De renaissance is in twee blokken te verdelen. Allereerst hebben we met de vroeg-renaissance te maken. Deze periode loopt van 1550 tot 1600. Daarna spreken we over de bloeitijd van de renaissance. Deze loopt van 1600 tot 1669.
De vroeg-renaissance (1550-1600)
In de vroeg-renaissance begint de literatuur zicht te vernieuwen. Men heeft meer aandacht voor de concrete werkelijkheid, hierdoor raakt alles wat bijbels en symbolisch is op de achtergrond. Ook vinden we vaak werk over de reformatie en de oorlog tegen Spanje. Nederland is namelijk op dit moment verwikkeld in de tachtigjarige oorlog met Spanje en er is veel strijd binnen de kerk, het protestantisme is in opkomst. Ook het humanisme wordt erg belangrijk. Men propageert dit via literatuur. Er wordt erg veel gekeken naar schrijvers uit de oudheid en Italië, omdat de oorsprong van de renaissance ligt. Heel belangrijk is de Italiaanse dichter Francesco Petrarca die liefdespoëzie schreef. Dit genre staat sindsdien bekend als petrarcisme.
Tragedie, Sonnet, Martelaarslied en Embleem
Een genre dat erg in opkomst is in de vroegrenaissance is de tragedie. Tragedies zijn treurspelen waarin een hooggeplaatste persoon te maken krijgt met emotionele problemen als de liefde en wraakgevoelens. Ze gedragen zich vervolgens heel slecht en gaan tragisch ten onder. Meestal gaan de tragedies in de vroeg-renaissance over verhalen in de oudheid. Het genre tragedie wordt gezien als het grootste genre. Er worden steeds meer sonnetten geschreven. Sonnetten zijn gedichten die voldoen aan bepaalde regels. Verder wordt het embleem ook heel populair. Emblemen zijn tekeningen met een motto en een onderschrift. Uit een embleem dienen mensen een wijsheid te halen. Ook erg belangrijk in deze tijd was het martelaarslied. In deze liederen werden de martelingen van de reformatie bezongen, evenals de oorlog tegen Spanje.
Coornhert
De bekendste auteur uit de vroeg-renaissance is Dirck Volckertsz. Coornhert. Hij schreef gedichten, proza en was ook nog eens theoloog en graveur. Zijn bekendste werk is Zedekunst dat is wellevenkunste. Dit werk is een ethisch handboek, geschreven in simpele taal, zodat het volk het kon begrijpen.
Bloeitijd van de Renaissance ( 1600-1669)
Tijdens de bloeitijd van de Renaissance verschuift hart van de Nederlandse literatuur van het zuiden naar het noorden. Dit komt omdat het noorden vrij is, terwijl de grootste stad van het zuiden, Antwerpen, is herovert door de Spanjaarden. Vele mensen immigreerden toen spontaan naar het noorden. Opdrachten voor het schrijven van boeken kwamen in het noorden niet langer alleen van geestelijken en adellijken, maar ook veel van rijke burgers. Ook namen burgers zelf de pen op en richtten ze nieuwe literaire genootschappen op. In het zuiden hield men vast aan het verleden. De religieuzen schreven, de adel gaf opdrachten en de rederijkerskamers bleven actief.
Auteurs
Wanneer we spreken over auteurs uit dit vak van de literaire geschiedenis, dan spreken we altijd over de vijf groten:
Over allen zal ik iets vertellen.
Gerbrand Adriaenszoon Bredero
Bredero was een kunstschilder die in zijn vrije tijd graag dichtte. Hij schreef vooral veel humoristische gedichten, maar werd echt bekend met zijn toneelstukken. Er verschenen vooral kluchten en blijspelen van zijn hand. De bekendste is misschien wel de Spaanschen Brabander. Dit toneelstuk is geschreven in volkstaal en gaat over het Amsterdamse straatleven.
Pieter Corneliszoon Hooft
Hooft was de drost van het Muiderslot. Hier ontving hij veel mensen met wie hij het had over literatuur. Deze groep mensen kreeg daarom de naam Muiderkring. Hooft heeft veel geschreven. Erg bekend is zijn werk Emblemata Amatoria een liefdesemblematiek. Ook schreef hij toneelstukken als Granidaen Geeraerdt van Velsen. Ten slotte schreef hij Neederlandsche Historien een werk over de opstand tegen Spanje.
Constantijn Huygens
Huygens werd geboren in een goed milieu. Hij had goede contacten met de familie van Oranje. Hij schreef de bekende dichtbundel Koren-bloemen. De gedichten in deze bundel stellen veel dingen aan de kaak.
Joost van den Vondel
Vondel was de eigenaar van een kousenwinkel, maar op latere leeftijd besloot hij te gaan schrijven en hij bleek hierin heel succesvol te zijn. In zijn oeuvre zijn vele genres te vinden. Hij schreef emblemen, hekeldichten, vertaalde uit het latijn en de ars poëtica van Horatius. Ook verschenen er ruim dertig toneelstukken van zijn hand. De bekendste is Gysbrecht van Aemstel.
Jacob Cats
Cats was de hoogste ambtenaar van Nederland. Hij schreef de Sinne- en minnebeelden voor de jeugd. Deze bevatten lessen voor de jongeren. Hij wilde mensen dingen bijbrengen via zijn werk. Hij stond hierom ook wel bekend als vadertje Cats.