Ο αιφνίδιος θάνατος των αθλητών

Αντίθετα με τα αποδεδειγμένα οφέλη της σωματικής άσκησης για το καρδιαγγειακό σύστημα, ορισμένα άτομα διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο αιφνιδίου θανάτου. Είναι γεγονός ότι οι περισσότεροι αιφνίδιοι θάνατοι κατά τη διάρκεια της άθλησης οφείλονται σε καρδιαγγειακά αίτια. Ανάλογα με την ηλικία η αιτιολογία του κινδύνου διαφέρει και έτσι, στις μικρότερες ηλικίες υπεύθυνες είναι οι συγγενείς ανωμαλίες διάπλασης της καρδιάς, ενώ στους μεγαλύτερους υπεύθυνη ουσιαστικά είναι η στεφανιαία νόσος. Μεταξύ των αιτίων αιφνίδιου θανάτου σε νεότερους αθλητές συμπεριλαμβάνεται η υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια, η δυσπλασία της δεξιάς κοιλίας και οι βαλβιδοπάθειες.

Τι θα πρέπει να προσέχουμε

Εξυπακούεται ότι οποιοσδήποτε εμφανίσει συμπτώματα κατά τη διάρκεια της άθλησης (και φυσικά, κατά την κόπωση οποιασδήποτε μορφής), όσο αθώα και αν μπορεί να μοιάζουν, θα πρέπει να συμβουλευτεί το γιατρό του. Τέτοια συμπτώματα είναι η λιποθυμία ή η τάση για λιποθυμία (ζαλάδα, σκοτοδίνη, «μαύρισμα» της όρασης, τάση για έμετο) το αίσθημα παλμών ή «φτερουγίσματος» στο στήθος, ο πόνος στο στήθος και η υπερβολική δύσπνοια σε σχέση με την προσπάθειά μας.

Υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια

Η υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια αποτελεί κληρονομική κατάσταση και από τη στιγμή που ανιχνεύεται σε ένα άτομο, θα πρέπει να υποβληθούν σε έλεγχο όλοι οι συγγενείς 1ου βαθμού. Δυστυχώς, η κατάσταση μπορεί να μην προκαλεί κανένα σύμπτωμα και να εκδηλωθεί απευθείας με καρδιακή ανακοπή ή οι πάσχοντες μπορεί να εμφανίζουν συμπτώματα όπως αδικαιολόγητη κόπωση, πόνο στο στήθος, φτερουγίσματα, λιποθυμία ή δύσπνοια. Η ίδια η συστηματική άσκηση μπορεί να προκαλέσει υπερτροφία του μυοκαρδίου στους αθλητές, η οποία όμως δεν φτάνει σε σοβαρότητα αυτήν της κληρονομικής νόσου, και αποτελεί φυσιολογική κατάσταση.

Βαλβιδοπάθειες

Όσοι έχουν υποβληθεί σε επέμβαση βαλβιδοπλαστικής δεν θα πρέπει να συμμετέχουν σε αθλήματα κατά τα οποία υπάρχει κίνδυνος σύγκρουσης με άλλα άτομα. Εάν φέρετε προσθετική βαλβίδα αλλά η λειτουργικότητα της καρδιάς σας είναι φυσιολογική, μπορείτε να συμμετέχετε σε αθλήματα χαμηλής έντασης, όπως το bowling, το cricket, το golf ή η σκοποβολή.

Άλλες καταστάσεις

Οι υπόλοιπες καταστάσεις (δυσπλασία δεξιάς κοιλίας, συγγενείς δυσπλασίες των στεφανιαίων αγγείων, σύνδρομο Marfan, στένωση αορτής) είναι αρκετά σπάνιες. Ως προς τη διάγνωση και την επίδρασή τους στην ικανότητα άθλησης θα πρέπει να αξιολογούνται από τον καρδιολόγο σε εξατομικευμένη βάση.

Αξίζει να γίνει ιδιαίτερη μνεία στην πρόπτωση της μιτροειδούς βαλβίδας, η οποία εμφανίζεται συχνά στον πληθυσμό χωρίς να προκαλεί συμπτώματα. Εάν ανεβρεθεί στο υπερηχοκαρδιογράφημα και δεν υπάρχουν συμπτώματα σε συνδυασμό με αρνητικό οικογενειακό ιστορικό αιφνίδιου θανάτου, μπορεί να επιτραπεί η συμμετοχή σε πλήρη αθλητική δραστηριότητα, ενώ εάν εμφανίζονται φτερουγίσματα, ζάλη ή λιποθυμική τάση κατά την άσκηση, θα πρέπει να διενεργείται έλεγχος με εξέταση Holter και δοκιμασία κόπωσης.

Στεφανιαία νόσος και άθληση

Η άθληση κατά την παρουσία στεφανιαίας νόσου απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή, αλλά είναι σημαντική για την καλή πορεία της. Ο καρδιολόγος οφείλει να σας κατευθύνει λεπτομερώς ως προς τα σχετικά σημεία προσοχής, τα βασικά εκ των οποίων θα παρουσιαστούν εδώ.

