I. Chronologisch

Deze tekst is ontleend aan een uitgave uit 1977 van de gemeente Bellingwedde, Aannemersbedrijf Koning B.V, Stadskanaal en Buro voor Architektuur en Restauratie P.L. de Vrieze, Groningen en een folder van de Hervormde Kerkvoogdij te Wedde.

Wetenswaardigheden - Kerk, Toren, Preekstoel, Drostenbank, Doopvont, Wijdingskruisjes en Grafzerken - en een chronologisch overzicht

Kerk

Hoewel de kerk al in een oorkonde uit 1150 wordt genoemd, neemt men aan dat het oudste deel (het schip) van de huidige kerk uit de 13e eeuw stamt. Wellicht stond er daarvoor een houten gebouw.

Het is bredere koor is van de 15e eeuw. Oorspronkelijk is het koor meer dan een meter hoger geweest dan het schip, at o.a. blijkt uit de overlijsting van de vroegere ramen. die afbreekt bij de dakgoot (buiten zichtbaar). Als we verder rond de kerk lopen zien we de littekens in de muur van smalle hoge ramen. In de oorspronkelijk R.K.kerk waren zowel in de zuidmuur als in de noordmuur 5 smalle gotische ramen.

Na de kerkhervorming kreeg men behoefte aan meer licht en maakte men grotere ramen. In de zuidmuur vinden we op borsthoogte ook de dichtgemaakte hagioscoop, Dit was vroeger een raam, waardoor mensen, die van deelneming aan de dienst waren uitgesloten, het altaar tenminste nog konden zien. De muren (80 à 90 cm. dik) zijn gebouwd van kloosterstenen. Er is kleurverschil te zien tussen die van schip en koor.

Toren

Duidelijk valt de kleinere steen van de toren op. Deze is dan ook pas in 1860 gebouwd (zie gedenkplaat aan de buitenkant). Vòòr die tijd zou er een houten klokkenstoel hebben gestaan.

Preekstoel

In de kerk treffen we een eenvoudige eiken preekstoel aan met snijwerk in plint en fries, getorste zuiltjes en een geornamenteerde afsluiting van de kuip. De kansel is in 1679 gemaakt door een schrijnwerker uit Leer, namelijk Frederick Alberts Kistemaker.

Drostenbank

Tegenover de kansel staat de Drostenbank met het wapen van Groningen. Dit herinnert aan de periode dat Westerwolde onder beheer stond van "de Stad" (±1700).

De door de stad aangestelde Drost zetelde op het Huis te Wedde, de Wedderburcht, nu eigendom van de Gemeente Bellingwedde.

Doopvont

Los staat het doopvont. Deze is door de Oudheidkundige commissie van de provincie Groningen in bruikleen afgestaan. Het stamt uit de late middeleeuwen. Voor de ingebruikneming in Wedde na de restauratie op 1 augustus 1971 is de houten voet deskundig bijgewerkt. Voor de natuurstenen schaal was dit niet nodig.

Wijdingskruisjes

Drie wijdingskruisjes zijn teruggevonden onder de kalklaag en zorgvuldig gerestaureerd. Bij nieuwbouw of verbouw kwam in de R.K. tijd de bisschop een kerk wijden. Als teken hiervan werd een kruis op de muur aangebracht.

Grafzerken

Zeven grafzerken zijn weer in de vloer van het koor gelegd. De middelste van de drie meest oostelijk gelegen zerken is de oudste. Deze is gebeeldhouwd van Bremer steen, versierd met de afbeeldingen van St. Joris en van de vier evangelisten.

Het randschrift luidt:

Int jar uns Heren MCCCC un XC und II des Fridages na Marien Verkundighe starf Haye Addinghes, Hooflink van Westerwolde, des sine siele mote resten in den vrede. Amen.

(1492. De fam. addinga heerste lange tijd vanuit de Wedderburcht over Westerwolde).

Staande met het gezicht naar de orgelbeun vindt u links van deze zerk, die van Drost Petrus Muntinghe (overl. 1777) met Lodewijk XVI versieringen en rechts die van de laatste Drost, Mr. Albert Hendrik van Swinderen (overl. 1805) met zijn tweede vrouw Edzardina Sparringa. Ook deze zerk heeft min of meer Lodewijk XVI motieven.

Chronologisch overzicht

1150 houten kerkje (met riet gedekt?)

1200 (±) rode bremer zerk, met staf

1225-50 bakstenen kerkje (met hol en bol pannen?)

1316 Bisschop van Münster landsheer

1367 geslacht Addinga beleend met Westerwolde

1450 (na) gotisch koor

1478 stad Groningen beheert Westerwolde

1492 Gebeeldhouwde bremer zerk Haye Addinge

1500 (:t.) Wijdingskruisen

1538 Wedde met Westerwolde en Bellingwolde o.a. in leen aan George Schenck van Toutenburg

1562 Heerlijkheid Westerwolde gaat door koop over aan de graven (later hertogen) van Ahrenberg

1598-1608 afbeelding kerk in Muller Historie platen (Hogenberg?)

