ประวัติพุทธสาวก พุทธสาวิกา

ตัวชี้วัด/จุดประสงค์การเรียนรู้

·       ตัวชี้วัด   ส 1.1 ม.4-6/14  วิเคราะห์ข้อคิดและแบบอย่างการดำเนินชีวิตจากประวัติสาวก ชาดกเรื่องเล่า และศาสนิกชนตัวอย่างตามที่กำหนด

·       จุดประสงค์การเรียนรู้  

              -  วิเคราะห์คุณธรรมอันเป็นแบบอย่างของพุทธสาวก พุทธสาวิกา เพื่อนำไปประยุกต์ในการดำเนินชีวิตได้

    พระอานนท์       

พระเถระเอตทัคคะในทางผู้เป็นพหูสูตร       

          พระอานนท์เป็นพระราชโอรสของพระสุกโกทนะ  ผู้เป็นพระกนิษฐาของพระเจ้าสุทโธทนะ พระมารดานามว่า พระนางกีสาโคตมี  มีศักดิ์เป็นพระอนุชาของพระบรมศาสดา (พระราชโอรสของพระเจ้าอา) ออกบวชพร้อมกับเจ้าชายอนุรุทธะและอุบาลี  เมื่อท่านบวชแล้วได้ฟังโอวาทจากรพปุณณมันตานี   ได้บรรลุเป็นพระโสดาบัน

อ้างอิงจาก http://sathanimahaprash.com/

ได้รับเลือกเป็นพุทธอุปัฎฐาก

            ในช่วงปฐมโพธิกาลหลังจากตรัสรู้แล้ว ๒๐ พรรษานั้น ยังไม่มีพระภิกษุใดปฏิบัติรับใช้พระพุทธองค์เป็นประจำ  มีแต่พระภิกษุผลัดเปลี่ยนวาระกันปฏิบัติ  เช่น พระนาคสมาละ พระนาคิตะ พระอุปวาณะ พระสาคตะ และพระเมฆิยะ เป็นต้น บางคราวการผลัดเปลี่ยนบกพร่อง  องค์ที่ปฏิบัติอยู่ออกไป    แต่องค์ใหม่ยังไม่มาแทน ทำให้พระพุทธองค์ต้องประทับอยู่ตามลำพัง  ขาดผู้ปฏิบัติ บางครั้งพระภิกษุผู้ปฏิบัติ ก็ดื้อดึงขัดรับสั่งของพระพุทธองค์ เช่น ครั้งหนึ่งเป็นวาระของพระนาคสมาลเถระ ท่านได้ตามเสด็จพระพุทธองค์ไปทางไกล  พอถึงทาง ๒ แพร่ง  พระเถระทราบทูลว่า

                                   “ข้าแต่พระผู้มีพระภาค ขอพระองค์เสด็จไปทางนี้เถิด พระเจ้าข้า”      “อย่าเลย นาคสมาละ ไปอีกทางหนึ่งจะดีกว่า”

             พระนาคสมาละ ไม่ยอมเชื่อฟังพระดำรัส ขอแยกทางกับพระพุทธองค์ ทำท่าจะวางบาตรและจีวรของพระผู้มีพระภาคที่พื้นดิน พระพุทธองค์จึงตรัสว่า    “นาคสมาละ    เธอจงส่งบาตรและจีวรมาให้ตถาคตเถิด”  พระนาคสมาละ ถวายบาตรและจีวรแด่พระพุทธองค์แล้วแยกทางเดินไปตามที่ตนต้องการ ไปได้ไม่ไกลนักก็ถูกพวกโจรทำร้ายจน   ศีรษะแตกแล้วแย่งชิงเอาบาตรและจีวรไป  ทั้งที่เลือดอาบหน้ารีบกลับมาเฝ้าพระบรมศาสดา กราบทูลเล่าเรื่องให้ทรงทราบ  พระพุทธองค์จึงตรัส ว่า

                                                    “อย่าเสียใจไปเลย นาคสมาละ ตถาคตห้ามเธอก็เพราะเหตุนี้”

              พระพุทธองค์ ได้รับความลำบากพระวรกายเพราะถูกปล่อยให้ประทับอยู่ตามลำพังหลายครั้ง จึงมีพระดำรัสรับสั่งให้ภิกษุสงฆ์เลือกสรรภิกษุทำหน้าที่ปฏิบัติพระองค์เป็นประจำ ภิกษุทั้งหลายมีฉันทามติมอบหมายให้พระอานนท์เถระรับหน้าที่เป็นพุทธอุปัฏฐากตลอดกาลเป็นนิตย์ ด้วยเห็นว่าท่านเป็นผู้มีสติปัญญา ขยัน อดทน รอบคอบ และเป็นพระญาติใกล้ชิด ย่อมจะทราบพระอัธยาศัยเป็นอย่างดี

ทูลขอพร ๘ ประการ

                ก่อนที่พระอานนท์เถระจะตอบรับทำหน้าที่เป็นพุทธอุปัฏฐากนั้น ท่านได้กราบทูลขอพร ๘  ประการ ดังนี้