Η στεφανιαία νόσος αποτελεί την κύρια αιτία αιφνίδιου θανάτου στους αθλητές ηλικίας άνω των 35. Όσο μεγαλύτερη η ένταση της άσκησης τόσο περισσότεροι είναι οι κίνδυνοι, ενώ κίνδυνο διατρέχουν ακόμη και οι υγιείς ηλικιωμένοι καλής φυσικής κατάστασης, για τους οποίους πάντα υπάρχει η πιθανότητα να παρουσιάζουν λανθάνουσα αθηρωματική πλάκα σε στεφανιαίο αγγείο τους. Τα στατιστικά δεδομένα δείχνουν ότι οι περισσότεροι θάνατοι εμφανίζονται στο τρέξιμο και σε άλλα αθλήματα που χαρακτηρίζονται ως «υψηλής έντασης», όπως το ανταγωνιστικό τρέξιμο, η υδατοσφαίριση, η καλαθοσφαίριση, το ποδόσφαιρο, η ανταγωνιστική κολύμβηση και οι πολεμικές τέχνες.

Εάν είστε καπνιστής, έχετε κληρονομικό ιστορικό εμφράγματος μυοκαρδίου σε ηλικία κάτω των 55 ή πάσχετε από αρτηριακή υπέρταση ή δυσλιπιδαιμία, θα πρέπει να θεωρείτε τον εαυτό σας υψηλού κινδύνου για την παρουσία στεφανιαίας αθηροσκλήρυνσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλά από τα θύματα αιφνίδιου θανάτου κατά την άθληση θεωρούσαν τον εαυτό τους ως ιδιαίτερα γυμνασμένο, κάτι το οποίο βεβαίωναν και όσοι τους γνώριζαν. Αντιλαμβάνεται κανείς ότι η καλή φυσική κατάσταση μπορεί να αποβεί εξίσου επικίνδυνη με την πλήρη αγυμνασία, στο βαθμό που συνοδεύεται από υπερβολική αυτοπεποίθηση ως προς τους πιθανούς κινδύνους που συνοδεύουν τη μέση ηλικία.

Τα άτομα ηλικίας άνω των 35, ιδίως αν χαρακτηρίζονται από παράγοντες κινδύνου, θα πρέπει να συμμετέχουν με μεγάλη προσοχή σε αθλήματα υψηλής έντασης, αφού προηγηθεί συμβουλευτική επίσκεψη στον καρδιολόγο. Επίσης, ασχέτως ηλικίας, εάν είστε εντελώς αγύμναστοι και αποφασίσετε να ξεκινήσετε αθλητική δραστηριότητα, καλό είναι να πάρετε υπεύθυνες πληροφορίες για όσα νομίζετε ότι δεν γνωρίζετε καλά. Στην περίπτωση αυτή έχει μεγάλη σημασία η προοδευτική αύξηση της έντασης, ενώ για την αποφυγή αθλητικών κακώσεων (τραβήγματα, στραμπουλήγματα) θα πρέπει πάντα να προηγείται ζέσταμα. Μία καλή αρχή και παράλληλα εκτίμηση της φυσικής σας κατάστασης, είναι η γρήγορη βάδιση για 30 λεπτά. Εάν αυτή σας προκαλεί δυσφορία, συμβουλευτείτε οπωσδήποτε τον καρδιολόγο για τον τρόπο εντατικοποίησης της άθλησης, καθώς και για τα καταλληλότερα αθλήματα για την περίπτωσή σας.

Υπάρχουν σίγουρα μέτρα πρόληψης;

Ο αιφνίδιος θάνατος των αθλητών δεν είναι σύνηθες φαινόμενο, αν και πάντα λαμβάνει εκτεταμένη δημοσιότητα, λόγω του δραματικού τρόπου εμφάνισής του. Η σπανιότητα αυτή ευθύνεται για τη διχογνωμία που υπάρχει σχετικά με το κατά πόσο είναι χρήσιμος ο προσυμπτωματικός έλεγχος όλων όσων πρόκειται να εμπλακούν σε άθληση. Κάποιοι προτείνουν τη διενέργεια καρδιολογικού ελέγχου μόνο σε άτομα με οικογενειακό ιστορικό αιφνίδιου θανάτου ή στεφανιαίας νόσου σε νεαρή ηλικία, αλλά οι φαινομενικά λογικές αυτές προσεγγίσεις δεν έχουν ελεγχθεί ως προς την αποτελεσματικότητά τους.

Ο ρόλος του απλού ηλεκτροκαρδιογραφήματος ως προς την εκτίμηση του κινδύνου που κανείς διατρέχει, αμφισβητείται πλέον σημαντικά. Εκτός της σημαντικής έλλειψης ευαισθησίας στην ανίχνευση ατόμων σε κίνδυνο, το ηλεκτροκαρδιογράφημα πολύ συχνά αποβαίνει «ψευδώς θετικό», δηλαδή μπορεί να παρουσιάζει ευρήματα που δεν σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο κατά την άθληση, γεγονός που μπορεί να αποκλείσει από αυτήν υγιή άτομα. Αποτελεσματικότερες δοκιμασίες για την αξιολόγηση αυτή, που βέβαια είναι απαραίτητη μόνο όταν υπάρχουν οι παράγοντες που προαναφέραμε, είναι το υπερηχοκαρδιογράφημα και η δοκιμασία κόπωσης, ενώ, βεβαίως, καμία δοκιμασία δεν μπορεί να υποκαταστήσει την κλινική εξέταση και την εντύπωση του έμπειρου γιατρού.

