Leciono unu (1)

Nauka słownictwa

Interfejs z fiszkami do nauki słownictwa z lekcji 1:

• • Strzałki pozwalają przewijać hasła bez testowania.

  • Shuffle rozrzuca fiszki losowo.

  • Reverse front & back odwraca języki.

  • Show answer pokazuje odpowiedź.

Leciono 1 flashcards from Wimmer on FlashcardDB.

Nagranie dźwiękowe

Pobierz plik Leciono01.mp3 na dole strony.

W języku esperanto możemy szybko postawić pierwsze kroki, jednak konieczne jest zaprezentowanie kilku podstawowych zagadnień gramatycznych, dzięki którym będziemy mogli od razu tworzyć konstrukcje zdaniowe. Na pierwszą lekcję przeznacz najwięcej czasu, gdyż jest bardzo intensywna i zawiera aż 200 słówek – po jej opanowaniu język stanie jednak otworem.

Zaimek osobowy

Najwygodniej jest przedstawić zaimki osobowe (persona pronomo) w postaci tabelarycznej:

Rzeczownik

Wszystkie rzeczowniki (substantivo) esperanckie mają końcówkę gramatyczną –o, co pozwala je łatwo zidentyfikować.

leciono - lekcja

libro – książka

homo – człowiek

vino – wino

patro – ojciec

sinjoro – pan

Rzeczowniki mają szczątkową odmianę przez przypadki. We wszystkich przypadkach poza biernikiem mają one postać identyczną z mianownikiem, natomiast w bierniku (kogo? co?) jest dodawana końcówka –n. Wyróżnienie osobnej formy deklinacyjnej biernika jest zasadne, gdyż pozwala on stosować swobodny szyk zdania, który uelastycznia język.

citrono - citronon – cytrynę

gazeto - gazeton – gazetę

filo - filon – syna

fabriko - fabrikon – fabrykę

W liczbie mnogiej dodawana jest końcówka –j.

aŭtomobilo – aŭtomobiloj – samochody

urbo – urboj – miasta

strato – stratoj – ulice

lampo – lampoj – lampy

Liczba mnoga w bierniku jest tworzona przez dodanie najpierw końcówki –j, a potem –n.

teatro – teatrojn - teatry

bileto – biletojn – bilety

minuto – minutojn – minuty

ĉokolado – ĉokoladojn – czekolady

Naturalnie ograniczona do dwóch form odmiana rzeczownika nie wyklucza istnienia odpowiedników pozostałych przypadków. Tworzy się je za pomocą przyimków:

Libro de Petro. Książka (kogo, czego) Piotra.

Mi donas libron al Petro. Daję książkę (komu, czemu) Piotrowi.

Mi iras kun Petro. Idę (z kim, czym) z Piotrem.

Mi parolas pri Petro. Mówię (o kim, czym) o Piotrze.

Wzorem języków zachodnioeuropejskich, w esperanto stosowany jest przedimek określony la, odpowiadający angielskiemu the i przedimkom w innych językach. Natomiast odpowiednikiem przedimka nieokreślonego, takiego jak angielski a, an jest brak przedimka.

W tekstach literackich, zwłaszcza poezji, stosuje się niekiedy skróconą formę przedimka – l’ – jednak w zwykłych tekstach nie jest ona stosowana.

Przedimki są dość trudne dla Polaków, gdyż w języku polskim nie są one stosowane. Poprawne używanie przedimka wymaga wprawy, przede wszystkim czytania literatury esperanckiej, ale można tu przyjąć kilka zasad. Przedimek określony jest stosowany, gdy:

·         Mówimy o rzeczy już nam znanej. Petro havas hundon. La hundo estas granda. Piotr ma (jakiegoś) psa. Pies (ten pies, znany nam od tego momentu) jest duży.

·         Rzeczowniki opisują obiekty, których tożsamość nie budzi wątpliwości. Legu la gazeton. Przeczytaj gazetę (tę gazetę, która tu leży, lub jedyną, którą czytasz).

·         Gdy obiekt jest jednoznaczny. La ĉielo. Niebo. La suno. Słońce.

·         Gdy rzeczownik jest określeniem całej kategorii. La elefanto estas granda besto. Słoń jest dużym zwierzęciem.

