Basile Parent en Pierre Schaken

twee merkwaardige ondernemers

Op 1 oktober 1860 was koning Leopold aanwezig in Bossuit voor de inhuldiging van het nieuwe kanaal. Niet dat hij lang ter plaatse was, want die dag maakte hij een soort triomftocht van Doornik tot Oudenaarde. Overal onderweg werd hulde gebracht aan de koninklijke familie, was de bevolking op de been om hen toe te juichen en werd de stoet begeleid door groepen uitgedoste ruiters. De koning en zijn gevolg arriveerden om 12u30 in Bossuit en werden ontvangen in een tent vol genodigden, die was opgesteld tussen het pompgebouw en de toegangssluis van het kanaal. Het was de heer Schaken, als president van de maatschappij die het kanaal zou uitbaten, die de koning en zijn familie verwelkomde en vervolgens een toespraak hield in de Franse taal. Hij had het natuurlijk over het commercieel en industrieel belang van het kanaal en de 150 km kortere af te leggen weg voor de scheepvaart. Vervolgens had hij het over de 'vruchtbare wedijver' tussen spoorwegen en kanalen die het eigenlijk 'beter met mekaar kunnen vinden dan dat ze mekaar bekampen' en het beleid van de koning die dit allemaal 'sterk heeft aangemoedigd'. Hij loofde de koning voor zijn 'morele bijstand' die hij leverde aan de uitbaters van het kanaal, wat getuigde van zijn 'grote intelligente bezorgdheid'. 

Het is wel merkwaardig dat op dit feestelijk moment over de spoorwegen werd gesproken, terwijl het juist de strijd was van 'kanalen' versus 'spoorwegen', die geleid had tot het moeizaam tot stand komen van dit project. Je zou ook kunnen veronderstellen dat de koning persoonlijk had bijgedragen tot het tot stand komen van dit kanaal. Het selecte publiek van toehoorders zal wel beter begrepen hebben waarover het hier ging en wat voor een meneer Pierre Schaken eigenlijk was. Wie tot nu toe de geschiedenis van het kanaal Bossuit-Kortrijk onderzocht moest het altijd doen met de volgende vermelding  in de statuten van de maatschappij: de heren Adan, bankier te Brussel en Parent en Schaken, 'propriétaires' of eigenaars te Parijs... Vooral dit laatste sprak een beetje tot de verbeelding: kenden ze de streek hier eigenlijk wel, waren ze enkel uit op groot winstbejag of werden ze er beetje ingeluisd, want niemand durfde tot nu toe dit kanaal bouwen. Gelukkig kan men nu, 150 jaar later, dankzij een PC en een paar muisklikken diverse zoekmachines in gang zetten en zo een aantal puzzelstukken samen brengen.

Basile Parent en Pierre Schaken waren een onafscheidelijk duo echte Belgen en waren beiden officier in de orde van koning Leopold. Niettegenstaande dit de eerste keer was dat ze een kanaal aanlegden, waren ze helemaal niet aan hun proefstuk toe. Het waren namelijk spoorwegaannemers die vooral in Frankrijk, later ook in Spanje en andere landen, spoorwegen aanlegden en uitbaatten, tunnels, bruggen en viaducten bouwden, stoomlocomotieven en ander spoorwegmateriaal produceerden en zelfs aan steenkoolontginning deden. Hoe die 'petits Belges' het hebben gemaakt in het buitenland is een merkwaardig verhaal.

Basile Parent werd in 1807 geboren in Couillet nabij Charleroi en nam als vrijwilliger deel aan de schermutselingen bij de revolutie van 1830 te Brussel. Hij kreeg hiervoor een decoratie en engageerde zich vervolgens bij het Belgische leger. Hij diende bij de Genie en deed daar kennis op van terreinnivelleringen en bouwde ervaring op bij de aanleg van taluds en uitgravingen. Terug in het burgerleven werkte hij mee aan de legendarische eerste Belgische spoorlijn tussen Brussel en Mechelen. Hij werd aannemer voor de aanleg van spoorwegen en zo was hij bij de aanleg van de spoorweg van Gent naar Kortrijk, in de jaren 1838-1839, de uitvoerder van het traject tussen Deinze en Kortrijk. 

Pierre Schaken werd in 1793 geboren in Oostende. Hij was ooit militair bij het leger van Napoleon en was ook betrokken bij de gevechten die leidden tot de onafhankelijkheid van België. Hij werd generaal van 'la Garde Civile Belge' of de Belgische burgerwacht. Hij werd aannemer van openbare werken en samen met zijn oude wapenbroeder Parent richtte hij de onderneming 'Parent et Schaken' op. Intussen had België net als Engeland, op gebied van spoorwegen een enorme voorsprong opgebouwd. De Fransen wilden dringend die achterstand inhalen en lonkten naar Engelse en Belgische spoorwegbouwers en financiers. Parent en Schaken vertrokken richting Parijs, werden actief over gans Frankrijk en slaagden erin om een grote onderneming te worden.

