Leciono ses (6)

Nauka słownictwa

Eksperymentalny interfejs z fiszkami do nauki słownictwa z lekcji 6:

• • Strzałki pozwalają przewijać hasła bez testowania.

  • Shuffle rozrzuca fiszki losowo.

  • Reverse front & back odwraca języki.

  • Show answer pokazuje odpowiedź.

Leciono 6 flashcards from Wimmer on FlashcardDB.

Wyrażanie ilości

W tym punkcie zbierzemy informacje dotyczące często wykorzystywanych sposobów wyrażania ilości, poza liczebnikami opisanymi w poprzednich rozdziałach.

Rdzenie wyrazowe takie, jak mult-, plur-, kelk- występują w formach rzeczownikowej (-o), przymiotnikowej (-a) i przysłówkowej (-e), pozwalając wyrażać ilość.

Multaj homoj ne scipovas ellerni fremdajn lingvojn. Wielu ludzi nie potrafi wyuczyć się języków obcych.

Ŝi havas multajn amikinojn. Ona ma wiele przyjaciółek.

Multaj kredas, ke la eterna paco estas ebla. Wielu uważa, że wieczny pokój jest możliwy.

Mi vidis en la arbaro malmultajn birdojn. Widzialem w lesie niewiele (nieliczne) ptaków.

Multaj el niaj amikoj studas en la Varsovia Universitato. Wielu z naszych przyjaciół studiuje na Uniwersytecie Warszawskim.

Ellernado de lingvoj kostas multan laboradon. Wyuczenie się języków kosztuje wiele pracy.

Tro malmultaj homoj venis al la konferenco. Zbyt mało ludzi przybyło na konferencję.

En Finlando troviĝas multe da lagoj. W Finlandii znajduje się wiele jezior.

Kiam ien mi veturas, ĉiam mi prenas kun mi multon da pakaĵo. Gdy gdzieś jadę, zawsze biorę ze sobą mnóstwo bagażu.

Ili prenas multe da valizoj. Oni biorą wiele walizek.

Riĉuloj havas multe da mono. Bogacze mają wiele pieniędzy.

Riĉuloj havas multan monon. Bogacze mają wiele pieniędzy.

Grandega multo da vortoj malfaciligas lernadon de la fremdlingvoj. Ogromna ilość wyrazów utrudnia naukę języków obcych.

Multfoje mi partoprenis en Esperanto-konferencoj. Wielokrotnie uczestniczyłem w konferencjach esperanckich.

Post sia vojaĝo Petro havos multege por rakonti. Po swojej podróży Piotr będzie miał mnóstwo do opowiadania.

Ŝi atendis kelkajn sekundojn. Ona czekała kilka sekund.

En kelkaj okazoj oni uzas alternativan formon de la vorto. W niektórych przypadkach używa się alternatywnej formy wyrazu.

Jen kelkaj ekzemploj. Oto kilka przykładów.

Dum kelka tempo. Przez jakiś czas.

Kelkaj miaj studentoj estas tre talentaj. Niektórzy (kilku) moi studenci są bardzo utalentowani.

Kelkaj homoj ŝatas maldolĉan kafon. Niektórzy (pewni) ludzie lubią gorzką kawę.

Kelkaj diras, ke la ekzameno estis tro malfacila. Niektórzy mówią, że egzamin był zbyt trudny.

Mi kondukis lin kelkan distancon. Odprowadziłem go przez pewien dystans.

Ili iris ankoraŭ kelkan distancon. Oni szli jeszcze przez jakiś dystans.

Pro kelkaj kaŭzoj la eksperimento ne sukcesis. Z pewnych przyczyn eksperyment się nie powiódł.

Kelke da minutoj ŝi staris senmove. Kilka minut stała bez ruchu.

Mi aĉetis kelke da (kelkajn) libroj. Kupiłem parę książek.

Ili revenos post kelke da tagoj. Oni wrócą po kilku dniach.

Ni renkontis ŝin kelkfoje en la biblioteko. Spotykaliśmy ją parokrotnie w bibliotece.

Kelkfoje oni uzas la vorton en alia senco. Niekiedy używa się wyrazu w innym sensie.

Post kelkdek minutoj. Po kilkudziesięciu minutach.

Post kelkcent paŝoj. Po kilkuset krokach.

Vi faris bedaŭrinde plurajn erarojn. Zrobiłeś niestety liczne błędy.

En Esperanto ekzistas pluraj miloj da radikoj. W esperanto istnieje wiele tysięcy rdzeni.

La vorto havas plurajn signifojn. Wyraz ma wiele znaczeń (niejedno znaczenie).

Pluraj miaj legantoj venis al mia prelego. Liczni moi czytelnicy przyszli na mój odczyt.

Plurfoje oni proponis enkonduki internacian lingvon. Wielokrotnie (niejednokrotnie) proponowano wprowadzenie jezyka międzynarodowego.

Por tiel bona laboro oni devus ricevi ne duoblan, sed eĉ pluroblan pagon. Za tak dobrą pracę powinno się otrzymywać nie podwójną, ale nawet zwielokrotnioną zapłatę.

