Su contu de s’aeropranu
Bolare est semper istadu unu de sos disizzos prus mannos de s’omine, de dogni tempus, ma solu dae pagos annos bi semus resultados.
Sos primos chi b’han proadu han chilcadu de fagher comente sos puzzones. S’hant postu alas ma sun resultados solu a faghere isfolzos de badas e sena si poder balziare dae terra nemmancu unu prammu. Sa prima idea est bistada de sos frades Montgolfier, sos cales sfruttande su fattu chi s’aria calda che pigat a cara a susu mentres s’aria fritta calada a bassu, han fattu (pensade, fuit su 1783) sa prima macchina chi ’olat. Quasta macchina fuit unu pallone prenu de aria calda, e oe chi est oe li naramos, pro onore de issoro, Molgonfiera.
S’aria calda est prus lebia de s’aria fritta, pro cussu sa Molgonfieras bolant ca sunt prus lebias de s’aria. Ma bada unu ma: andant a bue las poltat su entu.
Duos seculos faghet, però, nissiunu pensait chi si podiat bolare con calchi cosa meda prus pesante. Chie hat bidu in sos aeroportos sos aeroplanos si domandat finas oe comente qustos mezzos si potan pesare dae terra. A lu ispiegare no est fazile; solu in su 1902 sos americanos Orwille e Wilbur Wright sunt resultados a istudiare comente faghere bolare una macchina comente s’aeroplano. In ses annos de istudios faghinde e provande medas aliantes, sunt resultados a faghere su primu aeroplanu a motore: su Flyer (1902).
Dae assoras s’isviluppu de sos aeroplanos non si est frimmadu.
Su puntu prus diffizile fuit: comente faghere a fagher balziare unu pesu mannu dae terra. No paret beru ma su modu est bistadu agatudu faghinde sas alas de una fromma particulare. Diffatisi, finamentas in sos areoplanos modernos, sas alas sun fattas in manera chi sa palte a cara a terra siat lada, mentres sa palte a cara a chelu est bombada. In custa manera s’aria chi passat subra s’ala est prus fusida de s’aria chi passat sutta, e custa differenzia faghet in modu chi potat rezire un’ispinta a cara a susu (chi si narat portanza): e tando si olat.
Si pensades chi custu effettu siat diffizile de cumprendere e chi appartenzet solu a sos aeroplanos, bos isbagliades! Chie giogat a pallone ischit chi pro fagher faghere a su pallone una curva, bastat de li dare su “taglio”. Ma proite su pallone faghet sa curva? Comente pro sos aeroplanos, l’aria chi li girat in tundu non tenet in tott’ue sa matessi velocidade, ecco chi cumparet s’ispinta de costazu chi faghet faghere sa trochida a su pallone.
Pensade pagu pagu, Del Piero pro superare un’inganzu o Sampras pro serbire unu ace usant, mancari senza l’ischire, sos matessi prinzipios chi faghen bolare subra sas concas nostras finzamentas treghentas pessones tottu in d’una ’olta!
Podet fagher ispantu, ma s’iscenzia est puru custu: azzertare chi cosas in apparensia meda distantes, si poden ispiegare a sa matessi manera.
Per commentare clicca QUI