Men kan zich afvragen hoe twee mensen zonder grote financiële middelen en zonder ondersteuning van rijke families of een ander netwerk, in het buitenland zo'n grote onderneming konden opzetten. Allicht hebben zij hun succes grotendeels te danken aan een belangrijke beweging waar zij deel van uitmaakten. Zij waren immers aanhangers van het 'Saint-Simonisme'. Dit had niets met een heilige te maken maar met een belangrijke beweging genoemd naar 'Claude Henri de Saint-Simon'. Die man leefde van 1760 tot 1825, was van adellijke afkomst maar ten tijde van de Franse revolutie deed hij afstand van zijn titel en werd hij een belangrijk hervormingsdenker. Hij had een sterk geloof in de mogelijkheden van de wetenschap en de techniek. De maatschappij moest niet meer geleid worden door zij die bezitten (de adel) maar door zij die werken. Wetenschappers, ingenieurs en bankiers moesten het voortouw nemen in de samenleving. Zijn volgelingen hebben een belangrijke rol gespeeld in de economische ontwikkeling van Frankrijk, vooral door de uitbouw van het bankwezen en de aanleg van spoorwegen die toen gezien werden als gangmaker van de vooruitgang. Sommigen werden als vurige aanhangers ook wel eens 'apostels van de spoorwegen' genoemd. Enkele 'Saint-Simoniens' stonden ook aan de wieg van het Suezkanaal in Egypte. In dat kader is het ook beter begrijpbaar dat een buitenlandse bank uit Genève, bij de start van het kanaal Bossuit-Kortrijk, de helft van de aandelen onderschrijft. De filosofie van Saint-Simon was gekenmerkt door een sterk geloof in de menselijke vooruitgang. Moreel gedrag werd in zijn ogen vooral bepaald door naastenliefde en solidariteit, uit deze nieuwe moraal zou een maatschappij met gerechtigheid en welvaart voor allen ontstaan. Dit bezorgde hem achteraf het etiket van 'utopische proto-socialist'. De beweging had ook grote invloed op Napoleon III, iemand waar Basile Parent meermaals ontvangen werd, hij had immers zijn stek op de 'place Vendôme' op een boogscheut van het 'palais des Tuileries' waar het staatshoofd en zijn 'impératrice Eugénie' resideerden.

Om aan al hun contracten te voldoen hadden Parent en Schaken een werkplaats gehuurd in Oullins (Lyon) voor de fabricatie van spoorwegmaterieel en stoomlocomotieven. Toen die huurovereenkomst dreigde te worden stopgezet kochten zij in 1861 gronden aan te Rijsel op het grondgebied van de vroegere gemeente Fives voor de bouw van nieuwe werkplaatsen. Er werden locomotieven gemaakt, metalen bruggen, overkappingen voor stations en zelfs oorlogsmateriaal. De fabriek nam snel uitbreiding en er kwam ook weer een fabriek nabij Lyon, in Givors. Vanaf 1865 kreeg de onderneming de naam 'Compagnie de Fives-Lille', de hoofdzetel bleef in Parijs. Het bedrijf bestaat nog altijd, is na vele fusies uiteindelijk 'Groupe Fives' geworden en is wereldwijd actief in diverse industriële sectoren. Fives groeide uit tot een industriële voorstad van Rijsel. Naast textielbedrijven en een Peugeot autofabriek was er dus de grote fabriek van Fives-Lille. De industriële activiteiten verdwenen in de jaren 1990-2000 en momenteel staan er grote projecten op stapel om van deze vervallen sites aantrekkelijke woonzones te maken. 

Basile Parent was graag teruggekeerd naar zijn geboortedorp Couillet. Tussen 1855 en 1860 kocht hij er meer dan 60 hectaren gronden en gebouwen aan. Hij bouwde er een brouwerij, een boerderij, een kasteel met park (chateau de Parentville) en een kerk toegewijd aan St.Basile. Parent overleed echter in 1866 te Parijs. Zijn kerk was pas af in 1868. Die kerk is ondertussen zeer bouwvallig geworden en is gesloten uit veiligheidsoverwegingen, de stad overweegt om ze te laten afbreken.

Pierre Schaken had blijkbaar geen heimwee naar Oostende, hij overleed in zijn kasteeltje nabij Parijs in 1870 nadat hij zijn compagnon nog vier jaar overleefde. Het zou de moeite lonen om iets meer te weten over deze twee mensen en hun beweegredenen. De grote vraag blijft natuurlijk waarom zij als internationale spoorwegondernemers hier in deze uithoek een kanaal kwamen graven en uitbaten. Was het voor hen een technische uitdaging, een daad van liefde voor het oude vaderland of waren het de idealen van de Saint-Simoniens die  nog eens naar boven kwamen?  Ze werden overigens wel meer gevraagd voor moeilijke klussen in binnen-en buitenland. Financieel was er weinig risico want alles werd goed gewaarborgd door de Belgische staat. Als mannen van het spoor konden ze toch moeilijk geloven dat dit kanaal hun onderneming hoge winsten zou opleveren. Of zou koning Leopold zelf heel hard aan hun mouw hebben getrokken en hebben ze zich persoonlijk geëngageerd voor dit project? Merkwaardig is wel dat na het overlijden van de compagnons het kanaal langzaam in verval geraakte en op zijn failliet afstevende.

Met dank aan Wikipedia en tal van andere websites en digitale archieven. Zoeken op “Parent et Schaken” levert heel wat informatie op. Charles Giraud maakte een schilderij van het salon van Basile Parent op de place Vendôme, je kan een reproductie van dit werk bekijken en bestellen via internet. Eveneens te bekijken en te bestellen is een oude postkaart met een afbeelding van het 'chateau Schaken' in Saint Maur-des-Fossés (Jointville-le-Pont). Dit kasteel werd jammer genoeg afgebroken in 1970.

Geert Callens