Mi multe dankas pro via ĝentileco. Bardzo (wielce) dziękuję za pańską uprzejmość.

Li estas multe eleganta homo. On jest wielce eleganckim człowiekiem.

Ŝi pensis multe pri tio. Ona wiele myślała o tym.

Kiu multe parolas, ne multe faras. Kto wiele mówi, nie robi wiele.

Ili tre multe helpis al ni. Oni bardzo wiele nam pomogli.

Li havas sufiĉe da laboro antaŭ siaj ekzamenoj. On ma dość (wystarczająco) pracy przed swoim egzaminem.

Mi tre ŝatas hundojn kaj katojn. Bardzo lubię psy i koty.

Ŝi tre amas min. Ona bardzo mnie kocha.

Tro da graso estas malutila. Zbyt wiele tłuszczu jest szkodliwe.

Tro da laboro lacigos nin. Zbyt wiele pracy nas zmęczy.

La fotografaĵo estas multe tro malhela. Fotografia jest o wiele za ciemna.

Aĉetu iom da butero. Kup trochę masła.

Restis ankoraŭ iom da problemoj. Pozostało jeszcze nieco problemów.

Li rigardis ŝin kun intereso, eĉ kun iom da admiro. On patrzył na nią z zainteresowaniem, nawet z odrobiną podziwu.

Ni invitis iom da homoj. Zaprosiliśmy trochę ludzi.

Vespere mi legis iomete. Wieczorem troszeczkę czytałem.

Tiom mi laboris, ke oni faris min ĉefo de la firmao. Tyle pracowałem, że zrobiono mnie szefem firmy.

Pri tiom da feliĉo mi eĉ ne povis sonĝi. O takim szczęściu (tyle szczęścia) nie mogłem nawet śnić.

Prenu tiom da pano, kiom vi povas porti. Weź tyle chleba, ile zdołasz unieść.

La nokto estas tiel luma, ke mi povas legi. Noc jest tak jasna (świetlista), że mogę czytać.

Ŝi estas tiel bela, ke ĉiuj amas ŝin. Ona jest tak piękna, że wszyscy ją kochają.

Li estas tiel forta, kiel mi. On jest tak silny, jak ja.

Imiesłowy

Wielokrotnie, chcąc zniuansować myśl, korzystamy z imiesłowów - na przykład „czytająca uczennica”, „napisany artykuł” czy „zrobiwszy obiad”– najwygodniej przedstawić je tabelarycznie.

Jak ilustruje poniższa tabela, tworzenie imiesłowów jest niezmiernie proste. Zwrócmy uwagę, iż wyróżniamy imiesłowy czynne i bierne, w ich ramach możemy tworzyć imiesłowy teraźniejsze, przeszłe i przyszłe, możemy też rozdzielić je na rzeczowne, przymiotne i przysłowne. Łącznie mamy 18 kombinacji.

Niektóre są często używane, inne brzmią w tłumaczeniu nieco sztucznie i muszą być wyrażane za pomocą kilku wyrazów. Tabela ilustruje wszystkie formalne możliwości.

Imiesłowy tworzymy, dodając do rdzenia czasownikowego (np. leg- lub atak-) końcówkę wyrażającą dany imiesłów (a właściwie formant imiesłowu).

Imiesłowy czynne

Dla czasu teraźniejszego imiesłów przymiotny tworzymy, dodając końcówkę –anta.

leganta – czytający; skribanta – piszący; kuranta – biegnący

La leganta knabo sidas ĉe la tablo. Czytający chłopiec siedzi przy stole.

La skribantaj lernantoj estas jam lacaj. Piszący uczniowie są już zmęczeni.

En la parko ofte mi vidas kurantajn homojn. W parku często widzę biegających ludzi.

Dancantaj knabinoj aspektas tre bele. Tańczące dziewczęta wyglądają bardzo ładnie.

Migrantaj birdoj revenos venontjare. Migrujące ptaki powrócą w przyszłym roku.

Dla czasu teraźniejszego imiesłów rzeczowny tworzymy, dodając końcówkę –anto.

leganto – czytający (czytelnik, osoba czytająca); lernanto – uczący się (osoba ucząca się, uczeń); studanto – studiujący (osoba studiująca)

En la biblioteko mi vidas multajn legantojn. W bibliotece widzę wielu czytających.

La lernantoj faras gravan progreson. Uczniowie robią wielki postęp.

Studantoj devas multe legi. Studiujący muszą wiele czytać.

Kuirantoj devas esti singardaj. Gotujący muszą być ostrożni.

La gvidanto de la projekto estas bone edukita. Kierownik (kierujący) projektu jest dobrze wykształcony.

Dla czasu teraźniejszego imiesłów przysłowny tworzymy, dodając końcówkę –ante.

irante – idąc; sidante – siedząc;  aŭdante – słysząc

Irante tra la parko li kantis. Idąc przez park, śpiewał.