                    ๑ ขออย่าประทานจีวรอันประณีตแก่ข้าพระองค์

                    ๒ ขออย่าประทานบิณฑบาตอันประณีตแก่ข้าพระองค์

                    ๓ ขอได้โปรดอย่าให้ข้าพระองค์อยู่ในที่ประทับของพระองค์

                    ๔ ขอได้โปรดอย่าพาข้าพระองค์ไปในที่นิมนต์

                    ๕ ขอพระองค์จงเสด็จไปสู่ที่นิมนต์ ที่ข้าพระองค์รับไว้

                    ๖ ขอให้ข้าพระองค์พาบริษัทที่มาจากแดนไกลเข้าเฝ้าพระองค์ได้ในขณะที่มาถึงแล้ว

                    ๗ ถ้าข้าพระองค์เกิดความสงสัยขึ้นเมื่อใดขอให้ข้าพระองค์เข้าเฝ้าทูลถามความสงสัยได้เมื่อนั้น

                    ๘ ถ้าพระองค์แสดงพระธรรมเทศนาเรื่องใด ในที่ลับหลังข้าพระองค์ขอได้โปรดตรัสพระธรรมเทศนาเรื่องนั้น แก่ข้าพระองค์อีกครั้ง

พระพุทธองค์ตรัสถามคุณและโทษของพร ๘ ประการ

                  พระบรมศาสดา ได้สดับคำกราบทูลขอพรของพระอานนท์เถระแล้ว ได้ตรัสถามถึงคุณและโทษของพร ๘ ประการว่า

                                               “ดูก่อนอานนท์ เธอเห็นคุณและโทษอย่างไร จึงขออย่างนั้น ?”

                 “ข้าแต่พระผู้มีพระภาค ถ้าข้าพระองค์ไม่ได้รับพรข้อที่ ๑-๔ ข้างต้น  ก็จะมีคนพูดติฉิน นินทาได้ว่า พระอานนท์ปฏิบัติบำรุงอุปัฏฐากพระบรมศาสดา จึงได้ลาภสักการะมากมายอย่างนี้       การปฏิบัติอุปัฏฐากมิได้หนักหนาอะไรเลย และถ้าข้าพระองค์ไม่ได้รับพรข้อที่ ๕-๗    ก็จะมีคนพูด ได้อีกว่าพระอานนท์ จะบำรุงอุปัฏฐากพระบรมศาสดาไปทำไม  แม้กิจเพียงเท่านี้ พระพุทธองค์ก็ไม่ทรงอนุเคราะห์        อนึ่ง โดยเฉพาะถ้าข้าพระองค์ไม่ได้รับพรข้อสุดท้ายแล้ว หากมีผู้มาถามข้าพระองค์ว่า   ธรรมข้อนี้พระพุทธองค์ทรงแสดงที่ไหน ถ้าข้าพระองค์ไม่ทราบ เขาก็จะตำหนิได้ว่า  พระอานนท์ติดตามพระบรมศาสดาไปทุกหนแห่งดุจเงาตามพระองค์  แต่เหตุไฉน  จึงไม่รู้แม้แต่เรื่องเพียงเท่านี้

                 “ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ข้าพระองค์เห็นคุณและโทษ ดังกล่าวมานี้ จึงได้กราบทูลขอพรทั้ง ๘ ประการนั้น พระเจ้าข้า”

               พระบรมศาสดา เมื่อได้สดับคำชี้แจงของพระอานนท์แล้ว จึงประทานสาธุการ และพระราชทานอนุญาตให้ตามที่ขอทุกประการ ตั้งแต่นั้นมา   ท่านพระอานนท์เถระก็ปฏิบัติหน้าที่บำรุงอุปัฏฐากพระพุทธองค์ตลอดมา ตราบเท่าถึงเสด็จเข้าสู่ปรินิพพาน

ยอมสละชีวิตแทนพระพุทธองค์

              พระเถระได้ปฏิบัติหน้าที่อุปัฏฐากพระบรมศาสดาด้วยความอุตสาหะมิได้บกพร่อง อีกทั้งมีความจงรักภักดีเป็นอย่างยิ่ง แม้แต่ชีวิตของตนก็ยอมสละแทนพระพุทธองค์ได้  เช่น  คราวที่พระเทวทัตยุยงให้พระเจ้าอชาตศัตรูปล่อยช้างนาฬาคีรีด้วยหวังจะให้ทำอันตรายพระพุทธองค์  ขณะเสด็จออกบิณฑบาตในกรุงราชคฤห์   ในขณะที่ช้างนาฬาคีรีวิ่งตรงเข้าหาพระพุทธองค์นั้น  พระอานนท์เถระผู้เปี่ยมล้นด้วยความกตัญญูและความจงรักภักดี   ได้ยอมมอบกายถวายชีวิตเป็นพุทธบูชา ได้ออกไปยืนขวางหน้าช้างไว้ หวังจะให้ทำอันตรายตนแทน   แต่พระพุทธองค์ได้ทรงแผ่พระเมตตาไปยังช้างนาฬาคีรี ด้วยอำนาจแห่งพระเมตตาบารมี  ทำให้ช้างสร่างเมาหมดพยศลดความดุร้ายยอมหมอบถวายบังคมพระบรมศาสดาแล้วลุกขึ้นเดินกลับเข้าสู่โรงช้าง ด้วยอาการอันสงบ

