Chứng Ợ Chua xảy ra khi chất acid trong bao tử dội ngược lên thực quản. Người bệnh cảm thấy đau vùng ngực, cảm giác chất chua trong miệng…
Nguyên do:
1- Bao tử sản xuất quá nhiều acid.
(Tuy nhiên điều này không chắc đúng theo một số khảo cứu. Chúng ta sẽ tìm hiểu sâu rộng hơn ở phần sau)
1- Cơ vòng giữa thực quản và bao tử đã không làm việc tốt, hoặc vì bắp cơ vòng yếu, hoặc vì phản xạ cơ vòng không hoạt động.
2- Hiatus hernia. Thông thường giữa ngực và bụng ngăn cách bởi hoành cách mô. Bao tử nằm dưới hoành cách mô. Trong trường hợp hiatus hernia, một phần bao tử trồi lên trên hoành cách mô, nên chất acid trong bao tử dễ dàng bị dội ngược lên thực quản.
Hậu quả:
1- Heart burn. Bệnh nhân cảm thấy nóng đau vùng ngực, có khi lầm tưởng bị đau tim.
2- Ợ chua. Chất acid trong miệng có thể làm hư men răng, làm cảm giác đau cổ họng.
3- Buồn ói.
4- Ho. Vì chất acid kích thích thần kinh trong thực quản. Sự kích thích thần kinh cũng làm ống thở co thắt lại gây nên suyễn.
5- Viêm loét thực quản.
6- Barrett’s esophagus. Vì sự kích thích của chất acid khiến niêm mạc thực quản bị biến đổi giống phần niêm mạc của dạ dày và của ruột non (intestinal metaplasia), gọi là Barrett’s esophagus. Barrett’s esophagus có thể phát triển thành ung thư thực quản, tỉ lệ từ 3-9%, nên cần được theo dõi để chẩn đoán kịp thời. Barrett’s esophagus chỉ có thể định bệnh bằng soi bao tử (endoscopy) và sinh thiết phần thực quản. Hầu hết các bác sĩ đều đề nghị cho người bị Barrett’s esophagus dùng thuốc chống acid như Zantac, Losec, Zoton, Somac, Nexium, Pariet, hy vọng giảm sự tổn hại của niêm mạc thực quản. Tuy nhiên điều này cũng chưa chứng minh có thể giảm nguy cơ ung thư thực quản.
Định bệnh:
1- Nội Soi bao tử (upper endoscopy): bệnh nhân phải nhịn đói ít nhất 6 tiếng. Sau đó được chích thuốc ngủ. Bác sĩ sẽ cho ống nội soi có máy chụp hình bé xíu vào cổ họng, đi xuống thực quản và bao tử.
2- Ambulatory pH monitoring examination: Bác sĩ cho vào thực quản một ống nhỏ, để đó suốt 24 giờ, bạn vẫn sinh hoạt bình thường, lượng acid trong thực quản sẽ được đo.
Trị liệu:
1- Thay đổi lối sống: Bỏ hút thuốc, không uống rượu, giảm mập, mặc quần áo rộng rãi, đừng bó chặt, ăn các bữa ăn nhỏ, đừng ăn nhiều một lần, đừng đi nằm ngay sau khi ăn, ít ra là 3 tiếng, nâng cao đầu giường lên ít ra 3-4 cm bằng cách lót khúc gỗ dưới chân giường (gối cao không giúp ích bao nhiêu vì khi ngủ, bạn dễ dàng tụt xuống khỏi gối).
2- Một số thuốc làm giảm áp lực cơ vòng, dễ gây chứng ợ chua, cần tránh như thuốc an thần, thuốc ngừa thai, thuốc trị áp huyết calcium channel blockers.
3- Trị liệu bằng thuốc (Medication):
a- Thuốc lót thành bao tử (foaming agent) như Gaviscon – Trong trường hợp viêm loét thực quản, thuốc không giúp được bao nhiêu.
b- Thuốc trung hòa chất acid (antacids) như Mylanta, Maalo, Tums, Alka-Seltzer.
Thuốc được phối hợp bởi 3 loại muối magnesium, calcium, aluminum, cùng với hydroxide hoặc bicarbonate ions để trung hòa acid trong bao tử. Tuy nhiên thuốc cũng gây một số phản ứng phụ như gây bón hoặc tiêu chảy. Theo trường phái điều trị bệnh lối thiên nhiên thì aluminium không tốt cho não, bị coi là nguyên nhân đưa đến bệnh lãng trí, bệnh Parkinson.
c- Histamin H2 blockers như Cimetidine (Tagamet), Ranitidine (Zantac, Rani) ngăn cản sự hoạt động của kích thích tố gastrin stimulating histamine- producing.