Sidante en la aŭtobuso ofte li legas. Siedząc w autobusie, często czyta.

Ŝi laboras, aŭskultante la radion. Ona pracuje, słuchając radia.

Mi ripozas kontrolante, samtempe, mian malgrandan filon. Odpoczywam, kontrolując jednocześnie mojego małego syna.

Ili haltis, vidante akcidenton. Oni zatrzymali się, widząc wypadek.

Dla czasu przeszłego imiesłów przymiotny tworzymy, dodając końcówkę –inta.

kurinta – biegnący (w przeszłości), który biegł; skribinta – piszący (w przeszłości), który pisał; preĝinta – modlący się (w przeszłości), który się modlił

La kurinta knabino estas nun tre laca. Dziewczyna, która biegła, jest teraz bardzo zmęczona.

Mia kolego, skribinta sian ekzamenon, volas nun kontroli siajn rezultojn. Mój kolega, który napisał swój egzamin, chce teraz sprawdzić swoje wyniki.

Niaj najbaroj, preĝintaj en la preĝejo, revenas hejmen. Nasi sąsiedzi, którzy modlili się w kościele, wracają do domu.

Mia kolegino leginta la libron diras, ke ĝi ne estis valora. Moja koleżanka, która przeczytała książkę mówi, że nie była wartościowa.

Lia kato, kaptinta muson, kuŝas nun sur la kanapo. Jego kot, który złapał mysz, leży teraz na kanapie.

Dla czasu przeszłego imiesłów rzeczowny tworzymy, dodając końcówkę –into.

atakinto – osoba, która zaatakowała; proponinto – osoba, która zaproponowała; tradukinto – osoba, która przetłumaczyła

La atakintoj murdis poste loĝantojn de la urbo. Atakujący (ci, którzy zaatakowali), wymordowali potem mieszkańców miasta.

La proponinto vidas, ke lia propono estas stulta. Proponujący (ten, który zaproponował), widzi, że jego propozycja jest głupia.

La tradukinto de la libro ricevis premion. Tłumacz (ten, który przetłumaczył) książki dostał nagrodę.

La laborintoj ripozas nun kviete. Pracujący (ci, którzy pracowali) odpoczywają teraz spokojnie.

Ĉiuj kurintoj devas nun kontroli sian pulson. Wszyscy biegnący (którzy biegli) muszą teraz sprawdzić swoje tętno.

Dla czasu przeszłego imiesłów przysłowny tworzymy, dodając końcówkę –inte.

vizitinte – odwiedziwszy; verŝinte – wylawszy; vekinte – obudziwszy

Vizitinte Krakovon, mi ripozis. Odwiedziwszy Kraków, odpocząłem.

Verŝinte akvon, mi havas nun multan laboron. Wylawszy wodę, mam teraz dużo pracy.

Vekinte la filinon, mi preparas matenmanĝon. Obudziwszy córkę, przegotowuję śniadanie.

Leginte la revuon, mi volas ion manĝi. Przeczytawszy tygodnik, chcę coś zjeść.

Skribinte la manlibron, mi komencos alian. Napisawszy podręcznik, zacznę inny.

Dla czasu przyszłego imiesłów przymiotny tworzymy, dodając końcówkę –onta.

trinkonta – mający wypić; taksonta – mający ocenić; suprizonta – mający zadziwić

La laborontaj viroj manĝis antaŭe sian matenmanĝon. Mężczyźni mający pracować zjedli najpierw swoje śniadanie.

La purigonta virino preparis sian ilaron. Kobieta mająca sprzątać przygotowała swoje narzędzia.

La kurontaj knaboj trejnas nun en la najbara parko. Mający biegać chłopcy trenują teraz w sąsiednim parku.

Dla czasu przyszłego imiesłów rzeczowny tworzymy, dodając końcówkę –onto.

trinkonto – osoba mająca wypić; taksonto – osoba mająca ocenić; suprizonto – osoba mając zadziwić

Ĉiuj ekzamenontoj sidiĝis ĉe la tablo. Wszyscy egzaminatorzy (mający egzaminować) usiedli przy stole.

La kurontoj staras jam sur la kurejo. Biegacze (mający biec) stoją już na bieżni.

La manĝontoj iras en la manĝejon. Mający jeść idą do jadalni.

Dla czasu przyszłego imiesłów przysłowny tworzymy, dodając końcówkę –onte.

trinkonte – mając wypić; taksonte – mając ocenić; suprizonte – mając zadziwić

Trinkonte vodkon, li manĝis antaŭe lardon. Mając wypić wódkę, zjadł najpierw słoninę.

Skribonte ekzercojn, li funkciigis sian komputilon. Mając napisać ćwiczenia, uruchomi swój komputer.

Devonte iri al vendejo, li prenis monon el la ŝranko. Musząc iść do sklepu, wziął pieniądze z szafy.

Povonte aĉeti poŝtelefonon, li elektis modernan modelon. Mogąc kupić telefon komórkowy, wybrał nowoczesny model.

