I- Sơ lược

Nói đến Thụy Sĩ thì rất nhiều người Việt trong chúng ta sẽ nghĩ ngay đến một đất nước của các nhà bank, của các loại đồng hồ nổi tiếng, hoặc là của chocolate. Vâng, tất cả đều đúng, tuy vậy có rất ít người hiểu thêm rằng, đằng sau các hình ảnh nêu trên, thì Thụy Sĩ là một đất nước có nền dân chủ tiên tiến vào hàng đầu trên thế giới, nhưng là một nền dân chủ khá phức tạp. Qua bài viết này, chúng tôi xin mô tả vài nét đặc sắc của nền dân chủ đặc biệt này.

Thụy Sĩ có diện tích 41,285 km vuông với gần 8 triệu dân (có tài liệu nói là 8,08 triệu), là một Liên Bang (giống nước Mỹ) gồm 23 Tiểu Bang (chính xác hơn là 20 Tiểu Bang và 6 bán Tiểu Bang, vì có 3 Tiểu Bang có hai bán Tiểu Bang), được gọi là CONFEDERATIO HELVETICA (tạm dịch là Liên Bang Thụy Sĩ), và do đó, ký hiệu chính thức của Thụy Sĩ là "CH"). Quốc Hội và Chính Phủ Liên Bang có trụ sở ở trong Lâu Đài Liên Bang tại thành phố Berne. Do đó Thủ Đô của Thụy Sĩ là Berne, trước "thời đại @" ("thời đại Internet") thì một số người có lúc nhầm Thủ Đô của Thụy Sĩ là Geneva hoặc là Zurich. Điều này cũng khá dễ hiểu vì các biến cố chính trị quan trọng của thế giới thường có sự góp mặt của Geneva, nơi có trụ sở thứ nhì của Liên Hiệp Quốc (trụ sở thứ nhất của Liên Hiệp Quốc tại New York), và ngay cả những tours du lịch dẫn khách thăm viếng Thụy Sĩ thì cũng thường đến Geneva hoặc Zurich, hai thành phố lớn đặc trưng cho Thụy Sĩ và Berne thì ít ai nhắc nhở đến.

Thụy Sĩ nói rất nhiều thứ tiếng, trước hết là tiếng Đức với 65% dân, kế tiếp là tiếng Pháp với 25%, rồi đến tiếng Ý với khoảng 7% - 8% và sau cùng là tiếng Romanche (một loại tiếng pha trộn giữa tiếng Đức và tiếng Ý, có khoảng 150 ngàn dân nói thứ tiếng này). Tất cả bốn thứ tiếng trên đều là tiếng chính thức của Thụy Sĩ.

Trong khuôn khổ bài viết, chúng tôi chỉ xin đề cập đến nền Lập Pháp và Hành Pháp của Liên Bang Thụy Sĩ vì Tư Pháp không có những nét đặc sắc nổi bật.

Cũng tương tự các nước dân chủ tiên tiến trên thế giới, tổ chức hành chính của Thụy Sĩ chia làm 3 cấp: cấp Liên Bang, cấp Tiểu Bang và cấp địa phương (quận huyện, thành phố). Tại mỗi cấp đều có Hành Pháp (Ủy Ban Hành Chính, Chính Phủ Tiểu Bang, Chính Phủ Liên Bang, ...) và Lập Pháp (Hội Đồng Thị Xã, Quốc Hội Tiểu Bang hay Liên Bang, ...), nhưng cách làm việc của các cơ quan này rất khác biệt với các nước khác ; và đó là một trong những nét đặc thù của Thụy Sĩ.

II- Liên Bang

(1) Lập Pháp

Là một Liên Bang theo chế độ Đại Nghị (Quốc Hội nắm quyền lớn nhất). Lập Pháp của Thụy Sĩ có hai Viện. Thượng Nghị Viện là Viện đại diện cho các Tiểu Bang, mỗi Tiểu Bang có 2 đại diện, như vậy Thượng Viện có 46 nghị sĩ. Hạ Nghị Viện gồm có 200 đại biểu, đại diện cho số dân. Trung bình một dân biểu đại diện cho khoảng 50 ngàn dân và đơn vị bầu cử là Tiểu Bang.

