Geschichten aus Alt-Coburg

Frommann als Spediteur

Aufläder Frommann - ein Coburger Original

Bei der Lektüre von historischen Mundartgedichten stieß ich auf etliche Anekdoten des "Aufläder Frommann". Dieses Coburger Original lebte Anfang des 19. Jahrhunderts und seine Streiche wurden über seinen Tod am 14.April 1849 hinaus mündlich oder in Gedichtform weitererzählt. Ich fand sie in einem kleinen antiquarischen Büchlein mit dem Titel "Gedichte in Coburger Mundart", herausgegeben vom Verlag der Riemann`schen Hofbuchhandlung, Coburg 1908.

Einige Streiche des Aufläders Philipp Frommann möchte ich in Grüber Mundart (Itzgründisch) nacherzählen.

Widmen wir uns zuvor aber noch kurz der Frage: Was ist ein Aufläder?

Aufläder wurden Speditionsarbeiter genannt, die häufig in Häfen an Kränen für die Beladung zuständig waren. Philipp Frommann war aber wohl ein Kleinspediteur, da er in Besitz eines Pferdes und eines kleinen Wagens war (zumindest zeitweise, s.u.)

Der Artist

Eemol hot am Markt a Plakat kengt, dou hot drauf gstanna: "Am Samstag um 12 Uhr tanze ich auf dem Seil über die Judengasse".

Am Sunnamd Mittouch sen woll über hunnert Neugiericha vam Markt nou der Judngass getrampelt. Erscht hot sich nex getan un die erschtn ham scha dös Bruäzln aagfanga un wolltn widder fart. Ouer dann is er dach aagetappt kumma, dä Aufläder Frommann. Sei neuste Woar hot er aakout un aufn Kuäpf an Zylinderhut. Über der Axl hot er a dicks Sääl getrouchn.

Zäerscht hot er die Leut van der Strouß wag gscheucht, noucherd hot er sein Zylinder Mittn auf die Gass gstellt - als Kassa. Die Zuschauer sen ümmer gsannter warn un als der Aufläder aagfanga hot, sei Sääl van eener Häuserwend zer annern auszärolln ham aa die größtn Bläägguschn ihr Maul khaltn.

Nu is der Frommann auf die ee Stroußnseitn ganga, hot a poar Kniebeuchn gemacht - wie zum Aufwärma - is aufs Sääl getratn un mit ausgebräta Arma über die Judngass ganga.

Wieviel Gald er dänouch in sein Zylinder khout hot is net überliefert.

Der Bratwurstkimmissär

Aufn Markt hot sich a Bäuerla grad a Broutwurscht käfft. Grad macht er sei Maul auf un will neibeiß, dou schreits hinter na:"Halt!" Der Aufläder Frommann kümmt eilich mit an Metermouß in der Hend auf na zu. Er wär dä Broutwurschtkommissär, socht er, un er müßt nouchmass ob die Broutwurscht aa lang genuch is. Wichtichtuerisch nümmt er an der Broutwurscht von dan verdutztn Bauern Mouß. Gleich drauf schreit er ganz empört: "Dös is ja dach die Höh! Die Broutwurscht is ja vill za karz!" Nouchä will er wiss, van wan dös Bäuerla die Wurscht käfft hot. Dan Metzger müsst er verklouch, mejt dä Frommann und nümmt dan verdutztn Maa die Broutwurscht aus der Hend. Die bräucht er als Beweisstück - schwupp, un fart war er mit der Wurscht.

A Zeit spater sitzt er in seiner Stammkneipn, dan Zollhof am Markt. Dou kümmt dach zufällich dös gleiche Bäuerlei rei un setzt sich an Naamtisch. Wie sich dar Maa a weng ümguggt macht dä Frommann a jammerlich krumms Maul, dess sei Gsecht ganz verschuäm aussieht. Der Bauer stutzt, guckt widder wag, guggt noch ämol hie un brummelt für sich hie: "Wenn daa net su a krumms Maul hätt, könnt ma glatt gedent, dös is dä Broutwurschkommissär."

Der Taxiunternehmer

Zeitweis hot der Frommann aa an Gaul un a Waacherla khout.

Eemol hot na a reicher Cobarcher aageplaudert un gfrejcht, öb er na marchn auf Burgkuusch gebreng könnt.

"Ke Probem," hot dä Aufläder gsocht, "wenn soll`s denn luäs geh?" Dä Maa hot sich gfräät, dess er an Fuhrmaa gfunna hot, un hot n Frommann auf achta am nächstn Touch eigeloudn. "Dou mach erscht zsamm noch Frühstück un dänouch fahr mä luäs," secht er gut gelaunt. Übern Fuhrlah warn sa sich aa gleich eenich: Dä Aufläder hot zwää Guldn kricht - däfür hot er oms im Zollhof tüchtich könn gezech.

