ภูมิลักษณ์ภาคกลาง

ภาคกลาง

            ภาคกลางเป็นพื้นที่ ราบกว้างใหญ่ตอนใจกลางของประเทศ มีลักษณะเป็นที่ราบลุ่ม ลักษณะคล้ายรางน้ำขนาดใหญ่ประกอบด้วยทิวเขาทางด้านตะวันออก และด้านตะวันตก ซึ่งทอดตัวยาวขนานกันจากทิศเหนือ ลงไปทางทิศใต้เป็นขอบของราง ต้นรางอยู่บริเวณที่ราบสูงทางเหนือ ปลายรางลาดเทลงสู่อ่าวไทย รางน้ำดังกล่าวนี้มีความกว้างระหว่าง 50 - 100 กิโลเมตร และยาวประมาณ 300 กิโลเมตร

            พื้นที่ภาคกลางแยกออกจากภาคเหนือ และภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทยด้วยกรอบทิวเขาและป่า ซึ่งยกระดับพื้นที่ของทั้งสองภาค ให้สูงขึ้นไปจากภาคกลาง พื้นดินส่วนมากเป็นดินที่เกิดจากตะกอนทับถม จึงเป็นย่านดินอันอุดมสมบูรณ์ ประกอบกับมีลำน้ำหล่อเลี้ยงอยู่เกือบตลอดปี จึงเป็นย่านกสิกรรมที่สำคัญที่สุดของประเทศมาโดยตลอด และจากการที่มีพื้นที่ติดกับก้นอ่าวไทย ทำให้เป็นภาคที่มีการคมนาคมติดต่อกับทางทะเลได้สะดวก บรรดาแม่น้ำลำคลองต่าง ๆ ซึ่งมีอยู่เป็นจำนวนมาก ช่วยให้การคมนาคมขนส่งทางน้ำเป็นไปโดยสะดวก เมื่อรวมกับการคมนาคมขนส่งทางรถไฟ และทางถนนด้วยแล้ว ภาคกลางจึงเป็นศูนย์กลางการคมนาคมขนส่งที่ดีที่สุดของประเทศ ทำให้เป็นย่านที่สำคัญยิ่งทางด้านเศรษฐกิจของไทย

            ภาคกลางมีพื้นที่ประมาณ 177,900 ตารางกิโลเมตร ประมาณหนึ่งในสามของพื้นที่ทั้งประเทศ มีพรมแดนติดต่อกับประเทศพม่าทางด้านทิศตะวันตก โดยมีทิวเขาและป่าทึบเป็นแนวเขตแดน และเป็นสิ่งกีดขวางทางธรรมชาติ ทางด้านตะวันออกติดต่อกับประเทศเขมร พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นที่ราบลุ่ม แบ่งตามรูปลักษณะออกได้เป็นสองตอนคือ ตอนตะวันออกมีพื้นที่เป็นรูปสามเหลี่ยม ตอนตะวันตกหรือภาคกลางแท้ ๆ มีพื้นที่เป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าตั้งอยู่บนก้นอ่าวไทย

        สภาพทางธรณีวิทยา

            ภาคกลางเป็นพื้นที่ราบต่ำ มีความสูงจากระดับน้ำทะเลไม่มาก ที่กรุงเทพ ฯ สูงประมาณ 2 เมตร ที่อยุธยาสูงประมาณ 4 เมตร และที่ชัยนาท สูงประมาณ 18 เมตร นับว่าพื้นที่โดยทั่วไปมีความราบเรียบมาก ลักษณะผิวดินโดยทั่วไปเป็นดินเหนียว อันเกิดจากตะกอนน้ำทับถมกันมาเป็นเวลานาน มีพื้นที่เป็นดินปนทรายอยู่บ้าง โดยเฉพาะในแถบใกล้เคียงกับทิวเขา เช่นทิวเขาบรรทัดที่จันทบุรี และตราด

            เนื่องจากพื้นที่มีลักษณะเป็นรางน้ำขนาดใหญ่ ท้องรางน้ำเป็นตัวลำน้ำเจ้าพระยา มีตอนที่สูงที่สุดอยู่บริเวณจังหวัดชัยนาท ทำให้พื้นที่ตอนเหนือมีลักษณะเป็นอ่างน้ำ แต่มีระดับไม่ลึก ทางตอนใต้ของจังหวัดชัยนาทลงมาพื้นที่จะลาดเอียงทีละน้อยลงสู่อ่าวไทย ส่วนพื้นที่ในตอนตะวันออก ซึ่งได้แก่พื้นที่ราบลุ่มน้ำบางปะกง และพื้นที่ชายฝั่งตะวันออกของอ่าวไทย พื้นที่จะราบเอียงน้อย ๆ ไปทางด้านทิศตะวันตก ลงสู่อ่าวไทย ส่วนบริเวณลุ่มน้ำบางปะกง จะเป็นที่ราบระหว่างทิวเขาสันกำแพงทางเหนือ และทิวเขาจันทบุรี ทางด้านทิศตะวันออกเฉียงใต้

