiaalkleur voldoende contrast oplevert.
Dankzij een verhoogd gehalte koper, fosfor, silicium, nikkel en chroom in de chemische samenstelling, ontstaat bij blootstelling aan natuurlijke omstandigheden een egale oxidehuid op de staalproducten. Deze laag wordt ook wel ‘de Patina’ genoemd. Deze zeer dichte oxidehuid schermt het dieper liggende materiaal af van zuurstof, waardoor de verdere oxidatie sterk vertraagd wordt en nauwelijks verder corrodeert. De chemische samenstelling zorgt ervoor dat het oppervlak door blootstelling aan vocht en lucht een roestbruine laag krijgt. Dat laagje roest geeft een bijzonder wisselend uiterlijk. Architecten gebruiken het dan ook veelvuldig bij bekledingen van gevels en kunstwerken.
De afmetingen resulteren in een rechthoekig staand model. (verhouding Gulden Snede) Op de toren krijgt het geheel een ietwat slank uiterlijk. De opgenomen tekst krijgt hierbij wat meer ruimte dan een meer vierkant model.
Alle belijningen en tekst in de plaat wordt uitgesneden met een breedte van ongeveer 6mm. De uitdrukking ‘less is more’ is hierbij letterlijk van toepassing. Dit geeft in combinatie met de montage-afstand tot de muur een open en modern karakter. De methode die voor het uitsnijden gebruikt wordt moet wel voldoende details in de tekst blijven garanderen.
De zonnewijzer wordt uitsluitend voorzien van uurlijnen, hiermee wordt de soberheid en eenvoud benadrukt. De uurlijnen worden aangebracht volgens de ‘zonnetijd’ of ook wel de ‘lokale tijd’ genoemd. Het geeft soms grote afwijking met de huidige ‘klokkentijd’ maar is wel de tijd in z’n meest pure vorm.
Eén lijncurve doorsnijdt de uurlijnen. Dit is een datumlijn van 12 november. Dit is de herdenkingsdag van de Heilige Lebuïnus. Jaarlijks zal op 12 november de schaduw van een bol, die gemonteerd is op de poolstijl, exact deze lijn volgen. Hiermee wordt verwezen naar de Heilige Lebuïnus naar wie ook de kerk vernoemd is.
De tekst is een verwijzing naar de extreme ouderdom en tevens een herinnering aan het jubileumjaar van Wilp.
Zonnewijzers worden vaak uitgevoerd met een Latijnse tekst en Romeinse cijfers. Om de zonnewijzer zo breed mogelijk toegankelijk te maken kiezen we daar niet voor. De tekst wordt aangebracht in onze eigen Nederlandse taal. En ook met onze ‘eigen’ cijfers, ook voor de urenaanduiding.
De letters en cijfers dienen voldoende groot te zijn zodat ze goed leesbaar zijn op ruime afstand/hoogte maar gelijkertijd wel binnen de proporties blijven t.a.v. de zonnewijzer in z’n geheel. Een proef a.d.h. van een model wijst uit dat 6 cm hoogte voldoende is.
De poolstijl krijgt een dikte van 8 mm en moet onder een bepaalde hoek aangebracht worden en voldoende stabiliteit krijgen. De hoek waaronder dit gebeurt wordt later nog exact aangegeven door de ontwerper. De poolstijl wordt ook op een bepaalde plaats voorzien van een bolletje. Dit dient ervoor om de datumlijn van 12 november te volgen. (herdenkingsdag van de heilige Lebuïnus). Ook de plaats van het bolletje wordt later exact aangegeven. Dit moet n.l. ook berekend worden door de ontwerper.
De meest gunstige plaats voor de zonnewijzer is de zuidwand van de toren. Relatief hoog en daardoor garantie voor de meeste zonuren. De zonnewijzer wordt geplaatst onder de boog-nis op zo’n 7 meter hoogte. De linkerzijde van de zonnewijzer loopt in lijn met de linkerzijde van de boognis.
De zonnewijzer wordt met 10 cm tussenruimte vrij van de muur geplaatst en op drie of vier plaatsen degelijk verankerd in de voeg van het metselwerk. Het oude muurwerk wordt hierbij zo min mogelijk aangetast. Zover wij hebben geconstateerd lijkt de muur ongeveer 3 graden af te wijken. Bij montage zal hiermee rekening gehouden moeten worden, of eerder al bij de berekening van belijning. De bevestiging moet zodanig plaatsvinden dat de zonnewijzer tijdens montage nog bijgesteld kan worden, zowel horizontaal als verticaal.
Door een ontwerper zal de belijning exact uitgerekend worden en een file opgeleverd worden waarmee de zonnewijzer uit een stalen plaat gesneden kan worden. Dus een eps-file of een vergelijkbaar formaat.
De zonnewijzer heeft een gezicht, we weten het materiaal, kleur en afmeting. En ook weten we de plaats waar die zou moeten hangen. Kortom, we beschikken over een schetsontwerp en de specificaties. Aangevuld met het verslag van ons onderzoek zijn we klaar voor de volgende stappen:
Aanvraag van een omgevingsvergunning bij de gemeentelijke instantie.
Selectie kandidaten voor definitief ontwerp, vervaardiging en montage van de zonnewijzer
Op zoek naar subsidie-gelden, sponsors en giften
We gaan nu een spannende tijd tegemoet. Wat vinden we nu met z’n allen? Heeft het voorstel kans van slagen? Wij gaan daar natuurlijk niet alleen over. Verschillende mensen zullen zich hierover gaan buigen. Ook zullen we op zoek gaan naar financiële middelen. We zijn niet over één nacht ijs gegaan. Weloverwogen hebben we keuzes gemaakt. Vol vertrouwen gaan we deze periode in.