ΠΡΟΛΟΓΟΣ Κ. ΠΑΡΙ ΑΣΑΝΑΚΗ
Με ιδιαίτερη χαρά και υπερηφάνεια ο Σύλλογος Ιμβρίων παραδίδει στην απανταχού Ιμβριακή κοινότητα αλλά και στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό, το βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών «Λεξικό του Ιμβριακού Ιδιώματος» του συμπατριώτη μας Ξενοφώντα Τζαβάρα.
Πρόκειται για το εντυπωσιακό αποτέλεσμα της μακρόχρονης ενασχόλησης του συγγραφέα με το ιδίωμα του νησιού μας, βασισμένο όχι μόνο στις προγενέστερες καταγραφές αλλά και σε προφορικές μαρτυρίες που συνέλεξε ο ίδιος με υπομονή και μεθοδικότητα. Αν ο αριθμός των 10.000 λημμάτων της Ιμβριώτικης ντοπιολαλιάς ηχεί εντυπωσιακός για ένα μικρό νησί του Αιγαίου, άλλο τόσο εντυπωσιακό είναι το γεγονός αυτό καθαυτό της συλλογής και της καταγραφής του –και μάλιστα από ένα νέο στην ηλικία ερευνητή.
Η επιστημονική αρτιότητα που αγγίζει την τελειότητα, με την ετυμολόγηση του συνόλου σχεδόν των λημμάτων, συμπληρώνεται μοναδικά από το μεράκι με το οποίο επιμελείται του τελικού αποτελέσματος, από την έκδηλη αγάπη του ερευνητή για κάθε τι που θυμίζει την ιδιαίτερη πατρίδα του, την πονεμένη ιστορία της, την ιδιόμορφη ταυτότητά της, όπως αυτή εκδηλώνεται μέσα από τα παραδείγματα που συνοδεύουν ένα προς ένα τα καταγεγραμμένα λήμματα, αλλά και από τις παροιμίες, τα αινίγματα, τους γλωσσοδέτες, τις λαογραφικές πληροφορίες που διανθίζουν το Λεξικό.
Η ολοκλήρωση του έργου και η θέση του σε κυκλοφορία έρχεται σε μια κρίσιμη ώρα για το μέλλον του Ελληνισμού της Ίμβρου αλλά και σε μια δύσκολη περίοδο για την Ελλάδα. Όπως κάθε Έλληνας πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες του και να ενώσει τις δυνάμεις του σε μια προσπάθεια ανασύστασης της κοινωνίας και ανασυγκρότησης της χώρας, έτσι και οι Ίμβριοι, τόσο συλλογικά όσο και ατομικά, καλούμαστε να μετατρέψουμε την κρίση σε ευκαιρία –τόσο για εμάς τους ίδιους όσο και για την ιδιαίτερη πατρίδα μας.
Η μοίρα θέλησε το πανέμορφο αυτό νησί να βρεθεί στην απέναντι πλευρά του Αιγαίου παρά την επί χιλιετίες παρουσία του ελληνικού στοιχείου. Η μοίρα θέλησε οι κάτοικοί του, φιλήσυχοι, εργατικοί και φιλοπρόοδοι, των οποίων το μόνο φταίξιμο ήταν ότι δεν μπόρεσαν να αποβάλουν την ελληνικότητά τους, να υποστούν τη λαίλαπα μιας ιδιότυπης επιχείρησης αφελληνισμού εν καιρώ ειρήνης. Και ίσως η μοίρα θελήσει, μόλις μερικές στιγμές πριν από το τέλος, η Ίμβρος να αναγεννηθεί και να αποτελέσει στον 21ο αιώνα μια γέφυρα, ένα εργαστήρι πρακτικών συναδέλφωσης και ειρηνικής συνύπαρξης διαφορετικών πολιτισμών, χωρίς μισαλλοδοξίες και προκαταλήψεις. Στο εσωτερικό μιας χώρας –και μιας κοινωνίας- όπου η ανάδειξη της δυναμικής –έστω όσης απέμεινε- των μειονοτήτων της αλλά και η συμφιλίωση με το αμαρτωλό παρελθόν φαίνεται ολοένα και πιο έντονα ότι ικανοποιεί μια υπαρκτή ανάγκη.
