Teoria trzynastozgłoskowca

Trzynastozgłoskowiec to najważniejszy format polskiego wiersza sylabicznego i w ogóle wersyfikacji polskiej. Występuje w naszej poezji począwszy od średniowiecza, a dokładniej od piętnastego wieku. W tłumaczeniach służy do oddawania francuskiego aleksandrynu, którego stanowi odpowiednik formalny i funkcjonalny, oraz greckiego i łacińskiego heksametru, dla którego pozostaje analogonem jedynie funkcjonalnym. Drugi w hierarchii polskiego wiersza jedenastozgłoskowiec nigdy nie wyparł trzynastozgłoskowca, mimo że stanowił tworzywo kunsztownych form stroficznych pochodzenia włoskiego, tercyny, sekstyny, oktawy i sonetu. Trzynastozgłoskowca nie zastąpił też szczególnie popularny w poezji współczesnej jambiczny dziewięciozgłoskowiec, ani żadna z form tonicznych trójzestrojowiec ani sześciozestrojowiec.

Kanoniczny polski trzynastozgłoskowiec występuje ze średniówką po sylabie siódmej. W literaturze polskiej istnieją inne odmiany trzynastozgłoskowca, na przykład format z podziałem po sylabie ósmej, ale są one o wiele rzadsze. Średniówka i klauzula są w trzynastozgłoskowcu, podobnie jak w całym polskim sylabizmie, żeńskie, co wynika z panującej w języku polskim paroksytonezy, czyli tendencji do stawiania akcentu na przedostatniej sylabie wyrazu.