ได้รับยกย่องหลายตำแหน่ง

              พระอานนท์เถระ ได้ปฏิบัติพระพุทธองค์อย่างใกล้ชิด มิได้ประมาทพลาดพลั้ง ได้ฟังพระธรรมเทศนาทั้งที่ทรงแสดงแก่ตนและผู้อื่น ทั้งที่แสดงต่อหน้าและลับหลัง อีกทั้งท่านเป็นผู้มีสติปัญญาทรงจำไว้ได้มาก จึงเป็นผู้ฉลาดในการแสดงธรรม        พระบรมศาสดาทรงยกย่องท่านในตำแหน่งเอตทัคคะเป็นผู้เลิศกว่าภิกษุทั้งปวงถึง ๕ ประการ คือ  เป็นพหูสูต  เป็นผู้มีสติ  เป็นผู้มีคติ  เป็นผู้มีความเพียร  และเป็นพุทธอุปัฏฐาก

ปฐมสังคายนารับหน้าที่สำคัญ

            ในกาลที่พระพุทธองค์ใกล้ปรินิพพาน พระอานนท์เถระมีความน้อยเนื้อต่ำใจที่ตนยังเป็นพระโสดาบันอยู่ อีกทั้งพระบรมศาสดาบรมครูก็จะเสด็จเข้าสู่พระปรินิพพานในอีกไม่ช้า  จึงหลีกออกไปยืนร้องไห้แต่เพียงผู้เดียวข้างนอก  พระพุทธองค์รับสั่งให้ภิกษุไปเรียกเธอมาแล้ว ตรัสเตือนให้เธอคลายทุกข์โทมนัสพร้อมทั้งตรัสพยากรณ์ว่า....

                                                       “อานนท์ เธอจะได้บรรลุเป็นพระอรหันต์ ในวันทำปฐมสังคายนา”

           เมื่อพระบรมศาสดาปรินิพพานแล้ว พระมหากัสสปเถระได้นัดประชุมพระอรหันต์ขีณาสพ จำนวน ๕๐๐ องค์ เพื่อทำปฐมสังคายนา    โดยมอบให้พระอานนท์รับหน้าที่วิสัชนาพระสูตรและพระอภิธรรม   แต่เนื่องจากพระอานนท์ยังเป็นพระโสดาบันอยู่   ท่านจึงเร่งทำความเพียรอย่างหนักแต่ก็ยังไม่สำเร็จจนเกิดความอ่อนเพลีย   ท่านจึงปรารภที่จะพักผ่อนอิริยาบถสักครู่จึงเอนกายลงบนเตียง ในขณะที่เท้าพ้นจากพื้นศีรษะกำลังจะถึงหมอน ท่านก็สำเร็จเป็นพะอรหันต์ ในระหว่างอิริยาบถทั้ง ๔ คือ ไม่ได้อยู่ในอิริยาบถอย่างใดอย่างหนึ่งทั้ง ๔ อย่าง คือ อิริยาบถยืน เดิน นั่ง หรือนอน    นับว่าท่านบรรลุเป็นพระอรหันต์แปลกกว่าพระเถระรูปอื่น ๆ

ปรินิพพานกลางอากาศ

           พระอานนท์เถระ ดำรงอายุสังขารอยู่นานถึง ๑๒๐ ปี พิจารณาเห็นว่าสมควรที่จะปรินิพพานได้แล้ว ท่านจึงเชิญญาติทั้งฝ่ายศากยะและฝ่ายโกลิยะไปที่ริมฝั่งแม่น้ำโรหิณี ซึ่งกั้นเขตแดนระหว่างกรุงกบิลพัสดุ์ และกรุงเทวทหะ   ก่อนที่จะปรินิพพาน ท่านเหาะขึ้นไปบนอากาศได้แสดงธรรมสั่งสอนเทวดาและพระประยูรญาติทั้งสองฝ่าย ตลอดทั้งพุทธบริษัทอื่น ๆ เมื่อจบพระธรรมเทศนาแล้วท่านได้ตั้งสัตยาธิษฐานว่า...........“เมื่ออาตมานิพพานแล้ว ขอให้อัฐิธาตุของอาตมานี้จงแยกออกเป็น ๒ ส่วน จงตกลงที่ฝั่งกรุงกบิลพัสดุ์ ของพระประยูรญาติฝ่ายศากยวงศ์ส่วนหนึ่ง และจงตกที่ฝังกรุงเทวทหะของพระประยูรญาติฝ่ายโกลิยวงศ์ส่วนหนึ่ง     เพื่อป้องกันมิให้พระประยูรญาติทั้งสองฝ่ายทะเลาะวิวาทกันเพราะแย่งอัฐิธาตุ”

          ครั้นอธิษฐานเสร็จแล้ว ก็ดับขันธปรินิพพาน ณ เบื้องบนอากาศ ในท่ามกลางแม่น้ำโรหิณีนั้น เตโชธาตุก็เกิดขึ้น เผาสรีระของท่านเหลือแต่กระดูกและแยกออกเป็น ๒ ส่วน แล้วตกลงบนพื้นดินของ ๒ ฝั่งแม่น้ำโรหิณีนั้นสมดังที่ท่านอธิษฐานไว้ทุกประการ ท่านได้ชื่อว่าเป็นพุทธสาวกที่ได้บรรลุกิเลสนิพพาน และขันธนิพพานแปลกกว่าพระสาวกรูปอื่น ๆ