Είναι γνωστό πως με το τέλος του πολέμου μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, το 1923, υπογράφεται η Συνθήκη της Λωζάννης, με την οποία η Ίμβρος και η Τένεδος, δυο νησιά που κατοικούνταν από Έλληνες στη συντριπτική τους πλειοψηφία, λόγω της γεωπολιτικής θέσης που κατέχουν στην είσοδο των στενών του Ελλησπόντου, τίθενται υπό την κυριαρχία του νεοσύστατου τουρκικού κράτους.
Ξετυλίγοντας το νήμα της ιστορίας από το σημείο που το αφήνουν τα σχολικά βιβλία της ιστορίας, το άρθρο 14 της Συνθήκης της Λωζάννης προέβλεψε ένα ειδικό καθεστώς αυτοδιοίκησης του πληθυσμού των δύο νησιών. Είναι προφανές ότι οι συντάκτες της Συνθήκης θέλησαν με το άρθρο αυτό, σε συνδυασμό με τις διατάξεις των άρθρων 38-42 της ίδιας Συνθήκης, που αφορούσαν την προστασία των μη μουσουλμανικών μειονοτήτων της Τουρκίας, να εξισορροπήσουν το γεγονός ότι το ελληνικό στοιχείο κυριαρχούσε στην Ίμβρο και στην Τένεδο τόσο δημογραφικά όσο και πολιτιστικά (την εποχή της υπογραφής της συνθήκης στην Ίμβρο κατοικούσαν 9.207 Έλληνες και κάποιες δεκάδες Τούρκοι, ενώ στην Τένεδο κατοικούσαν 5.420 Έλληνες και 1.200 Τούρκοι).
Υπό την ανοχή της Ελλάδας και της διεθνούς κοινότητας, η Τουρκία δεν έπαψε να παραβιάζει τις διατάξεις της Συνθήκης που αφορούσαν τα δύο νησιά από την πρώτη ημέρα που τέθηκε σε ισχύ, επιβεβαιώνοντας τους φόβους των νησιωτών, οι οποίοι παρόλα αυτά επέλεξαν στην πλειοψηφία τους να παραμείνουν. Μετά και τη χρυσή δεκαετία του 1950, όπου, υπό το κράτος της βελτίωσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων, η ελληνική κοινότητα της Ίμβρου βρίσκεται στο απόγειό της σε επίπεδο που θα το ζήλευε οποιοδήποτε ελληνικό νησί, με ακμάζουσα οικονομία, με εκατοντάδες μαθητών στα νεόδμητα ελληνικά σχολεία, ακόμη και με δικό της περιοδικό, το περίφημο «Ίμβρος», ούτε και ο πιο απαισιόδοξος δεν θα μπορούσε να φανταστεί πως δύο δεκαετίες θα ήταν αρκετές να σβήσουν δυόμιση χιλιετίες παρουσίας ελληνικού πληθυσμού, αφήνοντας σήμερα μόλις 200 Έλληνες μόνιμους υπερήλικες κατοίκους στην Ίμβρο και μετά βίας 20 στην Τένεδο.
