เนื้อเรื่องย่อ

นางวันทองได้คลอดลูกขณะที่อยู่กับขุนช้างออกมาคนนึง ชื่อว่า พลายงาม ซึ่งตอนแรกขุนช้างเข้าใจว่าเป็นลูกของตัวเอง แต่ในที่สุดเมื่อพลายงามโตมาจนอายุ 9 ขวบ พลายงามมีหน้าตาเหมือนขุนแผนมาก ดังนั้น ขุนช้างพยายามหลอกพลายงามไปฆ่าในป่า โดยการเอาขอนไม้ไปทับ แต่ว่าโหงพรายของขุนแผนมาช่วยเอาไว้จึงไม่ตาย แล้วโหงพรายจึงไปกระซิบบอกนางวันทองให้ทราบเรื่องที่ขุนช้างจะฆ่าพลายงาม นางจึงรีบออกไปตามหาลูกด้วยความละห้อยโหย จนในที่สุดไปพบพลายงามกำลังร้องไห้ และพลายงามเล่าให้แม่ฟังเรื่องที่ถูกขุนช้างทำร้าย นางจึงบอกความจริงแก่ลูกว่า บิดาที่แท้จริงคือขุนแผน ซึ่งในขณะนั้นถูกจำคุกอยู่ที่กรุงศรีอยุธยาเมื่อเกิดเรื่องเช่นนี้ พลายงามคงอยู่บ้านกับมารดาต่อไปไม่ได้

วันทองตัดสินใจนำลูกไปฝากไว้ที่วัดก่อนนางวันทองพาพลายงามไปฝากไว้กับสมภารชื่อขรัวนาค คืนนั้นเป็นครั้งแรกที่พลายงามอยู่ห่างบ้าน ทั้งใจยังหวั่นหวาดกับเรื่องร้ายที่เกิดขึ้น พลายงามนอนไม่ใคร่หลับตลอดคืน สุดท้ายในวันรุ่งขึ้น นางวันทองก็เลยส่งพลายงามไปอยู่กับย่าที่กาญจนบุรี

เมื่อถึงเมืองกาญจนบุรี บ้านทองประศรีมีมะยมหวานที่เด็ก ๆ ชอบไปขโมย และนางทองประศรีคอยจับเสมอ พลายงามจึงให้เด็กเหล่านี้เป็นมัคคุเทศก์พาไปขึ้นมะยมต้นนั้นพร้อมกับเด็ก ๆ ในที่สุดทองประศรีจึงลงจากเรือนไล่เด็กกระจุยไปตีไม่ว่าลูกเต้าเหล่าใคร แม้พลายงามจะบอกว่าเป็นหลานมาจากสุพรรณก็ไม่ฟังเสียง พลายงามโดดลงจากต้นมะยมมากราบตีน ก็ไม่วายโดนกระบองของนางทองประศรี เมื่อทราบว่าเป็นหลานของตนก็ฝนไพลให้ทา อาบน้ำอาบท่าให้เรียบร้อยด้วยความรัก พลายงามถามย่าถึงเรื่องพ่อขุนแผน นางทองประศรีเล่าว่าติดคุกมา 10 ปีแล้ว

รุ่งเช้าก็ขึ้นช้างพาหลานไปหาพ่อที่อยุธยา เดินทาง 2 วันครึ่งจึงถึง นางทองประศรีแนะนำให้รู้จักพลายงาม และเล่าเรื่องขุนช้างทำร้าย ขุนแผนโกรธมากคิดจะไปฆ่าขุนช้าง แต่ทองประศรีให้สติและห้ามไว้ หลังจากนั้นขณะที่พลายงามอยู่กับนางทองประศรีผู้เป็นย่า ทำให้พลายงามได้เรียนวิชาต่าง ๆ เรื่องราวก็ผ่านเลยไปจนพลายงามโตเป็นหนุ่ม