                                           ศึกษาประวัติพระอานนท์   เพิ่มเติมได้ที่    http://www.84000.org/one/1/12.html

พระปฏาจาราเถรี  

เอตทัคคะในฝ่ายผู้ทรงพระวินัย

            พระปฏาจาราเถรี  เป็นธิดาของมหาเศรษฐีในเมืองสัตถี เมื่ออายุย่างได้ ๑๖ ปี เป็นหญิงมีความงดงามมาก บิดามารดาทะนุถนอมห่วงใยให้อยู่บนปราสาทชั้น ๗ เพื่อป้องกันการคบหากับชายหนุ่ม

ดอกฟ้าได้ยาจก  

            แม้กระนั้น เพราะนางเป็นหญิงโลเลในบุรุษ จึงได้คบหาเป็นภรรยาคนรับใช้ในบ้านของตน ต่อมาบิดามารดาของนางได้ตกลงยกนางให้แก่ชายคนหนึ่ง ที่มีชาติสกุลและทรัพย์เสมอกัน   เมื่อใกล้กำหนดวันวิวาห์ นางได้พูดกับคนรับใช้ผู้เป็นสามีว่า

             “ได้ทราบว่า บิดามารดาได้ยกฉันให้กับลูกชายสกุลโน้น  ต่อไปท่านก็จะไม่ได้พบกับฉันอีก  ถ้าท่านรักฉันจริง ท่านก็จงพาฉันหนีไปจากที่นี่แล้วไปอยู่ร่วมกันที่อื่นเถิด”

            เมื่อตกลงนัดหมายกันเป็นที่เรียบร้อยแล้วชายคนรับใช้ผู้เปลี่ยนฐานะมาเป็นสามีนั้น ได้ไปรออยู่ข้างนอกแล้วนางก็หนีบิดามารดาออกจากบ้าน ไปร่วมครองรักครองเรือนกันในบ้านตำบลหนึ่งซึ่งไม่มีคนรู้จัก  ช่วยกันทำไร่  ไถนา  เข้าป่าเก็บผักหักฟืนหาเลี้ยงกันไปตามอัตภาพ      นางต้องตักน้ำตำข้าวหุ้งต้มด้วยมือของตนเอง  ได้รับความทุกข์ยากแสนสาหัส เพราะตนไม่เคยทำมาก่อน

คลอดลูกกลางทาง

            กาลเวลาผ่านไปนางได้ตั้งครรภ์บุตรคนแรก     เมื่อครรภ์แก่ขึ้นนางจึงอ้อนวอนสามีให้พานางกลับไปยังบ้านของบิดามารดาเพื่อคลอดบุตร เพราะการคลอดบุตรในที่ไกลจากบิดามารดาและญาตินั้นเป็นอันตราย แต่สามีของนางก็ไม่กล้าพากลับไปเพราะเกรงว่าจะถูกลงโทษอย่างรุนแรง  จึงพยายามพูดจาหน่วงเหนี่ยวเธอไว้ จนนางเห็นว่าสามีไม่พาไปแน่  วันหนึ่ง เมื่อสามีออกไปทำงานนอกบ้าน นางจึงสั่งเพื่อนบ้านใกล้เคียงกันให้บอกกับสามีด้วยว่านางไปบ้านของบิดามารดาแล้วนางก็ออกเดินทางไปตามลำพัง   เมื่อสามีกลับมาทราบความจากเพื่อนบ้านแล้ว ด้วยความห่วงใยภรรยาจึงรีบออกติดตามไปทันพบนางในระหว่างทาง แม้จะอ้อนวอนอย่างไรนางก็ไม่ยอมกลับ ทันใดนั้น ลมกัมมัชวาต คือ อาการปวดท้องใกล้คลอด ก็เกิดขึ้นแก่นาง  จึงพากันเข้าไปใต้ร่มริมทาง นางนอนกลิ้งเกลือกทุรนทุรายเจ็บปวดทุกข์ทรมานอย่างหนัก  ในที่สุดก็คลอดบุตรออกมาด้วยความยากลำบาก

            เมื่อคลอดบุตรโดยปลอดภัยแล้ว  ก็ปรึกษากันว่า  “กิจที่ต้องการไปคลอดที่เรือนของบิดามารดานั้นก็สำเร็จแล้ว จะเดินทางต่อไปก็ไม่มีประโยชน์”  จึงพากันกลับบ้านเรือนของตน อยู่รวมกันต่อไป