Κατ’εφαρμογή του περιβόητου «Προγράμματος Διάλυσης» (Eritme Programı) τις κρίσιμες δεκαετίες του 1960 και 1970, οι χιλιάδες των Ελλήνων κατοίκων της Ίμβρου και της Τενέδου αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις πατρογονικές τους εστίες και να διασκορπιστούν σε όλα τα πλάτη και τα μήκη της γης, παρακολουθώντας ανήμποροι και αβοήθητοι την αποστέρηση των στοιχειωδών μέσων επιβίωσής τους: τη δήμευση όλης της καλλιεργήσιμης γης, την απαγόρευση της αλιείας και της κτηνοτροφίας, την απαγόρευση της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας και τη δήμευση των σχολείων τους, που είχαν χτίσει με δικές τους δαπάνες και προσωπική τους εργασία· τη δήμευση, βεβήλωση ή ισοπέδωση των περισσοτέρων από τις 300 εκκλησίες και εξωκλήσια τους, την άμεση διακινδύνευση της σωματικής τους ακεραιότητας, της τιμής, ακόμη και της ίδιας τους της ζωής -με την εγκατάσταση αγροτικής φυλακής, της οποίας οι τρόφιμοι αφέθηκαν ελεύθεροι να κλέβουν, να βιάζουν, να σκοτώνουν και να τρομοκρατούν.
Την ερήμωση των ελληνικών οικισμών ακολούθησε η στέρηση της πολιτιστικής ταυτότητας. Η Ίμβρος δεν αποκαλείται πια «Imroz». Μετονομάστηκε «Gökçeada» (‘Ουράνιο Νησί’) από το 1970. Η πρωτεύουσα της Ίμβρου, η Παναγία, μετονομάστηκε «Merkez» (‘Κέντρο’). Το ίδιο συνέβη και με όλους τους άλλους οικισμούς και τοπωνύμια που διατηρούσαν την ελληνική τους ονομασία επί αιώνες.
Χιλιάδες εποίκων από την Ανατολία, τον Πόντο, ακόμη και μουσουλμάνοι της Βουλγαρίας, μεταφέρθηκαν στην Ίμβρο, άλλοτε υποχρεωτικά και άλλοτε με υποσχέσεις για μια καλύτερη ζωή. Αποτέλεσμα ήταν, την ερήμωση των ελληνικών οικισμών του νησιού να ακολουθήσει η ερήμωση της υπαίθρου, αφού οι άνθρωποι αυτοί βρέθηκαν ξαφνικά σε ένα άγνωστο γι’αυτούς περιβάλλον, στο οποίο πολύ λίγο κατόρθωσαν να προσαρμοστούν. Έτσι ένα νησί όπως η Ίμβρος, που κάποτε προμήθευε την ενδοχώρα με τα αγροτικά και κτηνοτροφικά της προϊόντα, αναγκάζεται σήμερα να εισάγει.
Μολαταύτα, από τη δεκαετία του 1990 η κατάσταση ακολουθεί μια αργή αλλά σταθερή πορεία αναστροφής. Οι Ίμβριοι που εγκατέλειψαν τις εστίες τους άρχισαν να επιστρέφουν και να τις αναστηλώνουν, ενώ συρρέουν κατά χιλιάδες τους θερινούς μήνες από όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης όπου κατέφυγαν, προκειμένου να αναβιώσουν τις συλλογικές μνήμες στα παραδοσιακά πανηγύρια και να ανταμώσουν με συγγενείς και φίλους. Την τελευταία δεκαετία έχουν αναστηλωθεί εκατοντάδες σπίτια στην Ίμβρο, γεγονός που καθιστά τους Ιμβρίους τους μεγαλύτερους επενδυτές στην πατρίδα τους, οι οποίοι σήμερα συντηρούν σχεδόν αποκλειστικά την τοπική οικονομία. Είναι χαρακτηριστικό ότι η αρχέγονη ονομασία του νησιού κάνει ξανά την εμφάνισή της στα πάσης φύσεως αναμνηστικά που πωλούνται στα τοπικά καταστήματα καθώς και σε τουριστικούς χάρτες.
