Σαρακατσάνοι & Ρωμιοσύνη, ...αλλά και Σκυλόσοφος, Γονζάγα, και Σαβοΐα
Παρακινηθείς από τον γαλλόφιλο απόγονο των Παλαιολόγων, και διεκδικητή της πορφύρας, Κάρολο Γκονζάγκα - Νεβέρ, δούκα της Μάντουας (Μάντοβα), και διεκδικητή του δουκάτου του Μονφερράτου, ο μητροπολίτης Τρίκκης (Τρίκαλα), Διονύσιος Β΄ Ράλλης Παλαιολόγος ο Φιλόσοφος, οργανώνει εξέγερση το 1600-01 στην Μεγαλοβλαχία, που όμως καταπνίγεται στο αίμα από τους Τούρκους. Ύστερα από την αποτυχία αυτή, ο Διονύσιος καταφεύγει στην Δυτική Ευρώπη, από την οποία όμως θα ξαναγυρίσει το 1609 ή 1610.
Με ορμητήριο την Μονή του Αγίου Δημητρίου του Διχούνη, που βρίσκεται ανάμεσα στην Παραμυθιά, το Καράσοβο και την Ραδόβιτσα, ο Διονύσιος οργανώνει νέα επανάσταση. Με πολλούς αγρότες που στρατολογεί, κατορθώνει να μπει στα Γιάννενα και να πυρπολήσει το τουρκικό διοικητήριο, την νύχτα της 10ης Σεπτεμβρίου 1611. Η ταπεινής προέλευσης στρατιά του Διονυσίου αναφέρεται ότι αλαλάζει συνθήματα του τύπου «Κύριε ελέησον», αλλά και «χαράτζι χαρατζόπουλον», εκδηλώνοντας τη διπλή τους ένσταση ως προς τ'οθωμανικό καθεστώς της θρησκευτικής καταπίεσης και της οικονομικής αφαίμαξης. Οι σκωπτικές προσωνυμίες του Διονυσίου ως «Σκυλόσοφος» ή «Κακοδιονύσιος», του δίνονται από ελληνόφωνους αντιπάλους του. Παρά την απήχηση του Διονυσίου στις λαϊκές μάζες, οι δυνάμεις του οθωμανικού καθεστώτος ανασυντάσσονται γρήγορα, και κατατροπώνουν τους επαναστάτες. Ο Διονύσιος τότε κρύβεται σε σπηλιά στο κάστρο του νησιού των Ιωαννίνων. Όταν τον ανακαλύπτουν οι Τούρκοι, τον γδέρνουν ζωντανό. Επί τη ευκαιρία, καταργούνται και τα προνόμια των Ρωμιών κατοίκων στα Γιάννινα.
Ο δούκας Γκονζάγκα - Νεβέρ θα υποκινήσει νέα εξέγερση στη Μάνη το 1612, που θ'αποδειχτεί εξίσου μάταιη, αφού, παρόλη τη μακρόχρονη επιμονή του, ο δούκας δεν θ'αποκτήσει ποτέ την ουσιαστική στήριξη του επιφανούς προστάτη του, του ρηγός της Γαλλίας. To 1619, ο δούκας θ'αναγκαστεί να ματαιώσει την αποστολή στόλου για τη στήριξη Μανιατών ανταρτών, λόγω της κλιμάκωσης του Τριακονταετούς Πολέμου (1618-48). Όμως ακόμα κι αν ο δούκας πετύχαινε το σκοπό του, και οι Ρωμιοί απαλάσσονταν από τον οθωμανικό ζυγό, η έκβαση της Ιστορίας δεν θα ήταν απαραίτητα ευνοϊκή γι'αυτούς.
Σε περίπτωση επιτυχίας του Καρόλου Γκονζάγα - Νεβέρ, ενδέχεται η νέα Ρωμιοσύνη να ξεκίναγε και πάλι διαιρεμένη, αφού ένας από τους εχθρούς του δούκα της Μάντουας, ο Βίκτωρ Αμαδέος (Αμαντέους) του οίκου Σαυόυ, δούκας της Σαβοΐας & του Μονφερράτου, και διεκδικητής των βασιλείων της Αγίας Ιερουσαλήμ, της Κύπρου και της Νέας Αρμενίας, καραδοκούσε για να επέμβει στην Ανατολή, αλληλογραφώντας με προκρίτους της Κύπρου.
Το οικόσημο του οίκου της Σαβοΐας,
που μεταξύ άλλων περιλαμβάνει το οικόσημο των Λουζινιάν της Κύπρου, πάνω αριστερά,
το έμβλημα των Βέττινων (οι Βέττινερ της Σαξονίας, που σταδιακά θα καταλάβουν φέουδα και θρόνους σε όλη την Ευρώπη), πάνω δεξιά,
την σημαία της Γενεύης, κάτω αριστερά, την σημαία του δουκάτου του Μονφερράτου, κάτω δεξιά,
ενώ στην μέση βρίσκεται εκδοχή του σταυρού του Αγίου Γεωργίου (ή της Αναστάσεως),
το σύμβολο της Σαβοΐας, όπως και της Γένουας, της Δανίας,
αλλά και της αυτοκρατορίας της Γερμανίας (1200-1350), και του βασιλείου της Ιταλίας (1861-1946).
Χαμένη παρακαταθήκη του Αγίου Διονυσίου του Φιλοσόφου, αποτελεί η τελική μορφοποίηση της ελληνικής νομαδικής φυλής των Σαρακατσάνων. «Κίτρινοι Φυγάδες (Σαρακατσάνοι)» ή «Μαύροι Φυγάδες (Καρακατσάνοι)» ονομάζονται από τους Τούρκους, οι πρόσφυγες που ύστερα από τους ξεσηκωμούς του Κακοδιονύση, καταφεύγουν στην Πίνδο, και υιοθετούν εξ ολοκλήρου νομαδικό τρόπο ζωής. Ως χώρος προέλευσης των Σαρακατσάνων εκτιμάται η ευρύτερη περιοχή Αγράφων, Κουτσοβλαχίας και νοτίου Ηπείρου. Πιο συγκεκριμένα, παραδοσιακές κοιτίδες θεωρούνται το χωριό Βασταβέτσι (σημ. Πετροβούνι), και γενικότερα τα Τζουμέρκα, στην Ήπειρο, αλλά και το χωριό Σακαρέτσι (σημ. Περδικάκι), και γενικότερα η περιοχή του Βάλτου, στην Αιτωλία.
Με τις εποχικές, και όχι μόνο, μετακινήσεις τους, οι Σαρακατσάνοι, εξαπλώνονται σε ολόκληρη τη Βαλκανική Χερσόνησο. Κοινότητές τους εξακολουθούν να υπάρχουν και σε γειτονικές χώρες.