สามีถูกงูกัดตาย

            ต่อมาไม่นานนักนางก็ตั้งครรภ์อีก เมื่อครรภ์แก่ขึ้นตามลำดับนางจึงอ้อนวอนสามีเหมือนครั้งก่อน แต่สามีก็ยังคงไม่ยินยอมเช่นเดิม นางจึงอุ้มลูกคนแรกหนีออกจากบ้านไป  แม้สามีจะตามมาทันชักชวนให้กลับก็ไม่ยอมกลับ จึ งเดินทางร่วมกันไป เมื่อเดินทางมาได้อีกไม่ไกลนัก   เกิดลมพายุพัดอย่างแรงและฝนก็ตกลงมาอย่างหนัก พร้อมกันนั้นนางก็ปวดท้องใกล้จะคลอดขึ้นมาอีก จึงพากันแวะลงข้างทาง ฝ่ายสามีได้ไปหาตัดกิ่งไม้เพื่อมาทำเป็นที่กำบังลมและฝน แต่เคราะห์ร้ายถูกงูพิษกัดตายในป่านั้น  นางทั้งปวดท้องทั้งหนาวเย็น ลมฝนก็ยังคงตกลงมาอย่างหนัก สามีก็หายไปไม่กลับมา   ในที่สุดนางก็คลอดบุตรคนที่สองอย่างนาสังเวช  ลูกของนางทั้งสองคนทนกำลังลมและฝนไม่ไหว ต่างก็ร้องไห้กันเสียงดังลั่นแข่งกับลมฝน  นางต้องเอาลูกทั้งสองมาอยู่ใต้ท้อง  โดยนางใช้มือและเข่ายืนบนพื้นดินในท่าคลาน ได้รับทุขเวทนาอย่างมหันต์สุดจะรำพันได้ เมื่อรุ่งอรุณแล้วสามีก็ยังไม่กลับมาจึงอุ้มลูกคนเล็กซึ่งเนื้อหนังยังแดง ๆ อยู่จูงลูกคนโตออกตามหาสามี  เห็นสามีนอนตายอยู่ข้างจอมปลวกจึงร้องไห้รำพันว่าสามีตายก็เพราะนางเป็นเหตุ  เมื่อสามีตายแล้ว ครั้นจะกลับไปที่บ้านทุ่งนาก็ไม่มีประโยชน์ จึงตัดสินใจไปหาบิดามารดาของตนที่เมืองสาวัตถี โดยอุ้มลูกคนเล็ก และจูงลูกคนโตเดินไปด้วยความทุลักทุเลเพราะความเหนื่อยอ่อนอย่างหนักดูน่าสังเวชยิ่งนัก

หัวใจสลายเพราะสูญเสียลูกน้อยทั้งสอง

            นางเดินทางมาถึงริมฝั่งแม่น้ำจิรวดี มีน้ำเกือบเต็มฝั่งเนื่องจากฝนตกหนักเมื่อคืนที่ผ่านมา  นางไม่สามารถจะนำลูกน้อยทั้งสองข้ามแม่น้ำไปพร้อมกันได้เพราะนางเองก็ว่ายน้ำไม่เป็น แต่อาศัยที่น้ำไม่ลึกนักพอที่เดินลุยข้ามไปได้   จึงสั่งให้ลูกคนโตรออยู่ก่อนแล้ว อุ้มลูกคนเล็กข้ามแม่น้ำ ไปยังอีกฝั่งหนึ่ง  เมื่อถึงฝั่งแล้วได้นำใบไม้มาปูรองพื้นให้ลูกคนเล็กนอนที่ชายหาดแล้วกลับไปรับลูกคนโตด้วยความห่วงใยลูกคนเล็ก   นางจึงเดินพลางหันกลับมาดูลูกคนเล็กพลาง ขณะที่มีถึงกลางแม่น้ำนั้น มีนกเหยี่ยวตัวหนึ่งบินวนไปมาอยู่บนอากาศ มันเห็นเด็กน้อยนอนอยู่มีลักษณะเหมือนก้อนเนื้อ จึงบินโฉบลงมาแล้เฉี่ยวเอาเด็กน้อยไป นางตกใจสุดขีดไม่รู้จะทำอย่างไรได้จึงได้แต่โบกมือร้องไล่ตามเหยี่ยวไปแต่ก็ไม่เป็นผล เหยี่ยวพาลูกน้อยของนางไปเป็นอาหาร  ส่วนลูกคนโตยืนรอแม่อยู่อีกฝั่งหนึ่ง  เห็นแม่โบกมือทั้งสองตะโกนร้องอยู่กลางแม่น้ำ  ก็เข้าใจว่าแม่เรียกให้ตามลงไป จึงวิ่งลงไปในน้ำด้วยความไร้เดียงสา ถูกกระแสน้ำพัดพาจมหายไป

ทราบข่าวการตายของบิดามารดาถึงกับเสียสติ

            เมื่อสามีและลูกน้อยทั้งสองตายจากนางไปหมดแล้วเหลือแต่นางคนเดียวนางจึงเดินทางมุ่งหน้าสู่บ้านเรือนของบิดามารดา ทั้งหิวทั้งเหนื่อยล้า ได้รับความบอบช้ำทั้งร่างกายและจิตใจ  รู้สึกเศร้าโศกเสียใจสุดประมาณ  พลางเดินบ่นรำพึงรำพันไปว่า

                                        “บุตรคนหนึ่งของเราถูกเหยี่ยวเฉี่ยวเอาไป บุตรอีกคนหนึ่งถูกน้ำพัดไปสามีก็ตายในป่าเปลี่ยว”

            นางเดินไปก็บ่นไปแต่ก็ยังพอมีสติอยู่บ้างได้พบชายคนหนึ่งเดินสวนทางมา สอบถามทราบว่ามาจากเมืองสาวัตถี จึงถามถึงบิดามารดาของตนที่อยู่ในเมืองนั้น ชายคนนั้นตอบว่า

