Leciono kvar (4)

Nauka słownictwa

Eksperymentalny interfejs z fiszkami do nauki słownictwa z lekcji 4:

• • Strzałki pozwalają przewijać hasła bez testowania.

  • Shuffle rozrzuca fiszki losowo.

  • Reverse front & back odwraca języki.

  • Show answer pokazuje odpowiedź.

Leciono 4 flashcards from Wimmer on FlashcardDB.

Nagranie dźwiękowe

Pobierz plik Leciono04.mp3 na dole strony.

Zaimki rzeczowne i przymiotne

Wygodną metod prezentacji, a zatem poznania i zapamiętania grupy zaimków jest tabela. Zaimki te noszą potoczną nazwę korelativoj lub tabelvortoj.

Jest to zbiór 45 wyrazów, w których środkowa litera - i - jest poprzedzana przez jeden z pięciu „prefiksów” (k-, t-, ĉ-, -, nen-), a po której może się pojawiać jeden z dziewięciu „sufiksów” (-u, -o, -a, -es, -e, -el, -am-,-om, -al).

Choć w takiej postaci wyrazy te wyglądają nieco odstraszająco, od razu zauważmy, że wiele z nich należy do najczęściej używanych wyrazów esperanckich, bez których nie sposób się w ogóle obejść – kilkakrotnie już się nimi zresztą posługiwaliśmy.

Ich praktyczne opanowanie wymaga nieco ćwiczeń, jednak dość szybko wyrazy te wchodzą nam w krew i stosowanie ich staje się zupełnie naturalne. Możesz się ich uczyć w sposób systematyczny zarówno według cząstek poprzedzających (poziomo), jak i następujących po i (pionowo).

Aby nawiązać do szkolnej terminologii, posłużymy się tu podziałem na zaimki rzeczowne, przymiotne i przysłowne (według pierwszej kolumny tabeli), przedstawiając je na praktycznych przykładach.

Zaimki rzeczowne

Kiu występuje w roli zaimka pytającego i względnego, tiu w roli zaimka wskazującego . Najlepiej wyjaśnić ich znaczenie na konkretnych przykładach – zwróć uwagę, że i w ich przypadku można tworzyć liczbę mnogą i biernik. Słówko –ajn odpowiada polskiemu ~kolwiek.

• Kiu – kto; który

Kiu vi estas? Kim jesteś (jak się nazywasz)

Kiu estas tiu knabo? Kim jest ten chłopiec?

Kiu ne faris la ekzercojn? Kto nie zrobił ćwiczeń?

Mi ne scias, kiu estas kulpa. Nie wiem, kto jest winny.

La knabo, kiu staras antaŭ la vendejo, estas Georgo. Chłopiec, który stoi przed sklepem, to Jerzy.

Kiun el ili vi vidis hieraŭ? Kogo z nich widziałeś wczoraj?

Kiujn magazinojn vi abonas? Które magazyny abonujesz?

Kiu ajn tion diris, simple eraris. Ktokolwiek to mówił, po prostu się mylił.

• Tiu – tamten, ów

Wyraz tiu wskazuje rzecz czy osobę w jakiejś mierze odległą od mówiącego. Gdy chcemy wyraźnie zaznaczyć bliskość, dodajemy partykułę ĉi, czyli tiu ĉi lub ĉi tiu – ten, ten tutaj.

Tiu domo estas terure malbela. Tamten dom jest strasznie brzydki.

Tiu ĉi pano estas malmola kiel ŝtono. Ten chleb jest twardy jak kamień.

Tiu filmo tre plaĉis al Barbara. Tamten film bardzo się podobał Barbarze.

Tiun ĉi libron oni devas nepre traduki. Tę książkę trzeba koniecznie przetłumaczyć.

Ekzamenu detale tiujn ĉi aferojn. Zbadaj szczegółowo te sprawy.

• Ĉiu – każdy, wszyscy

Ĉiu homo deziras esti feliĉa. Każdy człowiek pragnie być szczęśliwy.

Ĉiu el ili estas bone preparita por la ekzameno. Każdy z nich jest dobrze przygotowany do egzaminu.

Hieraŭ mi vidis ĉiujn en la loka kinejo. Wczoraj widziałem wszystkich w miejscowym kinie.

Prenu ĉiujn siajn librojn. Weź wszystkie swoje książki.