Như thế tế bào bao tử tiết ra chất acid không nhận được kích thích, chất acid sẽ không được tiết ra.
d- Proton pump inhibitors: như Losec, Zoton, Somac Pariet, Nexium ngăn cản toàn diện tế bào bao tử tiết ra acid qua hệ thống bơm. Sự tiết acid của bao tử giảm từ 90-95 %. Thuốc rất hiệu nghiệm trong việc điều trị chứng ợ chua, heart burn. Tuy nhiên bao tử không còn acid cũng đưa đến những hậu quả khác,chúng ta sẽ bàn sau..
e - Motility enhancers (Maxolon, Motilium), tác dụng trên cơ vòng, làm bao tử co bóp đẩy đồ ăn khỏi bao tử nhanh hơn. Song thuốc có nhiều phản ứng phụ như làm buồn ngủ, mệt mỏi, lo âu. Có khi lại mất ngủ, miệng khô, rối loạn kinh nguyệt do lượng prolactin trong máu tăng. Đôi khi người bệnh phải phối hợp hai loại thuốc mới thấy chứng ợ chua có hiệu quả.
Thí dụ những người bị chứng ợ chua sau khi ăn thường phải uống cả Antacids và H2 blockers. Antacid trung hòa chất acid trong bao tử. H2 blockers khiến chất acid không tiết ra nữa.
f - Giải phẫu: Các phương pháp trị liệu trên không hiệu quả ở những người bị hiatus hernia, bác sĩ sẽ đề nghị giải phẫu (Laparoscopic Fundoplication), phần trên bao tử được khâu bao quanh cơ vòng thực quản làm cơ vòng mạnh hơn, ngăn cản chất chua của bao tử dội ngược lên.
Mới đây còn có phương pháp cấy chất Enteryx vào cơ vòng thực quản làm cơ vòng mạnh lên và không cần đến phẫu thuật, gọi là Implant. Tuy nhiên về lâu về dài, các phương pháp phẫu thuật và cấy chưa có câu kết luận chắc chắn.
TRỊ LIỆU THEO PHƯƠNG PHÁP TRỊ LIỆU BỔ TÚC
(Complementary medicine).
Theo Bác Sĩ Jonathan Wright thì chứng ợ chua gây ra bởi bao tử quá ít acid hơn là quá nhiều acid. Điều này ngược với sự suy nghĩ và hiểu biết thông thường của chúng ta, song các bạn sẽ rất ngạc nhiên và nhận rằng lý luận của Bác Sĩ Wright rất hợp lý.
Bác Sĩ Jablonowski Krentz trong sách Gastrointestinal Disorders in Elderly, Churchill Livingstone,1984, có biểu đồ cho thấy càng lớn tuổi lượng acid trong bao tử càng giảm đi.
Ở tuổi từ 10 đến 20, lượng acid trong bao tử từ 150-200 mg/l. Đến tuổi 60-70, lượng acid trong bao tử chỉ còn dưới 100mg/l. Thế mà bệnh ợ chua (heart burn) xảy ra ở người già chứ bọn trẻ con có mấy đứa bị.
Chúng ta không phủ nhận rằng chất acid gây ra cảm giác nóng lồng ngực, vị chua trong miệng, nhưng không hẳn nhiều acid mới gây nên vấn đề, một lượng nhỏ acid cũng là vấn dề rồi.
Chúng ta bị heart burn chỉ vì chất acid đó đã hiện diện không đúng chỗ (như ở thực quản thay vì ở bao tử).
Trị liệu bằng cách cho thuốc ngăn cản bao tử tiết ra acid, như thế chất trong bao tử khi không có acid thì có bị dội lên thực quản, chúng ta cũng không còn cảm giác heart burn nữa.
Tuy nhiên đó có phải là bạn đã giải quyết được vấn đề không?
Chúng ta biết rằng heart burn, như lý luận trên thì không gây ra bởi bao tử nhiều hay ít acid mà là bởi cơ vòng thực quản đã không hoạt động tốt.
Bình thường thì cơ vòng thực quản mở rộng ra khi chúng ta ăn, đồ ăn vào đến dạ dày, dạ dày co bóp, nâng cao áp suất cơ vòng, cơ vòng sẽ đóng lại, ngăn cản đồ trong bao tử dội ngược lên.
