Het ontstaan

EIKENHOUT

Hoe is de orgelkast ontstaan? Laten we eerst beginnen met het materiaal waar de kas van is gemaakt: eikenhout. Eikenhout is een sterk soort hout dat erg duurzaam is. Het wordt daarom vaak gebruikt voor het maken van orgelkassen. De dichte structuur van het hout maakt het geschikt als draagconstructie en het beschermt het interne orgel tegen stof en plotselinge veranderingen in temperatuur. De belangrijkste kwaliteit van dit hout is dat de akoestiek van het orgel wordt verbeterd. Een orgelkas is eigenlijk een soort klankkast, net als bij een gitaar. De kas mengt het geluid van de individuele pijpen en stuurt het in een bepaalde richting. Hoe hoger de kwaliteit van hout en hoe dichter de structuur, hoe mooier het geluid is dat uit het orgel komt. [1]

EIKENBOS IN MÜNSTER

Waar zou het eikenhout in de orgelkas vandaan kunnen zijn gekomen? In 1687 begonnen de franciscanen met het bouwen van hun Observantenkirche in Münster. Doordat de grond in het gebied erg drassig was, moesten ze het eerst stabiliseren door middel van dikke eikenhouten balken en planken. Om dit te kunnen bewerkstelligen kochten ze een goedkoop eikenbos in Albersloh, een plaats vlakbij Münster. [2] Hoewel we niet met zekerheid kunnen zeggen dat het eikenhout van de orgelkas uit dit eikenbos komt, zou het wel goed mogelijk zijn; het was relatief dichtbij hun klooster en het was goedkoper dan om elders hout te kopen.

CONSTRUCTIE

Wie heeft de kas in elkaar gezet? Volgens verschillende bronnen zijn het de franciscanen geweest. [3] Hoewel het zeker goed kan dat zij het ruwe werk hebben gedaan, lijkt het toch niet aannemelijk dat ze de volledige kas hebben gebouwd. Een kas maken is een secuur werk aangezien het precies over het interne orgel moet passen. Het is daarom waarschijnlijker dat Nicolaus Brunswick dit zelf heeft gedaan.

BRUNSWICKORGEL lN DE OBSERVANTENKIRCHE

Op basis van onderzoek door de kunsthistoricus Arjen Looyenga en organist Gerard Keilholtz in 2005, heeft de tekenaar Bert Dijkink een reconstructie kunnen maken van hoe de oorspronkelijke orgelkas er ongeveer uit heeft gezien. Deze orgelkas was in barokstijl gemaakt met een hoofdwerk waar vijf verschillende engelensculpturen op de dakjes van de torens stonden. Het orgel heeft waarschijnlijk ook een zogeheten 'rugpositief' gehad, een extern orgel waar de organist met zijn rug naar toe zat. [4]

Bronnen

[1] Gierveld, A.J. and J. Brink, Inleiding tot de Orgelbouw (Zaandam, 1979), 17; Peeters, Flor and Maarten Albert Vente, De Orgelkunst in de Nederlanden van de 16de tot de 18de Eeuw (Antwerpen, 1971), 14.

[2] Rensing, Theodor, “Zur Kunstgeschichte der Observantenkirche in Münster,” in Westfalen vol. 20 (1935), 131.

[3] Rensing, “Zur Kunstgeschichte der Observantenkirche in Münster,” 133; Reuter, Rudolf, Orgeln in Westfalen. Inventar historischer Orgeln in Westfalen und Lippe (Kassel, 1965), 275; Keilholtz, Gerard, Orgelgeschiedenis van de Onze Lieve Vrouwekerk te Zwolle, 6th ed. (Zwolle, 2006),14.

[4] Interview met Gerard Keilholtz, 23 oktober 2021. Tekening: Bert Dijkink, 2020.

Afbeelding 1: eigen afbeelding.

Afbeelding 2: google maps.