• Iu – ktoś; któryś; pewien

Iu demandis, kie oni povas aĉeti la lastan libron de Clancy. Ktoś zapytał, gdzie można kupić ostatnią książkę Clancy’ego.

Mi aŭdis iun en la mallumo. Słyszałem kogoś w ciemności.

Iuj lernantoj estas jam lacaj. Niektórzy uczniowie są już zmęczeni.

Iu kriis laŭte. Ktoś głośno krzyczał.

• Neniu – nikt

Neniu scias, kie troviĝas nia hundo. Nikt nie wie, gdzie znajduje się nasz pies.

Li vidis neniun en la parko. On nikogo nie widział w parku.

Neniu estas perfekta. Nikt nie jest doskonały.

Vi rajtas diri tion al neniu. Nie masz prawa mówić tego do nikogo.

• Kio – co

Kio vi estas? Czym jesteś? (z zawodu)

Kio estas tio? Co to jest?

Kion interesan vi vidis en Vroclavo? Co interesującego widziałeś we Wrocławiu?

Kio grava okazis lastatempe? Co interesującego zdarzyło się ostatnio?

Kion vi volas fari? Co chcesz robić?

Mi ne scias, kio estas interesa por vi. Nie wiem, co jest dla ciebie interesujące.

Pri kio li pensas? O czym on myśli?

Kion mi vidas! Co ja widzę!

Kio ajn estas en la skatolo, la infanoj atendas maltrankvile. Cokolwiek jest w pudełku, dzieci czekają niespokojnie.

• Tio – to

Kion tio signifas? Co to oznacza?

Tio estas vere interesa afero. To jest naprawdę bardzo interesująca sprawa.

Tio estas mia hejmo. To jest mój dom.

Tion mi ne sciis. Nie wiedziałem o tym.

Tio estas speco de besto. To jest gatunek zwierzęcia.

Li havas pri tio tute alian opinion. On ma o tym całkiem inną opinię.

• Ĉio - wszystko

Ĉio estas en ordo. Wszystko jest w porządku.

Preparu ĉion por nia festo. Przygotuj wszystko na nasze święto.

Li volas ĉion aŭ nenion. On chce wszystko albo nic.

Ĉio finiĝos bone. Wszystko dobrze się skończy.

• Io – coś

Mi volus demandi pri io. Chciałbym o coś zapytać.

Mi vidis ion en la arbaro. Widziałem coś w lesie.

Preparu ion pli bonan. Przygotuj coś lepszego.

Mi diros al vi ion. Coś wam powiem.

Ni manĝos ion ajn. Zjemy cokolwiek.

• Nenio – nic

Nenio estas pli bona ol bona teo. Nic nie jest lepsze niż dobra herbata.

Ĉio aŭ nenio. Wszystko albo nic.

Mi aĉetis nenion en la magazeno. Niczego nie kupiłem w sklepie.

Mi vidis nenion interesan en la librejo. Nie widziałem niczego interesującego w księgarni.

Zaimki przymiotne

• Kia – jaki

Kia estas nia nova profesoro de matematiko? Jaki jest nasz nowy profesor matematyki?

Kia bela hundo! Jaki piękny pies!

Kian puloveron vi volas aĉeti? Jaki sweter chcesz kupić?

Mi vidis problemojn, kiajn oni ne vidas en nia lando. Widziałem problemy, jakich nie widzi się w naszym kraju.

Kia ajn estas nia nova instruisto, ni akceptos lin amike. Jakikolwiek jest nasz nowy nauczyciel, przyjmiemy go przyjaźnie.

• Tia – taki

Tiajn homojn ni ne ŝatas. Takich ludzi nie lubimy.

Kia patro, tia filo. Jaki ojciec, taki syn.

Ne rakontu tiajn aferojn. Nie opowiadaj takich rzeczy.

Tian respondon li ne atendis. Takiej odpowiedzi nie oczekiwał.

Estis tia ventego, ke li ne povis stari. Była taka wichura, że nie mógł ustać.

• Ĉia - wszelki

Malamo estas la kaŭzo de ĉia malbono. Nienawiść jest przyczyną wszelkiego zła.

Ŝi meritas ĉian laŭdon. Ona zasługuje na wszelkie pochwały.

Ni estis indiferentaj por ĉia nova afero. Byliśmy obojętni na wszelkie nowe sprawy.

