SU CONTU DE su lerozu
“It’ora est?”. Cantas bolta amos fattu custa dimanda e cantas ateras bolatas nos est capitadu de rispondere! Sa risposta est lestra, bastat un’alziada de oggiu a su lerozu. Fazile fazile, zertu, ma s’idea de abbaidare sas frizzas de su lerozu, o mezzus s’idea de sa misurassione de su tempus est prus interessante, comente est puru interessante sa naschida de cudda macchina fatta apposta pro lu misurare, su lerozu.
Si torramos in segus in s’istoria, podimos biere chi sa macchina, mama de sos lerozzos de oe, fuit una macchina meda cumpricada e manna e usada prus che atteru in logos pubblicos comente cresias e palatos. Sas iscubertas de Galileo Galilei (1564-1642) de sas lezzes chi guvernan su movimentu de sa pendula, hain ispronadu s’olandesu Huygens (1629-1693) a faghere su primu lerozu a pendula, cun mecanismos e pesos chi podiat funzionare finamentas in mare. Cust’opera però no hait tentu bonos risultados e solu cando Ronbertt Hook (1635-1703) hait istabilidu sas lezzes chi guvernan sa forza de sas mollas, est bistadu possibile faghere una macchina de misurazione pius prezisa.
E a manu a manu chi sos iscenziados han istudiadu sas lezzes de su movimentu in tottu sos minimos particulares, sos lerozos si sun fattos semprer prus prezisos.
S’usu de su cannone e de su fusile in sas gherras hat azuadu s’istudiu de sa dinamica (sa iscenzia chi istudiat su motu, teninde contu de sas forzas chi chi lu produen e de sa natura de sos ozzettos chi si moven) e custas connoschenzias noas sun bistadas appricadas in sa fabricassione de lerozos sempre prus siguros e prezisos.
Sa rivoluzione industriale haiat dadu a sa vida unu colpu de accelleradore. Diffatisi sos motores de cussu tempus si movian prus veloces, sa vida de sa fabbrica fuit regulada da su tichiddi-taca de su lerozzu e dae assora su tempus est bennidu a esser su mere de s’omine e de su mundu.
In su Noighentos sas iscubertas in su campu de s’Elettronica e de sa Fisica atomica han pretesu lerozos capazos de misurare sos milionesimos e finamentas sos miliones de milionesimos de su segundu.
Solu cun s’invenzione de sos lerozos elettronicos est bistadu possibile de ottenere misuras casi fines e minudas. A dogni modu, finzas a pagu tempus faghet, su lerozu a molla, cun sos movimentos meccanicos suos, basados subra sas icubertas de Galileo e de Hooke, hat regnadu senza nissiunu istrobbu.
Oe chi est oe podimos bantare lerozos meda prus prezisos e siguros. Su prus prezisu de tottus est su lerozu atomicu.
Ponimos subituin craru chi no est una bomba! Chilco de mi fagher a cumprendere in pagas peraulas. A intro de s’atomo sos elettrones, saltiande da una parte a s’attera accollene energia chi in d’unu segundu momentu lassan andare sutta fromma de undas. Sas undas, comete ischimos (pensade a cussas de su mare) produen unu movimentu chi si ripitid in manera guasi regulare. Ma sas undas chi enint produidas dae s’atomo sunu prezisas si ripitini tantas boltas in d’unu segundu da poder essere impreadas comente misura de su tempus. Atomos divressos produen unu motu ondosu divressu. Su prus adattu pro su chi interessat a nois est s’atomo de Cesio.
In su 1967 una zerta unda produida da custu atomo est bistada impreada comente unidade de misura in tottu su mundu. Est bistadu calculadu chi unu segundu est fattu de 9.192.631.770 vibrassiones de custa unda. Sos lerozos atomicos chi imprean su Cesio poden esser fattos in d’ogni parte de su mundu e in tott’ue han essere prezios a sa matessi manera. Pensade, chi unu lerozu atomicu de Cesio podet faddire solu de unu segundu, a denantis a a desegus, dogni semiza annos.
Cando si narat de ispaccare su segundu!!