        ภูเขา

            ภาคกลางมีทิวเขาเป็นขอบเขตอยู่ทั้งสามด้าน เว้นแต่บริเวณช่องวัฒนาทางด้านทิศตะวันออก ในตอนกลางของพื้นที่มีหมู่ภูเขาเล็ก ๆ ตั้งอยู่บ้าง เป็นแขนงซึ่งกระจายออกมาจากทิวเขาที่เป็นขอบเขตนั่นเอง ทิวเขาที่อยู่ในพื้นที่ตอนในของที่ราบภาคกลางมีอยู่ทิวเดียวคือ ทิวเขาเพชรบูรณ์ ซึ่งได้แบ่งที่ราบภาคกลางออกเป็นสองส่วนคือ ที่ราบลุ่มน้ำเจ้าพระยา และที่ราบลุ่มน้ำป่าสัก

        ทิวเขาที่นับว่าเป็นหลักในภาคกลาง แบ่งออกได้เป็น 6 ทิวเขาด้วยกันคือ

            ทิวเขาเพชรบูรณ์

            เป็นทิวเขาที่ต่อเนื่องมาจากทิวเขาหลวงพระบาง ซึ่งเชื่อมโยงต่อเนื่องกันมาตั้งแต่ ธิเบต-ยูนนาน ทิวเขานี้กรหนาบลำน้ำป่าสักอยู่สองข้าง เป็นแหล่งกำเนิดของลำน้ำเลย ตอนเหนือใต้กั้นภาคกลางกับภาคอิสาน อยู่ระหว่างจังหวัดเลยกับจังหวัดเพชรบูรณ์ ตอนกลางกั้นระหว่างจังหวัดขอนแก่นกับจังหวัดเพชรบูรณ์ ตอนใต้กั้นจังหวัดเพชรบูรณ์กับจังหวัดชัยภูมิ ทิวเขาทางด้านตะวันตกกั้น จังหวัดพิษณุโลก พิจิตร นครสวรรค์ จนถึงลพบุรีกับเขตจังหวัดเพชรบูรณ์โดยตลอด

            ตอนเหนือของทิวเขานี้อยู่ในเขตอำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย และอำเภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์ เป็นทิวเขาหินแกรนิต แต่ตอนกลางและตอนใต้ ตั้งแต่จังหวัดเพชรบูรณ์ลงมาเป็นเขาหินปูน ทำให้เกิดความแตกต่างกันต่อสภาพแวดล้อม กล่าวคือ ทางตอนเหนือในส่วนที่เป็นเขาหินแกรนิต จะเป็นหุบเขาใหญ่มีความชุ่มชื้นมีน้ำตลอดปี จึงเป็นเขตที่อุดมสมบูรณ์ด้วยป่าไม้ ส่วนทางตอนใต้ซึ่งเป็นเขาหินปูน จะมีแต่ความแห้งแล้ง ตอนที่แห้งแล้งที่สุดเป็นภูเขาหินปูนเตี้ย ๆ ในเขตพื้นที่ อำเภอวิเชียรบุรี จังหวัดเพชรบูรณ์ ยอดเขาสูงของทิวเขาเพชรบูรณ์อยู่ทางด้านตะวันตก ในเขตอำเภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์ นับเรียงจากด้านทิศเหนือมาทางด้านทิศใต้ คือ

• • ภูขัด อยู่ทางทิศตะวันตกของอำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย สูง 2,180 เมตร จากระดับน้ำทะเล

  • ภูหล่มล่อ อยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือของอำเภอหล่มเก่า จังหวัดพิษณุโลก สูง 1,900 เมตร จากระดับน้ำทะเล

  • ภูเมี่ยง อยู่ทางด้านทิศตะวันตกของอำเภอหล่มเก่า จังหวัดพิษณุโลก สูง 2,000 เมตร จากระดับน้ำทะเล

            ทิวเขาทางด้านตะวันออกเป็นทิวเขาแกรนิตเตี้ย ๆ มียอดสูงสุด ประมาณ 1,500 เมตร จากระดับน้ำทะเล 