Ĉia mono estos bonvena. Wszelkie pieniądze będą mile widziane.

• Ia – jakiś, jakikolwiek

Mi ne povis atingi ian ajn rezulton. Nie mogłem osiągnąć jakiegokolwiek wyniku.

Li ekstaris kaj kuris ian distancon. On wstał i przebiegł jakiś dystans.

Ne ekzistas homoj, kiuj ne havus iajn pekojn. Nie istnieją ludzie, którzy nie mieliby jakichś grzechów.

Petro interparolis kun ia juna virino. Piotr rozmawiał z jakąś młodą kobietą.

Ni volonte aŭskultus ian ajn muzikon. Chętnie posłuchalibyśmy jakiejkolwiek muzyki.

• Nenia - żaden

Nenia laboro estis preta. Żadna praca nie była gotowa.

Mi legis nenian interesan libron. Nie czytałem żadnej interesującej książki.

Nenia Dio ekzistas. Żaden Bóg nie istnieje.

Mi vidis nenian homon en la strato. Nie widziałem żadnego człowieka na ulicy.

• Kies – czyj; którego

Mia najbaro, kies hundo laŭte bojis en la nokto, petis pardonon pri tio. Mój sąsiad, którego pies głośno szczekał w nocy, przeprosił za to.

Kies estas la libro? Czyja jest ta książka?

Li estas la verkisto, kies poezion mi tre ŝatas. On jest tym pisarzem, którego poezję bardzo lubię.

La Esperanta magazino, kies enhavo tre interesas min, kostas dek zlotojn. Magazyn esperancki, którego treść bardzo mnie interesuje, kosztuje dziesięć złotych.

Kies ajn estas la libro, ni devas redoni ĝin. Czyjakolwiek jest ta książka, musimy ją oddać.

• Ties - tego

Ties jest rzadko używanym słowem, a jego zadaniem jest wyraźne wskazanie, czego dotyczy jakieś działanie.

Kies gasto mi estas, ties feston mi festas. Czyim jestem gościem, tego święto świętuję. (przysłowie)

Li ne povis uzi sian komputilon, ĉar ties procesoro estis difektita. On nie mógł używać swojego komputera, gdy jego (komputera) procesor był uszkodzony.

Petro havas aŭtomobilon – ties rado rompiĝis. Piotr ma samochód – jego (samochodu) koło odłamało się.

• Ĉies – każdego, wszystkich

Lia nomo estis sur ĉies lipoj. Jego nazwisko było na ustach (dosł. wargach) wszystkich.

Ne klopodu pri ĉies feliĉo. Nie troszcz się o szczęście wszystkich.

Oni metis ĉies valizojn en aparta loko. Walizki wszystkich położono w osobnym miejscu.

• Ies - czyjś

Ĉiun tagon estas ies naskiĝtago. Każdego dnia są czyjeś urodziny.

Ies mano kaptis lian valizon. Czyjaś ręka złapała jego walizkę.

Ies okuloj spuris ŝiajn movojn. Czyjeś oczy śledziły jej ruchy.

• Nenies - niczyj

Esperanto estas nenies propraĵo. Esperanto nie jest niczyją własnością.

Li bezonas nenies helpon. On nie potrzebuje niczyjej pomocy.

Akceptu blinde nenies opinion. Nie przyjmuj ślepo niczyjej opinii.

Nenies laboro estis perfekta. Niczyja praca nie była doskonała.

O zaimkach przysłownych powiemy w następnym rozdziale.

Stopniowanie przymiotników i przysłówków

Wielokrotnie posługujemy się porównywaniem czy stopniowaniem jakichś cech. W języku esperanto stosujemy w tym celu dwa słówka: pli (bardziej, więcej) i plej (najbardziej, najwięcej). Analogicznie stosuje się wyrazy malpli (mniej) i malplej (najmniej), jako ich przeciwieństwa.

Tiu ĉi domo estas granda. La najbara domo estas pli granda. Tiu domo estas la plej granda. Ten dom jest duży. Sąsiedni dom jest większy. Tamten dom jest największy (z tych trzech).

Petro estas alta. Johano estas pli alta. Henriko estas plej alta. Piotr jest wysoki. Jan jest wyższy. Henryk jest najwyższy.

Barbara estas pli saĝa ol Maria. Barbara jest mądrzejsza od Marii.