Ομαδικά αθλήματα και «το γύρισμα της γλώσσας»

Θα άξιζε σε αυτό το άρθρο να αναφερθούμε σε έναν πολύ διαδεδομένο μύθο που περιβάλει τη λιποθυμία κατά τη διάρκεια της άθλησης και που διαρκώς αναπαράγεται χωρίς να ισχύει. Είναι γεγονός, ότι μετά από κάκωση της κεφαλής, μπορεί να εμφανιστεί διάσειση, ανάλογα με την ένταση του χτυπήματος. Με τον όρο διάσειση εννοούμε την παροδική απώλεια της συνείδησης αμέσως μετά το χτύπημα η οποία συνοδεύεται από αμνησία των γεγονότων που προηγήθηκαν και ακολούθησαν. Η κατάσταση αυτή απαιτεί παρακολούθηση τουλάχιστο για 24 ώρες στο νοσοκομείο.

Κατά τη διάρκεια της απώλειας συνείδησης, μπορεί ο τραυματίας να εμφανίσει παύση της αναπνευστικής του λειτουργίας (άπνοια). Η κατάσταση αυτή θα εκδηλωθεί με κυάνωση του προσώπου, γύρισμα των ματιών προς τα πάνω (βολβοστροφή) και ενδεχομένως σπασμούς. Στο 99% των περιπτώσεων είναι παροδική και δεν προκαλεί άλλες βλάβες.

Μεγάλος βαθμός παρανόησης υπάρχει για το «γύρισμα της γλώσσας» κατά τη διάρκεια της λιποθυμίας. Πολλοί θεωρούν ότι εάν κατά τη φάση αυτή γυρίσει η γλώσσα προς τα πίσω, ο τραυματίας πρόκειται να πνιγεί από την ίδια του τη γλώσσα και να οδηγηθεί στο θάνατο. Κάτι τέτοιο δεν μπορεί να συμβεί. Η αλήθεια είναι ότι σε όλες τις περιπτώσεις λιποθυμίας, ανεξαρτήτως αιτίου, όλοι οι μύες του σώματος χαλαρώνουν. Η γλώσσα, ως ένας από αυτούς, χαλαρώνοντας πέφτει προς τα πίσω, κλείνοντας τη δίοδο του αέρα από το λάρυγγα. Η κατάσταση αυτή αναστρέφεται στο βαθμό που αναστρέφεται η κατάσταση που την προκάλεσε. Το τράβηγμα της γλώσσας προς τα εμπρός δεν σώζει τη ζωή του ατόμου εάν αυτό ούτως ή άλλως δεν αναπνέει, αλλά απλά είναι απαραίτητο μέτρο πριν από την έναρξη καρδιοαναπνευστικής αναζωογόνησης («τεχνητή αναπνοή» ή «φιλί της ζωής»), στην περίπτωση διακοπής της αναπνοής.

Ωστόσο, κάθε περίπτωση λιποθυμίας θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με άμεσο ξάπλωμα του ασθενούς ανάσκελα και με τα πόδια σε κάμψη προς τα πάνω. Εάν η συνείδηση δεν επανέλθει με αυτόν τον τρόπο και εάν δεν εφαρμοστεί τεχνητή αναπνοή, ο ασθενής θα πρέπει να γυριστεί στο πλάι, θέση η οποία αποτρέπει την είσοδο γαστρικού υγρού προς τους πνεύμονες (εισρόφηση). Στις μετακινήσεις χρειάζεται προσοχή, η οποία αποδεδειγμένα δεν επιδεικνύεται από αδαή -καλών προθέσεων- άτομα: εάν έχει προηγηθεί κάκωση και δεν είμαστε σίγουροι για την ακεραιότητα του αυχένα, καλό είναι να μην μετακινήσουμε τον πάσχοντα ή εφόσον είναι απαραίτητο να το κάνουμε, να σταθεροποιήσουμε πρώτα το κεφάλι σε σχέση με το σώμα, ώστε οι κινήσεις του αυχένα να είναι όσο το δυνατόν λιγότερες. Σε κάθε περίπτωση, το τράβηγμα της γλώσσας με το χέρι μας, το κούνημα του κεφαλιού «για να συνέλθει», η απόπειρα να τον βάλουμε καθιστό, να του δώσουμε νερό κλπ. μόνο ζημιές μπορούν να επιφέρουν.

Σε κάθε παρόμοια περίπτωση που έχουμε ακούσει στις ειδήσεις, η τελική κατάληξη σε θάνατο δεν έχει ως αιτία το «γύρισμα της γλώσσας», που είναι απλά ένα συνοδό φαινόμενο...