1619 stad Groningen koopt Westerwolde

1650 Zerk Derck Haselhof. Borchgraef(titel voor kastelein op het huis te Wedde)

1665 Wedde veroverd door Munsterse troepen, kerk wordt hospitaal, munitiedepot en tuighuis

1666 kerk in brand gestoken door de Munsterse troepen

1678-79 Herbouw verwoeste kerk, gewelven uitgebroken, voorzien van vlakke zoldering, eikehouten kap

1679 nieuwe preekstoel- door Frederick Alberts, Kistemaker tot Leer, Drostebank met voluten opzetstuk en wapen stad Groningen

1683 14 augustus - Eeuwigdurende en steeds vaste Scheidinse en Delinge aangaande de mansbanken in Choorvan de Kerke 1686 blikseminslag in de herstelde kerk

1690 zerk Evert Haselhof, Borchgrave tot Wedde

1693 zerk Petrus Rustebij, Advoctus Primarius et Scriba dominy Wedda Westerwoldani, etc.

1713 zerk Ds. Wybrandus Granenborg, predikant te Wedde

1729 zerk Magdaliena Haselhoffs 1735 zilveren avondsmaalsbeker,geschonken door de drost Berent Aldringen

1742 zerk Jan Egberts Muntendam 1754 straan (touw) tot klocke

1763 zerk Geertruida Doedens

1766 de glazen in kerk, pastorie en schoele gereppareert

1776 diverse reparaties aan het kerkgebouw

1776 timmerlieden bij de toren

1788 reparatie aan de vleugel op de kerk (windvaan?)

1790 reparatie aan de kloktoren

1793 100 nieuwe pannen op de kerk, pastorie en meesterij

1794 floeren leggen op het choor in de kerk

1797 de kloktoren vastgezet (klokkestoel)

1798 het verzetten van de ruiten uit de oude raams in de nieje raams en eenige nieje ruitten daar toe gedaan

1810 timmeratie aan de Klokke 1817 f 145.18,- betaid voor het gieten van de Klokke, de tekst op de klok luidt als volgt:

A.H. van Bergen. M. Fremy, 1817 ter eere van den godsdienst is deze vernieuwd toen E. Hazelhoffen K.T. Eedens kerkvoogden/waren Wedde den 5 september 1817 A.H. van Bergen M. Fremy Me Fecerunt C. Fremy U.A. van Bergen.

Salieblaadjes, doorsnede 88 cm 1825 een lei in de kerk

(gezangbord)

1826 kloksmeer en een wereldkaart f 5,-

1831 kerk gewit, diverse reparaties, enige nieuwe ruiten

1834 vorstpannen leggen op de kerk, balken in de kerk aangebracht

1835 volgens aangenomen bestek van de Kerk en het timmeren van de pastorie

1839 herstelling van de Kerk voor f 3441.21 Subsidie van f 2500.- verleend door Z.M. de Koning, o.l.v. de opzichter bij de Waterstaat W. Raammaker

1840 uitvoerige herstelbeurt van de kerk, tekst boven de voordeur: 'Deze kerk hersteld door B.E. Loning in 1841, Zuid en noord portaal schip rechtgezet, potloodtekst op witte pleister in noordportaal B. Loning

1840, koordak verlaagd, neogotische ramen.

1846 toren hersteld

1848 Grote Bijbel op de Preekstoel f5.50

1853 nog aan Doomni de Vries betaald 2 zegels tot een Rekwest tegen de Vestiging der BisschoppeUjke hierachie in ons Vaderland, hetwelk van alle Mansleden is ondertekend en verzonden aan den Koning -,70

1854 door aannemer B.E. Loning een portaal op het noordeinde in de kerk gemaakt

1855 nieuwe pastorie gebouwd, de oude afgebroken. subsidie van f 2121.16 verleend door de Synode uit het Fonds noodlijdende Kerken

1860/61 afbraak westelijk toegangsportaal. Een nieuwe toren bij de kerk gebouwd door aannemer B. Raatjes aanneemsom f 1455,- meer werk f 265,- totaal f 1720.-

1862 verkoop van de school aan het burgerlijk bestuur voor f 325,-, bestemd voor de verbouw van de kosterij

1862 kerkhof aan de zuidzijde verlaagd steenen pad langs de zuidzijde van de kerk gelegd naar het laatste portaal (in het koor?)

1867 een extra bank op het koor getimmerd

1875 herstellen en schilderen van kerk en toren voor f 478,- door H.]. Kruizinga

1897 bestek en begroting reparatie kerk en toren door architekt Brill te Winschoten f1600,-

1898 verbouwing uitgevoerd

1904 uitbesteding orgelzolder (= galerij) voor f 115.65, uitgevoerd onder opzichter B. Boneschansker

1914 aanschaf van kleine bekers voor heilig avondmaal

1915 kachel naar voren verplaatst, daartoe enkele bank veranderd

1927 synodale subsidie van f 150,- voor herstel van toren-kerk- pastorie. totale kosten f3500,-

1928 op 15 dec. herstel werken uitbesteed, waarbij de preekstoel wordt verplaatst

1929 twee nieuwe kachels aangeschaft

1930 synodale subsidie van f 1000,- voor torenherstel, begroting is f 2000,-

1935 collectebus op kerkhof voorzien van 3 glaswandjes

1936 kruisbalken in de toren vernieuwd:±f80,-