Elefanto estas la plej granda besto en Afriko. Słoń jest największym zwierzęciem w Afryce.

La papero estas blanka, sed la neĝo estas pli blanka. Papier jest biały, ale śnieg jest bielszy.

Mi havas pli modernan komputilon ol Stefano. Mam bardziej nowoczesny komputer niż Stefan.

Mi ne povas elteni eĉ unu minuton pli. Nie mogę wytrzymać nawet minuty więcej.

Ni iru pli rapide. Idźmy szybciej.

Du homoj povas fari pli multe ol unu. Dwóch ludzi może zrobić znacznie więcej niż jeden.

La plej bela el inter ili knabino estas sendube Anna. Najładniejszą z nich dziewczyną jest bez wątpienia Anna.

El la tri knaboj Stanislavo estas la plej forta. Z tych trzech chłopców Stanisław jest najsilniejszy.

Via domo estas malpli granda ol mia. Twój dom jest mniejszy niż mój.

Ilia laboro estis malpli preciza ol nia. Ich praca była mniej dokładna niż nasza.

La malplej rapida kuristo estas Johano. Najwolniejszym biegaczem jest Jan.

Ili laboris malpli precize ol ni. Oni pracowali mniej dokładnie niż my.

Li skribas pli bele ol mi. On pisze ładniej niż ja.

El la kvar lernantinoj Julia lernas plej diligente. Z czterech uczennic Julia uczy się najpilniej.

Plej bone estus iri nun al teatro. Najlepiej byłoby pójść teraz do teatru.

Plej volonte mi nun ripozus. Najchętniej bym teraz odpoczął.

Pozostałe liczebniki

Liczebniki mnożne

Przyrostek –obl pozwala tworzyć liczebniki i pochodzące od nich przysłówki, wyrażające wielokrotność, pomnożenie wielkości podstawowej.

unu – jeden; unuobla – pojedynczy, jednokrotny; unuoble - jednokrotnie

du – dwa; duobla – podwójny, dwukrotny; duoble – podwójnie, dwukrotnie

dek – dziesięć; dekobla – dziesięciokrotny; dekoble – dziesięciokrotnie

Duoble du estas kvar. Dwa razy dwa jest cztery.

dekoble pli forta – dziesięciokrotnie silniejszy; trioble malpli juna – trzykrotnie starszy

Por la hodiaŭa tago mi ricevis trioblan pagon. Za dzisiejszy dzień dostałem potrójną zapłatę.

Tio estis por mi duobla ĝojo. To była dla mnie podwójna radość.

Li estas duobla azeno. On jest podwójnym osłem (lub osłem do kwadratu).

Kelkoble pli granda. Kilka razy większy.

Multoble pli granda. Wielokrotnie większy.

Trioble tiel granda kiel normale. Trzy razy tak duży jak normalnie.

Liczebniki ułamkowe

Ułamek wartości wyrażamy liczebnikami tworzonymi za pomocą przyrostka –on.

tri – trzy; triono – jedna trzecia

dek – dziesięć; dekono – jedna dziesiąta

cent – sto; centono – jedna setna

Sufiĉos kvarono da pano. Wystarczy jedna czwarta chleba.

Vi estas je duono da kapo pli alta ol mi. Jesteś o pół głowy wyższy ode mnie.

Unu tago estas sepono de semajno. Dzień to jedna siódma tygodnia.

Tri estas triono de naŭ. Trzy to jedna trzecia z dziewięciu.

Liczebniki zbiorowe

Przyrostek –op pozwala tworzyć liczebniki wyrażające zbiorowy charakter podmiotu czy czynności.

du – dwa; duope – we dwójkę

tri – trzy; triope – we troje

kvar – cztery; kvaropo – czwórka

Ili promenas duope. Oni spacerują w dwójkę.

Ni iris triope. Szliśmy w trójkę.

Ili laboras kvinope. Oni pracują w piątkę.

La ĉaron tiras kvaropo da ĉevaloj. Wóz ciągnie czwórka koni.

La spektatoroj unuope forlasis la kinejon. Widzowie pojedynczo opuszczali kino.

Soldatoj atakas centope. Żołnierze atakują setkami.

Liczebniki ilorakie

Wielokrotność lub częstotliwość można wyrazić liczebnikiem ilorakim tworzonym za pomocą przyrostka –foje.

unu – jeden; unufoje – jeden raz, jednokrotnie

du – dwa; dufoje – dwa razy, dwukrotnie

Mi vidis lin hodiaŭ trifoje. Widziałem go dzisiaj trzy razy (trzykrotnie).

