watismoreelhandelen?

Wanneer is een specifieke actie ethisch te noemen? De bedoeling van deze vraag is niet om de tegenstelling tussen goede en slechte daden op te roepen maar om onze geaccepteerde alledaagse gewoontes, die door sommigen als ethisch worden aangemerkt, tegen het licht te houden. Veel van wat we doen is wellicht niet als moreel juist aan te merken. Voor het grootste gedeelte handelen we volgens de gangbare normen. Dit ‘normale’ gedrag is vaak nodig om Babylonische spraakverwarringen en andere wanordelijkheden te voorkomen. Toch kan de loutere naleving van gewoonte en sleur niet echt ethisch genoemd worden. 

Moreel handelen kan alleen maar van jezelf uitgaan; het kan alleen uit de eigen wil ontstaan. Onbewuste, automatische handelingen hebben geen ethische inhoud, behalve als we denken dat mechanische handelingen correct zijn. Hiervoor gebruiken we ons onderscheidingsvermogen. Het verschil tussen ongeïnspireerd en opzettelijk handelen mag niet uit het oog worden verloren. Gratieverlening is een morele handeling. De brenger van het bericht is slechts een instrument om de boodschap over te brengen. Pas als de laatste dit als zijn plicht voelt, kan zijn handelen moreel worden genoemd. Hoe kun je ethiek begrijpen als je je hersens en denkvermogen niet gebruikt en klakkeloos meeloopt met de rest?

Grote geesten, inspirerende personen die een positieve invloed uitoefenen op de vooruitgang, kunnen weerstand doorstaan en voorwaarden voor verbetering scheppen. Soms is er moed voor nodig om te luisteren naar je geweten, je intuïtie en de consequenties ervan te aanvaarden. Dit hogere plan te bereiken lukt slechts bij de volle overtuiging en ervaring dat de stem van het geweten de stem van God is, de immer Aanwezige.

Het is niet voldoende dat de handeling zelf goed is, het moet ook gewetensvol gebeuren en beweegredenen spelen ook een rol. Hoe hoogstaand zijn je motieven? Hoe onbaatzuchtig ben je? Het verschil tussen immoreel, het verwerpen van moraal, en amoreel, het handelen buiten de moraliteit om, moet wel begrepen worden. Het kan zijn dat we niet altijd goede gevolgen zien voortvloeien uit een morele handeling. Het doel rechtvaardigt de middelen niet.

De gevolgen van een morele handeling zijn niet altijd zichtbaar en ook niet altijd gunstig voor ons; ze liggen buiten ons bereik. Onze taak is goed te doen en te handelen vanuit zuivere motieven. De resultaten komen van God alleen. Keizer Alexander word door de historici ‘de Grote’ genoemd. Na zijn veroveringen bracht hij de Griekse taal en cultuur, kunsten en gewoontes over. Tot op de dag van vandaag plukken we de vruchten van de Griekse beschaving. Maar de achterliggende bedoeling van Alexander was slechts onderwerping en faam. Hoe kun je dan zeggen dat zijn verrichtingen een hoogstaande moraal hadden? Hij was groot als legerleider en heerser, maar veel last van morele bedenkingen had hij niet.

Hieruit volgt dat goede bedoelingen niet voldoende zijn bij morele handelingen. En al zeker niet als er dwang in het spel is. Het is geen specifieke deugd als je vroeg opstaat omdat je bang bent anders te laat te komen. Zo ligt er ook geen deugd in een eenvoudig leven als je arm bent. Als je welvarend bent maar weet dat adeldom verplicht en daar ook consequenties aan verbindt mag je spreken van een hoogstaande moraal. Eerlijkheid duurt het langst, maar als alleen de duur telt, hoe waarachtig is dan de eerlijkheid? Zoals Shakespeare zei, liefde geboren uit winstoogmerk is geen liefde:

Liefde is geen liefde als zij vertroebeld wordt door oneigenlijke oogmerken.

Goede daden die verricht worden in de hoop dat deze geluk brengen in de komende wereld zijn moreel niet hoogstaand. Waarlijke eerzaamheid is het recht volgen omdat recht recht is. Omdat wij de diepste drijfveren van de ander niet kennen, kunnen we ook niet oordelen over zijn morele integriteit.