            “น้องหญิงเมื่อคืนนี้เกิดลมพายุและฝนตกอย่างหนักเศรษฐีสองสามีภรรยาและลูกชายอีกคนหนึ่ง ถูกปราสาทของตนพังล้มทับตายพร้อมกันทั้งครอบครัวเธอจงมองดูควันไฟที่เห็นอยู่โน่น ประชาชนร่วมกันทำการเผาทั้ง ๓ พ่อ แม่ และลูกบนเชิงตะกอนเดียวกัน”

            นางปฏาจารา พอชายคนนั้นกล่าวจบลงแล้วก็ขาดสิตสัมปชัญญะไม่รู้สึกตัวว่าผ้านุ่งผ้าห่มที่นางสวมใส่อยู่หลุดลุ่ยลงไป เดินเปลือยกายเป็นคนวิกลจริตร้องไห้บ่นเพื่อรำพันเซซวนคร่ำครวญว่า

            “บุตรสองคนของเราตายแล้ว สามีของเราก็ตายที่ทางเปลี่ยว มารดาบิดาและพี่ชายของเราก็ถูกเผาบนเชิงตะกินเดียวกัน”

            นางเดินไปบ่นไปอย่างนี้ คนทั่วไปเห็นแล้วคิดว่า “นางเป็นบ้า” พากันขว้างปาด้วยก้อนดินบ้าง โรยฝุ่นลงบนศีรษะนางบ้าง และนางยังคงเดินต่อเรื่อยไปอย่างไร้จุดหมายปลายทาง

 หายบ้าแล้วได้บวช

                ขณะนั้น พระพุทธองค์ทรงแสดงธรรมอยู่ท่ามกลางพุทธบริษัท ทรงทราบด้วยพระฌาณว่านางปฏาจารามีอุปนิสัยแห่งพระอรหัต จึงบันดาลให้นางเดินทางมายังวัดพระเชตวัน  นางได้เดินมายืนเสาศาลาโรงธรรมอยู่ท้ายสุดพุทธบริษัทหมู่คนทั้งหลายพากันขับไล่นางให้ออกไป แต่พระบรมศาสดาตรัสห้ามไว้แล้วตรับกับนางว่า “จงกลับได้สติเถิด น้องหญิง”  ด้วยพุทธานุภาพ นางกลับได้สติในขณะนั้นเอง มองดูตัวเองเปลือยกายอยู่ รู้สึกอายจึงนั่งลง  อุบาสกคนหนึ่งโยนฝ้าให้นางนุ่งห่ม นางเข้าไปกราบถวายบังคมพระศาสดาที่พระบาท  แล้วกราบทูลเคราะห์กรรมของนางให้ทรงทราบโดยลำดับ พระพุทธองค์ได้ตรัสพระดำรัสว่า

                “แม่น้ำในมหาสมุทรทั้ง ๔ ก็ยังน้อยกว่าน้ำตาของคนที่ถูกความทุกข์ความเศร้าโศกครอบงำ ปฏาจารา เพราะเหตุไร เธอจึงยังประมาทอยู่”

                ปฏาจารา ฟังพระดำรัสนี้แล้วก็คลายความเศร้าโศกลง พระบรมศาสดา ทรงทราบว่านางหายจากความเศร้าโศกลงแล้ว     จึงตรัสต่อไปว่า

“ปฎาจารา ขึ้นชื่อว่าบุตรสุดที่รัก ไม่อาจเป็นที่พึ่ง เป็นที่ต้านทานหรือเป็นที่ป้องกันแก่ผู้ไปสู่ปรโลกได้ บุตรเหล่านั้น ถึงจะมีอยู่ก็เหมือนไม่มี     ส่วนผู้รู้ทั้งหลายรักษาศีลให้บริสุทธิ์แล้ว ควรชำระทางไปสู่พระนิพพานของตนเท่านั้น”

                เมื่อจบพระธรรมเทศนา นางปฏาจาราดำรงอยู่ในโสดาปัตผล  เป็นพระอริยบุคคลชั้นพระโสดาบันแล้ว  กราบทูลขออุปสมบท พระพุทธองค์ทรงอนุญาตแล้วจึงบวชเป็นภิกษุณีไม่นานนักก็ได้บรรลุพระอรหัตผล    เมื่อนางปฏาจาราได้อุปสมบทแล้ว ปรากฏว่าเป็นพระเถรีผู้มีความรอบรู้ในเรื่องพระวินัยเป็นอย่างดี อาศัยเหตุนี้ พระบรมศาสดาจึงทรงยกย่องเธอไว้ในตำแหน่ง  เอตทัคคะเป็นผู้เลิศกว่าภิกษุณีทั้งหลายในฝ่ายผู้ทรงพระวินัย

           วันหนึ่ง อุคคเศรษฐีได้นำสินค้าจากเมืองอุคคนครมาขายที่เมืองสาวัตถี และได้มาพักที่บ้านของอนาถบิณฑิกเศรษฐี  นางจูฬสุภัททาได้รับมอบหมายจากบิดาให้มีหน้าที่ดูแลอุคคเศรษฐี ซึ่งนางก็ปฏิบัติได้อย่างเรียบร้อยดีไม่มีบกพร่อง กอรปกับนางเป็นผู้มีกิริยางดงามเป็นที่ถูกใจของอุคคเศรษฐี จึงออกปากขอนางจูฬสุภัททาให้กับลูกชายของตน  แต่อนาถบิณฑิกเศรษฐีไม่ค่อยสบายใจนัก เนื่องด้วยว่าอุคคเศรษฐีนั้น นับถือลัทธิอื่นที่มิใช่พระพุทธศาสนา  แต่สุดท้ายก็ยอมตกลงให้นางจูฬสุภัททาแต่งงานกับลูกชายของอุคคเศรษฐี