Li legis la libron multfoje. On czytał tę książkę wielokrotnie.

Tiu ĉi vorto aperis dufoje en la leciono. To słówko pojawiło się dwukrotnie w lekcji.

Kiomfoje vi estis en Torino? Ile razy byłeś w Turynie?

Rzeczownik fojo oznacza „raz“.

Mi estis en Torino du fojojn. Byłem w Turynie dwa razy.

Mi finis la aferon unu fojon por ĉiam. Skończyłem tę sprawę raz na zawsze.

Liczebniki wielorakie

Cząstka –spec pozwala wyrazić różnorodność form, wielość rodzajów jakiegoś zjawiska.

du – dwa; duspeca – dwojaki, dwojakiego rodzaju

tri – trzy; trispeca – trojaki, trojakiego rodzaju.

Mi trovis en la libro trispecajn ekzercojn. Znalazłem w książce trojakiego rodzaju ćwiczenia.

Multspeca uzo de tiu ĉi vorto kaŭzas malfacilaĵojn. Wielorakie użycie tego wyrazu powoduje trudności.

Legaĵoj en manlibroj estas diversspecaj. Czytanki w podręcznikach są różnego rodzaju.

Liczebniki podziałowe

Słówko po odpowiada tutaj dokładnie polskiemu znaczeniu „po“ i pozwala określać, po ile razy występuje jakaś ilość.

Ni loĝas po kvar en unu ĉambro. Mieszkamy po czterech w jednym pokoju.

Ili marŝas po ses en unu vico. Oni maszerują po sześciu w jednym szeregu.

Mi donis al ĉiu infano po unu oranĝo. Dałem każdemu dziecku po jednej pomarańczy.

Ni trinkis po glaseto da vino. Wypiliśmy po szklaneczce wina.

Ili elektis po unu delegito por ĉiuj 50 membroj. Oni wybrali po jednym delegacie na każdych 50 członków.

Legu ĉiutage po kelkaj paĝoj de la manlibro. Czytaj codziennie po kilka stron podręcznika.

Słowotwórstwo

Przedrostek mal-

Przedrostek mal- służy do wyrażenia przeciwieństwa czynności czy cechy.

bela – ładny; malbela – brzydki

granda – duży; malgranda – mały

agrabla – przyjemny; malagrabla – nieprzyjemny

sana – zdrowy; malsana – chory

proksima – bliski; malproksima – daleki

riĉa – bogaty; malriĉa – biedny, ubogi

helpi – pomagać; malhelpi – przeszkadzać

ami – kochać; malami – nienawidzić

sukcesi – odnieść sukces, mieć powodzenie; malsukcesi – ponieść porażkę, niepowodzenie

laŭdi – chwalić; mallaŭdi – ganić

antaŭ - przed; malantaŭ – za

amiko – przyjaciel; malamiko – wróg

Przedrostek występuje też jako samodzielny wyraz.

mala – przeciwny

male – zaś, natomiast; przeciwnie

Przedrostek ge-

Przedrostek ge- służy do wyrażenia obu płci.

patro – ojciec; gepatroj – rodzice

kolego – kolega; gekolegoj – koleżanki i koledzy, koleżeństwo

lernanto – uczeń; gelernantoj – uczniowie (i uczennice)

frato – brat; gefratoj – rodzeństwo

filo – syn; gefiloj – dzieci, synowie i córki

Przedrostek bo-

Przedrostek bo- służy do wyrażenia powinowactwa przez małżeństwo.

patro – ojciec; bopatro – teść

filo – syn; bofilo – zięć

fratino – siostra; bofratino – szwagierka

Przyrostek -em

Przyrostek –em oznacza skłonność, inklinację.

ŝpari – oszczędzać; ŝparema – oszczędny

timi – bać się; timema – bojaźliwy

venĝi – mścić się; venĝema – mściwy

manĝi – jeść; manĝema – żarłoczny

dormi – spać; dormema – śpiący

gasto – gość; gastema - gościnny

Przedrostek występuje też jako samodzielny wyraz.

emo – skłonność, zamiłowanie

emi – być skłonnym, mieć zamiłowanie

Słowniczek przylekcyjny