Aĉetonte novan mantelon, ŝi atente tralegis la revuon por virinoj. Mając kupić nowy płaszcz, uważnie przeczytała czasopismo dla kobiet.

Imiesłowy bierne

Dla czasu teraźniejszego imiesłów przymiotny tworzymy, dodając końcówkę –ata.

atakata – atakowany; skribata – pisany; trinkata - pity

La atakataj soldatoj defendis siajn tranĉeojn. Atakowani żołnierze bronili swoich okopów.

La skribata libro estas ĉiam pli granda. Pisana książka jest coraz większa.

Lakto trinkata de infanoj devas esti altkvalita. Mleko pite przez dzieci musi być wysokiej jakości.

La mendataj varoj estas alveturigataj per kamionoj. Zamawiane towary są przywożone ciężarówkami.

Mia amata hundo estas tre obeema. Mój ukochany pies jest bardzo posłuszny.

Dla czasu teraźniejszego imiesłów rzeczowny tworzymy, dodając końcówkę –ato.

atakato – atakowany (osoba atakowana); akuzato – oskarżany (osoba oskarżana); batato – bity (bita osoba)

La atakato defendas sin. Atakowany (osoba atakowana) broni się.

La akuzato sidas en malliberejo antaŭ sia proceso. Oskarżany (osoba oskarżana) siedzi w więzieniu przed swoim procesem.

La batato laŭte kriis. Bity (bita osoba) głośno krzyczał.

Dla czasu teraźniejszego imiesłów przysłowny tworzymy, dodając końcówkę –ate.

batate – będąc bitym; akuzate – będąc oskarżanym; atakate – będąc atakowanym

Batate, li kriis. Będąc bitym, krzyczał.

Akuzate, li defendis sin forte. Będąc oskarżanym, bronił się mocno.

Atakate, ili uzis ĉiujn eblajn rimedojn. Będąc atakowanymi, użyli wszystkich możliwych środków.

Dla czasu przeszłego imiesłów przymiotny tworzymy, dodając końcówkę –ita.

skribita – napisany; menciita – wspomniany; legita - przeczytany

La skribita libro havas tricent paĝojn. Napisana książka ma trzysta stron.

Mi vidis hieraŭ la homon menciitan en la gazeto. Widziałem wczoraj człowieka wspomnianego w gazecie.

Ni ne diskutu pri fermitaj aferoj. Nie dyskutujmy o zamkniętych sprawach.

Li estis tre kortuŝita dum la ceremonio. On był bardzo wzruszony w trakcie ceremonii.

La supo farita pere de ŝi estis vere bongusta. Zupa zrobiona przez nią była naprawdę smaczna.

Dla czasu przeszłego imiesłów rzeczowny tworzymy, dodając końcówkę –ito.

atakito – zaatakowany (osoba zaatakowana); batito – pobity (osoba pobita); akuzito – oskarżony (osoba oskarżona)

La atakito staris senmove ĉe la arbo. Zaatakowany stał bez ruchu przy drzewie.

La batito devas nun serĉi helpon ĉe kuracisto. Pobity musi teraz poszukać pomocy u lekarza.

La akuzito dungis advokaton. Oskarżony wynajął adwokata.

La kuracito devas nun pagi grandan sumon. Wyleczony musi teraz zapłacić dużą sumę.

Dla czasu przeszłego imiesłów przysłowny tworzymy, dodając końcówkę –ite.

atakite – będąc zaatakowanym, zostawszy zaatakowanym; batite – będąc pobitym, zostawszy pobitym; akuzite – będąc oskarżonym, zostawszy oskarżonym

Atakite, la politikisto defendis sin poste en la gazeto. Zostawszy zaatakowanym, polityk bronił się później w gazecie.

Batite, li devis venigi ambulancon. Zostawszy pobitym (po pobiciu), musiał sprowadzić ambulans.

Akuzite, li volas nun pruvi sian senkulpecon. Zostawszy oskarżonym, on chce teraz dowieść swojej niewinności.

Dla czasu przyszłego imiesłów przymiotny tworzymy, dodając końcówkę –ota.

farota – mający być zrobiony, do zrobienia; legota – mający być przeczytany, do przeczytania; skribota – mający być napisany, do napisania.

La farotaj ekzercoj estas tre malfacilaj. Ćwiczenia, które mają być zrobione (do zrobienia), są bardzo trudne.

La legota libro kuŝas sur la tablo. Książka mająca być czytana (do przeczytania) leży na stole.

La skribota artikolo devas havi mil da vortoj. Artykuł mający być napisany (do napisania) musi mieć tysiąc słów.

La preparota ekskurso ŝajnas jam nun interesa. Wycieczka, która ma być  przygotowana, wydaje się już teraz interesująca.

La plenumota tasko ne estas tro postulema. Zadanie do wykonania nie jest zbyt wymagające.

Dla czasu przyszłego imiesłów rzeczowny tworzymy, dodając końcówkę –oto.

ekzekutoto – skazaniec, mający być straconym; punoto – osoba mająca być ukaraną

La ekzekutoto atendas pastron. Skazaniec (mający być straconym) oczekuje księdza.