Με βάση αυτή τη δυναμική, δεν αποτελεί υπερβολή η διαπίστωση ότι η Ίμβρος, υπό την προϋπόθεση ότι θα δοθεί ένα άμεσο και σαφές πολιτικό μήνυμα συνοδευόμενο από συγκεκριμένα μέτρα αποκατάστασης των αδικιών του παρελθόντος, θα μπορούσε να καταστεί πρότυπο της εικόνας που επιθυμεί και οφείλει να εμφανίζει η Τουρκία, όσον αφορά την αρμονική συμβίωση μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων.
Οι Ιμβριακοί Σύλλογοι του εξωτερικού δεν έπαψαν να επικροτούν από την πρώτη στιγμή που εκδηλώθηκαν, τις πρωτοβουλίες όλων των πλευρών για την επιτάχυνση της ευρωπαϊκής πορείας της Τουρκίας. Ταυτόχρονα, με πρωτοβουλία του Συλλόγου Ιμβρίων (Αθηνών), τη συνεπικουρία της Ιμβριακής Ένωσης Μακεδονίας-Θράκης και, στη συνέχεια, τη συστράτευση όλων των άλλων εν ενεργεία Ιμβριακών και Τενεδιακών συλλόγων απανταχού της γης (Ευρώπης, Αμερικής, Αφρικής και Αυστραλίας), συστήθηκε και λειτουργεί στους κόλπους του από το 2003, μια ειδική επιτροπή (γνωστή ως ΣΕΙ –Συντονιστική Επιτροπή Ιμβρίων) αποτελούμενη από Ιμβρίους νομικούς και άλλους εμπειρογνώμονες, επιφορτισμένη με την παρακολούθηση της ευρωπαϊκής πορείας της Τουρκίας, το συντονισμό και την άσκηση κάθε είδους παρεμβάσεων μέσα από την κοινωνία των πολιτών για την ανάδειξη, προώθηση και τελική επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η ελληνική μειονότητα της Ίμβρου και της Τενέδου.
Καρποί της δραστηριοποίησής μας αυτής αποτέλεσαν σε ένα πρώτο στάδιο οι επανειλημμένες αναφορές στην ελληνική μειονότητα της Ίμβρου και της Τενέδου σε όλα τα επίσημα έγγραφα των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 2004 μέχρι σήμερα (Εκθέσεις Προόδου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Συμπεράσματα του Συμβουλίου Σύνδεσης Ευρωπαϊκής Ένωσης-Τουρκίας).
Ακολούθησε η υιοθέτηση από την Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης (PACE), στις 27 Ιουνίου 2008, του υπ’αρ. 1625 Ψηφίσματος για την Ίμβρο και την Τένεδο, με τίτλο «Διατήρηση του διττού πολιτισμικού χαρακτήρα των δύο τουρκικών νησιών ως πρότυπου συνεργασίας μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδος προς το συμφέρον του επηρεαζόμενου πληθυσμού». Πρόκειται για το επιστέγασμα μιας διαδικασίας που είχε ξεκινήσει από το 2005 με πρωτοβουλία της τότε επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας κ. Έλσας Παπαδημητρίου, μία από τους λίγους Έλληνες πολιτικούς που δεν έμεινε στα λόγια αλλά έκανε πράξη τη συμπόρευσή της στο όραμα και τις επιδιώξεις μας.
Παράλληλα, η προσπάθεια αυτή της ανάκτησης των δεσμών των Ιμβρίων με τις πατρογονικές τους εστίες κερδίζει αργά αλλά σταθερά τη θέση της στο διάλογο που έχει ξεκινήσει στην τουρκική κοινωνία αναφορικά με τα δικαιώματα των μειονοτήτων.