Cũng có lý luận khi đồ ăn vào đến bao tử, các tế bào bao tử parietal cells tiết ra acid chlorhydric, chief cells tiết ra pepsinogens, pepsinogen gặp acid chlorhydric sẽ biến thành dịch vị pepsin, có nhiệm vụ tiêu hóa đồ ăn.
Chính chất acid trong bao tử tăng lên sẽ gây nên phản xạ nơi cơ vòng thực quản khiến cơ vòng thực quản đóng lại, đó là nguyên lý "acid-sensitive feedback loop".
Vậy thì thuốc chống acid (antacids) làm bao tử không tiết acid, cơ vòng bao tử sẽ không nhận được tín hiệu đóng lại, thế là chất trong bao tử cứ việc dội lên.
Để giảm triệu chứng heart burn, cứ phải uống thuốc antacids.
Vòng lẩn quẩn (vicious circle) của heart burn trở thành vĩnh viễn, và thuốc antacid cũng phải uống suốt đời.
Ngay đến bệnh sưng, loét bao tử cũng không phải gây ra bởi quá nhiều acid trong bao tử, ngược lại bởi quá ít acid trong bao tử nên vi trùng Helicobacter mới sinh tồn mạnh và làm tổn thương niêm mạc bao tử.
Điều gì sẽ xảy ra nếu bạn dùng thuốc antacids lâu dài?
Tế bào bao tử bị ngăn cản không tiết acid, sẽ không có dịch vị để tiêu hóa đồ ăn, các chất dinh dưỡng, các vitamin sẽ bị thiếu, như là chất sắt, kẽm, calcium, các vitamin như vitamin B12, Folic acid, các fatty acid… Từ sự thiếu các chất bổ dưỡng sẽ đưa đến tình trạng mệt mỏi, da dẻ không tươi nhuận, móng tay dễ gẫy, tóc rụng, mắt kém (macular degeneration), xương xốp, dễ bị nhiễm trùng, bị viêm khớp (rheumatoid arthritis) v.v...
Tế bào bao tử không sản xuất acid lâu ngày sẽ teo đi, đưa đến chứng bệnh atrophic gastritis. Vì acid trong bao tử thấp khiến gastrin, một kích thích tố điều hòa do G cell của bao tử tiết ra, sẽ tăng lên. Gastrin nhiều (hypergastrenemia) sẽ kích thích các tế bào bao tử tăng sinh (growth), có thể đưa đến tình trạng ung thư bao tử.
Làm sao giúp cơ vòng bao tử hoạt động tốt?
Theo Bác Sĩ Wright, căn bản là loại trừ tác nhân xấu ảnh hưởng đến cơ vòng bao tử như:
- Sữa bò, đường, thuốc lá, rượu bia, nước ngọt, cà phê, thịt mỡ.
- Một số thuốc như thuốc suyễn, thuốc giảm sưng (NSAIDS như Indocid Brufen, Voltaren, Celebrex, Mobic, Naproxen, Felden)
- Thuốc hạ áp huyết như các loại Calcium channel blockers, Betablockers, các thuốc an thần như Valium, antidepressants.
Các thuốc giảm đau như Panamax, Demerol, Thuốc giãn bắp cơ như Quinate, thuốc ngừa thai.
- Vi trùng Helicobacter trong bao tử.
Sau đó dùng các thứ giúp sự hoạt động của cơ vòng thực quản được tốt: chúng ta thử các mẹo vặt sau đây:
Mẹo vặt chữa chứng ợ chua
1- Ăn thực phẩm mềm trong 2 ngày, giúp bao tử nghỉ ngơi. Có nghĩa là bạn không được ăn các thức ăn cứng, giòn như cookies, breakfast cereals, toast. Nên ăn các thứ như soup, trái cây mềm, trứng, khoai tây nghiền, cơm.
2- Nhai đồ ăn cho kỹ.
3-Tránh các thực phẩm tạo acid như nước ngọt, rượu, bia, cà phê.
4- Tránh đồ gia vị (spicy foods).
5- Bỏ hút thuốc lá.
6- Uống nước sau bữa ăn.
7- Raw honey (mật ong nguyên chất). Uống một muỗng mật ong mỗi khi bạn cảm thấy heartburn. Bạn nên nhớ mật ong không nên cho trẻ em dưới ba tuổi, biết đâu bị phản ứng...
8- Apple cider vinegar + water + honey.