        ทิวเขาดงพระยาเย็น

            เป็นเทือกเขาติดต่อจากทิวเขาเพชรบูรณ์ฝั่งตะวันตก และฝั่งตะวันออก ทิวเขาเพชรบูรณ์ด้านตะวันตกกับทิวเขาดงพระยาเย็นด้านตะวันออก มีลักษณะเป็นทิวเขาที่ยกเป็นชั้นขึ้นไป คือยกชั้นภาคอิสานทั้งภาคให้สูงกว่าภาคกลาง บริเวณตอนเหนือของทิวเขาดงพระยาเย็น อยู่ในเขตจังหวัดชัยภูมิ ตอนกลางอยู่ในเขตจังหวัดลพบุรี ตอนใต้อยู่ในเขตจังหวัดสระบุรี และจังหวัดนครราชสีมา ทิวเขานี้เดิมเรียกว่า ดงพระยาไฟ ต่อมาได้เปลี่ยนชื่อเป็นดงพระยาเย็น ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ดงพระยาเย็นอยู่ประมาณแนวทางรถไฟสายตะวันออกเฉียงเหนือ ส่วนบริเวณที่ถนนสุรนารายณ์ผ่านเรียกว่า ดงพระยากลาง ส่วนดงพระยาต้น หรือดงพระยาริม ยังสันนิษฐานไม่ได้ว่าอยู่ในบริเวณใด

        ทิวเขาดงพระยาเย็น

            เป็นทิวเขาหินปูนไม่สูงนัก ยอดสูงสุดคือ เขาพังเหย สูง 900 เมตร จากระดับน้ำทะเล อยู่ในเขตจังหวัดชัยภูมิ ดังนั้นบริเวณนี้จึงกันดารน้ำมาก ทิวเขานี้กั้นภาคกลางกับภาคอิสาน มีช่องทางสำคัญอยู่สามช่องทางด้วยกันคือ ช่องทางปากช่อง ช่องทางแนวถนนสุรนารายณ์ และช่องสระผม ซึ่งมีด่านกักสัตว์ของกรมปศุสัตว์ตั้งอยู่ สำหรับกักสัตว์ที่ต้อนมาจากภาคอิสาน ซึ่งเดินเลียบลำน้ำสนธิ เพื่อเข้าสู่ภาคกลาง

        ทิวเขาสันกำแพง

            เป็นทิวเขาที่มีทิศทางเฉียงไปทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ กั้นเขตจังหวัดนครราชสีมากับ จังหวัดนครนายก และปราจีณบุรี ทางด้านตะวันออกเป็นเขตจังหวัดนครราชสีมา ด้านตะวันตกเป็นเขตจังหวัดนครนายก และปราจีณบุรี บางตอนของทิวเขานี้ เช่นทางด้านนครราชสีมาเป็นเขาหินปูน ซึ่งสันนิษฐานว่า เป็นขอบของปากปล่องภูเขาไฟ

            ยอดเขาสูงของทิวเขานี้ได้แก่ เขาแหลม สูง 1,328 เมตร เขาร่มน้อย สูง 1,033 เมตร เขาเขียว สูง 1,270 เมตร เขาแก้ง สูง 1,013 เมตร เขาอินทนิล สูง 1,078 เมตร เขาฝาละมี สูง 1,063 เมตร และเขาสามยอด สูง 1,119 เมตร

        ทิวเขาสันกำแพง

            มีช่องทางไปยังภาคตะวันออกเฉียงเหนือที่สำคัญอยู่สามช่องทาง คือ ช่องบุขนุนช่องบุพราหมณ์ และช่องตะโก ทิวเขาสันกำแพงได้แบ่งน้ำลงสู่ลำน้ำต่าง ๆ ดังนี้คือ ไหลลงลำน้ำป่าสัก ได้แก่ ลำห้วยมวกเหล็ก มีน้ำตลอดปี ไหลลงลำน้ำมูล ได้แก่บรรดาสาขาต่าง ๆ ของลำน้ำมูล และลำตะคอง ไหลลงลำน้ำปราจีนบุรี ได้แก่ ลำน้ำนครนายก ลำน้ำประจันตคาม และลำน้ำกบินทร์ ลำน้ำดังกล่าวนี้มีน้ำตลอดปี บริเวณที่มีความอุดมสมบูรณ์ของเทือกเขานี้ได้แก่ บริเวณอำเภอปากช่อง และอำเภอจันทึก จะมีน้ำตลอดปี