·         Przed nazwami stron świata i pór roku. La nordo. Północ. La somero. Lato.

·         Przed liczebnikami porządkowymi. La tria filo. Trzeci syn.

·         Jest jeszcze szereg zasad szczegółowych, po które odsyłamy do podręczników gramatyki.

Przedimek nie jest m.in. stosowany, gdy:

·         Rzecz nie jest określona. Mi legis libron. Czytałem (jakąś) książkę.

·         Przez imionami własnymi i nazwami geograficznymi.  Petro. Piotr. Varsovio. Warszawa.

·         Przed nazwami pojęć abstrakcyjnych. Mi havas talenton. Mam talent.

·         Przed nazwami substancji czy produktów w znaczeniu ogólny. Mi ofte trinkas kafon. Często piję kawę.

·         Gdy rzeczownik poprzedzony jest wyrazem wskazującym niesprecyzowaną ilość. Kelka tempo. Jakiś czas. Iu homo. Jakiś człowiek.

Czasownik

Wszystkie czasowniki (verbo) w bezokoliczniku (infinitivo) mają końcówkę gramatyczną –i, co pozwala je łatwo odróżnić.

trinki – pić

paroli – mówić

labori – pracować

kanti – śpiewać

esti – być

havi – mieć

fari - robić

Czas teraźniejszy tworzymy, usuwając końcówkę –i, a następnie dodając końcówkę czasu teraźniejszego –as. Jest ona identyczna we wszystkich osobach i wszystkich liczbach (nie ma absolutnie żadnych wyjątków), co ogromnie ułatwia naukę, zwłaszcza gdy porównamy esperanto z językami z rozbudowaną, nieregularną koniugacją czasowników, jak polski czy francuski.  

Analogicznie tworzymy czas przeszły, dodając końcówkę –is, natomiast czas przyszły wymaga dodania końcówki –os. Pokażmy to ponownie w tabeli.

Przymiotnik

Wszystkie przymiotniki (adjektivo) mają końcówkę gramatyczną –a, dzięki czemu natychmiast je rozpoznajemy.

bona – dobry

bela – piękny

granda – duży

longa – długi

elektra – elektryczny

teknika - techniczny

Podobnie jak rzeczowniki, także i przymiotniki mają szczątkową odmianę przez przypadki (w bierniku dodawana jest końcówka –n), a w liczbie mnogiej mają końcówkę –j.

Przymiotniki możemy też tworzyć, nadając końcówkę przymiotnikową innym częściom mowy, jak rzeczowniki czy czasowniki – oczywiście tam, gdzie ma to sens. Daje to językowi swobodę i elastyczność.

mano – ręka; mana – ręczny

skribi – pisać; skriba – pisemny

suno – słońce; suna – słoneczny

historio – historia; historia - historyczny

Przysłówek

W esperanto, podobnie jak w językach etnicznych, jest grupa przysłówków (adverbo) pierwotnych, niemających określonej końcówki gramatycznej, np. tuj (natychmiast). Zdecydowana większość przysłówków jest jednak tworzona w sposób regularny od innych części mowy, głównie od przymiotników, ale też od rzeczowników czy czasowników.

Wszystkie przysłówki regularne mają końcówkę gramatyczną –e, dzięki czemu możemy je łatwo zidentyfikować, jak również samodzielnie stosować.

bona – bone – dobrze

bela – bele – pięknie

juna – june - młodo

rapida – rapide – szybko

nigra – nigre – czarno

alta – alte – wysoko

blanka – blanke – biało

mano – mane – ręcznie

historio – historie – historycznie

skribi – skribe – pisemnie

semajno – semajne - tygodniowo

Przykłady użycia

Mając już wiedzę o podstawowych częściach mowy, połączmy je w postaci pełnych zdań, co doskonale zilustruje konstrukcję języka i pozwoli szybko opanować czytanie tekstów esperanckich.

Zalecamy kilkakrotne przeczytanie poniższych zdań na głos lub przynajmniej wymawiając je bezgłośnie, najpierw sprawdzając ich znaczenie po prawej stronie, a potem nie patrząc już na nią. Staraj się rozpoznawać poszczególne części mowy i ich charakterystyczne końcówki.

Mi estas homo. Jestem człowiekiem.

Mi estas ĵurnalisto. Jestem dziennikarzem.

