Herkomst - BesteMming

HERKOMST

Veel is nog onduidelijk. Waar groeide de eikenboom, waar kwam de beeldensnyder vandaan, en waar en wanneer werd de piëta geboren? De herkomst van het beeld is in nevelen gehuld. De piëta vertoont de kenmerken van de internationale gotiek (zie: Wat zien we?). Zoals de titel al aangeeft, was deze stijl internationaal, en verspreid over geheel laatmiddeleeuws Europa. Piëta's waren religieuze gebruiksvoorwerpen die verhandeld werden: rond 1500 reisden duizenden piëta's door Europa. [1] Niet alleen de piëta's waren in complexe netwerken verhuld, maar ook beeldensnyders, materialen en stijlen reisden door Europa. Dit maakt het moeilijk om piëta's uit deze periode te koppelen aan een specifieke regio en tijd van herkomst.

Voor dit onderzoek zijn meerdere specialisten geraadpleegd om de piëta terug te leiden naar haar wortels. Dit is echter onmogelijk. Haar stijlkenmerken, eikenhout en grootte kunnen zowel wijzen op een herkomst in de Lage Landen (zowel Nederland als België) of Noord-Frankrijk. Qua compositie toont ze overeenkomsten met piëta's uit de zuidelijke Lage Landen en Noord-Frankrijk: de frontale draai van Christus' torso richting de kijker is iets dat we vooral in deze regio's zien. [2] De linkerhand die Maria op haar borst houdt, en haar enorme mantel zijn kenmerken die ook voorkomen bij stenen piëta's uit de Champagne regio. [3] Er is echter geen enkele piëta te vinden die echt op haar lijkt, dus we kunnen haar niet met zekerheid terugleiden naar een bepaalde plaats of tijd.

Dat ze geen sterke wortels heeft, geeft haar ook kracht en maakt haar flexibel; ze kan altijd en overal wel een plekje vinden.

1. Piëta uit Limburg (1501-1550)

2. Retabel uit Noord-Frankrijk (1525-1524)

3. Piëta uit Zuid België

4. Piëta uit de champagne regio

DOELBESTEMMING

Alhoewel onze piëta mysterieus is over haar regio van herkomst, vertelt ze veel over haar doelbestemming. Haar lichaam geeft duidelijk aan waar ze zich het liefst bevindt. Ze is klein (45x26 cm), en daarom niet bedoeld om op een hoofdaltaar of centrale plaats in een kerk neer te zetten. Ze was eerder geschikt voor een zijaltaar in een laatmiddeleeuwse kerk of kapel, of voor een een plaats in de huiselijke sfeer.

Haar onderzijde is vlak, en geschikt voor een vlakke ondergrond: een tafel of klein altaar. Ook haar achterkant is vlak, onbewerkt en ongekleurd; en toont haar houten gezicht. Ze wil liever niet dat mensen deze kant zien, dus ze wordt het liefst tegen een muur of ander vlak oppervlak geplaatst.

Haar rug vertelt ons nog iets over één van haar vorige woningen. Haar rugzijde toont sporen van bevestiging: een klein rond gaatje. Dit toont aan dat ze ergens aan bevestigd is geweest, en wellicht aan een muur heeft gehangen. Ook is richting haar onderzijde een vierkant blok hout uitgehold. Dit is gedaan om haar ergens te laten 'passen'. Misschien moest ze passen ten opzichte van een altaar of muur met een uitstulping? In ieder geval is het duidelijk dat ze niet alleen was, maar tegen iets anders aan stond of hing. Met dit andere ding of oppervlak was ze verbonden.

5. Achterkant van de piëta

6. piëta in de Champagne regio, hangend in een kerk

Bronnen

AFBEELDINGEN
1. Sint-Truiden,
Museum Vlaamse Minderbroeders, "Pieta", 1501-1550, hout, 40 cm, nr. 6236 (foto: KIK-IRPA, Brussels, Jean-Luc Elias).
2. Utrecht,
Museum Catherijneconvent, "Bewening", 1515-1524, eikenhout, 33.5 x 32.5 cm x 15.0 cm, nr. ABM bh466 (foto: Ruben de Heer).
3. Lessines,
Musée de l'Hôpital Notre-Dame à la Rose, "Pietà", 1490-1500, 58.5 x 39.5 cm, nr. 10044257 (foto: KIK-IRPA, Brussels, Hervé Pigeolet).
4. Saint-André-les-Vergers,
Église paroissiale Saint-André, "Groupe sculpté, Vierge de Pitié", 1500-1600, steen, 107 x 68 x 32 cm, nr. 10333 (foto: Ministère de la Culture, Conseil régional de Champagne-Ardenne, Conseil général de l'Aube, 2003).
5. Zwolle,
Onze-Lieve-Vrouwe Basiliek, "piëta", eikenhout, 45x26 cm, nr. 10495-14 (eigen foto).
6. "Saint-André les Vergers, Eglise Saint-André",
Roch-jaja, geraadpleegd op 10 mei 2022: http://roch-jaja.nursit.com/spip.php?rubrique1223.

VOETNOTEN
[1] William H. Forsyth,
The Pietà in French Late Gothic Sculpture, 19-20.
[2] Dit is vastgesteld met dank aan kunsthistorica Marieke van Vlierden.
[3] William H. Forsyth,
The Pietà in French Late Gothic Sculpture, 19-20.