La punoto protestas energie. Mający być ukaranym protestuje energicznie.

La kuracoto estas jam en hospitalo. Mający być leczonym jest już w szpitalu.

Dla czasu przyszłego imiesłów przysłowny tworzymy, dodając końcówkę –ote.

punote – mając być ukaranym; kuracote – mając być leczonym;  informote – mając być poinformowanym

Punote, la knabo eskapis el la hejmo. Mając być ukaranym, chłopiec uciekł z domu.

Kuracote, la malsanulo preparis necesajn aĵojn. Mając być leczonym, chory przygotował niezbędne rzeczy.

Informote pri la situacio, ili atendis kviete sian konatulon. Mając być poinformowanymi o sytuacji, oczekiwali spokojnie swojego znajomego.

Należy jeszcze powiedzieć, że imiesłowy mogą być wykorzystywane w tworzeniu czasów złożonych – powiemy o nich w rozdziale 10.

Przyimki (2)

Ĝis

Przymek ĝis znaczy „do, aż do“ (miejsce, czas)

La rivero fluas ĝis la Balta Maro. Rzeka płynie aż do Morza Bałtyckiego.

Kuru ĝis la fino de la vojo. Biegnij do końca drogi.

Ni iris ĝis lia domo. Szliśmy aż do jego domu.

Ŝi kliniĝis ĝis la tero. Ona pochyliła się aż do ziemi.

Li plenigis la kaldronon ĝis la rando. On napelnił kocioł aż po brzeg.

Anna ruĝiĝis ĝis la oreloj. Anna zaczerwieniła się aż po uszy.

La vojo iras ĝis la bordo. Droga idzie aż do granicy.

Ili devis labori ĝis malfrua vespero. Oni musieli pracować do późnego wieczora.

Mi ne forgesos ŝin ĝis la morto. Nie zapomnę jej aż do śmierci.

Ili devis loĝi ĉi tie ĝis majo. Oni musieli mieszkać tutaj do maja.

Provu elteni ĝis la fino. Spróbuj wytrzymać do samego końca.

Ĝis morgaŭ! Do jutra!

Ĝis revido! Do widzenia!

Ĝis nun. Do teraz.

Ĝis hodiaŭ ni ne sciis pri la afero. Do dzisiaj nie wiedzieliśmy o tej sprawie.

Ripozu kviete ĝis sabato. Odpocznij spokojnie do soboty.

Inne znaczenia:

Libroj kostas de 20 ĝis 100 zlotoj. Książki kosztują od 20 do 100 złotych.

De patoso ĝis ridindeco estas mallonga vojo. Od patosu do śmieszności jest krótka droga.

Przyimek ĝis jest stosowany jako przedrostek.

dato – data; ĝisdatigi – uaktualniać

fundo – spód, dno; ĝisfunda – dogłębny

morto – śmierć; ĝismorta – dośmiertny

vivi – żyć; ĝisvivi - dożyć

Al

Przyimek al znaczy „do, w kierunku“ (miejsce, czas); służy też do tworzenia celownika.

Ili iris al siaj geamikoj. Oni szli do swoich przyjaciół.

Morgaŭ ni iros al kinejo. Jutro pójdziemy do kina.

La vojo kondukas al nia domo. Droga prowadzi do naszego domu.

Ŝi etendis siajn manojn al la ĉielo. Ona wyciągnęła swoje ręce do nieba.

Mi ridetis al ŝi. Uśmiechnąłem się do niej.

Ili sopiras al la lando de sia infaneco. Oni tęsknią do kraju swojego dzieciństwa.

Mi ne povis kontraŭstari al ŝia ĉarmo. Nie mogłem się oprzeć jej urokowi.

Donu akvon al la hundo. Daj wodę psu.

Petro pruntis al mi monon. Piotr pożyczył mi pieniądze.

Sendu al mi leteron. Wyślij mi list.

Mi rakontis al ili interesan historieton. Opowiedziałem im interesującą historyjkę.

Respondu tuj al via patrino. Odpowiedz natychmiast swojej matce.

Ordonu al la infanoj, ke ili ĉesu krii. Każ dzieciom, aby natychmiast przestały krzyczeć.

Montru al ni vian novan biciklon. Pokaż nam twój nowy rower.

Johano instruas Esperanton al siaj kolegoj. Jan naucza esperanta swoich kolegów.

Civitanoj devas servi al sia patrujo. Obywatele muszą służyć swojej ojczyźnie.

Mi deziras al vi bonan tagon. Życzę ci dobrego dnia.

Ili ofte malhelpis al ni. Oni często przeszkadzali nam.

Mi cedas al via peto. Ustępuję twojej prośbie.

Ŝajnas al mi, ke vi estas laca. Wydaje mi się, że jesteś zmęczony.

Estas al mi malvarme. Jest mi zimno.

Estas al mi agrable, ke vi konsentas kun mi. Jest mi miło, że zgadzasz się ze mną.