Οι Ίμβριοι και Τενέδιοι προβάλλουν και επιχειρούν να επιτύχουν την ικανοποίηση των ακόλουθων αιτημάτων:
· Αποκατάσταση των αδικιών που προέκυψαν στην Ίμβρο από τη διαδικασία κατάρτισης του κτηματολογίου
· Πλήρη και ανεπιφύλακτη αναγνώριση των κληρονομικών δικαιωμάτων σε όλους τους απογόνους των αρχικών ιδιοκτητών ανεξαρτήτως υπηκοότητας
· Απόδοση της τουρκικής υπηκοότητας σε όλους τους αυτόχθονες Ιμβρίους και Τενεδίους και στους απογόνους τους
· Επιστροφή των απαλλοτριωμένων περιουσιών που ουδέποτε χρησιμοποιήθηκαν ή έπαψαν να εξυπηρετούν τους σκοπούς της απαλλοτρίωσης
· Αναστολή της οριστικοποίησης όλων των καταχωρίσεων του κτηματολογίου μέχρις ότου τεθούν σε ισχύ οι αιτούμενες μεταρρυθμίσεις
· Άρση της απαγόρευσης της ελληνικής μειονοτικής εκπαίδευσης στα νησιά που επιβλήθηκε με τον ν. 502/1964 και εξακολουθεί να ισχύει ακόμη και σήμερα
· Επιστροφή των ελληνικών σχολικών κτιρίων της Ίμβρου και της Τενέδου στις αντίστοιχες κοινότητες
· Λήψη όλων των αναγκαίων μέτρων για τη διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος και των αρχαιολογικών θησαυρών της Ίμβρου και της Τενέδου, έτσι ώστε να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις πραγματοποίησης επενδύσεων στον αγροτουρισμό και σε άλλες επιχειρήσεις ήπιας εκμετάλλευσης των πλουτοπαραγωγικών πηγών των νησιών που θα προσφέρουν νέες θέσεις εργασίας σε χριστιανούς και μουσουλμάνους
· Επιστροφή όλων των παραδοσιακών κτιρίων που χαρακτηρίστηκαν «μνημεία πολιτισμού» στους πραγματικούς ιδιοκτήτες τους και παροχή όλων των κατάλληλων κινήτρων για την αναστήλωση και ανάδειξή τους
· Άρση όλων των γραφειοκρατικών εμποδίων για την ακτοπλοϊκή σύνδεση της Ίμβρου και της Τενέδου με την Ελλάδα
· Εξασφάλιση, συμπερασματικά, όλων εκείνων των συνθηκών που θα επιτρέψουν στους Ιμβρίους και Τενεδίους της διασποράς, και ιδίως εκείνους της νέας γενιάς, να επιστρέψουν και να επανεγκατασταθούν στις πατρίδες τους.
Προβάλλοντας τα αιτήματα αυτά με ρεαλισμό και ειλικρινή διάθεση ενεργού συμμετοχής και συμβολής στη βελτίωση των όρων διαβίωσης για όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους της Ίμβρου και της Τενέδου, οι Σύλλογοί μας προσβλέπουν σε μια τουρκική κοινωνία όπου όλοι οι πολίτες θα απολαμβάνουν ίσα δικαιώματα ανεξαρτήτως φύλου, φυλής ή θρησκευτικών πεποιθήσεων, όπως αυτά έχουν διαμορφωθεί και κατοχυρωθεί για όλους τους Ευρωπαίους πολίτες με βάση το ευρωπαϊκό κεκτημένο.
Παράλληλα οφείλουμε να ενώσουμε τις λίγες δυνάμεις που έχουν απομείνει, κανείς δεν περισσεύει στην προσπάθεια αυτή, όσο δύσκολη ή μάταιη μπορεί να φαντάζει για κάποιον ψυχρό παρατηρητή, ώστε να εξασφαλίσουμε από κοινού τη διατήρηση, την ανάδειξη και την ανάπτυξη της μοναδικής μας σχέσης με τον τόπο, την ιστορία του και την προοπτική του.