           ก่อนที่นางจูฬสุภัททาจะเดินทางไปอยู่กับครอบครัวของสามี  อนาถบิณฑกเศรษฐีได้เรียกนางเข้ามาอบรมสั่งสอนด้วยหลักคำสอน ๑๐ ประการ  ได้แก่         

            ๑. ไฟในอย่านำออก   หมายถึง อย่านำเอาความลับหรือเรื่องไม่ดีในครอบครัวไปพูดให้คนภายนอกฟัง

            ๒. ไฟนอกอย่านำเข้า   หมายถึง อย่านำเอาเรื่องไม่ดีจากภายนอกบ้านมาเล่าให้คนในบ้านฟัง

            ๓. จงให้แก่คนที่ให้   หมายถึง คนที่ยืมของไปแล้วส่งคืน ภายหลังก็ควรให้ยืมอีก

            ๔. จงอย่าให้แก่คนที่ไม่ให้   หมายถึง คนที่ยืมของไปแล้วไม่ส่งคืน ภายหลังไม่ควรให้ยืมอีก

            ๕. จงให้แก่คนที่ให้และไม่ให้   หมายถึง ญาติมิตรแม้ยืมของไปแล้วจะคืนหรือไม่คืนก็ตาม ก็ควรให้ยืมอีก

            ๖. จงนั่งให้เป็นสุข   หมายถึง อย่านั่งในที่ซึ่งเมื่อพ่อผัว แม่ผัว หรือสามีเดินผ่าน ตนเองจะต้องลุกขึ้น

            ๗. จงนอนให้เป็นสุข   หมายถึง เมื่อพ่อผัว แม่ผัว และสามีเข้านอนแล้ว ตนเองจึงเข้านอน

            ๘. จงกินให้เป็นสุข   หมายถึง เมื่อพ่อผัว แม่ผัว และสามีได้กินอิ่มแล้ว ตนเองจึงจะกินได้

            ๙. จงบูชาไฟ   หมายถึง ให้มีความเคารพ ยำเกรง พ่อผัว แม่ผัว และสามี

           ๑๐. จงบูชาเทวดา   หมายถึง ให้ดูแลเอาใจใส่ พ่อผัว แม่ผัว และสามี เป็นอย่างดี 

            คราวหนึ่ง มีความขัดแย้งเกิดขึ้นในครอบครัวของสามีของนางกับนางจูฬสุภัททา  ด้วยว่านางไม่ยอมที่จะไหว้และทำบุญกับนักบวชที่ครอบครัวของสามีนับถือ เหตุเพราะนักบวชเหล่านั้น ไม่สำรวม ไม่นุ่งผ้า เป็นชีเปลือย    อุคคเศรษฐีจึงโกรธนางมากและให้ภรรยาถามนางว่า  สมณะที่นางนับถือเป็นอย่างไร  มีคุณวิเศษเพียงไร  นางจึงได้ประกาศพรรณาคุณลักษณะของพระพุทธเจ้าและพระสงฆ์สาวกให้แม่สามีและคนอื่น ๆ ฟัง   ดังนี้ 

             ๑.  พระสมณะของดิฉันเป็นผู้มีกายสงบ  วาจาสงบ  ใจสงบ ยืนหรือเดินสำรวม นัยน์ตาทอดมองต่ำ พูดพอประมาณ

             ๒.  พระสมณะของดิฉันเป็นผู้ประพฤติสะอาดหมดจด บริสุทธิ์ ทั้งกาย วาจา และใจ

             ๓.  พระสมณะของดิฉันเป็นผู้บริสุทธิ์ปราศจากมลทินทั้งภายในและภายนอก เต็มเปี่ยมไปด้วยคุณธรรม

             ๔.  พระสมณะของดิฉันเป็นผู้ไม่ยินดียินร้ายในคราวมีลาภ เสื่อมลาภ มียศ เสื่อมยศ มีสรรเสริญ มีนินทา ดังชาวโลกประพฤติกัน เป็นผู้มีจิตใจมั่นคงไม่หวั่นไหวในเหตุดังกล่าว 

             เมื่อแม่สามีของนางได้ฟังก็รู้สึกพอใจ จึงอยากเห็นพระสมณะเหล่านั้น และขอให้นางนิมนต์สมณะเหล่านั้นมาที่บ้าน   นางจึงได้กำหนดวันทำบุญถวายภัตตาหาร และทูลนิมนต์พระพุทธเจ้าพร้อมพระสงฆ์สาวกมาฉันภัตตาหารที่บ้านในวันรุ่งขึ้น    เมื่ออุุคคเศรษฐี ภรรยา พร้อมทั้งบริวารเห็นพระพุทธเจ้าและพระสงฆ์สาวกจึงเกิดความเลื่อมใส ได้ฟังพระธรรมเทศของพระพุทธเจ้าได้บรรลุโสดาปัตติผล   เมื่อเสด็จกลับเมืองสาวัตถีพระพุทธเจ้าได้รับสั่งให้พระอนุรุทธะ จำพรรษาที่อุคคนคร เพื่อช่วยเหลือนางจูฬสุภัททาเผยแผ่พระพุทธศาสนา ตั้งแต่นั้นมาพระพุทธศาสนาก็ได้ประดิษฐานมั่นคงที่เมืองอุคคนคร    นับว่าได้นางจูฬสุภัททาเป็นพุทธสาวิกาตัวอย่างในเรื่องของการปฏิบัติตนตามหลักธรรมคำสอนและการเผยแผ่พระพุทธศาสนา 