Pünktlich üm achta am nächstn Touch hot er vurn Haus van der Kundschaft gstanna un hot tüchtig an der Gloggn aagezerrt. Des Hausmädla führt na nei un Kutscher un Fahrgast frühstüggn ausgiebich zsamm. Wie`s ans Fartgenna ganga is schnappt sich dä Frommann des Köfferla van sein Gastgeber und trecht`s zu sein Wouchn. Dä reich Maa zieht sei Waar fär die Reesn a un macht sich in bester Stimmung aufn Waach.

Wos der arm Karl net könn gewiss hot:

Der Aufläder Frommann hot seit eenicher Zeit ke Pfard un aa ken Wouchn mehr khout, wall na die nämlich von der Obrichkeit gepfänd warn sen. Ouer ohna Fuhrwerk war der Phillipp Frommann trotzdem net kumma.

Er hot sich nämlich van an Kollejch an langa Schubkarrn gebarcht un hot mit zwää Rejder a Bettuch drüber gspannt, däss es ausgsahn hot wie a Schejsn.

Wie dä reich Maa aus dä Tür kümmt, frejcht er n Aufläder, wuu denn die Kutsch is. "Sie ham woll kenna Aachn im Kuäpf," socht daa drauf, "dou sted sa dach! Un a Riemerla hou ich aa däbei, dou ka ich sa fest gschnall waacher der Ballangs."

Nu, dess die Kundschaft dou fuxteuflswild warn is, ka mä sich fürgstell. Dös käm dach gar net in Fraach, däss er sich auf su a Schubkarrn drauf setzt, hot er gschrien. Dä Frommann hot drauf seelnruhig dös Reiseköfferla widder ougschnallt un hot gemejt: "Is mä ganz racht, bei darä Hitz mouch ich suwiesu net su weit rümgedapp."

Beim Fartgehn brüllt na dä Maa hinterhar, däss er na bei der Polizei aazächt und däss er sich sei Geld widder huält. "Dou warn sa ke Glück ham," gibt na dä Aufläder zärück, "bei mir is nex zä huäln, däfür hot die Obrichkeit scha gsarcht."

Der Sterngucker

A Auswärticher hot aufn Markt a poar schö verzierta Töpf aus Keramik gkäfft. Fän bessern Transport hot er sa nei an Netz getan un des Netz nouchä na sein Gudntachstaggn khengt. Dan Staggn hot er sich über die Schulter gelejcht.

Dan hot der Aufläder Frommann gsahn. Erscht isser a weng hintr na har gedappt, nouchert hot er na überhuält, hot sich aus an Blatt Papier a Fernrohr zamgerollt un hot dou durch naufs Dach geglotzt. "Noch a weng links!" hot er naufs Dach gschrien, "pass auf, des da net rou bollerst - ja - noch e weng, noch a wengla!"

Da Maa mit die Töpf is neugierich warn, wollt wiss, wos auf dan Dach luäs is un hot aa nauf geguggt. Gsahn hot er nex. Ouer der Frommann hot sei Spektiv hoch a weng steiler khaltn un hot wädder Kommandos gebrüllt: "Pass auf! Gleich - gleich host dä na!"

Daa Auswärtich hot ümmer noch nex gsahn un hot sein Kuäpf ümmer wädder zärück gelahnt. Däbei is sei Staggn varn ümmer wädder nauf un hintn ümmer wädder nunter ganga - bis schließlich - Bätsch! - die Töpf in Schermä auf der Strouß gelaachn ham.

Wie er dös Schimpfn aagfanga hot un wollt, däss na der Aufläder die Töpf bezohlt hot dar sich bluäß ees gegringst un hot na gfrejcht: "Hou ich dä välleicht gsocht, dess da am hallerlechtn Touch naufn Mond guck sollst?"

Der Meisterschütze

Dä Aufläder Frommann war däfür bekannt, däss er jammerlich gut mit an Blousrohr könn gschieß hot. Manchmol hot er sich an Spaß draus gemacht, hot sich hinter a Hauseck gstellt un hot aus sein Versteck raus mit Erbsn auf die Leut gschossn.

Eemol is eener dahar kumma, daa hot sich an Haring käfft khout un wollt na zän Assn nein Zollhof trouch. Wie er su dähar kümmt, sein Haring an der Schwanzflossn gepackt, entdeckt na der Frommann. Mit sein Blousrohr brennt er na aus sicherer Deckung a Erbsn genau auf die Hend. Da Kall schmeißt dan Fisch wag un schreit: "Du Luder willst mich woll gar noch beiß!"

Klaus Kempf

Aufgeschrieben Mai 2019