Vi havas grandan hundon. Ty masz wielkiego psa.

Vi havas belan katon. Ty masz pięknego kota.

Li legas gazeton. On czyta gazetę.

Li skribas leteron. On pisze list.

Ŝi kuras rapide. Ona biegnie szybko.

Eŭropanoj loĝas en Eŭropo. Europejczycy mieszkają w Europie.

Poloj ofte drinkas vodkon. Polacy piją często wódkę.

Juna instruisto instruas lernantojn. Młody nauczyciel naucza uczniów.

Petro ĵetas pilkon. Piotr rzuca piłkę.

Anna multe amas la hundon. Anna bardzo kocha psa.

Kapitalistoj kolektas monon. Kapitaliści zbierają pieniądze.

Ni laboras intense. Pracujemy intensywnie.

Mi parolas longe kaj fervore. Mówię długo i z zapałem.

La policisto kontrolas diligente dokumentojn. Policjant kontroluje pilnie dokumenty.

Laboristoj ne estas riĉaj. Robotnicy nie są bogaci.

Johano timas hundojn. Jan boi się psów.

Vilaĝanoj loĝas en vilaĝoj. Wieśniacy mieszkają we wsiach.

Li vivis en Krakovo. On żył w Krakowie.

Paŭlo malfermis pordon. Paweł otworzył drzwi.

Klubanoj studis Esperanton. Klubowicze studiowali esperanto.

Zamenhof mortis en Varsovio. Zamenhof umarł w Warszawie.

Julia naskis infanon. Julia urodzia dziecko.

Antaŭ la milito ekzistis ĉi tie multaj domoj. Przed wojną istniało tutaj wiele domów.

La avo de Zbigniew pereis dum la Dua Mondmilito. Dziadek Zbigniewa zginął podczas drugiej wojny światowej.

Mia praavo konstruis la familian domon. Mój pradziadek zbudował rodzinny dom.

Ili loĝis en Gdansko. Oni mieszkali w Gdańsku.

La ĵurnalisto skribis longan artikolon. Dziennikarz napisał długi artykuł.

Ŝi studis geografion en la Varsovia Universitato. Ona studiowała geografię na Uniwersytecie Warszawskim.

Li legis libron pri la historio de medicino. On czytał książkę o historii medycyny.

Italaj inĝenieroj projektis gigantan ponton. Włoscy inżynierowie zaprojektowali gigantyczny most.

Profesoro Nowak aĉetis kelkajn novajn librojn. Profesor Nowak kupił kilka nowych książek.

Mi longe kolektis monon. Długo zbierałem pieniądze.

Somere mi vojaĝos al Parizo. Latem pojadę (odbędę podróż) do Paryża.

Printempe mi skribos libron pri Esperanto. Wiosną napiszę książkę o esperancie.

Mi legos la artikolon pri la lingvo Esperanto. Przeczytam artykuł o języku esperanto.

Vespere ni manĝos bongustan vespermanĝon. Wieczorem zjemy smaczną kolację.

Mi faros morgaŭ kelkajn fizikajn ekzercojn. Zrobię jutro kilka ćwiczeń fizycznych.

En la venonta jaro mi ĉesos fumi cigaredojn. W przyszłym roku skończę palić papierosy.

En 2012 (du mil dek du) la olimpikaj ludoj estos en Londono. W 2012 igrzyska olimpijskie będą w Londynie.

Kongresanoj diskutos dum la kongreso. Uczestnicy kongresu będą dyskutować podczas kongresu.

Ni proponos al li postenon en la politekniko. Zaproponujemy mu posadę na politechnice.

Post du jaroj Petro Kowalski estos plenkreska. Za dwa lata (po dwóch latach) Piotr Kowalski będzie pełnoletni.

En la venonta semajno ni komencos prepari somerajn feriojn. W przyszłym tygodniu zaczniemy przygotowywać letnie wakacje.

Somere vi devos kontroli la sanon. Latem będziesz musiał skontrolować zdrowie.

Dum la kongreso ni diskutos pri la historio de Esperanto. W czasie kongresu będziemy dyskutować o historii esperanta.

Hodiaŭ mi legos la dokumentojn. Dzisiaj przeczytam dokumenty.

Słowniczek przylekcyjny