Cũng như tất cả các Quốc Hội trên thế giới, nhiệm vụ trước hết của Quốc Hội là biểu quyết các đạo luật. Ngoài ra, Quốc Hội Thụy Sĩ còn có nhiệm vụ bầu ra các thành viên của Chính Phủ Liên Bang, các chức vụ quan trọng khác của Liên Bang. Quốc Hội nhóm họp mỗi năm 4 khóa vào các tháng 3, 6, 9 và 12, mỗi khóa họp kéo dài 3 tuần lễ liên tiếp. Ngoài ra Quốc Hội cũng có thể được triệu tập qua những khóa họp đặc biệt tùy theo tình hình của Liên Bang. Theo cách tổ chức như trên thì Quốc Hội Thụy Sĩ là một Quốc Hội không chuyên nghiệp. Các nghị sĩ và dân biểu thường làm những nghề nghiệp khác và chỉ thi hành các chức vụ dân cử bán thời gian mà thôi. Nét đặc biệt khác là lương của các dân biểu thì do Liên Bang chi trả, còn lương của nghị sĩ thì lại do các Tiểu Bang chi trả, một hình thức phân chia gánh nặng về tài chính. Nhiệm kỳ của các dân biểu, nghị sĩ là 4 năm và không giới hạn số lần nhiệm kỳ. Chủ Tịch Quốc Hội Liên Bang (Hạ Viện và Thượng Viện) có nhiệm kỳ là một năm. Và do đó theo cách thức này thì lần lượt các đảng phái đều có đại biểu làm Chủ Tịch trong Quốc Hội.

(2) Hành Pháp

Chính Phủ Liên Bang do Quốc Hội Lưỡng Viện bầu ra. Chính Phủ Liên Bang gồm 7 thành viên (được gọi là Bộ Trưởng Liên Bang) và nhiệm kỳ là 4 năm. Để phụ giúp các công việc hành chính cho Chính Phủ và văn phòng Quốc Hội, Quốc Hội còn bầu ra một Tổng Thư Ký, nhiệm kỳ cũng 4 năm. Tổng Thư Ký Hội Đồng Chính Phủ Liên Bang được quyền họp với các thành viên Chính Phủ, được quyền phát biểu ý kiến trong buổi họp, song không có quyền biểu quyết. Đứng đầu Chính Phủ Liên Bang có một Tổng Thống với nhiệm kỳ là một năm, đuợc bầu ra trong 7 thành viên của Chính Phủ.

Do hoàn cảnh thực tế là một Liên Bang, do hoàn cảnh dân tình nói nhiều thứ tiếng khác nhau với những phong tục tập quán cũng tương đối khác nhau, cho nên từ hơn 150 năm nay, Liên Bang Thụy Sĩ đã tạo nên một thể thức thành lâp Chính Phủ Liên Bang khá đặc biệt và họ gọi đó là Công Thức Nhiệm Mầu, theo công thức này thì ba đảng có nhiều nghị sĩ và dân biểu nhất trong Quốc Hội sẽ có 2 thành viên trong Chính Phủ, kế tiếp đảng thứ tư sẽ có một thành viên và chức vụ Tổng Thư Ký Chính Phủ Liên Bang cũng sẽ thuộc về đảng này. Ngoài ra có 4 hoặc 5 đảng khác cũng có đại biểu trong Quốc Hội, song số lượng ít thì sẽ không có người tham dự trong Chính Phủ Liên Bang. Đây là một nét độc đáo của nền chính trị Thụy Sĩ và được nói đó là một nền chính trị đồng thuận (compromise). Tuy có đến 4 đảng cùng tham gia thành lập Chính Phủ, song mọi vấn đề của Liên Bang đều được giải quyết thỏa đáng và nếu không có sự thỏa đáng thì sẽ được đưa ra trưng cầu dân ý, về điều này chúng tôi xin được trình bày ở phần sau (phần V, Nền dân chủ trực tiếp).

III- Tiểu Bang

(1) Lập Pháp

Mỗi Tiểu Bang đều có Hiến Pháp riêng gồm có Quốc Hội và Chính Phủ. Khác với Liên Bang, Quốc Hội Tiểu Bang chỉ có một Viện. Tùy theo số dân nhiều hay ít, Quốc Hội Tiểu Bang có từ 80 đến 100 đại biểu. Cũng như Liên Bang, các Quốc Hội Tiểu Bang đều là những Quốc Hội không chuyên nghiệp. Thông thường các đại biểu họp chừng 4 lần trong tháng và từ 5 giờ chiều cho đến khoảng 10 giờ tối. Quốc Hội Tiểu Bang cũng có thể được triệu tập qua những khóa họp đặc biệt tùy theo tình hình của Tiểu Bang. Nhiệm kỳ của các đại biểu Quốc Hội Tiểu Bang là 4 hoặc 5 năm (tùy theo Tiểu Bang).