Καθίσταται έτσι προφανής η συνεισφορά του «Λεξικού του Ιμβριακού Ιδιώματος» σε αυτή την προσπάθεια και η σπουδαιότητά του. Αφενός, σε σχέση με την τεκμηρίωση και τη σύνδεση της γλώσσας με την ιστορία και την καταγωγή του επί χιλιετίες γηγενούς πληθυσμού του νησιού. Και, αφετέρου, αναφορικά με τη διάσωση, ανάδειξη και μεταλαμπάδευση στη νέα γενιά ενός ιδιώματος που δυστυχώς μιλιέται σήμερα από ελάχιστους εκπροσώπους μιας κοινότητας, η οποία, πλέον, στη συντριπτική της πλειοψηφία, αποτελείται από τους απόδημους Ιμβρίους, τα παιδιά, τα εγγόνια και τα δισέγγονά τους, που έγιναν πολίτες του κόσμου, που δέχτηκαν πλήθος επιρροές, πολιτιστικές, κοινωνικές, γλωσσικές. Μιας κοινότητας, ωστόσο, που όπως μαρτυρά η πρόσφατη ιστορία της, δεν έπαψε να αγαπά την πατρίδα της και αρπάζει με λαχτάρα και την παραμικρή ευκαιρία που της παρουσιάζεται για να βρεθεί κοντά στον τόπο και στους ανθρώπους της, να αναβιώσει τα ιδιαίτερα ήθη και έθιμα των προγόνων της, να ζωντανέψει τις συλλογικές μνήμες, να ξαναμιλήσει Νιμπριώτ’κα, όπως παρότρυνε χαρακτηριστικά τη νέα γενιά των Ιμβρίων ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. κ. Βαρθολομαίος ‘ο Ίμβριος’ κατά την ιστορική Του ομιλία στο Σύλλογό μας στις 27 Ιουνίου 2011.
Συγχαίρουμε για άλλη μια φορά τον Ξενοφώντα και τον ευχαριστούμε εξ ονόματος όλων των Ιμβρίων για την πολύτιμη αυτή συνεισφορά του στην ανάδειξη της ιδιαίτερης Ιμβριακής ταυτότητας.
Και χαιρετίζουμε το γεγονός ότι ένας ακόμη Ίμβριος της νέας γενιάς, σε μια εποχή που διακρίνεται από ατομισμό και εσωστρέφεια αλλά και σε μια χρονιά με πολλές ευθύνες για τον ίδιο και την οικογένειά του, η οποία απέκτησε προ ημερών το πέμπτο μέλος της, έλαβε την απόφαση να υπηρετήσει την υπόθεση της Ίμβρου όχι μόνο ως διακεκριμένος γλωσσολόγος και λαογράφος αλλά και με την ιδιότητα του μέλους του Διοικητικού μας Συμβουλίου, ασκώντας με επιτυχία τα καθήκοντα του Ειδικού Γραμματέα του Συλλόγου μας και Υπεύθυνου του περιοδικού «ΙΜΒΡΟΣ».
Ευχόμαστε σε κάθε συμπατριώτη το πόνημα αυτό να αποτελέσει μια γέφυρα με τους οικείους του, των παλαιότερων με τους νεότερους και αντίστροφα, με την προτροπή να μη λείψει από κανένα νιμπριώτ’κου σπίτι όπου γης.
Στους υπόλοιπους μη μυημένους αναγνώστες, ευχόμαστε καλή επιτυχία στην εξερεύνηση, μέσα από τις σελίδες και τα λήμματά του, μιας άγνωστης εν πολλοίς γωνιάς του απανταχού Ελληνισμού και, ταυτόχρονα, ενός εν δυνάμει τόπου συνθέσεων μέσα από τη διαφορετικότητα και την ανεκτικότητα. Και σας προσκαλούμε να γνωρίσετε και από κοντά αυτή την πληγωμένη αλλά τόσο όμορφη πατρίδα μας.
Δεκέμβριος 2011
Για το ΔΣ του Συλλόγου Ιμβρίων
Πάρις Αντ. Ασανάκης
Γενικός Γραμματέας