        ทิวเขาใหญ่

            หรือ เขาแม่วง เป็นเทือกเขาต่อจากทิวเขาถนนธงชัยอีกแนวหนึ่ง คือเป็นแนวที่ซ้อนกันอยู่ ทิวเขาถนนธงชัยอยู่ทางด้านตะวันตก มีลุ่มน้ำแม่กลองอยู่ตอนกลาง และมีทิวเขาใหญ่ซ้อนอยู่ทางด้านตะวันออก ขนานกับทิวเขาถนนธงชัยลงมาทางใต้ ในตอนเหนือเริ่มตั้งแต่ จังหวัดกำแพงเพชร ตลอดลงมาทางใต้จนถึงจังหวัดกาญจนบุรี ทิวเขานี้ปันน้ำลงลำน้ำแม่กลองส่วนหนึ่ง และส่วนหนึ่งลงลำน้ำเจ้าพระยา ในส่วนที่ไหลลงลำน้ำแม่กลองได้แก่ ลำน้ำแควใหญ่ ที่ไหลลงแม่น้ำเจ้าพระยาได้แก่ ลำน้ำสะแกกรัง ลำห้วยกะทง (ต้นลำน้ำท่าจีน)

            ยอดเขาสูงอยู่ทางทิศตะวันตกของ จังหวัดกำแพงเพชร คือ เขาเปอปรี สูง 1,815 เมตร ที่อยู่ทางทิศตะวันตกของจังหวัดนครสวรรค์ คือ เขาม่อยกะจุ สูง 1,964 เมตร

        ทิวเขาจันทบุรี

            เริ่มต้นจากจังหวัดชลบุรีทอดตัวไปทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ กั้นเขตจังหวัดปราจีนบุรี กับจังหวัดชลบุรี ระยอง และจันทบุรีออกจากกันคนละด้าน เป็นทิวเขาที่อยู่ระหว่างลุ่มน้ำปราจีนบุรีกับ อ่าวไทยด้านตะวันออก เป็นเทือกเขาหินแกรนิตที่มีเทือกเขาหินปูนกระหนาบอยู่สองด้าน คือทางตอนกลางของบริเวณเขาเป็นหินแกรนิต ทางชายฝั่งทะเลด้านอ่าวไทย และลุ่มน้ำปราจีนบุรี เป็นเทือกเขาหินปูนในเขตพื้นที่ จังหวัดชลบุรี ซึ่งเป็นตอนต้นของทิวเขานี้ มีเขาเขียว สูง 979 เมตร มีอีกชื่อหนึ่งเขาทิวเขาบางปลาสร้อย ในเขตอำเภอแกลง จังหวัดระยอง มีเขาชะเมา สูง 1,035 เมตร ในเขตจังหวัดจันทบุรีมีเขาสอยดาวเหนือ สูง 1,580 เมตร เขาสอยดาวใต้ สูง 1,639 เมตร เขาทรายขาว สูง 1,472 เมตร เขาพระบาท สูง 1,079 เมตร เขาสระบาป สูง 932 เมตร พนมกะบุงบายกะเร็ง สูง 947 เมตร และพนมตาเด็ด สูง 1,118 เมตร

            ทิวเขาจันทบุรีปันน้ำลงทางลุ่มน้ำปราจีนบุรี และลงทางอ่าวไทย ทางลุ่มน้ำปราจีนบุรีมีคลองต่าง ๆ คือ คลองท่าลาด ห้วยไคร้ และคลองทางชิง ทางด้านอ่าวไทยมีลำน้ำต่าง ๆ คือ หนองปลาไหล ลำน้ำประแส และลำน้ำจันทบุรี

        ทิวเขาบรรทัด

            เป็นทิวเขาเทือกเดียวกับทิวเขาจันทบุรี แต่มีทิศทางจากจังหวัดจันทบุรีลงไปทางใต้ จนถึงจังหวัดตราด และติดต่อกับทิวเขาอบเชยในเขมร ทิวเขานี้กั้นเขตแดนไทยกับเขมรทางด้านจังหวัดตราด และปันน้ำลงสองข้างด้วยกันคือ ทางอ่าวไทย ได้แก่ลำน้ำเวฬุในจังหวัดตราด ทางเขมรได้แก่ลำน้ำต่าง ๆ ที่ไหลลงทะเลสาบเขมร ช่องทางผ่านทิวเขานี้ไปสู่ประเทศเขมร ในเขตอำเภอไพลินมีช่องทางอยู่หลายช่องทางด้วยกัน

            ยอดเขาสูงในทิวเขานี้ได้แก่ เขาดาบ สูง 1,256 เมตร