คุณธรรมที่ควรยึดถือเป็นแบบอย่าง

              ๑. เป็นผู้มีความรับผิดชอบสูง   เห็นได้จากการที่นางได้รับมอบหมายให้ดูแลอุคคเศรษฐี สหายของบิดาซึ่งนับถือลัทธิต่างกัน แต่นางก็ทำหน้าที่มิได้บกพร่อง

              ๒. เป็นผู้มีศรัทธามั่นคงในพระพุทธศาสนา  หลังจากแต่งงานแล้วไปอยู่กับครอบครัวสามี นางก็มิได้เปลี่ยนไปนับถือลัทธิตามครอบครัวสามี

              ๓. เป็นผู้มีเหตุผล  เห็นได้จากการที่นางไม่ยอมไหว้นักบวชจากลัทธิที่ครอบครัวสามีนับถือ และโต้แย้งแสดงเหตุผล จนฝ่ายครอบครัวสามีเข้าใจ

              ๔. เป็นผู้มีวาทศิลป์   เมื่อครั้งแม่สามีของนางอยากรู้จักพระสมณะ  ได้แก่ พระพุทธเจ้า และพระสงฆ์สาวก  นางก็ได้บรรยายคุณลักษณะจนแม่สามีอยากพบเห็น

            เมื่อนายสุมนมาลาการมาเข้าเฝ้าแล้ว  พระเจ้าพิมพิสารตรัสยกย่องสรรเสริญนายสุมนมาลาการว่าเป็นมหาบุรุษ  แล้วพระราชทานสิ่งของ ๘ ชนิด คือ ช้าง  ม้า ทาสทาสี  เครื่องประดับ  นารี อย่างละแปด  ทรัพย์อีก ๘ พันกหาปณะและบ้านส่วยอีก ๘ ตำบล

            เมื่อกลับถึงวัด พระอานนท์ได้ทูลถามถึงผลบุญที่นายสุมนมาลาการจะพึงได้รับ  พระพุทธองค์ตรัสว่า นายสุมนมาลาการได้สละชีวิตบูชาพระองค์ในครั้งนี้จักไม่ได้ไปเกิดในนรกตลอดแสนกัลป์ เมื่อพระพุทธองค์เสด็จเข้าพระคันธกุฏีดอกไม้เหล่านั้นจึงตกลงที่ประตูกุฎีนั้นแล

            ตกเย็นวันนั้นพวกภิกษุสนทนากันในโรงธรรม เรื่องการบูชาพระพุทธเจ้าของนายสุมนมาลาการแล้วได้รับของพระราชทาน ๘ อย่างจากพระเจ้าพิมพิสาร  พระพุทธองค์เสด็จมาตรัสว่า "ภิกษุทั้งหลาย บุคคลทำกรรมใดแล้วไม่เดือดร้อนในภายหลัง เป็นผู้เอิบอิ่ม มีความสุขใจ นั่นแหละเรียกว่า กรรมดี"

            นายสุมนมาลาการ เป็นอุบาสกที่ควรเป็นแบบอย่างที่ดีแก่พุทธศาสนิกชนได้ท่านได้เสียสละชีวิตเพื่อบูชาพระพุทธเจ้า นั่นคือ สละชีวิตเพื่อทำความดี รักษาความดีเอาไว้ แม้ชีวิตจะหาไม่ก็ตาม จึงเป็นบุคคลที่ควรยกย่องและเป็นแบบอย่างได้

คุณธรรมที่ควรถือเป็นแบบอย่าง

           ๑. เป็นผู้มีความศรัทธา และกล้าหาญ   นายสุมนมาลาการ เป็นอุบาสกที่ควรเป็นแบบอย่างแก่พุทธศาสนิกชน ท่านได้เสียสละชีวิตเพื่อบูชาพระพุทธเจ้า นั่นคือ สละชีวิตเพื่อทำความดี รักษาความดีเอาไว้ แม้ชีวิตจะหาไม่ก็ตาม 

           ๒. เป็นผู้ประกอบกรรมดี  มีสติปัญญา  รู้จักว่าสิ่งใดควรทำ สิ่งใดไม่ควรทำ   เมื่อเขาจะทำการบูชาพระพุทธเจ้าด้วยดอกไม้ แต่เกิดความลังเลว่า หากเรานำดอกไม้นี้ถวายพระพุทธเจ้า อาจถูกพระราชาฆ่าหรือขับไล่ออกจากเมือง แต่พระราชาทรงประทานทรัพย์เพียงพอแก่การเลี้ยงชีพเท่านั้น