Như chúng ta đã biết ở phần trên, chứng ợ chua, heart burn gây ra bởi bao tử ít acid khiến cơ vòng thực quản không đóng lại. Apple cider vinegar có pH giống pH của bao tử, nên rất hữu hiệu giúp sự tiêu hóa. Bạn nên mua apple cider vinegar, loại organic, unfiltered, unpasteurized ở Health food store (Bragg apple cider vinegar), không phải thứ rẻ tiền ở siêu thị.
Uống một hoặc hai muỗng apple cider vinegar pha trong một ly nước, bạn có thể cho mật ong cho dễ uống.
9- Red delicious apple. Ăn một miếng táo đỏ trước khi đi ngủ.
10- Pectin & Grape juice: ½ muỗng pectin và chừng 25-50 ml nguyên chất grape juice. Bạn sẽ cảm thấy heart burn giảm ngay.
11- Chewing gum giúp bài tiết nước miếng, giúp sự tiêu hóa.
12- Lá rong biển chưa nấu chín, có chất nhớt cũng rất công hiệu làm giảm cảm giác heart burn.
13- Licorice (cam thảo) rất hữu hiệu trong bệnh bao tử. Tuy nhiên Licorice có phản ứng bất lợi là có tính giữ nước, làm mất potassium và làm tăng áp huyết. Thành phần của Licorice là glycyrrhizin, cấu trúc rất giống chất cortisone. Cũng giống như decaffeine, một sản phẩm là deglycyrrhizinated licorice (DGL) có tác dụng chữa lành vết loét bao tử mà không có phản ứng phụ của licorice. Nhiều khảo cứu cho thấy Licorice làm tăng sự tiết prostaglandins, giúp tăng sự tiết chất nhờn trong bao tử, kích thích tế bào mới mọc vì vậy giúp chữa lành các vết loét.
14- Vitamin C bảo vệ bao tử khỏi bị ung thư, ngăn cản sự sản sinh của vi trùng Helicobacter. Có nhiều người cho là Vitamin C làm bao tử họ bị khó chiụ (stomach irritant). Sự thực có nhiều loại Vitamin C, có loại gây khó chịu, có loại không (sodium ascorbate, magnesium ascorbate, calcium ascorbate, v.v...).
15- Turmeric (nghệ), gừng (ginger), có tính làm lành các vết thương, vết loét. Nó còn kích thích bao tử tiết ra chất nhờn tiêu hóa, bảo vệ thực quản và bao tử khỏi các tổn thương của acid.
16- Capsaicin bảo vệ lớp màng bao tử khỏi các tổn hại bởi rượu, thuốc vì nó kích thích các dây thần kinh lót lòng bao tử khiến mucus tiết ra nhiều hơn. Tuy nhiên nếu bao tử đã bị viêm nhiễm, lớp màng bao tử đã bị tổn hại thì không nên dùng capsaicin.
17- Nước cải bắp tươi (fresh cabbage): ¼ bắp cải +2 củ cà rốt + 1 quả táo + nước lọc xay lấy nước uống lúc bụng trống, ngày 2 lần.
18- Aloe vera (nước lô hội): ép lấy nước tươi, ngày uống chừng 100ml, giúp lành vết loét bao tử.
19- Chamomile tea có tính chống sưng, rất tốt cho heart burn gây ra do thực quản bị viêm.
20- Các diếu tố tiêu hóa từ thực vật như pancreatin, bromelain, papain dùng khi ăn, rất tốt cho sự tiêu hóa.
Để kết luận bài này, tôi muốn nhấn mạnh đến vấn đề chữa bệnh, chúng ta phải chữa cái gốc chứ không phải chữa triệu chứng. Heart burn gây ra do cơ vòng thực quản không hoạt động tốt chứ không phải vì nhiều acid trong bao tử. Các thuốc Antacid chỉ làm giảm triệu chứng làm chúng ta lầm tưởng chúng ta chữa bệnh, sự thực chúng ta làm bệnh thành kinh niên.
Bạn hãy suy nghĩ lại khi sử dụng các thuốc Antacids. Chỉ cần đổi cách dinh dưỡng, các chứng ợ chua, khó tiêu, heart burn của bạn sẽ được cải thiện, và lúc ấy xin chúc mừng bạn.
Tài liệu tham khảo:
1- Why stomach acid is good for you – Dr Jonathan Wright - Dr Lane Lanard – M.Evans and company – New York-2001
2- Reflux remedy report (fast, safe, natural home remedy information) - Barton publishing Inc.
3- Dược thảo luận trị - Đông Y sĩ Cảnh Thiên – 2005