ขันธ์ 5 (ตัวตน)

ขันธ์ 5 ความหมาย หมายถึง ตัวตนที่เรายึดมั่นถือครอง มีรูปขันธ์ คืออาการ 32 ประการ ตั้งแต่ผม ขน เล็บ ฯ และนามขันธ์  

แบ่งออกได้ 5 ประการ คือ

1. รูปขันธ์ คือ กองรูป หมายเอากายสังขาร มีอาการ 32 เป็นต้น โดยมีมหาภูตรูปทั้ง 4 คือ ดิน น้ำ ไฟ ลม เป็นปัจจัยเป็นองค์ประกอบ

2. เวทนาขันธ์ คือ กองเวทนา ความรู้สึกสุข ทุกข์ ไม่สุขไม่ทุกข์  ถ้าจะรวมเอาทั้งหยาบกลางละเอียดแล้วก็คือ ความรู้สึกตัวทั้งหมด เป็นเวทนา ที่มากระทบทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ของเรา

3. สัญญาขันธ์  คือ กองสัญญา คือ ความจำได้ หมายรู้ การจำคือการระลึกถึงได้ในกาลอดีตที่ล่วงมาแล้ว ส่วนการหมายรู้คือการจดจำในสิ่งที่เคยเห็นเคยรู้ได้มาก่อนแล้วกำหนดลักษณะนั้นได้

4. สังขารขันธ์  คือ กองสังขาร คือ สภาพความคิดปรุงแต่งจิตให้เป็นภาพเสมือน มายาต่างในในจิต อาจเป็นจินตนาการที่เป็นไปในฝ่ายกุศล หรืออกุศลก็ได้

5. วิญญาณขันธ์  คือ กองวิญญาณ คือ สภาพการรู้ได้ในอารมณ์(สิ่งที่มากระทบทางอายตนะ(ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ))  

การศึกษาขันธ์ 5 นั้น เพื่อที่เราจะได้ทราบถึงความเป็นตน ที่เราหลงยึดติดมั่นอยู่ อันเป็นรังของกิเลส ตัณหาความทะยานอยาก ทำให้เกิดกรรม คือ การกระทำทางกาย วาจา จิตใจ วนเวียน เป็ฯวิบากกรรมให้ตกอยู่ภายใต้สังสารวัฏฏ์คือ การเวียนว่ายตายเกิด ซึ่งการศึกษาขันธ์ 5 นั้น เท่ากับเราได้เรียนรู้ใน มหาสติปัฏฐาน 4 ส่วนที่เป็นรูปขันธ์นั้น ท่านเรียกว่า เป็นส่วนของรูปธรรม ส่วนเป็นเวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ นั้น ท่านเรียดว่า เป็นนามธรรม ซึ่งมีวิญญาณขันธ์ คือสภาพที่รับรู้ได้ในอารมณ์ซึ่งก็เป็นทางรู้ได้ของจิต ซึ่งความหมายของจิต จิตธาตุ วิญญาณธาตุ เราจะได้กล่าวในลำดับต่อไป ในส่วนนี้เรามาทำความเข้าใจ ส่วนที่ว่า จิต เจตสิก กัน

จิต-เจตสิก  

    จิต หมายถึง ผู้รู้ สภาวะรู้ หรือตัวรู้ ซึ่งหน้าที่ของผู้รู้ก็คือ การเข้าไปรู้ในทุกสิ่งที่ล่วงรู้ได้ ซึ่งก็อาจใช้ความหมายคือ ธาตุรู้  นั่นเอง

      เจตสิก หมายถึง เครื่องอาศัยการแสดงออกของจิต นั่นก็คือ เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