Przyimek al jest stosowany jako przedrostek przed czasownikami.

doni – dać; aldoni – dodać

porti – nosić; alporti – przynosić

flugi – lecieć; alflugi – nadlatywać

glui – kleić; alglui – przyklejać

kuri – biegać; alkuri - nadbiegać

Ĉirkaŭ

Przyimek ĉirkaŭ znaczy „wokół, naokoło, koło” (miejsce, czas).

Ŝi portas kolieron ĉirkaŭ la kolo. Ona nosi naszyjnik wokół szyi.

Ili staras ĉirkaŭ sia instruisto. Oni stoją wokół swojego nauczyciela.

La tero rondiras ĉirkaŭ la suno. Ziemia krąży wokół Słońca.

Ĉirkaŭ la domo estas granda ĝardeno. Naokoło domu jest duży ogród.

La ventego finiĝos ĉirkaŭ la vespero. Wichura skończy się koło wieczora.

Ĉirkaŭ la dua venas mia edzino. Koło drugiej przychodzi moja żona.

La ekonomia krizo okazis ĉirkaŭ la mezo de la antaŭa jardeko. Kryzys ekonomiczny miał miejsce koło połowy ubiegłej dekady.

Przyimek ĉirkaŭ jest stosowany jako przedrostek przed czasownikami.

iri – iść; ĉirkaŭiri – obejść

brako – ramię; ĉirkaŭbraki – objąć ramieniem

kuri – biegać; ĉirkaŭkuri – obiec, obiegać

kolo – szyja; ĉirkaŭkolo – naszyjnik; obroża

Przyimek może też występować jako osobny wyraz z końcówką gramatyczną.

ĉirkaŭa – będący naokoło, okoliczny; la ĉirkaŭaj landoj estas pacemaj – kraje naokoło są pokojowo nastawione

ĉirkaŭe – naokoło, wokół; ĉirkaŭe staras multaj homoj – naokoło stoi wielu ludzi

ĉirkaŭi – otaczać, być naokoło; la armeo ĉirkaŭas la urbon – armia otacza miasto

Ekster

Przyimek ekster znaczy „poza, na zewnątrz”.

Multaj homoj loĝas ekster sia naskolando. Wielu ludzi mieszka poza swoim krajem urodzenia.

La parko troviĝas ekster la centro de la urbo. Park znajduje się poza centrum miasta.

Ĉiuj miaj libroj kuŝis ekster la libroŝranko. Wszystkie moje książki leżały na zewnątrz szafy na książki.

Ili staras ekster ilia domo. Oni stoją na zewnątrz swojego domu.

Ekster la pordo atendas niaj geamikoj. Na zewnątrz drzwi oczekują nasi przyjaciele.

Lia sano estas ekster danĝero. Jego zdrowie jest poza niebezpieczeństwem.

La problemoj de Georgo estas ekster nia scio. Problemy Jerzego są poza naszą wiedzą.

Ili ofte laboras ekster la oficialaj laborhoroj. Oni często pracują poza oficjalnymi godzinami pracy.

Venigu la infanojn ekster danĝeron. Wyprowadź dzieci poza niebezpieczeństwo.

Przyimek ekster jest stosowany jako przedrostek.

lando – kraj; eksterlanda – zagraniczny

ordinara – zwykły; eksterordinara – nadzwyczajny

dubi – wątpić; eksterduba – niewątpliwy, poza wątpliwością

Przyimek może też występować jako osobny wyraz z końcówką gramatyczną.

ekstera – zewnętrzny; la ekstera parto de la domo – zewnętrzna część domu

ekstere – na zewnątrz; ili staris ekstere – oni stali na zewnątrz

ekstero – zewnętrzna część, zewnętrzna strona; la ekstero de la muro estas ruĝa – zewnętrzna strona muru jest czerwona

Inter

Przyimek inter znaczy „między” (przestrzeń, czas).

Oni povas trovi sin facile inter martelo kaj amboso. Można łatwo się znaleźć między młotem i kowadłem.

Inter Germanio kaj Rusio kuŝas Pollando. Między Niemcami i Rosją leży Polska.

Inter la fenestro kaj la pordo estas fotelo. Między oknem i drzwiami jest fotel.

Metu la pakon inter la valizojn. Połóż paczkę między walizki.

Ili interparolas inter si Esperante. Rozmawiali między sobą po esperancku.

Pollando troviĝas inter Germanio kaj Ukraino. Polska znajduje się między Niemcami i Ukrainą.

Ili estas tre amikaj inter si. Oni są bardzo zaprzyjaźnieni między sobą.

Inter ni ekzistas grandaj diferencoj. Między nami istnieją duże różnice.

Ni revenos inter la sepa kaj oka horoj. Wrócimy między siódmą i ósmą.

La konferenco okazos inter vendredo kaj dimanĉo. Konferencja będzie miała miejsce między piątkiem a niedzielą.

