ΕΙΔΗ ΛΗΜΜΑΤΩΝ

Τα λήμματα που εμπεριέχονται στο Λεξικό διακρίνονται σε 3 κατηγορίες:

1) Στα κυρίως ή εξωτερικά λήμματα^. πρόκειται για την κεφαλή του κάθε λήμματος όπου εντάσσονται όλες οι λεξικογραφικές πληροφορίες, είναι κατανεμημένα κατ’ απόλυτη αλφαβητική σειρά, διακρίνονται οπτικά από το έντονο μαύρο χρώμα (bold) και την τυπογραφική τους εσοχή κατά 3 χαρακτήρες ενώ αριθμητικά ξεπερνούν τις 8000.

2) Στα ενδολήμματα ή εσωτερικά λήμματα^. αποτελούνται συνήθως από συντακτικές εκφορές (παγιωμένες εκφράσεις, λεξιλογικές συνάψεις, κ.λπ.) 2 ή περισσότερων λέξεων, μία από τις οποίες είναι το κυρίως λήμμα, που όταν εκφέρονται μαζί διαθέτουν διαφορετική σημασία. Στα ενδολήμματα εξάλλου ανήκουν και τα κυρίως λήμματα που έχουν υποστεί αλλαγή γραμματικής κατηγορίας (π.χ.: ουσιαστικοποίηση επιθέτου, κ.λπ.). καθώς και τα τοπωνύμια Τα εσωτερικά λήμματα, όταν διαφοροποιούνται από το κυρίως λήμμα, δηλώνονται οπτικά με το έντονο μαύρο χρώμα (bold), οι συντακτικές εκφορές επιπρόσθετα με την συντομογραφία κεφαλαιογράμματης μορφής ΦΡ. και τα τοπωνύμια με την αντίστοιχη (τοπν.)^. π.χ.:

θ’κός (-ή/-ιά, -ό) … 1. δικός (μου) (και στην ΝΕ.Κ.). 2. (ουσ.) Α. συγγενής ... Β. (θηλ.) θ’κή: η σύζυγος ... 3. (μτφ.) ΦΡ.: ξένου ψουμί κι θ’κό μαχαίρ^ι: για τον σφετερισμό – την ιδιοποίηση ξένης περιουσίας ....

απαλίρα (/ απαλίρ^ι) (η) [apal.íra] …ΥΠΟΚ.: απαλιρί / απαλιρούδ^ι ... 2. (τοπν.) Απαλίρα (Αγρίδια, Άγ-Θεόδωροι), Απαλίρ^ι (Αγρίδια) …

3) Στα υπολήμματα^. διακρίνονται με την σειρά τους στα υποκοριστικά-μεγεθυντικά (όταν το κυρίως λήμμα είναι όνομα), στα επιρρήματα (όταν το κυρίως λήμμα είναι επίθετο) και σε θηλυκά (συνήθως) ή αρσενικά (σπανιότερα) ουσιαστικά (όταν το κυρίως λήμμα είναι ουσιαστικό αρσενικού ή θηλυκού γένους αντίστοιχα και διαθέτει 2 γένη). Τα υπολήμματα, τα οποία αριθμητικά πλησιάζουν τα 1000, βρίσκονται πάντοτε στο εσωτερικό των εξωτερικών λημμάτων και δεν διαθέτουν αυτόνομη λεξικογραφική-λημματική υπόσταση (ως κυρίως λήμματα) εκτός εάν διαφοροποιηθούν ως προς την λεξική τους σημασία ενώ δηλώνονται με ελαφρώς μικρότερους χαρακτήρες^. π.χ.:

θ^υμαίνου [θⁱménu] … ΣΥΝ.: καγιρντίζου / καταφειάζουμ’ / μι κουγντίζ.’ / κουλουκόφτουμ’ / π’κρουχουλιάζου / σικλιντίζουμ’ / σταλαχιέμι / τζ.ιχριντίζουμ’. ΑΝΤ.: κιφλιντίζου / μαρδώνου …