(2) Hành Pháp

Chính Phủ Tiểu Bang thì lại do dân bầu trực tiếp, đây là điều khác biệt với Chính Phủ Liên Bang, tùy theo Tiểu Bang có nhiều hoặc ít dân và cũng tùy theo Hiến Pháp riêng, Chính Phủ Tiểu Bang có 5 hoặc 7 người. Mỗi người phụ trách môt lãnh vực thí dụ lãnh vực tài chính, lãnh vực giáo dục, lãnh vực an ninh hoặc xã hội... Qua cuộc bầu cử, ứng viên nào được nhiều phiếu nhất sẽ được đắc cử. Nhiệm kỳ của Chính Phủ Tiểu Bang là 4 hoặc 5 năm. Trước đây thì các thành viên của Chính Phủ Tiểu Bang đều thay nhau làm Tổng Thống trong một năm, nhưng hiện nay, cũng có một số Tiểu Bang đã thay đổi Hiến Pháp và chức vụ này lại được giao cho một người điều hành trong suốt cả nhiệm kỳ. Lấy thí dụ Tiểu Bang Geneva, Chính Phủ Tiểu Bang có 7 người và gồm có 5 đảng hợp lại. Tổng Thống Tiểu Bang Geneva nhiệm kỳ 2013-2018 hiện nay là François Longchamps, thuộc đảng PLR (đảng Cấp Tiến Tự do).

IV- Quận huyện hay thành phố

Đơn vị hành chính thấp nhất của Thụy Sĩ là quận huyện hoặc thành phố. Nền hành chính của quân huyện, thành phố sẽ được tổ chức theo số dân: dưới 3 ngàn dân, từ 3 ngàn đến 10,000 và trên 10,000 dân.

(1) Lập Pháp

Cũng như Liên Bang hay Tiểu Bang, cấp quận huyện thành phố cũng có cơ quan Lập Pháp được gọi là Hội Đồng Thành Phố, hoặc Hội Đồng Quận Huyện, nhiệm kỳ thường là 4 hoac 5 năm. Các Hội Đồng Thành Phố thường họp chừng 2 đến 4 lần trong tháng và vào khoảng từ 5 giờ chiều đến 10 giờ đêm.

(2) Hành Pháp

Ủy Ban Hành Chính thường có 1, 3, 5 đại biểu tùy theo số dân trong trong thành phố hay quận huyện. Có những nơi các đại biểu dân cử làm việc toàn phần, có nơi làm việc bán phần. Nhiệm kỳ của họ là 4 hoặc 5 năm tùy theo Tiểu Bang. Mỗi năm các đại biểu trong Ủy Ban Hành Chính sẽ để cử một người làm Thị Trưởng Thành Phố và cứ như thế lại sẽ luân phiên nhau. Cũng xin nhớ là theo Hiến Pháp Thụy Sĩ quận huyện nào có từ 10 ngàn dân trở lên sẽ được gọi là thành phố.

V- Nền dân chủ trực tiếp:

Nền dân chủ của Thụy Sĩ có một điểm đặc biệt được gọi là dân chủ trực tiếp; các Chính Phủ Liên Bang hay Tiểu Bang hoặc các Quốc Hội Liên Bang, Tiểu Bang ; Hội Đồng Quận Huyện hay Thành Phố soạn thảo và biểu quyết các luật lệ (cụ thể luật ngân sách hàng năm...), nhiều khi cũng gặp những đảng phái hoặc phe nhóm không đồng ý. Trong trường hợp đó, những phe nhóm hay đảng phái này có quyền phản đối bằng cách xin chữ ký của người dân để mang vấn đề ra bầu lại qua trưng cầu dân ý trước toàn Liên Bang, trước Tiểu Bang hoặc trước quận huyện (tùy vấn đề thuộc lãnh vực nào). Đó là nét dân chủ độc đáo nhất, là dân chủ trực tiếp và đó cũng là niềm hãnh diện của Thụy Sĩ.

Do đó, trung bình trong một năm, người dân Thụy Sĩ được gọi đi bầu khoảng 3, 4 lần, cũng có năm nhiều hơn. Mặc dù có tới 3 phương tiện để bầu: bằng internet, bằng cách gởi phiếu bầu qua bưu điện và cuối cùng là trực tiếp đến thùng phiếu, song lượng người tham gia bầu cử cũng chỉ từ 36% đến 50% là nhiều nhất.

VI- Kết luận:

Tuy là một Liên Bang với nhiều ngôn ngữ khác nhau lại được bao bọc xung quanh bởi nhiều nước lớn có tầm vóc sức mạnh về chính trị và kinh tế được đánh giá ở tầm mức thế giới như Đức, Pháp, Ý, nhưng từ lúc lập quốc cho đến nay đã hơn 700 năm, Thụy Sĩ luôn là một đất nước ổn định, đó là nhờ vào sự đồng thuận. Đồng thuận trong sự phân chia các thành viên trong Hội Đồng Chính Phủ Liên Bang, Tiểu Bang hoặc Thành Phố, đồng thuận trong sự tôn trọng các sắc dân thiểu số, đồng thuận trong việc tôn trọng các quyết định trưng câu dân ý... và chính sự đồng thuận này làm nên nét đặc thù trong đời sống chính trị của Liên Bang Thụy Sĩ.