La partopreno en la renkontiĝo kostos inter 100 kaj 120 zlotoj. Uczestnictwo w spotkaniu będzie kosztowało między 100, a 120 złotych.

Przyimek inter jest stosowany jako przedrostek.

linio – linia; interlinio – interlinia

reto – sieć; Interreto - Internet

nacia – narodowy; internacia – międzynarodowy

paroli – mówić; interparoli – rozmawiać

rompi – łamać; interrompi – przerywać

homa – ludzki; interhoma - międzyludzki

Preter

Przyimek preter znaczy „wzdłuż, obok“.

Ŝi pasis preter mi sen saluto. Ona przeszła obok mnie bez pozdrowienia.

La ŝoseo kondukas preter la muro. Szosa prowadzi wzdłuż muru.

Preter la urbo fluas rivero. Wzdłuż miasta płynie rzeka.

Przyimek preter jest stosowany jako przedrostek.

iri – iść; preteriri – przechodzić obok

vidi – widzieć; pretervidi – przeoczać

voli – chcieć; pretervola – mimowolny, niezamierzony

lasi – puszczać, zostawiać; preterlasi – pomijać, przepuszczać

Przyimek może też występować jako osobny wyraz z końcówką gramatyczną.

pretere – obok; pretere oni povis ekvidi grandan arbon – obok można było zobaczyć wielkie drzewo

Laŭ

Przyimek laŭ znaczy „według, wzdłuż, zgodnie”.

Oni konstruas la ŝoseon laŭ la fervojo. Budują szosę wzdłuż linii kolejowej.

Ili volonte promenas laŭ la riverbordo. Oni chętnie spacerują wzdłuż brzegu rzeki.

Iru laŭ tiu direkto. Idź w tamtym kierunku.

La serpento rampis supren laŭ la trunko. Wąż pełznął w górę wzdłuż pnia.

Katojn oni devas karesi laŭ la haroj. Koty trzeba głaskać z włosem.

La soldatoj restas laŭ la ordono de sia estro. Żołnierze pozostają na rozkaz swojego przełożonego.

Agu laŭ via gusto. Postępuj zgodnie z własnym gustem.

Laŭ la kutimo ili kuris ĉiutage kvin kilometrojn. Zgodnie ze zwyczajem oni biegali codziennie pięć kilometrów.

Laŭ projekto la ponto estos 1200 metrojn longa. Według projektu most będzie miał 1200 metrów długości.

Laŭ mia opinio ŝi estas inteligenta. Według mojej opinii ona jest inteligentna.

Velu laŭ la vento. Żegluj zgodnie z wiatrem.

Ĉio iras laŭ nia deziro. Wszystko idzie zgodnie z naszym życzeniem.

Mi konas lin nur laŭ la nomo. Znam go tylko z nazwiska.

Li estas matematikisto laŭ profesio. On jest matematykiem z zawodu.

Przyimek laŭ jest stosowany jako przedrostek.

eble – może; laŭeble – wedle możliwości, w miarę możliwości

diri – mówić; laŭdire – jak mówią, jak powiadają, podobno

vorto – słowo; laŭvorta – dosłowny

longa – długi; laŭlonge - wzdłuż

Sub

Przyimek sub znaczy „pod“.

La libro kuŝas sub la tablo. Książka leży pod stołem.

Li portis librojn sub la brako. On niósł książki pod pachą.

Lernantoj dormis sub la libera ĉielo. Uczniowie spali pod gołym niebem.

Sub ŝiaj piedoj kuŝas folioj. Po jej nogami leżą liście.

La lampo pendas sub la plafono. Lampa wisi pod sufitem.

Nenio nova sub la suno. Nic nowego pod słońcem.

Metu la valizon sub la ŝrankon. Połóż walizkę pod szafę.

Metu kusenon sub la kapon. Podłóż poduszkę pod głowę.

La muso kuris sub la liton. Mysz wbiegła pod łóżko.

La muso aperis el sub la lito. Mysz pojawiła się spod łóżka.

Li falis sub la radojn de aŭtomobilo. On wpadł pod koła samochodu.

Mi eldonis mian verkon sub kaŝnomo. Wydałem swoje dzieło pod psudonimem.

Li faris tion sub falsa preteksto. On zrobił to pod fałszywym pretekstem.

Zamenhof eldonis sian libron sub la nomo Doktoro Esperanto. Zamenhof wydał swoją książkę pod nazwiskiem Doktor Esperanto.

Sub la influo de agitado ni voĉdonis por la Demokrata Partio. Pod wpływem agitacji głosowaliśmy na Partię Demokratyczną.

Sub la kondiĉo de alpago ni ricevos monatan bultenon. Pod warunkiem dopłaty otrzymamy comiesięczny biuletyn.