κακουχούμινους (-ιν’, -ου) [ΕΠΙΡΡ.: κακουχούμινα] …

κατσίβιλους (ο) [ΘΗΛ.: κατσ’βέλα] …

κάττα (η) [ΑΡΣ.: κάττους] …

Σε ορισμένες περιπτώσεις παρατηρούνται φωνολογικές διαφοροποιήσεις κάποιας λέξης χωρίς ωστόσο αυτές να προκαλούν την παραμικρή αλλαγή στην σημασία, την γραμματική κατηγορία, το γένος, κ.λπ. Έτσι, για λόγους οικονομίας και συγχρόνως λεξικογραφικής πληρότητας, χρησιμοποιούμε ως κυρίως λήμμα την λέξη που ετυμολογικά φαίνεται να αποτελεί την βάση από την οποία προήλθαν κατόπιν φωνολογικών αλλαγών οι υπόλοιπες, οι οποίες τοποθετούνται σε παρένθεση και κάθετη παύλα αμέσως μετά το κυρίως λήμμα (π.χ.: τζανιρ^ιά (/ τζ.ανιρ’διά / τζ.ανιρ’δ^ιά / τζ.ινιρ’διά / τζ.ινιρ’δ^ιά / τζ.ινιρ^ια)). Αυτές τέλος, βρίσκονται τοποθετημένες αλφαβητικά και στο κύριο σώμα του Λεξικού παραπέμποντας κάθε φορά με την ένδειξη «βλ.» στο κυρίως λήμμα στο οποίο ανήκουν (π.χ.: τζ.ανιρ’διά βλ. τζ.ανιρ^ιά). Με τον τρόπο αυτό αφενός δεν δυσχεραίνεται η αναζήτηση λέξεων όταν μάλιστα η φωνολογική διαφοροποίηση αυτών είναι τόσο μεγάλη ώστε να είναι δύσκολη η ταύτισή τους με το κυρίως λήμμα από τον μη ειδικό χρήστη του Λεξικού και αφετέρου καταδεικνύεται η ενότητα που υπάρχει ανάμεσά τους χωρίς συγχρόνως να αυξάνει σε περιττό όγκο το Λεξικό και χωρίς να επαναλαμβάνονται άσκοπα γραμματικές, σημασιολογικές και ετυμολογικές πληροφορίες.

Εξάλλου, ο λόγος που προτιμήσαμε να θεωρήσουμε ως βασικό κριτήριο για την ανάδειξη μιας από τις παραπάνω λέξεις ως κυρίως λήμμα την ετυμολογική «ορθότητα-καθαρότητα» και όχι την συχνότητα χρήσης που θα ήταν ίσως και ορθότερο λεξικογραφικά και σύμφωνο με τα πορίσματα της κοινωνιογλωσσολογίας είναι διπλός: αφενός η μη ύπαρξη σχετικών στατιστικών μελετών και ως εκ τούτου η αδυναμία μας να καθορίσουμε αντικειμενικά (και όχι διαισθητικά) το μέγεθος της συχνότητας κάθε λέξης διακρίνοντας την πιο εύχρηστη και αφετέρου το ύφος και το περιεχόμενο του ίδιου του Λεξικού στο οποίο δίνεται αρκετά μεγάλη βαρύτητα στην ετυμολογική προσέγγιση των (εξωτερικών) λημμάτων.

Ακόμη, τα ομόγραφα λήμματα, που γράφονται δηλ. με τον ίδιο ακριβώς τρόπο και δεν διαφοροποιούνται καθόλου στην φωνητική απόδοση και ορθογραφία παρότι διαθέτουν διαφορετικό γραμματικό, σημασιολογικό και ετυμολογικό περιεχόμενο, διακρίνονται με την χρήση αραβικών αριθμών σε μορφή εκθέτη^. π.χ.:

αθέρας¹ … αιθέρας …

αθέρας² … η κόψη κάθε κοφτερού οργάνου …

Οι λέξεις που διαφοροποιούνται μορφολογικά ως προς το παραγωγικό επίθημα-κατάληξη διατηρώντας την σημασία, την γραμματική κατηγορία, το γένος, κ.λπ., θεωρήσαμε προτιμότερο να αντιμετωπιστούν ως εξωτερικά λήμματα με εξαίρεση τα ρήματα (π.χ.: διαφουστουρώ (/ διαφουστουρίζου) αλλά ’ξαγών’ … ΣΥΝ.: ’ξάγουνου / ’ξαγώνιου) και συνδέονται με σημασιολογική σχέση συνωνυμίας εκτός αν πρόκειται για ουσιαστικά παράγωγα αντίστοιχων ρημάτων, τα οποία – κατά τον ίδιο τρόπο – αντιμετωπίζονται ως υπολήμματα (π.χ.: ξιψειρίζου (/ ξιψειρ^ιάζου) και κατ’ αντιστοιχία ξιψείρ’σμα (/ ξιψείρ^ιασμα).

Τέλος, οι λεξικοί τύποι από τις κλιτές γραμματικές κατηγορίες που συμβατικά λαμβάνονται ως κυρίως λήμματα είναι, όπως έχει καθιερωθεί λεξικογραφικά, οι εξής: στα ρήματα ως εξωτερικό λήμμα χρησιμοποιείται το α΄ ενικό Ενεστώτα ενεργητικής φωνής, στα ουσιαστικά η ονομαστική ενικού αριθμού, στα επίθετα και τις αντωνυμίες η ονομαστική ενικού του αρσενικού γένους (εφόσον φυσικά απαντούν και δεν υπάρχει περίπτωση ελλειπτικότητας).

WebRep

Συνολική αξιολόγηση