Ο αείμνηστος Νικόλαος Ανδριώτης, από τους σημαντικότερους Έλληνες γλωσσολόγους του περασμένου αιώνα, ήταν ο πρώτος που ασχολήθηκε επιστημονικά με το γλωσσικό ιδίωμα της Ίμβρου που ήταν και η γενέτειρά του. Η μελέτη του «Περὶ τοῦ γλωσσικοῦ ἰδιώματος τῆς Ἴμβρου» (Ἀθηνᾶ 42 (1930) 146-187) αποτελεί την πρώτη συστηματική περιγραφή των φωνητικών και μορφολογικών χαρακτηριστικών του ιδιώματος. Ακολούθησαν και άλλα άρθρα σχετικά με το ιδίωμα της Ίμβρου, καθώς και πολλές αναφορές για το ιδίωμα αυτό σε ευρύτερου περιεχομένου μελέτες τόσο του Ν. Ανδριώτη όσο και άλλων επιστημόνων. Η Ίμβρος με όση δύναμη μπορεί να διαθέτει ένας τόπος που «βρίσκεται σε ξένα χέρια» βαστά ακόμη την γλώσσα της και έχει γίνει κομμάτι της ψυχής των παιδιών της όπου κι αν αυτά βρίσκονται. Απόδειξη και το βιβλίο αυτό που με χαρά προλογίζω, το Λεξικό του ιμβριακού ιδιώματος του Ξενοφώντα Τζαβάρα. Αναμφισβήτητα, παραδίδεται από τον συγγραφέα στην ακαδημαϊκή κοινότητα αλλά και στους συμπατριώτες του ένα πολύ σημαντικό έργο για την γλώσσα της Ίμβρου, γραμμένο με επιστημονική υπευθυνότητα και εμπεριστατωμένη μελέτη.
Το Λεξικό χαρακτηρίζεται από αυστηρή εφαρμογή συγκεκριμένου κανονισμού συντάξεως ο οποίος είναι σύμφωνος με τις σύγχρονες λεξικογραφικές απαιτήσεις. Σε κάθε συντακτικό άρθρο η λέξη-λήμμα αποδίδεται με συνέπεια και συστηματικότητα βάσει ειδικού φωνητικού συμβολισμού, ακολουθεί ο γραμματικός χαρακτηρισμός της και αναγράφονται οι ιδιάζοντες κλιτικοί τύποι της. Το σημασιολογικό περιεχόμενο της λέξεως-λήμματος περιγράφεται με ακρίβεια και σαφήνεια και αποδίδεται το πλέγμα σημασιών του. Η παράθεση σε γνήσιο ιδιωματικό λόγο χαρακτηριστικών παραδειγμάτων χρήσης της λέξεως-λήμματος διασαφηνίζει την κάθε σημασία. Η αναφορά φράσεων, συνωνύμων και ονοματολογικού υλικού που παρέχεται στα περισσότερα λεξικογραφημένα άρθρα προσδίδει ιδιαίτερη αξία στο περιεχόμενο του Λεξικού. Στην ετυμολογική θεώρηση των λέξεων-λημμάτων, που σημειώνεται στο τέλος κάθε άρθρου, διαφαίνεται η επιστημονική υπευθυνότητα και η γλωσσολογική κατάρτιση του συγγραφέα του Λεξικού.
Η εργασία του κ. Ξενοφώντα Τζαβάρα είναι πολύ σημαντική τόσο για τον λεξιλογικό πλούτο και τα στοιχεία περιγραφής του ιδιώματος της Ίμβρου που παρέχει σε όλα τα επίπεδα ανάλυσης, όσο και για τον άρτιο λεξικογραφικά τρόπο απόδοσης του ιδιωματικού υλικού. Αναμφίβολα, στην διαλεκτική λεξικογραφία δεν υπάρχουν πολλά έργα της αρτιότητας του Λεξικού του κ. Τζαβάρα. Στις μέρες μας υπάρχει πλούτος διαλεκτικών γλωσσαρίων, σχεδόν για κάθε περιοχή της χώρας μας, συνήθως όμως πρόκειται για ερασιτεχνικές εργασίες, με μεράκι και αγάπη βέβαια γραμμένες αλλά χωρίς στέρεο γλωσσολογικό υπόβαθρο. Η εργασία του κ. Τζαβάρα συνδυάζει την εσωτερικευμένη γνώση του ιδιώματος με την αξιόπιστη γλωσσολογική περιγραφή και πραγματικά μπορεί να θεωρηθεί υπόδειγμα για την συγγραφή αντίστοιχων εργασιών στο πεδίο της διαλεκτικής λεξικογραφίας.
Πέρα όμως από την πολύ θετική γλωσσολογική αποτίμηση του Λεξικού, δεν μπορώ να παραβλέψω την αγάπη του συγγραφέα για το νησί του η οποία διαφαίνεται στην φροντίδα του να αποτυπώσει σε όλο το εύρος της τη γλώσσα της Ίμβρου. Δεν είναι τυχαία εξάλλου και η επιλογή από τον κ. Τζαβάρα του στίχου του Κ. Παλαμά Το σπίτι που γεννήθηκα κι ας το πατούν οι ξένοι, στοιχειό είναι και με προσκαλεί, ψυχή και με προσμένει, που απετέλεσε το “ψευδώνυμο” της ανωνύμως υποβληθείσας υποψηφιότητάς του στον Γλωσσικό Διαγωνισμό που προκήρυξε η Ακαδημία Αθηνών το 2010, όπου και έλαβε το πρώτο βραβείο.
Χριστίνα Μπασέα-Μπεζαντάκου
Διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης
των Νεοελληνικών Ιδιωμάτων και Διαλέκτων - Ι.Λ.Ν.Ε.