Przyimek sub jest stosowany jako przedrostek.

tero – ziemia; subtera – podziemny

skribi – pisać; subskribi – podpisywać

oficiro – oficer; suboficiro – podoficer

vesto – ubranie; subvesto – bielizna

akvo – woda; subakva – podwodny

grupo – grupa; subgrupo – podgrupa

meti – kłaść; submeti – podkładać

ordigi – porządkować; subordigi - podporządkować

Przyimek może też występować jako osobny wyraz z końcówką gramatyczną.

suba – spodni, dolny, będący pod spodem; la suba tavolo estas verda – spodnia warstwa jest zielona.

sube – pod spodem; sube ni trovis ion tute neatenditan – pod spodem znaleźliśmy coś całkiem nieoczekiwanego.

Słowotwórstwo

Przyrostek -ig

Wśród przyrostków i przedrostków szczególną rolę odgrywają przyrostki ig i iĝ, które są bardzo często stosowane w słowotwórstwie.

Przyrostek -ig wyraża czynienie jakimś, skłanianie do czegoś, powodowanie czegoś. Może być stosowany w odniesieniu do rozmaitych części mowy.

Z przymiotnikami:

varma – ciepły; varmigi – ocieplać, ogrzewać, rozgrzewać; dosłownie: igi varma – zrobić coś ciepłym

longa – długi; longigi – wydłużać, przedłużać; dosłownie: igi longa – zrobić coć długim

akra – ostry, spiczasty; akrigi – ostrzyć, wyostrzać

bela – ładny, piękny; beligi – upiększać

feliĉa – szczęśliwy; feiliĉigi – uszczęśliwiać

kontenta – zadowolony; kontentigi - zadowalać

Z czasownikami:

sidi – siedzieć; sidigi – sadzać, posadzić; dosłownie: igi sidi – spowodować, by ktoś siedział

veni – przybywać, przychodzić; venigi – sprowadzać; dosłownie igi veni – spowodować, by ktoś przyszedł

dormi – spać; dormigi – usypiać

devi – musieć; devigi – zmuszać

droni – tonąć; dronigi - topić

Z rzeczownikami:

ordo – porządek; ordigi – porządkować; dosłownie: igi ordon – spowodować porządek

ruino – ruina; ruinigi – rujnować; dosłownie igi ruinon – spowodować ruinę

edzino – żona; edzinigi – wydać za mąż (uczynić żoną)

flamo – płomień; flamigi - rozpłomieniać

Z liczebnikami:

duobla – podwójny; duobligi – podwajać

Z przyimkami:

for – daleko, z dala; forigi – usuwać, oddalać

kun – razem, z; kunigi – łączyć, zespalać

Z zestawieniami wyrazów:

sur tablo – na stole; surtabligi – kłaść na stole

en poŝo – w kieszeni; enpoŝigi – wkładać do kieszeni

sen vesto – bez ubrania; senvestigi – rozbierać

sen armo – bez broni; senarmigi – rozbrajać

en kapo – w głowie; enkapigi – wtłoczyć do głowy, zapamiętać (np. reguły)

Przyrostek występuje też jako samodzielny wyraz.

igi – czynić, skłaniać, powodować, sprawiać

Przyrostek -iĝ

Przyrostek –iĝ oznacza stawanie się czymś. Jest stosowany, podobnie jak –ig, z wieloma częściami mowy.

laca – zmęczony; laciĝi - męczyć się; dosłownie iĝi laca – stać się zmęczonym

pala - blady; paliĝi – blednąć; dosłownie iĝi pala – stać się bladym

malriĉa - ubogi, biedny; malriĉiĝi - ubożeć, biednieć

kontenta – zadowolony; kontentiĝi – zadowalać się

sidi - siedzieć; sidiĝi - siadać

esti - być; estiĝi - stawać się

ruli - toczyć; ruliĝi - toczyć się

edzo - mąż; edziĝi - ożenić się

flamo - płomień; flamiĝi - zapalać się, stawać w płomieniach

sen vesto - bez ubrania; senvestiĝi - rozbierać się

en domo - w domu; endomiĝi - wejść do domu

en lito – w łóżku; enlitiĝi – kłaść się do łóżka; ellitiĝi – wyjść z łóżka

duobla - podwójny; duobliĝi - podwoić się

Przyrostek występuje też jako samodzielny wyraz.

iĝi – stawać się, robić się

Przyrostek -end

Przyrostek –end wyraża konieczność zrobienia czegoś.

pagi – płacić; pagenda – konieczny do zapłaty

fari – robić; farenda – konieczny do zrobienia

respondi – odpowiadać; respondenda – konieczny do udzielenia odpowiedzi

Przyrostek występuje też jako samodzielny wyraz.

enda – konieczny

ende - koniecznie

Przyrostek -ind

Przyrostek –ind oznacza, że coś jest godne czegoś, warte czegoś.

miri – dziwić się; mirinda – podziwu godny

vidi – widzieć; vidinda – wart obejrzenia

bedaŭri – żałować; bedaŭrinda – godzien pożałowania; bedaŭrinde – niestety, należy żałować

kredi – wierzyć; kredinda – wiarygodny

ridi – śmiać się; ridinda – śmieszny, śmiechu wart

Przyrostek występuje też jako samodzielny wyraz.

inda – wart, godny

Słowniczek przylekcyjny